“Qaynar Qazan”da Bəxtiyar Hacıyev (II hissə): “Azərbaycan demokratiya baxımından Türkiyədən bir xeyli öndədir”

Bəxtiyar Hacıyev Harvardda oxuyub. “Qaynar Qazan”a dəvət olunmasının səbəblərindən biri sırf budur. Təbii ki, “Qaynar Qazan”a dəvət olunacaqların arasında bir neçə dəfə onun da adını səsləndirmişdilər – ki, onun da səbəbi Harvarddır. Əslində, Bəxtiyar Hacıyevi diqqətə çıxaran, onu məşhurlaşdıran, həbsinə səbəb olan, bütün dünyada məşhur edən də Harvarddır.

Dünyada elə mərkəzlər var ki, təkcə orada oxumaq yox, az qala bir ziyarət də adamı digərlərindən fərqləndirə bilir. Harvard o məkanlardandır. Dünyanın super dövlətini idarə edənlərin əksəriyyəti Harvardın məzunlarıdır. Amerikan idealizminin bəşəriyyətə yayılmasının təməl mərkəzlərindən biri Harvarddır və bu elm mərkəzi elə bir qüdrətli şəbəkəyə malıkdir ki, bəzən bəzi dövlətlərdən də güclü ola bilir. Qısa və konkret bir rəqəm: Harvardın büdcəsi 36 milyadr dollardır! Bilmirəm, bu rəqəm nəyisə ifadə etdimi?

O mənada bəzən özünübilməz adamların, bəzi odioz məmur balalarının, ya da oliqarxiyanın iri fiqurlarının Amerika ilə döyüşə qalxmasını anlamaqda çətinlik çəkirəm. Bir universitetinin büdcəsi bizim dövlətimizin büdcəsindən təzminən 3 dəfə çoxdur və Amerikada bu cür bilinən və bilinməyən minlərlə qurum var – minlərlə ha…

Bu mənada Bəxtiyar Hacıyevi danışdırmaq istədik. Hələ bundan əvvəl – “Qaynar Qazan”ın ötən 14-cü buraxılışında Qubad İbadoğluna yazılan giriş yazısındakı “Klintonun dostu” anlamına gələn ifadədən çəkindiyini oxuyanda xəyal qırıqlığına uğrayan kimi oldum. Söhbətimiz əsnasında bu ehtiyatlılığını bir miqdar anlasam da, Bəxtiyarı həddindən artıq ehtiyatlı gördüm. Stalin Lenini görəndə necə hisslər keçirmişdisə – məsələsi ondan iraq – təxminən ona oxşar bir hiss də demək olar.

Bu, Bəxtiyar Hacıyevlə ilk müsahibəm idi. Onu həbsdə olanda tanımışam. Hər zaman dəstək vermişik, ağzından və qələmindən çıxan hər sözü “Xural” manşetdən yayınlayıb, amma bizim həbs dönəmimizdə heç müdafiəmizdə görmədik, eşitmədik. Təbii ki, ümumi qənaət yaratmaqda və ilkin təəssüratda bu məqamların da verdiyi olumsuz təsirlər olsa da, müsahibə boyu Bəxtiyarın bir çox məsələlərdə hazırlıqlı olduğunu müşahidə etdim.

Azərbaycandakı situasiyanı miqyaslı formada analiz edə və doğru nəticələrə gələ bilir. Geniş Harvard şəbəkəsinin də verdiyi imkanlarla çox məlumatlıdır. Siyasi və ictimai elitanın yaxınlarına gəlməkdənsə, özünə başqa qruplar və dost çevrələri axtarır. Bu, həm yaxşıdır, həm də pis. Yaxşıdır ona görə ki, əlaqələrin genişlənməsinin nəyi pisdir ki. Pis odur ki, sayı az olsa da, ictimai fikrə təsir göstərən qrup Bəxtiyarın qaçıb uzaqlaşmaq istədiyi qrupdur həm də. Rəssamlar, elm adamları, fərqli gənclər qruplarının qaynar ictimai-siyasi mühitlə nə əlaqəsi ola bilər ki?

Tənqiddən çox ehtiyatlanır. Gənclərlə – adını çəkdiyi və çəkmədiyi ictimai fəallardan bir çoxu ilə kəskin münasibətləri var və mənə elə gəldi ki, bir az uzaqlaşmasının səbəblərindən biri də budur. Özü də təsdiqlədi ki, tonu bir az kəskin olanları dostluğundan çıxarır və məlum oldu ki, bəzilərini dostluqdan çıxarmasaymış, daha fərqli suallar gələ bilərmiş.

Siyasi ehtiyatlılığı yüksək səviyyədədir. “Qırmızı xətt” məsələsində o qədər həssasdır ki, hətta gizlətməyə belə ehtuyac duymur. Açıqca Azərbaycanı idarı edənlər haqqında danışmamağı tərcih edir və bunu etiraf edir. Hətta “qırmızı xəttə” yaxınlaşdığını hiss edən kimi, fəaliyyətlərini dayandıracaqlarını bəyan edir və bu, büsbütün mübarizədə olmamaq mənasına gəlir.

Savadlı, hazırlıqlı, ABŞ-da yüksək əlaqələri olan, Harvardda oxuyan, eyni zamanda çəkingən, ehtiyatlı, içində bir “qırmızı xətt” həyəcanı daşıyan, vəziyyət gərginləşən kimi fəaliyyətini dayandırmağa hazır olan bir gənc var qarşınızda – bu, Bəxtiyar Hacıyevdir.

Onunla strateq.az saytının redaksiyasında, “Qaynar Qazan”ın 15-ci qonağı olaraq söhbətləşdik. Azərbaycanın gələcəyinə nə kimi töhfəsi olacaq, ya da ola bilər suallarına isə Siz qərar verəcəksiniz, Əziz Oxucu və Tamaşaçılar…

Əvəz Zeynallı

I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

https://www.xural.com/?p=37681 (“Qaynar Qazan”da Bəxtiyar Hacıyev (I hissə): “Ölkə rəhbəri ilə araq içənlər bir anda qəhrəman olur”)

Dəstək hakimiyyətdaxili komandaya veriləcək

II hissə

– Yəni deyirsiniz ki, Əliyevləri hakimiyyətdən aparıb, hansısa siyasi partiyanı hakimiyyətə gətirməyə böyük dövlətlər getməzlər?

– Baxır, hansı siyasi partiyanın? Bugünkü siyasi partiyaları mən inanmıram ki, gətirələr. Daha çox 20 ildən artıq dövlət idarəçiliyində iştirak etməmiş, siyasi məlumatları, resursları həddindən artıq məhdud olan, kadrlarının tam olaraq idarəetmə təcrübəsi olmayan komandadansa, çox güman ki, hakimiyyətin içindən,  nisbətən reputasiyası yaxşı olan başqa bir komandaya dəstək verərlər.

– Məsələn?

– Məsələn, mən sizə kifayət qədər misallar çəkə bilərəm…

– Məsələn?

– Tutaq ki, ASAN Xidmətin rəhbərliyində kifayət qədər gənc kadrlar çalışırlar ki, sabah onlar – mən bunu deməklə ASAN Xidmətin rəhbərliyini də təhlükə altına qoymaq istəmərəm və yaxud da başqa kimisə. Sadəcə misal kimi bunu deyirəm. Kifayət qədər yaxşı təhsilli, bacarıqlı insanlar var ki, onlar sabah hakimiyyət dəyişəndə seçkiyə bir namizədlərini çıxara bilərlər. Bir də başqa siyasi partiyanın rəhbərliyi namizədlərini irəli sürə bilərlər. Onların deyəcəkləri kifayət qədər yaxşı sözlər var ki, “baxın, biz korrupsiyaya bulaşmamışıq, biz Azərbaycanda kiçik səviyyədə də olsa rüşvətlə, bürokratiya ilə mübarizə aparmışıq. Milyonlarla insanın həyatını yaxşılaşdırmışıq və s. Bəs, Bəxtiyar Hacıyev sən neyləmisən? Kiçik bir layihə eləmisən, 50 nəfərə təlim keçmisən, facebook-da 100 dəfə tənqidi yazı yazmısan. Nə dəyişib? Amma biz nəsə eləmişik. İkincisi, hakimiyyət mətbəxini bilən insanlara çox güman ki, daha çox dəstək veriləcək və beynəlxalq əlaqələri güclü olan insanlar üstünlüyü əldə edəcəklər. Hakimiyyət daxilində müxtəlif qruplar var, hansılar ki, fərqləniblər.

– Birini dediniz, ASAN Xidmət.

– Başqalarını da deyə bilərəm. Sadəcə, ümumi şəkildə dedim ki, hakimiyyət daxilində yaxşı reputasiyası olan…

– …varmı hakimiyyət daxilində reputasiyası yaxşı olan qruplar?

– Mən birini misal çəkdim – ASAN Xidmət. Amma digərlərini də saya bilərəm.

– Mən də istəyərdim ki, siz onları sayasınız…

– 2 və ya 3-nü deyim, qalanlarını da özünüz fikirləşərsiniz…

Kimsə qarantiya verə bilməz ki, sabah ADA universiteti, TQDK…

– Deyin.

– ADA Universitetində kifayət qədər yaxşı kadrlar yetişib ki, xaricdə təhsil alıblar. Çox yaxşı təcrübələri, informasiyaları var, öz sahələri üzrə peşəkardırlar. Sabah onların universitetdə çalışmaqdan imtina edib, siyasi fəaliyyətlə məşğul olmayacaqlarına heç kəs qarantiya verə bilməz. Yaxud da oradan kiminsə hakimiyyətə gəlməsi istisna olunmur. Mənim üçün müsbət reputasiyası olan dövlət qurumlarından biri də Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyasıdır… Uzun illərdir imtahanlar bu qurum tərəfindən şəffaf keçirilir. Onların statistik təhlillərinə baxanda kifayət qədər təhsilin vəziyyətini dərindən analiz etdikləri görünür. Yəni öz işlərinə kifayət qədər peşəkar yanaşan insanlardır. Amma misalları bir kənara qoysaq, mənim demək istədiyim odur ki, Azərbaycanda marağı olan böyük dövlətlər informasiyası olan, daxili mətbəxi bilən insanlara və kifayət qədər dövlət idarəçiliyində təcrübəsi olmuş insanlara daha çox üstünlük verəcəklər, nəinki kənardakı qeyri-hökumət təşkilatlarına və s. Eyni təcrübə ilə Gürcüstanda da, Ukraynada da qarşılaşdıq. İnqilabı edənlər başqaları oldu, amma hakimiyyətə gələnlər hakimiyyətin daxilindəki qüvvələr oldu.

– Mənim üçün çox maraqlı fikirlər oldu.

– Bir misal da deyim. Mən 2015-ci ilin yanvarına qədər bir müddət Praqada yaşadım və Bakıda bir neçə dəfə şayiələr gəzdi ki, hansısa dövlət rəsmisi dünyasını dəyişib, hazırda Almaniyadadır və s. Praqada xəbərin doğru olub-olmadığını məndən soruşanda dedim ki, “bunu bir neçə dəqiqəyə aydınlaşdıra bilərəm”. Çox normal məlumatları olan bir neçə adama yazdım və mənə dedilər ki, belə bir şey yoxdur. Həmin adam kiçik bir qəza keçirib, amma yaşayır. Və diplomatları qəbul edir, müxtəlif insanlarla görüşür. Amma bir müddət bir neçə siyasi lider, tanınmış jurnalist məni və başqalarını inandırmağa çalışırdılar ki, həmin insan vəfat

edib.

– Söhbət Ramiz Mehdiyevdən gedir?

– Bəli. Mən o zaman çox böyük təəccüb hissi keçirdim ki, Bakıdan Bakıya əgər adamlar bu məlumatı dəqiqləşdirə bilmirlərsə, sabah hakimiyyətə gələndə, məsələn, İrandan və yaxud da Rusiyadan gələn informasiyaları necə dəqiqləşdirəcəklər? Əslində, informasiya siyasətdə çox vacib əhəmiyyətə malikdir. Çünki bəzən elə şeylər olur ki, biz mətbuatdan oxuyub eyni prosesi bir cür görürük, amma dəqiq informasiyanı alanda isə görürük ki, əslində, heç də hər şey üzdə göründüyü kimi deyil, tamamilə ayrı cürdür. Qərarı orada oxunan ssenariyə yox, əslində, olan ssenariyə uyğun verəndə böyük və doğru addım atmış olursan. Ona görə təəccüblənirdim ki, doğrudanmı siyasi partiya rəhbərləri, tanınmış jurnalistlər Bakıdan Bakıya həmin məlumatları bir-iki həftə ərzində dəqiqləşdirə bilmirdilər ki, həqiqətən də həmin şəxs yaşayır, yoxsa yox. Hətta məni qınayanlar da tapılırdı ki, nə üçün bu xəbərə inanmamışam. Amma sonradan prezidentin yanında müşavirə keçirildi və o, həmin müşavirədə iştirak etdi.

– İşin başqa tərəfi də var. Siz Avropa, Amerika cəmiyyətini görmüsünüz. Orada belə bir hadisə baş vermiş olsaydı, bu qədər müddətdə xəbəri cəmiyyətdən gizlədə bilərdilərmi?

– Belə bir hadisə ümumiyyətlə, olmayıb. Olmayan məlumatı necə gizlətmək və yaxud da gizlətməmək olar? Sadəcə, mənə təəccüblü gələn o oldu ki, nə üçün Bakıda yaşayan bu insanlar adi bir məlumatı dəqiqləşdirə bilməyiblər? Hələ üstəlik dezinformasiya da yaymış olublar. Və böyük siyasi partiyaların rəhbərləri, böyük qəzetlətin redaktorları da bu məlumatın doğruluğuna inanıblar. O baxımdan, sabah bunlar hakimiyyətə gəldikləri təqdirdə, Azərbaycana qonşu olan dövlətlərdə hansı proseslərin baş verməsi ilə bağlı məlumatları necə əldə edəcəklər, necə dəqiqləşdirəcəklər, onu bilmirəm.

Həm idarəetmədə, həm də fərdlərdə problem var

– Şəhriyar Səmədov TQDK ilə bağlı soruşur: “Bəxtiyar bəy, siz Amerikada təhsil almısınız, Azərbaycanın bugünkü təhsil naziri də ABŞ-ın nüfuzlu universitetlərindən birində magistr təhsili alıb. Lakin ötən 3 ildə TQDK-nın açıqladığı nəticələrə görə, təhsilimiz irəliyə deyil, geriyə doğru hərəkət edir. Mümkündürsə, bu suala açıqlama verərdiniz – problem idarəetmədədir, yoxsa fərdlərdə?” Yaxşı bir nümunədir – Amerikan təhsilli Təhsil naziri Mikayıl Cabbarovun idarəetməsi təhsilin geri getdiyini ortaya qoyur.

– Problem hər ikisindədir – həm idarəetmədə və həm də fərdlərdə. Çünki Təhsil nazirinin də bir neçə müsbət təşəbbüsü olmuşdu ki, mən bunları xatırlayıram. Bunlardan biri də məktəb direktorlarının təyin olunması ilə bağlı idi. O zaman təşəbbüs göstərilmişdi ki, məktəb direktorların təyin olunması ilə bağlı səlahiyyət Təhsil Nazirliyinə verilsin. Görünür, Təhsil Nazirliyi özü həyata keçirmək istədiyi islahatları keçirmək iqtidarında deyil. Həm də fərdlərdədir, ona görə ki, xaricdə təhsil almaq, hələ uğurlu rəhbər olmaq demək deyil. Yəni elə insanlar var ki, xaricdə təhsil alıb və bir qurumun rəhbəridir. Həmin qurum çox yaxşı işləyir – məsələn, ASAN Xidmət. Amma başqa bir quruma yenə də xaricdə təhsil almış kimisə təyin edirlər, amma bu qurum ümumiyyətlə, işləmir. Yaxud da xaricdə təhsili bir kənara qoysaq, TQDK uzun illərdir işini səmərəli qurub və bu istiqamətdə də fəaliyyət göstərir. Amma Nəqliyyatın İntellektual İdarəetmə Mərkəzi var, ümumiyyətlə, binanın tikilməsinə, monitorların qoyulmasına və s. 100 milyonlarla manat vəsait xərclənib, amma istənilən nəticəni vermir. O zaman düşünürsən ki, əgər rəhbər tək haralı olmasına, qohumluq əlaqlərinə görə deyil, sırf peşəkarlığına və idarəetmə qabiliyyətinə görə təyin olunarsa, o zaman istənilən nəticəni əldə etmək mümkündür.

– Vəsilə Yusifli soruşur: “Bəxtiyar, oynanılan oyunu pozub, qəhrəman olmaqmı? Yoxsa oyuna daxil olub, oynayıb, sonradan qalib olmaqmı?”

– Əsas yəqin ki, oyunda olmaqdır.

Sonunda qəhrəman olmaq daha yaxşıdır

– Yəni qəhrəman olmaq yox, oyuna girmək?

– Məncə sonunda qəhrəman olmaq daha yaxşıdır.

– Rəşad Vaqifoğlu soruşur: “Bəxtiyar indi haradadır və harada olmalı olduğunu düşünür?” Məncə, o, sizin prezidentə müraciətinizə işarə edir.

– Nə barədə?

– O vaxt müraciət olmuşdu ki, “biz indi həbsxanada olmalı deyilik, azadlıqda daha faydalı işlərlə məşğul ola bilərik…”

– Bəli… Mən indi olduğum yerdən məmnunam. Məmnun olmasaydım, yerimi dəyişmək üçün kifayət qədər  imkanlarım var. Əgər bu gün Bakıdakı yerimdən, öz fəaliyyətimdən narazı olsaydım, çox rahatlıqla Amerikaya, Avropaya, başqa yerlərə də köçə bilərdim. Minlərlə insan var ki, heç bir təzyiqlə üzləşmədiyi halda bu gün Avropada, Amerikada, dünyanın bir çox başqa ölkələrində siyasi sığınacaqlar alıblar və kifayət qədər də yaxşı yaşayırlar. Mən kifayət qədər təzyiqlər də görmüşəm, vicdan məhbusu statusu da almışam, siyasi məhbus olmuşam. Onların saxta yolla topladıqları dəlilləri mən dəlil-sübutla əldə etmişəm. İstənilən vaxt internet vasitəsilə axtarışa verib, haqqımda beynəlxalq təşkilatların verdikləri bəyanata baxmaqla kifayətlənmək olar. Əgər mən istəsəm, istənilən ölkədə yaşamağıma icazə verərlər. O baxımdan, əgər məmnun olmasaydım, bu gün burada olmazdım.

– Hikmət İbrahimoğlu Kəngərli soruşur: “Bəyimizin xaricdə təhsil almasını başa düşdük, bəs indi hansı işlə məşğuldur? Azərbaycan cəmiyyətindəki rolu nədən ibarətdir və yaxud həyatda axtardığını tapa bilibmi?”

– Oxşar suallardır… İndi mən vaxtımı iki hissəyə bölürəm. Kiçik bir hissəsini ictimai fəaliyyətə, başqa bir hissəsini isə təsis etdiyimiz özəl bir şirkət var, xaricdə təhsil şirkəti. İndi də onun nəzdində bir dil kursları açırıq. Yəni çalışıram ki, biznes quranda da gənclərə töhvə verən bir biznes sahəsi olsun. Gənclərin xaricdə təhsil almalarına təkan versin. Yeni bir dil öyrənməsinə təkan versin və bu həftədən etibarən başlamaq istədiyimiz ictimai mühazirələr, yenə də həmin kursların nəzdindədir. Yer icarəyə götürmüşük və orada həftəlik olaraq, film axşamları, ictimai müzakirələr, həftə sonu musiqi, idman və s. fəaliyyətlərini göstərmək istəyirik.

– Bu, bir layihədirmi?

– Bizim öz şirkətimizin ofisini başqa bir yerə köçürürük. Sahəsi böyük olduğuna görə qiymət aşağı düşüb və orada bir zal yaranıb. O zalı ofis üçün də istifadə edə bilərdik, amma mən fikirləşdim ki, yaxşı olar ki, dərs otağı kimi istifadəyə verək. Mənim Azərbaycanda gənclər sektorunda bir neçə bəyəndiyim layihə olub.  Bunlardan biri Azad Fikir Universiteti olub. Həddindən artıq o layihəni çox bəyənmişəm. Həm peşəkar səviyyədə reallaşan layihədir, həm də gənclər üçün kifayət qədər faydalı bir layihədir. Belə bir məkanın olmaması məni təəssüfləndirirdi. İndi gənclərin toplaşdığı yeganə bir məkan var, o da “Yarat” Təşkilatının məkanıdır. Kifayət qədər şəhərdən uzaqda yerləşir. Avtomobili olmayanlar üçün, axşam saatlarında gediş-gəliş çətindir. Ona görə, kiçik də olsa, buna alternativ bir məkan yaratmaq qərarına gəldik.

ARDNŞ-ə, Azəriqaz-a, Azərsu-ya böyük binalar tikdirməyə pul tapılır, təhsilə pul tapılmır?

– Orxan Mirzəzadə soruşur: “Xaricdə təhsil proqramının dondurulması ilə bağlı fikirləri nədir?” Buna oxşar sual var. Rauf Binnətov yazır: “Xaricdə təhsil alan Azərbaycan vətəndaşlarının Azərbaycan cəmiyyətində rolu necə olmalıdır və Bəxtiyar Hacıyevin bununla bağlı hər hansı konsepsiyası varmı?  Həmçinin Azərbaycanda təhsilin inkişaf modeli necə olmalıdır? Dünya 4 sənaye inqilabına qədəm qoyur. Belə bir dövrdə Azərbaycanın siyasəti necə olmalıdır?” Yəqin ki, bu, həm də sizin fəaliyyətinizə aiddir.

– Xaricdə təhsil proqramı ilə bağlı onu deyə bilərəm ki, Azərbaycan hakimiyyətinin bu günə qədər atdığı azsaylı müsbət addımlardan biri idi və düşünürəm ki, bu addımın Azərbaycan üçün kifayət qədər də böyük töhvəsi oldu. Müvəqqəti olsa da, çox təəssüf edirəm ki, o proqram dayandırırldı. Yəni “Formula1” yarışlarının, Avropa oyunlarının keçirilməsinə pul tapılır, ARDNŞ-ə, Azəriqaz-a, Azərsu-ya böyük binalar tikdirməyə pul tapılır, amma proqramı davam etdirməyə tapılmır? Düzdür, bunun dondurulmasını da onunla izah edirlər ki, sırf maliyyə böhranı olduğu üçün bir müddət dayandırılır. Amma yaxşı olardı ki, gələcəkdə sadəcə Azərbaycan gənclərinin xaricdə təhsil alması ilə kifayətlənməsinlər, xaricdən də professorların mühazirələr deməsi üçün Azərbaycan universitetlərinə dəvət olunmalarını təmin etsinlər. Yəni bir var, bir tələbənin təhsil alması üçün dövlət 30-40 min dollar vəsait xərcləyir, bir də var, həmin professor 3-4 tələbənin vəsaiti hesabına bura gəlir və yüzlərlə tələbəyə həmin təhsili vermək olar. Paralel olaraq azərbaycanlı tələbələr təhsil almaq üçün xaricə getdikləri kimi, xaricdən də buranın universitetlərinə müəllimlər dəvət etmək olar. Bu gün dünyanın hər yerində – elm, texnologiya, mühəndislik və riyaziyyat ixtisasları istiqamətində dövlətlər sərmayəni daha çox təhsilə yatırırlar. Onlar hesab edirlər ki, gələcəkdə texnologiya sahəsində mütəxəssislər digərlərindən daha çox lazım olacaq. Bu sahədə Azərbaycanda da kifayət qədər potensialı olan insanlar var ki, o potensial burada paslanır. Məsələn, Qubanın bir kəndindən Quba Türk Litseyində təhsil almış Tural adlı bir dostumuz var idi. O, fizika olimpiadasına hazırlaşdı və orada qızıl medal aldı. Sonra dünyanın ən nüfuzlu universiteti olan Massaçusetts universitetini bitirdi və özünün başlatdığı bir şirkəti 52 milyon dollara aldı.

– Bizim tələbələrdən biri?

– Amerikada olanda biz 1 il bir otaqda yaşamışıq. Halbuki əgər 6-cı – aşağı sinifdən Türk litseyində ona riyaziyyat-fizika təmayüllü üzrə dərs verilməsəydi və o, sonradan təhsilini ABŞ-da davam etdirməsəydi, bəlkə də tutduğu mövqeyə nail ola bilməzdi. Yəni potensial var və sadəcə onu istiqamətləndirmək lazımdır. Əgər Türk Litseyi ona yaxşı bir təməl veribsə, sonra ABŞ-da o təməlin üzərinə kifayət qədər bilik toplaya bilibsə, bu gün də uğur qazanıbsa, bu, onu göstərir ki, əslində potensial var. Tural kimi Azərbaycanda minlərlə insan var ki, sadəcə orta məktəbdə yaxşı təhsil ala bilmədiyi üçün, hətta orta məktəbi yaxşı bitirsə də, sonradan xaricdə yaxşı təhsil ala bilmədiyinə görə, o potensialı məhv olub gedir.

– Zakir Əlisoy soruşur: “Misal çəkəndə hər zaman ölkəmizdəki çatışmazlıqları Qərb dəyərləri ilə müqayisə edirik. Sizcə ölkədə bu qədər demokratik və liberal düşüncəli insanlar olduğu halda, əsl demokratiyanın kağız üzərində qalmasının səbəbi nədir?”

– Çətin sualdır.

“Qırmızı xətt”ə yaxınlaşmıram

– Bəlkə rejim məsələsidir?

– Yox… Yəqin ki, həmin insanlar fəaliyyətlərini birləşdirib ümumi fayda verə bilmirlər, ona görədir. Bayaq da qeyd elədiyim kimi, kiçik qruplar var ki, pərakəndə şəkildədirlər. Onlar birləşib ortaya ümumi siyasi fəaliyyət qoya bilmirlər.

– Mən diqqət edirəm, “qırmızı xətt”ə heç yaxın getmirsiniz.

– Ona yaxın gedəcək suallar vermirsiniz…

– Xeyr. Bayaq da bir sual vermişdim ki, indiki mübarizənin harasındasınız? “Prezident yaxşıdır, ətrafı pis” fikrinə siz də qatılırmısınız?

– Hə… Deməli, “Qırmızı xətt”ə yaxınlaşmıram. (Gülür)

Ətraf hər zaman yaxşı olmalıdır

– Bəzi məqamları müşahidə elədim.

– Üzr istəyirəm, həmin suallara bir cavab versəm, yaxşı olar?

– Buyurun.

– Ümumiyyətlə, komandadan çox şey asılıdır. Bu yaxınlarda iş adamı olan bir dostumla danışırdım. Onun kiçik bir şirkəti var. 30-40 nəfərdən də ibarət çalışanı var. O, əvvəllər həddindən artıq hakimiyyəti tənqid edirdi, amma indi deyir: “Çox kiçik bir şirkət idarə edirəm və baxıram ki, komanda nə qədər əhəmiyyətlidir”. Yəni bir kadr gəlir, şirkətin gəlirləri iki dəfə artır, elə kadr da olur ki, gəlir iki dəfə aşağı düşür. Yaxud da kadrlar arasında elə münaqişələr yaranır ki, şirkət sahibi, idarəçi kimi onu idarə etmək olmur. İndi deyir ki, “mən indi dərk edirəm ki, dövlət idarə etmək nə qədər çətindir”. Hesab edirəm ki, başdakının yaxşı və ya pis olmağından asılı olmayaraq, ətraf hər zaman yaxşı olmalıdır. İnsan çalışmalıdır ki, idarəçi kimi ətrafında həmişə yaxşı, müsbət reputasiyalı insanlar olun.

– Bəs, bizdə necədir?

– Bizdə qarışıqdır. Yaxşı deyiləcək insanlar da var, pis deyiləcək insanlar da var. Onunla bağlı bir məsələni də deyim. Bayaq informasiya ilə bağlı məqama toxunduq. Mən Azərbaycan daxilində müxtəlif yerlərdən informasiya almağa çalışıram. Bəzən üstünü vurmamağa çalışıram ki, hansısa məlumatı bilirəm. Amma bilmək həmişə faydalıdır. Biz xaricdə olanda müxtəlif görüşlərdə olurduq. Saakaşvili ilə bir görüşümüz olmuşdu.

Bizi Saakaşvili ilə görüşdürdülər ki…

– Yeri gəlmişkən, Saakaşvili ilə də münasibətlərinizin dostanə olması haqda haradasa oxumuşdum.

– O da bir qədər şişirdilib. Bəli, iki dəfə görüşmüşük. Vaşinqtonda və Bostonda. Hətta bizi görüşdürüblər. Mən seçkiyə qatılmaq istəyirdim. O görüşü təşkil elədilər ki, bizim yanaşı şəkillərimiz olsun və seçkilərdə bundan istifadə olunsun.

– Görüşü kim təşkil etmişdi?

– Bizim universitetdən olan bəzi konsultantlar…  Həmin görüşdə bizim dostlardan biri ona dedi ki, Rusiya ilə münasibətləri korladınız və bunun da günahı sizdədir. O da dedi ki, “məndən asılı olmayan bir çox şeylər oldu. Mən Prezident seçiləndən bir gün sonra Rusiya prezidenti mənə zəng vurub dedi ki, mən səni prezident kimi tanımağa və səninlə işləməyə hazıram, amma iki şərtim var – Daxili İşlər və Milli Təhlükəsizlik nazirliklərinə təyinatı mən verəcəm…”

“Rusiya prezidenti mənə dedi ki, iki naziri mən təyin edəcəm”

– Allah… Allah…

– Saakaşvili Putindən soruşub ki, “mən başa düşmədim, siz məsləhət görmək, tövsiyə etmək, yoxsa kimisə təyin etmək istəyirsiniz? O, mənə dedi ki, “təyinatı mən verəcəm””.  O deyir ki, “mən belə şərtlərdə işləyə bilməzdim və aydın məsələdir ki, mən ona başa saldım ki, mən müstəqil bir dövlətin prezidentiyəm, müstəqil olaraq da xalq tərəfindən seçilmişəm və buna görə də sizin bu şərtləri qəbul edə bilmərəm”. Həmin vaxt mənim bu söhbətdən çıxardığım nəticə o oldu ki, əgər Azərbaycanda Rusiya ilə münasibətlər, Gürcüstan-Rusiya münasibətlərindən pis deyilsə, deməli, müəyyən kadrların təyin olunmasına razılıq verilib. Həmin kadrların dəyişdirilməsi də düşündüyümüz qədər asan deyil. Biz kənardan nə qədər də desək ki, prezident filankəsləri işdən çıxarsın, bu, o qədər də asan deyil. Hər dəfə fikir vermisinizsə, müəyyən kadrlar var ki, onların işdən çıxarılması məsələsi gündəmə gələndə hansısa rayonlarda iğtişaşlar baş verir, hansısa rayonlarda vəziyyət qarışır, cəbhədə gərginlik olur və s. Mən fikirləşirəm ki, bütün bunlar təsadüfi deyil. Onu da fikirləşirəm ki, ötənlərdə bir neçə rayonda baş vermiş iğtişaşlar sırf həmin kadrların tərpədilməsi ilə bağlı idi. Bu cavab “Prezident yaxşıdır, ətrafı pis”, – sualına idi.

Elnur Astanbəylini bloka salmışam

– Verilən suallarda maraqlı məqamlar ortaya çıxdı. Məlum olur ki, siz bir çox adamı sosial şəbəkədə bloka salmısınız…

– Bəli…

– Özünüz də dediniz ki, çətin suallar verə biləcək adamlar bloka salınıb. Kərim Kərimli yazır: “O vaxt yüngülvari tənqidə görə məni bloka salmışdı. ABŞ-da təhsil alan bir gəncin tənqidə bu qədər dözümsüz olmasına səbəb nə ola bilər?” Nə üçün bloka salıbsınız? Tənqiddən bu qədər narahatsınız?

– Çox da deyil, amma az da deyil. Məsələn, “Azadlıq” qəzetinin əməkdaşı, tanınmış köşə yazarı Elnur Astanbəylini sərt tənqid etmişəm və həm də bloka salmışam… Mən özümü həddindən artıq tənqidə dözümlü sayıram. Amma artıq tənqidlə təhqir, böhtan arasında böyük bir fərq var. Əgər kimsə təhqirə və ya böhtana keçirsə, o zaman mən müəyyən bir müddət dözümlülük göstərirəm, yumşaq ifadələrlə nəyisə izah eləməyə çalışıram. Amma baxanda ki, həmin insan başa düşmək istəmir, onda artıq sərt dillə cavab verib, sonra da bloka salıram. Nə onlar narahat olmasınlar, nə də ki, mən. Sonuncu hadisəyə gəlincə isə, mən cəbhədəki gərginliklər haqqında yazmışdım ki, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü təmin etmək üçün bütün üsullardan istifadə eləməyə haqqı vardır. İstər sülh, istərsə də müharibə yolu ilə. Həmin yazar mənim adımdan öz auditoriyasına müraciət etmişdi ki, Bəxtiyar Hacıyev xaricdə təhsil alıb və ordudan yayındığına görə həbs olunan bir insan bu gün deyir ki, müharibəyə getməyən nə bilim nədir… Ədəbsiz bir ifadə işlətmişdi mənim adımdan… Mən də ona izah etməyə çalışdım ki, “Elnur bəy, siz çox gözəl bilirsiniz ki, mən ordudan yayındığıma görə həbs olunmamışam, hansısa siyasi proseslərdə iştirakıma görə həbs olunmuşam. Dünənə qədər bunu siz də deyirdiniz. Amma bu gün bir məsələyə görə – müharibə və ya sülh yolu ilə torpaqlarımızın qaytarılması məsələsinə mövqeyimi bildirdiyim üçün fikrinizi dəyişib deyirsiniz ki, guya mən ordudan yayındığıma görə həbs olunmuşam. İkincisi, mənim tərbiyəm o cür ədəbsiz ifadələr işlətməyə imkan vermir ki, ümumiyyətlə, müharibəyə getməyənləri təhqir edim.” Bu, artıq bir böhtan idi və bunu 17-18 yaşlı hansısa gənc etsəydi, mən düşünərdim ki, bəlkə də emosional olub, səhv edib. Amma kifayət qədər yaşı, təcrübəsi olan bir insan bunları edən də mən fikirləşirəm ki, mənə qarşı qərəzli bir kampaniyadır və onun da cavabı o cür sərt şəkildə verilməlidir. Təhqirə və yaxud da böhtana varanda… Tənqid bilirsinizmi nədir? Mən sizi tənqid edə bilərəm və deyə bilərəm ki, sizin qəzetiniz müəyyən məsələlərə kifayət qədər yer ayırmır. Yaxud da məncə, “Qaynar Qazan” lazımsız rubrikadır. Və ya deyə bilərəm ki, videolarınızın keyfiyyətini artırın. Sizin fəaliyyətiniz passivdir və s. Bunlar tənqiddir. Amma mən sizə desəm ki, siz İsrail kəşfiyyatına işləyirsiniz və yaxud da Azərbaycanda siyasi prosesləri qarışdırmaq istəyirsiniz, bu, böhtan xarakterli ittihamlardır və mən də sizin şəxsiyyətinizi təhqir eləsəm ki, “Əşşi, görmüşük də Əvəz bəyi, filan vaxtlarda filan-filan işləri görüb”. Artıq bu, təhqirdir. Çox təəssüf ki, bizdə ictimai sektor deyilən yerdə təhqir, böhtan+lağlağı üzdədir. Yəni bir həftə hədəfdə Cəmil Həsənli olur və onu lağa qoyurlar ki, niyə Rüstəm İbrahimbəyovun qardaşının dəfnində iştirak edib. Bunu tənqid etmək olar, amma lağ-lağı eləmək olmaz. Bir həftə hansısa yazıçını hədəf götürürlər. O biri həftə hansısa şairimizi hədəf götürürlər. Yəni o qədər lağ-lağı, təhqir və böhtanlar görürsən ki, həmin insanların yazdıqlarını görməmək üçün ən yaxşı variant onları bloka salmaqdır.

– Elçin İlqaroğlu-Fərəməz Novruzoğlu yazır: “Mən Bəxtiyar Hacıyevi heç bir zaman ciddi adam saymamışam. Bu səbəbdən də ona heç bir sualım yoxdur. Hətta Səyavuş Novruzova sualım ola bilər, ancaq Bəxtiyara yox. Kərim bəy haqlıdır. Bəxtiyar heç bir zaman tənqidə dözümlü olmayıb. Qarşı fikrə hörmətlə yanaşmayıb. Əksinə, onun xoşuna gəlməyən fikirləri söyləyənləri ağızaalınmayacaq söyüşlərlə təhqir edib. Bununla bağlı əlimdə onlarla fakt var. Bir neçə il öncə Bəxtiyarın müxtəlif adamların ünvanına təhqirlər söyləməsinin şahidi olmuşam. Onun şərhlərini də “kopyalayıb” arxivimə atmışam. Mən bu adamı siyasətdə təsadüfi persona kimi qəbul edirəm. Məncə bu müsahibə Əvəz bəyin “Qaynar Qazan”da ən uğursuz layihəsidir”. Fərid Behbudov isə deyir ki, “çox ciddi tənqiddir, yəqin sizin tutarlı dəlilləriniz var”. Fərəməz ona cavab verir ki, heç bir zaman dəlilsiz danışmamışam, həm də bu qədər açıq. Siz cavab yazıbsınız ki, “tənqidə dözümlü olmasaydım, “Qaynar Qazan” layihəsinə dəvəti qəbul etməzdim. Bəli, qeyd etdiyiniz kimi sözlərim olub, elə biri bu yaxın günlərdə… Sizin ekran görüntülərini saxlamağınıza ehtiyac yoxdur. Mən dediklərimin arxasındayam, bu gün də. Əvəz bəy soruşsun, mən məsələyə münasibətimi bildirərəm”. Sonda Fərəməz Novruzoğlu yazır ki, “bu siyasət deyil, “kabadayılıq” tavrıdır. Kabadayıdansa siyasətçi çıxmaz.” Yəni belə “kabadayılığınız” varmı – asaram, kəsərəm, vuraram, öldürərəm?..

– “Kabadayılıq” yoxdur, amma müəyyən məqamlar var ki, mən bu gün də onların arxasında dayanıram.  Onu da izah elədim ki, bəzi insanlar xoş, mədəni, nəzakətli dildə izah olunan fikirləri başa düşmürlər. Onlara sadəcə həmin şəkildə cavab vermək lazımdır.

Məni sevməyən kiçik bir qrup formalaşıb

– Yəni hədə-qorxu ilə?

– Hədə-qorxu ilə yox, sadəcə öz başa düşdükləri dildə – belə deyək… Çünki siyasətdə olan insan da, ictimai fəal insan da insandır, onun da əsəbləri var. Bəzən olur ki, mən saat 1-2-də evə gedirəm. Yəni o saatlara qədər işləyirəm. Sonra görəndə ki, – bu ifadəni işlətmək də mənim üçün çətindir – avara bir insan – hansı ki, günorta saat 4-ə qədər yatır, sonra şəhərdə dostları ilə görüşüb, gecə 12-yə qədər haradasa pivə içir, ondan sonra da gəlib sosial şəbəkədə insanlar haqqında ağlına gələni yazır. Ona bir dəfə, iki dəfə xəbərdarlıq eləmək olar, amma sonunda onların öz başa düşdükləri dildə cavab vermək zərurəti yaranır. Məhz buna görə də məni sevməyən kiçik də olsa, bir qrup formalaşıb. Nə vaxtsa onların hansınasa sərt cavab verib, özümdən uzaqlaşdırmışam. Bayaq qeyd etdiyim kimi informasiyalar da müxtəlif yerlərdən gəlir. Onlar gizli şəkildə, gizli yazışmalarda mənim əleyhimə işlər aparırlar, müxtəlif böhtanlar atırlar. Məsələn, biz keçən il Avropa Parlamentinə tələbələr göndərirdik. Bununla bağlı bir nəfər, müxtəlif adamlardan soruşub ki, ümumiyyətlə, “bu proqrama müraciət etməyə dəyər, yoxsa yox?” Yazıblar ki, “heç dəyməz, çünki Bəxtiyar yalnız öz tanışlarını göndərəcək, onlar qeyri-obyektivdir və s.” Halbuki ora gedən insanların hamısını mən bu layihədən əvvəl tanımırdım. Heç birini tanımırdım və hamısını da o proses dövründə tanıdım. Prosesin obyektiv keçməsi üçün kənardan konsultantlar da dəvət etmişik. Sənədlər şəffaf şəkildə qəbul edilib və baxılıb. Lakin buna baxmayaraq, hansılar ki, bloka düşüblər, hansıların ki, mənimlə konfliktləri yaranıb, onlar müxtəlif yerlərdə, müxtəlif zamanlarda mənə qarşı rəy yaratmağa çalışıblar.

“Hizmət” Hərəkatı dünyada Türkiyənin nüfuzuna kifayət qədər böyük fayda verir

– Bəxtiyar bəy, mən indi bilirəm ki, sizin Fətullah Gülənlə müəyyən əlaqələriniz olub. Elmidar Əliyev soruşur ki, “bildiyim qədər Bəxtiyar Hacıyev nurçulara məxsus liseydə oxuyub. Fətullah Gülən şəbəkəsinə münasibəti necədir və hazırda onlarla hər hansı bir əlaqəsi varmı?” Ehtiram Əsgərli sual verir: ““Hizmət” Hərəkatını bilən, orada yetişmiş birisiniz. Buna münasibətinizi bilmək istəyirəm.” Rəşad Əbdürrəhman soruşur: “Bəxtiyar bəy, Fətullah Gülənlə həmin görüşdən sonra əlaqə saxlayırsınızmı? O, sizə dəstək göstərirmi? Əroğana qarşı birmənalı mövqeyiniz Ərdoğanın Gülənə qarşı olan münasibətləri üzərində qurulur, yoxsa başqa bir səbəb var? Dini inancınızın olduğunu bilirəm, amma namaz qılıb, oruc tutub, cümələrə gedirsinizmi? Eləmirsinizsə, niyə? Zəhmət olmasa, bu sualları cavablandırın”.

– Birincisi, mən Ağdaş özəl Türk Liseyində təhsil almışam.

– Göyçə mahalı hara, Ağdaş hara?

– Əslində, biz Göyçədən Gəncəyə gəlmişik, orada da 1994-cü ildə özəl türk liseyi yox idi. Ən yaxın lisey Ağdaşda idi və mən Gəncədə imtahan verib qəbul olundum və oradan da Ağdaşa göndərdilər. Bu liseylər şəbəkəsi adətən mətbuatda “nurçuların məktəbləri” kimi təqdim olunur. Amma nurçular tamam başqa bir qrupdur. Türkiyədə onlar “Hizmət” hərəkatı olaraq tanınır. Hərəkat tamamilə fərqli bir qrupdur. Onlara yaxın iş adamlarının dəstəkləri ilə bu məktəblər açılıb və bu gün 110-dən çox ölkədə on minlərlə, yüz minlərlə insana həm universitet təhsili, həm hazırlıq kursları, həm liseylər vasitəsilə müxtəlif fənnlər tədris olunur. Və türk liseyləri sadəcə bir “Hizmət” Hərəkatının yox, həm də dünyada Türkiyənin özünün nüfuzuna kifayət qədər böyük fayda verir. Bu gün dünyanın müxtəlif ölkələrində – mən İndoneziyada olanda türk dilində bilən insanları görmüşdüm, mən Argentina və Braziliyada, El-Salvadorda, Misirdə olanda, ümumiyyətlə, dünyanın harasına gedirsənsə, böyük bir şəbəkə ilə rastlaşırsan – məktəblər, könüllülər ordusu, iş adamları şəbəkəsi və s. Onlar Türkiyənin nüfuzu ilə bağlı böyük işlər görürlər. Münasibətimiz də kifayət qədər yaxşıdır, yəni Azərbaycanda da, Türkiyədə də bu qrupa qarşı böyük bir kampaniya aparırlar…

Fətillah Gülənlə qeyri-formal lider qismində görüşmüşəm

– Fətullah Gülənin özü ilə görüşmüsünüz?

– Amerikada, bəli, görüşmüşük.

– Nə əcəb? Nə münasibətlə?

– Mən Harvardda təhsil aldığım müddətdə müxtəlif ölkələrin liderləri gəlib orada çıxışlar edirdilər. Universitetin özünün yanaşması o olurdu ki, tələbələr maksimum dərəcədə liderlərlə görüşdürülsünlər və onların təcrübələrindən faydalansınlar. Universitetdə liderliklə bağlı dərs keçirilirdi və orada “formal liderlik” – yəni hansısa ölkənin baş naziri və yaxud da prezidentinin rəsmi statusu olduğu üçün o lider sayılır və onlarla görüşlər keçirilir. Bir də var ki, “qeyri-formal liderlər”dir. Onların heç bir vəzifəsi yoxdur, rəsmi statusa malik deyil, amma onun da arxasınca böyük bir insan kütləsi gedir. Qeyri-formal liderlərlə bağlı mən fikirləşdim, ağlıma gəldi ki, – dəvət də olunmuşdum – bu dəvəti qəbul edib, həm də həmin insanı tanımaq və ondan öyrənmək ki, necə ola bilər, bir insanın rəsmi statusu olmasın, amma arxasınca milyonlarla insan getsin. Bundan başqa da kifayət qədər təsirli bir şəbəkəsi var.

– Yəni bu görüş Harvard universitetinin dərsləri çərçivəsində keçirilib?

– Xeyr. Dərslər çərçivəsində bizə tövsiyə olunub ki, həm formal, həm də qeyri-formal liderlərlə görüşüb, onların təcrübəsindən faydalanaq.

– Amma qeyri-formal liderləri siz özünüz seçmisiniz?

– Yox, mənə dəvət gəldi. Dəvət deyəndə də, mənə təklif olundu ki, istəsəniz birlikdə bu görüşə gedə bilərik.

– Kimdən təklif gəldi?

– Yaxın dostlarımızdan biri…

– “Hizmət”çilərdən?

– Bəli.

Fətullah Gülən “Qaynar Qazan”da… ola bilərmi?

– Fətullah Gülənin özü ilə görüşmək çox çətin bir məsələdir. Məsələn, mən istəsəm Fətullah Gülənlə görüşüm, görüşə bilmərəm.

– Bəlkə də görüşə bilərsiniz. Yoxlamısınız?

– Yoxlamışam. Türkiyədə təhsil alanda onunla görüşməyə cəhd eləmişəm.

– İndi onunla görüşmək nisbətən asan olar.

– Mən çox istərdim ki, ondan “Qaynar Qazan” üçün bir müsahibə götürək. Vasitəçi olsanız, çox gözəl olar. Amma Fətullah Gülənin arxasınca milyonlarla insanın getməsi məsələsi Ərdoğanın ard-arda qalibiyyəti fonunda necə görünür?

– Ərdoğanın hakimiyyətə gəlməsində o şəbəkənin kifayət qədər böyük rolu olub.

– O zaman o şəbəkə Türkiyədə keçirilən bütün seçkilərdə niyə səsvermədə iştirak eləmədi?

– Əvvəlki seçkilərin böyük bir hissəsində Ərdoğanın hakimiyyətə gəlməsində və hakimiyyətini möhkəmləndirməsində həmin şəbəkənin kifayət qədər böyük rolu olub.

– Vardı.

– Və bugünkü münasibətlərin də korlanması əslində sırf o əməkdaşlığın əsasını təşkil edir. Yəni həmin şəbəkə düşünür ki, Ərdoğan xalqa məxsus olan sərvətləri mənimsəyir. Yəni onların əlində müəyyən məlumatlar olub ki, Ərdoğan və ətrafı kifayət qədər rüşvət alır…

– Hətta Ərdoğanın oğlu və ailəsinə qədər getdilər.

– O səsyazıları çıxdı, məlum məsələdir. Hamı o səs yazılarını dinlədi və bu tərəfin mövqeyi odur ki, – mən o mövqeyi nə müdafiə eləmirəm, nə də ona qarşı deyiləm, sadəcə olaraq, mövqelərini deyirəm – onlar bildirirlər ki, biz bu işdə ortaq olmaq istəmədiyimizə görə dəfələrlə xəbərdarlıq göndərdik ki, bu şeyləri dayandırın. Biz sizə dəstək vermişik, sizi imanlı və dindar siyasi partiya kimi tanımışıq və biz bu qanunsuzluqların içində olmaq istəmirik. Sonradan Ərdoğanın ustalıqla başlatdığı kampaniya o diqqəti özündən yayındırıb, həmin əməllərdən yayındırıb, ortaq bir düşmən göstərib. Bütün kütləni də ortaq bir düşmənə qarşı yönəldib.

“Paralel yapı” kiminsə əmrlərini icra etmirsə, ona “Paralel yapı” demək doğru deyil

– Mən belə başa düşürəm ki, mövzunu yaxşı bilirsiniz. Türkiyədə “Paralel yapı” varmı?

– “Paralel yapı”nın adı var, amma belə deyək, Türkiyə vətəndaşları hər yerdə olduğu kimi dövlət qurumlarında da işləyə bilərlər. Eyni şəkildə hərbi qurumlarda da çalışa bilərlər. Yəni “Paralel yapı” kiməsə bağlı deyilsə və kiminsə əmrlərini icra etmirsə və qanunsuz hərəkətlərə yol vermirsə, ona “Paralel yapı” adının verilməsi doğru deyil.

– Açıq müstəvidə savaşa gedəndən sonra Ərdoğan Türkiyədə iki seçkini qazandı.

– Bəli.

Türk mətbuatı Ərdoğanı bizimkilərin İlham Əliyevi təriflədiklərindən çox tərifləyir

– Onu soruşuram ki, o zaman bu “camaat”ın səsi haradadır?

– Ola bilsin ki, o səslər azdır. Amma Türkiyənin Azərbaycandan fərqli bir tərəfi də var ki, Türkiyədə oxumağı və yazmağı bilməyən böyük bir kütlə var. Onları çox asanlıqla istənilən vaxt media vasitəsilə monipulyasiya edib, istənilən istiqamətə yönləndirmək olur. Türkiyənin başqa bir aydınlıq kəsimi var, hansı ki, sayı azdır, amma dediyim kimi Azərbaycanda təhsil nə qədər bərbad olsa da, ən azı insanlarımızın böyük bir əksəriyyəti oxuyub-yazmaq bilirlər, qəzetləri oxuyurlar, internetdən məlumatlar alırlar. Bayaq sual verdilər ki, Ərdoğana münasibət necədir? Mən 2013-cü ildə Amerikadan Türkiyəyə qayıdırdım və Türkiyədən də Avropaya gedəcəkdim. Türk Hava Yollarından istifadə elədim və orada da bilirsiniz ki, Türkiyə mətbuatından qəzetlər gətirirlər. Birinci qəzeti açdım, Ərdoğanla bağlı tərifli yazılar. Onu da qeyd edim ki, bu yazılarda Azərbaycanda hakimiyyət qəzetlərinin İlham Əliyev haqqında yazdıqlarından dəfələrlə artıq təriflər var idi.

Azərbaycan demokratiya baxımından Türkiyədən bir xeyli öndədir

– Ərdoğanın bizdən öyrəndikləri çox şeylər var, o, doğrudur.

– İkinci qəzeti açdım, eyni şəkildə, 3, 4-cü qəzeti açdım və fikirləşdim ki, Türkiyədə nə baş verir?  Hava limanında növbəti reysi gözləyirdim. Baxdım, bir nəfər email vasitəsilə mənə link göndərib ki, “onu aç, zəhmət olmasa bax və fikirlərini bildir”. Açıram, baxıram ki, youtube.com bağlıdır. Bütün bunlar bələdiyyə seçkiləri ərəfəsində baş verir. Tvitter.com-u açmaq istəyirəm, o da bağlı. Yəni seçki ərəfəsində bütün sosial şəbəkələrə giriş bağlıdır.  Əgər Türkiyədə belə bir proses gedirsə, bu gün orada da jurnalistlər həbs olunursa, böyük kanalların əksəriyyəti sırf Ərdoğanı təbliğ edirsə, hətta onu yüngülvari tənqid edən adamlar işdən qovulursa, Azərbaycan demokratiya baxımından bir xeyli öndədir. Və mən bu mənzərəni görəndə, Ərdoğanı 10 il əvvəl görən bir insan, Ərdoğanın rəhbərlik etdiyi Türkiyəni bu gün görən insan olaraq təbii ki, təəssüflənirəm.

– Azərbaycan demokratiya sahəsində Türkiyədən irəlidir?

– Türkiyə bizdən geridədir.

– Türkiyədə müəssisələşmiş qurumlar var, Bəxtiyar bəy.

– Hökumətin müdaxiləsini deyirəm. Məsələn, bizdə heç bir seçkidə sosial şəbəklər bağlanmayıb. Türkiyədə isə bu baş verib. Yəni bəhanələr tapıblar ki. hansısa tvit silinməlidir. Məhkəmə qərarı var, bağlanıb. Amma nəticədə ictimai rəyi boğmaq üçün sosial şəbəkələr bağlanılır, bizdə isə bağlanılmır. Bizim hökumət qəzetlərində təriflər nisbətən abırlı tərzdə olur, nəinki Türkiyədə. Orada mən elə qəzetlər, elə məqalələr gördüm, dəhşətə gəldim ki, doğrudanmı, belə bir proses gedir.

– Sərxan Abbasov da çox maraqlı suallar verib, onların arasında paralel dövlət məsələsi var, Türkiyənin indiki cümhurbaşqanı məsələsi var. Yəni siz nurçu deyilsiniz?

– Mən özümü nurçu saymıram, amma …

– “Hizmət” Hərəkatına münasibətiniz normaldır?

– Bəli…

– İnanclısınızmı?

– Bəli, özümü inanclı sayıram.

İnsanın günahları və savabları özünə aid olmalıdır

– Oruc tutub, namaz qılırsınızmı? Bütün əməllərə riayət edirsinizmi?

– O özümdə qalsa, daha yaxşı olar.

– Olsun…

– Çünki mən hesab edirəm ki, insanın günahları və savabları özünə aid məsələ olmalıdır.

– Harvard və dini ibadət. Bir az düşündürücü məsələdir.

– Bir şeyi deyim ki, Harvardda dini yaşam, xüsusilə də İslam Azərbaycanın bir çox məscidlərində bəlkə də yaşanmayıb. Harvardın özünün məscidi var, orada Ramazan ayında iftarlar verilir, fakultələrdə Qurani-Kərim oxudulur. Dekan müsəlman tələbələrlə oturur.

– Müsəlman tələbələr çoxdurmu?

– Kifayət qədər çoxdur. Tək müsəlman tələbələr yox, müsəlman müəllimlər də var.

– Büdcəsinin 36 milyard dollar olduğunu dediniz?

– Bəli. Bizdə “Hizmət” Hərəkatı ilə bağlı yanlış fikir var. Elə düşünürlər ki, “Hizmət” hərəkatında və ona məxsus məktəblərdə dini təbliğat gedir. Halbuki Azərbaycanın ən tanınmış ateistləri də bu şəbəkədən çıxıb. Eyni şəkildə Harvardla bağlı yanlış yanaşma var ki, kimsə Amerikada – Harvardda oxuyursa, deməli onun heç bir dini inancı ola bilməz. Və yaxud da kimsə dinə inanırsa, o savadsızdır və s. Professor Rafiq Əliyevlə bağlı da bir kampaniya başlamışdı ki, necə olur ki, bir insan Ədədlər nəzəriyyəsi ilə bağlı həm alim olur, həm də dini ifadələr işlədir. Bayaq dediyim kimi Harvardda yox, elə bir neçə stansiya o tərəfdə Elm Texnalogiya Universiteti var idi, orada belə həftəlik cümə namazları qılınır, Ramazan ayında iftarlar verilir, Qurani-Kərim oxudulur və s.

Müharibəyə getməyə hazıram

– Müharibə ilə bağlı çox suallar var. Elmin Həsənli soruşur, “müharibə olsa, könüllü gedərmi?”

– Müharibə olarsa, kiçik bir hazırlıqdan sonra gedərdim, bəli.

– Azər Həsrət yazır: “Əvəz bəy, bu keçmiş vicdan məhbusundan soruş ki, niyə min bir bəhanə ilə Azərbaycan ordusunda xidmətdən yayınır?”

– Azər bəyin sualına cavab verəcəm, amma sonda özüm də ona sual verəcəm. Deməli, Azər bəy çox gözəl bilir ki, mən universiteti 2004-cü ildə bitirmişəm. 2010-cu ildə də deputatlığa namizədliyimi irəli sürmüşəm. 2004-2010-cu illər arasında olan 6 il müddətində bir adamın hərbi möhləti olmasaydı, təhsilini davam etdirə bilməzdi və yaxud da deputatlığa namizədliyini irəli sürə bilməzdi. 2010-cu il parlament seçkiləri zamanı İTV-dəki çıxışımdan dərhal sonra mənim ölkədən çıxışıma qadağa qoyulubsa və dərhal haqqımda cinayət işi başladılıb, 2011-ci ildə həbs olunmuşamsa, ağlı və məntiqi olan bütün insanlara aydındır ki, bu “ordudan yayınmaq”la bağlı sırf siyasi səbəblərdir. İkincisi, həmin prosesdə mənim qarşıma seçim qoymuşdular ki, zorla məni hərbi xidmətə göndərib orada cəzalandıracaqlar. Mən ordudan siyasi təzyiq vasitəsi kimi istifadə olunmasına etiraz olaraq bildirdim ki, “əgər bu şəkildə məni təhdid edirsinizsə, ümumiyyətlə, getməkdən imtina edirəm. Yaxud da gəlsin sizin nazir övladları, hərbi xidmətdə olmayıb, parlamentdə, müxtəlif dövlət qurumlarında oturan insanlar gəlsinlər, onlarla bərabər gedək.” Onu da deyim ki, həbs hərbi xidmətdən heç də asan yer deyil. Əgər hərbi xidmətə getsəydim, mən 1 il hansısa hərbi hissədə xidmət göstərərdim və bu gün Azər bəy kimi insanların bu şəkildə suallarına cavab vermək məcburiyyətində qalmazdım. Amma mən həbsxanada ilyarım qalmışam. Üstəlik, əgər hərbi xidmətdə 18 yaşlı gənclərlə bərabər olursansa, həbsdə biz 40-50 yaşlı, dəfələrlə məhkum olunmuş insanlarla  eyni yerdə qalmağa məcbur oluruq. Hərbi xidmətdə gəlib, məzuniyyətdə ailənlə görüşmək imkanı olursa, həbsdə olmur. Yəni həbsxana şəraiti əslində hərbi xidmətdən o qədər də asan deyildi. Hərbi xidmətə mənim yanaşmam necədir? Mən say baxımından daha çox, amma təcrübəsi olmayan insanların hərbi xidmətə getməsindənsə, peşəkar, kompakt və çox yaxşı təlim almış ordunun tərəfdarıyam. Üstəlik, hər bir insanın hərbi xidmət etməsi üçün Türkiyədəki kimi kiçik müddətli hərbi təlimlərin tərəfdarıyam. Yəni intensiv… 3 ay müddətinə mən hərbi xidmətə gedirəm. İntensiv şəkildə müxtəlif təlimlər keçirəm. Ondan sonra mən gedib təhsilimi davam etdirirəm. Sabah səfərbərlik elan olunanda mən bilirəm ki, artıq hansı silahdan necə istifadə eləmək lazımdır və s. Mən bunun tərəfdarıyam. O vaxt da bunun tərəfdarı olmuşam, bu gün də onun tərəfdarıyam. Ona görə də mənim hərbi xidmətlə bağlı bu gün 18 yaşlı uşaqların cəbhə bölgəsinə göndəilib, iki həftə sonra öldürülməsinin tərəfdarı deyiləm. Yaxşı olardı ki, peşəkar, kompakt ordu olsun və daha çox insana xərclənən vəsait, daha az sayda olan peşəkar ordunun daha yaxşı saxlanmasına sərf olunsun.

Azər Həsrət elə cəsarətlidirsə…

İcazənizlə, Azər bəyə mən bir sual vermək istəyirəm. Rəhmətlik Əbülfəz Elçibəyin bir sözü var idi ki, “bir fağır prezident tapmısınız, sağına da döşəyirsiniz, soluna da döşəyirsiniz”. Azər bəy özündə cəsarət tapıb, bunu məndən soruşur ki, niyə orduya getməmisən? Əgər doğrudan da cəsarətli insandırsa, bu sualı çox yuxarını demirəm, “qırmızı xətti” də keçmirəm – hərbi xidmətdə olmayan nazir övladlarına da versin.  Dünyanın müxtəlif ölkələrində milyonlar xərcləyən insanlardan soruşsun ki, niyə hərbi xidmətə getməyiblər? Parlamentdə oturan insanlardan soruşsun ki, niyə hərbi xidmətdə olmamısan? Müxtəlif rayonların hətta icra başçıları səviyyəsində, müxtəlif rəsmilərin övladları niyə hərbi xidmətə getməyiblər? Məndən suala cavab istədi, mən də verdim. Azər bəyin əlində media imkanı da var, Azər bəyin əlində müxtəlif imkanlar var ki, bu sualları həmin insanlara versin, tədbirlər, kampaniyalar təşkil eləsin ki, nazir övladları niyə bu xalqın milyonlarından, sərvətlərindən bəhrələnirlər, amma orduda xidmət eləməyiblər. Bu suallara cavab alsın, o zaman mən də düşünüm ki, doğrudan da Azər bəyi narahat edən məsələ mənim hərbi xidmətimdir. Yox, deməyəcəksə, deməli, onu narahat edən başqa səbəblər var.

– Bunu yəqin ki, Azər bəy eşitdi. Onun “Xəzər” televiziyasında 3-5 dəqiqəlik köşəsi də var, oradan da məncə bu məsələlərə aydınlıq gətirə bilər.

– 3 dəqiqə kifayət qədər böyük vaxtdır ki, o tələbi efirdən də səsləndirsin. Ondan cavab gözləyəcəm.

– Biz də gözləyəcəyik. Bunu təqib də edəcəyik, inşallah. Azər Həsrət belə sualları soruşan adamdır. Mən güman edirəm ki, soruşar. Cəsarətlidir, o baxımdan…

II hissənin sonu