Fazil Mustafa Əvəz Zeynallı ilə “Qaynar Qazan”da (II hissə): “İsa Qəmbərin ziyalılıq əmsalı Əli Kərimlidən çoxdur”

Fazil Mustafa: “İlqar Məmmədov kimi adamı prezidentliyə buraxmaq olmaz”

“Qaynar Qazan”da Böyük Quruluş Partiyasının Başqanı, deputat Fazil Mustafadır. Digərlərindən fərqli olaraq zəng edib fikrimizi bildirən kimi, dərhal razılıq verdi. Bəli, indiki zamanda və məqamda bu, bizim üçün çox önəmlidir. Çünki “Qaynar Qazan”ın fəaliyyət göstərdiyi 1 ilə yaxın müddətdə aylardır müsahib kimi iştirak edəcəyini desələr də, bizi yola verənlər də az deyil. Və bu adamlar sıravi adamlar deyil, sözü olan, hər gün meydanda olan və danışan insanlardır. Fazil Mustafa onların əksəriyyətindən fərqli olaraq çəkinmədən “Qaynar Qazan”a gəldi. “Azərbaycan” nəşriyyatında, strateq.az saytının otağında söhbətləşdik…

Ona suallar yağış kimi yağmışdı. Təxminən 80-85 sual arasından 65-70 sualla görüşdük. İnsanlar çox həssasdırlar və heç kim heç nəyi unutmur. Fazil Mustafa da istisna olmadı və siyasi həyatının ən ziddiyyətli məqamlarından tutmuş günümüzə qədər ona vermədik sual qoymadılar. Fazil bəy də o sualların hamısını – mümkün olduğu mərtəbə cavablandırdı. Bütün suallarımızı verə bilməsək də – buna vaxt da imkan vermirdi, 2 saat neçə gəlib-getmişdi, xəbərimiz olmamışdı – vacib saydığımız sualların hamısı ünvanlandı.

Fazil Mustafa həm də ona görə belə hədəfdədir ki, insanlar zamanında ona inanıb. O, özü indi bu adamlardan nifrət etsə də, hər addımda onları ağır sözlərlə tənqid etsə də, Fazil bəy də yaxşı bilir ki, ondan gözləntilərin qayıtmamasının ağrısıdır bu suallar həm də. Zamanın enişli-yoxuşlu yolları AXC-nin şanlı-şöhrətli oğullarını hakimiyyətin qapısının astanasında boy sırası ilə düzdü. İndi onların – Azərbaycana müqəddəs azadlıq duyğularını qazandıran, rus tankı ilə kəllə-kəlləyə gələn, KQB generallarının qorxulu röyası olan bu cəngavər cavanlar bir-bir səngəri dəyişdilər. Onlar indi müxtəlif səngərlərdə bir-birinə hər növ silahdan atəş açırlar. Hətta qadağan olunmuş silahlardan da. İnsanları ağrıdan budur əslində. Onlar Sovet təbliğat maşınının qarşısında dimdik dayana bildilər. Ölümlər, qanlar onlara vız gəldi. Həbslərdən, sürgünlərdən keçdilər. Ölüm andı içdilər: “Qiyamətə qədər qardaşıq” deyə. İndi bu andlar “Qiyamətə qədər düşmənik” nidası ilə əvəzlənib və bu millətin bir Dədə Qorqudu yoxdur ki, balalarını ümumi hədəflər istiqamətində kökləsin.

Mən müsahibə gedə-gedə bu fikirlərlə qovrulurdum. Nəyin naminə? Niyə? Hamının bildiyi və artıq cavabların da hamıya aydın olduğu belə məqamlarda başqa nələr söylənə bilər ki?

“Elçibəy öldü, hər şey bitdi” deyir Fazil Mustafa. O qədərmi? O qədər asanmı? Bəlkə insanların sual dolu baxışlarını üzərində hiss edən və əbədi olaraq bu sualların hədəfində olmasının tamam ayrı səbəbləri var, amma məlum olan budur ki, yollar bir daha qovuşmamaq üzrə ayrılıb. Əbədi də demək olar. Mikayıl Müşfiqin “Yenə o bağ olaydı” şeiri elə bil AXC-nin bir-birini boğazlamağa hazır olan nəhəng yol adamlarına deyilib:

– Yenə o bağ olaydı,

Yenə yığışaraq Siz

O bağa köçəydiniz…

Onlar bir-birini ittiham edə-edə səflərini müəyyənləşdirdilər. İndi Elçibəyin bütün müavinləri deputatdır. Olmayan da bir zamanlar olub. Yenə Elçibəyin adı gündəmin birinci sırasındadır. İnkar edən də, ətəyindən tutan da Ondan danışır.

Həyat isə öz axarı ilə axıb gedir. Hər kəs etdiklərinin müqabilində cavab verir. İnsanları kiminsə nə qədər ağıllı olduğu, pulunun nə qədər çox olduğu, hansı vəzifədə olduğu maraqlandırmır. İnsanlar necə yaşayırsan, necə yaşadın – onunla daha çox maraqlanırlar.

Beləliklə, bütün bu qayğılara Oxucuların münasibəti necə olacaq, Fazil Mustafanın cavabları və bu cavablardakı səmimiyyət ölçüsü nə qədərdir, ona artıq biz qərar verə bilmərik. Buyurun…

“Qaynar Qazan” budəfəki qonağı, Böyük Quruluş Partiyasının Başqanı, deputat Fazil Mustafadır…

Əvəz Zeynallı

II hissə

I hissəni buradan oxuyun:

http://strateq.az/manshet/43849/elcib%C9%99yin-yolu-bizim-yolumuz-deyil.html (Fazil Mustafa Əvəz Zeynallı ilə “Qaynar Qazan”da: “Elçibəyin yolu bizim yolumuz deyil”)

Xalq Cəbhəsi ideyası faydalı olan zamanlar oldu

– Burada maraqlı bir sual yaranır. Əgər lider öldüsə, liderlikdən çıxır? Bəs yol? Tutaq ki, Türkiyədə Arpaslan Türkeş öldü, amma bu gün də milyonlarl insan onun yolunu gedir. O baxımdan Elçibəy ölən kimi liderlikdən çıxır kimi fikirlər bir az …

– Liderlikdən ona görə, faktik olaraq çıxır ki…

– Çünki sizin məşhur aforizmə çevrilmiş ifadələriniz var ki, Elçibəyin yanında olanlar var, yolunda olanlar var.

– Ay sağ ol… Ay sağ ol… Əslində, elə mübarizənin də kökü burada başladı ki, yanında olanlar kimlərdir, yolunda olanlar kimlərdir… Söhbət ondan gedir ki, bir dövr olur, düşünürsən ki, bu yol faydalıdır. Xalq Cəbhəsi ideyası faydalı olan zamanlar oldu. İndi Latviyada gedib desəniz ki, gəlin, Xalq Cəbhəsi yaradırıq, sizə gülərlər, gülməzlər? Amma 25 il əvvəl Latviyada Xalq Cəbhəsi yaradılanda hamı ora qoşulurdu. Bu gün isə bu ideyanı versən, hamı ağılsız kimi baxacaq. Elə Litvada da desəniz ki, gəlin, Xalq Cəbhəsi yaradırıq, sizə gülərlər, gülməzlər?

– Amma sullardan da görünür, qəbul olunmayan odur ki, bu proses Heydər Əliyev və İlham Əliyev hakimiyyətinin getdikcə güclənməsi dönəmində baş verdi. Əgər bu, təbii baş versəydi, yəqin ki, heç kəs sizə də irad tutmazdı.

– Bəli…

– Sanki bütün bunlar bu hakimiyyətin gücünün qarşısında baş verdi. Sanki geri çəkildiniz, hətta biri yazır ki, “milləti niyə satdınız?”. Görünür sizə etibar o qədər güclü olub ki…

– Yox, yox, yalandır.

Bu gün tərəfdarlarımın sayı 15-20 il qabaqkından daha çoxdur

– Sizdən gözlənti olub…

– Əksinə, yalandır. O adamların gözləntisi yox idi. Bu gün mənim tərəfdarlarımın sayı 15-20 il bundan qabaqkından daha çoxdur. Bunu tam əminliklə söyləyirəm.

– Eləmi? Çünki siz partiyanı quranda elə bil cəmiyyətin önündə olan tanınmış, intellektual kəsimin böyük bir hissəsi sizin yanınızda idi.

– Bəli…

…digər yol izolyasiyadır – həbsxanadır, kənarda durub müşahidəçi olmaqdır, deyinməkdir və dedi-qodu ilə məşğul olmaqdır

– Şahvələd Çobanoğlu, Etibar Əliyev, Elnur Astanbəyli, Seymur Baycan və s. İndi bu adamların hamısı sanki sizin…

– Çünki onların tələbləri, istəkləri başqa idi. Mən o istəyə cavab vermək üçün partiya quruculuğuna gəlmədim. Mənim yanaşmam odur ki, o adamlar məni bu gün ona görə qəbul eləmirlər ki… Qəbul eləmək üçün 2-3 meyar var. Ya İsa Qəmbərin, ya Əli Kərimlinin müavini olmalı, onların getdiyi yolu getməlisən. Ya da Əbülfəz Elçibəyi qəbul edənlərə görə, mütləq onun müavini olmalısan ki, səni qəbul eləsinlər. O xətti aparmalısan. Kimin üçünsə fədakarlıq eləməlisən. Mən kimin üçünsə fədakarlıq sürəcini tamamladım. Mən indi özümün gələcək Azərbaycana baxışlarımın taktikasını bu cür seçirəm. Bu cür seçməyi doğru sayıram. Çünki bu cür seçməməyin digər yolu izolyasiyadır – həbsxanadır, kənarda durub müşahidəçi olmaqdır, deyinməkdir və dedi-qodu ilə məşğul olmaqdır.

– Həbsxanadan qorxursunuz?

– Yox, əksinə… Həbsxana məsələsi mənim üçün problem yaradan məsələ deyil. Həbsxanada olanda əksinə, böyük bir həyat təcrübəsi qazanırsan. Az-çox tanıdığım insanlar, müşahidələrim bunu deməyə əsas verir.

– Həbsxanada nə qədər qaldınız?

– 2 ay bir qaldım, sonra da 1 həftə, 1 həftə saxladılar.

– Bu, hansı dövrə təsadüf edir?

– 2 sentyabr mitinqlərinə görə Pənah Hüseynlə məni tutmuşdular…

…həmin adamlardan daha çox müxalif mövqeni mən ifadə edirəm

– Bəli…

– Sonra da ona görə mənə pasportda vermirdilər. Əsgərlikdən qayıdandan sonra mənə pasport da vermirdilər ki, sənin üzərində cinayət işi var. Mən də soruşdum ki, əgər üzərimdə cinayət işi vardısa, o zaman hərbi xidmətə necə göndərdiniz? Dilemma qarşısında qaldılar. Ona görə pasportu verdilər. Demək istədiyim odur ki, bura bir az da adamların umacağının olması, düşüncə olaraq səndən nəsə umduqları deyil, konkret olaraq, özlərinin seçdikləri liderə xidmətçiliyə görə sənə verilən dəyərdir. Bu gün orada deyilsənsə, tam əminliklə söyləyirəm ki, həmin adamlardan daha çox müxalif mövqeni mən ifadə edirəm. O adamlardan daha çox başqa ölkələrin Azərbaycana müdaxilə sisteminə qarşı sistemli iş aparan və sosial şəbəkələrdə də öz adı ilə qorxmadan mövqeyini bildirən durumdayam. Əgər mənim bu gün nədənsə bir narahatçılığım olsaydı, özüm qapalı formada başımı girləyərdim. Telefonum da hamıya açıq, özüm də birbaşa açıq mübarizənin içindəyəmsə, necə oldu ki, siz Azərbaycanı bizdən çox düşündünüz? İnsanlar fərd olaraq kimisə qəbul eləməyə bilərlər, amma bu gün fikircə bir-birinə yaxın olan insanları tanıyıram ki, düşüncə olaraq, fikir olaraq qəbul edirlər. Məsələn, mən “Bütöv Azərbaycanın axtarışı” kitabını çıxaranda bir məqalə yazmışdım. Sabir Rüstəmxanlı mənə cavab verdi ki, bu yanaşma doğru deyil. Mən məsələn, orada Bütöv Azərbaycan ideyasına yenidən baxılmasını təklif edirdim. Azərbaycan cəmiyyətində bu təftişçilik olmasa, bunlar 93-cü ildə də qalacaqlar. Heç nə dəyişmir. Açığı, sizə deyim ki, partiyanı yaradanda üzvlərə birinci çıxışım bu oldu – bu gün partiyanı bu zirzəmidə yaradırıq, mən sizə bu zirzəmidən yuxarı qalxacağımızı vəd edirəm. Hamı gəlib, zirzəmiyə düşür, biz isə zirzəmidən çıxacağıq.  İkincisi də mən sizi həbsxanaya, məşəqqətlərə saldırmadan hakimiyyətə gətirəcəyəm. Söhbət ondan gedir ki, lider toxunulmaz qaldı, amma minlərlə cəbhəçinin həyatı, ailəsi məhv oldu. Deməli, doğru taktika seçməyəndə… Niyə bu cəbhəçi məğlubiyyət yaşamalıdır? Niyə müsavatçı həyatı boyu məğlubiyyət yaşamalıdır? Əgər sən ümumi siyasi ab-havanı, dünyəvi konyekturanı dərk edə, tuta bulmirsənsə, bunu yükünü, çiləsini özün çəkmirsən axı. Mən indi yeni siyasi kursu apararkən kiməsə çilə çəkdirərək, öz lüksumu qurmalıyam? Elə eləməlisən ki, dövrü də konyukturu da, dünya sistemini də nəzərə alaraq, ölkədə demokratik dəyişikliklərə nail olasan. Buna çalışmalıyıq.

– Fazil bəy, neçə ildir ki. partiya qurmusunuz?

– 2003-cü ildə.

13 ildə nə əldə olunub?

– 13 ildir. Bu 13 ildə bir məsafə qət eləyibsinizmi? Ən azı zirzəmidən çıxıbsınızmı?

– Ən azı, zirzəmidən çıxmışıq, üçüncü mərtəbədəyik (gülür…) Yavaş-yavaş qalxırıq. Söhbət ondan gedir ki, Azərbaycanda vəziyyət dünyanın indiki prinsipsizlik vaxtına dəng gəlib. Yəni Azərbaycanda 20 il qabaq Amerikanın prinsipləri deyilən bir şeylər var idi. Bu gün isə hamı Amerikanın prinsipsizliyindən danışır. Yəni elə bil ki, bir nəfər dünya hakimi var – Rusiya, SSRİ dağılıb – dünya hakiminə hamı ümid edir ki, bunun prinsipləri var, məsələn, bu ölkədə heç vaxt diktaturaya göz yummayacaq. Bir ölkədə demokratiyanın bərqərar olması üçün addım atacaq. Sonra isə gördülər ki, Amerikanı maraqlandıran tamamilə başqa şeylərdir. Birincisi, təhlükəsizlik, ikincisi, enerji təminatı, üçüncü, dördüncü və s. Sonra da bütün bunlar olmayanda bəhanə olaraq demokratiya və insan haqları gəlir. Əgər bu üç meyar təmin olunmadısa, bundan sonra Amerika üçün bəhanə olur ki, demokratiya və insan haqlarını bəhanə gətirsin. Artıq bunu görəndən sonra nəyə arxayın olaraq, bunu dəyişməyin doğru təhlilini verməlisiniz. Onda birinci deyirlər ki, biz xalqa arxayınıq. Xalqın ümumi təhsil, akademiya gildiyasına baxın. Ziyalı gildiyasına, mətbuat gildiyasına, alim gildiyasına, yazıçı gildiyasına baxın. Bu gün olan bunlardır da… Bunlar sizə bir potensial vəd edirmi? Gələcəyə yönəlmiş bir şeylər vəd edirmi?

– Amma Fazil bəy, nəzərə almaq lazımdır ki, bütün bunlar zorən edilmiş şeylərdir axı…

– Zorən heç bir kapital yaradılmır. Mən sizə bir nümunə deyim, İrlandlarda zorən heç bir kapital yarada bilmədilər.

ABŞ artıq prinsipsiz bir dövlətdir

– İrland, ingilis, alman ayrı. Məsələn, bir alman kralı ilə dəyirmançının dialoqunu xatırlayırsınızmı?

– Hüquq sistemi yaradılarkən dəfələrlə bunu demişik ki, Fridrix qalib gəlir… Elə Osmanlıda Laləli sarayında bir qadın Sultan Səlimə deyir ki, mənə tapunu vermirlər. Sonra iş məhkəməyə verilir, qazi kimsəsiz qadının lehinə, Sultan Səlimin əleyhinə qərar verir. Sonra qadının özü gəlib mülkiyyət kağızını Sultana verir, deyir ki, “sənin gücünə yox, ədalətinə məğlub oldum”. Yəni tarixdə də ədalətə məğlub olma nümunələri var. Amma bugünkü reallıqda biz bu cəmiyyətin yaxşıya doğru dəyişməsi üçün kənardan nəsə gözləyirik. Kənar bitti. Kənarda prinsipsizlik var. ABŞ artıq prinsipsiz bir dövlətdir. Ancaq özünün dövlət maraqlarına uyğun yürütdüyü siyasət xəttini tutur.

– Maraqlı bir hadisə yadıma düşdü. Rauf Arifoğlu 2003-cü ildə yazmışdı ki, “heç olmasa, bizə bir ədəd “Tomoqafk” raketinin pulunu verin.”

– Ay sağ ol. (Gülüşmə…) Amma indi xalqa da istinad edərək bunu etmək üçün reallığı nəzərə alan siyasət olmalıdır. Fixtenin bir alman xalqına müraciəti vardı. 1807-ci ildə farnsızlar almanları tam əzmişdilər. Prussiyanı tamamilə bədbinlik bürümüşdü. Fixte almanları hərbi xidmətə çağırmırdı, o insanlara müraciət edirdi ki, biz bir təhsil sistemi qurmalıyıq ki, bu vəziyyətdən çıxaq. Bu gün Azərbaycanda ən çox verilən sual da budur ki, “biz Qarabağ savaşını niyə uduzduq?” Qarabağ savaşını uduzmağımızın səbəbi “stroybat”la bağlı idi. Hamı pul verib uşağını “stroybat”a saldırdığına görə, – raket ordusuna, savaş meydanına düşmədik, ona görə də hamılıqla uduzduq. Rus ola bilsin, kömək elədi, başa düşdük, bunların hamısı bəhanələrimizdir. Yalandır, boş söhbətdir. Səngərdə oturmaq və yaxud da silah və sursat, hərbi texnikanın mənimsənilməsini ermənilərdən zəif bildiyimizə görə, uduzduq. Bizi “stroybat” uduzdurdu. Bu gün artıq yeni bir yol təşkil edəndə birmənalı qarşılanmır. Baxın bizi “satqın”, “iqtidarın adamı” sözlərilə ittiham edənlərin hamısı, tam məsuliyyətlə deyirəm, artıq heç bir inkişaf düşüncə tərzini yaşamayan insanlardır. Məsələn, bu insanlar hələ də fikirləşmirlər ki, birinci material xalqdır. Xalqda doğru fikri aşılamadan – sosial şəbəkə ələ çatımlıdır, lap televiziyalar qadağan edilsin, heç mitinqə də ehtiyac yoxdur. Çox olsa, mitinqə 5 min adam yığacaqsan. Sosial şəbəkədə bir ağıllı fikiri 2-3 milyon adama çatdırmaq olur. Siz də mənə tam  məsuliyyətlə deyin, siz bu gün radikal, sabah prezidentlik iddiasında olan müxalifət liderlərinin hansısa əsərini, məqaləsini, sözünü mənə xatırladın ki, bu adamın nəsə yazdığını və o yazının məhz ona məxsus olduğunu, köçürülmə olmadığını görmüsünüzmü? Biz fikirlərimizi yazırıq. Mən daim öz düşüncələrimi, hansısa məsələlərə baxışlarımı yazıram. Bir soruşun bu liderlərdən ki, dinlə bağlı nə düşünürlər? Bir soruşun da, soruşun görün bilir? Tarixə baxışları, mövcud reallıqlara baxışları nədir?

– Əli Kərimlini hədəf götürmüsünüz?

– Tək onu yox eee…

Tam hər şeydən izolə edəndən sonra siçovul da, pişik də savaşır da…

– Yəni köçürmə deyəndə Əli Kərimlinimi nəzərdə tuturdunuz?

– Əlbəttə, o ruhda olan adamların böyük əksəriyyəti yeniləşə, dəyişə, dünyaya baxışlarını dəyişə bilmədilər. Və bu adamların gələcəkdə Azərbaycanda hansısa bir mövqe tutmağının özü təhlükəlidir.

– Fazil bəy, bu adamlar döyüşürlər axı… Mübarizə aparırlar.

– Döyüşürlər ona görə yox ki, bu, mübarizədir. Ona görə döyüşürlər ki, hakimiyyət onu satdıqlarına görə bunlara dəyər vermir. Tam hər şeydən izolə edəndən sonra siçovul da, pişik də savaşır da…

– Yəni deyirsiniz ki, Əli Kərimli heç bir zaman prezident ola bilməz?

– O, Allahın işidir…

– Və yaxud da heç düşünürsünüzmü ki, Əli Kərimli prezident olarsa, nə olacaq? Siz planlarınızı cızıbsınızmı?

– Yox, mən planlarımı şəxslər üzərində qurmuram axı… Kiminsə prezident olması və ya olmaması mənim hədəflərimlə hansısa bir ziddiyyət təşkil eləmir.

– Məsələn, açıq mübarizə gedir və Rauf Arifoğlu da açıq yazdı ki, Əli Kərimlidənsə, mən İlham Əliyevi seçirəm. Yəni o, dəfələrlə bu mövzunu müzakirəyə çıxardı. İndi bütün müzakirələrinizdə sizin prinsipial olaraq Əli Kərimlini təftiş etdiyinizi görürəm. Mən də baxıram ki, istər o yazılarda, istər məqalələrinizdə ortaya mövqe qoyursunuz. Ona görə deyirəm…

– Təbii ki, münaibət fərqlənir. Məsələn, mən müxalifət cinahında olan adamların ziyalılıq əmisalına xüsusi diqqət yetirən adamam.

Bunlar Azərbaycan xalqını yaxşı tanımırlar

– Üzr istəyirəm, bir məqama da toxunum. Allah qapısını açsın, REAL-ın lideri İlqar Məmmədov həbsxanadan bir mesaj vermişdi ki, mən Nelson Mandella kimi ürəyi açıq deyiləm, hamısının həbsxana payı var və sizi də Siyavuş Novruzovla o siyahıya daxil edib demişdi ki, onunla bir kamerada oturub, söhbət eləyərlər… Yəni irəlidəki o perspektivd nə edəcəyinizi düşünmüsünüzmü?

– O perspektivi kimi müəyyən edəcəyini hələ müzakirə edəcəyik. Çünki bunlar hələ Azərbaycan xalqını yaxşı tanımırlar. Bunlar Azərbaycan xalqının imkanlarını və potensiallarını yaxşı bilmirlər. Azərbaycan xalqının bu gün iqtidara dəstək verməsinin birinci səbəbi ideya və yaxud da əqidə məsələsi deyil, sadəcə təhlükəsizlik məsələləridir. Hətta toxluq da vacib deyil. Kim bu ölkənin təhlükəsizliyini nisbətən o birindən yaxşı təmin edirsə, xalq onun dalınca gedəcək. Bu iqtidar elə-belə havadan hakimiyyətdə qalmır…

– Məncə də çox önəmli təsbitdir.

– O qədər nöqsanlar da, səhvlər də var ki… Əsas amil budur. Bunu xaricilər də çox gözəl bilirlər ki, bu amil aparıcı amildir.

Gedib Türkeşi, Baxçalını qucaqlamaram…

– Əslində normal dövlətlərdə belə hakimiyyətin iqtidarda qalması da möcüzədir.   

– Bunu ABŞ, Rusiya və başqaları da bilirlər. Biz dəfələrlə deyirik ki, mən də olsam xarici siyasəti indiki iqtidar kimi apararam. Başqa yolum yoxdur. Məsələn, mən də Rusiya ilə, İranla eyni siyasəti apararam. Türkiyə ilə də eyni siyasəti apararam. Gedib Türkeşi, Baxçalını qucaqlamaram. Hamını qucaqlayaram. Yaxud da ABŞ-la münasibətdə sırf praqmatik maraqları önə çəkərəm – təhlükəsizlik məsələlərinə və bu həddə qədər daxili işlərə qarışmamaq. Onsuz da sputnik vasitəsilə nəzarətdəyik. Bir dəfə seçkilərə müşahidəçi kimi gələnlər sual verdilər ki, nə üçün saxtakarlıqla bağlı etirazınızı bildirmirsiniz, mən də dedim ki, onsuz da Azərbaycan ABŞ-ın sputnikinin altında nəzarətdədir. Görürsünüz nə baş verdiyini… Bizim də bu zaman əlavə  nə deməyimizin mənası yoxdur. Əsas odur ki, Rusiya yaxşı yöndə dəyişsəydi, yaxşı olardı. Biz bir az da məcburən Rusiyanı kopyalamaq yolunu seçmişik. Çünki ABŞ prinsipsizliyi ilə kənara çəkildi. Bununla da bizi müəyyən dərəcədə Rusiyanın nüfuz dairəsində buraxdı. Biz də məcbur olduq Rusiyada baş verənləri yamsılamağa, kopyalamağa. Məsələn, Rusiyaya sanksiya tətbiq olundu və Rusiya da Avropa Məhkəməsinin qərarlarını tanımaqdan imtina elədi. Dərhal fikirləşdik ki, biz də bu qərarları tanımaya bilərik. Halbuki bizə qarşı heç bir sanksiya tətbiq olunmayıb və bu gün də bizə Avropa ilə mübarizəyə girmək lazım deyil. Amma biz buna məcburiyyət üzündən gedirik. Rusiyanı yamsılamağımız bizim üçün çox böyük problemlər yaradır. Amma hətta yaşamağımızın şərtlərindən biridir. Çünki Gürcüstan və Ukraynanın aqibəti açıq şəkildə ortadadır. Yəni burada bir qayda yoxdur. Mən hər zaman bunu deyirəm ki, bu, təkcə bizdə deyil. Bizdə qaydalar qanunlardan daha yaxşı səviyyədə işləyir. Artıq dünyada da bu, belədir. Qaydalar qanunlardan yaxşı işləyir. Bunun da öz qaydaları var və həmin qaydaları da işlədir. Bu baxımdan, bizdə kiminsə demokratik yolla seçilərək hakimiyyətə gəlməsi başqa bir mövzudur. Amma dünyagörüşü olaraq mənim insanlarda qiymətləndirdiyim, ziyalılıq əmsalının nə qədər olmasıdır. Bu ziyalılıq əmsalı olmayanda bu insan mütləq bir “görməmişlik” nümunəsi göstərəcək.

İlqar Məmmədov kimi adamı prezidentliyə buraxmaq olmaz

İlqar Məmmədov məsələsinə də mənim sərt reaksiya verməyim, İlqar Məmmədovun şəxsiyyətilə bağlı deyildi ki… İlqar Məmmədov deyir ki, “Milli Məclis zooparkdır, orada oturanlar da heyvanlardır” Artıq bu tərbiyə ilə bir adamı prezidentliyə buraxmaq olmaz. Mənim imkanım olsa, bu adamı buraxmaq olmaz. Çünki adam demokrat ola bilər, amma bu gün hakimiyyətdə də olmadığı üçün ona ən azı insanların rəğbəti lazımdır. Təkcə müxalifətin rəğbəti əsas deyil ki, həm də hakimiyyətdəkilərin rəğbətini qazanmaq lazımdır. Əgər siyasətdəsənsə… Hakimiyyət təkcə 5-10 nəfərdən ibarət deyil ki.. Bu gün hakimiyyəti dəstəkləyən, ən azı o sistemin içində olan yüz minlərlə insan var. Bu insanlar bilsələr ki, sən onları heyvan yerinə qoyacaqsan, səni hakimiyyətə buraxar? Sənin xeyrinə səs verər? Əbülfəz Elçibəyin bunların hamısından böyüklüyü nə idi? Əbülfəz Elçibəyin hətta fikirləri, düşüncələri bəzilərinə tərs də olsa, hamı bilirdi ki, onun bir ziyalılıq əmsalı, humanizm modeli var. Bu humanizm modeli də kiminsə nahaqdan başını bıçağın altına qoyub kəsməyəcək. Amma bu adamlar, bu obrazlar, özlərinin hikkələrinə görə, istənilən başı kəsə bilərlər. Bu demokratiya həm də görüntü olaraq demokratiya görüntüsüdür.

İsa Qəmbərin ziyalılıq əmsalı Əli Kərimlidən çoxdur

Ziyalılıq əmsalı bu adamlarda çox aşağıdır. Məsələn, deyək ki, İsa Qəmbərin ziyalılıq əmsalı – ən azı ailəsinin, özünün – Əli Kərimlidən çoxdur. Yəni faktiki olaraq müşahidələrim göstərir ki, idarəetmə, yanaşma tərzi – İsa Qəmbərin də müəyyən fikirlərini qəbul etmirəm, amma onun təşkilatda davranışları da fərqlidir. Təsəvvür edin ki, “yetim cəbhəçilər”in arasında özünü 10 nəfər mühafizəçinin ətrafında ayırırsansa ki, “mən buyam!”, o zaman prezident olsaydın, 10 min mühafizəçin olmalıydı? Belə çıxır… Komforta meyllilik, görməmişlik – bunlar hamısı çox təhlükəli şeylərdir.

– Fazil bəy, bir-iki sual var ki, onları yekunlaşdırmaq istəyirəm. Rəşad Qədirli ilə Fərəməz Allahverdiyevin Heydər Əliyev məsələsinə… İndi də deyirsiniz, İlqar Məmmədovun qeyri-adekvat yanaşması… Sizin də yanaşmanız o idimi?

– Yox.

Heydər Əliyevlə Sasunlu Davidin müqayisə məsələsi…

– Baxın, o zaman niyə burada söhbət onun üzərində durulur? Məncə siz Sasunlu Davidlə müqayisə edirdiniz və deyirdiniz ki, onun abidəsinin yerində bunun abidəsi olmalı idi? Əgər siz onu bununla müqayisə eləməsəydiniz, bəlkə də o zaman heç belə ittihamlar da səslənməzdi.

– Tamamilə doğrudur. Bu ideoloji xəstəlikdən qurtarmağa görə… Bu gün mən çox şükür edirəm ki, qurtulmuşam. Daha ideoloji prizmadan heç nəyə baxmıram. O dövrdə mənim ideoloji hədəfimdə var idi ki, bu, düşməndir və onu hansı yolla olursa-olsun sıradan çıxarmalıyıq. Radikal, barışmaz bir xətti izləyirdik. Bu günləri isə mən daxilən o qənaətə gəldim ki, bu xətt düz deyil. Niyə belə qənaətə gəldim? Gördüm ki, marijinal bir qrup bu hay-küyü, qışqırmağı sevir – “Əla”, “Əhsən!” və s. Sonra da bu adamlar ona nail olurlar ki, çevrələrində olan yüzlərlə insan ona qorxu ilə baxırlar. Faciə kimi baxırlar. Robespyerə də elə baxırdılar. Gilyotin və s. biz filan işləri edəcəyik.

Səfəvi anlayışından qurtula bilməyən bir cəmiyyətik

– Sonunda da öz başını gilyotinə qoydular.

– Bəli. Bu bir tarixdir də… İndi insanlar da onu irad tuturlar ki, sənin dünənə qədər kursun filan şey idi. Bəli, mənim dünənə qədər kursum elə olub. Çünki mən inanırdım ki, bu kurs davam eləməlidir. Bolşevizmin tərəfində olan yüzlərlə insan var idi, sonradan məhz bolşevizmə qarşı ən sərt formada çıxdılar. Çünki gördülər ki, artıq bu, bir ət maşınına çevrilib. Bizim də tutduğumuz xətt budur. Azərbaycan kimi kiçik bir dövlətdə onsuz da seçmə adamların sayı çox deyil, elitanın sahəsi geniş deyil deyil,  fəlsəfi məktəbi yox, din məktəbləri yox və s. Bizim tarixçi alimlərimiz Amerika qitəsinin kəşfində son vaxtlar Azərbaycan elminin rolunu tapıblar. Bunu da yenə mənə irad tutacaqlar. Tarix şüuru aşağı səviyyədə, milli şüuru Axundovun formalaşdırdığı dilin üzərində qurulan regional bir dil faktoruna söykənən, alt tapıntısı XX əsrin əvvəllərində M.Ə.Rəsulzadənin tapıntısı ilə adı özününküləşdirilən bir cəmiyyətik. Yeni bir cəmiyyətik biz əslində. Türk toplumuna uzantımız, bağlılığımız daha çox bioloji xarakter daşıyır, siyasi xarakter daşımır. Çünki irançılıq onu kəsib. İndiyə qədər də o Səfəvi anlayışından qurtula bilməyən bir cəmiyyətik. İrançılıqdan bitməmiş, hətta Bütöv Azərbaycanı belə amal seçən bir xalqıq. Mən nə üçün bunun əleyhinəyəm. Əgər irançılıq bu gün bir xalqın ruhuna oturubsa, bunun ən yaxşı Bütöv azərbaycanlısı belə İranın bütövlüyündən o tərəfə ayrıla bilməyəcək. Yəni strukturu, bütün türklük ruhu olsa da, din önəmli faktordur.

Son dövrlərdə yetişən iki istedadlı insan – Güntay Gəncalp və Elşad Miri

– Sualların içində belə bir sual var idi ki, Güntayla Fazil Mustafa hardan-hara eyni fikirlidirlər. Bu, Səfəvilərlə bağlı fikirdir?

– Mən sizə bir şeyi deyim.  Yox, bu Səfəvilərlə bağlı fikir deyil. Bir dekonstrusiya var. Tarixi mətinlərin yenidən yozumu məsələsi. Postmodernizmin əsası da bununla götürülür. Azərbaycanda postmodernizm boş-boş yalnız ədəbiyyat üzərindədir, amma burada əsasən tarixi mətinlər üzərində qurulmalıdır. Azərbaycanda son dövrlərdə yetişmiş iki istedadlı insan var ki, mən onlara xüsusi dəstək verirəm. Biri Güntay Gəncalpdır, digəri də Elşad Miri. O xalqın ki daşlaşmış mətnlərini dəyişməyə artıq baş vurublar, bu, çox böyük bir işdir. Çünki bunun bütün strukturu, bütün anlayışı tarixlə bağlı anlayışı yanlışdır. Postulatlar yanlışdır. Türkmənçay dəyişməlidir, yanlışdır. Bayaq da sizinlə Əziz Alpoud haqda danışdıq. Rus nə qədər böyük işğalçı olursa-olsun, Tükmənçayı gətirsin, faciə gətirsin, amma Əziz Alpoudun yetişdiyi məktəbi də gətirib. Bu məktəbi 25 illik müstəqillik dövründə biz gətirə bilmədik. Rusun nəzarətindən çıxdığımız halda bir dənə də olsun normal universitet, normal məktəb aça bilmədik, gözümüzü dikdik Türkiyənin Çağ Öyrətiminə…. Azərbaycan uşaqları nisbətən modern təhsili o məktəblərdə aldılar. Bizim orta məktəblərimizdə ala bilmədilər. Bunun səbəblərini araşdırmaq üçün bu mətn yenidən oxunmalıdır. Güntay bunu oxudu. O, Səfəvilər haqqında fikrini bu günlər deyib. Mənim 1997-ci ildə nəşr olunan “Azərbaycan türkünün iman davası” əsərimdə birbaşa xürrəmiliklə, səfəviliklə bağlı ayrıca bölümlər var. Onun Azərbaycan xalqı üçün nə qədər zərərli olduğu izah olunur. Yəni mən onu əxz eləməmişəm. Sadəcə 1997-ci ildə düşüncə olaraq, kitabda yazmışam. Söhbət ondan gedir ki, yenidən onun yanaşması, bir az da fəlsəfi aspektdən, ədəbiyyata yanaşması bizim üçün başqa bir şeydir.

Əbülfəz Elçibəy böyük insan idi, onun Azərbaycan mentalitetinə gətirdiyi dəyişikliyi heç kim edə bilmədi. İnsanlığı ilə göstərdi ki, vəzifə sahibi həm prezident, həm də bir insan olaraq qalmağı bacarır. Bu, böyük bir şeydir və Azərbaycanda bunu tətbiq eləmək çox çətin bir işdir. Amma fikirlər, ideyalar müzakirə olunmalıdır. Tarixə baxış, zərdüştçülüyün Azərbaycanın təməli əsasına gətirilməsi məsələlərini mən də qəbul eləmirəm. Babəklə bağlı əsəri dərc olunanda bəzi fikirləri onun özünə deyərək, mən bəzi şeyləri dəyişmişdim

Mən M.Ə.Rəsulzadəyə qayıtdım

– Tulunilər dövləti?

– Bəli, Tulunilərlə bağlı mən onun özünə deyərək, bir çox şeyləri dəyişmişdim. Özünə dedim ki, bunlar köhnə postulatlardır. Amma söhbət nədən gedir?  Bu gün biz M.Ə.Rəsulzadəyə qayıda bilirik. Şəxsən mən qayıtdım. M.Ə. Rəsulzadə şəxsiyyətini daha dərindən dərk edəndə onun Azərbaycan üzərində böyük rolunun olduğunu görürük. Diqqət etmisinizsə, onun liderlik ambisiyası yoxdur. Onun üçün Azərbaycan bu gün hansı şərtdədirsə, onu necə dəyişmək fikri önəmli olub. Stalin Azərbaycanını necə dəyişərik? Müstəqil Azərbaycanı necə dəyişərik? Parlamentdə mən harada olmalıyam? Milli Şuranın sədriyəm, amma burada fraksiyanın lideri olmaq uyğundur ki, fayda verə bilim. Bu bədbəxtlər – Fərəməz Allahverdiyevlər, o birilər, bu birilər bu gün M.Ə.Rəsulzadəni oxumadıqlarına görə, onun fikirlərini tutmadılar, anlamadılar. Bunlar ancaq dedilər, “azadlıq”, “Elçibəy!” və s.

– Əslində, məndə də elə bir qənaət var ki, M.Ə.Rəsulzadəni oxuduqca, araşdırdıqca və Əbülfəz Elçibəyi tanıdıqca,  Əbülfəz Elçibəyi M.Ə.Rəsulzadənin davamçısı olması fikirləri daha üstün olmalıykən, Heydər Əliyevin ondan daha çox M.Ə.Rəsulzadəyə yaxın olduğunu görürük. Elə müəyyən diplomatik qaydalarda da… ADR hökuməti hətta Azərbaycanın adını belə dəyişmişdi. Paris konfransına göndərəndə “Qafqaz Azərbaycanı” qoymuşdular adımızı. Yəni ehtiyyatlılıq baxımından sanki onlar bir-birilərinə daha yaxın idilər.

– Onların praqmatizm yanaşmaları eyni idi. Yəni konkret situasiya var: Burada Denikin var, burada işğal ola bilər… Hətta Heydər Əliyev M.Ə.Rəsulzadədən daha praqmatik idi. Çünki M.Ə.Rəsulzadənin başqa yolu yox idi. Həm milləti formalaşdırmalısan, həm buna ad verməlisən, həm buna təhsil verməlisən, həm də bunu mühacirətə daşıyıb yaşatmalısan, M.Ə.Rəsulzadənin vizyonu ilə Heydər Əliyev bir mövcud dövləti necə xarici müdaxilədən qorumaq – ən azı yaralanmış, bir böyrəyi Qarabağ şəklində çıxarılmış bir dövləti necə ayaqda tutub, dünyanın aydınlanan, qanunun işlədiyi çağa daşımaq missiyasını üzərinə götürmüşdü.  M.Ə.Rəsulzadənin missiyası fərqli idi. Amma Əbülfəz Elçibəyin bir çox ideyaları M.Ə.Rəsulzadənin ideyaları ilə üst-üstə düşmür. Mən M.Ə.Rəsulzadə qədər sağlam tarixə baxışı olan ikinci bir siyasi kimliyə rast gəlmədim.

Heydər Əliyev Sizin üçün kimdir?

– Elə bu mövzuda da sizə suallar var. Ədalət Yusifov yazır: “Keçmiş cəbhəçi Yunus Oğuz deyir ki, alman xalqı üçün Bismark, türk xalqı üçün Atatürk kimdirsə, Azərbaycan xalqı üçün də Heydər Əliyev odur. Bəs sizin üçün Heydər Əliyev kimdir?”

– Heydər Əliyev mənim üçün özünün düşündüyü bir Azərbaycan modelini qurmuş tarixi bir şəxsiyyətdir. Bu model, bəlkə mənim demokratik yapıma, idealist formama bir çox cəhətləri ilə uyğun gəlmir. Amma mövcud dünya reallığında bundan yaxşısını qurmaq məsələsini söyləməkdə mən də çətinlik çəkirəm. Məsələn, mən Azərbaycanın MDB-yə daxil olmasının tam əleyhinə olmuşam. Heydər Əliyev gəldi və MDB-yə daxil oldu. MDB-yə daxil olmaq Azəırbaycanı tam olaraq Rusiyanın tabeliyinə salmadı. Amma müəyyən mənada Rusiyanın Azərbaycana qarşı təzyiqini zəiflətdi. Biz idealist olaraq bu gün də MDB-yə daxil olmağın əleyhinə hay-küy salmırıq, fikir verirsinizmi? Kim salır? Əli Kərimli, İsa Qəmbər etiraz edirlərmi? Belə tələb qoyan var ki, niyə Azərbaycan MDB daxilindədir?  Tələb qoyan yoxdursa, deməli, bu siyasi kursla hamı razılaşmış durumdadır. Ona görə də mənim hansı formada qəbul edib-etməməyimdən asılı olmayaraq, bəlli bir tarixi dövrdə günün reallıqlarını daha doğru idarə edən bir tarixi şəxsiyyətdir.

Məhəmməd Əmin Rəsulsazə-Əbülfəz Elçibəy-Heydər Əliyev

– Yəni YAP-çıların dediyi kimi, müasir Azərbaycanın banisidir?

– Yox. Müasir Azərbaycanın banisi, ümumiyyətlə, Azərbaycanda qiymətləndirməyə gedərkən fərdiləşdirməyə getmək bir az da bütpərəstlik yaradan amildir. Buna da gedilməməlidir. M.Ə.Rəsulzadənin öz vizyonu, Əbülfəz Elçibəyin öz vizyonu, H.Əliyevin öz vizyonu. Kiminsə daha artıq ola bilər, kimininkisə daha az ola bilər. Eyni vizyonu biz Mütəllibova demirik ki? Parlaq, özünün prinsipləri olan ayrı-ayrı adamlar bu ölkə üçün nədəsə fayda veriblərsə, bunu xronoloji ardıcıllıqla düzməliyik. Bu xronoloji ardıcıllıqdan 1-2 nəfəri çıxdınsa, o birinin də altı boş qalır. Bir çoxları elə bilirlər ki, M.Ə.Rəsulzadəni, Əbülfəz Elçibəyi çıxmaqla, H.Əliyevin fundamenti daha qalın olacaq. Əslində, H.Əliyev heç özü belə düşünmürdü. O, dövləti quranda birinci M.Ə.Rəsulzadəni gətirib qoydu və dedi ki, ADR-in varisiyik. Əbülfəz Elçibəyə ilıq münasibət göstərdi. Yəni onun bu haqda fikirləri, düşüncələri var. Hətta Güney Azərbaycanla bağlı məsələdə H.Əliyevin avantajını işlədir ki, “bundansa o yaxşıdır” prinsipinə üstünlük verilir. Bununla da İranın Azərbaycana olan təzyiqini azaldır. Bunların hamısını kompleks götürəndə ortaya tam görüntü çıxır.

– Əslində bu hakimiyyət Elçibəyin kadrlarına da ilıq münasibət göstərib. 6 müavini hazırda deputatdır.

– Əbülfəz bəyin çevrəsində olan insanlar, kifayət qədər hazırlıqlı, cəmiyyətin gündəmini tutan, onun idarə olunmasında hakimiyyət təcrübəsi olan insanlardır. Və bu gün də bu məktəbin gücüdür ki, orada yetişən ayrı-ayrı insanlar ayrı-ayrı partiyalar yaratdılar. Cəmiyyətdə müəyyən sözü ilə, fikirləri ilə tanınırlar. Bu, müsbət bir haldır. Hakimiyyətin də buna qiymət verməsi, əslində hakimiyyətin Əbülfəz Elçibəyə qarşı bir sıra məmurların da düşmənçiliyini ortadan qaldırmış olur.

Elçibəyin 6 maüvini necə deputat oldu?

– Maraqlı bir sual çıxır ortaya. Əli Kərimlini hamı qınayır ki, niyə danışığa getdi və parlamentə getdi. İndi də Əbülfəz Elçibəyin 6 müavini parlamentdədir. Siz də danışıqlara getdiniz də…

– İndi bunu deyim ki, nədir. Əli Kərimlini ona görə qınayırlar ki, bir yerdə yaşayırsan və komendantla danışığa getmisən ki, mən burada sənə işləyəcəyəm, amma bunların da heç birinin xəbəri olmayacaq. Sən də mənə yağ-bal verirsən, hər şəraiti də yaradırsan, bütün imtiyazları da verirsən, mən də buranın sakinlərinə elə göstərirəm ki, sizinlə bir yerdəyəm. Əli Kərimli həqiqətən də doğru yol seçirdisə, məncə bunu açıq eləmək daha doğru idi. Gedirdi, İlham Əliyevlə bir koalisiya yaradırdı, Azərbaycan hakimiyyətində demokratik, cəbhəçi qüvvələrin təmsilçiliyini təmin edirdi və deyirdi ki, “mən bu yolu görürəm”. O zaman bəlkə Azərbaycanda bu qədər neqativ şeylər də olmayacaqdı və hakimiyyətin bölüşməsilə normal bir cəmiyyət qurula bilərdi və cəmiyyətdə aqressivlik də azalardı. Artıq bir qütbdə cəbhə, digər qütbdə YAP-ın “olmazsa-olmaz”ı bitərdi. Bunu açıq eləsəydi, ağıllı bir yol olardı. Yoxsa gizli şəkildə, özünün siyasi obrazını hakimiyyət tərəfindən qaldırıb, ona status alıb, ABŞ və s. ilə də danışıq aparıb bir kurs seçməmək yanlışlıqdır. Sonra da Heydər Əliyev xəstələnən kimi “hakimiyyətə atıb”, yenidən hakimiyyət uğrunda mübarizəyə girəndə hakimiyyət də ona qarşı amansız mübarizəni tətbiq edəcəkdi. Bizim yolumuz odur ki, mən partiya yaradıram və parlamentdə partiya olaraq təmsil olunuruq və hansı seçki forması olmasından asılı olmayaraq, parlamentdə yer qazanmalıyıq, parlament tribunasından istifadə eləməliyik. Bunu açıq deyirik.

Əlinizi ürəyinizin üstünə qoyub, səmimi cavab verin…

– Nəticə eyni deyilmi?

– Yox, nəticə eyni deyil. Bir var ki, sən açıq şəkildə cəmiyyətə bəyan edirsən ki, mən bu yolu tuturam, bir də var gizli. Mən kimə verdiyim vədi yerinə yetirməmişəm? Bu adamların hansına vəd vermişəm? Onlar o vaxt danışa bilərdilər ki, mən onlarla birlikdə AXC-də olanda demişəm ki, biz vuruşacağıq, döyüşəcəyik, hakimiyyətə gələcəyik. Vuruşduq, döyüşdük, çiləsini də çəkdik. Mən yanımda olan adamlara da dedim ki, mən sizə vəd vermirəm, özüm bu xətti aparıram. Kostyumunuz cırılmadan, üst-başınız dağılmadan mən sizi hakimiyyətə gətirəcəyəm. Vəssalam, bu vədi vermişəm.  İndi də kim mənə inanırsa, bu gün arxamca gəlirsə, mən onları peşiman eləməyəcəyəm.

– Məhz bu məsələ ilə bağlı bir neçə sual var. Nicat Ənsərov yazır ki, “Fazil bəy, xalqamı, dövlətəmi, hakimiyyətəmi qulluq edir? Bu, mənim üçün çox maraqlıdır, əgər iqtidara müxalifətdirsə, niyə hakimiyyəti tənqid eləmir, əgər iqtidarı dəstəkləyirsə, niyə YAP-ın üzvü deyil?” Akif Məmmədov soruşur: “Parlament üzvü olan şəxslərdən müxalifətçi olmaz, fakr İqbal Ağazadə kimə işləyirdi? Eldar Mahmudova. İndi seçilən deputatlar ancaq iqtidara işləyir”. Zakir Hüseynov soruşur: “Fazil bəy, sizin siyasi analizlərinizə və hərtərəfli savadınıza şübhəsiz yanaşanlardan biri də mənəm. Əlinizi ürəyinizin üstünə qoyub, səmimi cavab verəcəyinizə inanıram. Parlamentdə bir nəfər də olsun xalqın səsi ilə seçilən deputat varmı? Varsa, o kimdir?”

II hissənin sonu

Xural.com