“Qaynar Qazan”da Erkin Qədirli (III hissə): “Avtoritarizmin müsbət tərəfləri də var”

Erkin Qədirli: “Artıq təmkinləşmişik. Artıq ciddiləşmişik. Hətta yumşalmışıq”

REAL ölkə siyasətinin gündəmindədir. Bu, hərəkatın sədri İlqar Məmmədovun həbsindən bəridir ki, belədir, amma son günlər bir az daha gündəmin zirvəsində qalmaqda davam edirlər. 26 sentyabr referendumuna iddialı müqavimət təşəbbüsü hərəkatın daha bir önəmli adamını – Natiq Cəfərlini içəriyə apardı. Ardınca da bir neçə REAL-çı. Bu, kifayət etdi ki, REAL referendumdan çəkilsin və bunun da ardınca qınaqlar, tənələr, sataşmalar başladı. REAL gündəm idi, daha çox gündəm oldu.

Uzun zamandır REAL-dan qonaq etmək istəyirdik. Bu iddialı, ənənəvi müxalifətdən özünü hər mənada ayıran, amma əsas müxalifət olduqları iddiası daşıyan hərəkatın rəhbərlərindən kimisə danışdırmaq, REAL dəftərini tamaşaçılarımız üçün açmaq arzumuz sonda iki adın üzərində dayandı – Natiq Cəfərli və Erkin Qədirli. Xeyli bu adamların hansının daha maraqlı və əhatəli müsahib olacaqlarını araşdırdıq. Axı, cəmiyyətin bir çox təbəqələri kimi, biz də onları elə də tanımırdıq. Elə araşdırmalarımızın yekununa doğru gəlirdik ki, Natiq Cəfərlini həbs etdilər. Seçimimiz bir az da asanlaşdı. Erkin Qədirli belə demək mümkündürsə, “alternativsiz” qaldı və onunla “Qaynar Qazan”da söhbətləşməyə qərar verdik.

Erkinlə REAL-ı xeyli müzakirə etdik. Açığı, təəccübləndiyim məqamlar da çox oldu. Bəzən o hissə qapıldım ki, REAL-ın ümumiyyətlə, planlaşdırılmış heç bir addımı yoxdur, olmayıb. Elədirsə, bu boyda dövlət aparatının, hələ-hələ bunun önəmli bir hissəsi də zora dayanırsa, qarşısında dayanmaq necə mümkün ola bilər? Olmur da. Elədirsə, o zaman bu hərəkatın yaradılma məqsədi nədir?

Erkin Qədirlinin müsahibəsi beyinlərdəki REAL mifinin çözülməsinə səbəb olmalıdır. Burada nə qəhrəman, nə də qurban olmaq istəyən insanlar toplaşıb. Onlar intellegentdirlər, çoxu xarici dillər bilən mədəni adamlardır. Onlar bir araya gələndə pəmbə xəyallı bir dünya qurmaq həvəsində olublar, ancaq bizim tanrıtanımaz hakimiyyət bütün bu məziyyətlərə də baxmadan onları amansızlıqla əzməyə başlayıb. Bu, REAL-ı çox təntidib. Mənim müsahibədən çıxardığım nəticə budur. İqtidar ənənəvi müxalifətlə REAL arasında elə də fərq qoymayıb. Bu isə ciddi xəyal qırıqlığına səbəb olub. Erkin bəyin müsahibəsi boyu bu ovqatı hiss etdim və REAL-ın bütün hallarda bu fəlsəfə ilə və bu hakimiyyətlə heç bir irəliləyişə nail ola bilməyəcəyini qət etdim. Bu, mənim özəl düşüncələrimdir. REAL güclü və amansız orduya qarşı əllərində gül dəstələri yollara çıxan nəcib insanlar topluluğudur. Qarşılarındakı həmin gücü devirmək, onların yerinə gəlmək istəyirlər. Bu gül dəstələri ilə bu amansız orduya nə etmək olar? Xətirlərinə dəyməz ki, görəsən, “heç nə” desəm…

Erkin Qədirli Azərbaycan cəmiyyətinin ən öndə gedən ziyalılarından biridir. Amma bu sərt siyasi düzənin təlatümləri onu da heyrətə gətirib. Heç cür qəbul edə bilmir mövcud sistemin sərtliyinin nəticələrini. Məhz buna görə də çox şeyə, az qala, hər şeyə “bilmirik”, “bilə bilmərik” cavabını verir. Belədə isə Azərbaycanda nəyəsə nail olmaq çətindir. Həm də çox çətin. Nə qədər novator olsan da, nə qədər atılqan hərəkət etsən də, sonunda ən azı ənənəvi ola bilərsən bu qayda ilə.

Çox səmimidir Erkin bəy. Bu məqamda tayı-bərabəri yoxdur. Hətta öz əleyhinə olsa belə, o qədər səmimi cavablar verir ki, əminəm, burada dediklərinin bir çoxu onun öz əleyhinə çevrilə bilər. Bu səmimiyyət deyəsən, REAL-çıların əksəriyyətinə hakimdir. Onlar səmimi çalışdıqları və ölkəyə içtən xidmət etdikləri yerdə elə bir borana və burulğana düşüblər ki, necə deyərlər, fələklərini şaşırıblar. Bir qrup intellegent adamlar qalıblar türmələrin qarşısında. İndi də heyrətdən donurlar bəzən – bu nəydi belə?! Lap filmlərdəki kimi. Bir qrup gənc əyləncəyə gedirlər və getdikləri istirahət məkanında dəhşətli hadisələrlə üz-üzə qalırlar. Nə bilim, bir tərəfdən vampirlər çıxır, bir tərəfdən silahlı quldurlar, bir tərəfdə başkəsənlər. REAL-ın hekayəsi budur əslində… Bunu anladım Erkin bəylə söhbətdən…

Bütün hallarda “Qaynar Qazan” tamaşaçıları üçün çox maraqlı müsahibədir. Hətta hadisə müsahibələrdən biri. Erkin bəyi dediyi çox şeylər var ki, gündəmə damğasını vuracaq mahiyyətdədir. Özü də maraqlı insandır. Düzdür, dostlar məni “söz verib sonunda gəlmir” deyə qorxutdular, ancaq Erkin bəy 25 dəqiqə gecikmə ilə olsa da gəldi. İlk qonaq idi ki, gecikməsi üçün Allaha dua edirdim, çünki “Azərbaycan” nəşriyyatının işıqları kəsilmişdi. Vaxtında gəlsəydi, müsahibənin baş tutmama ehtimalı vardı. Ancaq gecikmə ilə gəlsə də, artıq çatanda işıqlar yandı. Bunu isə mən özüm və REAL üçün yaxşı əlamət kimi qiymətləndirdim. Erkin bəy müsahibəyə gələndə işıqların yanmağı bəlkə də REAL-ın həbsdə olanların da qapısının tezliklə açılacağı mənasına gəlir? İstərəm ki, elə olsun. Olsun və hər zaman bu intellegent oğlanlar beləcə cəsurca sıravi üzvlərini qoruyub məsuliyyəti öz boyunlarına götürsünlər. Qoy REAL-ın işıqları heç bir zaman sönməsin və elə bir ehtimal olanda da Erkin bəyin gəlişi ilə işıqları parlasın…

Strateq.az-ın redaksiyasında görüşümüz saat yarımdan çox, iki saata qədər davam etdi. Vaxt necə gəldi, necə getdi bilmədik. Görək Oxucu-tamaşaçılarımız da elə biləcəkmi?

Beləliklə, “Qaynar Qazan”da 24-cü qonağımız Erkin Qədirlidir. REAL Hərəkatının İdarə Heyətinin üzvü… Onu dinləyirik…

Əvəz Zeynallı

P.S. Bir neçə gün əvvəl müsahibənin girişində “Erkin bəy müsahibəyə gələndə işıqların yanmağı bəlkə də REAL-ın həbsdə olanların da qapısının tezliklə açılacağı mənasına gəlir?” yazmışdım. Elə imiş. Artıq bu gün müsahibənin sonuncu hissəsini yayınlayanda Natiq Cəfərlinin azadlıq xəbərini aldıq. İlqar Məmmədovun da xəbərini alaq…

III – sonuncu hissə

I hissəni bu linkdən oxuya bilərsiniz:

(https://www.xural.com/qaynar-qazanda-erkin-q%C9%99dirli-i-hiss%C9%99-vitse-prezidentlik-respublikaya-yarasan-bir-sey-deyil/“Qaynar Qazan”da Erkin Qədirli (I hissə): “Vitse-prezidentlik respublikaya yaraşan bir şey deyil””)

II hissəni bu linkdən oxuya bilərsiniz:

(https://www.xural.com/qaynar-qazanda-erkin-q%C9%99dirli-ii-hiss%C9%99-nardaran-sakinl%C9%99rinin-yanlisi-olub/ “Qaynar Qazan”da Erkin Qədirli (II hissə): “Nardaran sakinlərinin yanlışı olub”)

Təhsildə qızlarımız hicabsız olsa yaxşıdır

DSC01173

– Fərd olaraq sizin yanaşmanız yaxşıdır. Amma siz artıq böyük bir siyasi qurumsunuz. Azərbaycanda əhalinin 80-90 faizi İslama meyllidir. Siz onlarla da dil tapmağı bacarmalısınız axı…

– Dil tapmışıq… Bizim çox yaxşı ünsiyyət kanallarımız var. Amma məsələ nədən başlayır? Anlaşılandır, qayğıları var. Məsələn, gəlib deyirlər ki, sizin hicaba münasibətiniz necədir? Hətta facebook-da yazanlar var ki, REAL guya hicaba qarşıdır və hətta proqramımıza istinad edənlər də var. Yoxdur belə bir şey. Bizim proqramımızda hicabla bağlı heç bir şey yoxdur. Axtarışa verin, ümumiyyətlə, proqramımızda “hicab” sözünü belə tapmazsınız. Yəni dünyəvi təhsili hicaba qadağa kimi qarşılayırlarsa, o bizim problemimiz deyil. Amma biz dindar dostlara nə deyirik: “Baxın, əzizim,  deyirsən ki, məktəblərdə hicaba icazə verilməlidir.” Problemləri əvvəlcə prioritetlərə bölmək lazımdır. Bu gün təhsildəki problemlərin prioritetləri odurmu? Hicab geyindi və ya geyinmədi, təhsil yoxdur, sistem çöküb.

– Təhsil naziri də sizin dostunuzdur…

– O heç. Mən nazir kimi heç vaxt onun fəaliyyətini tərifləməmişəm. Onun nazir kimi etdiyi hərəkətlərə haqq qazandırmamışam. O dostdur həyatda və heç bir siyasi konyukturaya bağlı deyil. Mənim də nə zaman ifadələrimdə və yaxud da davranışlarımda təhsil nazirini bir nazir kimi sözlərinə və hərəkətlərinə haqq qazandırmağımla bağlı bir şey taparlarsa, buyursunlar, üzümə desinlər, mən də baxım. Səhvdirsə, etiraf edim və üzr istəyim. Amma bu günə qədər elə bir səhvim olmayıb. Sözümü nəyə gətirmək istəyirəm, yayınmayaq. Biz deyirik ki, hicab məktəbdə problemdirmi, bilmirəm. Mənə görə problem deyil, lakin təhsildə qızlarımız hicabsız olsa yaxşıdır. Amma biriləri bunu istəyirsə və bunu dini inancları ilə əsaslandırırsa, mən bunu insan haqqı olaraq tanımağa hazıram. Amma burada qanunlarda da qarşılıqlı anlaşma olmalıdır. Təhsil sisteminin, siyasi sistemin dəyişməsi üçün mübarizə aparmayan adam təhsildə sırf hicabdan danışır. Görürsən ki, sistemin özünü bu adam anlamır. Ona siyasi sistemi izah etməyə başlayırsan. Eləcə də seçki və başqa şeyləri…

– Bu, çox geniş mövzudur.

– Fikrimi bitirmək istərdim…

– Buyurun…

– Yəni demək istədiyim odur ki, din siyasətdən ayrı tutulmalıdır və siyasətdə dini anlayışlardan istifadə olunmamalıdır. Çünki siyasət praktik işdir, bu dünyanın işidir və çox qısa zamanlara görə hesablanmış addımlardan ibarətdir. Siyasətdə dində olan rahatlıq yoxdur – səbr, dözüm, o biri dünyaya hazırlıq, kimlərləsə ünsiyyət. Siyasətdə hər addımın məsuliyyəti var, yan təsiri var, riski var, ziyanı var və sən bütün bu riskləri və məsuliyyəti üzərinə götürməyi bacarmalısan. Kimsənin üzərinə atmadan, fövqəltəbii qüvvələrə istinad etmədən, yoxlanılması mümkün olmayan rəvayətlərə arxalanmadan. Sən bu hərəkəti eləmisən, bu hərəkət konkret sənin adınla bağlıdır, dur bunu izah elə…

YAP iqtidar deyil – partiya belə deyil

DSC01178

– Erkin  bəy, mən müxalifətlə bağlı suallara gəlmək istəyirəm. Əhməd Cəlaloğlu soruşur: “REAL Hərəkatı və Erkin Qədirli Azərbaycanda oturuşmuş ana müxalifət kimi hansı təşkilatı görür?” Yəni ana müxalifət desələr, hansı təşkilatın adını çəkərdiniz? Təbii ki, REAL xaric…

– Anladım… Bilirsinizmi, mən bu suala indi rahat cavab verə biləcək durumda deyiləm, çünki mənim siyasi mənsubiyyətim var. Yəni artıq mövqeyim var, qərəzliyəm, seçdiyim bir yol var. Məsələn, sizin rahatlığınız var, siz jurnalistsiniz və ya hər hansı bir araşdırmaçı və yaxud da başqa siyasi mənsubiyyəti olmayan adam bunu çox rahatlıqla deyə bilər. Mən isə bunu desəm doğru olmaz, üstəlik də mən əvvəlki suallardan birində də demişdim ki, başqa partiyaların və siyasi təşkilatların davranışlarını dəyərləndirməyi özümə doğru saymıram. Ona görə “ana müxalifət kimdir” sualına cavabı ancaq seçkilər göstərə bilər. Bizdə məsələn, YAP-ın özü iqtidar deyil, partiya belə deyil – partiya funksiyalarını yerinə yetirə bilmir. YAP-ın parlamentdə fraksiyası yox, öz üzvü olan naziri çağırıb ona suallarını verə bilmir, hökumətə tapşırıq verə bilmir. Prezident təbii ki, sədrdir, amma qurultay keçirəndə belə qurultay prezidentə heç bir tapşırıq vermir. Əksinə, onu dinləyir, əl çalıb yola salır. Yəni bu gün ölkə qeyri-siyasi yollarla qidalanır. İqtidarı da, müxalifəti də seçkilər formalaşdırır. Bizdə indi heç bir partiya ana müxalifət sayıla bilməz və yaxud da iqtidar sayıla bilməz. Çünki o proses bizdə yoxdur. Hərbi dillə desək, bizdə hamı belə bir səngər qazıb və mövqe döyüşləri gedir. Amma ortadakı əsas yüksəkliklər ki var, onu heç kəs ala bilmir. YAP belə o yüksəkliyi ala bilməyib.

Biz REAL-ı o iddia ilə qurduq ki…

SAM_2420

– Ramin Bəylərov deyir ki, niyə ölkədə müxalif qüvvələr birlik qura bilmir. Fərqli-fərqli partiyalar, təşkilatlar müxalifəti parçalamırmı?

– Mən hesab eləmirəm. Bu, çox çətin məsələdir, bunun özü nədən doğur, bilmirəm. Xoş niyyətlə verilmiş suala oxşayır. Cəmiyyətdə belə bir gözlənti var, amma onun miqyasını böyütsən, nə demək olar, nə deyə bilərəm. Niyə müsəlman ölkələri birləşə bilmir? Bu gü də İsrailin əlində qalıblar. Niyə məsələn, daha kimlərsə, türk dünyası birləşə bilmir? Bir dənə ortaq televiziya da yarada bilmirlər. Suallar çoxdur. Bu birləşmək məsələsi tək istək məsələsi deyil. Yəni ortada çoxlu obyektiv faktorlar var. Bilirsinizmi, o baxımdan siyasət bazar iqtisadiyyatına çox yaxındır. Yaxın və oxşar. Məsələn, küçənin o başında bir çayxana açılıbsa, onun yaxınlığında da digər çayxana açılıbsa, müştəridən belə bir təpki gözləyə bilərsinizmi ki, “nə edirdiniz e, bunun nə mənası var, bir çayxana orda, biri də burada, birləşdirin getsin”. Gülməlidir, deyilmi? Siyasət də onun kimi bir şeydir. Adam ortaya mövqe qoyur. Heç başqasını mənfi hesab etmədən deyir ki, mən bundan yaxşısını edərəm. Bu, çox yaxşı iddiadır. Bu, çox sağlam iddiadır. Bizim Müsavatda da, AXCP-də də dostlarımız var. Biz əgər siyasətə birləşmək niyyəti ilə girsək, o zaman REAL-ı niyə qururduq ki? Elə gedib birbaşa o təşkilatlara üzv olardıq. Biz REAL-ı o iddia ilə qurduq ki, biz ondan yaxşısını edə bilərik. Bu, böyük iddiadır, çox böyük iddiadır. Tam gerçəkləşməsi də mümkün görünürmü, görünmürmü, onu bilmirəm. Bunu artıq tamaşaçılarımızın öhdəsinə buraxıram. Amma biz bu iddiaya səmimi olaraq girişmişik, biz özümüzə inanırıq, bir-birimizə güvənirik və hələ ki, heç bir ciddi yanlışımız olmadan bu iddialı yolda irəliləyirik.

DSC02431

– Şəhriyar Səmədov soruşur ki, “Erkin bəy, REAL təsis ediləndə ənənəvi müxalifəti çox tənqid edirdiniz. Zaman keçdikcə bu tənqidlər azaldı. İndi demək olar ki, heç eşidilmir. Əlbəttə, daxili narazılıqlarınızın olduğu hiss olunur. Amma deyəsən mübarizə apardıqca, bərkə-boşa düşdükcə, klassik müxalifətə qarşı bir az yumşalmısınız. Olubmu ki, təklikdə qalanda, “heç də hər şey göründüyü kimi asan deyil”, – fikirləşib, illər öncəki yanşmalarınızın səhv olduğunu özünüzə etiraf edəsiniz?”

– REAL təzə yarananda, yeni addımlar atanda təbii ki, hansısa bir formada özünü təsdiqləməli idi. Çünki istər-istəməz səhnəyə yeni oyunçu girəndə ona şübhə ilə baxırlar: “Bunlar da kimdir? Haradan gəldilər? Bunlar özlərini nə hesab edirlər?”-filan… Bu, normaldır, anlaşılandır… Ona görə də özünü təsdiqləməli idi və təsdiqləmək üçün də təbii ki, səhnədə özündən böyüklərlə mübahisəyə girişirsən. Bu da normaldır və zatən elmdə də belədir. Yeni, gənc alim, elmdə böyük nüfuz sahibi olan adamın əsərini götürüb tənqid edir. Alınacaqmı, alınmayacaqmı, bilinmir, amma o tənqidin üzərində bir də görürsən, biri gəlib, öz fəlsəfəsini, nəzəriyyəsini yaradır. Elmin tarixi belə örnəklərlə doludur. O baxımdan, siyasət də fərqli bir şey deyil. İlk, yeni yarananda sən mütləq özünü təsdiqləməlisən. Suallar var: “Sizin Cəbhədən fərqiniz nədir? Sizin Müsavatdan fərqiniz nədir? Müsavat da cümhuriyyətdən danışır… Fərqiniz nədir?” Yəni biz istəməsək də, bizi o söhbətə çəkirdilər. Həqiqətən… Cəbhə də, Müsavat da deyir ki, dünyəvi dövlət, cümhuriyyət qurmaq lazımdır… O zaman fərqiniz nədir? O suallar sanki səni bir küncə sıxır və sən o tupikdən çıxmaq üçün məcbursan deməyə ki, onların dediklərilə bizimkilərdə bu fərq var. Təbii ki, sən o fərqi ortaya qoyanda, qoyduğun mövqe vurulur – həm tənqid etdiyin tərəf, həm də cəmiyyət vurur. Çünki səni “dişə çəkirlər”… Ondan sonra da REAL artıq oturuşub, deyə biz artıq o mübahisələrə girmirik. Əksinə, yumşalmışıq, bəli. Bizdə “geri çəkilmək” sözünə birtəhər baxırlar, amma bu kontekstdə “yumşalma” kimi ifadəni də işlətmək olar. Artıq təmkinləşmişik. Artıq ciddiləşmişik. Hətta yumşalmışıq. O söz də leksikonumuza keçib. Biz artıq Cəbhəni, Müsavatı özümüzü təsdiq etmək üçün tənqid etmirik.

– Artıq özünüzü təsdiq etmisiniz?

– Hə… Əksinə,  hətta hər zaman düşünürük ki, hansı məqamda, hansı mövzuda biz onlarla əməkdaşlıq edə bilərik. Yəni biz artıq daha çox perspektiv və pozitiv yanaşırıq. Onlarla bununla bağlı heç danışıq aparmırıq, bu doğrudur. Amma öz aramızda o fürsətləri hesablayırıq ki, hə, biz hansı mövzuda Müsavatla bir ola bilərik, hansı mövzuda Cəbhə ilə bir ola bilərik…

– Öz aranızda bu müzakirələr olur?

– Öz aramızda bu cür müzakirələr olur. Konkret başqa partiyalarla biz danışıqlar aparmırıq. Hələlik kimlərləsə birləşməyə də ehtiyacımız yoxdur. Əlbəttə, əsas hədəf də YAP-dır, indiki iqtidardır, siyasi sistemdir.  Bizim bütün tənqidlərimiz ora yönəlibdir.

Həvəs göstərməmişik ki, kiminsə keçirdiyi mitinqdə məsuliyyət payı götürək

DSC02428

– Şamil Beydullayev soruşur: “Alternativ təşkilatıq, yenilikçiyik deyirsiniz, amma gedib bitmiş Müsavatla bərabər seçkiyə gedirsiniz. Bu, nə qədər səmimidir?”

– Biz Müsavatla nə zaman seçkiyə getdik ki?

– Onu mən də bilmirəm… Maraqlı bir şeydir…

– Müsavatla REAL… Hə, mən bildim söhbət nədən gedir. Keçən il – 2015 seçkilərində  REAL-la Müsavatın həqiqətən də məsləhətləşmələri oldu və hətta birgə bəyanat da verdik. Bütün bunlar açıq olub, internet vasitəsilə baxa da bilərsiniz. Dairələrdə bir-birimizə rəqib olmamaq, seçki saxtakarlıqları ilə bağlı məlumatları bölüşmək və s. bu tip kimi əməkdaşlıqdan söhbət gedir. Amma hansısa bir siyasi platforma ortaqlığı, yaxud koalisiya şəklində blok kimi seçkilərə getmək-filan olmayıb, heç bu məsələ müzakirə belə olunmayıb.

– Eyni məsələ ətrafında iki sual var. Rəşad Qədirli yazır: “Hörmətli Erkin bəydən zəhmət olmasa soruşun – kütləvi aksiyalarla bağlı bizim bilmədiyimiz nəyi bilirlər ki, deyirlər Milli Şuranın mitinqlərinə qatılmayacağıq, amma istəsələr müzakirə edə bilərik. Kimdir orada mitinq texnoloqu? Neçə mitinq təşkil ediblər?” Asif Kazımsoy da belə oxşar sual verir: “Milli Şuranın mitinqinə qatılmırıq, amma istərlərsə, müzakirə edərik, – deyən Erkin bəydən soruşun, Hərəkat olaraq, heç bir mitinq təcrübələri omayan REAL Milli Şura ilə nəyin müzakirəsini etmək istəyir və mitinqə qatılsalar, belə mitinqə çıxarılacaq, gözlə görünən rezervləri varmı?”

DSC01189

– Düzdür, o fikir mənim adıma yazılıb, amma mən elə bir söz deməmişəm ki, biz mitinqi müzakirə etməyə hazırıq. Yox, mən belə bir söz deməmişəm. Biz Milli Şuranın və başqalarının mitinqinə heç vaxt qatılmamışıq. Çünki bu, onların mitinqidir. Bizim yanaşmamız budur ki, əgər biz mitnq keçirmək istəsək, bu bizim öz mitinqimiz olacaq.

– Deyəsən, sizdən kimsə demişdi ki, “əgər müraciət eləsələr müzakirə eləməyə hazırıq…”

– Bəlkə kimsə deyib, mən xatırlamıram. Amma mən elə bir söz işlətməmişəm. Əslində, bir yanaşma olaraq da, mitinqin nəyini müzakirə edəsən? Mitinqi keçirməyin yolları var. Mitinqin Təşkilat Komitəsini yaradırsan, mitinq keçirmək üçün icazə alırsan, yer müəyyənləşdirirsən, gedib mitinqi keçirirsən. Bu yəni… Bununla bağlı bu şəkildə REAL bu günə qədər heç kimlə danışıq aparmayıb. REAL-a bununla bağlı heç bir təklif də olmayıb ki, gəlin birlikdə mitinq keçirək. Arzular ifadə olunub. Facebook-da həm şəxsi mesajlar yazanlar var, həm şərhlər yazanlar var ki, niyə Cəbhə ilə birləşmirsiniz? Niyə Milli Şuraya qatılmırsınız? Niyə REAL mitinqə getmir? Bu arzudur, buna təklif deməzlər. Təklif daha ciddi bir şeydir və məsuliyyət bölgüdür. REAL-a heç vaxt mitinqlə bağlı təklif olunmayıb. Ona görə biz də həvəs göstərməmişik ki, kiminsə keçirdiyi mitinqdə məsuliyyət payı götürək. Mitinq olacaqsa, REAL-ın bütün riskləri və məsuliyyəti təkbaşına üzərinə götürdüyü bir mitinq olacaq. Öz tərəfdarlarına da çağırış edəcək. Biz indiki halda buna ehtiyac duymuruq. Əsas məqsədimiz partiya quruculuğuna yönəlib. Resurslarımızı səpələmək istəmirik. Partiya quruculuğu bitsin, ondan sonra da baxarıq. Çünki hələlik mitinq REAL-a hansısa bir üstünlük, fayda verməyəcəkdir. Hətta keçirsək belə. Lap keçirdik, 5 min də adam gəldi. REAL-ın mitinqdən əvvəl və sonrakı durumunu dəyərləndirsək, o mitinq REAL-ın işinə heç bir dəyər verməyəcək. Əlavə xərcdir. Ona görə də bizim kiçik resurslarımızla düşünürük ki, daha önəmli məsələlər var. Partiyanı quraq, sonrasına baxarıq.

Sağ avtoritarizm mənim şəxsi arzumdur

DSC02427

– Taleh Məmmədov soruşur: “Sağ avtoritarizm quracağıq”, – deyən Erkin, görəsən bilirmi ki, avtoritarizmin sağı, solu olmur.

– Niyə olmur? Elə də yaxşı olur ki… Avtoritarizmin də olur, totalitarizmin də olur. Sağ-sol kitablarda yazılmış şablon mənalar deyil ki… İrana gedin, onların da öz sağ-solları var. Türkiyənin də sağı-solu var. Amerikanın, Rusiyanın sağı, solu var.

– Yəni siz Azərbaycanda sağ avtoritarizm quracaqsınız?

– Yox. O, mənim şəxsi arzumdur. REAL-da əksəriyyət mənim bu fikrimi bölüşmür. REAL-ın proqramında elə bir şey yoxdur.

– Mənim yadıma bir şey düşdü. Zamanında Etibar Məmmədov da deyirdi ki, “öz millətimin diktatoru, başqa millətin demokratından daha əzizdir…”  Yəqin buna bənzətmə var…

– Yox… Yox… Bunlar avtoritar deyillər axı… Klişe olaraq bunları “diktator” adlandırırlar, amma nə diktatura?

– Heç diktatura da deyil. Əslində nədir? Monarxiyadırmı? Yoxsa, monarxiya da deyil?

– Diktatura da deyil. Diktatura ilk növbədə ciddi inzibati məsuliyyətdir. Abstrakt bir bürokratiya yaranır. Və diktator da ilk növbədə öz çevrəsinə qarşı diktatordur. Bu, nə diktaturadır ki, sən gənci tutursan, jurnalisti tutursan? Düz-əməlli ittihamları da yoxdur – FETÖ-çü, Amerikanın adamı, o biri-bu biri damğalarla tutub içəri atır. Belə də diktatura olur? Bu, sadəcə saxtakarlıqdır, bu diktatura deyil. Bu klientarist bir sistemdir. Müftə neft gəlirləri üzərində qurulmuş – tarixən bunun örnəkləri çoxdur – bir sistemdir.

Avtoritarizmin müsbət tərəfləri də var

SAM_2419

– Klientarist?

– Yəni patron-klient münasibətləri… Bu, diktatura deyil, bu hakimiyyətin abstrakt kimliyi yoxdur. Bu sistem şəxsi loyallıq üzərində qurulub. Diktatura da şəxsi loyallıq üzərində qurulmur. Diktatura abstrakt kimlik üzərində qurulan bir sistemdir. Amma o sistemə inanaraq – inanmayanlar əzilir. Amma inanan o bürokratik çoxluq ki var, onlar bunu icra edirlər. Burada şəxsi loyallıq üzərində qurulmuş klientarist, əsasını da pul təşkil edən bir sistemdir. Ona görə də, avtoritarizmi bir söz olaraq, dəyərdən salırlar ki, o çox mənfi bir şeydir. Çünki ilk ağıla gələn də odur. Amma yox, avtoritarizmin müsbət tərəfləri də var. Sadəcə bu, mənim şəxsi fikrimdir. REAL-da heç kim bu fikirləri bölüşmür. REAL-ın proqramında da – hansında ki mən də iştirak eləmişəm – elə bir niyyət keçmir.

– Elə bir nümunə varmı? Dediyiniz müsbət avtoritarizmin nümunəsi varmı? Məsələn, Sinqapur kimi?..

– Elə nümunəni özünüz çəkdiniz – Sinqapur.

– Həsənov Vüsal soruşur: “Qarabağda döyüşübmü?”

– Yox…

– Bayram Abbasov: “Müsahibə ala-ala bu kişini də “içəri” saldıracaqsınız. Hakimiyyət REAL-dan yaman qorxur.”

– (Gülür…)

– Mənim facebook-dakı inboksuma da çox adam yazıb ki, tənqidə dözümsüzsünüz və çoxlarını da tənqid etdikləri üçün bloka salmısınız.

– Mən heç kimi tənqid elədiyinə görə bloka atmamışam. Mən bloka ancaq, atmacalara görə, düşük müqayisələrə görə, yersiz söhbətlərə görə salmışam. Bir örnək də verim… Qarabağ futbol komandasının udması ilə bağlı keçən il sevincək bir status yazmışdım, ona verilən bir şərhdə –  heç xatırlamıram kimdir – biri yazır ki, “Qarabağ” uddu, nə oldu? Böyük Turan quracaqsınız?” Yəni adam mənim millətçi olduğumu bilərək, belə bir atmaca atır. Əzizim, bu futboldur, oyundur. Mən sevincək bir status yaza bilərəm… Bu cür atmacalar oxucuları hürküdür. Mən istəyirəm ki, statusumun altında ciddi müzakirə getsin. Səhifəmi bir dəfə açan adam bir dəfə də açsın. Şərhlərin altındakı şərhləri də oxumaq istəsin. Yoxsa, adamlar var ki, şərhlərin altında, söyüş yazır, atmaca atır, düşük müqayisələr aparır. Mövzuya heç aidiyyatı olmayan yeni mövzular açırlar. Mən bu məsələyə qarşı da çox ciddiyəm. Mövzu açılıb, mövzunun məcrasında qalın.

Makiavelli cümhuriyyətçi olub

SAM_2421

– Ceyhun Mirzəli soruşur ki, “siyasətdə makiavellizmi qəbul edirmi?”

– Mən?

– Bəli.

– Söhbət açıldısa, onu deyim ki, Makiavelli siyasi ideyaların tarixində bəlkə də ən yanlış anlaşılmış adamlardan biridir. Makiavelli özü cümhuriyyətçi olub. Özü də sidq ürəklə… Florensiyanın vətəndaşı olub, hətta Milana qarşı vuruşub. Onlara hətta biz şəhər dövlətləri də deyirik. Sadəcə, Florensiya hökumətinin maymaqlığı hesabına uduzulmuş bir müharibənin acısını çəkib – özü də Milana əsir düşüb və görüb ki, Milanın quruluşu yanlışdır, Florensiyanın isə rəhbərliyi maymaqdır. O, müharibəni uduzanda haqq nahaqqa uduzdu. Onun acısını çəkərək bədii bənzətmələr və mübaliğələr üzərindən yazdı ki, “gərəkirsə siyasətdə haqq işi uğrunda bir az tülkülüyün, bir az aslanlığın olmalıdır…”

– Yəni hər yoldan istifadə eləmək olar…

– Lazımdırsa, tülkü kimi geri çəkil… (Qəhqəhə ilə gülür…) Özüm dedim, özüm də güldüm. Yaman yerə gəldik. Dil dolaşdı… (Gülüşmə…)

– Mənə də indi çatdı…

– Lap Makiavellinin sözləri olsun – gərəkirsə, tülkü kimi geri çəkil, gərəkirsə, aslan kimi hücuma keç. Yəni o, cümhuriyyət eşqi ilə məğlubiyyətin acısını çəkərək yazdığı bir əsərdən dəyərləndirmə mənaları çıxarırdı. Adam liberaldır.

– Yəni deyirsiniz ki, bəzi addımları da qəbul etmək olar?

– Əlbəttə, taktiki gedişlərdə niyə olmasın?

– “Sizcə xalqımız təbiətən cümhuriyyətə daha yaxındır, yoxsa monarxiyaya?”

– Xalqımız təbii ki, cümhuriyyətə…

– Məncə də cümhuriyyətə…

– Bayaq krallıqla bazğlı sual olmuşdu. Onda da dedim. Bilirsinizmi, kimlərsə özünü kral-filan hesab edə bilər. Hətta kimlərsə bunu səmimi olaraq arzulaya da bilər. Amma krallığı qurmaq cümhuriyyəti qurmaqdan daha çətindir, daha uzun zaman alır və daha ciddi ideoloji mübarizələr tələb edir. O da yoxdursa yoxdur. Onu necə quracaqsınız?

– Ceyhun Mirzəlinin çox maraqlı bir sualı da var: “Neçə il yaşamaq istəyir və nəyə görə?”

– Bu günə qədər ölüm haqqında fikirləşməmişəm, ona görə də bu haqda nə deyəcəyimi bilmirəm…

Orqanizmim mənə ölüm haqqında düşünmək üçün bəhanə verməyib

SAM_2423

– Düşünəndə ölümdən qorxmusunuzmu?

– Yox, qorxmuram. Bir daha deyirəm, mənim həyata baxışım belədir – olacaqsa, olacaq. Aydındır da, bir gün öləcəm. Nə vaxt öləcəm, onu bilmirəm, amma indi oturub ölümü hesablamaq və yaxud da onu gözləmək… “Nə edim ki, ölümü bir az uzadım?”, – düşünmürəm. Prinsip etibarilə mən sağlam həyat sürürəm, siqaret-filan da çəkmirəm… İndiyə qədər sağlamlığımla bağlı xırda bir məsələ də – appendisitim belə olmayıb. Yəni heç xırda əməliyyat belə olmamışam.  Ancaq “qlanda”larımı 7 yaşımda əməliyyat elədirib kəsdirmişəm. Həyatımda ən ciddi əməliyyat bu olub. Ona görə də hətta orqanizmim mənə ölüm haqqında düşünmək üçün də bəhanə verməyib. Bu baxımdan, şükür hələki sağlamam, ölüm haqqında da düşünmürəm.

– Uzun illər nəsib olsun!

– Neçə il yaşayacağamsa, o qədər də yaşayacam.

– Tural İsmayılov deyir ki, “Erkin Qədirli liberalizmlə dövlətçilik arasında ziddiyyət görmürmü?”

– Liberalizmin çeşidli yozumları var – libertainiazim də var, libertanianlar belə var. Yəni dərəcəsinə müvafiq olaraq yanaşmaq olar. O cümlədən də hakimiyyətin böyüklüyünə, kiçikliyinə baxmayaraq… Məsələn, bizim strateji hədəflərimizdən biri kiçik hökumətdir. Məsələn, indiki Azərbaycan üçün belə bir kiçik coğrafi şəraitdə 40-dan yuxarı nazirlik və komitə var. Bunların sayı hətta 50-yə də çatır. Nəyə gərək var buna? Çox mənasız əlavə idarə xərcləri, büdcənin də üzərinə ağır maliyyə yükü düşür…

– Yəni bir Bakı üçün 11 icra başçısının olması nəyə lazmdır?

– Hə. Ona görə də biz Azərbaycanın gələcəyini kiçik hökumət şəklində görürük. Bir çox idarə qurumları, komitələr, nazirliklər ləğv olunacaq. Onların olması üçün sırf siyasi gərək də yoxdur, iqtisadi ehtiyacı da yoxdur. Əksinə, korrupsiya imkanlarının yollarını açır və s. Bu liberal baxışdırmı? Liberal baxışdır. Amma təbii ki, bizim liberal dostlarımız var, hansılar ki, onları mən də tanıyıram. Təbii ki, mən onların arzuladığı kimi liberal deyiləm. Çünki indiki dünyada, məsələn, mövzular çox qarışıb və liberal, sağ-sol – bayaq dediyim kimi kitablarda yazılan nəzəri şablonlar deyil.

– Bəli… Həyatda reallıqlar başqadır.

– Məsələn, deyək ki, Azərbaycan bir az o mövzulardan uzaqdır. Çünki biz çox elementar haqqlarımız uğrunda savaşırıq. Biz elementar seçki haqqımız uğrunda çalışırıq. Amma qayğısı olmayan cəmiyyətlərdə sağ və solun bilinməsi nədən aydın olur? Məsələn, aborta münasibət… Əgər abortu dəstəkləyirsənsə, o zaman liberalsan. Aborta qarşısansa, mühafizəkarsan. Və yaxud da silah satışı məsələsində… Əgər odlu silahın özəl və şəxsi istifadəsinə qarşısansa, mühafizəkarsan , tərəfdarısansa, o zaman liberalsan. Yəni bizdə o praktikulyarlıq hələ yoxdur. Biz hələ o baxımdan çox geridəyik. O baxımdan da bizdə sağ-sol şablon ifadə kimi yapışdırılır. Elə yerlərdə liberal sözündən istifadə olunur, baxırsan ki, onun heç liberalizmdən xəbəri belə yoxdur. Sadəcə nisbətən başqasından daha liberal görünürsən deyə, səni liberal sayırlar. Hərçənd ki, o mövzuda heç sən liberal da deyilsən.

Azərbaycanda hər şeyə ticari anlamda yanaşırlar

DSC01209

– Mentalitet və milli-mənəvi dəyəri necə izah edə bilər? Homofobdurmu?

– Mentalitet təbii ki, var. Amma mən onu siyasi resurs hesab eləmirəm. Hesab eləmirəm ki, bizim xalqın mentalitetində ölkəmizin gələcəyi üçün arzuladığı hədəfləri əldə edə biləcək nəsə var. İstər dünyəvilik olsun, istər cümhuriyyət olsun, hətta parlament respublikası şəklində… Vaxtımız olsaydı, mən bu barədə daha ətraflı şəkildə danışardım ki, mən Azərbaycan mentalitetində parlament respublikasının xeyrinə istifadə oluna biləcək cəhətləri nədə görürəm… Hərçənd bəziləri düşünür ki, “yox ey… Biz qılınc müsəlmandan tutmuş, şahsevən bir toplumuq”… Tamam…  Mənasız və yersiz fikirdir. Azərbaycanda hər şeyə ticari anlamda yanaşırlar. Hər şeyə ticari gözlə baxırlar, ekonomik hesablamalar bizim insanlarda çox güclüdür. Biz çox “fürsətcil”ik. Bunun özü nə yaxşı, nə də pisdir – şəraitə baxır… Ədalətli siyasi sistemdə yaxşı çalışan “fürsətcil”ik ümumi fayda verir.  İndiki kimi “fürsətcil”ik daha çox ziyandır. Bu, xalqın günahı deyil, bu, mentalitetin problemidir, siyasi sistemin problemidir. Milli dəyərlər mövzusuna mən daha çox liberal yanaşıram. Çünki əgər söhbət mənəvi dəyərlərdən gedirsə, onlar milli ola bilmir. Mənəvi dəyərlər milli deyil, ümumbəşəri dəyərlərdir. Amma təbii ki, mədəni fərqlər var və həmin fərqlər – bir dəfə Facebook-da yazmışdım ki, bunu musiqi ilə bənzətmək olar. Artıq bilmirəm bu bənzətmə nə dərəcədə uğurlu alınır. Çeşid-çeşid musiqilər var. O cümlədən də folklor, xalq musiqiləri… Hətta bir ölkənin içində bir bölgəyə aid musiqi və folkloru var. Simfoniyası da var, meyxanası da var.  Çeşid-çeşid… Amma nə ifa edirsən, elə cəmi 7 not var. İstəyirsən, xalq mahnısı oxu, istəyirsən opera ariyası oxu…  Cəmi 7 not var. Orası-burası yoxdur. Məsələn, sən deyə bilməzsən ki, bu not mənə lazım deyil, mən 6 notdan istifadə edəcəm. Belə olmur. Burada da elədir. Siyasətdə təbii ki, mədəni fərqlər var, onların təsiri danılmazdır. Amma nə edirsən, elə onun 7 not kimi bəlli qanunvericiliyi var. İcra hakimiyyəti var, məhkəmə hakimiyyəti var və bütün bunları da bir-birindən ayrı tutmaq lazımdır. Amerikada Ali Məhkəmə federal qanunları Konstitusiyaya zidd hesab edir, amma bizdə Ali Məhkəmə bunu edə bilməz. Bunu Konstitusiya Məhkəməsi edir. Yəni belə fərqlər mümkündür. Amma prinsip olaraq, nə edirsən et, hakimiyyət bölgüsündən, dünyəvi dövlətdən, insan haqlarından o yana gedə bilməyəcəksən. O baxımdan, mədəni fərqlərin təbii ki, təsiri var. Homofob məsələsinə gəlincə, bilmirəm, bu damğanı haradan gətirib mənə yapışdırıblar. Bilirəm, daha doğrusu…. Bir status yazmışdım homoseksuallıqla bağlı… Mövzu açılmışdı, hamı sosial şəbəkələrdə homoseksualların haqqları haqqında danışırdı. Açıq demişdim ki, “tamam, o da insandır, özəl həyatıdır, özü də bilər. Bu siyasi mövzu belə deyil… Kim özəl həyatında nə işlə məşğuldursa, bu, onun şəxsi işidir. Öz həyatıdır, özü bilər…  Amma bir də var ki, sən şəxsi həyatını göstəriyə,tamaşaya çevirirsən. Ona “public-manifestion” deyirlər, mən buna qarşıyam. Məsələn, qey-paradlara qarşıyam, həmcins nikahlara qarşıyam, həmcins cütlüklər tərəfindən övladlığa götürməyə qarşıyam”. Bunu yazmışdım. Ona reaksiya olaraq mənə dedilər ki, guya mən “homofob”am. Mən özümü “homofob” saymıram, amma eyni zamanda da açıq deyirəm ki, bu-bu şeylərə qarşıyam.

– Onunla bağlı da parlamentdə bir qanun layihəsi vardı. Bilmirəm, o qəbul edildi, yoxsa yox?

– Xəbərim yoxdur.

Məsuliyyətsiz və intizamsız sayıla biləcək davranışlarım olub

DSC02426

– Aynur İmran maraqlı bir şərh yazıb ki, “son anda gəlməyəcək”… Açığı, məni qorxutdu…

– Hə…. O mənim haqqımda gəzən rəvayətlərdən biridir. Təəssüf ki, etiraf eləyim, bunun bir bəhanəsi var – mənim tərəfimdən intizamsızlıq göstərdiyim münasibətlər olub. Adam gərək öz səhvini etiraf edə. O baxımdan, mənim başqaları tərəfindən məsuliyyətsiz və intizamsız sayıla biləcək davranışlarım olub. Şəxsi davranışlarım… Harasa söz verib gəlməmişəm. Elə olub çox uzun zaman gecikmişəm. Bəli, mənim haqqımda belə bir fikir, rəy var. Hətta deyərdim ki, bu rəy oturuşub. Çox adam deyir ki, “Erkin yaxşı oğlandır, amma tənbəldir… və yaxud da məsuliyyətsizdir”. Nə deyim? Mənim barəmdə belə bir rəyin olmasından xoşum gəlmir. Amma bir şeydə vicdanım təmizdir ki, mənim məsuliyyətsizliyimdən, intizamsızlığımdan hələ heç kəs ziyan çəkməyib. Yəni hələ heç kəsin haqqını yeməmişəm. Nə ziyan da olubsa, özümə olub. Eyni zamanda üzərimdə işləyirəm. İnkişaf da var, bunu artıq özümdə də hiss edirəm ki, siyasətə girəndən özümü bir xeyli intizama çəkə bilmişəm. Çünki artıq xalq tələb edir axı. Amma əvvəl belə şeylər olub. Çox olub, düzdür.

– Açığı, Aynur məni qorxutmuşdu. Amma bu fikir də məncə dağıldı. Çünki vaxtında, dəqiq gəldiniz…

– Amma yenə də bir qədər gecikdim. (Gülür…)

– Siz deyəndə ki, “mən 10 dəqiqə gecikirəm”, mən xeyli sevindim, çünki “Nəşriyyat”da işıqlar sönmüşdü.

– 10 dəqiqə yox, 25 dəqiqə gecikdim.

Qanun qanun olsa, heç kim o kriminal aləmin o romantik havasına girməz

SAM_2418

– Biz də istəyirdik ki, bir az gec gələsiniz. Siz gəlməmişdən 2 dəqiqə əvvəl, işıqlar yandı. Sonuncu sualımı vermək istəyirəm. Cəmiyyətdə belə tendensiyalar var və son günlərdə bunun bir bariz nümunəsini də yaşadıq. Bir “qanuni oğru” – Rövşən Caniyev (Lənkəranski) dünyasını dəyişdi – Allah rəhmət eləsin. Azərbaycan parlamentinin millət vəkillərindən tutmuş mətbu redaktorlar, iş adamları, nazirlər cənazəyə xüsusi təyyarələri ilə gəldilər, gül çələngləri göndərdilər. Məlum oldu ki, bu adamın Azərbaycan hakimiyyətində olan yaxın qohumları var. Oğru, hüquq dilində desək, cinayətkar, qatil haradasa cəmiyyətin simvoluna çevrildi. Onun haqqında videoçarxlar hazırlandı, mahnılar qoşuldu, bir bum yarandı ki, hələ də davam edir. Bu məsələyə necə baxırsınız?

– Çox pis. Qətiyyətlə pisləyirəm. Amma insanları da qınamıram. Çünki bunun səbəbini bilirəm. Bu, həm də ölkədə aparılan siyasi proseslərlə əlaqədardır. Birincisi, siyasi səhnəni bağlayıblar, televiziyalarda heç bir ciddi siyasi, mədəni, elmi müzakirə yoxdur. Cəmiyyətin tanıması gərəkən insanların bir xeylisini iqtidar cəmiyyətə təqdim edib göstərmir. Heç siyasətçiləri nəzərdə tutmuram – filosoflar, alimlər, mədəniyyət xadimləri, ictimai xadimlər və s. Bizim cəmiyyətin gördüyü nədir? Sovetdən qalma iqtidar – kommunist partaparatçıları, kolxoz-sovxoz aktivləri… Hətta müstəqilliyin əleyhinə səs verənlər. Eyni mənanı verməsə də, sovetdən qalmış müxalifət – Meydan Hərəkatından qalmış müxalifət. Sovetdən qalmış ziyalılar, sovetdən qalmış xalq artistləri, sovetdən qalmış insanlar. Cəmiyyət daha çox onları görür. O da artıq bayağılaşıb, artıq köhnəlib. Ona görə də insanlar fərq görmək istəyirlər. Bu iqtidar fərqi də insanlara göstərmir. Yerli televiziyalara çox zaman insanlar baxmırlar. Ən çox baxdıqları televiziya kanalları Türkiyə və Rusiyanındır. Orada da əsasən kriminal seriallara baxırlar. İstər “Kurtlar vadisi” olsun, istərsə də, “Peterburqskiy kriminal” . Televiziyaları nə zaman açırsan, çeşid-çeşid qanuni oğrulardan, mafiyalardan çəkilən filmlərdir. Özü də onu elə təqdim edirlər ki, reallıqda elə olmasa da diqqəti cəlb edir. Görürlər ki, insanlar bəlli bir qaydalara uyğun yaşayırlar. Bu tək romantika deyil. Əslində, insanların normalda öz cəmiyyətləri üçün arzuladığı və gerçəkləşdirə bilmədiyi şeyləri ekranda görür. Sadəcə, kriminal seriallarda nə görürsə, deyir, “qardaş, qayda var”. Kriminal da olsa, bu bir qaydadır. O qayda bu qaydaya riayət olunur. Yəni bəlli bir qanunun aliliyi var. Baxır ki, adam tutulur, amma heç kimi satmır. O da düşünür ki, mən də o qaydanı poza bilmərəm. Yaxud da bir bəlli romantika da var. Məsələn, bəlli bir xeyriyyəçilik də var. Yardımlaşmaq, bölüşmək. Qisas formasında olsa belə, kiminsə haqqını bərpa eləmək… Özü də bu hansı formada göstərilir? Korrupsiyalaşmış polis fonunda – hansı ki, heç bir qaydaya uyğun yaşamır. Məsələn, polis özünə bir qayda qoya ki, mən küçədə göy-göyərti satandan pul almayacam. Yəni özümə yaraşdırmıram – milyarderdən alaram, çünki o pulu xərcləməyin yerini bilmir. Amma bu yazıq yetimdən, yoxsul və kasıbdan almaram. Əksinə, olanda cəmiyyət də gözünün qarşısında baş verən bu hadisəni dəyərləndirir – görür ki, qanun onun haqqını qorumur. Amma “qanuni oğrular” bir qayda qoyurlar ki, bizim ərazidə filankəslərə narkotik satıla bilməz. Satılırsa da yetkinlik yaşına çatmayanlara satıla bilməz. Belə bir qayda qoyurlar özlərinə. Ona da riayət edirlər. Cəmiyyət də real həyatda görmədiklərini kriminal həyatda görür. Ola bilsin ki, bir az başqa formada görsün. Mən bunu bir az da pirat filmlərinə bənzədirəm. Dəniz quldurluğu dünyada rəsmən tanınmış ilk beynəlxalq cinayətdir. Vaxtilə çox ağır cəzalandırılan bir cinayət idi, indi də o cürdür. Bununla belə baxırsız ki, çeşid-çeşid pirat filmləri, uşaqlar üçün cizgi filmləri nümayiş olunur. Göstərilən odur ki, piratın – dəniz quldurluğunun cinayət komponenti kənara qoyulur. Amma nə göstərilir? Macəraçılıq, yeni adalar, xəzinələr  axtarışı, bölüşmək, qəhrəmanlıq, epos-filan. Uşaqlara da o aşılanır ki, baxın, bunların bir kodeksi var. Dəniz quldurlarının bir kodeksi var – qaydanı pozan dənizə atılır. Uşaqlara aşılanır ki, bir qanun çərçivəsi olmalıdır, davranış qaydaları olmalıdır və s. Uşaqda bəlkə də keçərlidir. Amma bütün cəmiyyət o hala salınandakı etik qaydalar kriminal aləmdə olan bir duruma salınır, o zaman onlar kriminal aləmin dediyi sözün qanun olduğunu qəbul edirlər. Cəmiyyət görür ki, prezident fərman verir, amma o icra olunmur.

– …Amma oğru “proqon” verir, o icra olunur…

– Hə… Əslində, cəmiyyət bu fərqi görür. Bu, o demək deyil ki, insanlar hansısa konkret oğruya xüsusi rəğbət bəsləyirlər. Camaat fərqi görür. Camaat görür, prezident televiziyada deyir ki, bundan sonra rüşvət alan icra başçısı cəzalandırılacaq. İnsanlar da görürlər ki, nəinki cəzalandırılmır, əksinə, həmin icra başçısı rüşvəti artırır. Amma məsələn, oğru deyir ki, bundan sonra bu bazarda heç kəsdən əlavə pul alınmayacaq…

– Alınmır…

– …Və alınmır! Camaat bu fərqi görür. Və bu məsələdə qanunun aliliyinin bir elementini görür. Kaş ki, burda da belə olaydı. Dövlətin rəsmi qaydaları bu şəkildə qurulsa, qanun qanun olsa, heç kim o kriminal aləmin o romantik havasına girməz. Mən bunu əminliklə deyirəm. O baxımdan mən həmin adamın cənazəsinin qarşılanmasını, dəfnini şərh etmədən deyirəm ki, hal olaraq – çünki çox mənfi bir haldır – bütün medianı bir həftə ərzində zəbt etdi. Haranı açırsan, o mövzudur. Dəfndən izdiham-filan. Qarabağ şəhidinin dəfninə heç o qədər adam gəlmir. Yəni sonunda anlayırsan ki, bu…

– …Hakimiyyət, sistem məsələsidir…

– Birmənalı olaraq, sistem məsələsidir…

– Təşəkkür edirəm.

– Siz sağ olun…

– Gəldiniz, çox maraqlı söhbət elədik.

– Çox sağ olun!

 

SON

xural.com

Əlaqəli məqalələr

Bir cavab yazın

Sizin e-poçt ünvanınız dərc edilməyəcəkdir. Gərəkli sahələr * ilə işarələnmişdir

Back to top button