Belə yanaşma ilə ərazi bütövlüyümüzün bərpası mümkün olmayacaq
Nəsimi Məmmədli
Hökumətin ənənəvi yanaşması ilə ərazi bütövlüyümüzün bərpası mümkün olmayacaq
Ermənistan hərbi birləşmələrinin işğal altında saxladığı torpaqlarımızın təmas xəttində törədilən qanlı təxribatların nəticəsində yaranmış irimiqyaslı hərbi toqquşmalar, tərəflərin verdiyi böyük itkilər, yeni atəşkəs razılaşması regionda və ölkədə fəal müzakirələrə təkan verib. Uzun zamandır xalqımızın laqeydliklə izlədiyi və müzakirələrində öncəlik vermədiyi Qarabağ məsələsi artıq ölkə gündəmini tamamilə ağuşuna alıb. Nəinki beynəlxalq təşkilatların, ictimai-siyasi qurumların, hətta hər ailənin də əsas müzakirə mövzusu Qarabağ ətrafında baş verənlərdir.
Druma uyğun davranış
Hakimiyyətin Qarabağ məsələsinin həlli istiqamətində indiyə kimi apardığı daxili və xarici siyasəti ən səthi şəkildə analiz etsək, ortaya çox neqativ mənzərə çıxar.
Anlaşılan budur ki, hökumətin münaqişənin həllinə dair konseptual yanaşması olmadığı üçün heç vaxt əməli şəkildə bu problemə fokuslanmayıb. 22 ildir davam edən status-kvonun dəyişməsini ölkəmizin maraqları birmənalı şəkildə tələb etsə də, hökumət bu istiqamətdə əməli addımlar atmağa qətiyyən həvəs göstərməyib. Sanki bu məsələyə ən az aidiyyatı olan tərəf Azərbaycan hökuməti olub. İndiyə kimi tək bir fakt belə yoxdur ki, hökumət bu illər ərzində problemin həlli istiqamətində hansısa təşəbbüslərə müəlliflik etsin. Yalnız ATƏT-in Minsk qrupu həmsədrlərinin hansısa mövsümi səfərlərində səslənən təkliflərə “yox” deməklə işini bitmiş sayıb. Ara-sıra səslənən bəyanatlarda vurğulanıb ki, Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü bərpa etmək hüququna sahibdir və lazım gələrsə, bu addımı atacaq.
Ölkə əhalisi də, beynəlxalq ictimaiyyət də sanki bu yanaşmadan məmnun qalıb. Qarabağ münaqişəsinin əsasən dondurulmuş halda olması beynəlxalq nəhəng layihələrə əngəl törətmədiyi üçün beynəlxalq sülhyaratma təşəbbüslərində ciddi tələbkarlıq müşahidə edilməyib. Ölkə daxilində də xüsusi ictimai təzyiq olmadığı üçün hökumət də xüsusi narahatlıq keçirməyib. Məcburi köçkünlərin məskunlaşdırılması prosesi onların əksəriyyətini qismən qane etdiyi üçün hökumətə qarşı loyal münasibət sərgiləyib və torpaqların azad edilməsi üçün yüksək tələblərdən yayınıblar. İctimai-siyasi qurumların təşkilatçılığı olmadan torpaqların azad edilməsini tələb edən tək bir kütləvi etiraz aksiyasının baş verməməsi dediklərimizə sübutdur.
Bu illər ərzində hökumət əsas təbliğatını onun üzərində qurmuşdu ki, atəşkəs nəticəsində itkilərin qarşısının alınmasına, yeni ərazilərin itirilməməsinə, sabitliyin qorunub saxlanılmasına nail olub. Atəşkəsin yaratdığı imkanlardan yararlanaraq ordu quruculuğunda və sosial-iqtisadi sahədə ciddi uğurlara imza atması ilə bağlı tezislərlə toplumu total təbliğat altında saxlayıb.
Hətta “Xəzər” Hərbi Tədqiqatlar İnstitutunun media üzərindən apardığı monitorinqlərə əsasən 22 illik atəşkəs dövründə tək-tək şəhid olan hərbi qulluqçularımızın sayı iki minə yaxın olsa da, bu hal toplumun fəal reaksiyasi ilə nəticələnməyib. Məsələnin təhlükəli mahiyyətini dərk edənlərin istənilən etirazları və hətta “Əsgər ölümlərinə son” aksiyası da toplumun geniş dəstəyini qazanmayıb. Nə müharibədən birbaşa zərər görənlərin, nə geniş xalq kütlələrinin, nə mütəşəkkil ictimai-siyasi qurumların, nə hökumətin, nə də beynəlxalq sülhyaratma missiyasının nəzərə çarpacaq addımları olub. Hər bir tərəf duruma uyğun davranış sərgiləyib. Bu günün şərtlərindən boylanaraq geriyə baxsaq, arxada qalan 22 illik dönəm olduqca mühüm fürsətlərin qaçırıldığı illər kimi tarixə yazılacaq.
Son hərbi toqquşmanın ictimai-siyasi həyata göstərəcəyi təsirlər
Son qanlı toqquşmanın acı nəticəsi zaman keçdikcə daha böyük ictimai müqavimət yaradacaq. Qısa müddət sonra süni şəklidə şişirdilmiş qələbə eyforiyasını, reallığa söykənən sərt münasibət əvəz edəcək. Onsuz da gərgin sosial-iqdisadi böhranla baş-başa qalan toplum, mövcud olmayan qələbə ilə uzun müddət ovundurula bilməz. Çoxsaylı şəhid və yaralıların olduğu əməliyyatda heç bir rayonun belə azad edilmədiyi halda, Rusiyanın təzyiqi ilə yeni atəşkəs razılaşması xeyli suallar yaradacaq.
Böyük dövlətlərin regional və qlobal maraqları kontekstində Qarabağ probleminə yeni məzmun verilməsi cəhdləri açıq-aydın başlayıb. Xüsusilə də Rusiyanın münaqişədən yararlanaraq özünü əsas sülhpərvər nizamlayıcı statusunda təqdim etməsi qabarıq nəzərə çarpır. Daim qonşuları ilə zor dili ilə danışmağa adət edən Rusiya, sanki bölgəyə açıq müdaxilə etmək üçün bəhanə axtarır. Qərbin regiona daha geniş nüfuz etməsini önləmək üçün Azərbaycanı tamamilə öz müstəvisinə çəkmək planlarını işə salıb.
Toplumun da problemə ənənəvi yanaşmasında ciddi dəyişiklik baş verir. İndi hər kəs anlayır ki, problemin uzun illərdir həll edilmədən saxlanılması böyük təhlükə mənbəyinə çevrilib. Bir anda alovlanacaq münaqişə hər bir sadə insanının ocağına düşə bilər və acı faciələr yaşadar. Hökumətin ənənəvi tezisləri artıq öz əhəmiyyətini itirib və insanları qane etməsi mümkünsüzdür. Ən müxtəlif müstəvilərdə aparılan müzakirələrə diqqət etsək görərik ki, toplum artıq hökumətdən konkret və aydın mövqe gözləyir. Yəqin ki, müxalifətin də gündəmində, siyasi müzakirələrində və tələblərində Qarabağ mövzusu əsas yerdə olacaq.
Döyüş şəraitində Silahlı Qüvvələrə toplumun bütün kəsimindən açıq dəstək ifadə olunması dövlət ənənəsinə və ölkədaxili həmrəyliyə müsbət nümunə yaratsa da, hökumətin ənənəvi yanaşması uğurlu münasibətlərə əngəl törətməkdə davam etdi. Hərbi əməliyyatlar zamanı müxalifətin dövlət konyukturasına uyğun yanaşması nəinki sadə insanlar, hətta hakimiyyətin də müəyyən dairələrində rəğbətlə qarşılandığı barədə məlumatlar var idi. Müxalifətin ümummilli maraqlara daha məsuliyyətlə yanaşdığı və hərbi əməliyyatlara dəstək ifadə etməsi hökumətin illərlə müxalifətə qarşı apardığı anti-təbliğata sarsıdıcı zərbə oldu. Görünür, müxalifətin belə davranışına toplumun daxilində rəğbətin artması tendensiyası hökumət üçün gözlənilməz oldu və ciddi narahatlıq yaratdı. Ölkənin mənafeyi baxımından müxalifətin atdığı əhəmiyyətli addımların yeni siyasi münasibətlərə körpü olmasına ciddi müqavimət göstərildi. Azərbaycan hökuməti yaranmış daxili həmrəylikdən və hərbi üstünlükdən milli maraqlarımız baxımından maksimum yararlanmaq, torpaqlarımızın azad edilməsi uğrunda əmin addımlar atmaq əvəzinə, müxalifətlə münasibətləri gərginləşdirməyə doğru addımlar atdı.
Qlobal beynəlxalq münasibətləri analiz etdikdə aydın görünür ki, Qarabağ məsələsinin ədalətli həlli istiqamətində yeni əlverişli geosiyasi vəziyyət yaranıb. Hökumət bu tarixi fürsəti qaçırmamalı və indiyədək sərgilədiyi ənənəvi yanaşmaları sürətlə dəyişməlidir. Siyasi əqidəsinə görə qondarma ittihamlarla həbsə məhkum edilmiş şəxsləri son nəfərinə kimi azad etmək, vətəndaşların təməl hüquqlarına hörmət qoyulması istiqamətində islahatlara başlamaq və ölkənin demokratikləşməsinə keçid etmək zamanıdır. Ən əsası isə hökumət Qarabağ danışıqlarında şəffaflığı təmin etməli, toplumun bütün kəsiminin açıq müzakirələrə qoşulmasında maraqlı olmalıdır.
