Azərbaycan hökuməti insan haqlarını pozmaqdan vaz keçə biləcəkmi?
Azərbaycan-Qərb münasibətlərinin real durumu, gələcək perspektivləri daim cəmiyyətimizin gündəmində öncəlik təşkil edir. Çünki mövcud dünya düzənində ən önəmli, etibarlı və güclü tərəfdaş dövlətlər məhz bu geosiyasi məkana daxıldır. Təsadüfi deyil ki, bu münasibətlərdə ən kiçik addımlar da böyük müzakirələrə yol açır.
Qərblə münasibətlərimizin durumu getdikcə gərginləşir.
Bir cümlə ilə ifadə etsək, siyasi münasibətlərimiz pisləşməyə doğru gedir. Təkcə bu il ərzində Azərbaycan-qərb münasibətlərinin korlanması yönündə xeyli qarşılıqlı addımları müşahidə etmişik. Ən nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlar dəfələrlə ölkəmizdə insan hüquq və azadlıqlarının pisləşməsi ilə bağlı hesabatlarla çıxış edib. Avropa Parlamentinin Azərbaycan hakimiyyətinə qarşı çox sərt qətnamə qəbul etməsi, ABŞ-ın Helsinki Komissiyasının Azərbaycanda insan haqlarının vəziyyəti ilə bağlı bir neçə dəfə müzakirələr keçirməsi, Avropa Şurasının Azərbaycanda insan haqlarına dair birgə işçi qrupundan çıxması, siyasi məhbuslarla bağlı AŞ-ın məruzəçi təyin etməsi, ATƏT DTİHB-nin seçki müşahidə missiyasının ölkəyə gəlməkdən imtina etməsi və digər fəaliyyətlər vəziyyətin gərginliyindən xəbər verir.
Öz növbəsində Azərbaycan iqtidarı da cavabsız qalmır və qərblə münasibətlərin daha da kəskinləşməsinə doğru ardıcıl addımlar atır. ATƏT-in Bakı ofisinin qapadılması, Avronest PA-da iştirakımızın dayandırılması, BMT-nin İşgəncələrin qarşısının alınması üzrə alt komitəsinin (İQAT) ölkəmizdə öz mandatını həyata keçirməyə imkan verilməməsi, hətta beynəlxalq QHT-lərin və KİV-lərin fəaliyyətini dayandırması kimi addımlar buna misal ola bilər.
Nəhayət, Azərbaycanın hakimiyyət nümayəndələrinə qarşı Helsinki Komissiyasının “Azərbaycanda Demokratiya 2015” adlı qanun layihəsini konqressə təqdim etməsi ilə yeni siyasi-hüquqi mərhələnin təməli qoyuldu. Bu addımın atılmasına səbəb ölkədə siyasi məhbus probleminin çox qabarıq şəkildə mövcudluğu, demokratik azadlıqların boğulması və bunların aradan qaldırılmaması istiqamətində hökumətin yersiz inadkarlıq göstərməsidir. Rəsmi şəxslərin bəyanatlarından açıq şəkildə görünən budur ki, hökumətimiz qərblə yalnız iqtisadi əməkdaşlığı məqbul sayır. Bununla belə, iqtisadiyyatın liberallaşmasını və rəqabətə davamlı iqtisadiyyatı əngəlləmək üçün hətta Ümumdünya Ticarət Təşkilatına üzv olmaqdan da imtina edir. Təsadüfi deyil ki, dünyada yegənə ölkəyik ki, müxtəlif bəhanələrlə 17 ildir bu quruma üzv olmağı gecikdiririk. Digər əməkdaşlıqların da yalnız Azərbaycan standartları çərçivəsində baş verdiyi təqdirdə qəbul edəcəyinə işarə vurur. Hakimiyyət öz məntiqinə əsaslanaraq insan hüquqları sahəsində üzərinə götürdüyü belnəlxalq öhdəliklərə məhəl qoymur. Artıq bu çərçivədə əməkdaşlıq imkanlarının ortadan qalxdığını və hakimiyyətin getdikcə daha da özünü təcridə yuvarladığını deyə bilərik.
Avropa ölkəmizin üz tuta biləcəyi tək ünvan idi?
Ölkəmiz müstəqilliyini bərpa etsə də, onu qoruyub saxlamaq və möhkəmləndirmək istiqamətində ciddi problemlərimiz mövcud idi. Bir tərəfdən Rusiyanın açıq dəstəyi ilə Qarabağ cəbhəsində qanlı döyüşlərin getməsi, çoxsaylı insan itkiləri, ərazilərimizin işğalı, digər tərəfdən isə müstəqilliyimizə qənim kəsilmiş məkrli qonşularımızın təxribat xarakterli fəaliyyəti ölkəmizi təhlükə çənbərinə salmışdı. Bir-birinin ardınca qanlı terror aktları, dövlət çevrilişləri ssenariləri cəmiyyəti sosial-siyasi gərginlikdə saxlayırdı. Zəngin karbohidrogen ehtiyyatlarının istismarı və dünya bazarına çıxarılması müstəqilliyimizin möhkəmlənməsində yeganə təsirli vasitə olsa da, bu şəraitdə onu uğurla həyata keçirmək mümkün deyildi. Odur ki, dövlətimizin bu coğrafiyada mövcudluğunun yeganə qarantiyası 1992-ci ildən start görürən qərbə inteqrasiya xəttinin daha da sürətlənməsi idi. Təməli mərhum eks-prezident Əbülfəz Elçibəyin zamanında qoyulan və sonra da davam etdirilən iqtisadi-siyasi əməkdaşlıq ölkəmizi təhlükə çənbərindən çıxarmağa istiqamətlənmiş doğru strategiya idi. Bir tərəfdən əsrin müqaviləsi, digər tərəfdən isə Avropa qurumlarına inteqrasiya xətti ölkəmizi xarici təhlükələrdən qoruya bilən əsas addımlar oldu. Bu baxımdan, Azərbaycan könüllü olaraq öz təhlükəsizliyini təmin etmək üçün qərbə doğru istiqamət götürdü. Qərbin sosial-siyasi standartlarına uyğun olaraq ölkəmiz üzərinə götürdüyü öhdəliklərlə 2001-ci ildə Avropa Şurasına tamhüquqlu üzv qəbul olundu.
Qərblə əməkdaşlıq ölkəmizə nə verdi?
Bu arxada qalan illər ərzində Azərbaycana neft gəlirlərindən maneəsiz olaraq milyardlarla vəsait daxil oldu. Ölkəmizin beynəlxalq miqyasda yeri möhkəmləndi. Müstəqilliyimizə yönələn regional hərbi-siyasi və iqtisadi təhlükələr səngiməyə başladı. Ölkəyə daxil olan böyük pullardan sadə vətəndaşlara çox cüzi pay düşsə də, hökumət üzvləri və onlara yaxın qüvvələr külli miqdarda sərvətə sahib oldular. Xeyli infrastruktur layihələrin maliyyələşməsi imkanları artdı. Hakimiyyət Avropa ilə əməkdaşlığı yalnız iqdisadi mənfəətlə məhdudlaşdırıb, ölkə daxilində insan hüquqlarını sistemli olaraq kobud şəkildə pozmaq xəttini tutdu. Siyasi sabitliyin pozulacağı ilə cəmiyyəti şantaj edib, qeyri-qanuni üsullarla hakimiyyətini möhkəmləndirdi. Öz öhdəliklərinə ardıcıl və məqsədyönlü şəkildə əməl etməməklə etibarsız beynəlxalq imic qazandı.
Qərbin Azərbaycandan istədiyi nədir?
Qərbin Azərbaycandan istədikləri demək olar ki, bütün vətəndaşlarımıza bəllidir. Onların ölkəmizdən gizlində nəyisə tələb etdiyini və cəmiyyətin də bundan xəbərsiz olduğunu zənn etmirəm. Nə istəyirlərsə, onu rəsmi təmaslarda, beynəlxalq tədbirlərdə, müxtəlif tribunalardan açıq dillə səsləndirirlər. Heç hakimiyyət nümayəndələrinin də dilindən belə gizlin məqamların olduğunu eşitməmişik. Əgər belə bir hal olsaydı bunu mütləq hansısa formada cəmiyyətə sızdırardılar. Qərb öz iqtisadi-siyasi istəyini açıq formada ifadə etdiyinə görə, hakimiyyət də ya birbaşa, ya da dolayı yollarla bunu təsdiq edib. Əsasən qərbin bizdən istədikləri qarşılıqlı maraqlara söykənib. Bu əməkdaşlıq iqtisadi, siyasi və təhlükəsizlik baxımından daha çox ölkəmizin maraqlarına xidmət etdiyi üçün həmişə cəmiyyətin bütün sağlam kəsimindən dəstək alıb. Hər kəsin anlayacağı dillə desək, biz satışa neft çıxarmışıq, onlar əlverişli alıcı olub. Biz qlobal və regional təhlükələrdən müstəqilliyimizi qorumaq istəmişik, onlar beynəlxalq konvensiyalara qoşulmaqla bunu təmin edəcəyimizə zəmanət verib. İkitərəfli və çoxtərəfli əməkdaşlığın elə bir sahəsi olmayıb ki, o bizim milli maraqlarımıza xələl gətirsin. Yalnız öz vətəndaşlarının hüquq və azadlıqların təminatı ilə bağlı məsələlər istisna olmaqla, bütün digər sahələrdə əməkdaşlıq qaydasında olub. Qərb son illər dünyada artan iqtisadi-siyasi böhran fonunda bu tələblərində daha prinsipial mövqe sərgilədiyi üçün antidemokratik rejimlərlə münasibətləri gərginləşib. Məhz qərbin hal-hazırda hakimiyyətdən istədiyi budur ki, öz vətəndaşlarınla bağlı üzərinə götürdüyün öhdəlikləri yerinə yetirməlisən.
Hakimiyyət qərbin hansı tələbini təmin etməyə inad göstərir?
Qərbin siyasi standartlarında öncəlik təşkil edən insan hüquq və azadlıqlarının təminatı ilə bağlı prinsiplər bizim hakimiyyət tərəfindən hələ də qəbul edilməyən əsas paradiqmadır. Azad dünyanın nüfuzlu ekspertləri birmənalı olaraq hesab edirlər ki, dünyada hökm sürən hərc-mərciliyin, böhranın, qanlı qarşıdurmaların əsas səbəbi öz vətəndaşlarını geniş hüquq və azadlıqlardan məhrum edən rejimlərdir. Dəhşətlisi budur ki, bu rejimlər vətəndaşlarının təbii haqqı olan hüquqları onlara verməmək üçün öz əhalisini təhqir edir, döyür, həbsə atır, işgəncələrə məruz qoyur, öldürür və qanlı toqquşmalarla siyasi səhnədə qalmaq istəyirlər. Basqasına məxsus olanı uzun müddət zorakı üsulla əlində saxlayan rejimlər bəşəriyyətin ən böyük bəlasına çevrilməkdədir. Təcrübə göstərir ki, heç bir xalq öz qəddar rejimi ilə təkbaşına mübarizə apara bilmədiyi üçün mütləq güclü beynəlxalq dəstəyə möhtacdırlar. Korrupsiyalaşmış, monopolist hakimiyyətlərin ən böyük düşməni azad və şəffaf cəmiyyətlərdir. Plüralist, hesabatlı, ifadə azadlığının geniş çərçivəsi olan, demokratik seçki keçirən cəmiyyətlərdə vətəndaşlar tam güvənli yaşaya bilir. Belə cəmiyyətə gedən yol isə hüquq və azadlıqlara sahib olan vətəndaşlardan keçir. Təəssüf ki, hakimiyyətin dəyişməsini normal qanuna uyğun hal kimi deyil, faciə kimi qəbul edən düşüncə bu hüquqları təmin etməyə imkan vermir. Əbədi hakimiyyətdə olmaq duyğusu demokratik qərarların qəbulunu xeyli çətinləşdirdiyi üçün insan hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi ciddi problem olaraq qalır.
Hökumət yubanmadan öz öhdəliklərinə əməl etməli, siyasi məhbusları sərbəst buraxmalı və cəmiyyətin etimad etdiyi siyasi islahatlara başlamalıdır. Vətəndaşların təməl hüquqlarını pozmağı daxili işimiz hesab edənlər çox ciddi yanlışlığa yol verir. İnsan hüquq və azadlıqları dövlətlərüstü qaydalarla qorunur. Buna mütləq əməl olunmalıdır. Öz vətəndaşlarının davamlı olaraq hüquqlarını pozan hakimiyyətlərin və hüquqları pozulan xalqların amansız faciələr yaşadığını unutmamalıyıq.
