ARAŞDIRMA

ARAŞDIRMA / GÜNDƏM / XuralTAC

ABŞ-ın Xarici İşlər naziri Əfqanıstanın hərbi bazasında kimlərlə görüşdü?-ARAŞDIRMA

Xural Yazıldığı tarix 9 Aprel 2020

Ərgün Dilər

“Takvim”, Türkiyə, 09 aprel 2020-ci il

Gəlin, bu gün haqqında məlumat sızdırılan bir görüşlə başlayaq və irəliləyək. Bu, gələcəyi anlamaq baxımından da son dərəcə önəmli bir görüşdür.

Bütün dünya kimi, ABŞ da koronavirusla mübarizə aparır. Çox ciddi itkilər də verir. Ancaq ABŞ bu mübarizədən əlavə, başqa sahələrdə də ayaq izi buraxaraq irəliləyir. Nyu-York açıq hava məzarlığına dönmüşkən, ABŞ Xarici işlər naziri Mayk Pompeo ötən həftə qalxıb Əfqanıstana getdi. Həqiqətin üstünü örtmək üçün həmən belə bir rəsmi açıqlama gəldi: “ABŞ Xarici işlər naziri Mayk Pompeo, Talibanla əldə edilən sülh anlaşmasını qaldığı yerdən davam etdirmək üçün Əfqanıstanın paytaxtı Kabildədir…”

Talibanla maraqlanan varsa, o rəsmi görüş haqqında açıqlamaya baxsın. Ancaq bizi maraqlandıran o bölüm deyil. Taliban heç deyil.

Evinizdən dünyaya bir baxın. Təyyarələr uçmur, birjalar açılmır, neft pul gətirmir, bombalar partlamır, terror təşkilatları evdən çıxmır, əllər sıxılmır, sosial məsafə qorunur, Həftər də, əl-Qaidə də, İŞİD də səssizdir, karantindədir… Sanki bir virus həyatı durduraraq, yeni səhifə açmağa məcbur edir.

Məhz bu iqlimdə Pompeo qalxıb Talibanla görüşmək üçün Əfqanıstana gedir. Qəribə deyilmi? Qəribədir, həm də çox…

Qlobal iqtisadiyyat çökmüş, ABŞ tarixinin ən ağır iqtisadi böhranına girmək üzrədir, Pompeo da gülərək Qəni ilə poza verir. Olacaq iş deyil. Nə üçün qəhqəhə çəkirlər? Yaxşı, bəs bilmədiyimiz nə vardır? Məsələni bir az açaq.

Əşrəf Qəni ilə görüş əsl görüşü pərdələmək üçün uyduruldu. ABŞ Xarici işlər naziri Mayk Pompeo Kabilin 47 km şimalındakı Baqram bazasına keçdi. Çünki Baqramda onu gözləyən 3 önəmli qonaq vardı. Gələnlər çinli idilər. Üçü də Siyasi Büronun ən kilid üzvləri, yəni, Çin dövlətinin ən üst səviyyədə olan 3 şəxsi idi.

Bu görüşdə Pompeo, çox aydın və açıq danışdı. Qarşısındakı 3 çinliyə “Sizin ipinizi çəkdik” dedi. İfadə eynilə belədir: “Sizin ipinizi çəkdik”.

Çinin bu sözləri nə qədər ciddiyə aldığını yaxında görəcəyik. Amma bu, üzlərinə deyildi. ABŞ-ın 24 saat ərzində minlərlə ölüm haqqında hesabat verdiyi günlərdə Pompeonun çinliləri amerikan hərbi bazasında qəbul etməsi dünyada yeganə supergücün hələ də ABŞ olduğunu göstərir. Pompeonun çinlilərdən süni tənəffüs aparatı və maska istəmədiyi nəzərə alınarsa, görəsən, başqa nədən söhbət etdilər…?

Sızan məlumatlara görə, Pompeo “Fransa və İngiltərə ilə imzaladığınız gizli anlaşmaları zibil qutusuna atın” deyib. “Hər şeyi bilirik. İşi uzatmayın. Artıq vaxtımız yoxdur” xəbərdarlığını etməyi də unutmayıb.

Bəzilərinə görə, Boris Consonun xəstəxanaya aparılmadan öncə son telefon danışığını bir çinli iş adamı ilə etməsi də, əlbəttə, təsadüfdür. O səviyyələrdə heç təsadüf olurmu? Bilmirəm. Şahzadə Çarlzla birlikdə Boris Consonun koronavirusa yoluxması necə, asan izah ediləsi bir şeydirmi? Qərar verə bilmədim.

ABŞ Xarici işlər naziri Mayk Pompeo görüşün əsas yerində 3 Siyasi Büro üzvünə ABŞ-dan gələcək təzminat iddialarının həcmini göstərən rəqəmi də söylədi. Hər halda, hər bir çıxışını “Çin virusu” deyərək bitirən Trampın dilinin dolaşmadığını bilirik.

Pompeo, Kabildə çinli vəzifəli şəxslərlə keçirdiyi görüşdən sonra ABŞ-a dönərkən Boris Consonun yerinə müvəqqəti və ya daimi Baş nazir olacaq Xarici işlər naziri Dominik Raaba telefon açdı. Yeri gəlmişkən, Xarici işlər naziri Dominik Raab “Brexit”in memarıdır.

Pompeo ingilis həmkarına zəng edə bilərmi? Əlbəttə. Ancaq onun Raabdan çinli çox önəmli şəxslərlə keçirdiyi görüş haqqında məlumatı birbaşa Kraliça II Yelizavetaya anlatmasını istəməsi bir az qəribədir. Bu telefon danışığından sonra Dominik Raabın heç kimlə görüşməyən Kraliçanı ziyarət etməsi və onunla təqribən 3 saat görüşməsi də adi bir durum deyildir.

Ayrıca, Pompeo, Raab və Kraliça arasında keçirilən danışıqlarda koronavirusdan heç bəhs edilməməsi də qəribə deyilmi? Pompeo, Raab və Kraliça gələcək haqqında danışdılar. Gələcək, əlbəttə, artıq daha çox önəmlidir.

ABŞ-la “10 Downing Street” (Baş nazirin rəsmi rezidensiyası – tərc.) eyni xətdə olmasa da, bu vəzifəni yerinə yetirəcək Raab və Kraliça II Yelizaveta eyni görüşü paylaşırlar. Pompeo, Raab və Kraliça arasındakı xətt nə qədər güclü olarsa, koronavirusla başlayan psixoloji və iqtisadi böhran da o qədər sürətlə həll edilə bilər.

İndi reanimasiyada olan Boris Consonun bu sözlərini xatırlayaq: “AB-dən çıxmaq istəməyimin səbəbi, Böyük Britaniyanın xarici siyasət üfüqünü genişləndirməkdir. Türkiyə də daxil olmaqla, dostlarımızla əlaqələrimizi gücləndirməkdir. Bu, bizim “Qlobal Britaniya” dediyimiz şeyin əsasını yaratmaqdır…”

Qlobal İngiltərə Çinsiz ola bilməzdi. ABŞ bunu lap əvvəldən bilirdi. Koronavirus infeksiyası ilə birlikdə, bu savaş əməlli-başlı açığa çıxdı. Belə demək mümkünsə, İngiltərə Çin vasitəsilə ABŞ-la vuruşurdu. Xatırlayırsınızsa, ötən ilin may ayında İngiltərə Milli Təhlükəsizlik Şurasının toplantısından “informasiya sızmasına” görə çalxalanırdı. O zaman İngiltərə Milli Təhlükəsizlik Şurasının “Huawei”-nin 5G internet şəbəkəsinə girişinə məhdud icazə verməsi barədə qərarı haqqında informasiya sızmışdı. Bu da Müdafiə naziri Qevin Uilyamsonun postunu itirməsinə səbəb olmuşdu. Çünki İngiltərə verdiyi qərar nəticəsində ABŞ-dan gələcək reaksiyadan çəkinirdi. ABŞ-ın mövqeyi dəqiq idi. “Kəşfiyyat mübadiləsi etmərik!” deyərək, xəbərdarlıq edirdi. İndi yeni güc balansı koronavirus vasitəsilə yaradılacaq. Hər kəs öz oyununu oynayır. Ancaq İngiltərə daxilində də durum qarışıqdır. Krallıq rəsmən sarsılır…

Nə olursa olsun, “dərin Amerika”nın hərbi bazada 3 “dərin çinli” ilə görüşməsi son dövrün ən önəmli addımıdır.

Trampın “Yenidən böyük Amerika!” deyərək, Ağ Evə gəlməsinin altında Çinə gedənlərin geri gətirilməsi və ya cəzalandırılması da yatmaqdadır.

Savaşı indi yaşayırıq, amma qərar çox öncə verilib. Tramp hələ 2018-ci ildə, Vindzor qəsrində onu gözləyən Kraliçaya qarşı etdiyi ölçüsüz hərəkətlərlə bu savaşın xəbərini vermişdi. Tramp Kraliçanı 15 dəqiqə ayaq üstündə gözlətdi, önündə əyilmədi, mərasimdə də öndə irəlilədi. Yəni, heç vaxt edilməyən hərəkətləri etdi.

İzləməyə davam edək, maraqlı şeylər olacaq…

Tərcümə Strateq.az-ındır

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / GÜNDƏM / XuralTAC

Türkiyə “Kanal İstanbul”dan imtina edəcəkmi?-TƏHLİL

Xural Yazıldığı tarix 8 Aprel 2020

Mehmet Ali Güller

“Cumhuriyet”, Türkiyə, 06 aprel 2020-ci il

2 aprel 2020-ci il tarixdə NATO Baş Katibi Yens Stoltenberq NATO dövlətlərinin Xarici İşlər nazirləri ilə videogörüntülü konfransındakı açıqlamasında “Ukrayna və Gürcüstanla əməkdaşlığı daha da dərinləşdirmək qərarı almışıq” demişdi.

Stoltenberq hətta bu iki ölkəyə ediləcək yardım paketi barədə də açıqlama vermişdi: “Təlimlər barədə hazırlıqlar görmək, təlim və tədris proqramı üzərində daha çox işləmək və bölgənin hava məkanında nələrin baş verdiyini öyrənmək üçün müəyyən radar vasitələri quraşdırılmalıdır”.

NATO Baş Katibinin açıqladığı bu yardım paketi, əslində, ABŞ-ın yaxın zamanda Rusiyanı nəzarət etdiyi bu bölgələrdən çıxarmaq planlarından xəbər verir.

Ərdoğanın NATO-nu dəvət etməsi

2008-ci ilin Gürcüstan məğlubiyyətindən sonra ABŞ Şərqi Qara dəniz hədəfini qısa müddətə ertələmiş olsa da, bölgədə baş verən nizamsızlıqlardan faydalanmaq üçün pusquda durmuşdu.

Bölgədə baş verən həmin nizamsızlıqlardan biri Rusiya təyyarəsinin vurulması ilə böhrana uğrayan Moskva-Ankara münasibətləri oldu.

11 may 2016-cı ildə Ərdoğan bölgədə Rusiyanın nüfuzunu sıxışdırmaq məqsədiylə ABŞ-a bölgədə öz siyasətini yürüdə bilməsi üçün bir qapı açdı və NATO-nu Qara dənizə dəvət etdi: “Görüşdüyümüz zaman Stoltenberqin özünə də bildirdim və dedim ki, Qara dənizdə artıq görünmürsünüz. Sizin görünməməyiniz Qara dənizi, sanki, Rusiyanın daxili dənizinə çevirir.”

Ərdoğanın bu açıq dəvətini fürsətə çevirən ABŞ 8-9 iyul 2016-cı ildə Varşavada keçirilən zirvə toplantısında NATO-nun Qara dənizdəki varlığını gücləndirmək qərarı qəbul etdi. Ardınca hazırlanan “NATO – Gələcək üçün hazır” adlı sənədlə NATO-nun Qara dənizdə varlığını daha da möhkəmləndirəcəyini bəyan etdi.

Beləliklə, NATO 2019-cu ilin aprel ayında Qara dənizi “mübarizə məkanı” təyin etdi.

AKP-nın “Kanal İstanbul” israrı

Qəribədir ki, Ərdoğanın “Kanal İstanbul” layihəsi də bu müddət ərzində yenidən gündəmə gəldi.

“Kanal İstanbul”un Montrö sazişini kölgəyə salma riskini və bu riskin bir çox mübahisə və ziddiyyətlərlə qarşılaşacağını, “Kanal İstanbul”un, əslində, Qara dənizə NATO yolu olacağını dəfələrlə bəyan etmişdik. ABŞ-ın Qara dənizə heç bir sərhəd olmadan girə bilmək üçün Montrö sazişini parçalamağa çalışdığını bir neçə dəfə bildirmişdik. ABŞ-ın Qara dənizi – qərbində Bolqaristan və Ruminyanı, şərqində Gürcüstanı və şimalında Ukraynanı NATO-ya üzv edərək, blokadaya almaq niyyətini də diqqətə çatdırdıq.

Ancaq iqtidar hələ də ABŞ-a Qara dənizdən yol açacaq “Kanal İstanbul” layihəsini həyata keçirməkdə israrlıdır. Belə ki, hal-hazırda mövcud olan koronavirus infeksiyası günlərində – 26 mart 2020-ci il tarixdə “Kanal İstanbul”un ilk tenderi keçirilib. Əslində, bu tenderin keçirilməsini 28 martda Nəqliyyat nazirinin vəzifədən uzaqlaşdırılmasına bağlayanlar da var, ancaq Ərdoğanın tenderdən çox yox, sadəcə 2 həftə öncə bunu şəxsən dilə gətirdiyini unutmaq olmaz: ““Kanal İstanbul” layihəsinə çox yaxın zamanda tender elan ediləcəkdir” – 8 mart, 2020-ci il.

AKP-nin Gürcüstan həmləsi

Qara dənizin sərhəd ölkələrin dənizi olaraq qalması və ABŞ-ın bu dənizdən uzaq tutulması, Rusiya qədər elə Türkiyənin də beynəlxalq maraqlarına cavab verir. Elə buna görə də soyuq müharibə illərində Montrö sazişi qorunub saxlanmışdı. Ankara həmin zamanlar Moskva ilə Qara dəniz sahəsində uyğun siyasət yürütmüşdür.

Bu tarixi gerçəkliyə rəğmən, AKP hökuməti Qara dənizi Rusiya ilə münasibətlərdə kart olaraq istifadə etməkdən geri çəkilmir.

Sadəcə rus təyyarəsinin vurulması zamanı olan böhranda deyil, həm də İdlib böhranında da oxşar hadisə yaşanmışdı – 2016-cı ildə Ərdoğan NATO-nu Qara dənizə dəvət etmişdi, 2020-ci ildə də Mövlud Çavuşoğlu Gürcüstana “NATO-ya üzv ol!” çağırışı etdi.

M. Çavuşoğlu Davos forumunda keçirilən “NATO-nun gələcəyi” adlı iclasda eynilə belə söyləmişdi: “Gürcüstanı niyə (NATO-ya) dəvət etmədiyimizi hələ də anlaya bilmirəm. Qərbli dostlarımız Rusiyanı provokasiya etməmək bəhanəsi ilə Gürcüstanı dəvət etmək üstündə çalışmırlar. Gürcüstanın bizə, bizim də Gürcüstan kimi bir NATO müttəfiqinə ehtiyacımız var” – 23 yanvar, 2020-ci il.

Nə edilməməlidir?

Qara dəniz məsələsi Türkiyənin Rusiya əleyhinə, Rusiyanın da Türkiyə əleyhinə istifadə edəcəyi kozır deyil. Qara dənizin təhlükəsizliyi hər iki ölkənin də ortaq siyasətidir. Qara dənizdən bir-birlərinə qarşı istifadə etmək, sadəcə olaraq, ABŞ-ın işinə yarayar.

Buna görə də, Ankaranın ABŞ-ın Qara dəniz strategiyasına fürsətlər yaradan taktiki həmlələri bir kənara qoyub, bütöv bir strateji siyasət yürütməsi şərtdir:

1. Ankara Gürcüstanın NATO üzvlüyünü dəstəkləməməlidir;

2. Ankara Ukraynanın Avropa Birliyi və NATO üzvlüyünü dəstəkləməməlidir;

3. Ankara Montrö sazişini müzakirəyə açacaq “Kanal İstanbul” layihəsini ləğv etməlidir.

Onsuz da ABŞ hegamoniyasının enişə keçdiyi, neoliberal qloballaşma sisteminin işə yaramadığının koronavirus infeksiyalı bu günlərində daha aydın anlaşılan şərtlərdə NATO üzvlüyü Gürcüstan və Ukraynaya təhlükəsizlik yox, bölgə ilə düşmənçilik qazandıracaq.

Tərcümə Strateq.az-ındır

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / GÜNDƏM / XuralTAC

Koronavirusa qarşı ən ümidverici vaksin hazırdır, amma…

Xural Yazıldığı tarix 6 Aprel 2020

“The Independent” qəzeti yazır ki, ABŞ alimləri COVID-19 virusuna qarşı mübarizədə səmərəli ola biləcək yeni vaksin üzərində işləyirlər. Ekspert rəylərinə görə bu vaksin koronavirusa qarşı kifayət qədər anticism yarada bilir.

Xəbər verilir ki, Pitsburq Universitetinin tibb fakültəsinin tədqiqatçıları tərəfindən siçanlar üzərində sınaqdan çıxarılmış bu vaksin mikroiynələr vasitəsilə vurulduqdan sonra iki həftə ərzində koronavirusu “neytrallaşdıra” biləcək qədər anticism yaradır. Araşdırma müəllifləri sınaqların insanlar üzərində aparılması məqsədilə ABŞ Qida və Dərman Administrasiyasından icazə istəyiblər.

Bütün dünya boyunca müxtəlif ölkələrin alimləri indiyədək 50 min insanın həyatına son qoymuş koronavirusa qarşı səmərəli vaksinin axtarışındadır. Lakin Pitsburqda hazırlanan COVID-19 vaksini müstəqil ekspertlər tərəfindən bəyənilmiş ilk preparatdır.

Pitsburq alimlərini vaksin axtarışında başqa həmkarlarından irəli salan bu olub ki, onlar indiyədək 2003-cü və 2004-cü illərdə baş vermiş epidemiyalara səbəb olan Sars və Mers viruslarını araşdırıblar. Pitsburq Tibb Məktəbindən professor Andrea Gambotto deyib ki, sözü gedən iki köhnə virus yeni tipli COVID-19 virusu ilə ortaq cəhətlərə malikdir.

Bu virusların araşdırılması göstərib ki, bənzərlik üç virusun “tac çıxıntılarındakı” zülaldadır (protein). Bu zülal virusun hüceyrəyə yapışmasını və deməli insanı xəstələndirməsini təmin edir. Müəlliflərin PittCoVacc adlandırdıqları namizəd vaksin laboratoriya şəraitində qrip vaksininin hazırlandığı metodologiya ilə işlənir. Vaksinin səmərəliliyini maksimum artırmaq məqsədilə alimlər onun yeridilməsinin orjinal metodunu işləyiblər.

Bunun üçün barmağın ucu boyda plasterin üzərinə 400 ədəd kiçicik iynələr və ya mikroiynələr otuzdurulur. Sonradan bu plaster dərinin immun reaksiyası ən güclü olan hissəsinə yapışdırılır və iynələr “çıxıntı zülallarını” orqanizmə yeridir. İynəciklərin hazırlanığı material da maraqlıdır. Tamamilə şəkər və zülal parçalarından ibarət iynəciklər vurularkən sadəcə olaraq əriyib dərinin içərisinə keçir.

Araşdırmanın həmmüəllifi, dermatologiya professoru Louis Falo deyib ki, əslində vaksinin bu cür yeridilməsi üsulundan suçiçəyi peyvəndində də istifadə edilib, amma yeni metod yüksək texnologiyaya əsaslandığından daha səmərəli və tamamilə ağrısızdır.

Alimlər bildirirlər ki, onların sistemi bu vaksindən kütləvi istehsal etmək imkanı verir. Bundan başqa PittCoVacc vaksini otaq temperaturunda uzun müddət saxlana bilər və deməli əlavə soyuducu xərclərinə ehtiyac qalmayacaq. Alimlər deyirlər ki, PittCoVacc siçanlarda COVID-19-a qarşı çox sayda anticmlərin yaranmasına təkan verib.

Vaksinin uzun müddətdə təsiri hələ tam öyrənilməyib, amma Pitsburq alimlərinin bundan əvvəl siçanlara vurduqları Mers vaksini, virusu azı bir il yaxına buraxmayacaq qədər anticism yaradıb. Tədqiqatçılar inanırlar ki, COVID-19-a qarşı hazırlanmış vaksinin də anticism keyfiyyəti təxminən eyni olacaq. Professor Falo deyib ki, vaksinin insanlar üzərində sınağına azı bir il vaxt lazım gələcək.

Bu arada Avstraliyadan olan alimlər bildiriblər ki, onlar COVID-19-a qarşı namizəd vaksinin gəlinciklər (xəzdərili heyvan) üzərində sınağına başlayıblar. İngiltərədəki Oksford Universitetində isə başqa bir namizəd vaksinin qarşıdan gələn həftələrdə insanlar üzərində sınağı başlanacaq.

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / GÜNDƏM / XuralTAC

Bioloji savaşın əsas şifrəsi: Kraliçaya kimlər silah doğruldub, onu hədələmişdilər…

Xural Yazıldığı tarix 4 Aprel 2020

Daxili “dərin hesablaşma” həm ABŞ-ı, həm də bütün dünyanı kataklizmlərlə üzləşdirib; Ağ Ev sahibinin ordu üzərindən “dərin güclər”ə həbs mesajı verdiyi, minlərlə sərvət sahibinin qandallana biləcəyi ehtimal olunur; ABŞ-da növbəti prezident seçkiləri də təxirə salınarsa, bu, dünya iqtisadiyyatını tamamilə çökdürə bilər…

Bundan əvvəlki iki yazımızda koronavirusun yayıldığı ilk günlərədən başlayaraq, müşahidə edilən şübhəli məqamlardan danışmışdıq. Şayiə yayma, qorxu və xof yaratma yoluyla ümumbəşəri itaət texnologiyasından necə istifadə olunduğundan bəhs etmişdik. Hədəfə alınan üç dövlətin “günah”larını sadalamışdıq, onların niyə ilk qurban olaraq, seçilmələrinin səbəblərinə aydınlıq gətirməyə çalışmışdıq.

Bu yazımızdasa, daha çox dünyanı şəriksiz idarə etməyə iddialı olan “dərin güclər” arasındakı savaşa diqqət yetirməyə çalışacağıq. Və onların bioloji silah tətbiqiylə start verdikləri Üçüncü Dünya Savaşında can atdıqları ehtimal olunan hədəflərindən danışacağıq.

Hələlik savaş ilkin mərhələsindədir. Mütləq qalib və məğlub mövcud deyil. Dünyanın yenidən bölüşdürülməsi və fərqli şərtlər altında dizayn edilməsi etapına keçid etməyə də imkan tapmayıblar.

Yəni, sadəcə, bioloji silahı tətbiq edib, “pusquya yatıblar”, müşahidə edirlər və dünyanı tam nəzarət altına almaq hədəfli prosesi öz ssenarilərinə uyğun şəkildə yönləndirməyə çalışırlar. Və o “böyük gün”ü iplə çəkirlər, yaxınlaşdırmağa can atırlar.

Ancaq hər şeyin onların istədiyi kimi getdiyi də bir qədər şübhə doğurur. Çünki günlər geçdikcə dünyanın “başına hördükləri corabın ipləri də sökülməkdədir”. İnsanlar artıq baş verənlərin fərqinə varmağa, reallıqları anlamağa başlayıblar. Yəni, bəzi məsələlərin üzərindəki “sirr pərdəsi” nazilməkdədir.

Ona görə də, “cidanı çuvalda gizlətmək”də də artıq çətinlik çəkirlər. Hər halda, koronavirusun bir bioloji silah olduğu tədricən təsdiqlənməkdədir. Hətta bunun bəzi rəsmi sübutları da artıq ortaya çıxmaqdadır. Və kifayət qədər “uca səs”lə, dolayısıyla da olsa, etiraf edilməkdədir.

Bioloji silah olduğunu etiraf edirlər, sadəcə, sahib çıxmırlar

Məsələn, ABŞ bəyanlamışdı ki, dünyaya yayılan epidemiyaya görə Çin günahkardır. Çin isə bunun cavabını gecikdirməmişdi. Bu ölkənin XİN rəsmisi koronavirusun Çinə ABŞ hərbçiləri tərəfindən gətirildiyini vurğulamışdı. Əgər, kimsə gətiribsə, deməli, bioloji silahdır.

Digər bir önəmli sübut isə ABŞ parlamentindəki son müzakirələrdə ortaya atılan iddialardır. Həmin müzakirələrdə “Bu, Çinin bioloji silahıdır” iddiaları səsləndirilmişdi. Eyni zamanda Çinin bu virusu bütün dünyaya və ABŞ-a yaydığı vurğulanmaqla, bu ölkənin 4 trilyon dollarlıq kompensasiya ödəməli olduğu qabardılmışdı. Və tezliklə bununla bağlı beynəlxalq məhkəmədə iddia qaldırılacağı bildirilməklə yanaşı, koronavirus məhz “Çin virusu” kimi adlandırılmışdı. Bu isə boşuna deyil, arxasında ciddi mətləblərin yatdığı qətiyyən şübhə doğurmur.

Əsas ehtimal isə odur ki, hazırda bütün dünyanı təhdid edən pandemiya əslində ABŞ-dakı “dərin güclər” arasındakı hesablaşmadır. Həmin “dərin güclər” həm ABŞ-a, həm də ümumiyyətlə, bütün dünyaya tam nəzarət uğrunda həlledici savaşa girişiblər.

Çini hədəfə çevirən iki önəmli səbəb…

Bəs, onda niyə məhz Çin vuruldu? İki önəmli səbəbi var. Birinci səbəb hamının bildiyi kimi, Çin ABŞ-ın əsas beynəlxalq rəqiblərindəndir. Bu dövlətin yaxın gələcəkdə dünya hegemonluğu yarışında ABŞ-ı üstələmə ehtimalı varıydı.

İkinci səbəbə gəldikdəsə, bu, daha çox ABŞ-ın özü ilə bağlıdır. Belə ki, Çin ABŞ-dakı “dərin güclər”in toqquşmasında önəmli alətlərdən biri kimi yer almaqdadır. Hər halda, Çinin maliyyə-iqtisadi və hərbi-siyasi yüksəlişinin qaynağı barədə təsəvvürləri olanlar nə demək istədiyimi yəqin ki, anladılar.

Bəli, Çinin maliyyə-iqtisadi və hərbi-siyasi yüksəlişi məhz ABŞ-dakı rəqib “dərin güclər”dən birinə bağlıdır. Ünvanını dəqiq göstərməyə ehtiyac duymadığımız həmin “dərin güc” SSRİ dağıldıqdan və dünyada sosialist iqtisadiyyatı şökdükdən sonra Çinə fantastik məbləğlərdə səhnəarxası yatırım etdilər. Çini gücləndirdilər, yeni supergüc şineli geyindirib, SSRİ-nin dağılmasıyla dünyada ipləri əlinə almaq şansı qazanmış rəqibləriylə qüvvələr nisbətini tarazlaşdırmağa nail oldular.

Təbii ki, rəsmi Pekin bütün bu müddət ərzində Çinin ABŞ-dakı “dərin ağalar”ına və onların təlimatlarına, maliyyə-iqtisadi manipulyasiya ssenarilərinə maksimum səviyyədə sadiq qaldı. Elə bu gün də sadiqdir. Əks halda, dünyada Çin adlı dövlət mövcud olmazdi. Bunun əvəzində dünyanın çiyinlərində ağır yekə çevrilən, aclıq və səfalətdən vəhşiləşmiş insan sürüsünün izolyasiyada saxlandığı məkana çevrilərdi.

Yeni hesablaşma mərhələsində də məhz bu səbəblərdən Çin ilk bioloji zərbəyə məruz qaldı. Bir tərəfdən, mövcud sərtləri sıfırlanıb, yenidən dizayn ediləcək dünyada indiki Çinə yer ayırmadıqlarının mesajını verdilər.

Digər tərəfdənsə, bir rəqib, digərini ən zəif yerindən vurmağa çalışdı. Çünki bu, pandemiya və beynəlxalq iqtisadi iflasın əsasını qoymaqla yanaşı, rəqibi həm də bütün dünyada baş verəcəklərlə şantaj edib, daha rahat hərəkət etmək imkanları açacaqdı. Yəni “dərin rəqib” tam məğlub edilməsə belə, pat vəziyyətinə düşmüş olacaqdı.

ABŞ-ı vuran daxili “dərin hesablama”…

İndi gələk, epidemiyanın yayılmasına görə ABŞ ilk sıraya yerləşməsinə… Bunun da iki önəmli səbəbi var. Birinci səbəb bioloji silahın dövriyyə buraxılmasına görə əsas şübhələri həm özlərindən, həm də ABŞ-dan yayındırmaq niyyətidir. Yəni demək istəyirlər ki, əgər, virus ABŞ-dan Çinə atılmış olsa, okeanın o tayına dönüb, bu qədər adamı yoluxdurmazdı. Əlbəttə, yəqin ki, virus geri dönməyib, amma elə öz çıxış bazasındanca amerikalılarla görüşdürülüb.

İkinci səbəbsə, Ağ Ev sahibi Donald Trampla bağlıdır. Bu hesablaşmada D.Tramp da hədəfdə görünür. Çünki Çinə himayədarlıq edən “dərin güc”ün D.Trampın “oval kabinet”ə sahiblənməsində həlledici iradə sahibi olduğu iddia edilir. Ona görə də rəqiblər D.Tramp hakimiyyətə gəldiyi gündən başlayaraq, ona rahat nəfəs aldırmadılar. Gah Rusiyanın seçdirdiyi prezident damğası vurdular, gah da impicment tətbiq etməyə çalışdılar.

Yəni, Ağ Evə köçdüyü gündən D.Trampın bu hesablaşmanın içərisində olduğu müşahidə edilir. Əslində, o özü də buna hazır olduğunu qətiyyən gizlətməmişdi. Belə ki, andiçmə mərasimində “Mənim prezidentliyim dövründə hər şey dəyişəcək, fəqrli olacaq. Mənim üçün ABŞ, ABŞ-ın maraqları var, bir də digərləri…”

Həmin “digərləri” indi D.Trampla və onun arxasındakı “dərin güclər”lə hesablaşmaq qərarına gəlib. Və bu hesablaşmanın nəticələri bütün dünyada öz təsirini göstərməkdədir. Yəni hazırda Trampı hakimiyyətə gətirən millətçi-dinçilər və dolların üzərinə imza atıb, onun simvollarını müəyyənləşdirmiş “dərin güclər”in həlledici hesablaşmaya girişdikləri ehtimal olunur.

Trampın “dərin güclər”ə ordu üzərindən həbs mesajı…

Amma Ağ Ev sahibi müqavimət göstərir. Son günlər reytinqi yüksəlməkdə olan D.Tramp arxasındakı “dərin güclər”lə əks həmlələr etməkdədir.

Məsələn, ABŞ ordusunun iri şəhərlərə yeridilməsi, küçələrdə əli silahlı əsgərlərin dolaşması heç də boşuna deyil. Düzdür, Ağ Ev bunu ordunun epidemiya ilə mübarizəyə cəlb edilməsiylə izah edir. Ancaq əli silahlı əsgərlərin epidemiya ilə mübarizəsi bir bəhanə təsiri bağışlayır. Çünki onlar insanlara yoluxan koronavirusa atəşmi açacaqlar?

Deməli, ordu qarşı tərəfə xəbərdarlıq mesajıdır. Yəqin ki, rəqibə “Anlaşmaq lazımdır, əks halda ən sərt addımları atmaq məcburiyyətində qalacağıq” eyhamı çatdırılır. Rəqib mesajı qəbul edəcəkmi, yoxsa sona qədər savaşıb, obsalyut hökmranlıq hədəflərinə can atacaqmı?

Bu sualın cavabı yəqin ki, irəliləyən günlərdə nisbətən aydınlaşmağa başlayacaq. Hələliksə, qeyd edək ki, Ağ Evə yaxın siyasi dairələr Tramp administrasiyasının müəyyən mərhələdə qəti addımlar atmaq, “dərin güclər”ə aid minlərlə nüfuzlu şəxsi həbs etməyə ehtiyac yarana biləcəyini müzakirə etdiyini vurğulayırlar.

Həlledici zərbə ABŞ-da növbəti prezident seçkilərinin təxirə salınması ola bilər

Belə anlaşılır ki, “dərin güclər”in amansız hesablaşması nəticəsində “bioloji bomba” məhz Tramp administrasiyasını qucağına buraxılıb. İndi Ağ Ev ya o bombanı rəqibin məkanına atmalıdır, qucağında partlamasıyla barışmalıdır.

Rəqibsə, qərarlıdır, geri çəkilmək niyyətində deyil. D.Trampı və arxasındakıları yox edənə qədər savaşmağa hazır olduğunu sezdirir. Və gələcək həmlələrinin ilkin mesajlarını da gizlətmirlər. ABŞ demokratlarına yaxın hesab edilən media quruluşları payızda keçirilməsi nəzərdə tutulan prezident seçkilərinin təxirə salmağa ehtiyac yarana biləcəyini təbliğ etməyə başlayıblar.

Əsas arqumentsə, “Çin virusu” adlandırdıqları epidemiyanın ikinci dalğası baş verərsə, seçkilərin keçirilməsinin yolverilməz olmasıyla bağlıdır. Bu isə virusun özündən daha fəlakətli nəticələr verə bilər. Çünki bu halda həm ABŞ, həm də dünya iqtisadiyyatının dibə vurması qaçılmaz ola bilər.

Britaniya kraliçasını hədələyənlər və bioloji silah arasında bağlantı ehtimalı…

Kim qalib gələcək? Cavabsız sualdır. Ancaq qarşıduran tərəflərin bütün dünya uğrunda savaşdıqlarını nəzərə aldıqda, onların sahib olduqları gücün hətta təsəvvüredilməz olduğu şübhə doğurmur. Əks halda, dünyanın ən güclü ailələri arasında ilk sırada yer alan Böyük Britaniyanın kraliyyət ailəsini hədələməyə cəsarət etməzdilər.

Məsələ ondadır ki, vaxtilə Böyük Britaniya kraliçası bağçada gəzişərkən onu qorumalı olan cangüdəni ona silahını yönəltmişdi. Kraliça bir anlıq yerində donub qalsa da, cangüdən atəş etməmişdi.

Növbəti günsə, bu olayın fotosu və xəbəri mətbuata sızdırılmışdı. Və kraliça “Biz hər şeyə qadirik, bizdən qaçış yoxdur” mesajı almışdı, həmin silahı cangüdəninin əliylə ona kimlərin doğrultduğunu anlamışdı. Əks halda, növbəti gün tez-tələsik, aylarla qəbul istəyini geri çevirdiyi ABŞ-dakı “dərin güclər”dən birinin önəmli təmsilçisinə dəvət göndərməzdi. Ardınca isə qatı əleyhdarı olsa da, həmin görüşdən bir neçə gün sonra Böyük Britaniyanın Avropa Birliyindən çıxmasını dəstəklədiyini rəsmən bəyanlamazdı.

İndi kraliçanı virusdan qorumaq üçün bir adaya yerləşdiriblər. Vəliəhd şahzadə Çarlz isə yoluxub, ya da yoluxdurulub. Heç şübhəsiz ki, onlar da digər nüfuzlu dünya liderləri kimi hər şeyi, bütün həqiqətləri bilirlər. Ancaq susurlar, çünki hər şeyi demək şansları yoxdur. Bəlkə də nə vaxtsa deyəcəklər, gözləyək…

Sadəcə, vaxtilə bağçada gəzişən kraliçaya, illərin sınağından çıxmış cangüdəninin əliylə silahı kimlər doğrultmuşdularsa, bu gün bəşəriyyəti bioloji silahın hədəfinə alanların da eyni “dərin güclər” olduğunu ehtimal etməklə kifayətlənək…

Elçin XALİDBƏYLİ,
Siyasi ekspert

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / GÜNDƏM / XuralTAC

ABŞ Çin ətrafında qurulan ittifaqı necə dağıtdı?-ARAŞDIRMA

Xural Yazıldığı tarix 4 Aprel 2020

Ərgün Dilər

“Takvim”, Türkiyə, 03 aprel 2020-ci il

Hadisələri dəyərləndirərkən, yaxın keçmişi unutmamalıyıq. Çünki çoxları qılınclarını çəkdi. Səslərini unutmadıq.

ABŞ-ı yaxından izləyənlər uzun zamandır mövzunun Çin olduğunu xatırlayacaqlar. Gedən müdafiə nazirlərinə baxsaq, yetərlidir.

“Dərin Amerika” Çindən istifadə edərək, ailələri hədəf alırdı. İllərdir hazırlıq görülürdü. Ötən günlərdə yazdığım kimi, tam bu nöqtədə Prezident Trampın çıxışı həyati önəm daşıyırdı. Prezident Trampın “Çin virusu” sözü adi bir söz deyil, çox önəmli planın ilk addımı idi.

Çini sıfırdan böyüdərək supergec illüziyasına bürüyən Vaşinqtonun özü idi. Ancaq Çin bu illüziyanı gerçək hesab etdi.

Pekində ABŞ-ın 50 ölkəyə bölünməsi danışılmağa başlanmışdı. Əlbəttə, Çinin bunu təkbaşına bacarması mümkün deyildi. Dünyanı idarə edən ailələr də ABŞ-ın bir neçə ştatının ayrılması fikrinə isti baxırdılar. Trampa düşmən olan Nyu-Yorkun ilk ayrılan ştat olması da qərarlaşdırılmışdı. Ancaq bu, əlbəttə, çox çətin məsələ idi. Nyu-Yorkda Rotşild ailəsi güclü idi. Ancaq ailə bu ştatı ölkədən ayıra biləcək gücə sahib deyildi.

Çin daha da irəli getməyə başlamışdı. Asiyadakı amerikan şirkətlərinin qitədən çıxmasını istəyirdi. Bunu açıqca elan edirdilər. Afrikada Fransa ilə anlaşan Çin burada da amerikan hərbçilərinin olmasını istəmirdi.

Bu qərarlar ard-arda alınır, eyni zamanda “İpək yolu” layihəsi də sürətlə irəliləyirdi. Çin, Rusiya və İran blokuna İngiltərə, Fransa və İtaliya qapı arxasından dəstək verirdi. İngiltərə və Fransa, hətta İtaliya neftdən asılı olan bir Çinin supergüc ola bilməyəcəyini anlayırdı.

Öz aralarında bir neçə dəfə savaşmış dövlətlərin təcrübəsi önəmli idi. Bu planlar sürətlə irəlilədiyi bir vaxtda, ABŞ koronavirusu meydana sürdü. Öncəlikli hədəf Çin idi.

Çin böyük sarsıntıya düşdü. Çinin artıq bir daha əvvəlki günlərinə geri dönməsi mümkün deyil. Ən azı, çox çətindir.

Çindən sonra hədəfin İran, İtaliya, Fransa və İngiltərə olması təsadüf deyil. Təbii, bu arada ABŞ-ın özü də koronavirusun təsiri altına düşməliydi. Çünki ABŞ ikinci addımı dövrəyə soxmalıdır.

Qeyri-rəsmi rəqəmlərə görə, koronavirus Rusiyada da minlərlə can alıb, ancaq Rusiya bunu gizlədir.

İndi yavaş-yavaş ikinci plan işə salınır. Floridada çox önəmli olan, Ağ Evdə də çalışımış çox önəmli şəxslərin ortaq olduğu bir hüquq bürosu Çinə qarşı iddia qaldırıb. İndilik sadəcə iddia qaldırılıb. Vaşinqton Çindən 3 trilyon dollarla 9 trilyon dollar arasında təzminat almağı planlaşdırır. Yəni, Tramp boş yerə “Çin virusu” deməyib…

Bir neçə trilyon dollarlıq təzminat Çinin dağılmasına qədər gedən prosesi başlada bilər. Çin bu durumu görür. Əlində kozır varmı? Yox. Çünki ABŞ bu gün Çinə qarşı embarqo başlada bilər.

Hazırda Çin heç bir şey istehsal edə bilmir. İstehsal etmək ehtimalı da yoxdur. Çünki Çin, ABŞ istəyərsə, istehsal edə bilər. ABŞ, Avropanın Çinə yardım etməsinə də mane ola bilər. Bu gün hansı Avropa ölkəsi Çin malı istəyə bilir? Çinin ABŞ və Avropaya ixracatı 85% azalıb. Bu rəqəm daha da böyüyəcək. Ardından Çinə təzminat şoku gələ bilər. Həm də trilyonlarla dollarla… Bu səbəblə, Çinin gələcəyi Vaşinqtonun qərarında yatır.

Laboratoriya virusundan başqa, heç bir təbii virus bir neçə gün içində, təqribən, 90 ölkəni eyni anda yoluxdura bilməz. Bütün mütəxəssislər bunun mümkün olmadığını söyləyirlər. Yəni, bu virus laboratoriyada hazırlanıb və Çindən dünyaya yayılıb. İşin mərkəzində də Vaşinqton durur. Ancaq bunun elə bir önəmi yoxdur. Bu virus Vuhandan çıxıb.

Çin bu virusun amerikanlar tərəfindən yayıldığını söyləyir. Ancaq bu fikir neçə nəfərə çatdırıla bildi? Neçə nəfəri buna inandıra bildilər? ABŞ isə “Çin virusu” dedi, mövzu qapandı.

İndi ABŞ-da hər gün artan yoluxma və ölüm hadisələri, əslində, Çinin düşünməli olduğu məsələlərin başında gəlir. Çünki ABŞ-da siyasi gərginlik artdıqca, hədəf Çin olacaq. Çinin bu rüzgara qarşı qoyacaq gücü yoxdur… Doğrusu, heç olmamışdı, amma yaradılan illüziya Çinin özünü də başqa ölçüdə görməsinə səbəb olmuşdu. Çini tələyə saldılar. Vaşinqtonun olmadığı bir “İpək yolu” mümkün deyildi. Son 3 ildə alınan qərarlar isə daima Vaşinqtonun oyundan kənarda qalması üçün oldu. Beləliklə, Çini ortaya atan ailələr Pekinin sonunu hazırladılar.

ABŞ olmadan Çin ola bilməzdi. Bunu Pekinin anlamaması da təəccüblüdür. Çin dövlət başçısı Şi Cinpinq ötən il İtaliyada “Yeni bir dünya gəlir. Çin yeni dünyanın ən önəmli hərəkətverici gücü olacaq” demişdi. Bu da Vaşinqtona meydan oxumaq idi. Bu meydan oxumaq hələ də anlaşılan bir şey deyil. Axı Vaşinqton virus çıxarmasa belə, Çini bitirə biləcək gücə sahibdir.

Ancaq virusla yeni bir nizamın gəldiyini görürük. Çinin xaricə tibbi yardım göndərməsi başına gələcəkləri əngəlləyə bilməyəcək. Ən pis vəziyyətdə olan İtaliya belə, Çinə qarşı iddia qaldıracaq. İzləyin, digərləri də…

Çin “yad” – “başqası” kimi yaşayacaq. Yeni balansın yeni tezliyi bu olacaq.

Qeyd: 5-ci küçədə yaşayan Tramp prezident seçildikdən sonra bütün Nyu-York etiraz yürüşünə çıxmışdı. Nyu- York, yəni “Wall Street” Prezident Trampı istəmirdi. İndi koronavirusun vurduğu şəhərdən səs çıxmır. Qəribədir.

Tərcümə Strateq.az-ındır

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / GÜNDƏM / XuralTAC

Koronavirusla bağlı hər şey: bioloji silah, yoxsa təbii mutasiya?-ARAŞDIRMA

Xural Yazıldığı tarix 25 Mart 2020

Koronavirus fəlakəti barədə yayılan şayiələr və sualların böyük bir qismi viruslar barədə bilgisizlikdən qaynaqlanır. Ona görə də bu barədə lazımlı məlumatların bir qismini bölüşmək istədim.

Virus nədir?

Virusların canlılara və ya cansızlara aid edilməsi hələ də sual olaraq qalır. Canlılara aid edilən 5 həyat əlamətinin (qidalanma, tənəffüs, böyümə və inkişaf, çoxalma, ölüm) yalnız biri – çoxalma onlarda mövcuddur. Çoxalmaları da öz hesablarına deyil, nüfuz etdikləri hüceyrənin ribosomları hesabına olur. Virusları tibbi şprisə bənzətmək olar. Bu “şpris”in içərisində quruluşundan asılı olaraq, genetik informasiya daşıyan RNT və ya DNT-dən təşkil olunmuş genetik material olur. Bu materialı xaricdən protein(zülal) əhatə edir. Proteinlər isə lipid təbəqəsi ilə örtülür. Adi şprislərdə olduğu kimi virusların boynu və uc hissəsi – iynəsi olur. Virus uc hissəsi ilə hüceyrəyə batır və öz genetik materialını sahib hüceyrəyə daxil etmək-tökməklə onu zədələyir. Hüceyrəyə daxil olan RNT və ya DNT həmin hüceyrənin ribosomları üzərində sahib hüceyrənin DNT-sini kənarlaşdıraraq öz xüsusi zülalını sintez edir və beləliklə, əsas sahib hüceyrə mənsub olduğu orqanizm üçün təhlükə mənbəyinə çevrilir. Və belə yoluxmuş hüceyrələrdə virus DNT-ləri sahib hüceyrənin ənənəvi çoxalmasından qat-qat artıq dərəcədə çoxalmağa başlayır.

Viruslar RNT və DNT tərkibli olur: riboviruslar və dezoksiriboviruslar. Yəni hər hansı bir virusda nuklein turşularından yalnız biri olur. Bitkilərdə xəstəlik törədən viruslar adətən riboviruslardır. İnsanlarda isə hər iki növ virusların xəstəlik törətdiyi məlumdur. Qrip, qızılca, epidemik parotit, quduzluq, vezikulyar stomatit, QİÇS virusları, enteroviruslar, A hepatit virusu, reoviruslar, rotoviruslar RNT tərkibli viruslardır. Təbii çiçək virusu, çiçək vaksini virusu, sadə herpes, su çiçəyi, sitomeqaliya virusları, insanın B hepatit virusu, insan adenovirusları, adenoassosiyalaşmış viruslar və digər qruplar isə DNT tərkibli viruslardır.

BU GÜN BÜTÜN DÜNYANI HƏYƏCANDA SAXLAYAN KORONOVİRUSLAR DA RNT TƏRKİBLİ RIBOVİRUSLARA AİDDİR.

Koronaviruslar superkapsid viruslardır (+)ssRNA və bunun nə olduğunu bioloqlar yaxşı bilərlər. Yəni RNT genomu kapsid spiral simmetriya quruluşuna malikdir. (Viruslar müxtəlif struktur quruluşa malikdirlər ki, onlardan da biri spiralvari quruluşdur). Bu viruslar ən böyük RNT virusları olmaqla, genomik ölçüsü 26/32 kilobaz ağırlığında olur. Elə bu da onlardan qorunma tədbirlərini asanlaşdırır. Müqayisə üçün deyək ki, virusların orta ölçüsü bakteriyaların orta ölçüsünün təxminən yüzdə birinə bərabərdir. Koronaviruslar struktur modifikasiyasına görə alfa, beta, qamma və deltakoronaviruslar olmaqla 4 qrupla təsnifləşdirilir.

Yarasalar, quşlar və digər uçan onurğalılar koronavirusların daşıyıcılarıdırlar. Yarasalar Alfa və Beta koronavirusların, quşlar isə Qamma və Delta koronavirusların təkamül keçməsində əsas daşıyıcı olmuşlar.

Koronaviruslarla nə vaxtdan tanışıq?

Koronaviruslar 1960-cı ildən elmə məlumdur. İlk dəfə toyuqlarda infeksion bronxit virusu aşkarlandı, sonra soyuqdəyməsi olan insanların burun boşluqlarında yaranan və 229E və OC43 şərti adı ilə qeyd edilən insan koronavirusları müəyyən edildi. 2003-cü ildə SARS-CoV, 2004-cü ildə HCoV NL63, 2005-ci ildə HKU1in, 2012-ci ildə MERS-CoV, 2019-cu ildə 2019-nCoV növləri kəşf edildi. Onu da qeyd edək ki, bu virusların əksəriyyəti ciddi tənəffüs yolu infeksiyalarına qarışdığından təsnif edilmir.

Koronavirusların təkamülü

Ümumiyyətlə, alimlərin əksəriyyətinin fikrincə, bütün virus infeksiyaları insanlara heyvanlardan keçir. Bu proses təqribən 10 000 il bundan qabaq baş verib və bu gün də davam etməkdədir. Heyvanlara isə bu viruslar milyonlarla il əvvəl düşüb.

Koronavirusların əcdadı e.ə. 8000-ci ildə ortaya çıxıb. Ola bilsin ki, daha qədim olsun.

Yarasa koronavirusu ilə MERC-CoV virusları 1951-ci ildə orta əcdaddan mutasiya etmişlər. Yarasa koronavirusu və insan koronavirusu OC43 isə 1899-cu ildə ayrılıb. XVIII əsrin sonlarında yarasa koronavirusu bütün digər növlərdən ayrılaraq ayrıca növə çevrilib. İnsan koronavirusu OC43 1899-cu ildə yarasa koronavirusundan ayrılıb. Bu virusun MRCA-sı 1950-ci ilə təsadüf edir. Ən sıx əlaqəli olan və bizə tanış olan SARS-CoV 1986-cı ildə yarasa koronavirusundan ayrılıb. Alimlər SARS-ın təkamül yolunun yarasalarla sıx əlaqəli olması fikrini irəli sürürlər. Bütün bunları geniş oxucu kütləsi üçün yazmaqda məqsədimiz odur ki, koronaviruslar digər viruslara nisbətən daha çox degenersiya edərək yeni mutasiyalar yarada bilirlər. Məhz bu gün pandemiya vəziyyətinə gətirib çatdıran COVİD-19 koronavirusu da bu mutasiyalardan biridir.

COVİD-19: təbii mutasiya, yoxsa bakterioloji silah?

Kolumbiya Universiteti, Edinburq Universiteti və Sidney Universitetinin də tədqiqatçılarının iştirak etdiyi Beynəlxalq İşçi Qrupunun qənaətinə görə yeni növ koronavirus COVİD-19 təbii mənşəlidir və sırf təkamül yolu ilə əmələ gəlib. “Nature Medicine” jurnalında dərc olunan nəticəyə görə ümumi genom ardıcıllığına dair əldə olunan məlumatlar və oxşar virusların geniş təhlili yeni virusun süni şəkildə və ya laboratoriya şəraitində istehsal edilməsinə dair iddiaların sübuta yetirilmədiyini bildirib.

Tədqiqatda COVİD-19-un reseptorlarını bağlayan sahənin, insan hüceyrələrinin müəyyən bir molekulyar xüsusiyyətini hədəf alması üçün inkişaf etdiyi aşkar edilib və tədqiqat qrupu bu inkişafın genetik mühəndisliyin deyil, təbii seçmənin nəticəsi olduğuna inanıb. Bu virusun inkişaf tempinin çox sürətli və təsirli olduğu xüsusi qeyd olunub. Elmi tədqiqatçılar müasir elmin belə bir “canavarı” yaratmaq gücündə olmasının qeyr-mümkün olması qənaətinə gəliblər. Tədqiqatçılar COVİD-19-un insanlara ötürülməsinin yarasa kimi qeyri-insani bir varlıqda təbii seçmə yolu ilə inkişaf edib, sonra insanlara keçdiyini və ya bəlkə də patogen olmayan virusun yalnız insanda mövcud olan ölümcül formaya keçə biləcəyini vurğulayıblar.

COVİD-19 barəsində qorxunc iddia

Alimlər virusun tam inkişaf etmiş forması ilə insanlara ötürülməsi nəzəriyyəsinin “gələcəkdə daha çox yayılması” ehtimalının artacağı xəbərdarlığını ediblər.

İnsan koronavirusu

Hollandiyanın Erasmus Tibb Mərkəzi virusları ardıcıllaşdırdıqdan sonra bu adı terminologiyaya daxil etdilər -İnsan Koronavirusu – Erasmus Tibb Mərkəzi (HCov-EMC). Bu virusların 7 növü məlumdur.

1.229E (HCov-229E)

2.OC43 (HCoV-OC43)

3. Kəskin tənəffüs sindromu ilə əlaqəli koronavirus (SARS-CoV)

4. NL63 (HCoV-NL63)

5. HKU1

6. Daha əvvəl Yeni koronavirus 2012 və HCoV-EMC kimi tanınan Orta Şərq tənəffüs sindromu ilə əlaqəli MERS-CoV

7. Uhan koronavirusu kimi tanınan Yeni koronavirus (2019-nCoV)

HCoV-229. Nl63, OC43 və HKU1 koronavirusları davamlı olaraq insanlar arasında dövr edir və qlobal səviyyədə uşaqlarda və böyüklərdə tənəffüs yolu xəstəliklərinə səbəb olur. Koronavirusun bütün ümumi soyuqdəymələrə səbəb olduğu güman edilir.

Koronavirusla əlaqəli epidemiyalar

SARS epidemiyası

Atipik sətəlcəm və ya digər adı Ağır Tənəffüs Sindromu-SARS 2002-ci ildə Asiyada, Çinin Qandun əyalətində başlayıb, 2 ay ərzində Honkonqdan Vyetnama qədər gəlib çatıb və 2003-cü ildə artıq dünyanın digər yerlərinə yayılıb. Bununla da Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) yeni bir koronavirusun təsbit edilməsi barədə məlumat yayıb. Virus rəsmi olaraq SARS koronavirus (SARS-CoV) adlandırılıb. Bu virus 29 ölkədə yayılıb, 8096 nəfər insan yoluxub və onların təxminən 10 faizi – 774 nəfər ölüb.

Orta Şərq tənəffüs sindromu – MERS epidemiyası

2012-ci ilin sentyabr ayında əvvəlcə “Novel Koronavirus 2012” adlandırılan və indi rəsmi olaraq Orta Şərq tənəffüs sindromu koronavirusu (MERC-CoV) adı verilən yeni növ koronavirus təyin edilib və ÜST bununla bağlı qlobal səviyyədə həyəcan təbili çalıb. Təşkilatın 28 sentyabr 2012-ci il tarixli bəyannaməsində virusun insandan insana asanlıqla keçməsinin mümkün olmaması qeyd olunurdu. Amma 12 may 2013-cü ildə Fransa Səhiyyə Nazirliyi bunun heç də belə olmadığını isbat etdi. Tunisdə, Qətər və Səudiyyə Ərəbistanında virusun insandan insana keçdiyini sübut edən faktlar qeydə alındı. Buna baxmayaraq, yoluxmuş insanların əksəriyyəti virusu yaymırdı. 30 oktyabr 2013-cü ilə qədər Səudiyyə Ərəbistanında bu virusa yoluxan 124 nəfərdən 52-si vəfat edib.

Cənubi Koreya MERS epidemiyası

2015-ci ilin may ayında Koreya Respublikasında MERS-CoV xəstəliyi yayılıb. 2019-cu ilin sonuna olan məlumata görə 2668 xəstədə bu infeksiya təsdiqini tapıb, xəstələrdən 851-i ölümcül oub. Xəstəliyin ölüm faizi 34.5 faiz təşkil edib.

COVİD-19 epidemiyası

Nəhayət, pandemiya adlandırılan son təhlükə. Bu xəstəlik 2019-cu ilin dekabr ayında Çinin Uhan şəhərində sətəlcəm xəstəliyi kimi qeydə alındı və xəstəlik sürətlə yayılmağa başladı. ÜST yeni virusa 2019-nCoV adı verdi. Sonra Virusların Taksonomiyası üzrə Beynəlxalq Komitəsi bu virusu SARS-CoV-2 adı ilə yenidən qeydiyyata aldı. Tədqiqatçıların əksəriyyəti koronovirusun ən çox yayıldığı yerin Uhanın Dəniz Bazarı olduğu fikrindədirlər. 18 fevral 2020-ci ildə xəstəliyin başlanğıcında 2009 ölüm və 75200 təsdiqlənmiş yoluxma qeydə alındı. Uhan ştammı SARS-CoV 2B qrupundan olan Betakoronovirusa 70% genetik oxşarlığına görə onun yeni bir növü kimi qiymətləndirildi.

Bu virusun yarasa koronovirusuna 96% oxşarlığı müəyyən edilib. Buna görə də mənşəyinin yarasalar olması geniş şübhə altındadır. 2002-ci ildən 2019-cu ilədək Çində bu viruslar özünü bir neçə dəfə göstərib. Bu virusların da yarasalardan ötürüldüyü güman edilir. Bu epidemik dövrdə insanlar xəstələnmirdi, yarasalarda isə sirkulyasiya edirdi. Rusiyalı akademik Dmitriy Lvova görə Uhanda baş verən bu epidemiya da yenə yarasalarla bağlıdır. Akademikin fikrincə, koronavirusun yüzlərlə növünün olmasına baxmayaraq, onların sirkulyasiyası məhz yarasalarda gedir.

Baxmayaraq ki, bu növlər əsasən heyvanları xəstələndirir və xəstələndirdiyi heyvanın adına uyğun olaraq da adlandırılır. Məsələn, bülbül virusu, balina virusu, balıqları yoluxduran viruslar və s. Amma bunların hamısının mənbəyi yarasalardır. Karonavirusun bir növü olan alfakoronavirusları insan virusları ilə sirkulyasiya edir. Onlar yüz illərdir ki, insan bədənində sirkulyasiya edir və mövsümi xarakter daşıyır. Bunlar mövsümi karonoviruslardır və bunların hamısı kəskin respirator infeksiyalar qrupuna aiddir. Akademikə görə, son bir ildə də yayılan kəskin respirator infeksiyaların 7%-i koronavirusun payına düşür. Bu virus artıq insan orqanizminə adaptasiya edib və onlar heç də ölümlə nəticələnmirlər. Uşaqlarda müəyyən narahatçılıqlar yaratsalar da təhlükəsizdirlər. İndiki həyəcan törədən koronavirusun da ölüm faizi 2%-dir.

Adi qripdə bu faiz ona görə aşağı görsənir ki, adi qrip virusları 5 milyon adamı yoluxdurduğu zamanda bu yeni koronavirus 40-50 min adamı yoluxdura bilir. Bu onun digər viruslardan ağır olması və müəyyən digər amillərlə bağlıdır. Bu virusun insana adaptasıyası baş verə bilər, bu virus hələ ki, insan orqanizmi və oradakı mikroorqanizmlər üçün tam naməlum bir şeydir. Bizə elə gəlir ki, bu virusu elə məhz insan orqanizmində rəqabətdə olduğu digər viruslar sıradan çıxaracaqlar. Əksi də ola bilər. Tam quduzlaşmış yeni ştammlar da meydana gələ bilər. Ona görə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı bu baş verməmiş epidemiyanı zərərsizləşdirmək üçün səy göstərir və mənə elə gəlir ki, ən düzgün addım da elə budur.

Əslində, Çində nə baş verdi və ya niyə məhz Çin?

Məsələ ondadır ki, əgər yarasaların bu virusların əsas yayılma mənbəyi olduğunu qəbul etsək belə, insanın onlarla təmasında ayrı bir faktor rol oynamalı idi. Çünki yoluxmuş yarasaların məhz Çində olmasını demək düzgün olmazdı. İnsanın yarasadan ilk yoluxması üçün kifayət qədər yüksək doza lazım idi. Bu doza onların nəcisi, sidiyi ilə yüksək çirklənmiş və bişirilməmiş qida məhsullarını yeməklə ola bilərdi. Məlumdur ki, infeksiyanın yayılma məkanı kimi göstərilən Uhan Dəniz Məhsulları Bazarında bu mümkün idi. Bundan başqa, yarasalarla qidalanan demək olar ki, bütün canlıları, manqusları, porsuqları, ilanları, hətta yarasaların özlərini belə çinlilər yeyir. Allah tərəfindən yeyilməsi qadağan buyurulan nə qədər canlı varsa, çinlilər bunların hamısını yeyirlər. İt, pişik, nə varsa. Və əksəriyyəti də yaxşı termal emal edilmədən istifadə olunur. Bu qidalar sadəcə səbəbsiz qadağan edilməyib. Yeyilməsi qadağan edilmiş heyvanların bədəni qorxulu infeksiyalar üçün bir məkandır. Ona görə ən qorxulu infeksiyalar vaxtaşırı Çin ərazisində peyda olur və bütün dünya ölkələrinə ötürülür.

Yeni virus da məhz bu səbəbdən Çində peyda oldu. Prosesin başlanması üçün sadəcə bir nəfərin yoluxması kifayət idi ki, həndəsi silsilə ilə insanlar virusları bir-birlərinə ötürsünlər. Hələ xoşbəxtçilikdən yeni koronovirusun yoluxma sürəti – kandadiozu adi qripdən çox aşağıdır.

Müəmma haradadır?

Yuxarıda qeyd etdik ki, koronavirusla bağlı ilk epidemiya hələ 2002-ci ildə baş vermişdi və bu epidemiya 29 ölkəni əhatə etmişdi. Amma o zaman heç bir panika olmadı və yayılma xəritəsi bu qədər geniş olsa da cəmi 8000 adam yoluxdu, sərhədlər bağlanmadı. Heç bir panika baş vermədi. 2019-cu ilin dekabr ayında Haydey əyaləti Uhan şəhərində naməlum sətəlcəmli ilk xəstə qeydə alındı. Hadisələr sürətlə inkişaf etdi və ÜST 11 martda bu xəstəliyi pandemiya elan etdi. Bu gün koronavirus dünyanın 164-dən artıq ölkəsinə yayılmaqdadır. 2020-ci il 21 mart tarixinə olan məlumatlara görə 11201 nəfərdən artıq insan bu virusdan həyatını itirib.

Ölüm sayına görə Çin birinci yerdə (81250 xəstə, 3261 ölüm), İtaliya ikinci yerdə (41035 xəstə, 2503 ölüm). İran üçüncü yerdə (18250 xəstə, 988 ölüm) idi. Çində proses dayandığına görə ( son günlər Çində bir nəfər də olsun təzə yoluxma halı qeydə alınmayıb) hazırkı vəziyyət belədir. Çinin qonşuluğunda olan gigiyena məsələləri bərbad gündə olan Monqolustan, Hindistan, Nepal, butan, Birma, Laosda isə virusun yayılma sürəti əhalinin sayı və sıxlığına, yaşayış tərzinə görə sıfıra bərabərdir. Bu müqayisədə bu ölkələrdə xəstə sayı 1-dən 20-yə qədər dəyişir!?

Bu ölkələrdə heç bir karantin yoxdur və həyat əvvəlki axarı ilə davam edir. Məsələ ondadır ki, yuxarıda barələrində yazdığımız digər epidemiyalar da bu ölkələrdən yan keçib. Amma həyat səviyyəsi yüksək olan Avropa və digər inkişaf etmiş ölkələr isə virusun əsirinə çevrilib. Bəlkə doğrudan, dünyanı qorxutmaq istəyənlər var və saydığımız Asiya ölkələri onların maraq dairəsində deyil?

Əlbəttə bunlar yalnız çıxan suallardır. Həqiqət isə bu gün şəxsən bizim soydaşlarımızın və ölkəmizin bu sınaqdan necə çıxmasından ibarətdir.

Bəs nə etməli?

İnsan koronavirus infeksiyalarının qarşısını almaq və ya müalicə etmək üçün vaksinlər ya antiviral dərmanlar bu günə qədər yoxdur! Bu yazını da yazmaqla sizə geniş məlumat verməkdə də məqsədimiz odur ki, indiki epidemiya təhlükəsi ilə üzləşdiyimiz zamanda ümidi yaradılacaq vaksinə və ya hansısa dərmana bağlamaq mənasızdır.

Əslində koronavirusdan qorunmaq və bu epidemiyadan canımızı qurtarmaq üçün bizə şans verən elə bu virusların özləridir. Bu virusların böyük və ağır olması onların təmas olmadan yayılmasına mane olur. Onlar çoxalmaq üçün mütləq ağıza, burun boşluğuna və gözə düşməlidirlər. Ona görə digər qrip viruslarından fərqli olaraq karantin və təcridlə xilas olmaq mümkündür. Məhz bütün dünyanı bu bəlaya mübtəla edən Çin çox operativ şəkildə özü bunlara əməl etdiyinə görə bəladan da birinci yaxalarını qurtardılar. İndi Çində tam əmin-amanlıqdır. Onlar hərbi qayda-qanunlardan istifadə etməklə insanları yoluxmaqdan və ya yoluxdurmaqdan xilas etdilər. İnsanlar maksimum dərəcədə bir-birlərindən təcrid olundular, insanların kütləvi toplaşdıqları məkanlar gecikdirilmədən bağlanıldı, səhiyyə sistemi əla işlədi, ən əsası isə insanlar məsuliyyətlərini dərk etdilər. İranda isə əksinə oldu. Yalnız vəziyyət kritik həddə çatdıqdan sonra dövlət müəyyən tədbirlər görməyə başladı ki, bu da artıq gec idi. Bir neçə gün əvvəlki məlumata görə, İranda 18407 nəfər yoluxma faktı qeydə alınıb, ölənlərin sayı 1556, sağalanların sayı isə 5710-dur. Proses hələ davam edir. Çində isə 80928 yoluxma faktı olub, ölənlərin sayı 3261, sağalanların sayı isə 70420 nəfərdir. Proses isə demək olar ki, dayanıb.

Biz də müəyyən qədər gecikmələrə yol verdik.

Təhsil müəssisələri bir az da əvvəldən bağlansaydı yaxşı olardı. Hələ də təşkili lazımınca olmayan virtual təhsilə keçmək lazımdır. Nümunə var. Məsələn, FORTİS qrupu təmənnasız imkansız ailələr üçün açdığı məktəbdə bu işi qurmuşdur. Belə ki, hər fənn üzrə müəllimlər şagirdlərinə internet üzərindən görüntülü olaraq dərslərini keçirlər. Məktəb rəhbərliyi bu işə asanlıqla rəhbərlik edə bilir. Müəllimlərin və şagirdlərin davamiyyəti aydın izlənilir. Bu qaydanı bütün təhsil müəssisələrinə tətbiq etmək olar.

Bəladan necə xilas ola bilərik?

Bunun üçün vaksin və ya dərman gözləməyə ehtiyac yoxdur. Bu virus o qədər də öldürücü deyil. Sadəcə hər bir şəxsin, dövlət rəhbəri tərəfindən etimad göstərilmiş hər bir təşkilatın son dərəcə məsuliyyətli olması lazımdır. İnsanlar dövlətin bütün tədbirlərini sözsüz yerinə yetirməlidirlər. Hər bir səhlənkarlıq əlavə vətəndaşlarımızın xəstələnməsi, ölkəmizin əlavə problemlərlə üzləşməsi deməkdir. Sadəcə hər bir şəxs özü üçün hərbi rejim tətbiq etməlidir. Mümkün qədər digər insanlarla təmasdan çəkinmək birinci şərtdir. Çünki yoluxmuş şəxs bir həftə ərzində sağlam görsənə bilər. Kütləvi tədbirləri tam yığışdırmaq lazımdır. Əgər bu yazılanlara əməl olunsa, maskaya da ehtiyac qalmaz. Prezidentin tapşırıqlarına əməl etməyən təşkilat və qurumlar, eləcə də adi vətəndaşlar ciddi cəzalandırmalıdırlar.

Məsələn, Prezidentin dəfələrlə spirt və maskaların ölkədə kifayət qədər olmasını deməsinə baxmayaraq, apteklərdə bu sadə vasitələr tapılmır. Məncə, dövlət kifayət qədər vəsait ayırıb və bu istiqamətdə böyük məbləğdə ianələr toplanacaq. İnsanlar bu vasitələri və digər qoruyucu vasitələri apteklərdə axtarmamalıdırlar. Bu vasitələr hər addımbaşı insanların yollarının üstündə pulsuz qoyulmalıdır.

Banklarda guya, içəridə sıxlıq yaranmasın deyə insanları içəri 4-5 nəfər olmaqla buraxırlar. Səhv addımdır. Başqa variant fikirləşmək lazımdır. İnsanlar qapının ağzında ağız-ağıza dayanıb növbələrini gözləyirlər. Ondansa içəri keçib əyləşsələr, daha yaxşı olardı.

Böyük şəhərlərin təcrid olunması da düzgün addımdır. Burada sui-istifadəyə yol verənlər ciddi cəzalandırılmalıdır.

Fürsətcil bədbəxtlər insanların, eləcə də özlərinin necə bir bəla ilə üzbəüz dayandıqlarının fərqində deyillər. Qanunlara və ehtiyat tədbirlərinə əməl etməyənlər bilməlidirlər ki, bir nəfərin səhvi bütöv ölkəni dilemma qarşısında qoya bilər.

Amma şəxsi gigiyena qaydalarına və qorunma tədbirlərinə bir nəfər kimi əməl olunsa, çox qısa bir zamanda öz əvvəlki rahat yaşayışımıza qovuşa bilərik.

Əllərin pula və digər əşyalara dəyəndən sonra tez-tez sabunla yaxşıca yuyulamsı vacibdir. Yəni əllərinizi tam təmiz olmasına əmin olmadan ağzınıza və gözlərinizə vurmaq olmaz.

İlıq və ya otaq temperatorunda olmaqla çoxlu maye qəbul etmək çox yaxşı olar.

Koronovirusların sərbəst vəziyyətdə yaşama müddəti olduğundan paltarlarda və əşyalarda olan viruslar çox da təhlükəli deyil. Sadəcə ağız boşluğunu və gözü qorumaq əsas şərtdir.

Yuxunun orqanizmi dincəldəcək dərəcədə olmasına nəzarət edilməsi də əsas faktordur, yəni ən azı 8 saat.

İmmuniteti yüksəldən qidalardan və dərman preparatlarından şəxsi həkimlərinizin məsləhəti ilə istifadə edə bilərsiniz.

O ki qaldı sarımsaq məsələsinə, bunu təbliğ edənlər yalnız bazarda qiyməti ölmüş bir məhsulu qiymətə mindirməklə onu satanlara xeyir verdilər. Sarımsağın bu xəstəliyin müalicəsində heç bir rolu yoxdur. Türk alimləri, eləcə də çin alimləri deyiblər ki, insan dəli olmaq səviyyəsində olmalıdır ki, özünü bu xəstəlikdən sarımsaqla qorusun və ya müalicə etsin. Əksinə, sarımsaqdan çoxlu istifadə xüsusilə uşaqlarda ağız boşluğu qişasında eroziyalar əmələ gətirir ki, bunun özü viruslar üçün rahat meydan açmaq deməkdir.

Beləliklə, aşağıdakı qaydalara əməl etməyi bir daha xatırladırıq:

1. Şəxsi gigiyena qaydalarına əməl etmək ən vacib şərtdir.

2. Sabunlu su ilə şübhəli əşyaya toxunandan sonra əlləri ən azı 20-30 saniyə yumaq.

3. Yuyulmamış əllərlə gözə, ağıza, buruna toxunmaq olmaz.

4. Asqıran zaman istifadə edilən dəsmal və ya salfet utelizə edilməlidir.

5. Çox istifadə edilən əşyalar tez-tez dezinfeksiya edin.

6. İnsanların sıx olduğu yerlərdən kənar qalmaq lazımdır.

7. Digər insandan ən azı 1,5-2 metr aralı durmaq vacibdir.

8. Tibbi maskalardan evdən kənarda daim istifadə edilməsi məsləhətdir. Bu şərtlə ki, onlar vaxtında dəyişdirilib utalizə edilsin.

9. Əlləri tez-tez yumaq və ya spirtlə dizinfeksiya etmək məsləhətdir. Bəzi məlumatlara görə oksigen tərkibli məhlullar da virusu zərərsizləşdirir, ona görə periksdən də istifadə etmək olar.

10. Evin havasını tez-tez dəyişdirmək və təmiz havada gəzmək məsləhətdir.

11. Viruslar 40 dərəcə istilikdə məhv olduğundan termiki təsirə məruz qalmış yeməklərə üstünlük verilsə yaxşı olar.

Puldan infeksiyanın ötürülməsi faktı azdır. Amma Peyğəbərimiz (s) deyib ki, sınıq qoldan da ehtiyat etmək lazımdır. Xüsusilə şəhər yerlərində antivirus və antibakterial vasitələr evbəev paylansa yaxşı olar. Ümumiyyətlə, səfərbər olmalı və birlikdə mübarizə aparmalıyıq. Panikaya və darıxmağa, psixoloji cəhətdən zəifləməyə yol vermək olmaz və buna heç səbəb də yoxdur. Əhval ruhiyyəmiz yerində olmalıdır. Çünki virusa qarşı mübarizədə qorunmaqdan sonra ikinci əsas amil məhz immunitetimizin qaydasında olmasıdır ki, bunun üçün də psixoloji sarsıntılar yolverilməzdir. Bir daha qeyd edirəm:

KORONOVIRUSLARIN HEÇ BİR VAKSİNI YOXDUR.

Ümumiyyətlə bir neçə virusu çıxmaq şərti ilə virusları məhv edəcək vaksin hazırlamaq cəhdləri uğursuz alınıb. Mümkün olsaydı, əsrlər boyu mövcud olan qripə qarşı belə dərmanlar tətbiq olunardı. Bu da virusların imkan qədər sizə ən sadə yollarla anlatmağa çalışdığım quruluşları və həyat əlamətlərinə malik olmamaları ilə bağlıdır.

İnşallah səbr, təmkin və əzmlə, ağıllı şəkildə bu bəladan xilas olacaq və əvvəlki azad yaşayışımıza qovuşacağıq.

Zahir Məlikli

BakuPost

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / DÜNYA / GÜNDƏM / XuralTAC

Ərdoğanla Putini İdlib bir araya gətirir

Xural Yazıldığı tarix 5 Mart 2020

Marianna Belenkaya, Kirill Krivoşeyev

“Коммерсант”, 05.03.2020

Rusiya Federasiyası və Türkiyə prezidentləri Vladimir Putin və Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Cümə axşamı günü keçirəcəyi görüş Moskvanın Suriyadakı siyasəti üçün güc sınağı olacaq. Eyni zamanda, o, Suriyanın yaxın gələcəyini müəyyən edəcək. Kremldəki danışıqlarda heç olmazsa, İdlibdə növbəti atəşkəs barədə danışacaqlar. Maksimum olaraq – Suriyanın şimalındakı təsir sahələrinin yenidən bölgüsü haqqında. Moskva üçün vacib vəzifələrdən biri ABŞ və Avropanın Suriya münaqişəsinin inkişafına artan təsirinin qarşısını almaqdır.

Ankara Moskvadakı danışıqlardan sonra İdlib hərbisizləşdirilən zonasında atəşkəs barədə razılıq əldə olunacağını gözləyir. Bunu Türkiyə jurnalistlərinə Prezident Ərdoğan açıqlayıb. Əslində, bu, Vladimir Putinlə görüş ərəfəsində onun dilə gətirdiyi yeganə istəkdir. Türkiyə tərəfinin əvvəlki açıqlamalarının qüvvədə olub-olmaması sual doğurur.

Suriya qüvvələrinin hava zərbəsi nəticəsində İdlibdə 30-dan çox türk hərbçisinin həlak olması ilə yaddan qalan hələ son gərginlikdən əvvəl Türkiyənin müdafiə naziri Hulusi Akar deyib ki, Rusiya-Türkiyə məsləhətləşmələrində Ankara İdlib de-eskalasiya zonası üzərində dronlarına səmada hərəkət etmə azadlığı verilməsini istəyir. Bundan əlavə, iki ölkənin KİV-lərində və ekspert şərhlərində “İdlibin yenidən bölüşdürülməsi”nin mümkünlüyü müzakirə olunub: hücum əməliyyatı zamanı Dəməşqin işğal olunmuş ərazilərinin tanınması müqabilində Suriyanın şimalında türk nəzarətində olan ərazilərin genişləndirilməsi.

Ankara istədiklərini əldə edərsə, Türkiyə prezidenti bunu öz qələbəsi olaraq daxili auditoriyasına təqdim edə bilər. Təsadüfi deyil ki, son günlər İdlibdəki vəziyyət Türkiyə üçün təhlükəsizlik təhdidi kimi təqdi olunub.

Hərbçilərinin kütləvi ölümündən dərhal sonra Türkiyə Müdafiə Nazirliyi hökumətyönlü Suriya qüvvələrinə qarşı “Bahar qalxanı” adlanan əməliyyata başlayıb. Çərşənbə günü prezident Ərdoğan döyüşlər zamanı Bəşər Əsədin “3,2 min əsgərinin” məhv edildiyini söyləyib.

O deyib: “Ümid edirəm ki, son əməliyyatımızla bütün dünyaya döyüşməyi bilən, amma döyüşmək istəməyən bir ölkə olduğumuzu sübut etdik. Bütün dünya igid ordumuza heyranlıqla baxır. Mübarizəmizə kölgə salmağa çalışanlar xainlərdir”.

İdlibdəki əməliyyatın fonunda Suriyanın digər bölgələrində PKK üzvlərinin fəallaşması ilə əlaqədar narahatlıqlar da səslənib. “Əgər uzaqlaşsaq, terrorçular birbaşa ölkəmizə yönələcəklər”.

Suriya kürdlərindən ibarət özünümüdafiə dəstələrindən və PKK-dan qorunma Ankaranın Türkiyə ilə sərhədi boyunca Suriya ərazisində tampon bölgə yaratmaqla bağlı müzakirələrdə əsas mübahisəsidir. 2019-cu ilin oktyabrında Soçidə aparılan danışıqlarda Moskva və Ankara kürd qüvvələrinin Türkiyə sərhədindən çıxarılması barədə razılığa gəlib, türklər də Tel-Abyad və Ras əl-Ayn yaşayış məntəqələri arasındakı kiçik bir əraziyə nəzarəti əldə ediblər.

İndi Türkiyə prezidenti təsir dairələrini genişləndirməni açıq şəkildə iddia edir. Üstəlik, Ankara bufer zonasını təkcə kürdlərə qarşı müdafiə olaraq istifadə etmək istəmir. Onu həm də Suriyalı qaçqınları yerləşdirmək mümkün olan bir yer olaraq görür – həm Türkiyədə olanlar, həm də İdlibə sığınanlar üçün.

Bu anklav Suriyanın silahlı və mülki müxalifəti üçün dayaq ola bilər, həmçinin Suriya münaqişəsinin yekun həlli ilə bağlı danışıqlarda Dəməşqə təzyiq qolu. Ankara bir neçə dəfə (və xüsusilə son günlərdə) vurğulayıb: müxalifət və “rejim qüvvələri” kompromis tapana qədər Türkiyə hərbçiləri Suriyanı tərk etməyəcəklər.

Son eskalasiya fonunda Ankara Suriyanın şimalında bufer zonası yaratmaq ideyasına görə Avropadan dəstək alıb. “Prezidentlər Putin və Ərdoğan İdlib haqqında danışarkən, məcburi köçkünlərə yardım göstərilməsinin mümkün olduğu sahəni də müəyyənləşdirməlidirlər”, – deyən Almaniya hökuməti rəsmi nümayəndəsinin müavini Ulrike Demmer bu zonaya giriş üçün humanitar təşkilatlara zəmanət verilməli olduğunu söyləyib. Xanım Demmerin sözlərinə görə, Almaniya kansleri Angela Merkel prezident Putin və Ərdoğanla telefon danışıqlarında bu məsələni qaldırıb.

Berlin, eyni zamanda, Moskvadakı Rusiya-Türkiyə danışıqlarından sonra Almaniya və Fransa liderləri ilə dördtərəfli görüş haqqında qərar veriləcəyini də istisna etmir. Cənab Ərdoğan ilk dəfə fevralın ortalarında belə bir fikir söyləyib, lakin Moskva buna həvəs göstərməyib.

Rusiya Vladimir Putin türk vəzifədaşı arasındakı görüşü mümükün qədər təxirə salıb, amma iki ölkənin hərbçiləri arasında birbaşa toqquşma təhlükəsi fonunda o, sonda görüşə razılaşıb.

Türkiyə tərəfindən fərqli olaraq Rusiya yalnız 2018-ci ildən İdliblə bağlı Soçi sazişlərinə ciddi əməl edilməsinin zəruriliyini bildirir.

Prezidentin mətbuat katibi Dmitri Peskov Çərşənbə günü jurnalistlərə deyib: “Plan – İdlib böhranını Ərdoğanla müzakirə etməkdir. Gözləntilər – bu böhranın anlaşılması, bu böhranın səbəbləri, bu böhranın zərərli təsiri və bundan sonrakı lazımi birgə tədbirlər toplusu ilə ortaq bir sövdələşmə əldə etməkdir”.

Aydındır ki, söhbət çətin olacaq.

Türkiyənin Avropa və ABŞ üzərindən Rusiyaya təzyiq göstərmək cəhdləri Moskvanın narazılığına səbəb olur. Ankara Aİ ilə sərhədini qaçqınlar üçün açaraq avropalıları şantaj edir, Vaşinqton isə Moskva və Tehranla ittifaqı pozmaq üçün Ankara ilə əlaqələrin gücləndirilməsində maraqlıdır.

Putin və Ərdoğan arasındakı danışıqlar ərəfəsində Amerika nümayəndə heyəti Türkiyəyə səfər edib. ABŞ prezidentinin Suriya üzrə xüsusi nümayəndəsi Ceyms Cefri və Amerikanın BMT-dəki daimi nümayəndəsi Kelli Kraft təkcə Türkiyə hakimiyyəti ilə danışıqlar aparmayıb, həm də Türkiyə-Suriya sərhədindəki qaçqın düşərgəsinə baş çəkib. AP agentliyinin vurğuladığı kimi, onlar sərhədi keçməyiblər. Eyni zamanda, Qətərin “Middle East Eye” saytı Amerika diplomatlarının Türkiyənin nəzarətində olan İdlib bölgəsində olduğunu iddia edib. Suriyalılara 108 milyon dollar məbləğində humanitar yardım göstəriləcəyi və Ankaraya silah-sursat verəcəyi vəd olunub. Bu, ABŞ-ın NATO müttəfiqinə kömək minimumudur. Türkiyə prezidentinin Ankaraya ABŞ-ın “Patriot” sisteminə göndərmək istəyi rədd edilib.

Öz növbəsində, Moskva dəfələrlə türk tərəfdaşları ilə yalnız ikitərəfli formatda danışmağa hazır olduqlarını vurğulayıb. Bundan əlavə, Rusiya Müdafiə Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi İqor Konaşenkovun Çərşənbə günü qeyd etdiyi kimi, Qərb Türkiyənin “mexanikləşdirilmiş bölmələri ilə” zərbə qüvvəsinin İdlibə köçürülməsini görmür. “Terroristlərin möhkəmləndirilmiş əraziləri razılaşma əsasında yerləşdirilən Türkiyənin müşahidə postları ilə birləşib”.

İqor Konaşenkovun sözlərinə görə, Soçi razılaşmalarının bağlanmasından bəri 18 ay ərzində terrorçular “mülayim müxalifət”in bütün silahlılarını şimala, Türkiyə sərhəddinə sıxışıdırıblar.

Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi də Ankaranın Soçidə götürdüyü öhdəlikləri yerinə yetirmədiyini vurğulayır. Söhbət Dəməşqlə dialoqa hazır olan silahlı müxalifətin terrorçularla demarkasiyası barədə gedir. Eyni zamanda, həm Moskva, həm də Ankara problemin həllində maraqlı olduqlarını və bir-biri ilə vuruşmaq istəmədiklərini bəyan edirlər.

Yedditəpə Universitetinin professoru Mesut Hakkı Caşın deyib: “Həm Türkiyə, həm də Rusiya İdlibdə sülhü qoruyur. Ancaq türk xalqı əsgərlərinin ölümünə çox qəzəblidir”. Onun sözlərinə görə, bu fonda türk xalqı “Rusiyanın Əsəd rejimini dəstəkləməsi ilə təhqir edilib” və Moskvanın “rejimi cilovlaya” bilməməsi ikitərəfli münasibətlərdə ciddi çata səbəb olub.

Professor Türkiyə üçün Ankaranın yeddi “qırmızı xətt”ni vurğulayıb: İdlibdə dərhal atəşkəsin təmin edilməsi, Suriya qoşunlarının Soçidə nəzərdə tutulmuş de-eskalasiya zonasının hüdudlarından kənara çıxarılması və ümumiyyətlə, Soçi sazişinə əməl etmək, mülki şəxslərin qətlinə son qoyulması, qaçqınları Türkiyəyə sıxışdırmaqdan imtina, “Putinin Əsədə tam nəzarəti”, Rusiya və Türkiyənin “Suriyanın BMT-nin dəstəyi ilə yenidən qurulması” mövzusunda təcili işə başlaması.

O, Türkiyənin Rusiya ilə strateji tərəfdaşlığı qorumaq üçün səy göstərdiyini vurğulayaraq, Moskva ilə Ankara arasında Yaxın Şərqdə və dünyada vəziyyətin qeyri-sabitləşməsinə səbəb ola biləcək qarşıdurmadan çəkinməyə çağırıb.

Tərcümə: Strateq.az

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / GÜNDƏM / XuralTAC

Çinlə “İpək Yolu”nda yürüyən ölkələr bir-bir sıradan çıxarılır-ARAŞDIRMA

Xural Yazıldığı tarix 1 Mart 2020

Ərgün Dilər

“Takvim”, Türkiyə, 25 fevral 2020-ci il

Uzaqdan baxılarsa, sıxıntı içində olan ölkələrin siyahısının başına Çinin adını yazmaq şişirtmə olmaz. Çində ortaya çıxan koronavirus ölkəni rəsmən əsir aldı. Milyonlarla şirkət çökdü. Banklarda pul yoxdur. İşsizlik və can qorxusu böyük sürətlə yayılmaqdadır.

Çini vuran, əsir alan virus bir anda özünü İranın Qum şəhərində göstərdi. Ölü sayının da, yoluxma hadisələrinin də rəsmi açıqlamalara nisbətən daha çox olması fikri irəli sürülür. Biz də İranla sərhəd qapılarını bağladıq.

Eyni dərd İraqda da ortaya çıxdı. Günlərdir yazıram, ancaq Türkiyə, xüsusilə media bu məsələdən uzaqda qaldı.

Çin böyük bir gücdür. Bir virusun öhdəsindən gəlməsi çətin olmamalı idi. Dünən də bu fikirdəydim, bu gün də eyni fikirdəyəm. Çin bir virusla yıxılmamalı idi. Lakin mənzərə getdikcə pisləşir. Gəldiyimiz son nöqtə budur.

Koronavirusla bağlı necə şərh verilməsindən asılı olmayaraq, ortada bir reallıq var, o da Çinin ağır xəsarət almasıdır. Əksini söyləmək çox çətindir. Çin dövlət başçısı Şi Cinpinq yenə çarəsizlik açıqlaması verdi. O, “Virus hələ çox amansızdır, durum isə mürəkkəbdir. Bu, çox böyük böhrandır və bizi böyük bir imtahana sürüklədi. Sadəcə onu deyə bilərəm ki, Kommunist Partiyası hər bir addımı atacaqdır” dedi.

Şi Cinpinq durumu belə xülasə edincə, çarəsizliyi anlamaq çətin olmur. O, demək olar ki, diz çökdü. Bunu da açıqladı. Açıqladı, lakin koronavirus durmur, irəliləyir, can alır, pulları da əridir. Milyonlarla adam işsiz qaldı. Rəsmi qəbul edilməsə də, təqribən 900 milyon adam karantində saxlanılır. Ölkələr Çini xəritədən sildi. Dünyanın ən böyük şirkətləri 2021-ci il planlarında Çinə alternativlər nəzərdə tuturlar. Ümidverci açıqlamalar gəlsə də, koronavirusun təsirləri bir neçə ayda silinəcək kimi görünmür.

Çin ağlasığmaz addımlar atdığı üçün virusla qarşılaşdı. Bunu sadəcə mən deyil, bir çox ağıllı adam söyləməkdə, yazmaqdadır. Çin ABŞ-ın 100 ildə qurduğu sistemi dəlməyə girişdi. Bunun ən böyük göstəricisi “İpək yolu”dur.

Çin Mərkəzi Bankı çox güclü idi. 8 noyabr 2019-cu ildə verilən “Mərkəzi Bankdakı ehtiyat 3 trilyon 100 milyard dolları aşdı” açıqlaması da Vaşinqtona qarşı idi. Çin açıq meydan oxuyurdu. Bütün deyilən sözlərin, verilən açıqlamaların getdiyi ünvan bəllidir ki, Vaşinqton idi.

Pul çox güclü alətdir. Ancaq əsas olan o pulun davamlılığıdır. Çin bunu unutdu.

Təbii, Çin iqtisadiyyatına yön verən ingilis iqtisadçılar hazırda Pekinin hədəfindədirlər. Rotşild ailəsinin banklarında işləyən çox önəmli iqtisadçılar ildə 2 dəfə Çin dövlət başçısı Şi Cinpinqlə bir araya gəlirdilər. Bu görüşlər öz dərinliyinə görə misilsiz olurdu. Ancaq indi o şəxslər də hədəfdədirlər.

Ötən ilin iyul ayında da Pekində çox önəmli bir oteldə toplantı keçirildi. Çin Kommunist Partiyasının vəzifəli şəxslərinin ev sahibliyində keçirilən bu toplantıda ingilis iqtisadçılar Çinin div olduğunu söylədilər. Onun trilyonlarla dollar borcu olan ABŞ-dan daha üstün olduğunu anlatdılar. Bu deyilənlərə inanan və bu həqiqətləri bilən çox adam var idi. Bu, sirr deyildi.

Ancaq Çinin silahlı gücü ABŞ-la rəqabət aparacaq durumda deyildi. Məsələn, ABŞ-ın xaricdə yüzlərlə hərbi bazası var. Yaxşı, bəs Çinin xaricdə harada bazası var? Zamanı gələndə Çinin bu məsələdə də ABŞ-ı yaxalayacağı və keçəcəyi fikri irəli sürülürdü. Və Çin ABŞ-ı bitirəcəyini açıqlayırdı.

İqtisadçılar hərbi işi, hərbçilər də iqtisadiyyatı anlamazlar. Koronavirus sayəsində bunu bir daha gördük. Əgər Çin hərbi baxımdan güclü olsaydı, koronavirus planı baş tutmazdı. Kimsə bu həmləni bu qədər rahat şəkildə edə bilməzdi. Çin susaraq dərindən getmək yerinə, meydan oxuyurdu.

Yaxşı, bəs Çin bundan sonra nə edəcək? Xəstə bir ölkə durumundan necə çıxacaq? Bunun yeganə yolu Vaşinqtondan keçir. Lakin Vaşinqton bu məsələ ilə bağlı istəkli deyil. Çünki Çindən qaçmağa məcbur olan amerikan şirkətlərindən bəziləri Vaşinqtona qarşı idilər. Yəni, koronavirusu hazırlayanların böyük bir itkisi yoxdur. Əgər o şirkətlər Çindən çıxmaqla bağlı istəkli olsaydılar, heç koronavirusa ehtiyac da qalmazdı.

Dünyada güc balanslarını dəyişdirəcək bu virus sadəcə Çində qalmayacaq. Bir çox Avropa ölkəsinə, İran və Şimali Koreyaya da ciddi şəkildə təsir edəcək. Vaşinqtonun hər bir istəyini qəbul edən Yaponiya və Cənubi Koreya belə, müəyyən dərəcədə zərər görəcək.

Vaşinqton dəhlizlərində bu virusdan bəhs edilirdi. Bilderberq Qrupunun 2019-cu ildə İsveçrənin Montrö şəhərində keçirdiyi toplantıların bəziləri gizli idi. O toplantıların birində Çində bir virusun yayılması ehtimalından bəhs edilmişdi. Ancaq SARS virusunun uğurlu olmadığı önə sürülmüşdü. Və bu virusun Çinə böyük zərər verməsinin mümkün olmadığı ilə bağlı fikir birliyinə gəlinmişdi. Əslində, həmin toplantıda koronavirus müzakirə edilmişdi. Təəssüf ki, Şi Cinpinqə və Kommunist Partiyasının vəzifəli şəxslərinə “dərs verən” ingilis iqtisadçılar “Virus problem yaratmaz” demişdilər.

Bilderberq Qrupunun toplantısında iştirak edənlər arasında ABŞ Prezidenti Donald Trampın kürəkəni Cared Kuşner, “Microsoft”-un İdarə Heyətinin sədri Satya Nadella, “Google”-un əfsanəsi Erik Şmidt, “Paypal”-ın milyarder qurucusu Piter Til və ABŞ-ın sabiq Xarici işlər naziri Henri Kissincer də vardı. Təəssüf ki, onların proqnozu özünü doğrultdu, bu həmlə Pekini çökdürdü.

Həmin ingilis iqtisadçılar artıq vəzifədə deyillər. Hamısı çox ağır hesab ödədi və hələ ödəyəcəklər. Tarixin yönü dəyişərkən onlar böyük bir xəta etdilər. Bir ingilis professoru Bilderberq Qrupunun toplantısında virusun yeni dünya müharibəsinin ən önəmli silahı olduğunu söylədi. Bunu dəfələrlə anlatdı, lakin kimsə ona inanmadı. Bu proses gözlənilirdi. Lakin bəziləri bu prosesin kimsə tərəfindən anlaşılmaması üçün “qaraltma” ilə məşğul oldular.

Bu prosesin nəticələrinin haraya gedib çıxacağını hər kəs yaşayıb görəcək. Planın sahibi virusu yayanlardır. Nə olacağını, harada duracağını da onlar bilir.

Bu arada Çin əvvəlki durumuna qayıda bilərsə, işlər daha da qarışar. Bu mümkündürmü? Əlbəttə. Ancaq indi Çin çətin vəziyyətdədir.

“İpək yolu”nda Çinlə birgə yürümək istəyən ölkələr də qəribə şəkildə virusla qarşılaşdılar. Ən son örnək də İtaliyadır. Virus orada həyata inanılmaz şəkildə təsir etdi, mağazalara hücum başladı, matçlar təxirə salındı, festivallar başqa bahar qaldı…

Milyonlarla Çin şirkəti batınca, banklar pul tapa bilmədi, bu səbəblə də verə bilmədi. Pekin ilk variant olaraq həmən ABŞ-dakı istiqrazlara sarıldı. Əgər vaxtından öncə çəkə bilərsə, oradan da milyardlarla dollar itkisi olacaq.

Çin rəsmən ağrı çəkərkən, onunla birlikdə hərəkət edən ölkələr panikaya düşərək nə edəcəyini bilməzkən, ABŞ Prezidenti Tramp qalxıb Hindistana getdi. Xarici mediaya sızan məlumatlara görə, çox böyük razılaşmalar əldə edildi. Görəsən, Trampı 1 milyon adamla qarşılayan Hindistan nə aldı? Yoxsa Çinin yerinə qoyulacaq namizəd ölkə oldu? Bilmirik.

Hər şey Çinin verəcəyi cavaba bağlıdır. Bu çarxı tərsinə döndərə bilməzsə, pul özünə yeni bir liman tapacaqdır. Çinin neytrallaşdırılması ilə birlikdə, bir çox ölkə həm iqtisadi, həm də siyasi baxımdan qarışacaqdır. Kimsə bundan kənarda qala bilməz.

Əgər hadisələrin axışı belə gedərsə, tarixi, “10 dollarlıq tarix”i (bu virusun 10 dollara başa gəldiyi nəzərdə tutulur – tərc.) yazan virus olacaqdır.

Tərcümə Strateq.az-ındır

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / GÜNDƏM / XuralTAC

“Qasım Süleymani ilə bağlı həqiqətləri eşitməyə hazırsınızmı?”

Xural Yazıldığı tarix 3 Fevral 2020

Türkan Cəfərzadə

O qədər sorğulamadan uzaq və bilgi sahibi olmadan fikir sahibiyik ki, uzun müddətdir apardığım Qasım Süleymani araşdırmasının nəticəsini paylaşmaq haqqında tərəddüdlərim var.

Niyəmi?

1. Paylaşacağım fikri anlamaq üçün gərək Amerika-İran məsələsinin kökünü anlayasan. Bizim “molla rejimi belə getdi, elə getdi” deməkdən başqa mövcud olmayan fikrimiz bu məntiqi anlamaqda əngəldir.

2. Xarici dil bilgimiz məhdud, əskik və ya heç olmadığı üçün yazıda təqdim edəcəyim linklərə girib faktları anlayan az olacaq və ya zəhmət çəkib heç o linklərə baxan olmayacaq da.

3. Biz Güney Azərbaycanı Amerikanın qucağında oturtmadan bir yerə çəkə bilməyəcəyimizi bildiyimiz üçün qulaqlarımızı doğru bilgilərə bağlayıb sadəcə sərf edən media mənbələrindən yararlanırıq.

4. Qasım Süleymaninin İraqdakı türkmənlərlə bərabər ortaq mübarizə yolunda olduğunu bilmədiyimiz üçün türkmənlərdən işin əslini, astarını soruşmağı da ağıl edə bilməmişik.

5. Biz hələ də siyasi mübarizə ilə hüquqi mübarizənin fərqlərini və rənglərini tam olaraq qavraya bilmədiyimiz üçün dünyanın bir ölkəsində keçərli olan etnik kart məsələsinin digər ucundakından nəyi ilə fərqləndiyini qətiyyən anlamış deyilik. Tutdurmuşuq federalizm də federalizm. Ağzımıza nə gəldi danışırıq. Həm də BMT-ni özümüzə referans edirik, həm də oradakı dəyişiklikdən bixəbərcəsinə.

6. Hələ də montajın, dezinformasiyanın harada, nə cür, nə səbəbdən baş göstərdiyini ayırd edə bilmədiyimiz üçün qarşımıza hansı şəkil çıxır dərhal hay-həşir salıb hökm çıxarırıq.

7. Bizim dərdimiz çox da doğru bilgidən yana deyil. Hansı tərəfi necə susduracağımız dərdindəyik və ona görə də qarşı tərəfi anlamaq üçün yox, hücum çəkmək üçün dinləyirik və s.

Belə olan halda mənim hansısa ciddi araşdırmamı rahatca bu tip insanlara təqdim etməyimdən qazanan kim olacaq?! Və ya qazanan olacaqmı?!

Guya hələ oxumuş olanı deyir niqab sevdasındayam. Ağzını, gözünü, sanki bağlasa dünyamız qurtulacaq. Dünya kosmos hayında, biz üz-göz bağlamaq hayında.

Bu tip adamlara doğru bilgi versən nə olacaq, verməsən nə?!

Geri-geri gedirik!
Tuta bilənə eşq olsun!

Xural.com

Redaksiyadan: Türkan Cəfərzadəyə bu ritorik məqamlara görə təşəkkür edirik, ancaq araşdırmasının da redaksiyamıza təqdim olunmasını məmnuniyyətlə gözləyirik.

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / GÜNDƏM / XuralTAC

İran İnqilabı keşikçiləri-onlar kimdir?-ARAŞDIRMA

Xural Yazıldığı tarix 4 Yanvar 2020

İran İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu (İİKK) 40 il əvvəl ölkənin İslam quruluşunu qorumaq və nizamlı silahlı qüvvələrini balanslaşdırmaq məqsədiylə yaradılıb.

O vaxtdan bəri bu qurum İranda aparıcı hərbi, siyasi və iqtisadi qüvvəyə çevrilib, Ali rəhbər Ayətullah Əli Xameneyi və bir çox digər yüksək vəzifəli şəxslərlə bu qurumun sıx əlaqələri var.

İİKK-nin 150 minlik şəxsi heyəti, quru, dəniz və hava qüvvələri var, bu struktur eləcə də İranın strateji silahlarına nəzarət edir.

İİKK-nin nəzarət etdiyi daha bir qurum hərbiləşdirilmiş Bəsic Müqavimət Qüvvələridir. Bu qurum ölkə daxilində dissidentləri cilovlamaqda iştirak edir.

İİKK həmçinin iqtisadiyyatın idarəçiliyində mühüm rola malik olan bonyadları – xeyriyyə fondlarını – öz nəzarəti altında saxlayır.

Xarici əməliyyatlara cavabdeh olan Qüds Qüvvələri adlı İİKK-nin bölümü müttəfiq hökumət və silahlı qruplara maliyyə, texnologiya, təlim və məsləhət verməklə Yaxın Şərqdəki duruma təsir göstərir.

Bu cür fəaliyyətinə görə xarici hökumət qurumu olan İİKK ABŞ-da “xarici terrorçu təşkilat” kimi tanınıb.

İran, terrorçuları dəstəklədiyi barədə ittihamları rədd edir və bildirir ki, Yaxın Şərqdə sabitliyi pozan ABŞ-dır.

İnqilab keşikçiləri

1979-cu ilin inqilabına qədər Şah Məhəmməd Rza Pəhləvi ölkənin və hakimiyyətinin təhlükəsizliyinin qorunmasını orduya həvalə edirdi.

İnqilabdan sonra Ayətullah Ruhulla Xomeyni hökuməti başa düşdü ki, onlara da hakimiyyəti və inqilab ideallarını müdafiə edəcək bir qüvvə lazımdır.

Odur ki, ruhanilər İranın sərhədini və daxili intizamı qorumaq üçün həm nizamlı Ordu (Arteş), həm də İslam quruluşunu qorumaq üçün ayrıca Keşikçilər Korpusunu (Sepah-e Pasdaran) nəzərdə tutan yeni konstitusiya yaratdılar.

Praktikada bu qurumların fəaliyyət dairəsi bir çox hallarda üst-üstə düşüb.

Nizamlı ordudan sayca 300 min az olan İİKK İranın aparıcı hərbi qüvvəsi sayılır və ölkənin əsas hərbi əməliyyatlarını yerinə yetirib.

İİKK strateji əhəmiyyətə malik Hörmüz boğazında keşik çəkir.

Bu qüvvələrə məxsus kiçik qayıqlar, deyildiyi kimi, İranın ərazi sularına yaxınlaşan ABŞ hərbi gəmilərinin qabağını kəsiblər, xarici gəmiləri saxlayıblar və ya onları hərəkət istiqamətlərini dəyişməyə məcbur ediblər.

İİKK-nin hava qüvvələrində hərbi təyyarələr olmasa da, bu qurum İranın raket sistemlərinə nəzarət edir.

ABŞ bildirib ki, İran Yaxın Şərqdə ən iri ballistik raket qüvvələrinə malikdir, o cümlədən, İran 10-dan çox ballistik raket sisteminə artıq malikdir və ya onlar istehsal olunmaqdadır.

İranın ehtiyatında yüzlərlə raket var.

2018-ci ildə İran ballistik raketlər vasitəsiylə İraqın şimalında bazalar qurmuş İran kürd qiyamçı qruplarına və Suriyada özünü İslam Dövləti (İD) adlandıran qrupun mövqelərinə zərbələr endirib.

Lakin ola bilsin ki, İİKK-nin son illərdə ən mühüm bölümü Qüds Qüvvələri olub. İran hökuməti bu qüvvələrdən xarici siyasət hədəflərinə nail olmaq üçün istifadə edir.

İran Suriyadakı münaqişədə Qüds Qüvvələrinin rolunu etiraf edib. Bu qurum prezident Bəşər əl-Əsədə sadiq qüvvələrə məşvərətçilik yardımı göstərib və minlərlə şiə döyüşçüsünü silahla təmin edib.

Qüds Qüvvələri eləcə də İraqda şiələrin çoxluq təşkil etdiyi hərbiləşmiş qrupları dəstəkləyib, həmin qüvvələr isə İŞİD-i məğlub etməyə kömək edib.

Bu münaqişələr nəticəsində bir vaxtlar az tanınan komandir, general-mayor Qasım Süleymani İranda məşhur simaya çevrilib.

Trump administrasiyası iddia edir ki, Qüds Qüvvələri Livanın Hizbullah hərəkatı və Fələstinin İslam Cihadı kimi “terrorçu qrupların” dəstəklənməsində “başlıca mexanizmdir” və həmin qrupları maliyyə, təlim, silah və avadanlıqla təmin edir.

ABŞ eləcə də Qüds Qüvvələri yeddi qitədən beşində ortaq qurumlar vasitəsiylə terror hücumları həyata keçirməkdə və ya hazırlamaqda ittiham edib.

2011-də, iddialara görə, Qüds Qüvvələri Səudiyyənin ABŞ-dakı səfirini Georgetown şəhərindəki restorana bomba atmaqla qətlə yetirmək planında iştirak edib.

Ötən ildə isə Almaniya məhkəməsi Qüds Qüvvələri əməliyyatçısını Almaniya-İsrail qrupunun keçmiş başçısı və onun çevrəsini izləməkdə ittiham edib.

Xəbərlərə görə, İranda 2015-ci ildən bəri 30-dan çox ikili vətəndaşlığı olan şəxslərin həbsində İİKK-nin iştirakı olub. Həbs olunanlar arasında britaniyalı-iranlı qadın Nazanin Zaghari-Ratcliffe – də var.

İqtisadi güc

İİKK İranın dünyəvi təsisatlarında da geniş təmsil olunub.

Hərbiləşdirilmiş təşkilat olan Bəsic Müqavimət Qüvvələrində 100 000-dək könüllü kişi və qadın qulluq edir.

Bəsic qüvvələri inqilaba sadiqdir və tez-tez dissident çıxışları yatırtmaq üçün səfərbər olunur.

İİKK və Bəsic 2009-cu ildə prezident Mahmud Əhmədinejadın mübahisəli təkrar seçilməsindən sonra müxalifətin təşkil etdiyi kütləvi etirazları yatırtmaqda əsas rol oynayıb.

O vaxtlar onlarla müxalifət tərəfdarı öldürüldü, minlərlə adam tutuldu.

İİKK-nın xalqdan və Ayətullah Xomeynidən aldığı geniş dəstək bu strukturu İran siyasətinin güclü oyunçusuna çevirib.

Keçmiş İİKK zabitləri hökumətdə, parlamentdə və digər qurumlarda mühüm vəzifələr tutublar. Onların arasında Mahmud Əhmədinejad, parlamentin spikeri Əli Laricani və Məşvərət Şurasının katibi Möhsün Rezai də var.

İİKK zabitləri tez-tez hökumətin yürütdüyü siyasəti tənqid edirlər.

Baş komandir, general-mayor Məhəmməd Əli Cəfəri 2015-ci ildə dünyanın aparıcı qüvvələriylə nüvə sövdələşməsi bağlanarkən prezident Həsən Ruhani tərəfindən edilmiş güzəştləri nümayişkaranə tənqid etdi.

Güman edilir ki, İİKK ortaq şirkət və fondlar vasitəsiylə İran iqtisadiyyatının üçdə birinə nəzarət edir.

Hərbi sənaye ilə yanaşı İİKK mənzil tikintisində, bəndlərin və yolların inşasında, neft-qaz layihələrində, ərzaq, nəqliyyat və hətta təhsil və mədəniyyət sahəsində də fəal iştirak edir.

İİKK-nin mühəndis-texniki qanadı – Xətəm əl-Ənbiyənin (qısa olaraq Ğorb) on minlərlə işçisi olduğu güman edilir. Təxminlərə görə, bu qurum inşa və texnoloji layihələr vasitəsiylə milyardlarla dollar qazanır.

Prezident Ruhani İran iqtisadiyyatının vəziyyətinə görə qınaqla üzləşəndə tez-tez İİKK-nin genişlənən biznes imperiyasını tənqid edir.

Çıxışlarından birində prezident Ruhani bu qurumu ictimai sektoru “vahiməyə salan” və “əlində silahı olan hökumət” adlandırmışdı.

BBC

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / GÜNDƏM / XuralTAC

Putinin böyük qaz layihəsi

Xural Yazıldığı tarix 30 Dekabr 2019

Leonid Berşidski

“Bloomberg”, 26.12.2019

Cəmi bir neçə həftə ərzində prezident Vladimir Putinin ən iddialı layihələrindən biri – Soyuq müharibə dövrünə yox, yeni geosiyasi reallığa uyğun olan Rusiyanın təbii qaz ixrac sistemi son şəklini alıb. Çox güman ki, bu sistemin sayəsində, böyük dəyişiklik olmadan, Rusiya ən yaxşı enerji ixracatçısı kimi fəaliyyət göstərəcək.

2001-ci ildə Türkiyəyə uzanan “Mavi axın” boru kəmərinin inşası ilə başlayan böyük layihəyə son cizgilər vurulub: Çinə uzanan “Sibir gücü” boru kəməri istismra verilib, ABŞ “Şimal axını-2” boru kəmərinə sanksiya tətbiq edib, Ukrayna ilə yeni qaz tranziti sazişi imzalanıb və yanvar ayında “TürkStream” boru kəmərinin istismara verilməsi gözlənilir.

Xarici təzyiq və bazar şəraiti yeni qaz ixrac sistemini elə formalaşdırıb ki, o, Putinin yaramaz xarici siyasətinin bədxah vasitəsi kimi istifadə olunmasın. Bu arada, o həm də elə qurulub ki, Putindən sonrakı Rusiya hələ də enerji bazarındakı payını qoruyub saxlaya və bundan faydalı ticarət tərəfdaşlığı üçün istifadə edə bilsin. Bu, Putin irsinin müsbət hissəsini təşkil edir.

İrs və qondarma problemlər

Avropaya təbii qaz tədarükünə dair müqavilələr Rusiyaya Sovet İttifaqından miras alıb; o, Rusiyanın post-kommunist iqtisadiyyatı üçün ən böyük valyuta mənbəyindən biridir. Lakin sovet boru kəmərləri imperiyanın tərkibindəki Ukrayna və Belarus ərazilərindən çəkilib. Onlar hazırda Rusiyadan Avropaya nəql müqabilində tranzit haqqı və ucuz qiymətə enerji tədarükü tələb edən müstəqil dövlətlərdir.

Eyni zamanda, Orta Asiya və Azərbaycanda qaz tədarükçüləri rəqabət təhlükəsi yaradıb: onların Türkiyəyə qaz nəql etməsi daha asandır və enerjini Avropaya da çatdıra bilərlər.

2000-ci illərdə Putin və onun müşavirləri Rusiyanın “enerji gücü” anlayışını formalaşdırdıqda, Kreml strateqlərinə Avropa və Asiyadakı qonşulara tədarükü artırmaq və daha çox iqtisadi alət əldə etmək üçün çeviklik lazım idi.

Qara dənizin dibindən Türkiyənin Samsun limanına uzanan və 2003-cü ildə istismara verilən “Mavi axın” Putinin qaz oyununun açılışı idi.

İllik 16 milyard kubmetr təbii qaz tutumu olan “Mavi axın” Ukrayna və Belarus vasitəsilə Avropaya ixrac edilə biləcək qazdan təqribən 180 milyard kubmetr az idi. Bu, Rusiyada Türkiyədə rəqabət aparmağa kömək edib, lakin Rusiyanın Ukrayna və Belarusdan asılılığı problemi dəyişməz qalıb.

2011-ci ildə Rusiya güzəştli qaz tədarükü müqabilində Belarus qaz tranzit sistemi üzərində tam nəzarət əldə edib. Lakin Ukrayna Rusiyanın ixrac gücünün əsas payını təşkil edən boru kəmərlərini ciddi şəkildə nəzarətdə saxlayıb.

Putin cənub və qərbi Avropaya daha çox birbaşa çıxış istəyirdi. Həm iqtisadi, həm də siyasi səbəblərdən Ukraynadan yan keçməklə. “Naftoqaz Ukrayna” ASC tərəfindən idarə olunan Ukrayna boru kəməri sistemi demək olar ki, müflisləşib və boru kəməri qaz ixracı üzrə Rusiya inhisarçısı olan “Qazprom” investisiya qoymaq məcburiyyətində qalacağından qorxub.

Bununla yanaşı, Putin Ukrayna hökumətindən Moskvanın orbitində qalmasını istəyib. 2000-ci illərdə Rusiya iki dəfə Ukraynaya qaz tədarükünü dayandırıb, lakin alternativ ixrac yolları olmadan bu taktikalar qeyri-işləkdir.

2012-ci ildə Rusiya Baltik dənizinin dibi ilə Almaniyanın şimalına qədər uzanan “Şimal axını”nın açılması ilə daha bir böyük addım atıb. İllik 55 milyard kubmetr tutumu ilə o, Rusiyanın Avropa idxalındakı payını artırıb. Eyni zamanda, Rusiya Cənubi Avropaya “Cənub axını”, Yunanıstana, İtaliyaya, Serbiyaya və mərkəzi Avropaya qaz nəqli üçün Qara dənizdən Bolqarıstana qədər böyük boru kəməri çəkməyi planlaşdırırıb.

2014-cü ildə Krımın ilhaqı Putinin qaz ixracı xəritəsini yenidən tərtib etməsi zərurətini yaradıb. İndi Ukrayna sadəcə əlverişsiz tərəfdaş deyil, düşmən idi və onu adlamaq Putin üçün geosiyasi zərurətə çevrilib. Avropa da Rusiyadan qaz ixracını artırmaqla, Moskvanın bundan həm də siyasi təsirini genişləndirmək üçün istifadə edə biləcəyindən narahat olub. Avropa İttifaqı Bolqarıstana təzyiq edərək 2014-cü ilin sonlarında “Cənub axını”nı məhdudlaşdırıb. “Şimal axını-2” olaraq bilinən iki paralel boru kəmərinin çəkilişi ilə “Şimal axını”nı genişləndirmək planları, xüsusilə ABŞ-ın bu layihəyə müqavimətini nəzərə alaraq, siyasi baxımdan problemli olub. Hazırda ABŞ Avropaya mayeləşdirilmiş təbii qaz göndərir.

Mümkün olmayanı mümkün etmə

Son 5 ildə Rusiyanın qaz ixracı planlarını dəyişdirməsi onun geosiyasi düşüncəsində böyük dəyişiklik olduğunu göstərir. Putinin əsas avtoritar rejimlərlə – Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan və Çin prezidenti Si Zinpinlə tərəfdaşlığı qaz boru kəmərləri ilə dəstəklənməli idi. Eyni zamanda, Putin Almaniyada maraqlarını qorumaq üçün kansler Angela Merkellə dostlaşıb. Rusiyanın Avropa ilə münasibətlərinin ziddinə.

Beləliklə, “Cənub axını” Türkiyənin qərb hissəsinə qədər uzanan 31,5 milyard kubmetr güclü “TurkStream”-ə çevrilib. Noyabrın sonlarında o, qazla doldurulub, Putin və Ərdoğan yanvarın 8-də kəmərin açılışını planlaşdırıblar.

2024-cü ilə qədər ildə 38 milyard kubmetr qaz tədarük etməli olan və Çinə uzanan “Sibir gücü” kəməri bu ayın əvvəlində istismara verilib.

Eyni zamanda, Rusiya maye qaz satışı üzrə Avropa bazarında ABŞ və Yaxın Şərq tədarükçüləri ilə rəqabətdədir. “Qazprom”un Fransanın “Total SA” şirkəti ilə birlikdə minoritar pay sahibi olduğu özəl şirkət “Novatek PJSC” 2018-ci ildə Yamal yarımadasındakı nəhəng LNG qurğusunu istismar etməyə başlayıb və bu il ikinci LNG zavoduna 21 milyard dollarlıq investisiya paketi təsdiqlənib.

2019-cu ilin üçüncü rübündə Rusiya Aİ-in Qətərdən sonra ikinci ən böyük tədarükçü olub – 15%; ABŞ 12% ilə dördüncü sıradadır. Doğrudur, ABŞ Enerji Məlumat İdarəsinin informasiyasına əsasən, Birləşmiş Ştatlar son zamanlarda Rusiyanı üstələyib.

“Şimal axını-2” ABŞ sanksiyası ilə üzləşdiyindən İsveçrə podratçısı “Allseas” ABŞ hökumətinin təsirinə düşməmək üçün layihə üzrə işləri dayandırıb. Amma “Qazprom”un öz boru kəməri çəkənləri var. Almaniya hökumətinin Transatlantik məsələlər üzrə koordinatoru Peter Beyer “Nord Stream-2”-un 2020-ci ilin ikinci yarısında fəaliyyət göstərəcəyini söyləyib.

Gecikmə Rusiyanı Ukrayna ilə daha yaxşı bir razılaşma etməyə məcbur edib. Ukrayna “Qazprom”dan ildə təxminən 3 milyard dollar tranzit haqqı alır və bu vəsait olmadan büdcəsində böyük boşluq yaranacaq.

Rusiya 2020-ci ildə minimum 65 milyard və sonrakı illərdə 40 milyard kubmetr həcmində 5 illik müqaviləyə razılıq verib. Digər kompromislər də əldə oluna bilər. Rusiya Ukraynanın öz ehtiyacları üçün birbaşa qaz tədarükünü bərpa edə bilər. Hazırkı prezident Zelenski Poroşenkodan daha praktikdir və Rusiyanın Ukraynanın şərq bölgələrində başlatdığı silahlı qarşıdurmaya son qoymaq istəyir. Aİ-nin vasitəşiliyi ilə yeni qaz sazişi Putinin Zelenski ilə sövdələşməyə və güzəştə getməyə hazır olduğunu göstərir.

2018-ci ildə 49,1 milyard dollar dəyərində təbii qaz ixrac edən və büdcə gəlirlərinin təxminən 7%-ini təşkil edən qaz sənayeli ölkə üçün bu vacibdir.

Əlbəttə, Rusiyanın ixrac tərəfdaşları, həm Avropa, həm də Çin kömürü əvəz etmək üçün daha çox qaza ehtiyac duyacaqlar. Rusiyanın Aİ-nin ən azı 2040-a qədər qaz tədarükünün üçdə birini təmin edəcəyi proqnozlaşdırılır.

Putindən sonra, daha xeyirxah Rusiya hökumətləri bundan təzyiq vasitəsi kimi deyil, yaxşı qonşuluq münasibətləri üçün əsas kimi istifadə edə biləcəklər.

Tərcümə: Strateq.az

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / XuralTAC

Marindən Bhuttoya qadınların yüksəlişi

Xural Yazıldığı tarix 29 Dekabr 2019

Mayya Liuhto

“Əl-Cəzirə”, 26.12.2019

Dekabrın 10-da beşpartiyalı koalisiya hökumətinə rəhbərlik edən Finlandiyanın solçu sosial-demokratları 34 yaşlı nəqliyyat və rabitə naziri Sanna Marini ölkənin yeni baş naziri seçiblər.

Qərar nisbətən naməlum bir siyasətçiyə bir gecədə beynəlxalq məşhurluq gətirib, axı, hər gün Marin kimi cavan bir qadın ölkəyə rəhbərlik etmək şansı qazanmır.

Dünyada dərc edilən və göstərilən saysız-hesabsız məqalə və telexəbərlərdə onun qəfil siyasi yüksəlişi “feminizmin qələbəsi” kimi qeyd edilib və Finlandiya “mütərəqqi”liyə görə təriflənib.

Marinin zəfəri bir çoxları tərəfindən Finlandiyada və ondan kənarda Nordik gender bərabərliyinin təzahürü olaraq qəbul edilib. Ancaq Finlandiya, həqiqətən, gənc qadının lider olması üçün unikal məkandırmı? Daha əhəmiyyətlisi, bir qadın liderinin olması ölkənin gender bərabərliyinin qəti sübutudurmu?

Bu meyara görə, çox vaxt “dərin mühafizəkar” və “patriarxal” adlandırılan və hətta qadınlar üçün dünyada ən təhlükəli məkan sayılan Pakistan, məsələn, 30 il əvvəl Finlandiya qədər inkişaf etmiş görünürdü. 35 yaşlı qadın – Bənəzir Bhutto baş nazir seçilmişdi.

O vaxtlar Bhutto nəinki dünyanın ən gənc baş naziri, eyni zamanda, ölkənin ən yüksək vəzifəsini tutan ilk müsəlman qadın idi. Bunun əksinə olaraq, Finlandiya ilk və yeganə qadın prezidentini on il sonra, 2000-ci ildə və ilk qadın baş nazirini 2003-cü ildə seçib.

Pakistan qadın dövlət başçısının seçilməsi üçün “mütərəqqi” Finlandiyanı məğlub edən yeganə “mühafizəkar”, əsasən müsəlmanlardan ibarət ölkə deyil. Xalidə Ziya 1991-ci ildə Banqladeşin, Tansu Cillər isə 1993-cü ildə Türkiyənin ilk qadın baş naziri seçilib.

Qlobal cənubun bir hissəsi olan və Qərbdə qadınlara qarşı “təhlükəli” və ya “düşmən” sayılan digər dövlətlərin də qadın liderləri olub. Şri-Lankanın ilk qadın baş naziri Sirimavo Bandaranaike 1960-cı ildə seçilib, İndira Qandi 1966-cı ildə Hindistanın baş naziri olub.

Hakimiyyət zirvəsinə yüksəlişi ölkəsinin feminist dəyərlərinin nəticəsi olaraq görülən Marindən fərqli olaraq, Bhuttonun vəzifə yüksəlişi anomaliya kimi qiymətləndirilib.

Keçmiş baş nazir Zülfüqar Əli Bhuttonun qızı olaraq Bhutto siyasi sülalə təmsilçisi idi və erkən yaşlarından siyasi karyera qururdu. Ailənin var-dövləti və statusu ona Harvard və Oksfordda təhsil alma imkanı verib.

Atası 1979-cu ildə hərbi diktator Ziyaül-Haqqın əmriylə edam olunduqdan sonra o, ölkədə demokratiyanın bərpası uğrunda mübarizəyə rəhbərlik edib. Ancaq siyasiləşmiş ailəsi, elit statusu və Pakistan cəmiyyətinin feodal mahiyyəti olmasaydı, o, yəqin ki, heç vaxt bunu edə bilməzdi.

Bhutto cinsi mənsubluğuna görə iki səlahiyyət müddətində əlavə maneələrlə qarşılaşıb və qadın iradəsinə tabe olmaq istəməyən mühafizəkar qüvvələrin təzyiqini əzməli olub.

Onun baş nazir seçilməsi Pakistandakı qadınlar üçün əsl qələbə idimi?

Ölkədəki qadınları vəziyyətini yüksəltmək və gücləndirmək üçün lider statusundan istifadə edibmi?

Həqiqətdə, Ziyaül-Haqqın dövründən qalan repressiya qanunları, qadın hüquqları qruplarının narahatlığına baxmayaraq, Bhuttonun iqtidarı dövründə toxunulmaz qalıb. Bundan əlavə, o, qadın əleyhdarı olan “Taliban” rejimini tanımaqla, qonşu Əfqanıstanda qadınlara edilən zülmə töhfə verib.

Marinin mənşəyi, əksinə, fəhlə sinfindəndir. Ölkəsində yaşayan hər bir uşağa pulsuz və keyfiyyətli təhsil təklif edilir, Pakistandan fərqli olaraq, pul və əlaqələrin yoxluğu baş nazir olma şansına maneə törətmir, odur ki, siyasi sistemdə ən yüksək pilləyə qalxmağı bacarıb.

Üstəlik, Finlandiyada qadınların işçi sinfindən olması təhsil almaq və siyasi təmsilçilik üçün əla şansdır. Pakistan bu reytinqlərdə ən aşağı səviyyədədir.

Ancaq bunların heç biri Finlandiyanın feminizm utopiyası, Pakistanın isə qadınların heç vaxt özlərini təhlükəsiz hiss edə bilmədiyi ölkə olduğunu ifadə etmir.

Hər iki ölkədə vəziyyət bundan daha mürəkkəbdir.

Bütün stereotiplərə baxmayaraq, Pakistan cəmiyyətinin bütün təbəqələri qadınlara düşmən deyil. Bu ölkədə Qərbdə nadir hallarda görünən liberalizm ocaqları var; təhsilli elitanın həyat tərzi Qərb elitasına heyrətamiz dərəcədə bənzəyir; cəmiyyətin aşağı təbəqələrində belə qızların təhsil almasına və şəxsi həyatlarını öhdələrinə buraxan ailələr var. Bir çox pakistanlı qadın, məsələn, polis kimi kişilərin üstünlük təşkil etdiyi sahələrdə çalışaraq stereotipləri dağıdır.

Bunlar qaydada istisnalar ola bilər, lakin bütün ölkə eyni fırça ilə rənglənməməlidir.

Finlandiyanın gender bərabərliyi uğrunda mübarizə, şübhəsiz, tamamlanmayıb və ölkə cinsi zülm, zorakılıq və ayrıseçkilikdən azad deyil.

Əvvəla, ölkənin siyasi tarixində kişilər üstünlük təşkil edir, yalnız 1990-cı illərin sonu və 2000-ci illərin əvvəllərində qadın nazirlərin sayı demək olar ki, sıfırdan yüksəlməyə başlayıb. Bu ilin əvvəlində bir qadın nazirin – Annika Saarikkonun Finlandiyada vəzifədə olarkən, hamiləliyi müzakirə mövzusuna çevrilib.

Hətta Finlandiya kimi qondarma mütərəqqi cəmiyyətdə bəziləri düşünürlər ki, vəzifədə olarkən doğma qadının öz vəzifələrini yerinə yetirmə qabiliyyətinə mane olur. Pakistanda, 1990-cı illərdə Bhutto ofisdə olarkən, körpə dünyaya gətirib.

Finlandiya qadınlar üçün, bir növ, cənnət kimi tanıdılarkən, ölkədə təcavüz və məişət zorakılığının həyəcanverici miqyası nəzərə alınmır. Son hesabata görə, 15 yaşdan yuxarı qadın və qızların təxminən 50 faizi fiziki və ya cinsi zorakılığa məruz qalıb. Əslində, 2014-cü ildə aparılan bir araşdırma Finlyandiyanın qadınlar üçün Aİ-nin ən zorakı ölkə olduğunu müəyyənləşdirib.

Üstəlik, Finlandiya əslində, Marini baş nazir seçməyib. Antti Rinnenin istefasından sonra partiyası tərəfindən bu vəzifəyə irəli sürülüb. Əgər Finlandiyada əsl seçki olsaydı, çox güman ki, indi hakimiyyətdə anti-feminist, millətçi bir hökumət olardı. Marinin Sosial Demokrat Partiyası, bu ilin aprelində olduğu kimi, qalib gəlməzdi.

Qərbin hər yerində olduğu kimi, Finlandiyada da son illərdə miqrasiya əleyhinə əhval-ruhiyyə artmaqdadır. Bu cür siyasi qüvvələrin nümayiş etdirdiyi islamofobiya, ümumiyyətlə, feminizmə qarşı müxalifət və ya qadınlara açıq nifrətlə əl-ələ verir. Son parlament seçkilərində isə ən çox səs toplayan, miqrasiya əleyhinə mövqeyi ilə tanınan Fin Partiyasının lideri Yussi Halla-aho olub.

Həmin partiyanın gənclər qanadı feminizmin cəmiyyət üçün zərərli olduğuna inandığından özünü anti-feminist elan edib və Halla-ahonun özü təcavüzkarların yaşıl-sol tərəfdarları hədəfinə alacağına ümid edib.

Son anket sorğularına görə, indi onun partiyası Finlandiyada ən populyar siyasi qurumdur.

Bu, bəlkə də Finlandiyadakı siyasi mühit haqqında Marinin baş nazirliyindən daha çox şey söyləyir. Finlandiya – getdikcə daha çox insanın feminizmi “həddi aşan” təzahür sayan patriarxal cəmiyyətdir. Ancaq bütün bunlar müəyyən şəkildə Marin barədə xəbərlərlə basdırılır.

Şübhəsiz, Finlandiyada, belə dövrlərdə Marinın baş nazirliyi, finlərin bütün partiyalara nifrət etməsini nəzərə alaraq, rəmzi məna daşıyır.

O, şiddətli müxalifətlə üz-üzə qalacaq və hökumətinin gender bərabərliyi və irqçiliyə verəcəyi faktik töhfələrin nə olacağını hələ bilmirik.

Gənc qadın siyasətçilərin hakimiyyətə gəlməsinin əhəmiyyəti danılmazdır, ancaq kontekst də vacibdir. Bir qadının ölkəyə rəhbərlik etməsi avtomatik olaraq qadınların orada yaxşı yaşaması mənası vermir.

Tərcümə: Strateq.az

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / CƏMİYYƏT / XuralTAC

“Hacı Nadir dedi ki, rəqqasələrin hamısını…”-RƏFSƏNCANİNİN “XATİRAT”I

Xural Yazıldığı tarix 27 Dekabr 2019

Əziz Rzazadə

Strateq.az

“Xatirat”ın davamını təqdim edirəm…

14 mart 1995

ECO Zirvəsi üçün “Marriott” otelinə getdik…

…Naharda baş nazir Bhuttonun qonağı olduq. Günorta yeməyindən əvvəl xarici işlər naziri ilə birlikdə gəlmiş azərbaycanlı din xadimi cənab [Allahşükür] Paşazadə ilə söhbətimiz oldu. Soruşdum ki, cənab Əliyev niyə gəlmədi? Dedi ki, şimal-qərbdəki bir şəhərdə müstəqillik tələb edən (itaətsizlik edən – Ə.R.) bir polis rəisinə görə (söhbət Xüsusi Təyinatlı Polis Dəstəsinin – XTPD-nin rəhbəri Rövşən Cavadovun rəhbərliyi ilə dövlət çevrilişi cəhdindən gedir – Ə.R.) ölkədə qalıb ki, fitnənin qarşısını alsın. Dedi, Azərbaycanda hökumət populyarlığını itirib, Azərbaycanda cənab Seyyid Məhəmməd Ruhaninin (Ayətullahül-Üzma Seyyid Məhəmməd Sadiq Ruhani – Ə.R.) mərcəiyyət nüfuzu Ayətullah Xamnəinin nüfuzundan daha genişdir, çünki o, pul verib təbliğat apardır, müxalifət də siyasi cəhətdən onun təbliğinə qoşulub.

15 mart 1995

Ondan əvvəl (Tacikistan prezidenti İmoməli Rahmon – Ə.R.) Azərbaycanın xarici işlər naziri (Həsən Həsənov – Ə.R.) gəldi. Dedi ki, Əliyevin [ECO sammitində] yoxluğuna səbəb şimal polisinin qiyamı və Dağlıq Qarabağ məsələsindəki narahatlıqdır.

Nə müharibə etmək gücləri var, nə də status-kvonun davam etməsinə dözümləri. Onlar Rusiyanı ermənipərəst hesab edir və Rusiya ilə ahəngdar münasibətlərin yoxluğunu Rusiyanın ekspansionist tələbləri ilə əlaqələndirirlər, o cümlədən Azərbaycan ərazisində hərbi baza qurmaq, cənub sərhədlərində mövcudluq və Xəzər dənizində Rusiyanın müstəsna hegemonluq istəyi ilə.

Və… İranın qaynaqlarını qorumaq məramı ilə bu tələbləri birtəhər rədd etdiklərini deyir, bizə minnət qoyaraq daha çox dəstək gözlədiklərini təvəqqe edirlər.

16 may 1995

Ermənistanın baş naziri [cənab Herand Baqratyan] və yoldaşları gəldi. Prezidentin məktubunu gətirmişdilər; qaz, elektrik və ticarət sektorundakı razılaşmalardan məmnun idilər. Mən də Qarabağ münaqişəsinə son qoyulmasının zəruriliyini vurğuladım.

24 noyabr 1996

Azərbaycanla Ermənistan arasında barışıq ehtimalı müzakirə edildi. Doktor Həbibinin gətirdiyi xəbərə görə, azərbaycanlılar Qarabağa muxtariyyət verməyə hazırdırlar.

***

Beləliklə, mərhum Haşimi Rəfsəncaninin gündəliyindən böyük bir bölümlə tanışlığınız oldu.

Davam, ya tamam?

Əslində, sabiq İran prezidentinin Azərbaycanla bağlı qeydləri 1980-lərdən başlayır. Onun “Quruculuq və tərəqqi” kitabındakı xatirələri də bunu deməyə əsas verir.

Haşimi Rəfsəncaninin Azərbaycana ilk səfəri bu dövrə təsadüf edir. Kitabda bununla bağlı qeyd olunub:

“İraqla müharibədə atəşkəs elan edildikdən sonra sovet rejimini dəyişdirməsi ilə dünyada şöhrət qazanmış cənab [Mixail] Qorbaçov 12 noyabr 1988-ci ildə bizə mesaj göndərdi. Məni Sovet İttifaqına səfərə dəvət edirdi.

İmamla məsləhətləşdikdən sonra səfərin prinsipi ilə razılaşdıq. Yeni vəziyyəti, İmamın Qorbaçova yazdığı məktubu və münasibətlərdəki mənfi izləri nəzərə alaraq, Əfqanıstandakı problemlər və müharibədə Sovetlərin İraqa dəstəyinə görə bu dəvət mediada və daxili və xarici dairələrdə geniş əks-səda tapdı.

22 may 1989-cu ildə səfər qətiləşdi və Sovet İttifaqından başqa paralel olaraq Bolqarıstana dəvət olunmuşdum. Səfərin vaxtı ilə bağlı çoxlu müzakirə apardıq, amma ruslar razılaşmadı və Bolqarıstana səfərin təxirə salınmasını istədilər.

Qorbaçovun yüksək səviyyəli nümayəndə heyəti ilə iki ölkənin siyasət, iqtisadiyyat, müdafiə, silah satışı, nüvə energetikası və s. sahələrdə aparılan danışıqlar, müzakirələr nəticəsində vacib və əhatəli razılaşmaların əldə olunması əhəmiyyətli idi. Təəssüf ki, onun bir hissəsi hələ də tam olaraq həyata keçirilməyib.

O dövrdə Leninqrad və Bakı səfəri Sovet İttifaqına səyahət çərçivəsində çox vacib idi”.

Bu məqamda diqqəti “Xatirat”dan ayırıb mərhum Hacı Əlikram Əliyevin qeydlərinə yönəltmək istəyirəm. Haşimi Rəfsəncaninin memurlarının tərtibçiləri Bakıya ilk səfərlə bağlı onun xatirəsinə də yer ayırmağı vacib sayıblar. Məncə, düzgün qərardır, çünki Hacı Əlikramın qeydləri o dövrü və Haşimi Rəfsəncaninin Azərbaycana ilk gəlişinin yaratdığı coşqunu rəssam fırçası kimi təsvir edir:

“Cənab Haşimi Rəfsəncaninin Sovet İttifaqına gələcəyinə əmin olduğumuz zaman biz, 8 hacı Moskvaya getdik, ancaq onunla görüşə bilmədik. Bir Moskva müsəlmanının möcüzəvi köməyi ilə bilet alıb Bakıya qayıtdıq. Telefonla xalqa məlumat verdik və Rəfsəncaninin Azərbaycana gələcəyi vəd olunan gün onu qarşılamağa çıxdıq.

Böyük izdiham toplandı və onun istiqbalı zamanı insanlarda qəribə bir sevgi vardı.

Hökumət azərbaycanlı qızlardan ibarət rəqqasələrlə Rəfsəncanini qarşılamaq istəyirdi. Azərbaycanlı dindarlardan biri olan Hacı Nadir dedi ki, cənab Haşimi İslamı təmsil edir və təhdid etdi ki, rəqqasələr yığışdırılmazsa, hamısını qanına qəltan edəcək.

Hökumətin planı ləğv edildi…”

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / DÜNYA / XuralTAC

Rotşild və Rokfeller ailələri dünya əhalisini niyə azaltmaq istəyirlər?-ARAŞDIRMA

Xural Yazıldığı tarix 23 Dekabr 2019

Ergün Diler

“Takvim”, Türkiyə, 21 dekabr 2019-cu il

Əvvəllər dünyada gedən mübarizəni, döyüşü və savaşı anlamaq üçün baxılacaq çox nöqtə vardı. İndi isə bu sahə daralıb. Diqqəti iki böyük gücə, iki böyük daşıyıcıya, iki böyük ağıla yönəltmək, onlara baxmaq lazımdır. İkisi və onları təmsil edən cərəyanlar arasında gedən mübarizə, şişirtməsiz, bütün paytaxtları sarsıtmaqda, silkələməkdədir. Bu güc mübarizəsi siyasət, elm, idman, ədəbiyyat, bank sistemi, müdafiə sənayesi və gələcəyə təsir etməkdədir. Doğrusu, aralarında sülh və anlaşma olmazsa, uzaqda qalmaq, təsirlənməmək mümkün deyildir. Bütün dünyanı belə anlaya bilsək, daxildəki siyasi hərəkətliliyi, rəqabəti də anlaya bilərik. Gəlin, məsələni birlikdə açaraq irəliləyək…

Bir qabiliyyətimiz olsa və əlçatmaz yüksəklikdəki informasiyaya giriş əldə edə bilsək, görərik ki, əslində, Rokfeller və Rotşild ailələri bir-birinə oxşar dünya istəyirlər. Bu iki böyük oyunçunun ən böyük ortaq nöqtəsi budur.

Lakin dünyanı böyük bir kənd kimi idarə etmək istəyən bu iki ailə eyni pəncərədən baxsa da, münasibətlərində böyük qopma yaşadılar. Nə üçün? Daha öncə detallara yer vermişdim.

Yenə qaldığımız yerdən davam edək. Rotşild ailəsinin 21 nəfərlik qruplara ayrılmış 11 komandası vardır. Onlar müxtəlif mövzularda araşdırma aparır və Rotşild ailəsinin planlarına yön verirlər.

Ailənin iqtisadiyyat və sosiologiya qurumunda aparılan araşdırmalar yoxsulların, hətta aclıq həddinin altında yaşayanların sayının artacağını öncədən gördü. Yəni, aclıq və yoxsulluğun artacağı öncədən təxmin edildi. Nə zaman? 2007-ci ildə.

Elə o andan etibarən ABŞ-da ipoteka böhranı başladı və 3 il, yəni 2010-ci ilədək davam etdi. Xüsusilə 2008-ci il dünyanın ən çətin ili olaraq qəbul edildi.

Bu böyük böhran Rotşild və Rokfeller ailələrinin ortaq qərarı idi. Bu iki ailə böhrandan böyüyərək çıxdı. 10 trilyon dollara yaxın pul çap edildi. Və bu iki ailənin istədiyi şəkildə istifadə edildi.

Ancaq bu ailələrin hər biri dünyanı təkbaşına idarə etmə planı qurduğu anda anlaşılmazlıq başladı. Bir çox sahədə qarşı-qarşıya gəlsələr də, bir məsələdə hələ də ortaqlıq edirlər. Bir məsələdə eyni cür fikirləşirlər. Dünyadakı yuxarı təbəqənin daha da zənginləşməsini, orta təbəqənin əvvəlki aşağı təbəqəni əvəz etməsini, aşağı təbəqənin isə modern köləlik həyatı sürməsini istəyirlər.

ABŞ superdövlətdir. Ancaq ölkədə aclıq həddinin altında yaşayan 50 milyondan çox adam var. Bu, necə bir superdövlətdir? Pullu zənginlərin daha da gücləndiyi ABŞ-da təbəqələrarası fərq hər gün artır, daha da böyüyür.

Dünyanın ən zəngin 26 milyarderinin mal varlığının dünya əhalisinin ən yoxsul 50%-ni təşkil edən 3,8 milyard insanın cəmi mal varlığını ötdüyünü də bilirik. Daha öncə bununla bağlı “zəngin-yoxsul piramidası”nı sizinlə paylaşmışdım. Xatırlayanlar bunu bilir. Məsələn, Rotşild ailəsinin idarə etdiyi pul, zənginlik milyardlarla insanınkından artıqdır. Diqqətlə baxılarsa, rəqəmlər bunu təsdiq edər. Bu, Rokfeller ailəsi üçün də keçərlidir.

İngiltərədə aclıq həddinin altında yaşayanların sayı 15 milyonu, Almaniyada 16 milyonu keçdi. Fransada isə 10 milyondan az, yəni təqribən 9,6 milyon aclıq həddinin altında yaşayan insan vardır. Cəmi 512 milyon əhalisi olan AB-də əhalinin 20%-i, yəni 100 milyondan çoxu aclıq həddinin altında yaşayır. Deməli, bu iki ailənin böyük planı uğurlu şəkildə davam edir. Dalaşsalar da, ortaq nöqtədə ayrılıq yoxdur.

Dünyada aclıq həddinin altında yaşayan əhalinin ümumi sayı 2 milyard 200 milyonu keçdi. 2030-cu ildə bu rəqəm 3 milyardı aşacaq. Bu səbəblə, Rotşild və Rokfeller ailələri daha bir məsələdə ortaqlıq edirlər. O da böyük savaşlar məsələsidir. Dünya əhalisinin 15% azalması lazımdır.

Hansı bölgələr hədəf seçiləcək? Əlbəttə, Orta Şərq, Afrika, Asiya və Latın Amerikası ölkələri. Bu bölgələrdəki enerji ehtiyatlarının çox önəmli olması onları daha güclü formada hədəf halına gətirir.

Bu iki ailənin çox önəmli bir abidəsi vardır. ABŞ-ın Corciya ştatına bağlı olan Elberti dairəsində dünyanın gələcəyi ilə bağlı bir abidə qoyuldu. 1979-cu ildə inşa edilən bu abidədə yeni dünya nizamı ilə əlaqədar çox önəmli maddələr vardır. Bu 10 maddənin ən önəmlisində, yəni ilkində yazılıb: “İnsanların sayı daima təbiət ilə uyumlu olmalıdır. Əhalinin sayı 500 milyonun altında qalmalıdır”. 6-cı maddə də maraqlıdır: ”Bütün mübahisələri dövlətlərüstü bir məhkəməyə götürün”.

“Corciya bələdçi daşı” (“Georgia Guidestones”) abidəsinin kim tərəfindən qoyulduğu məlum olmasa da, bu, Rokfeller və Rotşild ailəsinin 1979-cu il anlaşmasının dünyaya elan edilməsi idi.

İndi həmin abidə üzərindəki 1-ci maddə bu iki ailənin əsla pozmayacağı ortaqlığın əsasında durur. Bu ortaqlıq dünya durduqca duracaq. Nə qədər müddət keçirsə keçsin, əhalinin sayı məsələsində ortaqlıq davam edəcək. Və buna nəzarət ediləcək.

Eyni zamanda bəzi ağıllı şəxslər bu ortaqlığı nəzərə alaraq, “Böyük ortaqlıq böyük savaş gətirəcək” deməkdədir. Bu səbəblə, aclıq daha da artacaq.

Afrika ölkələrinin yeraltı zənginlikləri o qədər çoxdur ki, bəlkə də, ən xoşbəxt coğrafiya bu qitə ola bilrədi. Ancaq bu iki ailə ona izin verməyəcək. Bu məsələdə dövlətlərin verəcəyi qərarların da önəmi yoxdur.

Bu iki ailənin dünyanı təkbaşına idarə etmə fikri son 100 ildə çox önə çıxmırdı. Ancaq ailələrin gənc nəsillərini təmsil edən 40 yaşlarındakı varisləri bu münaqişəni sürətləndirdi. 102 yaşlı Devid Rokfeller 2017-ci ildə ölən zaman bu iki ailənin böyük ortaqlığı davam etdirmə ehtimalı artıq tamamilə bitdi. Məhz bu “idarəetmə istəyi” ölkələri, dövlətləri və millətləri iki ayrı nöqtəyə sürükləyəcək.

Bu arada, iki böyük oyunçu bir-birinin istifadə etdiyi şəxsləri ortadan qaldıracaq. Pul da, silah da, enerji də hədəf olacaq. Bu məqsəd üçün açar rolu oynayan ölkələr də, Türkiyə kimi, mənzil daxilində olacaq. Aralıq dənizi bu səbəblə son dərəcə önəmli hala gəldi.

İki ailənin də həm pula, həm də siyasətə nəzarət edən adamları var və olacaq. Bunu yaxında buralarda gərginlik artan zaman daha aydın görəcəyik. Biz uzun illərdir bütün hadisələri yaxından baxaraq dəyərləndirdiyimizə görə, bu mövzudan uzaq qalmışıq. Ancaq məsələnin, baş verən hadisələrin mahiyyəti budur. Çox şey baş verəcək. Nələrin olacağını bir ovuc insandan başqa heç kim bilmir. Baxaq görək, nələr olacaq…

Qeyd: “Corciya bələdçi daşı” (“Georgia Guidestones”) abidəsi 6 qranit daşdan ibarətdir. Onların üzərində 8 müasir və 4 antik dildə yazılan 10 prinsip vardır. 4 qranit daş bir-birindən ayrı yönlərə baxdığı halda, onların ortasında olan bir incə qranit sütun təpəsinə yerləşdirilmiş qapağı saxlayır. 5,47 m yüksəkliyindəki abidənin ümumi ağırlığı təqribən 108 tondur (107 min 840 kq). Həmin 10 prinsip abidənin 4 böyük parçasının üzərində ingilis, rus, ərəb, ispan, çin, hind, ibrani və suaxili dilində qazılmışdır.

Tərcümə Strateq.az-ındır

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / GÜNDƏM / XuralTAC

Rəfsəncani “Xatirat”ında nələr yazıb: “Azərbaycanlı nazir sazişi sabotaj etdi”

Xural Yazıldığı tarix 22 Dekabr 2019

Əziz Rzazadə

Strateq.az

Haşimi Rəfsəncaninin “Xatirat”ında bu qeydləri təkrar oxuyarkən, iki səbəbə görə təəccübləndim.

Birincisi, o dövrün bəzi məqamları ilə bağlı xüsusi bir qeydi yoxdur. Misal üçün, Müstəqil Dövlətlər Birliyinin yaradılması, yaxud Ayaz Mütəllibovun istefası.

İkincisi, o dövrü yaddaşımda təzələyib, qıtlığı, mübaribəni, saysız-hesabsız ölümləri və biçarəliyimizi xatırladım.

İlahi, biz nələrdən keçmişik, biz bütün bunlara necə dözə bilmişik!

19 dekabr 1991

Yeltsinin müavini, Rusiya Federasiyasının vitse-prezidenti [cənab Aleksandr Rutskoy] gəldi. Hərbçidir, siyasi və diplomatik məsələlərdə xamdır. Yeltsinin məktubunu gətirdi. İrana gəlməyə hazır olduğunu, əksəri Rusiyaya aid keçmiş müqavilələrin icra edilməsini yazıb və Əfqanıstandakı əsirlərinin sərbəst buraxılmasını kömək etməyimizi xahiş edir.

[Rutskoy] Qorbaçovun siyasətini tənqid etdi, Türkiyənin Azərbaycanla təmasını gücləndirməsi iddiasındadır və deyir ki, məqsədlidir.

[SSRİ-dən miras qalan] enerjinin – 93%, ağır sənayenin – 88% və hərbi sənayenin – 85%-lik payının Rusiyada olduğunu iddia edir. Dedi ki, İran bölgənin ən vacib ölkəsi hesab olunur və müəyyən münasibətlər istəyirlər.

İşlərimi gün batana qədər bitirdim və gün batanda evə gəldim.

24 dekabr 1991

[İqtisadi işlər və maliyyə naziri] doktor [Möhsün] Nurbəxş gəldi. Sovet Azərbaycanına gedir, qaz alqı-satqısı müqaviləsi və digər məsələlərdə mənimlə məsləhətləşdi. Dedim ki, tam səlahiyyət sahibidir. Keçmiş Sovet İttifaqının (Rusiyanın – Ə.R.) bundan narahat olmaması şərti ilə İran qazının orada istehlakı, qaz boru kəmərinin Avropaya uzadılması, Xəzəryanı dövlətlərin əməkdaşlığı, orada bir bankın qurulması və İran rialının işlənməsi məsələrini müzakirə etsin.

5 yanvar 1992

Axşam cənab [Mahmud] Vaezi gəldi. Keçmiş Sovet Azərbaycana səfəri barədə məlumat verdi. Onlar silah-sursat, hərbi təlim və neft-qaz əməkdaşlığının inkişafını xahiş, Ukraynaya da qaz verməyi təklif etdilər.

8 yanvar 1992

Neft naziri [Qulamrza Ağazadə] gəldi və Bakıya səfəri barədə məlumat verdi. Azərbaycan və Ukrayna ilə yaxşı müqavilələr bağlanılıb. Ukraynalılar İrandan qaz və neft almaq istəyirlər, hazırda Rusiyadan tədarük edir və gələcəkdə keçmiş Sovet İttifaqı (Rusiya – Ə.R.) ilə ixtilafın ortaya çıxacağını nəzərə alaraq, alternativ axtarırlar.

Deyilənə görə, amerikalılar onlara Qətərdən qaz tədarükünü və kəmər çəkməyi təklif ediblər, ancaq ukraynalılar Azərbaycana və İrana üstünlük veriblər.

Gələn il, birinci mərhələdə Türkmənistandan Azərbaycana 9 milyard kubmetr qaz tədarük ediləcək və o, Ukraynaya nəql olunacaq. Bunun əvəzində Azərbaycan bizdən üç kəmər vasitəsilə 75 milyard kubmetr qaz və 45 milyon ton neft tədarük edəcək. Bu təkliflər həyata keçirilərsə, çox məntiqli və faydalıdır, işlər davam etdirilməlidir.

11 yanvar 1992

[Kəşfiyyat naziri] Cənab [Mustafa] Purməhəmmədi gəldi. İrlandiya və İngiltərə, PKK və Türkiyə, Birləşmiş Ərəb Əmirliklərindəki münafiqlər, keçmiş Sovet Azərbaycanı… haqqında məruzə etdi.

30 yanvar 1992

Axşam cənab [Seyyid Əbdülkərim] Musəvi Ərdəbili gəldi. Səhhəti yaxşıdır, bir neçə gün əvvəl yüngül insult keçirmişdi. Darül-Aləm Universiteti üçün yardım istədi və Azərbaycana daha çox kömək etməyimizi tövsiyə etdi.

10 fevral 1992

Axşam Emənistanın xarici işlər naziri gəldi. O, Ermənistandakı vəziyyət, enerji problemi və Azərbaycanla Dağlıq Qarabağ bölgəsindəki münaqişə ilə bağlı geniş izahat verdi. Əməkdaşlığın inkişafı, Araz çayı üzərində körpü salınması və gömrük məntəqəsinin açılması, İrandan qaz xəttinin çəkilməsinə çağırdı.

Qərara alındı ki, İran Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə vasitəçilik etsin.

16 fevral 1992

Səhər saat 9-da İƏT Zirvəsi qonaqlarını qarşılamaq üçün [Mehrabad] hava limanına getdik.

Azərbaycanın prezidenti [Ayaz] Mütəllibov gəldi. Baş nazirlərindən qabaq təşrif gətirmişdi. Çünki o, Pekində idi. Buna görə də, [Mütəllibov] görüşlərini qaçaraq başa vurub özünü Tehrana çatdırmışdı. Rəsmi qarşılanma və qısa müsahibələr oldu. [Mütəllibov] Azərbaycanın vəziyyətindən çox nigarandır.

…İclasdan sonra Azərbaycan Respublikasının baş naziri [Həsən] Həsənovla görüşdüm. Çox açıq və səlis şəkildə öz və SSR-nin digər respublikalarında olan problemlərdən danışdı. Ermənistanla müharibədən çox narahatdır və böyük israrla müharibənin qurtarması üçün vasitəçi olmağımızı istəyirdi. Özlərini zəif hiss edirdilər. [Həsənov] rusların Ermənistana xeyli silah verdiyini və Azərbaycana vermədiyini iddia edirdi.

Deyirdi ki, indi həm Amerika, həm də Rusiya Ermənistanı dəstəkləyir. Sovet ordusu hələ də respublikalarda qalıb, Rusiyanın tabeliyindədir və yerli hökumətləri vecinə almır.

…Həmin gün şam yeməyindən sonra [Mərkəzi Bankın sədri] cənab [Məhəmməd Hüseyn] Adeli gəldi və dedi ki, Azərbaycanla onların əsginaslarının (manatın – Ə.R.) bizdə çap edilməsinə razılaşıblar.

17 fevral 1992

Səhər saat 8-də İƏT Zirvəsi qonaqları ilə görüşmək üçün XİN-in Tədqiqat Bürosuna getdim.

Azərbaycan prezidenti [cənab Ayaz Mütəllibov] gəldi. O, ermənilərlə münaqişə ilə bağlı narahatlığını bildirdi və Rusiyanın Ermənistanı dəstəklədiyini iddia etdi.

23 fevral 1992

Cənab doktor Vilayəti vasitəçilik üçün Azərbaycana və Ermənistana səfər edəcəyi barədə məlumat verdi.

29 fevral 1992

[Xarici işlər naziri] doktor Vilayəti gəldi və Azərbaycana və Ermənistana etdiyi səfərlər haqqında məlumat verdi.

…Ali Milli Təhlükəsizlik Şurası toplandı. Doktor Vilayətinin səfəri, Azərbaycanla Ermənistan arasındakı vasitəçiliyimiz, İraq xalqına kömək və İran kürd əks-inqilabına maneə ilə əlaqədar məsələr nəzərdən keçirildi və qərarlar qəbul olundu.

8 mart 1992

Ayətullah Xamnəinin iftar qonağı idim. Azərbaycan və Ermənistana dərman göndərilməsi və ölkənin ümumi problemləri barədə danışıqlarımız oldu. Bu il oruc tutur, öd kisəsi əməliyyatından sonra səhhəti yaxşıdır. Əvvəlki illərdə oruc tuta bilməmişdi.

12 mart 1992

Azərbaycandakı mədəniyyətə dəstək heyətindən (Mədəniyyət Mərkəzi – Ə.R.) cənab [Seyyid Əli Əkbər] Ocaqnejad və Əhmədi gəldi. 48 tələbənin qəbulu, video kassetlər, pul göndərilməsi və türk dilində kitabların hazırlanması da daxil olmaqla, işlər haqqında məlumat verdilər. Ayətullah Meşkini və Fazil [Lənkəraninin] məktubunu təqdim edib kömək istədilər. 20 milyon tümən yardım etdim. Onları həvəsləndirdim. Qərar verdim.

Günorta saatlarında Azərbaycanın baş naziri [Həsən] Həsənov zəng etdi. Ermənilərin təzyiqindən narahat idi, Azərbaycanın Ağdam şəhərinin (rayonunun – Ə.R.) bir hissəsini aldıqlarını və hələ də irəlilədiklərini söylədi. Məndən xahiş etdi ki, problemin həlli üçün Ermənistan və Rusiya prezidentləri ilə danışım, BMT-də aktiv olum.

Ermənistan prezidenti [Levon] Ter-Petrosyanla söhbətim oldu. Ağdamın işğalını inkar edərək vəziyyəti nəzarətinə götürməyə razılıq verdi. Dedi, ABŞ sülh danışıqları üçün Ermənistandan Belçikada, Türkiyə ilə bir toplantıda iştirakı tələb edir və Ermənistan bu təklifi rədd edib, İranın iştirakı olmadan razı deyil.

19 mart 1992

Fati (Fatimə Haşimi Rəfsəncani, böyük qızı – Ə.R.) Sovet Azərbaycanından, Bakıdan telefonla zəng etdi. Cənab [Mahmud] Vaezinin ailəsi ilə birlikdə maşınla gediblər.

Hesabatlarda İranın Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı vasitəçiliyində irəlilyişin diqqət mərkəzində olduğu iddia edilir.

20 mart 1992

Evdə idim. Hesabatları oxuyurdum. İffət (Rəfsəncaninin xanımı – Ə.R.) və Yasir də yanımda idi. Fati və övladları Azərbaycandadır. Faizə də Kiş şəhərinə getdi.

21 mart 1992

Axşam və gecə qohumlar gəldi. Vaxtımın çoxu hesabatların mütaliəsinə sərf olundu. [Azərbaycan Respublikası ilə Ermənistan Respublikası arasında], Dağlıq Qarabağ bölgəsində İranın təşəbbüsü ilə atəşkəs bərqərar edilib, nisbi riayət olunur, lakin Qərb mediası bunu İranın səyi adlandırmaq istəmir.

24 mart 1992

Səid, Fati və uşaqlar gəldi. Keçmiş Sovet Azərbaycandan qayıtdılar. Bir az onların yoxsulluğu, geriqalmışlığı, problemlərindən və oradakı insanların İrana maraq və ümidlərindən danışdılar. Dedilər ki, Türkiyənin yalan təbliğatı ucbatından əslində, ağ yalan olan İranın Ermənistana köməyinə dair böhtan atılır.

25 mart 1992

Axşam hökumət üzvlərinin iclasında iştirak etdim. Seçki və monitorinq hesabatını daxili işlər naziri [Abdullah Nuri] və Dağlıq Qarabağdakı vasitəçilik vəziyyəti barədə [xarici işlər naziri] doktor Vilayəti hesabat verdilər. Xüsusən, Azərbaycan xalqının İranın ermənilərə qarşı müsəlmanların tərəfdarı olmasına ümidini və Azərbaycanın tərəfini tutduğumuz təqdirdə vasitəçilik imkanın itiriləcəyini, ermənilərin Qərb, xüsusən ABŞ tərəfindən dəstəklənəcəyini nəzərə alaraq, bu vasitəçiliklə bağlı bəzi problemləri müzakirə etdik.

28 mart 1992

Ali Milli Təhlükəsizlik Şurasının iclasında [xarici işlər nazirinin müavini] cənab [Mahmud] Vaezi Dağlıq Qarabağ bölgəsindəki vasitəçilik tədbirlərinin gedişatı haqqında məlumat verdi və məmnunluğunu bildirdi. Qərara alındı ki, Azərbaycanın tələfatları məsələsi diqqətlə izlənilsin və səylər göstərilsin. İnsanlar inandırılsın ki, İranın addımları onların nəfinədir, bu, onların açıq şəkildə dəstəklənməsi və ermənilərə qarşı çıxmaqdan daha yaxşıdır. [Vaezi] Azərbaycan xalqının bunu başa düşdüyünü iddia etdi.

3 aprel 1992

Axşam XİN-in təkidi ilə telefonla Almaniya kansleri cənab [Helmut] Kolla Dağlıq Qarabağ bölgəsində vasitəçilik sahəsində koordinasiya və iki ölkənin mübadiləsində tarazlığın vacibliyini müzakirə etdim.

11 aprel 1992

[Ali Rəhbərin nümayəndəsi və İranın Həcc qəyyumu] cənab [Məhəmməd Məhəmmədi] Reyşəhri gəldi. Bu il Azərbaycan zəvvarlarının da İranın həcc qafiləsinə daxil edilməsini tövsiyə etdi.

15 aprel 1992

Ukraynada, Portuqaliyada və Azərbaycandakı yeni səfirlərimiz vida verməyə və təlimatlar almağa gəldilər

2 may 1992

Axşam doktor Vilayəti və [Mahmud] Vaezi gəldi. Ermənistan və Azərbaycan prezidentlərinin İrana səfəri və mənim Türkmənistana səfərim müzakirə edildi.

4 may 1992

Keçmiş Sovet Azərbaycanının baş prokuroru [cənab Babayev (Murad Babayev – Ə.R.)] və yoldaşları gəldi. Onların mövqeləri və İranın köməyinə ümidlərindən söz açıldı.

5 may 1992

Azərbaycan və Ermənistan qonaqları üçün proqram hazırladıq.

6 may 1992-ci il

…Azərbaycanın prezidenti əvəzi cənab Yaqub Məmmədovu qarşılamaq üçün [Mehrabad] hava limanına getdik. Rəsmi qarşılanma mərasimi və qısa müsahibədən sonra onu müşayiət edən nazir [Qulamrza] Şafei ilə birlikdə Səadabada getdi.

İqamətgahıma gəldim. Bir saat işlərimi gördüm, sonra Azərbaycan nümayəndə heyəti gəldi. Əvvəlcə fərdi görüşümüz oldu, hərtərəfli əməkdaşlığı inkişaf etdirmək istədilər. Sonra Qarabağ və müharibə haqqında söhbətlər oldu. Səmimi olaraq sülh istədiklərini söylədi. Sonra bu məsələlərlə bağlı rəsmi danışıqlar oldu.

Axşam hava limanına Ermənistan prezidenti [cənab Levon Ter-Petrosyanı] və digər cənabları qarşılamaq üçün getdik. Rəsmi qarşılama və müsahibədən sonra [iqtisadiyyat və maliyyə naziri] doktor [Möhsün] Nurbəxşin müşayiəti ilə Səadabada getdilər. Mən iqamətgaha qayıtdım. İffət də onun xanımını qarşıladı.

Günbatana yaxın gəldilər. Fərdi və rəsmi danışıqlarımız oldu. İkitərəfli əməkdaşlıq və Dağlıq Qarabağ və s. məsələlərdə rəylər Azərbaycan nümayəndə heyətinin fikirlərinə bənzəyirdi: yollar, dəmir yolları, körpülər, qaz və qida məhsulları istəyirlər.

Şam yeməyini Azərbaycan nümayəndə heyəti ilə birlikdə yedik. Halbuki hər iki nümayəndə heyətinin birgə iştirakı ilə olmalı idi, amma ermənilər imtina etdilər ki, bizim üçün ayrıca ziyafət olmalıdır.

Yeməkdən əvvəl və şam yeməyi zamanı Azərbaycandakı vəziyyəti müzakirə və xeyli məlumat əldə etdik. Fərdi danışıqlarda silah tələb etdilər. Hər iki nümayəndə heyəti sülhlə bağlı xoş məram ifadə etdilər.

Çisələyirdi. Gec evə gəldim.

7 may 1992

Günortadan əvvəl iqamətgahıma gedib işlərimi görməyə başladım. Qonaqlara görə müxtəlif təyinatlı görüşləri ləğv etdim. Səhər saat 11-də iki – Azərbaycan və Ermənistan nümayəndə heyəti gəldi. İşlərin rəsmi və geniş tərkibli iclasda rəvan getməsi üçün əvvəlcədən ilkin danışıqlara vaxtımızın çoxunu sərf etdik. Məlum oldu ki, [Azərbaycan və Ermənistan prezidentləri] cənab Məmmədov və cənab Ter-Petrosyan əvvəllər bir-birini heç görməyiblər. Amma telefonla əlaqə saxlayıblar.

Hovuzxana otağında (mərkəzində hovuzu olan təmtəraqlı, ənənəvi İran qonaq otağı – Ə.R.), hovuzun ətrafında oturduq. Mən ikisi arasında əyləşdim, əvvəlcə münaqişə və sülhün itirilməsi, sonra tərəflərin imzalaması üçün hazırlanan sənədin mətni haqqında ümumi məlumat verdim. Razılaşmanın ümumi cəhətləri haqqında ortaq fikirlər var idi, ancaq sənədin bəzi müddəaları və şərtlərində fikir ayrılıqları meydana çıxdı.

Erməni nümayəndə heyəti öz prezidenti ilə ahəngdar və itaətkar, lakin Azərbaycan nümayəndə heyəti üzvləri bir-birilə ixtilafda idi, bəziləri müəmmalı şəkildə hərəkət etdilər ki, prezidentləri uğur qazanmasın və ya İran vasitəçilik edə bilməsin.

[Azərbaycanın] xarici işlər naziri (Hüseynağa Sadıqov – Ə.R.) məhz bu cür davranırdı. Razılaşma əldə olunanda, onu sabotaj etdi. Nəhayət, naçar qalıb xəlvətcə yarımçıq razılaşma hazırladıq. Rəsmi iclasa getdik. Özümün və tərəflərin rəsmi və ümumi açıqlamalarından sonra bəyanata uyğun mövzuları müəyyənləşdirdim.

Günortadan sonra, saat 3-də iclas başa çatdı və mütəxəssislər bəyanatı hazırlayıb üç tərəfin imzalanmasına çatdırmalı idilər.

Onlar dincəlməyə getdilər. Mən də namaz, nahar, istirahət və işlərimə görə bilmək üçün iqamətgahıma gəldim.

Azərbaycan nümayəndə heyəti danışıqların ikinci mərhələsinə təşrif gətirdi. Qərara alınmışdı ki, bu gün Məşhədə getsinlər, dedilər, təəssüf ki, imtina etməlidirlər və bu gün Azərbaycana qayıdırlar.

Yekun sənədin mətnini müzakirə etdik. [Azərbaycanın] ekspertlərinin şübhəsi olduğu ortaya çıxdı. İran və Azərbaycan arasında əməkdaşlıq haqqında bəyanatlar imzaladıq. İran mallarını almaq üçün onlara 500 milyon dollar kredit verdik. Atəşkəs məsələsi yarımçıq qaldığından ermənilərlə barışıq üçün gecə qalmaları qərara alındı.

Məğrib və işa namazlarından sonra Ermənistan nümayəndə heyəti gəldi və biz yenidən barışıq danışıqları apardıq. Azərbaycan heyətinin yeni təklifləri ucbatından nəticəyə yetişə bulmədik. Ümumi rəhbərliyin köməyi ilə yekun sənədin mətnini hazırlamaq üçün ekspertləri səlahiyyətləndirdik. Azərbaycanlılar iqamətgahlarına qayıtdılar və müqavilələrin imzalanması üçün ermənilərlə birlikdə rəsmi mərasimdə jurnalistlərlə birlikdə iştirak etdilər.

Sonra ziyafət məclisinə getdim. İffət, eyni zamanda, Ermənistan prezidentinin xanımına “Naft Hotel”-də şam qonaqlığı verdi.

Yemək masası arxasında Ermənistandakı vəziyyətlə bağlı çoxlu sual verdim. Onların Rusiya ilə münasibətləri pis deyil və digərlərindən fərqli olaraq, Rusiyanın gələcəyinə nikbin baxırlar. Silahlı qüvvələrin bölünməsində yaxşı pay alacaqlarını gözləyirlər. Suriya ilə də yaxşı münasibətləri var. Yanacaq, ərzaq və işsizlik problemləri var. Azərbaycan mühasirəyə (blokadaya – Ə.R.) aldığı üçün və bu zəifliyə görə sülh istəyirlər.

Sabah səhər 8-də hər iki nümayəndə heyətinin kompromisin son mətnini təsdiq və imzalamaq üçün razılığa gəlmələri planlaşdırıldı.

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / KÖŞƏ YAZARLARI / XuralTAC

Sevil Nuriyeva yazır: “Bir-birinə oxşayan İran və İsrail”

Xural Yazıldığı tarix 15 Dekabr 2019

Sevil Nuriyeva İsmayılov

snuriyeva@stargazete.com

İstanbul, “Star” qəzeti

İsrail Savunma Bakanı Bennett, İran’a atıfta bulunarak “savunmadan, saldırıya geçmemiz icap eder” diyor.

İsrail; İran çevresinde oluşması mümkün çemberi derinleştirme çabasında, lakin aynısını İran da yapmakta. Bu durumda “coğrafyanın geleceği nasıl şekillenir” sorusuna cevap bulmak zordur.

İran; kendinin çok fazla acımasız siyaset anlayışıyla, genel olarak bulunduğu coğrafya ve çevresini cidden olumsuz etkilemekte! İsrail’in Orta Doğu coğrafyasındaki, kendinin hayalleri üzerine inşa etmek istediği ‘Büyük İsrail’ projesi de, aynı nitelik taşımakta. Anlaşılan İran ve İsrail aynı derecede gerilimin merkezidir.

İslam coğrafyasının yeraltı zenginliklerine baktığımızda, dünyanın ciddi oranda rezervlerinin bu coğrafyalarda bulunduğunu görebiliyoruz. Doğu Akdeniz’e çıkan hattı da eklersek ki en önemlisidir, İran ve İsrail’in çevreye zarar pozisyonunu anlamak kolaylaşır.

İkinci Dünya Savaşı sonrası Yahudi düşmanlığının körüklenmesinin sonucu olarak, Yahudilerin Filistin topraklarına gelmesinin sağlandığını görüyoruz!

Çok sayıda Yahudi kökenli insan öldürülmesi, Nazi Almanya’sının başını çektiği bu yok etmenin, nasıl bir doğuşa neden olduğunun da tekrar gözden geçirilmesi gerekiyor.

“Hesaplar kapanmadı” diyoruz ya! Evet, kapanmadı. Birinci Dünya Savaşında, karşı karşıya getirilen devletlerin daha sonra çöküşlerini de tarih yazdı. Çarlık Rusya’sı, Osmanlı Devleti, Almanya ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu! İkinci Dünya Savaşı sonrası “Yahudileri yok eden Almanya” profili, köşeye sıkıştırılmış, üretim konusunda her şeye sınır tanınan, ikiye bölünen bir Almanya’yı doğurdu. Sovyetler Birliği, büyük Çarlık İmparatorluğunun ardından sınırları belli yeni blokun, yani Batı’ya düşman tarafın merkezi oldu. Osmanlı Devleti topraklarından, bir kaç “yeni devletçik” oluşturuldu.

Yeni tabloyu, bu yukarıdaki tabloyu eklemeden anlayamayız.

Bereketli toprakları olan Orta Doğu, halen hesap kitabın bitmediği bir coğrafya! Ve yeni dünya için yeraltı zenginlikleri nedeniyle, halen savaş sebebi içeriği taşımakta. Bu durumda coğrafyanın İsrail ve İran potansiyelini okurken, çevresine etkisini de ekleyerek analiz etmemiz lazım!

İran’ın devrilmiş Şahı Pehlevi ailesinin; Fransa ve ABD’de, İran’daki Molla Rejimi aleyhinde çalışmalarını bilmeyen yoktur. Ve bunu yaparken İsrail lobisi ile yakınlığını da törenlerine göz atarken yalın gözle bulabiliyorsunuz! Gerçi Pehlevi ailesi, İran’ı daha geniş yayılmış imparatorluk olarak arzu etmekte. Avrupa ve ABD’deki tüm ilişki ağlarına “her şeyi yaparız” mesajlarını da durmadan verdiklerini, somut adımlarından anlıyoruz. Ortada olmayan hanedanlık edası ile törenler düzenleyip kabuller oluşturan Pehleviler, yeniden hakimiyete gelmek için ve Molla Rejiminin ortadan kaldırılması için ittifaklarını da kurmuş durumda!

İran içinde karşılık var mı? Sosyolojik olarak baktığınızda, hayranlık duyanların olduğunu görebiliyoruz. Lakin bunu geniş halk kitleleri üzerinden okursak, ciddi karşılık söz konusu değildir.

İsrail’in kendi çıkarları için, İran’a komşu olan tüm noktalara dolaylı genişleme hamlelerini iyi okumak lazım. İsrail-İran kavgasını “İslami değerler” bazında yorumlatmak istemekse, büyük oyunun bir parçasıdır.

Mantık olarak, İsrail ile İran’ın kavga nedeni birbirine çok benzemekte.

Evet, genişleme planlamalarına göre, İsrail İran’la sorunlu! Körfez ülkeleri üzerinden İran’ın iç meselelerine, etnik kimlikler üzerinden sorunları delme hamlesini de, İsrail’in dizayn ettiği açıktır. Lakin İran bu kılıfın derinleşmesinden hem de memnun. İsrail kılıfının iç meselelerinde görüntülü hale gelmesi, rejimin dayanıklılığı için havadır. Karşımızda derin ve uzun vadeli düşünme kabiliyeti olan iki taraf vardır, birbirine benzeyen ve birbirini besleyen İran ve İsrail!

https://www.star.com.tr/yazar/birbirine-benzeyen-iran-ve-israil-yazi-1499455/

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / XuralTAC

Senator Türkiyəyə qarşı “ağır sanksiya”nın ipuclarını verdi

Xural Yazıldığı tarix 12 Dekabr 2019

Türkiyə ilə ABŞ arasında S-400-lərlə bağlı gərginlik artıb.

Strateq.az xarici mətbuata istinadla bildirir ki, “Voice of America”nın suallarına cavab verən ABŞ Senatının Xarici əlaqələr Komitəsinin rəhbəri Cim Riç ötən gün Ərdoğanın “Türkiyə Rusiyadan alınan S-400-lərdən vaz keçməyəcək” bəyanatına şərh verib.

O bildirib ki, ABŞ-ın Türkiyəyə tətbiq edəcəyi “ağır sanksiya” sənədi artıq qapıdadır: “Bu sanksiya “ABŞ-ın beynəlxalq təhlükəsizliyi və İŞİD-in canlanmasının qarşısını almaq” adı altında qəbul ediləcək. Sənəddə Türkiyənin Milli Müdafiə naziri başda olmaqla, üst səviyyəli məmurlarına sanksiya tətbiq edilməsi ilə yanaşı, Türkiyənin Suriyada istifadə etməsi təxmin olunan silah tədarükünün qadağan olunmasından bəhs edilir. Buraya Rusiyadan alınan S-400-lərlə bağlı digər sanksiya növlərinin əlavə ediləcəyinə də şübhə olmamalıdır”.

Senator bildirib ki, S-400 məsələsində Türkiyəyə çox səbr göstəriblər: “Artıq yolun sonuna gəldik. Bayram sona çatdı”.

Senator Trampla Ərdoğanın Londondakı son görüşünün sanksiyanın ertələnməsinə səbəb olub-olmayacağı haqda suala isə belə cavab verib:

“Prezidentin adından danışa bilmərəm. Bizim baxışlarımız hər zaman üst-üstə düşməyə bilər. Ancaq Tramp da artıq sanksiyanın tətbiq edilməsinin vacibliyinin fərqindədir. Məncə, onun da səbri artıq daralıb”.

“Bəs, sanksiya nə vaxt tətbiq olunacaq” sualına isə senator “Dəqiq tarix yoxdur, ancaq biz mümkün olduğu qədər sürətli hərəkət edirik”, – deyə cavab verib.

O, sonda F-35-lərlə bağlı yaranan problemdən də danışıb: “Bilirsiniz ki, Türkiyə S-400 raketlərinə görə F-35 layihəsindəki ortaqlıqdan çıxarılıb. Bəli, Türkiyə 115 ədəd F-35 sifariş verib, onun da 5-nin pulu ödənilib, sifariş hazırlanıb. Lakin S-400 Türkiyədə olduğu müddətdə, bu qırıcılar ABŞ-dan ayrılmayacaq”.

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / GÜNDƏM / XuralTAC

Corc Soros yazdı: “Millətçilik necə yüksəldi?”

Xural Yazıldığı tarix 9 Noyabr 2019

Corc Soros

“Project Syndicate”, 08.11.2019

8 Noyabr 1989-cu il tarixdə Berlin Divarının yıxılması Avropada kommunizmin dağılmasını qəfildən və kəskin şəkildə sürətləndirdi. Şərqi və Qərbi Almaniya arasında səyahət məhdudiyyətlərinin sonu Sovet İttifaqının qapalı cəmiyyətinə ölümcül zərbə vurdu. Eyni zamanda, bu, açıq cəmiyyətlərin yüksəlişi üçün xüsusi məqam oldu.

10 il bundan əvvəl siyasi xeyriyyəçilik adlandırdığım işlə məşğul idim. London İqtisadiyyat Məktəbinin müəllimi Karl Popperin açıq cəmiyyət anlayışının tərəfdarı oldum. Popper mənə mükəmməl biliyin əldə edilə bilməyəcəyini və son həqiqətə sahib olduğunu iddia edən totalitar ideologiyaların yalnız repressiv vasitələrlə qalib gələ biləcəyini öyrətdi.

1980-ci illərdə bütün sovet imperiyasında müxaliflərə dəstək oldum və 1984-cü ildə doğma Macarıstanda fond qura bildim. Fond birpartiyalı dövlətin rol almadığı istənilən fəaliyyətə maliyyə dəstəyi verib. İdeya bu idi ki, partiya olmayan fəaliyyətləri təşviq etməklə, insanlar rəsmi ehkamın (və o, cazibədar kimi işləyirdi) saxtalığından xəbərdar olsunlar. İllik büdcəsi 3 milyon dollar olan Fond Mədəniyyət Nazirliyindən daha güclü oldu.

Mən siyasi xeyriyyəçiliyə qapıldım və sovet imperiyası dağıldıqdan sonra bir çox ölkədə təməllər qurdum. İllik büdcəm illər ərzində 3 milyon dollardan 300 milyon dollara yüksəldi. O günlər çətin idi. Amma açıq cəmiyyətlər yüksəlişdə və beynəlxalq əməkdaşlıq üstünlük təşkil edən etiqad idi.

30 il sonra vəziyyət çox fərqlidir. Beynəlxalq əməkdaşlıq ciddi maneələrlə qarşılaşıb və milliyyətçilik əsas etiqada çevrilib. İndi millətçilik beynəlmiləlçiliyə nisbətən daha güclü və dağıdıcıdır.

Bu, qaçılmaz nəticə deyil. 1991-ci ildə Sovet İttifaqının dağılmasından sonra ABŞ yeganə qüdrətli güc olaraq meydana çıxıb, ancaq vəzifəsindən irəli gələn öhdəlikləri yerinə yetirə bilməyib.

ABŞ Soyuq müharibə zəfərinin bəhrələrindən daha çox maraqlanırdı. Vəziyyəti ağır olan keçmiş sovet blok ölkələrinə yardım əlini uzatmaq mümkün olmadı. Bununla da neoliberal Vaşinqton konsensusun göstərişlərinə riayət etdi.

Məhz bu məqamda Çin, ABŞ-ın dəstəyi ilə, Dünya Ticarət Təşkilatına (DTT) və beynəlxalq maliyyə qurumlarına daxil olmaqla, inanılmaz iqtisadi inkişaf yoluna başlayıb. Sonda Sovet İttifaqından sonra məhz Çin ABŞ-a potensial rəqib olub.

Vaşinqton Konsensusu maliyyə bazarlarının öz həddini düzəltməyə qadir olduğunu güman edirdi və bunlar olmazsa, mərkəzi banklar uğursuz qurumları daha böyüklərinə birləşdirməli idi. 2007-08-ci illərdəki qlobal maliyyə böhranının nümayiş etdirdiyi kimi, bu, yanlış inanc idi.

2008-ci ildəki fəlakət ABŞ-ın mübahisəsiz qlobal dominantlığına son qoyub və millətçiliyin artmasına böyük təkan verib. Bu, açıq cəmiyyətlərə qarşı müqavimət doğurub. ABŞ-dan aldıqları müdafiə həmişə dolayı və bəzən yetərli deyildi, lakin bunun yoxluğu onları millətçilik təhlükəsinə qarşı həssas edib. Bunu başa düşmək üçün mənə müəyyən vaxt lazım gəldi, amma sübutlar mübahisəsiz idi. Açıq cəmiyyətlər bütün dünyada müdafiə mövqelərinə çəkilib.

Düşünmək istərdim ki, 2016-cı ildə Birləşmiş Krallıqın “Brexit” referendumu və Donald Trampın ABŞ prezidenti seçilməsi müvəqqəti istisnadır. Amma açıq cəmiyyət dünyagörüşü süni intellektin olduqca sürətli inkişafı ilə ağırlaşır. O, repressiv rejimlərə kömək edə biləcək, lakin açıq cəmiyyətlər üçün ölümcül təhlükə yaradan sosial nəzarət alətləri istehsal edə bilər.

Məsələn, Çin prezidenti Si Zinpin qondarma sosial kredit sistemi yaratmağa başlayıb. O, buna müvəffəq olsa, dövlət öz vətəndaşları üzərində ümumi nəzarəti əldə edər. Narahatlıq doğuran budur ki, Çin ictimaiyyəti sosial kredit sistemini cəlbedici hesab edir, çünki onlara əvvəllər çatışmayan xidmətlər təqdim olunur, cinayətkarları təqib edəcəyini vəd edir və vətəndaşlara problemdən necə çıxmaq bələdçisi olur. Daha dəhşətlisi budur ki, Çin sosial kredit sistemini dünya miqyasında siyasi olaraq Çindən asılı olacaq diktatorlara sata bilər.

Xoşbəxtlikdən, Çinin də “Axilles dabanı” var: bu, “Huawei” və “ZTE” kimi 5G şirkətlərinin ehtiyac duyduğu mikroprosessorlarla təminatın ABŞ-a bağlılığıdır. Ancaq təəssüf ki, Tramp şəxsi maraqlarını milli maraqlardan üstün tutduğunu göstərib və 5G də istisna deyil. Həm Si, həm də Tramp evdə siyasi sıxıntı keçirir və Si ilə ticarət danışıqlarında “Huawei” məsələsi masaya qoyulub: mikroçiplər sövdələşmə çiplərinə çevrilib.

Nəticə qeyri-müəyyəndir, çünki bu, hələ qəbul olunmamış bir sıra qərarlardan asılıdır.

Biz inqilabi dövrdə yaşayırıq, fürsətlər diapazonu adi haldan daha genişdir və nəticəsi normal vaxtlarla müqayisədə, daha qeyri-müəyyəndir. Sadəcə, güman edə biləcəyimiz şey – inamımızdır.

Açıq cəmiyyətlərin hədəflərinə sadiqəm, ya qalib gələcək, ya da hər şeyi itirəcəyik. Birja Fondunda pul qazanmaqla Fondumda çalışmaq arasındakı fərq budur.

Tərcümə: Strateq.az

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / GÜNDƏM / XuralTAC

Konqresin “erməni xəstəliyi” niyə indi baş qaldırdı?-TƏHLİL

Xural Yazıldığı tarix 31 Oktyabr 2019

ABŞ Konqresinin Nümayəndələr Palatası 1915-ci ilun uydurma “erməni soyqırımı”na dair qətnamə qəbul etdi. Bunun Türkiyə Cümhuriyyətinin yaradılmasının 96-cı ildönümü günü edilməsi xüsusilə diqqəti çəkir. Demokratların nəzarətində olan Nümayəndələr Palatasında qətnamə 11 səsə qarşı 405 səs çoxluğu ilə qəbul edilib. Bununla da ilk dəfə olaraq ali qanunverici orqanın bir qanadı 1915-1923-cü il hadisələrinin soyqırım olduğunu təsbit etdi.

Türkiyənin xarici işlər naziri Mevlut Çavuşoğlu bunun Türkiyənin Suriyadakı “Barış pınarı” əməliyyatı ilə bağlı olduğunu düşünür. O, Türkiyə xalqı və hökumətinin tarixi siyasətə alət etmək istəyənlərin bu utancverici qərarını heç saydıqlarını bəyan edib. Türkiyənin baş diplomatı öz Twitter hesabından olayı dəyərləndirərək, yazıb ki, “Projeləri iflasa uğrayanlar rəflərdəki köhnə layihələrə sarıldılar. Bizdən bu yolla intiqam almağa çalışanlar yanılırlar”.

Bəs Nümayəndələr Palatasının qəbul etdiyi layihə özündə hansı müddəaları ehtiva edir?!
1) Uydurma “erməni soyqırımı”nın rəsmi mərasimlərlə yad edilməsi;
2) ABŞ hökumətinin saxta “erməni soyqırımı”, yaxud, digər soyqırımları inkar etməyə yönəlmiş cəhdlərlə əlaqələndirilməsinin rədd olunması;
3) Saxta “erməni soyqırımı”nın təhsil proqramlarına daxil edilməsi.

Bundan sonra qətnamə Senat tərəfindən də qəbul edilərsə və ABŞ prezidenti tərəfindən veto qoyulmayaraq, imzalanarsa, qanun hökmünü alması mümkündür. Lakin ABŞ prezidentinin veto haqqı olsa da, Konqresin hər iki qanadının 2/3 səs çoxluğu ilə (super-majority) qəbul etdiyi qətnamələrin vetoya məruz qalmadan prezidentin vetosunu puç edən (veto-proof) qanun hökmü alması imkanları mövcuddur. Bu səbəbdən, 435 üzvü olan Nümayəndələr Palatasında minimum 290 səs, 100 nəfərlik Senatda isə ən əzı 67 səs alan qanun layihələri “super çoxluq”la qəbul edilmiş qərarlar proseduruna uyğun olaraq, prezidentin masasına getsə də, veto-proof kateqoriyasındandır. Prezident 10 gün ərzində onu imzalayaraq, qanuni qüvvəyə mindirməli, ya da veto qoymalıdır. Əgər prezident 2/3 səs çoxluğu ilə qəbul edilmiş qanun layihələrinə veto qoyarsa, Konqres yenidən toplanır və layihə yenidən səsə qoyulur. Əgər bu dəfə də 2/3 səs çoxluğu ilə qəbul edilərsə, bu zaman prezidentin imzasına ehtiyac qalmır və qətnamə qanuni qüvvəyə minmiş sayılır.

Hazırda Senatın respublikaçılardan ibarət çoxluğun nəzarətində olduğunu nəzərə alsaq, vəziyyətin fərqli olacağı ehtimal edilə bilər. Təəssüf və təəccüb doğuran hallardan biri odur ki, 4 nəfəri çıxmaqla, hətta Türkiyə ilə dostluq qrupunun üzvləri və həmsədrləri də qardaş dövlətin əleyhinə səs veriblər. Nümayəndələr Palatasının qəbul etdiyi və Türkiyəyə qarşı sanksiyaları nəzərdə tutan PACT (Protect Against Conflict by Turkey Act) Suriyanın şimalında aparılmış “Barış pınarı” əməliyyatı ilə əlaqəsi olan türk səlahiyyətlilərinə və müdafiə sənayesi sahəsi ilə əməkdaşlıq edən banklara qarşı sanksiyaların tətbiq edilməsini nəzərdə tutur. Türkiyənin Rusiyadan aldığı S-400 məsələsi də, təbii ki, xatırlanır. Layihə qanun hökmünü alarsa, Suriyada hərbi əməliyyatlar aparan Türkiyə hərbçilərinə bundan sonra Amerika mənşəli silahların verilməsi qadağan ediləcək və Türkiyəyə qarşı 30 gün müddətində CAATSA qanunu tətbiq olunmağa başlayacaq.

Saxta “erməni soyqırımı” iddiaları ilə bağlı Konqresin Nümayəndələr Palatasında 1975 və 1984-cü illərdə də oxşar qanun layihələri qəbul edilmiş, ancaq Senat tərəfindən təsdiqlənməmişdi. Bu hadisə şübhəsiz, ABŞ-Türkiyə münasibətlərinə ciddi təsir göstərəcək. Lakin bununla Türkiyə nəinki Suriyadakı qətiyyətini azaldacaq, əksinə, Rusiya, Çin, İran kimi ABŞ-ın ənənəvi rəqib saydığı ölkələrlə daha da yaxınlaşacaq. ABŞ-da bu məsələyə rəvac verən qüvvələr bununla həm NATO-da, həm də ümumilikdə Atlantizmdə geniş vüsət alan ziddiyyətləri daha da dərinləşdirərək, Türkiyəni Avrasiyaçılıq istiqamətində daha səylə irəliləməyə təhrik etmiş olacaqlar. Bununla yanaşı, həm Türkiyədə, həm ABŞ-da əksər müşahidəçilər sanksiyalara dair layihədən fərqli olaraq, saxta “soyqırım” layihəsinin asanlıqla qəbul edilməyəcəyi fikrindədirlər.

Noyabrın 13-də Vaşinqtonda Trampla və Ərdoğan arasında görüşün keçirilməsi gözlənilir. Bu həlledici görüş öncəsi belə bir təxribatçı sənədin qəbulu bir neçə məqsəd daşıya bilər. Lakin ən başlıcası Türkiyəni ABŞ qarşısında Suriya məsələsi və Rusiya ilə yaxınlaşma siyasətində güzəştlərə, geri çəkilməyə vadar etməkdir. Türkiyə son 30 ildə sıx diplomatik təmaslar və lobbiçilik sayəsində saxta soyqırım layihəsinin qanun hökmü almasına mane ola bilib. Yəqin ki, budəfəki şantaj xarakterli qanun layihəsinin də məqsədi, qeyd etdiyimiz kimi, Türkiyəni güzəştlərə vadar etməkdən ibarətdir.

Bu gün Avropa Parlamentinin də Türkiyəyə qarşı maliyyə sanksiyalarının tətbiqini müzakirə edəcəyi gözlənilir və ABŞ Konqresi ilə Avropa Parlamentinin Türkiyə əleyhinə fəaliyyətlərinin eyni dövrə təsadüf etməsi diqqətçəkən məqamdır. Bununla yanaşı, qeyd etdiyimiz kimi, Senatda respublikaçı çoxluğun mövcudluğu və qərar layihəsinin prezidentin veto hüququnu aşacaq səviyyədə olmaması erməni lobbisinin şansını azaldır. Qeyd etmək lazımdır ki, əksəriyyəti Demokrat partiyasının təmsilçilərindən ibarət olan Nümayəndələr Palatası bununla həm də prezident Trampa qarşı addım atmış oldu. Onun ikinci dönəm seçilməsinə əngəl yaratmaq planlarını sezməmək mümkün deyil. Senat və Nümayəndələr Palatasının daha çox CAATSA layihəsində həmrəylik göstərəcəyi inandırıcıdır.

Mövzu ata Buşdan etibarən hər ilin aprelində müxtəlif ifadələrlə ABŞ prezidentlərinin dilindən səslənirdi: “Böyük fəlakət”, “faciə” və s. Yeri gəlmişkən, “böyük fəlakət” (Mets Eghern) ifadəsini ABŞ prezidentlərinin leksikonuna hələ senator olduğu vaxtlarda saxta “erməni soyqırımı”nın tanınmasının tərəfdarı olan Obama gətirib. Lakin heç bir ABŞ prezidenti indiyədək “soyqırımı” ifadəsini işlətməyib, çünki soyqırımı – beynəlxalq cinayət əməlidir və onu törədən ölkəyə qarşı hüquqi məsuliyyət yaradır.

ABŞ-ın 50 ştatından 49-u saxta “soyqırımı” iddialarını tanıyıb, Konqresin qəbul etməsinin qarşısını isə bir qayda olaraq, Ağ Ev alıb. Hazırkı saxta iddianın qəbul edilməsinin əsas səbəbi, dediyimiz kimi, Türkiyənin ABŞ-ın Suriya planlarını pozmasıdır. Ankaraya qarşı sanksiyaların tətbiq ediləcəyi təqdirdə nəinki ABŞ, digər ölkələrin də Türkiyəyə silah satması qadağan olunacaq. Bundan başqa, Ərdoğanın sərvətinin araşdırılması, türk rəsmilərin vizalarının ləğvi və Amerikada olan bank hesablarının dondurulması nəzərdə tutulur. Türkiyə əleyhinə sanksiyaları nəzərdə tutan qanun qəbul edilərsə, Ərdoğan ailəsinin sərvətinin, biznes əlaqələrinin araşdırılması üçün Dövlət Departamentinin rəhbəri Pompeo, maliyyə naziri Mnyüçin və milli təhlükəsizlik müşaviri O’ Brayndan ibarət komissiya qurulacaq.

Ermənistanın baş naziri Paşinyan bu “tarixi” qərarı alqışladığını bildirib. Bir müddət öncə saxta soyqırımı iddiaları ABŞ-da dərsliklərə də daxil edilmişdi. Bütün bunlar, əlbəttə ki, ilk növbədə siyasi maraqlardan irəli gəlir. Amerikalı professor Henri Barki vaxtilə “Vaşinqton post” qəzetində yazdığı məqalədə Konqressdə “erməni soyqırımı”nın tanınması məsələsi barədə qeyd edirdi ki, bunu dəstəkləyən konqresmenlər heç də mənəvi və insani prinsiplər barədə düşünmürlər, onlar sadəcə, yaxşı təşkil olunmuş erməni lobbisini öz tərəflərinə çəkmək məqsədi güdürlər. Çunki erməni diasporu zəngin təcrübə və maliyyə imkanlarına, o cümlədən, güclü əlaqələrə malikdir.

Nəzakət Məmmədova

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / GÜNDƏM / XuralTAC

Primakov Putini niyə işdən çıxarmaq istəyib?-Yeltsinin qızı xatırlayır…

Xural Yazıldığı tarix 31 Oktyabr 2019

Əziz Rzazadə

Strateq.az

Oktyabrın 29-da Moskvada Yevgeni Primakova abidə ucaldılıb. Bakıda isə rus siyasətçisinin 90 illik yubileyi ilə əlaqədar sərgi keçirilir.

Abidənin açılışında Vladimir Putin də iştirak edib. Üstəlik Rusiya prezidentinin məiyyəti: xarici işlər naziri Sergey Lavrov, Xarici Kəşfiyyat Xidmətinin (SRU) rəhbəri Sergey Narışkin, Federasiya Şurasının sədri Valentina Matviyenko, Moskva bələdiyyəsinin başçısı Sergey Sobyanin… hətta “USM Holdings”-in sahibi Əlişir Usmanov.

Primakovun 90 illiyi ilə bağlı abidənin müəllifini də tanımanız yaxşı olar – Georgi Franqulyan.

Sosial şəbəkədəki rus dostlarım bu hadisə ilə bağlı cürbəcür paylaşımlar edib. Amma biri diqqətimi xüsusi cəlb etdi. Birnəfəsə oxudum. Rusiya Federasiyasının ilk prezidenti Boris Yeltsinin qızı Tatyana Yumaşevanın hələ 2010-cu ildə “Livejournal”-dakı bloq yazısı idi…

Haşiyə: Bir zamanlar bu qadının əlini öpməyinin vəzifəyə təyinatı və hakimiyyətdə yüksəlişi ağlabatmazdı…

Yevgeni Primakovun abidəsi önünə gül dəstəsi qoyan Putinin Primakovla münasibətlərinə dair Tatyana Yumaşevanın qeydlərini oxumağa dəyər. “Kremlin gəlini” olmuş Yeltsinin ərköyün qızına aid xatirələri sizinlə bölüşməyi lazım bildim:

***

“Başqa bir əhvalat danışmaq istərdim.

Belə oldu ki, yaxın vaxtlarda Duma tərəfindən təsdiqlənən baş nazir Yevgeni Maksimoviç Primakov FSB (Federal Təhlükəsizlik Xidməti – Ə.R.) direktoru Vladimir Vladimiroviç Putini heç bəyənmədi.

Münaqişə qəribə bir əhvalatla başladı. Y.Primakov FSB direktoru V.Putini Ağ Evə çağırdı. Mövcud məqam, bəzi problemlər haqqında, qısası, baş nazir və FSB direktorunun danışacaqları məsələlər barədə kəlmə kəsdilər.

Sonda Yevgeni Maksimoviç gözlənilmədən “Yabloko” lideri Qriqori Yavlinskinin telefon danışıqlarının dinlənilməsini istədi. Vladimir Vladimiroviç çox təəccübləndi və bunun qəbuledilməz olduğunu söylədi. Yavlinski – Dumadakı böyük deputat fraksiyasının lideri, siyasətçidir. FSB-ni siyasi izləməyə cəlb etmək yanlış, zərərli və ən əsası, qanunsuzdur. Bunu ondan kimin xahiş edəcəyindən asılı olmayaraq, istər baş nazir və ya prezident olsun, o bunu etməyəcək. Əgər kimsə mövqeyini yolverilməz hesab edirsə, istefa verməyə hazırdır.

Bu söhbətdən sonra V.Putin administrasiya rəhbəri V.Yumaşevin yanına gedib və əhvalatı ona danışıb. Sonra isə, Prezidentlə növbəti görüşdə Atama (Boris Yeltsin – Ə.R.) mövqeyini bildirib, təkrar edib ki, Yavlinskinin dinlənilməsini yolverilməz sayır.

Atam qulaq asdı, əsəbiləşdi, Putinin haqlı olduğunu söylədi. Əhvalat da bununla unudulmuş kimi göründü.

Ancaq Yevgeni Maksimoviç sakitləşmədi. Bir neçə aydan sonra o, Atamın qəbulunda Putinin FSB direktoru vəzifəsindən kənarlaşdırması məsələsini kəskin şəkildə qaldırdı. Səbəb: FSB-də peşəkar kadrların pərən-pərən edilməsi idi. Ən yaxşı təhlükəsizlik işçiləri işdən azad edilir və onların yerinə bütün aparıcı vəzifələri tutan adamlar dəvət olunur.

Atam qulaq asdı, Putinin necə işlədiyini bəyəndiyini söylədi, “bu ona aid məsələdir və özü də işləri sahmana salacaq”.

Sonra Putini yanına çağırdı, ondan izahat aldı. Aydın oldu ki, baş nazirin təsvir etdiyi mənzərə reallığa o qədər də uyğun deyil. Müavinlərin çoxu, əvvəllər işlədiyi kimi, indi də işini davam etdirir.

Tezliklə Y.Primakovun özü də buna əmin oldu. Vladimir Vladimiroviç baş nazirdən FSB rəhbərliyi ilə görüşməsini xahiş etdi və bu görüşdə müavinlərin əksəriyyətinin hələ də Yevgeni Maksimoviçin çox yaxşı tanıdığı adamlar olduğu aydınlaşdı.

Bu əhvalatda nəzərə almalı mətləb var. Prezident tez-tez Primakovun dəlilləri ilə razılaşırdı, o cümlədən kadr məsələlərində. Məsələn, Yevgeni Maksimoviç iqtisadi bloka cavabdeh olan Y.Maslyukovu baş nazirin birinci müavini vəzifəsinə təyin edilməsini təklif etdikdə, Atam bu təklifdən xoşlanmadı. Maslyukov “Kommunist” fraksiyasının üzvü idi və Atam üçün bu blokun kommunistlərə verməsi yolverilməz idi. Lakin Primakovun israrlı mövqeyi ilə razılaşdı və Maslyukov baş nazirin birinci müavini təyin edildi. Bundan əlavə, Y.Primakov, Mərkəzi Bankın sədri S.Dubininin vəzifədən çıxarılması və onun yerinə V.Geraşşenkonun təyin olunmasını təklif etdikdə də, Atam baş nazirin xahişi ilə razılaşdı. Yəni həmin vaxt prezident tez-tez kadr məsələlərində baş nazirlə görüşürdü.

Yevgeni Maksimoviçin özü xüsusi xidmət orqanlarından olduğu üçün Atam məlum məsələdə ona dəstək verə bilərdi. Əgər Y.Primakovun FSB direktoru vəzifəsinə dair təklifi ilə razılaşsaydı, Vladimir Vladimiroviçin taleyi və karyerası başqa cür olardı.

Daha bir maraqlı məqam. V.Putin prezident olanda, bu epizodu Y.Primakova xatırlatmadı. Yevgeni Maksimoviç Dumadakı fraksiyaya rəhbərlik etdi, sonra da Rusiya Ticarət və Sənaye Palatasının rəhbəri oldu. Həmişə də İkinci Prezidentin dəstəyindən faydalanırdı.

V.Putinin “Birinci şəxsdən” kitabı nəşr olunduqda, onu oxudum və bir az kədərləndim ki, Vladimir Vladimiroviç Q.Yavlinskinin dinlənilməsindən imtinası ilə bağlı vacib epizod barədə söz açmayıb. Məncə, bu həm də ona görə vacib idi ki, V.Putini gələcək seçkilərdə dəstəkləmək istədiyindən Atam seçimini artıq etmiş, məhz V.Putinə prezidentliyə namizəd kimi üstünlük vermişdi. Hətta Vladimir Vladimiroviçdən niyə bu barədə yazmadığını soruşdum. Buna cavab olaraq belə şeyləri yazmağı özünə sığışdırmadığını bildirdi.

Mən də bu barədə heç vaxt danışmazdım. 90-cı illərdə baş verənləri nəql etdiyim “LJ”-dəki bloqum olmasaydı…”

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / GÜNDƏM / XuralTAC

Abid Şərifovun Avropadaki biznesi-ARAŞDIRMA

Xural Yazıldığı tarix 15 Sentyabr 2019

Nicat Mahmudov 20 yaşından Londondadır. O, Bakıdakı 6 saylı cəzaçəkmə müəssisəsinin rəisi Məmməd Mahmudovun oğlu, Baş nazirin keçmiş müavini Abid Şərifovun nəvəsidir.

Deyir ki, Britaniyaya köçəndən sonra biznesdə qazandıqları öz əməyinin bəhrəsidir. Hazırda onun təkcə bir şirkətə yatırımı 262 min funt sterlinq və ya 540 min manatdırdir. Az, ya çoxdur – özünüz müqayisə edin: yarım milyon manat onun babasının üst-üstə 21 illik rəsmi əmək haqqı qədərdir.

İroniyaya bax ki, A. Şərifov hökumətdə bundan bir qədər çox – 23 ilə yaxın işləyib və nəhayət, ötən növbədənkənar prezident seçkilərində postunu tərk edib. Hökumətdə tikinti, nəqliyyat və rabitə sektorları üzrə sorumlu olan A.Şərifovun adı indi çoxunun yaddaşında 2015-ci ilin mayında Azadlıq prospektində tezalışan üzlüklərlə örtülən yaşayış evində baş vermiş və çoxlu sayda insanın həyatına son qoyması ilə nəticələnən yanğından bir neçə gün sonra jurnalistlərin suallarını cavablandırarkən dediyi “Alabala” sözü ilə assosiasiya olunur.

Vestminstr səmtindəki Rathbone Place 29 ünvanında yerləşən “Buta Lounge” restoranı

Mənbə: Alamy

Gənc Nicatı isə 8,8 milyon əhalisi olan Londonda çox az adam tanıyır. 2011-ci ildə Londona ayaq basan Nicat növbəti il Vestminstr Universitetinə daxil olur. Bir il keçər-keçməz burada, Vestminstr səmtindəki Rathbone Place 29 ünvanında dostları ilə “Buta Lounge” restoranı açır. Müştərilərə Azərbaycan xörəkləri, xüsusilə kabablar təklif olunur. Amma bu biznes çox davam etmir. Sonra baş verənləri onun özündən öyrənmək istədik. Nicat Britaniyadakı işgüzar fəaliyyəti barədə məlumat almaq istəyimizi isti qarşıladı və Bakıdan ünvanlanan suallara cavab verməyə razılaşdı.

“Əvvəl çox çətinlik çəkirdim”

MeydanTV: Nicat bəy, siz ictimai şəxslərin övladı və ailə üzvüsünüz. Bu səbəbdən biznes fəaliyyətiniz medianın maraq dairəsindədir. Britaniyada biznes fəaliyyəti üçün istifadə etdiyiniz vəsaitin mənbəyini açıqlaya bilərsinizmi? Kiprdəki biznes fəaliyyətiniz hansı sahələri əhatə edir və bu ölkədə vətəndaşlıq əldə etmisinizmi? Azərbaycanda sahibkarlıqla məşğul olursunuzmu?

N.Mahmudov: Böyük Britaniyaya daşındıqdan sonra burada vəsaiti tam şəkildə özüm əldə etmişəm. Hüqüqi xidmətlər və informasiya texnologiyaları ilə məşğul olan şirkətlərim var. İlk əvvəl çox çətinlik çəkirdim, amma sonra işlər asanlaşdı. Britaniyada olan şirkətlərimin filialları həm də Kiprin Larnaka və Limasol şəhərlərində yerləşir. Burada vətəndaşlıq əldə etməmişəm. Azərbaycana gəlincə, orada hal-hazırda aktiv fəaliyyətim yoxdur. Kiprdə yaradılan “Waverington Trading Limited” və “Leofric İnvestments Limited” şirkətlərinin isə mənə aidiyyatı yoxdur. Hər halda təsisçisi mənimlə eyni ad-soyad daşıyan birisidir.

Abid Şərifovun nəvəsi Nicat Mahmudov

Mənbə: Meydan.TV

MeydanTV: İlk biznes təcrübələrinizdən olan “Buta Lounge” restoranı necə oldu?

N.M: Buta Lounge satılıb. Xırda proyektləri böyüdüb satırıq. Avropa bankları çox əlverişli şərtlərlə kredit ayırır. “Abeona Global Limited” şirkətindən başqa, hüquq sahəsində çalışan “London Corporate Legal Limited“, İT sahəsində işləyən “Syntax İntegration Limited” şirkətlərim var.

MeydanTV: Adlarını qeyd etdiyiniz son iki şirkətin reyestr məlumatları ilə tanış oldum, adınız təsisçilər (payçılar) arasında yoxdur. Sizdə təsdiqedici rəsmi sənədlər varmı, surətini təqdim edə bilərsinizmi?

N.M.: Sənədlərdə siz sadəcə şirkətin idarəedici heyətini görə bilirsiniz. Orada payçılar görünmür. Sənədlərin sürətlərini göndərə bilmərəm. Səbəb – məxfiliyin qorunmasıdır. O bilgini sizə Britaniyanın Ali Məhkəməsindən başqa hec kim açıqlaya bilməz. Detallara dair sizi maraqlandıran kölgəli bir nöqtə varsa, hüquqşunasımla danışa bilərsiniz.

“Abeona Global Limited” şirkətini Nicat Mahmudov 2017-ci ilin yayında təsis edib. Bir il sonrakı dövrü əhatə edən maliyyə hesabatında göstərildiyinə görə, onun hesabında 259,6 min funt məbləğində vəsait var. Nicat MeydanTV-yə bu şirkətin FOREX əməliyyatları (valyutaların qiymət dəyişikliklərindən gəlir əldə etmək imkanı verən beynəlxalq valyuta bazarı) sahəsində fəaliyyət göstərdiyini deyir. Şirkət Londonun Durueston (Durweston) küçəsindəki ikimərtəbəli 29 saylı köhnə binada yerləşir. Bura həm də Nicatın qeydiyyat yeri kimi təqdim olunur.

Çexiyada daşınmaz əmlak şirkətinin şəriki

Mahmudovların Avropadakı biznesi Birləşmiş Krallıqla məhdudlaşmır. Ötən ilin iyun ayında Təranə Abid qızı Mahmudova, Nicatın anası, Çexiyada “Olimpik Company s.r.o.” şirkətinin payçılarından və idarəedicilərindən biri olub. T. Mahmudova şirkətin kapitalında 50 faizlik payı Oktay Vəliyevdən satın alıb. Şirkəti 2007-ci ildə Azərbaycan vətəndaşı, işadamı O. Vəliyev yaradıb. Daşınmaz əmlakın, o cümlədən mənzillərin və qeyri-yaşayış sahələrinin icarəsi, lisenziya tələb olunmayan malların istehsalı və satışı ilə məşğul olan şirkətin kapitalı 200 min çex kronudur (təxminən 8,5 min ABŞ dolları). Praqada, Athenska 1528/5 ünvanında yerləşən şirkət, maliyyə hesabatına görə, ötən il vur-tut 218 min kron dövriyyə edə bilib.

Əlli yaşlı Təranə Mahmudova Bakıdakı Şamama Ələsgərova adına 5 nömrəli Klinik Doğum Evində həkim-neonatoloq işləyir. Xəstəxanada MeydanTV-yə deyiblər ki, T. Mahmudovanın işə davamiyyəti normaldır, işinin öhdəsindən gəlir və ondan heç bir narazılıq yoxdur.Amma bura T.Mahmudovanın yeganə iş yeri deyil. O, kapitalına 30 min manat yatırılan “A.N.N.N” MMC-nin direktorudur. Şirkət onun qardaşı, Azərbaycan Beynəlxalq Bankının Abşeron filialının müdiri Elçin Şərifovun Bakıda, akademik Həsən Əliyev küçəsindəki çoxmənzilli yaşayış evindəki mənzilində 2002-ci ildə qeydiyyata alınıb. Bakıdakı “Optimed” klinikası bu şirkətə məxsusdur. Klinika tarzən Hacı Məmmədov və Mirzəbala Məmmədzadə küçələrinin kəsişməsindəki yaşayış binasının birinci mərtəbəsində bir neçə yüz kvadrat metr sahədə tibbin müxtəlif sahələrində (terapiya, kardiologiya, qastroenterologiya, urologiya, kosmetologiya və s.) xidmətlər göstərir. 2017-ci ilin sonunda isə T. Mahmudovanın iştirakı ilə daha bir şirkət – “Güvən 2017” MMC yaradılıb. Şirkətin qeydiyyat yeri Mahmudovların akademik Həsən Əliyev küçəsində başqa bir binadakı mənzilidir. İki ilə yaxın vaxt keçsə də, T.Mahmudovanın rəhbərlik etdiyi bu biznes qurumunun nə işlə məşğul olduğu hələ bəlli deyil.

Metallurgiya nəhənginin Elçin Şərifov mənzlinə sığışan Bakı ofisi

Bunlar, yanvar ayında 80 illik yubileyini qeyd etməyə hazırlaşan Baş nazirin keçmiş müavininin ailə üzvlərinin biznesinin heç də hamısı deyil. Ukraynanın metallurgiya qiqantı “İnterpipe” korporasiyası 2000-ci ilin mayında Bakıda “İnterpipe-Azərbaycan” Məhdud Məsuliyyətli Birgə Müəssisəsi təsis edib. Birgə müəssisənin Azərbaycandan olan tərəfdaşının adı açıqlanmayıb. Məlum olansa budur ki, şirkət bir başqa yerdə deyil, A.Şərifovun bankir oğlunun mənzilində qeydiyyata alınıb. Ukrayna istehsalçısı görünür o zaman hökumət rəsmisinə yaxın olmaqla neft-qaz hasilatı və daşınması üçün borular, eləcə də dəmir yolu vaqonları üçün təkər və digər komplektləşdiricilərin Azərbaycandakı satışının daha rahat yoluna qoymağı hədəfləyibmiş.

Baş nazirin keçmiş müavini Abid Şərifov

Mənbə: APA

Abid Şərifovun həyat yoldaşı Sədayə xanım Tam Ortaqlı “Kəpəz-S” Firmasının 3 ortağından biridir. 2001-ci ildə iki şəxsin (Yaşar Qarayev və Səkinə Talıbova) vəsaiti hesabına qurulan firmaya Şərifovlar sonradan qoşulublar. Dövlət büdcəsinə 2000 manat vergi borcu olan bu şirkətin də hansı bizneslə məşğul olması haqda açıq mənbələrdə heç bir məlumat yoxdur. Onun adı həm də iri tikinti layihələrinin icraçısı olan “EVRASCON” ASC-nin səhmdarları arasında 12,15 faiz payla ön sıralardadır.

Maraqlıdır ki, Təranə və Məmməd Mahmudovlar rəsmi olaraq iki ünvanda qeydiyyatdadırlar. Başqa sözlə, seçici siyahılarına iki dəfə düşdüklərindən, onlar ümumxalq səsverməsində iki nəfərin yerinə iştirak edə, bələdiyyə seçkilərində isə Bakıda həm Yasamal, həm də Nəsimi rayonu ərazisində bələdiyyə üzvlərini seçə bilirlər. O başqa məsələdir ki, Mahmudovları ölkə vətəndaşlarının əksəriyyətindən fərqləndirən təkcə siyasi seçim imkanlarının “bolluğu” deyil.

Hafiz Babalı

Meydan.Tv

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / XuralTAC

AKP-nin tənəzzülü: hakim partiya 3 yerə bölünür

Xural Yazıldığı tarix 15 Sentyabr 2019

Şahin Cəfərli,
politoloq

Əhməd Davudoğlu Ədalət və İnkişaf Partiyası (AKP) sıralarından istefa verdi. Gözlənilən olsa da, Türkiyə siyasəti üçün əhəmiyyətli hadisədir, çünki söhbət sıradan siyasətçidən yox, yaxın tarixdə iqtidar partiyasının lideri və ölkənin baş naziri olmuş şəxsdən gedir. Şübhəsiz ki, bu addımın Türkiyədə siyasi proseslərin bundan sonrakı inkişafına təsiri olacaq.

Ə.Davudoğlu hələ aprel ayında geniş manifest açıqlayaraq AKP-nin və Türkiyənin durumunu tənqid ruhunda təhlil etmiş və çıxış yollarına dair öz vizyonunu ortaya qoymuşdu. Bu barədə Abzas.org-da dərc olunan yazımızda qeyd etmişdik ki, Davudoğlu təcrübəli siyasətçi kimi çox yaxşı bilir ki, səsləndirdiyi tənqidlər və irəli sürdüyü təkliflər prezident Ərdoğan tərəfindən diqqətə alınmayacaq, hətta bu mövqeyinə görə hücumlara, həqarətlərə məruz qalacaq. Sadəcə olaraq, birdən-birə AKP-dən istefa verərək yeni siyasi partiya quruculuğuna başlamağı AKP-nin üzv və tərəfdarı olan mühafizəkarlara izah etmək, bu addımı əsaslandırmaq çətin olardı. İctimai rəyi əvvəlcədən buna hazırlamaq lazım idi. Davudoğlu nümayiş etdirməliydi ki, partiya daxilində kifayət qədər mübarizə aparıb, amma irad və təklifləri nəzərə alınmadığı üçün AKP-dən ayrılmaqdan başqa yolu qalmayıb…

Belə də oldu. Partiyanın keçmiş liderinin mövqeyi nəinki nəzərə alınmadı, bir müddət sonra onun və ətrafındakı şəxslərin AKP-dən xaric olunması məsələsi qaldırıldı. Nəticədə Davudoğlu xaricetmə qərarını gözləmədən 13 sentyabr 2019-cu il, cümə günü mətbuat konfransı keçirərək öz komandası ilə birlikdə AKP-dən istefa verdiyini açıqladı. O, “yeni siyasi hərəkat inşa etmək və yeni bir yola çıxmaq bizim üçün həm tarixi məsuliyyətdir, həm də millətimiz qarşısındakı öhdəliyimizin tələbidir” sözləri ilə yeni siyasi partiya yaratmağa başladığını ilk dəfə açıq şəkildə bəyan etdi.

Davudoğlu insanı mərkəzə qoyan, insan haqları və ləyaqətinə hörmətlə yanaşan, bəşəri dəyərləri yaşadan, qadağalara, korrupsiyaya qarşı mübarizə aparan, düşüncə, vicdan azadlıqlarının məhdudlaşdırılmadığı, demokratik hüquqi dövlət prinsiplərinin işlədiyi, dövlət-xalq malına əl uzadılmadığı, nepotizmin olmadığı bir düzən qurmaq istədiklərini vurğulayaraq partiyasının proqram tezislərini də diqqətə çatdırmış oldu.

Davudoğlu ilə bərabər 100-ə yaxın keçmiş millət vəkili və AKP-nin keçmiş yerli təşkilat rəhbərləri də istefa verib. Bu sırada AKP-nin İstanbul və Ankara təşkilatlarının sabiq sədrlərini ayrıca qeyd etmək lazımdır.

Yeni partiyalar qurularkən lider və vitrinlə yanaşı, təşkilatçılıq qabiliyyətinə və təcrübəsinə sahib şəxslərin olması da böyük əhəmiyyət daşıyır. Çünki yerlərdə əhalinin əhval-ruhiyyəsini, siyasi baxışlarını, sadə dildə desək, kimin kim olduğunu liderlər yox, məhz bu şəxslər yaxşı bilir. Təkcə üst qurumun cazibəsi uğur qazanmaq üçün yetərli deyil, bunun üçün bütün ölkə boyu şaxələnmiş təşkilati struktur qurmaq vacib şərtdir. Ona görə də AKP-nin sabiq təşkilat rəhbərlərini öz sıralarına cəlb etmək yeni partiya(lar) üçün böyük önəm daşımaqla yanaşı, hakim partiya üçün ən azı tanınmış siyasətçilərin istefası qədər zərbə deməkdir.

AKP üçün təhlükə mənbəyi təkcə Davudoğlu və çevrəsinin partiyalaşması olsaydı, bu prosesdən nisbətən az zərərlə çıxmaq mümkün olardı. Çünki Davudoğlu mühafizəkar elektorat arasında müəyyən nüfuza malik olsa da, ölkə miqyasında yüksək reytinq sahibi deyil. Xüsusən Suriya siyasəti və bunun nəticəsində ölkəyə milyonlarla qaçqının axışmasına görə çoxları məhz Davudoğlunun məsuliyyət daşıdığını düşünür. Ərdoğanın “neoosmanizm” xəyalına əsaslanan müdaxiləçi xarici siyasətinin memarı məhz Davudoğludur. Sabiq hökumət başçısının siyasi baqajı onun siyasətdə yenidən irəliləməsinə əngəl törədəcək yük kimi görünür. Müstəqil siyasi layihəyə başlayan digər siyasi xadimin isə bu cür keçmişi yoxdur və onun perspektivi daha parlaq görünür: söhbət AKP-nin qurucularından olan Əli Babacandan gedir.

Keçmiş baş nazir müavini-iqtisadiyyat naziri, AKP-nin ilk dönəmlərindəki iqtisadi inkişafın müəlliflərindən olan, təkcə mühafizəkarlar deyil, ən müxtəlif təbəqələr tərəfindən də qəbul edilən Əli Babacanın yaradacağı partiya Ərdoğan və AKP üçün daha böyük təhdid kimi qiymətləndirilir. O, Davudoğlundan daha əvvəl – iyul ayında AKP-dən istefa verib və keçmiş prezident Abdulla Gülün dəstəyi ilə yeni partiyanın formalaşdırılmasına başlayıb. Yaxın həftələrdə həm Davudoğlunun, həm də Babacanın partiyaları təsis edilmiş olacaq. Yeni partiyaların öz adları, vitrinləri, proqramları ilə hüquqi şəxs olaraq ictimaiyyətin qarşısına çıxmasından sonra hakim partiyadan qopmaların daha da sürətlənəcəyini, bu sıraya hazırkı bəzi AKP millət vəkillərinin də qoşulacağını söyləmək olar. 2018-ci ilin iyulundan bu ilin eyni dövrünə qədər 788 min AKP üzvü partiyadan çıxıb. Son rəy sorğusuna əsasən AKP-nin reytinqi 30,6%-ə enib. Bu sorğunu hökumətə yaxın ORC sosioloji araşdırma şirkətinin keçirməsi belə gümanlara əsas verir ki, AKP-nin real reytinqi əslində 30%-dən aşağı ola bilər. İstənilən halda, AKP-nin geriləmə trendinə daxil olması göz önündədir və inkarolunmaz həqiqətdir. Rəcəb Tayyib Ərdoğanın şəxsi nüfuzu və xarizması artıq əvvəlki kimi cəlbedici deyil. Son bələdiyyə seçkiləri, xüsusən 23 iyun axşamı İstanbuldakı nəticə Ərdoğanın məğlubedilməz lider imicini sarsıtdı.

Şübhəsiz ki, Ərdoğanın və AKP-nin tənəzzülündə ölkədəki iqtisadi böhranın ciddi rolu var. Əhalinin rifah səviyyəsi aşağı düşür, alıcılıq qabiliyyəti azalır, işsizlik artır. Hökumət böhranın qarşısını almaq üçün hələ də ciddi və ümidverici proqram ortaya qoya bilməyib. Prezidentin ölkə iqtisadiyyatının idarəçiliyini öz kürəkəninə tapşırması hətta AKP üzvləri arasında da narazılıq doğurur. Suriyalı qaçqınların yükünü daşımaq böhran şəraitində daha da çətinləşib və onların mövcudluğu yerli əhalini qıcıqlandırmağa başlayıb. Xalqın böyük qismi mövcud iqtidarın bu qədər problemin öhdəsindən gələ biləcəyinə inanmır.

Bir sözlə, Türkiyədə növbəti hakimiyyət dəyişikliyi üçün şərtlər yetişməkdədir. Əgər müxalifət ciddi xətalara yol verməyib, bələdiyyə seçkilərindəki ağıllı strategiyasını davam etdirsə və onun sıralarından qarşı tərəfə – Cumhur İttifaqına keçidlər olmasa (iqtidar tərəfindən belə cəhdlər edilir), növbəti seçkilərdə hakimiyyət dəyişikliyinin baş verməsi ehtimalı kifayət qədər yüksək görünür.

abzas.net

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / DÜNYA / XuralTAC

29 yaşlı təcrübəsiz yəhudi…

Xural Yazıldığı tarix 15 Sentyabr 2019

Martin de Burmon

“Əl-Cəzirə”, 12.09.2019

ABŞ prezidenti Donald Trampın uzun müddətdir təxirə saldığı Yaxın Şərq sülh planının əsas memarlarından biri istefa verir və onun yerinə təyin oluna biləcək şəxs heç bir xarici siyasət təcrübəsi olmayan təxminən 30 yaşlı köməkçidir.

ABŞ rəsmiləri keçən həftə açıqlayıb ki, 17 sentyabr İsrail seçkilərindən sonra sülh planına aşkarlıq veriləcək. Bundan sonra ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki xüsusi elçisi Ceyson Qrinblatt Tramp administrasiyasından ayrılacaq.

Onun bəzi vəzifələrini Dövlət Departamentinin İran üzrə xüsusi nümayəndəsi Brayan Huk və Cared Kuşnerin az tanınmış gənc köməkçisi Avi Berkovitz öz üzərinə götürməli olacaq.

Sonuncu şəxs vəzifə müddətində xarici məmurların qəbulunun təşkilindən tutmuş müdirinin telefon danışıqlarına qədər hər cür “çirkli iş”lə məşğul olub.

Qrinblattın Ağ Evdən ayrılma qərarı Trampın milli təhlükəsizlik üzrə müşaviri Con Boltonun istefaya göndərməsindən bir neçə gün qabaq elan edilib. Hər iki gediş Tramp administrasiyasının Yaxın Şərq sülh planını qeyri-müəyyənliyə bələyir.

İyun ayında planın iqtisadi hissəsi açıqlanıb. Fələstin rəsmiləri və analitikləri onu ciddi tənqidə məruz qoyublar. Planın qalan hissəsinin əsaslı danışıqlara səbəb olub-olmayacağı məlum deyil.

Buna baxmayaraq, Berkovitz, ehtimal ki, planın siyasi bölümünün açıqlanmasından sonra əhəmiyyətli rol oynayacaq. O, minimal təcrübəyə malik olsa da, bəzi analitiklərin rəyincə, gənc köməkçinin təyin olunması Yaxın Şərq sülhü ətrafında aparılan danışıqların möhkəm qalmasına az qatqı verəcək.

Berkovitz -Kuşner əlaqəsi

Son vaxtlara qədər Berkovitz Tramp komandasında təmkinli üzvlərindən biri olub. Mətbuat hesabatları onu tez-tez Cared Kuşnerin nökər-qaravaşı kimi təsvir edir.

“Rəsmi olaraq prezidentin xüsusi köməkçisi və baş məsləhətçinin köməkçisi Berkovitz Kuşnerin Ağ Evdəki sağ əlidir”, – deyə 2017-ci ildə “Business Insider” yazmışdı.

Eyni məqalədə Houp Hiksa, Ağ Evin strateji kommunikasiya direktoruna istinadla, Berkovitzin işinin “ilk növbədə, inzibati, Kuşnerə qəhvə almaq və ya görüşlərin koordinasiyası” olduğu deyilirdi.

Hələ 3 il əvvəl Harvard Hüquq Məktəbini bitirən Berkovitz təcrübəsiz, amma Tramp ailəsinə sadiq adamdır və ailə ilə yaxın şəxsi əlaqələrə malikdir.

“Business Insider”-in verdiyi məlumata görə, Berkovitzin Tramp ailəsi ilə əlaqəsi “New York City Queens College”-də oxuduğu illərdə, Arizona ştatının Finiks şəhərinə, Pasxa bayramında iştirak etmək üçün getdiyi zaman başlayıb. Orada Donald Trampın kürəkəni Cared Kuşnerlə tanış olub və qanları bir-birinə qaynayıb.

Kuşnerlə Berkovitz arasında ortaqlıqlar çoxdur. Hər ikisi Nyu Yorkdan kənarda, yəhudi məhəllələrində (Nyu-Cersidə – Kuşner və Lonq Aylenddə – Berkovitz) böyüyüblər. Hər ikisinin İsraillə güclü əlaqələri var.

Atası daşınmaz əmlakçı və İsrail donoru olan ortodoks yəhudi Kuşner, Benjamin Netanyahunun qonaq gəldiyi gün otağında yatması üçün bir dəfə yeniyetmə kimi zirzəmidə gecələyib.

Berkovitz də ortodoks yəhudi ailəsində böyüyüb, ivritcə səlis danışır və 2 il İsraildə yaşayıb.

Onların dostluğu çiçəkləndikdən sonra Berkovitz Kuşnerə, 2013-2016-cı illər arasında “New York Observer” qəzeti üçün məqalələr yazmaq da daxil olmaqla, müxtəlif işlərdə kömək edib.

Berkovitz “Facebook”-da canlı müzakirə şousu olan “Tramp Tower Live”-i yaradaraq Trampın seçki kampaniyası üçün işləyib.

“Tramp Tower”-dən Berkovitz Kuşnerin köməkçisi kimi Ağ Evə girib. Administrasiyanın Yaxın Şərqə dair sülh planında Berkovitz gizli qismə giriş imkanı olan az adamlardan biridir və 2018-ci ilin sentyabr ayında Qrinblatt və Kuşnerə Nyu-Yorkda yəhudi liderləri ilə İsrail-Fələstin məsələsini müzakirə etmək üçün xüsusi şam ziyafətinin təşkilində kömək edib.

“Sadə həllə real maraq yoxdur”

Berkovitzin təyinatına rəylərdə onun ümumiyyətlə, təcrübəsinin yoxluğunu vurğulanır.

“Əgər Avi Berkovitz Qrinblattı əvəzləsə, bu mövqe əhəmiyyətli dərəcədə kiçiləcək. O, Kuşnerin 29 yaşlı köməkçisidir. Gözəl oğlan, lakin Trampın keçmiş daşınmaz əmlak vəkilinin təcrübəsiz övladıdır”.

Bunu “Twitter” səhifəsində ABŞ-ın 2013-cü ildən 2014-cü ilə qədər İsrail-Fələstin danışıqları üzrə xüsusi nümayəndəsi və Xarici Əlaqələr Şurasının əməkdaşı Martin İndik yazıb.

Digər analitiklər bunu Tramp administrasiyasında “İsrail-Fələstin dastanı”nın tamamilə israilpərəstlər tərəfindən yazılması kimi yozur.

ABŞ-ın Fələstin Hüquqları Kampaniyasının icraçı direktoru Yusif Munayyər: “Bu təyinat administrasiyanın ədalətli qətnamə axtarmağa həqiqi marağının olmadığını, əksinə, geri addım atdıqlarını, İsrail və ABŞ-dakı sağçı fanatiklərə şərtləri diktə etməyə imkan verdiyini açıq şəkildə göstərir”.

Amma Brukinqsdə Yaxın Şərq Siyasəti Mərkəzinin direktoru Natan Saks bildirib ki, Berkovitzin təyinatı Kuşnerin İsrail-Fələstin məsələsindəki önəmli rolunu kiçiltməyəcək. “Kuşner özü prosesdə mərkəzi rol oynamağa davam edəcək”.

Tərcümə: Strateq.az

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / XuralTAC

Azərbaycan Qarabağla bağlı diplomatik hücuma keçdi

Xural Yazıldığı tarix 15 Sentyabr 2019

Ərazi bütövlüyünə sayğısız yanaşan Fransaya nota verildi; Ermənistan hakimiyyətinə xəbərdarlıq edildi; ordumuz genişmiqyaslı hərbi təlimlərə start verir; politoloq: “Artıq Ermənistan üçün geri sayım başlayıb….”

Görünən budur ki, Ermənistan hakimiyyətinin Qarabağ məsələsi ilə bağlı destruktiv fəaliyyəti rəsmi Bakının səbrini daşırmaq üzrədir. Həm də onu demək olar ki, Azərbaycan dövlətinin Nikol Paşinyan hakimiyyətinə tanıdığı güzəştin limiti bitib.

Elə Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin (XİN) mətbuat xidmətindən son açıqlaması və Ermənistan hakimiyyətinə, o cümlədən beynəlxalq aləmə ünvanlanan mesajları da bunu deməyə əsas verir. Açıqlamada bildirilir ki, Ermənistanın təcavüzkar siyasətinin davam etməsi və hərbi işğala əsaslanan mövcud status-kvo vəziyyətinin möhkəmlənməsinə yönəlik addımları, o cümlədən bu ölkə rəhbərliyinin son dövrdə səsləndirdiyi anneksionist bəyanatlar əsasən daxili auditoriyaya yönəlmiş olsa belə, bölgədə vəziyyətin kəskinləşməsinə xidmət etdi. Qeyd olunub ki, onlar, beynəlxalq hüququn açıq şəkildə tapdalanması ilə yanaşı, Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli üzrə beynəlxalq vasitəçilərin uzun illər apardığı səylərini demək olar ki, şübhə altına alan çox təhlükəli bir gərginlik yaratdı: “Azərbaycan hökuməti Ermənistan rəhbərliyinin məsuliyyətsiz ritorikasını münaqişənin həlli üzrə danışıqlar prosesini pozmaq cəhdi kimi dəyərləndirərək, bununla bağlı vaxtında qəti etirazını bildirdi və məsələ beynəlxalq təsisatların diqqətinə çatdırıldı.

AR Xarici İşlər naziri tərəfindən BMT və ATƏT-in Baş katiblərinə, ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrlərinə, eləcə də Minsk Qrupu üzv ölkələrinin xarici işlər nazirlərinə ünvanlanmış məktublarda Azərbaycan ərazilərinin işğalı və bu ərazilərdə tarixən yaşayan azərbaycanlıların qanlı etnik təmizlənməsi ilə nəticələnən Ermənistanın dövlət səviyyəsində işğalçılıq siyasətinin bu ölkə rəhbərliyinin son bəyanatlarında açıq şəkildə etiraf edildiyi vurğulandı və hərbi işğalın doğurduğu beynəlxalq hüquqi məsuliyyət məsələlərinə diqqət yönəldilərək, beynəlxalq ictimaiyyətin qəti mövqeyinin işğalçı Ermənistanın özünü cəzasızlıq şəraitində hiss etməsinə imkan verməməli olduğu qeyd edildi. Xarici İşlər Nazirliyi tərəfindən, həmçinin Qoşulmama Hərəkatı və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının bütün üzv dövlətlərinə bu xüsusda eyni məzmunlu notalar ünvanlandı. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü öz şərhlərində mövcud vəziyyətlə bağlı narahatlığını ifadə edərək, verilən bəyanatların münaqişənin dinc yolla nizamlanmasına yönəldilmiş ümumi səylərin kontekstinə uyğun gəlməli və həssas danışıqlar prosesində tarazlığın pozulmasına gətirməməli olduğunu bəyan etdi.

ABŞ-ın Azərbaycandakı səfiri Ermənistan baş nazirinin bəyanatına münasibət bildirərək, şiddəti təbliğ edən və gərginliyi artıran ritorikadan uzaq olmağa və tərəfləri dialoq prosesinə diqqət yetirməyə çağırdı. Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu həlli üzrə Minsk Qrupunun həmsədr ölkələrinin vasitəçiliyi ilə uzun illərdir ki, aparılan danışıqların mahiyyətini münaqişənin beynəlxalq hüququn norma və prinsipləri, o cümlədən beynəlxalq təşkilatların qərar və qətnamələri, ilk növbədə isə BMT TŞ-nin məlum qətnamələri əsasında həllinin təmin edilməsi təşkil edir. Bu isə həmsədr ölkələrin bəyanatlarında, o cümlədən 9 mart 2019-cu il tarixli, dəfələrlə qeyd edildiyi kimi, Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərinin boşaldılması və bu torpaqlardan didərgin salınmış insanların öz evlərinə təhlükəsiz və ləyaqətlə geri dönüşünün təmin edilməsini nəzərdə tutur”, – məlumatda bildirilir.

Bakı bəyan edib ki, Ermənistan rəhbərliyinin məsuliyyətsiz və destruktiv mövqeyi, sözdə hər zaman səsləndirdikləri münaqişənin sülh yolu ilə həllinə nəinki xidmət etmir, əksinə, münaqişənin həlli istiqamətində aparılan sonuncu müzakirələrin mahiyyəti ilə ziddiyyət təşkil edir və danışıqlar prosesinin məhv edilməsi cəhdi deməkdir. N.Paşinyan onu da birmənalı şəkildə dərk etməlidir ki, millətçi-təxribatçı dairələrin təzyiqi altında danışıqlar prosesini tərk edən tərəf mütləq uduzacaq. Buna görə də onun ATƏT-in Minsk Qrupunun vasitəçiliyi ilə Azərbaycanla razılaşmaqdan başqa çarəsi yoxdur. Ermənistan rəhbərliyi bu istiqamətdə ardıcıl və dönməz şəkildə nə qədər sürətlə irəliləməyə başlasa, o qədər də tez erməni xalqı qonşuları ilə sülh şəraitində davamlı inkişaf yoluna qədəm qoya biləcək.

AzÉrbaycan xin ile ilgili gÃ¶rsel sonucu

Rəsmi Bakı növbəti dəfə Ermənistan tərəfinə xatırladıb ki, BMT Nizamnaməsinin 25-ci maddəsinə uyğun olaraq, bütün üzv ölkələr Təhlükəsizlik Şurasının qərarlarını yerinə yetirməlidirlər: “Bu müddəaya Ermənistan tərəfindən əməl edilməyəcəyi təqdirdə, BMT Nizamnaməsinin 51-ci maddəsinə istinadən Azərbaycanın beynəlxalq tanınmış sərhədləri çərçivəsində suverenliyini bərpa edəcəyindən Ermənistan rəhbərliyi heç bir şübhə etməsin”.

Bu bəyanatın verilməsi ilə eyni vaxtda Azərbaycan ordusunun irimiqyaslı hərbi təlimlərə başlamaqla bağlı qərar verməsi də işğalçı ölkəyə növbəti xəbərdarlıqdır. Məlumata görə, Azərbaycan prezidenti, Silahlı Qüvvələrin Ali Baş Komandanı İlham Əliyevin təsdiq etdiyi plana əsasən sentyabrın 16-dən 20-dək Müdafiə nazirinin rəhbərliyi altında Azərbaycan Ordusunun müxtəlif qoşun növləri, qismləri, hərbi birlik və birləşmələrinin cəlb edilməsi ilə genişmiqyaslı əməliyyat-taktiki təlimləri keçiriləcək. Müdafiə Nazirliyinin açıqlamasında görə, təlimin mövzusunda dağlarda əks-hücum əməliyyatının təşkili və keçirilməsi, düşmən qruplaşmasının darmadağın edilməsi məqsədilə qabaqlayıcı zərbələrin endirilməsi və azad edilmiş ərazilərdə əlverişli hədlərin tutulması üzrə fəaliyyətlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulub. Təlimlərə 10.000 nəfərədək şəxsi heyət, 100-dən çox tank və digər zirehli texnika, 120 müxtəlif çaplı raket və artilleriya qurğusu, reaktiv yaylım atəş sistemi və minaatanlar, 20-dək ordu və cəbhə aviasiyası və müxtəlif təyinatlı pilotsuz uçuş aparatları cəlb olunacaq.

Məlumatda deyilir ki, mürəkkəb şəraitdə, dağ-meşə, qayalıq ərazilərdə və çətin radioelektron mübarizə mühitində keçiriləcək təlim zamanı ön və yandan keçmə dəstələrinin əsas zərbə qruplaşmaları, eləcə də artilleriya, aviasiya və döyüş düzülüşünün digər elementləri ilə qarşılıqlı əlaqədə fəaliyyətin təşkili üzrə tapşırıqlar icra ediləcək. Təlimdə əsas diqqət qoşunların idarəedilməsi vərdişlərinin təkmilləşdirilməsinə, həmçinin döyüş, mənəvi-psixoloji və maddi-texniki təminat məsələlərinə yönəldiləcək. Bütün fəaliyyətlər döyüş atışlı mərhələlərdən ibarət olmaqla döyüş vəziyyətinə maksimal uyğun şəraitdə müxtəlif poliqon və təlim mərkəzlərində keçiriləcək.

*****

ATÆT-in Minsk Qrupu ile ilgili gÃ¶rsel sonucu

Rəsmi Bakı bu məqamda ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrlərindən biri olan Fransaya nota verib. “Fransa parlamentarilərinin Azərbaycanın işğal olunmuş Dağlıq Qarabağ bölgəsinə qanunsuz səfərini qəti şəkildə pisləyirik”. Fransız deputatların Qarabağa səfəri ilə əlaqədar Fransanın ölkəmizdəki müvəqqəti işlər vəkili Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinə çağırılıb və ona Fransa tərəfinə ünvanlanan etiraz notası təqdim edilib. “Sənəddə bu cür qanunsuz səfərlərin həyata keçirilməsinin ATƏT-in Minsk Qrupu həmsədrlərinin, o cümlədən Fransanın Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin danışıqlar yolu ilə həll olunması məqsədini güdən səylərini ciddi şəkildə sarsıtdığına, eyni zamanda bu prosesdə vasitəçi qismində Fransanın nüfuzuna xələl gətirdiyinə xüsusi diqqət çəkilir”, – bəyanatda vurğulanıb.

Politoloq MÉhÉmmÉd ÆsÉdullazadÉ ile ilgili gÃ¶rsel sonucu

Politoloq Məhəmməd Əsədullazadə “Yeni Müsavat”a bildirdi ki, Fransa Minsk Qrupunun həmsədri kimi Ermənistan Azərbaycan arasında vasitəçilik missiyasını həyata keçirən ölkədir. Vasitəçi dövlət olaraq ilk növbədə işğal olunmuş Azərbaycan ərazilərinə parlamentarilərinin və rəsmilərinin səfərlərinin qarşısını almalıdır. Bununla ilk növbədə münaqişənin həllində işğalçı ölkəyə stimul verməməlidir. Bir neçə Fransa parlamentariləri Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərinə səfər edərək burada qondarma rejimin nümayəndələri ilə görüş keçirir. Belə səfərlərin qarşısını almaq üçün qətiyyətli bir siyasət ortaya qoymağını tələb etməlidir. Fransanın parlamentarilərinin Qarabağa qanunsuz səfərləri onsuz da qondarma rejimin tanınmasına gətirib çıxarmayacaq. Sadəcə, bu rəsmi Parisin ikili standartlardan yanaşmasının nəticəsidir. İşğal olunmuş ərazilərə humanitar və qeyri-səfərlərin təşkil edən ölkələrə qarşı rəsmi Bakı prinsipial olmalıdır. Qeyd edim ki, üç həmsədr ölkənin parlamentariləri mütəmadi işğal olunmuş ərazilərə səfər edir. Azərbaycan üç həmsədr ölkəyə belə səfərlərə imkan verilməməsini tələb etməlidir. Fransa rəhbərliyi bu kimi səfərlərin qarşısını ala bilər. Təəssüf ki, erməni lobbisinin təsiri hələ bunların üzərində qalmaqdadır. İşğal olunmuş ərazilərdə deputatların açılışlar etməsi, dostluq sənədləri imzalaması hüquqi cəhətdən qanunsuzdur. Rəsmi Bakı Fransa məhkəməsinə müraciət edib, belə bir müqavilələri ləğv elətdirə bilər. Göründüyü kimi, Ermənistan öz avantürasını həyata keçirməklə birbaşa ərazilərin qaytarılmasında maraqlı olmadığını göstərir. Paşinyan iqtidarı ciddi şəkildə sələflərindən fərqli olaraq açıq şəkildə kompromissiz mövqe ortaya qoyur. Demək olar ki, danışıqlar dayanıb, Paşinyanın Qarabağda 5 avqust bəyanatından sonra danışıqların aparılması mənasızdır. Azərbaycan ciddi şəkildə yalnız güc yolu ilə irəliləyişə nail ola bilər. Qeyd edim ki, Azərbaycan Rusiya ilə bu istiqamətdə danışıqlar aparmalı, Yerevan-Moskva arasında soyuq münasibətlərdən istifadə edib, müəyyən prosesləri lehinə dəyişə bilər. Hazırda ölkəmizin KTMT müşahidəçi olması qabardılır. Demək, Moskva-Bakı arasında təmaslar sıxlaşıb. Əgər, Moskva neytrallığını saxlasa, ölkəmiz güc yolu ilə əraziləri azad edə bilər”.

M.Əsədullazadə də qeyd etdi ki, hazırda10 min nəfərlik şəxsi heyətlə irimiqyaslı təlimlər birbaşa müharibə hazırlığıdır: “Bu Ermənistana son günlərdə Paşinyanın bəyanatlarına ölkəmizin güc mesajıdır. Əgər Rusiya və Azərbaycan bu məsələlərdə razılaşsa, ordumuz hərəkətə keçə bilər. Artıq Ermənistan üçün gerisayım başlayıb. Bu təlimlər müharibəyə hazırlıq təlimləridir. Ermənistan rəhbərliyi substantiv danışıqlara gəlməsə, mümkün zərbələrə hazır olmalıdır. Hesab edirəm ki, artıq Moskvada bunun fərqindədir və mütləq şəkildə geosiyasi mənzərə dəyişikliklər tələb edir və bu da Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərinin bərpasından gedir. Azərbaycan dəfələrlə Paşinyana xəbərdarlıq etdi, artıq bu xəbərdarlıq ciddi nəticələrə səbəb olacaq”.

N.Paşinyan ABŞ səfərində də “miatsum” deməyə hazırlaşır. BMT Baş Assambleyasındakı çıxışı isə onun və Ermənistanın taleyini müəyyənləşdirə bilər. Hesab olunur ki, Ermənistan hökumətinin başçısı Qarabağla bağlı iddialarından əl çəkməsə, danışıqların mənası yoxdur. Elə rəsmi Bakının son açıqlamaları da bundan xəbər verir.

Elşad Paşasoy

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / GÜNDƏM / XuralTAC

Sevil Nuriyeva yazır: “Konyuktura bizə nəyi diktə edir?”

Xural Yazıldığı tarix 1 Sentyabr 2019

Sevil Nuriyeva İsmayılov

İstanbul, “Star” qəzeti

Fransa Cumhurbaşkanı Macron, geçenlerde Fransız büyükelçileri ile görüşmede önemli ama çok önemli itirafta bulundu. “Artık Avrupa eski gücünü kaybediyor!” Fransız Başkan haklıdır ve pozisyon alma gayreti de bu nedenle gözden kaçmamalı.

Yeni konjonktür ve yeni ticaret hatlarına odaklanarak okuma yapma dönemindeyiz. İngiltere Parlamentosu’nda olup bitenlere bile bu noktadan bakmamız lazım. Parlamenter Sistem’in doğduğu ülkede, parlamentoyu biraz istirahat ettirme çabasının altındaki neden çok açıktır. İngiltere yeni dönemde pozisyon peşinde ve bunun yolunun yeni ticaret noktaları ile direk ilişki kurmak olduğunu iyi bilmekte. “Avrupa eski gücünü kaybediyor” cümlesi, Fransa’dan geldi. İngiltere’nin tutumu da bu tespiti teyit etti.

Şimdi geçelim bizim yapmak istediklerimize!

Yeni ticaret hatlarına bakınca, paranın ve enerjinin lokasyonunun değiştiği açıktır. Ve bu tarihi gelişme eşiğinde, Türkiye’nin yeri daha daha önemli hale gelmekte.

Osmanlı’nın, özellikle Abdülhamit döneminde yapmak istediği şey bu idi. Tüm ticaret rotalarını Osmanlı frekanslı duruma dönüştürmek. Anadolu’nun dört tarafını telgraf hatları ile donatan Abdülhamit Han, hem de demiryolu hatları ile geleceğin ticaret seyrini Osmanlı merkezli yapma gayretindeydi. Dikkat edersek, ona vurulan darbelerin hepsi, bu ticaret hatları güzergahı ile başlandı. İçerideki adamlarıyla ise padişahın manevra alanları küçültülmeye başlandı.

Geçelim şimdiki durumumuza. Yeni dönemde, Anadolu rotası meydanda. Tekrar tekrar demiryolları, ticaretin geçtiği güzergah ve paranın döndüğü yeni frekansın tüm kanalları ile Türkiye ve bulunduğu coğrafyayı işaret ediyor. Kim nereye geçmek isterse geçsin, ortada Türkiye var. Doğu, Batı, Güney ve Kuzey.

İşte tam da bu nedenle, şu anda Türkiye’nin attığı adımlar çok çok önemlidir. PKK ile mücadelenin seyri ve şekli muazzam bir boyutta. Ülke içinde 600 teröristin kaldığına dair İçişleri Bakanlığı’nın beyanı ortada. Dışarıda ise terörle mücadele sonuna kadar sürdürülüyor. MGK toplantısından çıkan metinde aynen bu cümle yazılmakta. Terörle mücadele sonuna kadar, bitene kadar sonlanmayacak. Neden mi? Çok basit ticaret yolları, demiryolları, denizde ve karada tüm ticaret hatları terör üzerinden hep toprağa gömüldü. Bu enstrümanın eliyle, aynen geçmişte olduğu gibi gelişmenin ve yeşermenin önü kesildi.

Şimdi bir taraftan PKK’nın kökünü kazımak, diğer yandan ise yeni dönemin şartlarına göre pozisyon alma çabasında Türkiye. Bunu yaparken herkesle irtibat halinde. Suriye’de, ABD ve Rusya ile nasıl bir denge yapılabilirin dersini de sergiledi.

Milli İstihbarat Teşkilatı, İçişleri Bakanlığı ve Ordu… Türkiye’nin yeni tarihinin, en tekrarsız başarılarına imza atmakta. Erdoğan faktörü; benzeri olmayan bir faktör. Çünkü Cumhurbaşkanı Erdoğan, yeni tarihin esas kahramanlarından hiç kuşkusuz. Neden mi? Bu yeni süreci en başından gören, ona göre tedbir alan ve hatta kurgu geliştiren zekâ ve devlet adamı kodu sahibi.

Türkiye’nin, İran ve Irak’la demiryolu hattı üzerinden yeniden ticaret hatlarını devreye sokması, yeni dönemde yeşermenin işareti niteliğindedir.

Başkan Erdoğan’ın Rusya ziyareti, oradan verdiği mesajların ardından, Amerikan Başkanı ile telefon konuşması, başlı başına devleti yönetme ustalığı ve siyaset dersidir. Anlayana!

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / KÖŞƏ YAZARLARI / XuralTAC

Sevil Nuriyeva “Star”da yazır: “ABD mi, Rusya mı?”

Xural Yazıldığı tarix 31 Avqust 2019

Sevil Nuriyeva İsmayılov

İstanbul, “Star” qəzeti

Son zamanlar Türkiye’nin Rusya ile ilişkilerini “yağmurdan kaçarken sele yakalanma tehlikesi” gibi yorumlama eğilimini görmekteyiz. Ciddi akademisyen kesim tarafından bu yorumların yapılması, ister istemez gerçekten mi, ABD ile ayrışma, Rusya ile gelecek inşası söz konusudur” sualini devreye sokmakta!

Dünyadaki dengelerin değişim seyrine baktığımızda, Türkiye’nin esasında herhangi bir kimsenin tarafına kaymasının söz konusu olmadığını açıktan görebiliyoruz. Gel gör ki; uluslararası düzendeki değişimleri ve gelecek seyrin içeriğine değinmeden, Türkiye’nin ABD’den kaçarken Rusya’ya yakalanma riski üzerine konuşulmakta. Oysa şu an ki konjonktürel durumun kodlarına baktığımızda Asya’nın yeniden güç merkezine dönüşme dönemine denk geldiğimizi görmezden gelemeyiz.

Rusya ile geçmişte savaştık, doğrudur! Lakin “her zaman savaşacağız” diye bir kural söz konusu değildir. Ayrıca Türkiye kendi başına öyle bir denge ki, şu anda “herkesin Türkiye’yi yanına çekme” döneminde olduğumuzu da unutmamakta yarar vardır.

Rusya ile ortak bir takım konularımız söz konusudur. Etki ve ilgi alanlarımız var. Bu ileride ortak paydaşlık yapabileceğimiz konularımızın olacağının açık olduğunu göstermekte.

ABD ile ciddi anlamda ortaklık yapacağımız konularımız söz konusudur. Evet, kimse bunu inkar etmiyor. Zaten şu anda Türkiye denge politikaları ile geleceğini garantilemeye gayret etmekte.

Tek başına bir hegemonik güç etkisindeki dünyanın, korkunç dünya olduğunu görüyoruz. Bu nedenle, zaten birinin yerinin başkasına geçmesi gibi dünya da yok karşımızda!

Çin tek başına, en az ABD kadar tehlikelidir! Bunu da gayret iyi anlamaktayız! Lakin tüm korkular üzerinden “gelecek” yorumu yapamayız. Böyle bir dünya yok, böyle bir lüks hakkımız da yok!

Gelelim sadede; ABD’yi Rusya’ya mı değişiyoruz? Bazı ciddi hesap ettiğimiz kalemlerin veya akademisyenlerin endişesi neye dayanıyor? Herkese kulak vermek, doğru kararlara etki eder. Lakin her kararı korku üzerinden inşa etmek, daha vahim korkunun doğmasına neden olur!

Türkiye’nin konumu, yeri ve ilerideki pozisyonunu reel veriler üzerinden okuyarak gelecek inşasına gitmemiz, rasyonel bakış açısını barındırır. Burası doğru. Lakin ABD’den korkan bir kesimimizin, daha beter korku olarak Rusya’yı göstermesine anlam vermek de zordur!

Rusya komşumuz. Rusya ile ortak bir takım konularda masadayız. Bunu sadece Suriye üzerinden okumamamız lazım. İleride başka konular ve konumlar devrede olacak, hiç kuşkusuz! Rusya ile anlaşarak, ortak konu ve konumlarımızda paydaş olma imkanı söz konusudur. Bunu yaparken ABD ile ortak yol yürümede sorun yok. Zaten içinde bulunduğumuz dünya, böyle bir taraf anlayışını benimsememekte. Herkes kendi çıkarları istikametinde olaylara bakmak zorundadır. Almanya; ABD’nin neredeyse sözcüsüyken, şimdi kendi meselelerine odaklanan adımlar atma gayretinde. “Ukrayna’ meselesinde, Rusya ile açılan arayı, şimdi tekrar kapatmak istemesinin manası budur.

Bağımsız politikalar üretmek için birden fazla koza sahip olman şarttır. Bu kozlar sayesinde, bir noktadan farklı noktalara ilerleme imkanı kazanıyorsun. ABD ile ipler bu kadar gerilirken, daha sonra yumuşama hatlarının altındaki mesele de budur!

Rusya, Çin ve İran da aynısını yapıyor. ABD de aynısını yapıyor. Türkiye yaparken neden korku senaryoları devrede acaba. Türkiye’de akademisyen, siyasetçi ve yazarların bir kısmı neden bu kadar ürkek? Bu ürkeklik bile, eskiden dayatılan algının bir parçasıdır. Bizi, kadim bir devletin ve medeniyetin çocuklarını, bu kadar ürkek yapan şeyin, zaten “yeniden kendimizi bulmamızı engellemek” için icat edildiğini unutmayın…

https://www.star.com.tr/yazar/abd-mi-rusya-mi-yazi-1474583/

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / XuralTAC

Ərdoğan Vaşinqtonu necə tovladı?-TƏHLİL

Xural Yazıldığı tarix 18 Avqust 2019

Stiven A. Kuk

Foreign Policy (ABŞ), 16.08.2019

2019-cu il avqustun başlanğıcında bütün Vaşinqton yüksək “döyüş hazırlığı” durumuna düşmüşdü: ekspertlər, siyasətçilər və jurnalistlər ABŞ-ı yaxalaya biləcək hansısa uzağa gedən fəlakət haqda daim narahat olurdular. Belə bir vəziyyət son bir neçə həftə ərzində saxlanırdı, çünki elə görünürdü ki, çoxları Türkiyənin Suriyanın şimali-şərqinə müdaxilə həyata keçirəcəyinə tam inanırdı.

“The Washington Post” nəşrinin xəbər verdiyi kimi, ABŞ prezidenti Donald Tramp administrasiyası fəlakəti önləmək üçün “son addımları” atırdı. Xəbərlərdə və analitik məqalələrdə elə hey bu “əlamətlərə” işarə edirdilər ki, Türkiyənin qüdrətli silahlı gücləri Suriya sərhəddini keçməyə hazırlaşır. Amma belə də heç nə baş vermədi.

Tamamilə mümkündür ki, Amerikanın mahir diplomatiyası Türkiyənin müdaxiləsini qabaqlamağa imkan verib, Türkiyə və Amerika rəsmilərinin şimali-şərqi Suriya üzrə avqustun 7-də imzaladıqları saziş bunun dəlili kimi çıxış edə bilər. Amma hər halda səbəb var ki, Ankarada rəsmi şəxslər təntənə ilə bildirirlər – saziş Vaşinqtonun Türkiyənin tələblərinə güzəştidir.

Qəribədir ki, Türkiyə prezidentinin Suriyaya müdaxilə haqda təhdidləri, əslində, blef və danışıqlar aparmaqda vicdansız bir taktika ola biləcəyi imkanları belə az nəzərdən keçirilir. Türkiyə prezidenti Vaşinqtonu yaxşı tanıyır. O bilir ki, ABŞ və Türkiyə arasındakı strateji tərəfdaşlığı, yəni ölkələrin geniş xarici siyasət hədəflərinə və buna çatmaq yollarına ümumi baxış haqda ideyaları ikitərəfli münasibətlərdə on illiklər boyu rəhbər tutmağı məhv etmək hədəsi gələrək Amerika siyasətçilərinə çox yaxşı təcil verə bilər. Ərdoğan bilir ki, bu tərəfdaşlıq artıq “uzun müddət yaşamaq əmri alıb” və bunu hələ də başa düşməyən amerikalılardan sevinə-sevinə istifadə edir.

Əlbəttə, Ankaranın Suriyaya müdaxilə edə biləcəyi haqda güman tam yarana bilərdi. Ərdoğan 2018-ci ilin yanvarından bəri səkkiz dəfə Türkiyə hərbçilərini şimali-şərqi Suriyaya göndərmək hədəsi gəlib, son üç hədə 2019-cu il iyul və avqustun başlanğıcı arasındakı dönəmdə səslənib.

Bununla yanaşı, Ərdoğan öz sözünün ağasıdır. Türkiyə hərbçiləri 2016-cı ilin yayında “Fərat qalxanı” əməliyyatına başlayıb, 2018-ci ilin başlanğıcında isə “Azad Suriya Ordusu” ilə birgə Suriyanın Afrin şəhərini tutublar. Ən başlıcası, Ankaranın motivi var. Türkiyə hərbçiləri, ölkənin orta statistik vətəndaşları və Qərbin, demək olar, hər bir analitiki bununla razılaşır ki, Suriya kürdlərinin habelə YPG kimi tanınmış döyüş dəstələri Türkiyə hərbçilərinin mümkün əsas hədəfidir. YPG dəstələri Türkiyədə terrorçu təşkilat kimi tanınan və Türkiyə ilə demək olar, 40 il vuruşan Kürdüstan Fəhlə Partiyasına (PKK) birbaşa bağlıdır.

Bununla belə, obyektiv təhlilin gedişində Ankaranın hədələrinin Vaşinqtonu güzəştə getməyə vadar etməkdən ötrü blef olduğunu göstərən xeyli əlamət aşkarlamaq olardı.

Birincisi, müdaxiləyə ehtiyac yox idi. Kürdlərin “Qərbi Kürdüstan” adlandırdıqları ərazi artıq bölünüb. Türkiyə şərqdə Cərablusdan qərbdə Türkiyə sərhəddinədək əraziyə göz qoyur. Türkiyə qoşunları orada qalınca heç bir əlamət də yoxdur ki, onlar ölkəni tərk etməyi planlaşdırırlar, kürdlər dövlət qurmaq üçün gərəkən torpaqları birləşdirməyi bacarmazlar.

İkincisi, Ərdoğanın coşğun ifadələrinə baxmayaraq, Ankara Suriyada böyük ehtiyatlılıq göstərir. Əlbəttə, Türkiyənin transsərhəd terrorizmi ilə bağlı qəzəb və qorxusunu anlamaq olar, amma kürdlərin, cavabında başlaya biləcəkləri asimmetrik savaş imkanları nəzərə alınarsa, ehtimal ki, Suriyada böyük hərbi kampaniya Türkiyəni terror hücumları üçün daha dişbatan edər. Müdaxilənin mümkün risklərini anlamaqdan ötrü türklərin İsrailin Livandakı uğursuz təcrübəsinə baxmağı yetərlidir. Ərdoğanın Fəratdan şərqdə qoşun yerləşdirmək imkanı haqda hədələri Türkiyənin yaxın keçmişdə (Türkiyəyönlü Suriya könüllülərinin başçılığı ilə) həyata keçirdiyi məhdud müdaxilə ilə müqayisədə daha çətin əməliyyatdır. Əlbəttə, Türkiyənin əlində yaxşı hazırlıq görmüş silahlı güclər var, amma bu, onların YPG ilə uzanan münaqişə çərçivəsində Suriyada ilişib qalacaqları riskini aradan götürmür. Türkiyə silahlı qüvvələri Türkiyənin daxilində PKK üzərində hələlik qələbə çalmayıblar, onda Türkiyə hərbi rəhbərliyində nədən inam yaranmalıdır ki, Ankara Suriya ərazisində YPG-yə ölümcül zərbə vura bilər? Ehtimal ki, Türkiyə hərbçiləri bütün bunları yaxşı anlayırlar və türklərin heç hara həqiqi şəkildə müdaxilə etmədiklərinin və ehtimal ki, heç vaxt hazırlaşmadıqlarının səbəblərindən biri budur.

Nəhayət, Suriyanın şimali-şərqində ABŞ-ın iştirakı Ankaranın xeyrinə iş verir. İndiki şəraitdə hətta əsgərləri döyüşə göndərmədən Ərdoğana daxili-siyasi xal yığmaq daha asandır. Amerika əsgərləri bu bölgədə olmasaydılar, onda, ehtimal ki, Ərdoğanın davakarlığı az olardı, çünki Suriya gerçəklikləri Türkiyənin qabağını alır. ABŞ-ın Suriyada iştirakı Ərdoğan üçün uduşlu vəziyyətdir. O, Vaşinqtonu şillələyə bilər, amma güclü mövqeyi saxladıqca müdaxilə haqda təkrar-təkrar hədələri yerinə yetirmək onun üçün önəmli deyil. Tərəflər son nəticədə ABŞ-ı “Türkiyənin təhlükəsizlik problemlərini həll etməyə”, Türkiyənin cənubi-şərqində birgə əməliyyat mərkəzi yaratmağa və Suriyanın şimalında təhlükəsizlik zonası qumağa çağıran saziş imzalayıblar. Bu sazişdən ehtimal edilən effekt bundan ibarət olacaq ki, Birləşmiş Ştatlar Suriyaya cəlb olunacaq və bütün bu prosesdə Türkiyənin təhlükəsizliyinə görə məsuliyyəti öz üzərinə götürəcək. Türkiyə ABŞ-dan da məhz bu öhdəliyə nail olmaq istəyirdi.

Ərdoğan indiki halda qeyri-adi uğurla qürrələnə bilər. Ehtimal ki, Türkiyə lideri poker oynamır, amma ola bilsin, başlamağı vacib olardı.

Tərcümə Strateq.az-ındır

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / GÜNDƏM / XuralTAC

“Sirr qutusu” tapıldı: Onu Rotşildlər qaçırıblarmış!-ARAŞDIRMA

Xural Yazıldığı tarix 17 Avqust 2019

Ərgün Dilər

“Takvim”, Türkiyə, 16 avqust 2019-cu il

Bu barədə dəfələrlə yazdım. Eyni nöqtədən irəliləməyə davam edərək dünyanın zirvəsində – damında olanları anlamağa çalışaq. Burada gərginlik pik həddinə çatıb. İndi isə buradakı mövcud duruma baxaq.

Tarixin ən böyük çınqıllı yoluna girdik. Bu yolda Rotşild ailəsi, Pentaqon, ABŞ prezidentləri, nazirləri, bir çox general və iş adamları qəza edəcək. Bunu bilmək üçün kahin olmağa ehtiyac da yoxdur.

Cefri Epşteyn öldürüldü, onun bildikləri indi kimin əlindədir?

Jislen Maksvell bu önəmli sənədləri ələ keçirdi, ardınca Rotşild ailəsinin xüsusi təyyarəsilə Nyu Cersidəki “Newark Liberty” Beynəlxalq hava limanından Parisə uçdu. Jislen Maksvellin bu sənədləri Rotşild ailəsinə təslim etməsi artıq təəccüblü bir durum deyil. Kimsə də buna təəccüblənməz.

2014-cü ildə Jislen Maksvell və Cefri Epşteyn Xarici Əlaqələr Şurasının (ing. Council on Foreign Relations – tərc.) Nyu Yorkdakı toplantısına qatıldı. Cefri Epşteyn orada Devid Rokfeller, Devid Petreus, Cim Mattis, Con Bolton, Kolin Pauell və Bill Kilintona xitab etdi. Cim Mattis və Con Boltonu təhdid etdi. O çıxış tarixi bir çıxış idi. Çünki bu, ABŞ-da gedən mübarizənin, toqquşmanın artıq bundan sonra gizli qalmayacağının elanı idi.

Cefri Epşteyn Cim Mattis və Con Boltona Pentaqonda vəzifə tutan çox önəmli müşavir və generalların haqqında gizli qeydlərin olduğunu onların anlayacağı şəkildə söylədi. Mattis buna inanmadı, Bolton isə inandı. Bu səbəblə Mattis vəzifəsindən uzaqlaşdırıldı, Bolton isə bütün axmaqlıqlarına rəğmən, hələ də öz vəzifəsində qalır.

İndi Rotşild ailəsi Jislen Maksvellin gətirdiyi sənədlərin başqa bir surətinin olmadığına tam əmin olarsa, Pentaqonun okeanda bir salın üzərində xilas olmağı gözləyən çarəsizdən fərqi qalmaz.

Jislen Maksvell 2014-cü ildə Epşteynin əlində olan bu “xəzinə”nin bir neçə trilyon dollar qiymətində olacağını söyləmişdi.

Bu sənədləri “Mossad” da istəyirdi. Lakin “Mossad” məqsədinə çata bilmədi.

İndi Pentaqonun hədəfində olan şəxs, daha doğrusu, hədəfində olanlardan biri Epşteynin həbsindən sonra istefa verən ABŞ Əmək naziri Aleksandr Akostadır. Çünki 2008-ci ildə Mayami Baş prokuroruykən Cefri Epşteyni həbsdən çıxarmaq üçün bazarlıq etməsinin ortaya çıxması səbəbilə istefa verən Akostanın əlində sənədlərin olması bir həqiqətdir.

ABŞ dərin siyasətini bilənlər artq bu toqquşmanın sülh yolu ilə həll edilməyəcəyindən əmindirlər. Çünki tərəflər savaş durumuna keçdilər. Savaş durumunda da dialoq olmaz. Pentaqon çox önəmli şəxslərinin kiçik yaşlı qızlarla əlaqəsinin olmasının ortaya çıxması ilə birlikdə heç bir qərar verə bilməyəcəyini anlayır.

Amerika “dərin dövlət”i ilə qarşı-qarşıya gələn güc hazırda ABŞ Prezidenti Donald Trampı önə çıxarıb. Tramp, bu gücün adamı olmasına rəğmən, Pentaqonun bitirilməsinə qarşıdır. O, Pentaqonun idarəedilən qurum olmasını istəyir. Bu səbəblə atılan addımlar Pentaqonun nəzarət edilə bilən hala gətirilməsi üçündür.

“Dərin Amerika”nın cavab axtardığı suallardan biri də Jislen Maksvellin Epşteyni xəstəxanaya köçürmək üçün Pentaqondakı hansı “köstəbəklər”iylə görüşməsidir. Çünki Jislen Maksvellin Epşteyni xəstəxanaya köçürmək üçün Ədliyyə Nazirliyilə təmasa keçməsi bir nəticə verməmişdi. Epşteyn xəstəxanaya Pentaqonun izniylə köçürülmüşdü. Bu izni verənlərin kiçik qızlarla əlaqəsinin olduğu və bu qərarı yaşadıqları panika səbəbiylə verdikləri doğrudur.

Epşteyn ya həbsdən çıxacaqdı, ya da öldürüləcəkdi. İkinci ehtimal gerçəkləşdi. O, dünyanın ən dəyərli adamı idi, yaşaması böyük risk idi və öldürüldü. Ancaq onun öldürülməsi hər kəsi rahatlamadı.

İndi Paris artıq böyük oyunçu olub. Çünki Rotşild ailəsi Fransada nə qədər nüfuzlu olsa da, “dərin dövlət”lə bazarlıq etməyə məcburdur. Və Jislen Maksvell Parisdə Fransa Kəşfiyyat Xidmətinin (DGSE) mühafizəsi altında olan villada yaşayır. Əlbəttə, o villanın sahibi Rotşild ailəsidir, lakin mühafizə DGSE-dədir. Yəni, məcburi ortaqlıq vardır…

Epşteyndəki 9000 görüntünü alan Jislen Maksvellin özünü qorumaq məqsədilə bunların surətini çıxarması ehtimalı da böyükdür. Yəni, hazırda dünyanı idarə edənlərin deyil, ona yön verənlərin bir-birinə güvənmədiyi ortadadır. Bu gizli qeydlərin çoxaldılması mövcud balansı tamamilə bitirə bilər. Çünki o andan etibarən bu gizli qeydlər sosial mediada havada uçuşmağa başlayar.

Fransanın Rotşild ailəsilə çox önəmli maraq anlaşmaları əldə edəcəyi reallığını da unutmamaq lazımdır.

Arxa planda qaldığı düşünülən İngiltərənin Jislen Maksvellin əlindəki gizli qeydlərə çıxış əldə etmə ehtimalını, hətta çıxış əldə edə biləcəyi variantını da gözardı etməmək lazımdır. Çünki önəmli bir İngiltərə vətəndaşı olan Jislen Maksvellin Londona yaxın olduğu məlumdur. Bu, sirr deyil.

Hazırda İngiltərə, İsrail, Fransa, Almaniya, Rusiya və əlbəttə, ABŞ kəşfiyyat qurumları Jislen Maksvellin əlində olduğuna inanılan sənədlərin izinə düşüb. Çox önəmli sui-qəsdlərə şahid olacağıq.

Sıraladığımız bütün bu oyunçular dünyanın hakimləridir. Onlar Türkiyə üzərində də çox böyük təsirə malik olan və özlərini daima hiss etdirən güclərdir. Rusiya, Səudiyyə Ərəbistanı və Çində də durum fərqli deyil.

Bu gizli qeydləri ələ keçirən yeni “patron” , paylaşanlar isə böyük ortaq olacaq.

Epşteynin içində yer aldığı, nəcib bir üzvü olduğu şəbəkə dünyanın əsas axınıdır. Onun məğlub edilməsi, ortadan qaldırılması həddindən artıq çətindir. Ancaq ox yaydan çıxmışdır. Kimin kimi bitirəcəyini görəcəyik. Ancaq bilməliyik ki, ortalıq çox pis halda qarışacaq. Çünki Epşteyn çox önəmli bir adam idi. Onu kim öldürdüsə, sızıntı olduğunu bilməkdədir. Qeydləri ələ keçirən də, əldən verən də əlindən nə gəlirsə edəcək. İzləyin…

Epşteyn öldürüldüyünə görə hər kəs ölə bilər. Bütün bunlar xaricdə yazılıb pozulmaqdadır. Burada məsələnin üstündən keçirlər. Qəribədir…

İnanc vektorları arasında toqquşma var və bu, hər yerə yayılacaq. Hadisə sadəcə qeydlərlə bağlı da deyil.

Tərcümə Strateq.az-ındır

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / GÜNDƏM / XuralTAC

Paşinyan hakimiyyətini itirəcək, yoxsa kəlləsini?!-TƏHLİL

Xural Yazıldığı tarix 7 Avqust 2019

Mira Həsənova

regnum.ru, 06.08.2019

Azərbaycanın rəsmi hökuməti Azərbaycan Prezidenti Administrasiyasının xarici siyasət məsələləri üzrə bölməsinin müdiri Hikmət Hacıyevin simasında Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyanın Xankəndidəki mitinqdə “Dağlıq Qarabağ Ermənistanın ayrılmaz hissəsidir” bəyanatına sərt reaksiya verib.

“Trend”in yazdığına görə, Hacıyev Ermənistan baş nazirinin bəyanatını “bölgəni təhlükə və risklərlə üz-üzə qoyan destruktiv və fitnəkar”, “Ermənistanın əsil məqsədinin işğal olduğunun növbəti aşkar nümayişi”adlandırıb.

O bildirib ki, “onun danışıqlarda iştirakı yalnız ikiüzlülük və beynəlxalq birliyi yanlışlığa aparmaqdır”. Və bu zaman qeyd edib ki, “Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərini Ermənistana birləşdirmək çağırışları məsuliyyətsizlik və beynəlxalq birliyə, xüsusən də ATƏT Minsk Qrupunun münaqişənin danışıqlar yolu ilətənzimlənməsinə məsul həmsədrlərinə sayğısızlıq kimi dəyərləndirilməlidir”.

Əlbəttə, Ermənistan baş nazirinin bəyanatını bayağı populizmə aid etmək olar ki, bu da ona yad deyil. Axı Ermənistan dövləti başçısının belə mövqeyi özgə ərazisinin ilhaqını qəbul etməyi nəzərdə tutur, Qarabağın Azərbaycana məxsusluğu isə beynəlxalq hüquq və nüfuzlu bütün beynəlxalq təşkilatlar və aparıcı ölkələr tərəfindən təsdiqlənmiş mübahisəsiz faktdır.

Aydındır ki, Ermənistan tərəfi bu yöndə konkret addım atacağı halda hüquqi xarakterli ciddi nəticələr törəyəcək. Paşinyan faktiki olaraq Qarabağın Ermənistana məxsusluğu haqda bəyanatı ilə Dağlıq Qarabağ münaqişəsini tənzimləmək üzrə sülh danışıqlarının davamı məsələsini sual altında qoyub.

Axı danışıqlar prosesi bu halda Azərbaycan üçün mənasız olur, işğal edilmiş əraziləri qaytarmağın yeganə yolu hərbi ssenari olaraq qalır.

Ermənistan lideri ölkənin əvvəlki başçılarından daha barışmaz mövqe sərgiləyib. Və əslində, onun sülh danışıqlarına tərəfdarlığı haqda əvvəlki bütün ifadələri, hətta Qarabağ separatçılarını danışıqlar masası arxasına əyləşdirmək istəyi ilə danışıqlar formatını dəyişdirmək səyləri yalnız sadəcə danışıqları uzatmaq və status-kvonu saxlamaq cəhdi çıxıb. Bu durumda Azərbaycanın Ermənistanı əraziləri qaytarmaq və sülhə məcbur etmək tələbilə Minsk Qrupuna və beynəlxalq birliyə müraciətində fayda var.

Bakıda ekspert cəmiyyəti Ermənistan liderinin bəyanatına birmənalı reaksiya verib: Paşinyan demaqoqiyaya əl atır, onun sözləri ərazini Ermənistan siyasətinin diskursunu müəyyən edən məsələ kimi qoyan güclərə hesablanıb, o, bu durumun girovuna çevrilir və onu təhlükəli potensialla dövrəyə alanların hamısına dəm tutmağa məcburdur.

Politoloq Tofiq Abbasov belə hesab edərək qeyd edir ki, Ermənistandakı siyasi qərarsızlıqlar tanınmamış respublikada “prezident seçkiləri” adlanan prosesdən sonra başa çatacaq. Bakı politoloqu deyir: “Paşinyan opponenetləri geri oturtmağa və separatçı Xankəndi rejiminin başına öz adamını qoymağa nail olarsa, onda ümid etmək olar ki, inqilabçı üçün təhlükəli duman dağılar və təhlükəli təqibçilərinə baxmadan ərazi məsələsinə ağılla girişər”.

Doğrudan da, axı Paşinyan əvvəllər ümid təlqin edən fikirlər səsləndirib ki, Bakı ilə birgə alqoritm tapmağa qəti köklənib. Amma işin gedişində ya Qarabağ, ya da hakimiyyət dilemmasının girovuna çevrildiyini anlayanda, hakimiyyətin saxlanması haqda qayğı onun üçün başlıca məsələ olub.

Abbasov izah edir: “Qarabağ problemi Ermənistanın siyasi komandası üçün hamının və hər şeyin taleyini müəyyən edən mexanizm olub. Başqa sözlə, bu, yazılmamış qanun dərəcəsinə ucaldılıb – buna əsasən, başçı ərazi güzəştlərinə gedəcəyi halda birmənalı şəkildə dönük çıxır. O bu zaman təkcə hakimiyyətdən deyil, həm də kəllədən məhrum ola bilər”.

O, “siyasi camiədə Bakı ilə anlaşmağa qabil adam kimi seçilən” Karen Dəmirçyan başda olmaqla sağlam düşüncəli siyasətçilərin 1999-cu ilin oktyabrında parlamentdə güllələndiyini xatırladır. Və Paşinyanın daxili dedi-qoduları uzansa, onda bu, istənilən anda cəbhə xəttinə götürülə bilər.

Ekspert vurğulayır: “Başqa sözlə, Paşinyana əl verərsə, Qarabağ klanının simasında silahlı müxalıifətin nazıyla uzun müddət oynaya bilər, amma Bakının maraqlarını özünün korporativ oyununa qoşmağa nail ola bilməz. Xüsusən də Azərbaycan danışıqlar xatirinə danışıqların yolverilməz olduğu haqda İrəvana xəbərdarlıq etdiyinə görə”.

“Cənubi Qafqaz” politoloqlar kubunun başçısı İlqar Vəlizadə sual edir: Bakının açıq-açığına nəticəsiz belə bir danışıqlar prosesinə qatılmağına dəyərmi? Çünki Paşinyan öz bəyanatları ilə Azərbaycan ərazilərinin ilhaqını faktiki etiraf edir, onları Ermənistana birləşdirmək niyyətini göstərir, bununla da sülh danışıqları aparmağa şans qoymur, bunu son dərəcə cüziləşdirir və Azərbaycana savaşa hazırlaşmaq arqumenti verir.

Bakı eksperti Paşinyanın bəyanatına qiymətdə qətidir: “Azərbaycan bu şəraitdə Paşinyanın bəyanatını Minsk Qrupu həmsədrlərinin nəzərinə çatdırmaqla uyğun reaksiya verməlidir. Paşinyanın sözləri bundan xəbər verir ki, məsələnin belə qoyuluşu ilə danışıqların mənası itir, o biri yandan, Ermənistanı sülhə, ən azı, konstruktiv danışıqlara məcbur etmək və ümumiyyətlə, danışıqlar prosesinin davamının gərəkliliyi haqda məsələyə baxmaq üçün şərait yaratmaq məqsədilə danışıqlar prosesinə yanaşmanı dəyişdirməkdən ötrü fayda var. İlhaq faktını heç gizlətməyən, hətta bunu uzunmüddətli perspektivdə möhkəmlətmək niyyətini göstərən Ermənistan tərəfinin belə mövqeyi ilə danışıqlar aparmaq mənasızdır”.

Qeyd edək ki, Paşinyan Ermənistanın Qarabağın Ermənistana məxsus olduğunu rəsmən bildirən ilk lideri oldu. O öz gedişini edib və bunun daxili istehlakçıya, Qarabağ klanına, müxalifətə, ya da Azərbaycana hesablandığı önəmli də deyil.

Bakıda onun fikrini eşidiblər və ehtimal ki, uyğun cavab ləngiməz. Amma bu necə olacaq, Dağlıq Qarabağ ətrafındakı hadisələr bundan sonra necə inkişaf edəcək? Bax, məsələ bundadır…

Tərcümə Strateq.az-ındır.

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / DÜNYA / XuralTAC

İki böyük demokratiyanın qürubu – Tramp və Conson necə seçildi?

Xural Yazıldığı tarix 29 İyul 2019

Cefri Saks

“Project Syndicate”, 25.07.2019

Necə oldu ki, dünyanın ən nüfuzlu və ehtiram göstərilən iki demokratiyasının – Birləşmiş Krallıq və ABŞ-ın sükanı Donald Tramp və Boris Consonun əlinə keçdi?

Tramp Consonu “Britaniya Trampı” adlandırmaqla səhv etməyib. Həm də bu, sadəcə, oxşar şəxsiyyətlər və ya üslublar məsələsi deyil: belə adamların hakimiyyətə yiyələnməsinə imkan yaradan siyasi qurumların qüsurlarının əksidir.

Boris Consonun İngiltərənin yeni baş naziri vəzifəsinə gəlməsi ilə “Brexit” əsrində İngiltərə siyasətinin absurdluğu yeni dərinliklərə yol açıb. “On Point”-ın xüsusi sayında Eduardo Kampanella Consonun yüksəlişinin arxasında duran daha dərin qüvvələri aşkar etməyə çalışır və Nikolas Rid Langen qələbə bəsirətini açıqlayır.

Tramp da, Conson da irlandiyalı fizik və psixoloq İan Hyuzun “pozğun ağıllar” adlandırdığı şeylərə sahibdir. Tramp – xroniki yalançı, irqçiliyin təhrikçisi və vergi fırıldaqçısıdır. ABŞ-ın xüsusi müşaviri Robert Möller 2016-cı ilin prezident kampaniyası ilə bağlı 22 aylıq istintaqının hesabatında Trampın ədalət mühakiməsinə mane olması hallarını dönə-dönə vurğulayıb. Tramp 20-dən çox qadına qarşı cinsi qısnamada (bu davranışını özü də bir videoda etiraf edir) və vəkilinə maliyyəsi pozuntularına yol vermə göstərişi verməkdə ittiham olunur.

Consonun fərdi davranışı da eyni məzmundadır. Baş nazir olmaq ərəfəsində iki uğursuz evliliyi olub və şəxsi həyatda bacarıqsızlığından başqa, xroniki yalançıdır. Dəfələrlə yalan danışmaq və digər yersiz davranışlarına görə işdən azad edilib. “Brexit” kampaniyasına 2016-cı ildə yalançı iddialara rəhbərlik edib. İngiltərənin xarici işlər naziri olaraq iki dəfə kəşfiyyatla əməkdaşlıq edib: bir halda Liviya haqqında fransız kəşfiyyatı, digər birində İranla bağlı Britaniya kəşfiyyatı ilə. Tramp kimi, o, bütün yaş qrupları arasında yüksək rəğbət reytinqinə malikdir və etimad reytinqləri seçici yaşı ilə bərabər yüksəlir.

Trampın vəzifədə olduğu dövr daha bir siyasi tapmacanı təqdim edir. Onun siyasəti ümumiyyətlə, populyar deyil və nadir hallarda ictimai rəyin çoxluğunu əks etdirir. Onun ən vacib qanunverici qələbəsi – 2017-ci ildə vergiləri azaltması qeyri-populyar idi və bu gün də belə qalır. Eyni vəziyyət iqlim dəyişikliyi, miqrasiya, Meksika sərhədi boyunca divar tikmə, sosial xərcləri azaltma, “Obamacare”-ın əsas müddəalarına son qoyma, İranla nüvə sazişindən çıxma və s. məsələlərə dair mövqelərinə də aiddir. Trampın etimad reytinqi daim 50% -dən aşağı və hazırda 43% -ə yaxın, respondentlərin 53%-i əleyhdarıdır.

Donald Tramp populyar olmayan gündəliyini həyata keçirmək üçün fövqəladə fərmanlar və sərəncamlardan istifadə edir. Məhkəmələr bir çox qərarı ləğv etsə də, məhkəmə prosesi ləng, qərarsız və gözlənilməzdir. Təcrübədə, ABŞ Konstitusiyasının təhlükəli məhdudiyyətləri daxilində təsəvvür edilən qədər, bu, təkhakimiyyətliliyə yaxındır.

Conson ilə bağlı vəziyyət oxşar ola bilər. İctimai fikir “Brexit”-ə qarşı çıxdıqdan sonra Consonun Avropa İttifaqından çıxma danışıqlarında, 2016-cı il referendumundan əvvəl yalanları və şişirtmələri aşkarlanıb. İctimaiyyət və parlamentdəki əksəriyyət müqaviləsiz “Brexit” əleyhinə olsa da, Conson alternativ müzakirəyə hazır deyil.

İki nüfuzlu demokratiyada hakimiyyəti “pozğun ağıllar”ın necə əlinə keçməsi və qeyri-populyar siyasət yürütmələri sualına açıq bir cavab var. Ancaq daha dərin bir cavab da.

Açıq cavab budur ki, həm Tramp, həm də Conson son onilliklərdə özünü unudulmuş hiss edən yaşlı seçicilər arasında dəstək qazanıb. Tramp, xüsusilə ticarət və texnologiya ilə məcburi köçkün olan daha yaşlı, ağ irqli mühafizəkarlara, Amerikanın sabit vətəndaş hüquqları, qadın hüquqları və cinsi hüquqları uğrunda hərəkətə keçənlərə müraciət edir. Conson deindustrializasiyanın ağır təsirinə məruz qalan qoca seçicilərə və İngiltərənin qlobal güc olduğu şanlı günlərin xiffətini çəkənlərə.

Bununla belə, bu, yetərli izah deyil. Tramp və Consonun yüksəlişi daha dərin siyasi uğursuzluğu göstərir. Onlara qarşı çıxan tərəflər, demokratlar və leyboristlər, qloballaşma nəticəsində köçkün, sonra sağçıya çevrilən işçilərin ehtiyaclarını ödəyə bilməyiblər. Bununla birlikdə, Tramp və Conson konkret – seçici bazalarının maraqlarına zidd olan siyasət yürüdür: ABŞ-da varlılar üçün vergi endirimləri, İngiltərədə “Brexit” müqaviləsi.

Ümumi siyasi çatışmazlıq siyasi təmsilçiliyin mexaninizmində, xüsusən də hər iki ölkənin ilk səsvermədən sonrakı sistemlərindədir. Birmandatlı dairələrdə sadə səs çoxluğu ilə nümayəndələrin seçilməsi, Qərbi Avropanın proporsional sistemləri ilə çoxpartiyalılığın deyil, hər iki ölkədə iki dominant partiyanın yaranmasına səbəb olub. Daha sonra “qalib hər şeyə sahibdir”ə çevrilən ikipartiyalı sistem seçicilərin maraqlarına ziddir, habelə iki və ya daha çox tərəf üçün məqbul olan siyasətin müzakirəsinə və koalisiyalı hökumətlərin yaranmasına maneədir.

ABŞ-ın vəziyyətinə nəzər salaq. Tramp Respublikaçılar Partiyasında üstünlük qazanıb, amma amerikalıların yalnız 29%-i özünü respublikaçı, 27%-i demokrat, 38%-i isə müstəqil olaraq müəyyənləşdirir; hər iki tərəf üçün bu, məqbul deyil, həm də alternativi təmsil etmir.

Respublikaçılar Partiyası daxilində güc qazanaraq Tramp rəqibi Hillari Klintona nisbətən daha az səslə, lakin Xüsusi Seçici Kollegiyasının daha çox nümayəndəsi ilə iqtidara gəlib. 2016-cı ildə səsvermə hüquqlu amerikalıların yalnız 56%-nin səs verdiyini nəzərə alaraq (qismən, səsverməni çətinləşdirmək üçün respublikaçıların səyləri nəticəsində), Tramp seçicilərin yalnız 27%-nin dəstəyini alıb.

Tramp elektoratın üçdə bir hissəsini təmsil edən partiyaya nəzarət və ölkəni əsasən fərmanlarla idarə edir. Consonun vəziyyətində üzvlərinin sayı 100 mindən az olan Mühafizəkarlar Partiyasının təmsilçiləri onu lider seçiblər və beləliklə, yalnız 31%-lik etimad reytinqinə baxmayaraq (onu qəbul saymayanlar – 47%-dir) baş nazir olub.

Siyasətşünaslar ikipartiyalı sistemin “orta statistik seçicini” təmsil edəcəyini proqnozlaşdırırlar, çünki hər bir partiya səslərin 50%-i üstəgəl 1-ini toplamalıdır. Təcrübədə son onilliklərin kampaniyalarının maliyyələşdirilməsi ABŞ-da zəngin donorlar hesabına həyata keçib (Senator Berni Sanders kiçik donorlardan külli miqdarda pul yığıb və ənənəni yıpradıb).

İngiltərədə heç bir əsas partiya “Brexit” əleyhinə olan çoxluğu təmsil etmir. Bununla belə, Böyük Britaniyanın siyasi sistemi bir partiyanın bir fraksiyasına əksər seçicinin əleyhinə olduğu, ölkə üçün tarixi və qalıcı seçim etmək imkanı vermir. Ən acınacaqlısı budur ki, “qalib hər şeyə sahibdir” siyasəti iki təhlükəli şəxsə, xalqın geniş şəkildə etirazına baxmayaraq, milli iqtidarı qazanma imkanı yaradıb.

Heç bir siyasi sistem xalqın iradəsini mükəmməl şəkildə siyasətə köçürə bilməz və ictimaiyyətin iradəsi çox vaxt qarışıq olur, o, səhv məlumatlandırılır və ya təhlükəli ehtiraslara uyur. Siyasi qurumların dizaynı daim inkişaf edən bir vəzifədir. Ancaq bu gün köhnəlmiş “qalib hər şeyə sahibdir” qaydası ən qədim və ən hörmətli iki demokratiyanı zəiflədir, həm də təhlükəli hala salır.

Tərcümə: Strateq.az

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / DÜNYA / XuralTAC

İngiltərə hökumətinin yeni simaları

Xural Yazıldığı tarix 28 İyul 2019

Aleks MakDonald

“Middle East Eye”, 25.07.2019

İngiltərənin yeni baş naziri Boris Conson bir sıra hökumət nazirinin təyin olunmasına vaxt itirməyib. Onlar Consonun gündəmini – Britaniyanı Avropa İttifaqından çıxışını yaxşı əks etdirirlər.

Ancaq baş nairin Yaxın Şərq əlaqələri haqqında – türk əcdadından tutmuş Nazənin Zəqari-Ratkliff (İranda həsdə olan jurnalist – tərc.) davasına qədər – çox şey yazılmış olsa da, yeni hökuməinin bölgəyə aid yükü diqqətdən kənar qalıb.

“Middle East Eye”bəzi məqamlara nəzər salır:

Priti Patel – daxili işlər naziri

Mühafizəkarlar Partiyanın mütəmadi olaraq edam cəzasının qaytarılmasına çağıran üzvü Patel işğal altındakı Colan Təpələrinə icazəsiz səfər etmə və çoxsaylı İsrail rəsmiləri ilə görüşlərinə görə 2017-ci ildə qalmaqalla üzləşib.

Avqust səfəri zamanı Priti Patel (hind mənşəli – tərc.) baş nazir Benyamin Netanyahu da daxil olmaqla, İsrailin yüksək səviyyəli rəsmiləri ilə onlarla görüş keçirib.

Müxalif millət vəkillərinin “nazirlik kodeksinin ciddi şəkildə pozulması” adı verdiyi qalmaqal Patelin beynəlxalq inkişaf naziri vəzifəsindən istefasına səbəb olub.

İngiltərənin 2016-cı il Avropa İttifaqından çıxış referendumu zamanı “Brexit” kampaniyasının böyük dəstəkçisi olub, Türkiyənin tezliklə Aİ-yə üzv olacağı ilə miqrasiya təhlkəsinin artacağına görə tez-tez tənqid edib.

Səcid Cavid – kansler

İngiltərədəki müsəlman mənşəli ən güclü siyasətçi bir dəfə “İsrailin Mühafizəkarlar Dostları”ilə görüşdə deyib ki, əgər Yaxın Şərqdə yaşamalı olsaydı, bu, İsrail olacaqdı.

2012-ci ildə “İsrailin Mühafizəkar Dostları” ilə naharda isə “Mən İngiltərədə doğulmuş qürurlu müsəlmanam və ölkəmi Yer üzündəki hər yerdən daha çox sevirəm”, – deyib.

Ancaq söhbət Yaxın Şərqdən getdildə: “Gedə biləcəyim yalnız bir yer var. Yaxın Şərqdə İngiltərə ilə eyni demokratik dəyərləri bölüşən yeganə dövlət. Yaxın Şərqdə ailəmin azadlıq və azadlığın isti qucağını hiss edəcək yeganə dövlət”, – deyə İsraili nəzərdə tutub.

İsrailin düşmənlərinə də barmaq silkələyib. 2019-cu ilin fevral ayında “Hizbullah”ın siyasi qanadını İngiltərənin terror siyahısına əlavə və bütün təşkilatı hərbi qanadı ilə birlikdə ittiham edib.

Buna baxmayaraq, o, 2016-cı ildə 2015-ci il nüvə müqaviləsi ilə İranla açılmış yeni ticarət sövdələşməsi imkanlarını dəstəkləyən bəyanat verib. “Bu, demək olar ki, 80 milyon isthlakçısı olan potensial bazar və Britaniya biznesi üçün demək olar ki, hüdudsuz fürsətdir”.

Bəlkə də Cavidin daxili işlər naziri kimi verdiyi ən mübahisəli siyasi qərar “Britaniya İŞİD-i” qrupunun üzvü Şamima Bequmu vətəndaşlıqdan çıxararaq İngiltərəyə qayıtmasının qarşısını almasıdır.

Suriyadakı əl-Hul qaçqın düşərgəsində Bequmun körpəsinin ölümü Cavidin özünü “mənəvi qorxaq” adlandırması ilə bitib.

Qevin Uilyamson – təhsil naziri

Milli Təhlükəsizlik Şurası iclasının təfərrüatları mətbuata sızdıqdan sonra may ayında işdən çıxarılan Uilymson son tarixin ən açıq-aşkar quzgun nazirlərindən biridir.

2018-ci ildə İngiltərəni Yaxın Şərqdəki kampaniyaya görə “həddindən artıq ağciyər” adlandıran nazir “düzgün düşünülmüş” hərbi müdaxiləni tərifləyib.

“Məncə, əminliyimiz İraq və Əfqanıstandakı qarşıdurmalarla yıpranıb… Biz milli maraqlarımıza görə qərarlı olmalıyıq”.

2017-ci ilin dekabr ayında o, Qətərə 24 “Tayfun” təyyarəsini satmaq üçün 6 milyard dollarlıq müqavilə imzalayıb və “Yaxın Şərqdə ikimizin də paylaşdığı problemləri həll etmək, bölgədəki sabitliyi dəstəkləmək və evdə təhlükəsizliyi təmin etmək üçün Qətər hərbi missiyası”nı tərifləyib.

O, həmçinin, İngiltərə hökumətinin Yəməndə istifadə üçün təyyarə satışını davam etdirməyə çağırış edib.

Dominic Raab – xarici işlər naziri

Mühafizəkarlar Partiyasında ən qəliz şəxslərdən biri kimi görülsə də, Raab karyerasına beynəlxalq hüquqşünas kimi başlayıb və hətta “Azadlıq” hüquq müdafiə təşkilatında da çalışıb.

O, fələstinli qruplarla da yaxından əməkdaşlıq edib, hətta 1998-ci ildə Qərbi Şəriyyədə yerləşən Ramallah şəhərində Birzeyt Universitetində işləyib, sülh danışıqları üzrə Fələstin vasitəçisi olub.

Raab Benyamin Netanyahunun sağçı Likud Patiyasını tənqid etsə də, BMT-nin Fələstin dövlətini tanımasını pisləyən məqalələr yazaraq İsrailə böyük dəstək verib.

2010-cu ildə bir bloq yazısında o, İsrail qüvvələrinin 10 fəalın öldürüldüyü “Mavi Marmara” gəmisinə hücumunun səbəbini də “izah etməyə” çalışıb.

Səudiyyə Ərəbistanına gəldikdə, Raab, İstanbulda səudiyyəli jurnalist Camal Xaşuqcinin öldürülməsinə görə ər-Riyadla münasibətlərə xələl gəlməməsinin tərəfdarı olub.

Ben Uolles – müdafiə naziri

Yeni hökumətin bir neçə peşkar naziri arasında Uolles “İran tərəfdarı” kimi tanınır. O, İranla bağlı Üçtərəfli Parlament Qrupuna sədrlik edib və İrana ən çox səfər edn millət vəkillərindən biridir.

2011-ci ildə ABŞ-ın İrana tətbiq etdiyi sanksiyaların artdığı anda, qrupun iclasında sanksiyaların “işə yaramadığı”na dair xəbərdarlıq edib: “İran bölgədəki təbii tərəfdaşlarımızdan biri olmalı və bunun təmin edilməsinə çalışmalıyıq. Bu halda, İran bizimlə möhkəm dost olacaq”.

Nümayəndələr Palatasında 2014-cü ildə baş verən müzakirələr zamanı o, İranın nüvə ambisiyalarını izah etməyə çalışıb: “İran onilliklər boyu istər mülki olsun, istərsə də hərbi baxımdan nüvə ambisiyalarına sahibdir… O, sərt qonşuluqda yaşayır; bəlkə də yalnız Soyuq müharibə və Sovet İttifaqı ilə oxşar cəhətləri olduğunu başa düşə biləcəyimiz rəqibləri var; etnik və dini cəhətdən fərqli iqtisadi və hərbi rəqiblərlə əhatə olunb”.

Vəzifədaşı Səcid Caviddən fərqli olaraq, o, “Hizbullah”ı tamamilə terror təşkilatı kimi təyin etmək təklifinə də münasibət bildirib və 2018-ci ildə “Hizballah”ın hərbi və siyasi fəaliyyətləri fərqlidir”, – deyib.

Tereza Vilyers – ətraf mühit naziri

“İsrailin Mühafizəkar Dostları” Birliyinin sədr müavini olmaqdan əlavə, Vilyers Albaniya mərkəzli İran müxalif qrupu olan “Mücahidin-e-Xəlq”in (MEK) tərəfdarıdır.

O, MEK-in ev sahibliyi etdiyi bir tədbirdə çıxış edib və təşkilatın lideri Məryəm Rəcəvini tərifləyib.

“İran üçün azad və demokratik gələcəyə yönəlmiş bu toplantıda çıxış edə bildiyim üçün çox minnətdaram”.

Vilyers iyulun 27-də ingilis millət vəkilləri ilə birlikdə MEK-in Londonda keçiriləcək mitinqinə qatılacaq.

Maykl Qouv – Lankaster Hersoqluğunun kansleri

Conson kabinetindəki yeni rolunun arxaik adına baxmayaraq, Qouv hələ də Mühafizəkarlar Partiyasında yüksək mövqe saxlayır və özünü “neo-mühafizəkar” kimi təsvir edir.

2008-ci ilin dekabrında o, İraqın işğalını “düzgün xarici siyasətin müvəffəqiyyəti” olaraq xarakterizə edib və hökumətin 2013-cü ildə Suriyanın şərqindəki Qutada, kimyəvi silah hücumundan sonra bombalama planlarını “rüsvayçılıq” adlandırıb.

Özünü “qürurlu sionist” kimi qələmə verərək, Qouv islamçılığı “totalitar ideologiya” kimi səciyyləndirir.

Ancaq 2015-ci ildə, Səudiyyə Ərəbistanının insan haqları vəziyyəti ilə bağlı narahatlıqlar ortaya çıxdıqdan sonra Səudiyyə Ərəbistanı həbsxana sistemində inkişaf proqramlarını təmin etmək üçün 5.9 milyon funt sterlinqlik müqavilə bağlamaqla qeyri-adi addım atıb.

Aİ-dən çıxış referendumu zamanı, “Brexit” kampaniyasındakı bir çox tərəfdaşları kimi, o, Türkiyənin 2016-cı ildə “təhlükəsizlik riski” sayıb, Ankaranın Aİ-yə qoşulma perspektivini qorxulu olması barədə də xəbərdarlıq edib.

Eyni zamanda, Qouv Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanı demokratiyanı “tərsinə çevirməkdə” ittihamlayaraq tənqid edib və Aİ-ni “Türkiyədə fundamental demokratik azadlıqların aşınmasına ən aydın və ən yüksək səviyyədə etiraz etməyə” çağırıb.

Tərcümə: Strateq.az

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / XuralTAC

“S-400″-Ankaradan ABŞ-ın silah bazarına gözlənilməz zərbə-ARAŞDIRMA

Xural Yazıldığı tarix 26 İyul 2019

Ərgün Dilər

“Takvim”, Türkiyə, 25 iyul 2019-cu il

Həyatın normal axışını izləməklə Türkiyə ilə ABŞ arasında yaşanan böhranın haraya doğru gedəcəyini görmək və bu haqda nə isə yazmaq heç də çətin deyil. Bununla çox adam maraqlanır. Bir çox adam baş verən hadisələrdən doğan suallara cavab axtarır. Heç uzatmadan qeyd edək ki, Türkiyə ilə ABŞ arasındakı münaqişə çox böyüyəcək.

İddialı səslənsə də, bunu görmək heç də çətin deyil. ABŞ-ın yaşaması üçün dünyada hegemon güc olması lazımdır. Və bu hegemon güc Türkiyənin bölgədəki varlığını “böyük” olaraq davam etdirməsinə qarşıdır. Bu səbəblə, türk dövlətinin anatomiyası ilə oynamaq istəməkdədir.

Türkiyə Cümhuriyyəti müstəqilliyinin sərhədlərinə yönəlik həyata keçiriləcək əməliyyatı qəbul etməyəcəyinə, ABŞ da böyük olmaqdan vaz keçməyəcəyinə görə, münaqişə qaçılmazdır və böyüyəcəkdir. Qarşıdakı dövrdə bunu görəcəyik.

S-400 əsla və qəti olaraq sadəcə bir Hava Hücumundan Müdafiə (HHM) sistemi deyildir. Həm də Türkiyənin dünyadakı mövqeyini göstərməkdədir. NATO-dan uzaqlaşmasının işarəti, ABŞ-dan qopmasının da işarət fişəngidir. Qərbdən ayrılıb Avrasiyaya yerləşmə əməliyyatının kod adıdır. Bu, haradan baxırsınız baxın, ABŞ-ın bölgədəki gücünü bitirən bir addımdır. Gedən mübarizənin səbəbi də budur.

Bu səbəblə, ABŞ sanksiyalar haqqında qərar versə də, onların tətbiq edilməsi üçün tələsməyəcək. Türkiyədəki ABŞ əleyhdarlığının pikə çatmaması üçün astaca gələcəklər. Gəlməyə çalışacaqlar.

Tramp və “dərin ABŞ” bu məsələdə fərqli düşünmür. Elə bu mərhələdə F-35 haqqında qərar gəlib. “Lockheed Martin” şirkətinin Baş icraçı direktoru Merilin Hyuson, 2020-ci ilin mart ayından etibarən Türkiyənin istehsal prosesindən çıxarılacağını açıqlayıb. O, ABŞ-ın sabiq müdafiə nazirləri Mattis və Şanahana, indi də Mark Esperə yön verən şəxsdir. Yəni, “dəmir ledi”dir. Merilin Hyusonun sözləri ABŞ-ın müdafiə nazirinin sözlərindən daha təsirli və güclüdür. Bilənlər bilir.

ABŞ Prezidenti Tramp da bəzən müdafiə nazirlərinin sözlərinə elə də ciddi fikir verməz, lakin Hyusonun sözlərinə diqqətlə qulaq asar və dəyərləndirər.

Merilin Hyusonun Türkiyə haqqında ilk dəfə açıqlama verməsi “Lockheed Martin” şirkətinin ölkəmizi hədəfə aldığını göstərir. Bu, baş verməsi mümkün – gözlənilən hadisələri açıqlayıcı bir addımdır. Fikirlərində nə tutduqlarını buradan görmək heç də çətin deyil. Çünki “Lockheed Martin” şirkəti, S-400-ün “MIM-104F Patriot PAC-3”ün dünyadakı ən böyük rəqibi olması səbəbilə, Türkiyəni düşmən elan edib.

Türkiyənin S-400 alması ilə birlikdə, “Lockheed Martin” şirkətinin çox böyük maddi ziyana düşəcəyi aydındır. Ona görə ki, F-35 alacaq ölkələrin hamısına “MIM-104F Patriot PAC-3” müdafiə sistemləri də satacaqdı.

İndi Türkiyənin S-400 almağa qərar verməsilə birlikdə, F-35 proqramında olmayan ölkələr də S-400 almaq üçün ilk addımı atıblar. S-400-ün hissələrini daşıyan rus yük təyyarələrinin Türkiyəyə enməsindən sonra 17 ölkənin təmsilçiləri Rusiya ilə ilkin görüşlərini keçiriblər. Hamısı birdən S-400 tələb edib.

Böyük bir oyunu pozacaq böyük həmlələr gəlirdi. Baş verənləri sadəcə “Lockheed Martin” şirkətinin maddi itkilərilə açıqlamaq yetərli olmazdı. Bu, əlbəttə, önəmli idi. Ancaq ABŞ-ın milli təhlükəsizliyinin artıq risk altında olması daha önəmli idi. Bu, maddi ziyandan çox böyük olan bir şey idi.

NATO-nu bir gəmi kimi düşünsək, Türkiyə, yəni təşkilatın önəmli oyunçusu olduğu yerdən gəminin su almasına izin verdi. ABŞ-ın milli təhlükəsizliyi baxımından, NATO onun ən önəmli müdafiə gücü idi. Türkiyənin bu həmləsindən sonra NATO-nun kimyasının pozulacağı bir həqiqətdir. Ardınca, heç eşitmədiyimiz problemlər çıxacaq. Bu addım eyni zamanda başqa hadisələrə hamilə olan bir addımdır.

Merilin Hyuson, S-400-lərin Türkiyə sərhədlərini keçərək ölkəyə daxil olmasını NATO və ABŞ silah gücünün son 20 ildə aldığı ən ağır zərbə olaraq göstərib. Yəni, durum bu qədər ciddidir.

ABŞ-ın gücü BMT üzvü olan 198 ölkədən 176-a amerikan silahlarını satmasında idi. Yəni, Pentaqon texnologiyalardan istifadə edərək bu silahların kimin əlində və hansı təyyarədə olduğunu, nə zaman atəş edildiyini və hansı hədəfə getdiyini görə bilirdi.

İndi S-400-lərlə başlayacaq yeni dövr Vaşinqtona ciddi təhlükəsizlik riski hiss etdirəcək. Məsələn, çox maraqlı bir detal var. 25 martda Rusiya Venesuelaya S-400 göndərib. Bu, gizli saxlanılsa da, Vaşinqtonun bu informasiyanı öyrənməsinə izin verilib. O andan etibarən, ABŞ-ın Venesuelanı işğal etməsi planı təxirə salınıb. Çünki ABŞ təyyarələri işğal üçün havaya qalxdığı anda, bəlkə də, quş kimi ovlanacaqdı. ABŞ sisteminin gücü və təsirinin, əslində, bir nağıl olduğu bütün dünyaya duyuralacaqdı. Bolton əməliyyatın keçirilməsini iştahla istəsə də, S-400-lər oyunu pozurdu…

İndi ABŞ, S-400-lərin Venesueladan geri alınması üçün Rusiya ilə gizli təmaslarını davam etdirir. Putin ağıllı adamdır. Əgər ABŞ Putinin istədiyi güzəştlərə gedərsə, S-400-lər təkrar Moskvaya geri dönə bilər. Bax, elə o andan etibarən də ABŞ Venesuelanı işğal edər.

Bu məlumatı ABŞ-da ilk dəfə dilə gətirən şəxs də Merilin Hyuson oldu. Məlumatı verdiyi şəxs isə Milli təhlükəsizlik müşaviri Con Bolton idi. Anlayacağınız odur ki, iki div arasında bazarlıq davam edir.

Türk dövlətinin verdiyi qərar bütün bu güc balansı içində dəyişməz. Hansı partiyanın, hansı şəxsin hakimiyyətə gəlməsi əhəmiyyətli olmaqla birlikdə, Türkiyənin Avrasiyadakı yerinə təsir etməz. Bu qərar artıq verilmişdir. Gördüyüm budur.

Doğrusu, siyasi partiyalara baxdıqda dəyişikliyi görmək olur. Artıq bir sıra məsələdə partiyalardan eyni səs çıxmaqdadır. Böyük dövlətlər öz maraqlarına toxunan məsələlərdə belə edərlər. Artıq Türkiyə də bu tezlikdədir. Türkiyə yeni koordinatında öz yoluna davam edəcəkdir. Hücum olacaqmı? Olacaq. Amma yoldan döndərməyə yetməyəcək.

Unutmayın, ABŞ və NATO həmişə hərbçilərlə gələr və çevrilişlərlə nəticə alardı. Ölkəyə nəzarəti təmin edərdi. İndi türk əsgəri birbaşa ABŞ-ın qarşısında yer almaqdadır. “Çuval hadisəsi”ndən sonra bağlar qopdu. Vaşinqton bunu indi başa düşür. Durum budur.

Tərcümə Strateq.az

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / XuralTAC

Britaniya imperiyasının sonu və Amerika imperiyasının yaranışı-ARAŞDIRMA

Xural Yazıldığı tarix 19 İyul 2019

Rik Atkinson

“The Washington Post”, 02.07.2019

İmperiyanı yaratmaq çətin, amma onu sabit saxlmaq daha çətindir. Durğunluq başlayan kimi, imperiyadakı mərkəzdəqaçma qüvvələri – davamlı gərginlik, təkəbbür, strateji yanlış hesablama, həm xarici, həm də daxili düşmənlər ona təhlükə yaradır.

243-cü Müstəqillik Gününü və müasir dünyanın hegemon Amerika imperiyasının yaranışını qeyd edərkən, 18-ci əsrdə əzmkar və qanlı 8 illik müharibə ilə, əleyhinə üsyan etdiyimiz Britaniya imperiyası haqqında düşünməliyik.

Biz bu anqlo-imperiuma daha çox bənzəməyə başlamışıq və bəlkə də, şübhələnirik ki, kral III Corc və onun milləti üçün kədər doğuran eyni aqibətlə qarşılaşırıq.

Avropalı düşmənlərə qarşı bir neçə nəsil müharibə, 1763-cü ildə Fransa və İspaniyaya qarşı 7 illik savaş zəfərlə sona çatıb. Həmin müharibə “Amerikada fransız və hind müharibəsi” adlandırılıb.

Britaniya mavi donanması böyük atəş enerjisi yığıb və qoşunlarını geniş məsafələrə daşımaq üçün kifayət qədər dəniz sərbəstliyi qazanıb: Kvebek və Havana şəhərlərindən ta Manilaya qədər.

London bu savaşı İmperiya uğrunda “Böyük müharibə” adlandırıb.

Bir xoşbəxt britaniyalının təbirincə, “Bizim zənglər zəfər çağırışı ilə doludur”.

Paris müqaviləsi çərçivəsində əldə olunan qənimət güclü silahlarla qazanılanların ən böyüyü olub: Kanada ilə birlikdə, Appalaç dağlarından yarım milyard akr məhsuldar torpaqlar, Vest-İndiada şəkər adaları, habelə Florida və Hindistanda bəzi ərazilər.

Britaniya müharibədən tarixdə ən güclü hərbi dəniz və dünyanın ən böyük ticarət donanması ilə çıxıb – 8 min gəmi. O, rəqiblərini cəzalandırıb və Avropanın Asiya, Afrika və Şimali Amerika ilə ticarətində üstünlüyə sahib olub.

1773-cü ildə yazıçı Corc Makartni onu “daim günəşli bu böyük imperiya” kimi vəsf edib.

Britaniya öz güclü inqilabları – aqrar və sənaye – ilə qüdrətlənib. 18-ci əsrin ilk yarısında bütün Avropada iqtisadi böyümənin əksəriyyəti İngiltərədə baş verib. Bu, 1769-cu ildə patentləşdirilmiş buxar mühərrikinin peyda olması və bir il sonra iplikçəkmə maşınının ixtirası ilə artıb. Kanallar çəkilib, yollar inşa olunub, magistrallar açılıb, kömür istehsal olunub, dəmir əridilib. Qoyunların sayı həmin əsrdə 2 dəfə artıb; inəklərin çəkisi də üçqat.

Şotlandiya yazıçısı Ceyms Bosvell yazırdı: “Xoşbəxtliyin bitdiyini hiss etdim. Mən yalnız oturdum və fikrən özümü qucaqladım”.

Bütövlükdə, Britaniya yeni imperiyanı öz ləyaqətinin təsdiqi sayırdı. Həmçinin, dözümlülük və döyüş ustalığı, eləcə də milli zənginlik və hakimiyyət mənbəyi. Koloniyalar ana ölkəni xammalla təmin etmək və orada istehsal olunan məhsulları satın almaq üçün mövcud idi; daha dünyada öz yolunu tapmaq və ya kütlələrin rifahını artırmaq üçün deyil.

Amma Britaniya Böyük müharibədən İmperiya borcları ilə çıxmışdı. Faiz ödənişləri hökumətin qoyduğu illik vergi gəlirlərinin yarısını udurdu. Britaniyalılar Avropanın ən çox vergi ödəyən vətəndaşları idi. Sabundan tutmuş duza və köhlən atlara qədər malın qiymətindən 25 faiz artıq aksiz haqqı ödəyirdilər.

Müstəmləkələrin bu yükü qaldırmaqda kömək etməsi ədalətli görünürdü: tipik bir amerikalı, Xəzinədarlığın hesablamalarına görə, Krallığa vergilər üzrə ildə 6 pensdən çox pul ödəyirdi. Bu, bir ingilisin orta gəlirinin beşdə biri qədər idi.

Amma amerikalılar 1765-ci ildə istər Tuğra yığımı Qanunu, istərsə də bir neçə il sonra qüvvəyə minən Tauşend Aktına əsasən, öz razılıqları olmadan vergi vermək üçün hər cür cəhdə qarşı çıxırdı. Bostonda qiyama səbəb olan çay vergisi də bu qəbildəndir. 1773-cü ilin dekabrında amerikalılar Boston limanına gətirilmiş 45 ton “Bohea”, “Congou”, “Singlo”, “Souchong” və “Hyson” çayını dənizə tökdülər. 1775-ci ilin aprelində Leksinqtonda və Konkordda üsyanın alovlanması müharibəyə sürüklənmə ilə bitdi.

Kral Corcun hücum qərarına baxmayaraq, bəzi ingilis ziyalıları 3 min mil o üzdə müharibə aparmağın məqsədəuyğunluğuna şübhəylə yanaşırdılar. 1776-cı ildə “Millətlərin Sərvəti” adlı əsəri ilə siyasi iqtisadiyyatı zənginləşdirən şotland filosof Adam Smit iddia edirdi ki, öz müstəmləkələrindən imtina Britaniya üçün daha yaxşı çıxış olardı. Yeni Dünya “bir imperiya deyil, imperiya layihəsi idi”, – deyən Smit əlavə edirdi: “O, qızıl mədən deyil, qızıl mədən layihəsi… sadəcə gəlir yerinin itirilməsidir”.

Eyni şəkildə, 7 illik müharibədə İngiltərənin zəfərini hazırlamış Uilyam Pitt hökumətin axmaqlığını qınayırdı. “Qüdrətli qitə millətinə qarşı quldarlığı sırımaq, müstəbidlik qurmaq üçün bütün cəhdlər boş yerə vaxt itirmədir”, – deyə o xəbərdarlıq edirdi.

İrland siyasi mütəfəkkir Edmund Börk Nümayəndələr Palatasında bildirmişdi: “Vətəndaş müharibəsinin dəhşəti… imperiyamızın parçalanması və ya qısır və fəlakətli bir fəthlə tamamlana bilər”.

Bir çox ingilis tacirləri – Staffordşirdəki dulusçular və pinəçilər, Bridportdakı balıqçılar – Amerika bazarlarının itkisi ilə işlərinin sarsılmasından qorxurdular, çünki kolonistlər Britaniyada hazırlanmış məhsulların 20 faizini alırdılar və daha böyük sayda şüşə qab, ingilis ipi, kamvol corab və xəz papaq kimi bəzi ingilis sənaye mallarının istehlakı da onlara aid idi.

Lakin parlamentin hər iki palatasındakı çoxsaylı əksəriyyət koloniyaların imperiya əmrlərinə itaət etməsini təkid etdi. Esseist və leksikoqraf Samuel Conson amerikalıları “məhkum irq” adlandırdı. “Onları hələ də dar ağacından asmadığımız üçün bzə minnətdar olmalıdırlar”. Ceyms Bosvell həmkarı haqqında yazırdı: Conson “təhdid və qırğın vədləri yağdıraraq, amerikalıları soyğunçu, quldur adlandırır və onları yandırıb məhv edəcəyini bağırırdı”.

Kral və onun nazirləri bir sıra strateji yanlışlığa yol verdilər. Məsələn, koloniyalar arasında loyalist dəstəyin dərinliyini və ingilislərin atəş enerjisinə qarşı çıxan üsyanın müqavimət gücünü səhv hesabladılar. Bundan başqa, London Amerika koloniyalarının imperiyadan ayrılmasına imkan vermənin Kanada, İrlandiya, Hindistan və Vest-İndiadakı şəkər adalarında qiyama təşviq edəcəyini düşündü.

Domino dağıldı, Böyük Britaniya, Nümayəndələr Palatasının xəbərdarlıq etdiyi kimi, “dünyanın xəritəsində primitiv heçliyə çevrildi”. Kabinə katibi Lord Dartmut kinayə ilə əlavə etdi ki, “məhvin ardınca ünsiyyətsizlik başlayacaq”.

İmperiyanın parçalanması ilə, yoxsul Böyük Britaniya artıq “Avropanın ikrahı” idi və öz qitə düşmənləri – Fransa və İspaniyanın 1763-cü ildən bəri gözlədikləri intiqam anı ümidini dirçəltdi.

Ekspedisiya müharibəsinin təhlükələrini düzgün qiymətləndirənlərdən biri Londonda, Bentink prospektindəki evində, 1776-cı ildə “Roma imperiyasının kiçilməsi və iflası tarixi” adı ilə nəşr olunacaq araşdırmanı yazmış, buxaqlı çənəsi və donqar burnu olan, bəstəboy bir adam idi. Parlamentin üzvü kimi, Edvard Qibbon Taxt-Taca sədaqətli qalır və dostunu xəbərdar edirdi: “Bizdə həm hüquq, həm də güc var. İndi ticarət və imperiyanı ya qoruyub saxlamaq, ya da əbədi itirmək üçün həlledici ana gəlib çatmışıq”.

7 illik müharibə dövründə Amerikada hərbi xidmət göstərən ingilis siyasətçisi və ordu məmuru parlamenti 5 min əsgərin koloniyalardan rahatlıqla keçə biləcəyinə əmin etdi. Çünki amerikalılar “hər cür nizam-intizamdan tamamilə uzaqdır”, buna görə də, İngiltərə ordusuna qarşı çıxmağa heç vaxt cəsarət edə bilməzlər.

Britaniya tezliklə ordu və dəniz birləşməsini 8 il davam edəcək bir mübarizəyə yönəldəcək, 1300-dən çox döyüş əməliyyatı, əsasən kiçik və qanlı, üstəgəl 241 dəniz döyüşü baş verəcək. Tomas Peynin, Şimali Amerikada Kral Dəniz Qüvvələrinin komandiri admiral Lord Riçard Hounun yazığı kimi, “əvvəlki bütün müharibələrdə yalnız ordularla mübarizə aparmışıq. Amma indi həm ordu, həm də döyüşən bir ölkə ilə”.

Həqiqətən də, bəzi ingilis komandirlərin Amerikada “bəşər torpağı”ndan – üsyançılara qarşı müasir doktrinadan ifadə etməsi olduqca çətin idi.

Son araşdırmalara görə, İnqilab dövründə koloniyalarda yaşayan 2 milyon ağ amerikalının təxminən 20 faizi Taxt-Taca sadiq qalıb. Bu azlığı çoxaltmağa çalışarkən, general Henri Klinton, iki əsr sonra Vyetnamdakı kimi, “Amerikanın qəlbini ovsunlamaq və zəkasını ram etməy”i düşünürdü.

“Bəşər torpağı”nda yarım milyon qara qul vardı, Müstəqillik Bəyannaməsində “bütün insanlar bərabər yaradılıb” yazılsa da, qullar çıxdaş edilirdi. Uzun müddət qlobal qul ticarətinə üstünlük verən, lakin tədricən onu aradan qaldırmaq üçün hərəkət edən Britaniya üsyankar amerikalı sahiblərindən qaçan və ya başqa bir şəkildə Taxt-Taca kömək edən qulları azad etmək təklifi irəli sürdü. Belə təşəbbüslər amerikalı quldarları qəzəbləndirdi, amma Britaniya döyüş fəthlərini artırmağa və ya əsarətdə olanların kiçik hissəsini azad etməyə müvəffəq olmadı.

3 min gün davam edən müharibədə İngiltərənin çatışmazlıqları daha aydın oldu. Bir neçə istisna olmaqla, Britaniya generalları, ümumiyyətlə, respublikaçı gələcəyinə inanan Amerika temperamentini düzgün qiymətləndirmədilər.

III Corc sərsəm olmasa da, inadkar və qeyri-çevik idi. Kralın əhatəsi – nazirləri və parlament müttəfiqləri də zəif, qeyri-çevik, bəsirətsiz. Simasını itirmək və nüfuzdan düşmək istəməyən London yanlış hesablamalarla özü-özünü aldadırdı.

Müharibə teatrı tezliklə Şimali Amerikadan geniş Qərb yarımkürəsinə və kənara genişləndi, çünki Britaniya, Fransa, İspaniya və Hollandiya da daxil olmaqla, düşmənləri ilə müharibəyə qoşuldu. İngilis yazıçısı və tarixçisi Horas Uolpol yazırdı: “Bu elə müharibədir ki, hətta qələbə də bizi məhv edə bilər”.

Əlbəttə, heç bir qələbə olmadı. İngiltərənin, son nəticədə, nə kifayət qədər döyüş gəmisi, nə əsgəri, nə də ardıcıl strategiyası və siyasi iradəsi vardı. Bütün qüsurlarına baxmayaraq, amerikalılar dözümlülük və yetərincə döyüş şücaəti nümayiş etdirdilər.

1783-cü ildə müharibəni sona çatdıran müqaviləyə əsasən, Britaniya imperiyası ərazisinin təxminən üçdə bir hissəsini itirdi. Münaqişə 128 milyon funt sterlinqə başa gəldi və yüzlərlə ingilis, həmçinin 30 min muzdlu alman həyatını itirdi.

Ancaq tarix sürətlə irəli hərəkət edirdi. İkinci Britaniya imperiyası növbəti əsrdə, Napoleonu məğlub edib imperiyasını çökdürəndən sonra, dünya hökmranı olanda, 1836-cı ildə Çarlz Darvin demişdi: “…ingilis kimi doğulduğuma görə özümü təbrik edirəm”.

Amma təxminən uzun müddət sonra da o, dünya səviyyəli oyunçu statusunu itirilməkdən qorxurdu. Uinston Çörçill 1942-ci ildə bəyan etmişdi: “Mən Britaniya imperiyasının ləğvinə başçılıq etmək üçün kralın baş naziri olmalıyam”. Əslində, II Dünya müharibəsindən sonrakı anti-müstəmləkə iğtişaşında imperiya əriyirdi. “Brexit” də “primitiv heçliy”ə dair ingilis həyəcanının son akkordudur.

İngilis və Amerika imperiyalarının müqayisələri, xüsusilə XX əsrdə inkişaf etmiş imperiumun 18-ci əsrdəki halını qiymətləndirərkən, oxşarlığı tapmaq asandır. Hər ikisi böyük hərbi qüvvələr, o cümlədən donanmalara malikdir. Hər ikisi daim xarici bazarlar və resurslar axtaran bazar kapitalizminə sadiqdir. Hər ikisi, əsasən, güclü demokratiyalarda yaranıb, siyasi liberalizm, mədəni və fərdi azadlıqları qoruyub saxlayıb, amma tez-tez mühafizəkarlığa meyllənir.

Hər ikisi də, məsələn, təkəbbürlülük kimi qəbul edilə biləcək yevangelist ruhlu ekspansionizm və cəza ekspedisiyaları da daxil olmaqla, xarici sərgüzəştlər sərgiləyib. Müttəfiqləri həm özündən uzaqlaşdırıb, həm də yaxınlaşdırıb. 2019-cu ildə Amerika tərəfindən tətbiq olunan diplomatiya tez-tez yaxın tərəfdaşlarımıza “barmaq göstərmə”, 243 il bundan öncə Britaniyada olduğu kimi, təhdid etmədir.

1776-cı ildən bəri güc, müxtəliflik, tolerantlıq və şəffaflıq səviyyəsində çox-çox irəli getmişik. Biz onlar deyilik, amma alma almaya bənzəyir.

Tərcümə: Strateq.az

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / DÜNYA / XuralTAC

Türkiyə Yunanıstan və Kipr qarşısında əzələ nümayişinə başladı-ARAŞDIRMA

Xural Yazıldığı tarix 9 İyul 2019

İqor Subbotin

Nezavisimaya gazeta, 08.07.2019

Türkiyənin “Yavuz” ikinci qazma gəmisi bu həftə Kipr sahillərinə çatmalıdır – Nikosiyanın özünün müstəsna iqtisadi zonası saydığı bölgəyə. Ankara bu qayda ilə adanın yaxınlığında aşkarlanmış və onun Rusiya ilə birgə “Türk axını” layihəsinə, az qala, əsas təhlükə olan mübahisəli qaz yataqları ətrafında münaqişədə tarifi yüksəldir. Energetika sahəsində Kiprlə ümumi maraqları bölüşən Yunanıstan dəfələrlə əndişə ifadə edib ki, Türkiyənin Şərqi Aralıq dənizində fəaliyyəti belə genişləndirməyi “silahlı epizoda” gətirə bilər.

Cümhuriyyətin, Osmanlının dəniz komandanlarından birinin şərəfinə “Barbaros” adlandırılan, HDQ-nin əsas freqatlarından birinin “Yavuz”u müşayiət etməyi Türkiyənin öz qonşuları ilə belə bir “hərbi epizod”a hazır olduğuna yaxşı örnəkdir.

Türkiyənin Energetika Nazirliyi qazma gəmisinin tezliklə Kipr sahillərinə çatacağı haqda məlumat verib. Ölkənin müdafiə idarəsi qıraqda qalmayıb və həm Ankaranın, həm də Nikosiyanın iddia etdiyi bölgəyə gedən yolda “Yavuz”u müşayiət edən “F-16” təyyarələrinin fotoşəkillərini yayıb. Bəllidir ki, indi bölgədə artıq araşdırmalarla məşğul olan “Fatih” qazma gəmisi yerləşir. Kipr hökuməti onun heyətinin həbsi üçün uyğun orderlər verib. Türkiyə Cümhuriyyətinin özü isə deyir ki, bu bölgədə beynəlxalq normalara uyğun fəaliyyət göstərir. Ankarada xəbərdarlıq ediblər – “Fatih”ə münasibətdə istənilən hərəkət cavab tədbirləri törədəcək.

“Fatih”in komandasında təkcə qazma gəmisinin heyəti deyil, həm də energetika sahəsində mütxəssislər olan 25 üzvü saxlanma təhlükəsi altındadır. “Daily Sabah” nəşri Türkiyə XİN-in mətbuat katibi Hami Aksoydan sitat gətirir: “Yunan icması bu qərarı (“Fatih”in heyətini həbs etmək-NG) gerçəkləşdirməyı sınasa, Ankaranın sərt reaksiyası ilə üzləşəcək”. Diplomatın sözlərinə görə, Türkiyə Cümhuriyyəti Ankara və Nikosiya arasında energetika mübahisəsi çərçivəsində Kiprin yunan icmasının fəaliyyəti haqda məlumatları diqqətlə izləyir. Türkiyənin diplomatik idarəsində vəd ediblər: “Yunan icmasının kiprli türklərin qanuni hüquqlarına etinasızlığa yönəlmiş və Türkiyənin qitə şelfindəki qazma işlərinin qabağını almaq səyləri iflasa məhkumdur. Kəşfiyyat və qazma işləri təsdiqlənmiş qrafikə uyğun davam edəcək”.

“Turkish Petroleum Corporation” (TPAO) dövlət neft şirkətinin baş direktoru Melih Xan Bilgin bu yaxında deyib ki, “Yavuz”un sahibi olan şirkəti iyulda qazıntıya başlayacaq. O bildirib: “İşləri aparmaq üçün lokasiya müəyyən edildikdən sonra iyulda qazıntıya başlayacağıq. Min metr sudan və üç min metr süxurdan keçiləcək. Bu mərhələ bitəndə gəmini növbəti sahəyə keçirəcəyik”. TRAO başçısı əlavə edib ki, “gəminin işinin hədəfi yalnız elmidir” və Kipr şelfində “5-6 il əvvəl başlanmış seysmik araşdırmaların davamıdır”. Onun sözlərinə görə, “digər tərəfin fəaliyyəti şirkəti narahat etmir”.

Durumu bu qəlizləşdirir ki, Ankara Nikosiyanın özünün müstəsna iqtisadi zonası saydığı bölgədə qazma işlərini davam etdirərsə, Yunanıstan və Kipr bu yaxınlarda AB-dən antitürkiyə sanksiyaları tətbiq etmək vədinə nail olub. AB-nin dövlət və hökumət başçıları artıq Avropa Komissiyasına Türkiyəyə münasibətdə nöqtə tədbirləri hazırlamaq tapşırığı veriblər. “Avropa Şurası təəssüf edir ki, Ankara bu fəaliyyəti dayandırmağa dəfələrlə çağırışa indiyədək cavab verməyib, – Avropa Birliyi dövlətləri liderlərinin bəyanatında deyilir. – AB hadisələrin inkişafını diqqətlə izləməyi davam etdirəcək və Kiprlə tam həmrəy və uyğun reaksiya verməyə hazırdır”.

Bundan başqa, məsələ NATO-nun müdafiə nazirlərinin iyunun sonunda Brüsseldə keçirilmiş görüşündə də fəal müzakirə olunub. Yunanıstanın milli müdafiə naziri Evangelos Apostolakis türkiyəli həmkarı Hulusi Akara bildirib ki, ölkəsi bölgənin təhlükəsizliyini qoruyacaq.

Türkiyə mübahisəli ərazilərə münasibətdə fəaliyyətini davam etdirəcəyi halda Yunanıstan “silahlı epizod” ehtimalı haqda xəbərdarlıq edib. Amma Kiprlə bağlı məsləni indi Yunanıstanın yeni baş naziri həll etməli olacaq. Yunanıstanda müxalif sağ mərkəzçi “Yeni Demokratiya” partiyası Kiriakos Mitsotakisin başçılığı ilə istirahət günləri keçirilən seçkilər nəticəsində 39,83% səs toplayaraq inamlı qələbə qazanıb. Daxili İşlər Nazirliyinin hesablaması göstərib ki, YD səsvermənin nəticələri üzrə 300 yerlik birpalatalı parlamentdə 158 yerə sahib olacaq. Bu, partiyaya hökuməti müstəqil formalaşdırmaq imkanı verir. Baş nazir Aleksis Siprasın başçılıq etdiyi radikal solçu güclərin koalisiyasına (SİRİZA) gəlincə, səslərin 31,55%-i (86 yer) alıb. İndi Mitsotakisi sələfindən ona qalan bütün problemləri həll etmək gözləyir.

Yunanıstan Kipr və İsraillə birlikdə Şərqi Aralıq dənizindəki yataqları birgə işləyən dövlətlərin “qaz üçbucağı”nı təşkil edir. Ankara və Nikosiya arasındakı mübahisələr hər şeydən qabaq 2011-ci ildə “Noble Energy”-nin başçılığı ilə konsorsium tərəfindən ada sahillərinin yaxınlığında kəşf edilmiş “Afrodita” yatağına toxunur. Ərazini özünün müstəsna iqtisadi zonası elan etmiş Kipr artıq bir neçə xarici şirkətə işləmək üçün lisenziya verib. Sərvəti, haradsa, 140 milyard kub.m dəyərləndirilən “Afrodita”dan qaz ixracatı Avropa paytaxtları ilə artıq uzlaşdırlıb. Niyyətə görə, mavi yanacaq, layihəsi “EastMed” adlandırılan sualtı qaz borusu magistralı ilə Aralıq dənizindən keçməlidir. Bu, habelə Avropa üçün nəzərdə tutulan “Türk axını” Rusiya-Türkiyə layihəsinin maraqları ilə birbaşa münaqişə yaradır. Adanın energetika potensialı hətta ABŞ-ı özünün Aralıq dənizi strategiyasına yenidən baxmağa və Yunanıstan, İsrail və Kiprin energetika işbirliyini dəstəkləməyə vadar edib. Senatorlar “Şərqi Aralıq dənizində təhlükəsizlik və tərəfdaşlıq haqda qanun” adlı qanun layihəsi hazırlayıblar. Sənəddə Nikosiya üçün ən önəmli bəndlər yazılıb – 1987-ci ildə qoyulmuş silah embarqosunun ləğvi, təhlükəsizliyin Kipr sektorunu maliyyələşdirmək, Kipr, Yunanıstan və İsrail arasındakı işbirliyinə dəstək. Düzdür, demokrat senatorun və Robert Menendes təşəbbüsünü hazırlayanlardan birinin ismarıcı ilə billdə (kağızda-tərc.) Rusiyaya birbaşa toxunan dəyişikliklər edilib. Məsələn, qanun layihəsi Amerika administrasiyasından “Kipr hökumətinin Rusiya hərbi gəmilərinə Kipr limanlarından yanacaq doldurmaq və xidmət üçün istifadə etmək imkanı vermək praktrikasını dayandırmaqdan ötrü tələb edilən bütün tədbirləri gördüyü və buna davam etdiyi” haqda illik hesabat tələb edir.

Tərcümə Strateq.az-ındır

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / DÜNYA / XuralTAC

Şahzadə xanımlar əmir ərlərindən niyə qaçırlar?-ARAŞDIRMA

Xural Yazıldığı tarix 9 İyul 2019

Noonpost (Misir), 03.07.2019

Kütləvi informasiya vasitələrinin Fars körfəzi saraylarından qadınların qaçdığı haqda məlumat verdiyi artıq ilk dəfə deyil. Şəxsi səhifələrdəki bütün fotoşəkillərə və başqa dərclərə baxmayaraq, baş verənlər, əslində, akkauntlarda gördüklərimizlə hərdənbir üst-üstə düşür. Şəbəkəyə sızan gizli hesabatların çoxu qadınların saray qapılarının arxasında yaşadıqları dözülməz şəraitdən xəbər verir. Onların həyatına hər cür göz qoyur və məhdudlaşdırır, onları hətta barəsində heç nə bilmədiyimiz həbs cəzası, işgəncə və başqa cəzalarla hədələyirlər. Hər şeyin nə qədər pis olduğunu ehtimal etmək gücündə deyilik.

Yaxşı nümunə Dubay əmiri şeyx Məhəmməd ibn-Rəşid əl-Məktumun bu yaxınlarda uşaqlarını və 31 milyon avronu özü ilə götürərək alman diplomatının yardımı ilə ölkədən qaçmış arvadı, İordaniya şahzadəsi Hayyə bint əl-Hüseynin başına gələnlərdir. Qadın ərindən boşanmaq və Almaniyadan sığınacaq istəmək niyyətindədir. Bundan qabaq daha bir epizod olub – 2018-ci ilin aprelində qızı Lətifə şeyxdən qaçmağa çalışıb.

Bu əhvalat necə başa çatıb və qadınlar Dubayın başçısından niyə qaçırlar?

Dubayın başçısı saray qadınlarına nə edir?

Əbu-Dabinin varis şahzadəsi Məhəmməd bin-Zaid və Dubayın əmiri Almaniyadan şahzadəni və uşaqları BƏƏ-yə qaytarmağı xahiş ediblər, amma Berlin bu xahişi rədd edib. Ola bilsin, bu hadisədən sonra iki ölkə arasında diplomatik böhranın şahidi olacağıq. Britaniyanın “Detained in Dubai” hüquq müdafiəsi təşkilatının direktorunun sözlərinə görə, BƏƏ və şəxsən şeyx Məhəmməd ibn-Rəşidə qarşı ciddi ittihamlar göz qabağındadır. Rada Sterlinq əlavə edib: “Bunun yaranmış durumdan narahat olan ölkələrin arasında dramatik nəticələri ola bilər”.

Şahzadə İordaniyanın mərhum kralı Hüseyn bin-Təlalın qızı və ölkənin indiki kralı Abdullanın bacısıdır. Onu 2004-cü ildə Məktum ailəsinə ərə veriblər və madam qadın öz səbri, səmimiliyi və qadınlara sayğısı ilə qürrələnən ibn-Rəşidin yanında qalmağı bacarmayıbsa, görünür, onun ailə həyatı o qədər də xoşbəxt deyilmiş.

Mümkün nəticələrə və hətta həyat üçün təhlükələrə baxmayaraq, Hayyəni nəsə belə addım atmağa vadar edib. Bu, şahzadənin qaçmağının ciddi suallar və həyatına görə böyük əndişə doğurduğu fikrində olan Sterlinqin sözlərini təsdiq edir.

Bu hadisə iki dəfə təkrar olunub. Əvvəlcə Dubay başçısının qızı Lətifə şeyxin var gücü ilə yaratmağa və dünya birliyinin qarşısına irəli sürməyə çalışdığı imicini məhv edib. Qız saraydan qaçmazdan qabaq çəkilmiş videoyazılardan birində bildirib: “Dubayın başçısı olan atamın özü və insan haqları haqda danışmağa çalışdığı hər şey xalis uydurmadır! O, həyatda haçansa rastlaşdığım ən qorxulu adamdır. O, başdan-ayağa şərdir, onda yaxşı heç nə yoxdur”.

Qız bundan başqa atasının çoxlu adamın həlakında əli olduğunu, habelə öz nüfuzunu qorumaqda son dərəcə təlaşa düşdüyünü göstərib. Onun sözlərinə görə, bunun üçün adam öldürmək gərək olarsa, o bunu tam soyuqqanlılıqla edər.

Lətifə videoyazıda atasının mədəni insan və qayğıkeş ailə başçısı görünmək istəyinə – ki, gerçəkliyə heç cür uyğun gəlmir – mübtəlalığı haqda dəfələrlə danışır. Onun əslində necə yaşadığı və adamlarla necə davrandığı ona loyal KİV-lərin önə çəkdiyi obraza tamamilə ziddir. Qız onun cinayətlərindən örnəklər gətirir: dəlliləri ört-basdır etmək üçün evlərə od vurmaq, qızın da məruz qaldığı döymək və işgəncələrə həvəs, qalan uşaqlara qarşı etinasızlıq: “Onun Livanda cəmi bir dəfə gördüyü, əlini sıxmaqla kifayətləndiyi oğlu var”. Lətifə onu “iyrənc adam” və “prinsipcə rastlaşılması mümkün ən pis cinayətkar” kimi təsvir edib. Lətifənin əhvalatında ən kədərlisi saraydakı cəhənnəmdən qaçmaq ümidilə yazılmış hekayət deyil, yaxtada Hindistan sahillərinə qədər üzmək cəhdidir. Hindistan və Əmirliyin hərbçilərinin onu sahilin yaxınlığında ələ keçirmələri və Dubaya qayıtmağa vadar etmələridir.

2000-ci ildə Lətifənin bacısı Şəmsə qaçmağa çalışıb. Cəhd puça çıxıb, qızı Kembricin küçələrində həbs ediblər və o vaxtdan onun haqqında heç kim eşitməyib. Sterlinqin sözlərinə görə, şübhəsiz, Lətifənin videoda təsvir etdiyi bütün cinayətlərin şahidi olmuş şahzadə Hayyəni də belə bir aqibət gözləyə bilər.

“The Sun” qəzetinin iddia etdiyi kimi, şahzadə “öz həyatına görə qorxduğundan” qaçıb. Qadın Britaniya paytaxtına keçmək istəyib, amma yerli hökumətlərə inanmır, qorxur ki, onu Dubaya qaytara bilərlər. O, vətəninə də qaça bilməyib: BƏƏ və İordaniya arasındakı möhkəm iqtisadi münasibətlər onun qardaşına basqı olar və onu qadını və uşaqlarını BƏƏ-yə geri qaytarmağa və bununla da sərvəti, haradasa, 10 milyard avro təşkil edən başçı ilə münasibətləri saxlamağa vadar edə bilərdilər.

Ən nəhayətdə, Almaniya hökuməti şahzadəni verməkdən boyun qaçırıb, hakim ailə isə hadisəni şərh etməyib, amma gözlənildiyi kimi, sıradakı yığcam ifadə olacaq qısa bəyanat verəcək: “şəxsi məsələ” və “Birləşmiş Ərəb Əmirliklərini nüfuzdan salmağa yönəlmiş dövlət gündəliyi”.

Ola bilsin, əvvəlki qaçışlardakı kimi, hüquq müdafiəsi qrupları və BMT-nin bütün səy və təzyiqlərinə baxmayaraq, hökumət xəbər verər ki, şahzadə və ailəsi sağ-salamat evdədirlər və “yalan məlumatlar”a inanmaq gərək deyil.

Qeyd etmək lazımdır ki, belə hadisələr qadınların qaçış həyata keçirdiyi, zorlama, məcburi nikahlar və amansız davranışa qarşı durduğu Səudiyyə Ərəbistanında da baş verib. Örnək – mərhum kral Abdulla ibn-Əbdüləzizin öz tarixçəsini “Sarayın susan şahzadələri” adıyla nağıl edən qızı. Bu problemlər hüquq müdafiəsi təşkilatlarının səyi sayəsində işıqlandırılır. Bu xüsusən də siyasi sığınacaq axtaranlara aiddir.

Tərcümə Strateq.az-ındır

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / GÜNDƏM / XuralTAC

“Kamal Abdulla bizimlə əyanları kimi davranmasın…”

Xural Yazıldığı tarix 8 İyul 2019

Son günlər Dillər Universitetində baş verən olaylar mətbuat səhifələrindən düşmür. Ayrı-ayrılıqda müəllim və tələbə heyətinin redaksiyamıza ünvanlandığı məktublar əsasında universitetdə baş verənləri jurnalist araşdırmasına buraxdıq. Narazılıqların kökünü araşdırdıqca məsələnin Dillər Universitetinin rektoru Kamal Abdullaya bağlandığı aşkar oldu. Universitet rektorunun müstəqil mətbuata açıq olmaması bir çox suallarımızı cavabsız qoysa da əlimizdə olan faktlara əsaslanan araşdırmamızı oxucularımızın diqqətinə çatdırmağı, məsələnin bir universitet səviyyəsindən çıxaraq ictimaiyyətə açıqlanmasını da özümüzə borc bildik.

Rektorun qəzəbindən qorxub çəkinən müəllim və tələbələrin bəziləri narazılıqlardan danışmağa ehtiyyat etsələr də, aralarında “bir adam Kamal müəllimə dur deməyi bacarmalıdır, ya yox!” deyərək, danışmağa başladılar. Məlum oldu ki, Kamal Abdulla Slavyan Universitetindən Dillər Universitetinə öz köhnə komandası ilə gəlib. Uzun illər Dillər Universitetində həyatını, əməyi və zəhmətini qoyan əməkdaşların böyük bir hissəsi bu transfer nəticəsində işsiz qalıblar. Təbii olaraq, Kamal Abdullanın öz adamları da universitetdə yeni qaydalar tətbiq etməyə başlayıblar. Hər küncdə, köşədə kim yeni rektor haqqında narazılığını bildirirsə, dərhal rektora məruzə olunur və adekvat olaraq cəzalandırılır. Cəza növlərinə Kamal Abdulla özü qərar verir. Kiminin maaşı kəsilir, kiminə ümumiyyətlə ayın axırında maaş verilmir, kiminə töhmət, kiminə də “reputasiyasına zələl gəlməsinə razı olmaması” qarşılığında “öz xahişi ilə” işdən azad etmə. Universitet qaynar qazana dönüb – nə şikayətçilərin fikri dinlənilir, nə də rektor özünü rektor kimi aparmır. Qəbuluna min bir əziyyətlə düşən əməkdaşları – qeyd edək ki, onların hər biri ali təhsilli, elmi iş müdafiə etmiş, kifayət qədər pedaqoji staja malik dosentlər, doktorlar, professorlardır –ağır ifadələrlə təhqir edir, problemin kökünü anlamağa çalışımır. Uzun illər təhsili və tədrisi ilə fərqlənən Dillər Universiteti Kamal Abdullanın gəlişi ilə kiçik dövlətə çevrilib. Yeni rektorun iddiaları prezidentlik iddiasına bənzəyir. Kamal Abdulla sanki universiteti deyil, diktator rejimli dövləti idarə edir. Əməkdaşlara və tələbələrə qarşı ikili münasibət, “məndən olmayan düşmənimdir” prinsipi ilə yönəldilən idarəçilik universitetin düzənini pozub.

Adlarını diplomlarını alana qədər açıqlamaqdan ehtiyat edən IV kurs tələbələrinin sözlərinə görə, semestrboyu dərslərdə iştirak etməyən, nəzərdə tutulmuş pedoqoji və istehsalat təcrübəsinə gəlməyən, dövlət imtahanına buraxılmayan bəzi tələbələr bu il “fəxri məzun” kimi təltifnamə ilə universiteti bitirib, lakin gecə-gündüz dərs oxuyanlar, öz zəhməti hesabına universisteti bitirənlər isə boynubükük şəkildə “fəxri məzunlari” alqışlamaqla kifayətləniblər.

Həmin “fəxri” tələbələrin siyahıları, təcrübələrdə iştirak etməyən tələbələrin fərdi olaraq ad-familiya, fakultə və qrup nömrələrinə qədər redaksiyamıza təqdim olunub.

“Öz ordusuna” güvənən, aldadıldığından şübhə etməyən rektor “ondan olmayan” heç kimi dinləmir, şikayətləri belə araşdırmağı vacib saymır. Adının çəkilməsini haqlı olaraq istəməyən müəllimdən birinin dediyinə görə, rektor yəqin özü də bilmir ki, onun çox güvəndiyi Malik Kərimov müasir dövrün biznes tələblərini və hətta menecmentliyi də qat-qat geridə qoyaraq, təkcə dövlət imtahanı “bazar”ına imtahan öncəsi, imtahan günü və imtahan sonrası fərqli qiymətlərlə çıxır.

Araşdırdıqca məhkəmə prosesləri, çəkişmələr, intriqalarla gündəmi əldən verməyən Kamal Abdullanın rəhbərlik etdiyi universitetdə nələrin baş verdiyini görmək çox da çətin olmadı. Çünki indiyədək baş verənlər hamının gözü önündə olub. Kamal Abdullanın ard-arda mətbuata verdiyi müsahibələr, qatıldığı verilişlər də bu qədər şikayətin qarşılığında atdığı addımlardır. O problemləri aradan qaldırmaq əvəzinə, özünə haqq qazandırmağa və universitetdə yol verdiyi qanunsuzluqları ört-basdır etməyə çalışır.

Əvvəlcə mətbuatdan olduğumuzu bilib məlumat verməkdən çəkinən, sonra adlarını açıqlamayacağımıza təminat verdiyimiz müəllimlər ehtiyat edə-edə, bir-birinə üşənərək baxa-baxa imtahan otaqlarında baş verən qanunsuzluqlardan danışmağa başladılar. Hətta yanımızda telefon bağlantısı yaradıb digər müəllim həmkarlarından da əlavə məlumat aldılar.

Onların sözlərindən belə məlum oldu ki, Kamal Abdulla ilə əvvəllər eyni kafedrada işləmiş bir əməkdaşın övladı bu il birinci kursu haqsız olaraq əlaçı təqaüdü ilə başa vurub, həmin valideyin imtahana girərək nəzarətçilərə öz övladı üçün “köçürməyə şərait yaradın” deyib və əlavə edib ki, bundan “rektorun xəbəri var”.

Bütün bunlar müəllim və tələbələrin gözü qarşısında aydın və aşkarşəkildə həyata keçirilir. Tələbələr haqqı olduqları təqaüdü rektorun qoyduğu qanunsuz tələblər əsasında ala bilmədikləri halda, “tapşırıq və rüşvət” yolu ilə imtahana girib, “əlaçı təqaüdü qazanan” tələbələr var, sayları da kifayət qədər çoxdur. Artıq tələbələrin oxumağa həvəsi yoxa çıxıb. Onların təhsilə maraq stimulunu azaltmaq üçün rektor əlindən gələni edir.

Müsahibələrindən birində Kamal Abdulla “tələbə olsaydım, prorektoru da, rektoru da tənqid edərdim” fikrini səsləndirməsi də tələbələr arasında gülüş doğurub. Çünki dediklərilə əməlləri üst-üstə düşməyən rektor heç bir zaman tənqidə açıq olmayıb – nə tələbələr, nə də müəllimlər tənqidi fikirlərini açıq şəkildə rektora bildirə bilməyiblər.

Maraqlıdır ki, universitet əməkdaşları son günlər baş verən bəzi hadisələrdən də danışdılar. Universitetin dekanı bir çox müəllimlərin ingilis dilini bilmədiyi halda tələbələrə “dərs” demələrinə etiraz etdiyi üçün tutduğu vəzifədən çıxarılıb və “qara siyahı”ya salınıb: “Əslində dekan tənqid də etməmişdi, dümişdi ki, Dillər universitetinin məzunu olan və ingilis dilini bilməyən bu müəllimlərə kömək etmək və dil öyrənmələrinə yardımçı olmaq lazımdır. Lakin rektor təklifi tənqid kimi qəbul edərək, ümumi toplantıda dekanı ən ağır sözlərlə təhqir edərək, tutduğu vəzifədən azad edib. Yəni onun idarəçilik üsulu budur. O rektordan çox universitetdə diktatura rejimi yaradan diktatora bənzəyir…”

Onu da öyrəndik ki, rektor müəllimlər üçün də kart sistemi yaradıb. Dərs saatlarının olub-olmamasından asılı olmayaraq, müəllimlər səhər saatlarından axşam saatlarınadək universitetdə məcburi vaxt keçirirlər. Çünki əsasən təkmilləşmə, özünüinkişaf, elmi müdafiə məqsədilə kitabxana və akademiyaya getməli olan müəllimlər “kart sistemi” yaradıldığından məcburi olaraq iş saatlarında universitetdə boş vaxt keçirməli olurlar. Halbu ki, kitabxana və akademiyanın da iş saatları eyni vaxtda bitfiyindən müəllimlər, disertantlar, aspirantlar universitetdən çıxa bilmirlər. Kafedralarda istidən, qeybətdən qaçmaq istəyən müəllimlərin elmi yaradıcılıqla məşğul olmaq imkanı sıfra enir. Halbuki müəllimin dərsə hazırlıq mərhələsi yalnız kafedra ilə limitlənməməli, müəllim kafedradan əlavə “kafedra+” layihələrdə də iştirak etməlidir.

Rektorun qoyduğu tələblərə qarşı çıxan müəllimləri isə çox ağır cəzalar gözləyir: kafedra müdirlərinin əlində silaha çevrilən dərs bölgüsü; dərs vəsaitlərində mütləq şəkildə həmmüəllif, hətta birinci müəllif kimi məcbur göstərilməli olan kafedra müdirlərinin adları; məqalə yazdırıb öz məqaləsindən xəbəri olmayanlar; özü yazmadığı rəyə başqa maraqla imza atanlar; başqalarına çıxış yazdırıb təntənəli çıxış edənlər və s. cəza almış müəllimlərin qarşılıqsız əməyindən bəhrələnirlər.

Araşdırmalarımız onu da göstərdi ki, kafedra müdirlərinin bildiyi halda hər il dərs yükü azalmağa doğru gedir, dərs saatları çatmır. Lakin buna baxmayaraq hər dəfə təqdimat yazıb hansısa maraq naminə yeni əməkdaşlar işə götürülür, öncədən işləyən müəllimlərə dərs yükü ilə bağlı hədə-qorxu gəlinir ki, şikayətçi olmasınlar. Rektorun “ağ siyahısı”nda olmayanlara cəza məqsədilə iki növbəli, iki tədris korpusu arasında dərs saatı salınır. Mənbəmiz onu da qeyd etdi ki, universitetin əməkdaşı Sevda İmanovanın elmi işlər üzrə prorektora göndərdiyi “şəffaf işləyək” səs yazısında, Sevda İmanovanın haqlı olduğu aşkar görünsə də, prorektor həmin səs yazısını universitetin toplantısında hamıya dinlətdirir, S.İmanovanı haqlı ikən haqsız duruma salır. O da məlum oldu ki, imtahan prosesində tədrisə heç bir aidiyyatı olmayan şəxslər – Sosial məsələlər üzrə prorektor Tamam Cəfərova, özləri də tələbə olaraq imtahan verməli olan, lakin dərslərdə heç iştirak etməyən Şahin, Coşqun adlı adamlar həm tələbələrə, həm nəzarətçilərə, həm fənn müəllimlərinə yersiz müdaxilə edərək, onları təhqir edirlər. Halbuki rektor tənqid edən hər kəsi məhkəmə ilə hədələməkdənsə, özü də əməkdaşların şikayətlərinə açıq olmalı, haqsızlığa, qanunsuzluğa yol verməməli, özünə yaxın insanlara vəzifə vermək naminə köhnə əməkdaşları vəzifələrindən azad etməməlidir. Əslində, rektor öz vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə etməməli, işinə daha məsuliyyətlə yanaşmalıdır. Əks halda o nəinki müəllimlərə, tələbələrə belə pis önək olaraq

Belə örnəklər isə kifayət qədərdir. 20 Yanvar hadisələrində zərərçəkmiş, bir qolunu itirmiş universitet əməkdaşının işdən çıxarılması üçün rektor “böhtançı komissiya” təşkil edir. Bu azmış kimi Kamal Abdulla yalançı şahidliyə etiraz edərək imza atmayan, 50 ildən çox universitetdə kadrlar şöbəsində baş mütəxəssis işləyən, kadrların əksəriyyətinin tərcümeyi-halından xəbərdar olan Elmira Baxşəliyevaya böhtan ataraq ləyaqətini alçaldır və işdən çıxarır.

Heç bir əmək-intizamı pozuntusu etməyən, beynəlxalq layihələrin, seminarların, konfransların iştirakçısı olan fəlsəfə doktoru, dosent, dekan olan Vüsalə Ağabəylinin taleyi bir tənqidlə həll olunur. Universitetə götürdüyü və ingilis dilindən xəbərsiz olan dostunun qızının V.Ağabəylinin haqlı tənqidindən sonra qəzəbini yatırmaq üçün onun karyerasına son qoyur, hətta “ağır maddə” ilə əmək kitabçasına ləkə vurmaqdan da çəkinmir.

Universitetin dissertantı, IELTS və Celta sertifikatlı, Amerika multikulturalizmi üzrə demək olar ki, ilk ən dərin tədqiqatçı Pərvin Mürsəlovanı tələbələri önündə alçaldıcı ifadə ilə təhqir edib, onun illərlə imtahanlara öz zəhmətilə hazırlaşıb ixtisasına yiyələndiyi diplomunu, müəllimlik həyatını puç etmək də rektor Kamal Abdullanı durdurmur.

Kamal Abdulla kadr işəgötürmə siyasətindən xəbərdar olan, sirrinin ortaya tökülməyindən ehtiyat etdiyi üçün kadrlar şöbəsinin müdiri Dürdanə Əliyevanı, Araz Ağayevi qanunsuz şəkildə işdən uzaqlaşdırır.

Yaxın dostu Muxtar İmanovu kafedra müdiri qoymaq məqsədilə, elmi fəaliyyətinə, mədəni səviyyəsinə bələd olmadığı, xarici ölkələrdə kitabları dərc olunan, vəsaitləri əldən-ələ gəzən professor Fəridə Səfiyevanı qeyri-qanuni şəkildə kafedra müdirliyindən çıxarırı.

Yüzlərlə universitet işçisinin – fəhlələrin, bufet işçilərinin, sürücülərin, müxtəlif şöbələrin texniki işçilərinin, kamera çəkənlərin, montaj edənlərin, dekan müavinlərinin, kadrlar şöbəsi strukturundakı heyətin bəzi nümayəndələrinin, mühasibatlıq işçilərindən bəzilərinin, monitorinq şöbəsi işçilərinin, tələbə qəbulu və qeydiyyatı şöbəsinin işçilərinin, fotoqrafların və sair və ilaxır ürək ağrısıyla sadaladığımız şəxslərin çörəyinə bais olan rektor Kamal Abdulla onların çoxunu universitetdən hədə-qorxu ilə uzaqlaşdırıb.

Mənbəmiz onu da bildirdi ki, rektor Həbib Zərbəliyev kimi elm xadimini, mütəxəssis Sevinc Zeynalova kimi elmdən bixəbər birinin əli ilə təhqir edib:

“… Bu azmış kimi “yerli” və “gəlmələr” olaraq universiteti parçalayaraq iki cəbhə yaradan rektor təbəqələşmə, ayrı-seçkilik toxumu səpir, sanki iki fərqli millət kimi əməkdaşları qarşı-qarşıya qoyub”.

Dillər Universitetinin tələbələrilə sağollaşarkən bir məqama toxundular: “2 il əvvəl biz tələbələrin haqlı narazılıqlarını cənab prezidentimiz eşitdi və rektoru tutduğu vəzifədən azad etdi. Bu gün də Kamal Abdulla heç nəyə və heç kimə arxayın olub müəllim və tələbələrlə əyanları kimi rəftar etməsin. Çünki bu dəfə də prezidentimizin bizim haqq səsimizə cavab verəcəyinə inanırıq, güvənirik. Kamal Abdulla bilsin ki, dünən etdiyimiz narazılıqlar bu gün artıb ki, azalmayıb. Əgər Dillər Universitetində 2 il əvvəl keçirilən etiraz aksiyasına 200 tələbə qoşulmuşdusa, bu gün min tələbə qatılacaq. Kamal Abdulla ya universitet daxilində özünün yaratdığı problemləri həll etməlidir, ya da keçmiş həmkarı kimi öz xoşluğu ilə idarə edə bilmədiyi vəzifədən uzaqlaşmalıdır. Əks halda biz haqqımızı tələb etməyi bacarırıq. Bizi dövlətimizi narahat edəcək addımlar atmağa vadar etməsin.”

Redaksiyadan:

Hazırda oxucularımıza təqdim etdiyimiz araşdırma məqaləsi may ayının sonlarından çapa hazırlanır. Uzun müddət Dillər Universitetinin rektoru ilə şəxsən müsahibə götürməyə çalışsaq da, Kamal Abdullanın universitetdə yaratdığı bürokratik sistemi yara bilmədiyimizdən onun mövqeyini məqaləyə əlavə edə bilmədik. O üzdən məcbur qalaraq çoxsaylı şikayət müraciətlərini bir araya topladıq və bu gün Dillər Universitetində baş verən narazılıqların mənzərəsini yaratmağa çalışdıq. Güman edirik ki, rektor Kamal Abdulla məqalədən nəticə çıxararaq, narazılıqların qarşısını özünəməxsus cəza vasitələrilə deyil, qanuni şəkildə həll etməyə çalışacaq. Məqaləni dərc etməyimizə baxmayaraq, bu gün də şəxsən Kamal Abdullaya ünvanlanacaq sualların cavablarını öz dilindən dərc etməyə hazırıq.

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / DÜNYA / XuralTAC

İranın XİN rəhbərinə sanksiya

Xural Yazıldığı tarix 27 İyun 2019

Fəramərz Dəvar

“İranwire”, 27.06.2019

İyunun 24-də ABŞ-ın Maliyyə naziri Stiven Mnuçin İranın Xarici İşlər naziri Məhəmməd Cavad Zərifə ABŞ sanksiyalarının tətbiq ediləcəyini açıqlayıb. Əgər bu baş verərsə, İran XİN-in rəhbəri ABŞ-ın sanksiya siyahısına daxil edilən dünyada ilk şəxs olacaq.

ABŞ hökuməti davranışını “normallaşdırmaq” üçün İslam Respublikasına maksimum təzyiq göstərmək istəyir. Əgər Birləşmiş Ştatlar İranın Xarici İşlər naziri vasitəsilə “maksimum təzyiq”i intensivləşdirməyi planlaşdırırsa, sanksiyalar Nyu-York şəhərinə səfər etməsi üçün ona viza qadağası qoyacaq, yəni Zərif BMT görüşlərində iştirak edə bilməyəcək.

Mahmud Əhmədinejadın (2005-2013) prezidentliyi dövründə Avropa İttifaqı İranın Atom Enerjisi Təşkilatının rəhbəri Əli Əkbər Salehini boykot edib. Lakin 2011-ci ildə Salehi Əhmədinejadın Xarici İşlər naziri olanda, diplomatik toxunulmazlıq hüququna malik idi, buna görə də, Aİ onu sanksiya siyahısından çıxarmışdı.

Ümumiyyətlə, İrana qarşı yeni ABŞ sanksiyalarının misli görünməmişdir. Zərifə viza verməmə qeyri-mümkündür. BMT-yə ev sahibliyi edən ölkə kimi, ABŞ müqaviləyə əsasən, üzv ölkələrin vəzifəli şəxslərinə və ya BMT tərəfindən Nyu-Yorka dəvət edilən şəxslərə viza verməyə borcludur.

Eyni zamanda ABŞ Konqresi Amerika hökumətinə Birləşmiş Ştatların milli təhlükəsizliyinə zərər verdiyini düşünən şəxslərə viza verməməni qanuniləşdirib. Məsələn, 1988-ci ilin payızında, prezident Ronald Reyqan dövründə milli təhlükəsizliyə istinadla, Fələstin lideri Yasir Ərəfata viza verilməyib.

İllər sonra, ABŞ prezidenti Barak Obama dövründə ABŞ hökuməti ilə İslam Respublikası arasında münasibətlər yaxşılaşdıqda və Birləşmiş Ştatların dövlət katibi Con Kerri iranlı vəzifədaşı ilə birlikdə nüvə sazişini müzakirə edərkən, İranın BMT-dəki səfiri Həmid Əbutalibiyə viza verilməyib. Çünki o, 1979-ci ildə 52 amerikalı, o cümlədən ABŞ-ın Tehrandakı səfirliyinin işçilərinin 444 gün müddətinə girov götürmüş radikal tələbələrdən biri olub.

Əbutalibi ittihamları rədd edib və yalnız girovların tərcüməçisi kimi çıxış etdiyini bildirib, amma ABŞ ona viza verməkdən imtina edib, İslam Respublikası isə BMT-yə yeni səfir təyin etməyə vadar olub.

İndi ABŞ 2019-cu il sentyabrın 17-də başlayan BMT Baş Assambleyası da daxil olmaqla, BMT toplantılarına qatılmaq üçün Zərifə viza verməkdən imtina edə bilər. Viza versə belə, Zərifə digər məhdudiyyətlər qoyula bilər. Məsələn, İranın Xarici İşlər naziri uçuşları İslam Respublikasının təyyarələrində edir. Lakin indi həmin təyyarələr yanacaq və aeroport xidmətlərindən məhrum edilə bilər.

Hazırda ABŞ BMT qərargahında digər İran diplomatlarına da məhdudiyyətlər qoyur. İranlı diplomatlar və səlahiyyətlilərə Nyu-York ştatını tərk etməyə və hətta BMT qərargahından 40 kilometr uzaqlaşmağa icazə verilmir.

Buna görə də, İran prezidenti BMT-nin toplantılarına qatılmaq üçün ölkəni ziyarət edərkən, birbaşa Nyu-Yorka yola düşür. Bununla yanaşı, Xarici İşlər naziri Zərif yalnız Nyu-Yorkdan Amerika mətbuatına müsahibələr verib.

Niyə Zərifə öncədən xəbərdarlıq edilib?

Bir qayda olaraq, ABŞ-ın sanksiyalar siyahısına salınan şəxslərə ABŞ ərazisinə giriş icazəsi verilmir və ABŞ hakimiyyət orqanları hər hansı bir aktivi, məsələn, bank hesabları və əmlaka hüququ bloklayır.

ABŞ Xəzinədarlığı İran Xarici İşlər nazirinə sanksiya tətbiq edərsə və Zərifin ABŞ-da aktivləri varsa, bu mallar Xəzinədarlığın Xarici Aktivlər İdarəsi (OFAC) tərəfindən müəyyən edilə və bloklana bilər. ABŞ hökumətinin nə qədər uzağa getmək istədiyini nəzərə alsaq, İranın Xarici İşlər naziri “Twitter” hesabını da itirə bilər.

Məhəmməd Cavad Zərif ABŞ-ın keçmiş sakinidir, onun yeniyetməlik illəri bu ölkədə keçib. İran Xarici İşlər Nazirliyində işə başladıqda, hələ də ABŞ-da beynəlxalq münasibətlər üzrə magistr dərəcəsi və beynəlxalq hüquq doktoru kimi təhsilini davam etdirirdi. Odur ki, onun ABŞ-da şəxsi aktivləri ola bilər.

Zərifin ABŞ-da aktivləri varsa, bu xəbərdarlıqla onlar əlindən alına və ya bloklana bilər. Ancaq xəbərdarlıq edilmənin özü maraqlıdır, ABŞ hökuməti Zərifə qarşı sanksiya məsələsinin açıq olduğunu ortaya qoyub.

Trampın icra sərəncamından görünür ki, ABŞ ona dəyəcək şəxsi zərərin azaldılmasında maraqlıdır, bu da nadir diplomatik jestdir.

Tərcümə: Strateq.az

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / XuralTAC

Niyə DTX-ya Əli Nağıyev, DİN-ə Vilayət Eyvazov gətirildi?-TƏHLİL

Xural Yazıldığı tarix 23 İyun 2019

“Belə bir dəyişikliyə ehtiyac var idi…”

“AzPolitika.info”-nun məlumatına görə, bunu Prezidentin son təyinatlarla bağlı qərarını şərh edən tanınmış siyasi ekspert, Şərq-Qərb Araşdırmalar Mərkəzinin prezidenti, sabiq təhlükəsizlik zabiti Ərəstun Oruclu bildirib. O, internet tv-lərdən birinə müsahibəsində bu mövzuda danışıb.

Təyinatların səbəbləri barədə öz fikirlərini açıqlayan Ə.Oruclu öncə bildirib ki, hakimiyyətdaxili qruplar arasında hər zaman gərgin mübarizə gedib. Əsas hədəflərdən biri isə Daxili İşlər Nazirliyi (DİN) olub.

“Azərbaycanda sovet dövründən qalan ənənəyə uyğun olaraq, əsas güc strukturu Daxili İşlər Nazirliyidir. Bunun da səbəbi odur ki, DİN hər bir həyətdə, hər bir məhəllədə təmsilçiyə malikdir. Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi (MTN) və ya indiki adi ilə Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti (DTX) isə müəyyən informasiya qrupudur. Ancaq real güc deyil. Polis isə real gücdür” – deyə bildirən Ə.Oruclu, vaxtiləEldar Mahmudovun məhz bu gücü nəzarəti altına almaq üçün Ramil Usubovu hədəfə aldığını (“Qara Kəmər” əməliyyatı-red.), ancaq niyyətini reallaşdıra bilmədiyini vurğulayıb. Həmin dövrdən sonra da bu istiqamətdə bir neçə uğursuz cəhdin olduğunu qeyd edib.

Ə.Oruclu son dəyişikliklərdə də Ramil Usubovun kənarda qoyulmamasının, siyasi vəzifəyə təyinat almasının, eyni zamanda DİN rəhbərliyinə onun yetirməsinin və etibarli kadrının – Vilayət Eyvazovun gətirilməsinin də önəmli məqamlar olduğunu bildirib. Həmçinin, Vilayət Eyvazovun Daxili İşlər Orqanlarına nəzarət edə biləcək ən real şəxs olduğunu vurğulayıb.

DTX rəhbərliyindəki dəyişikliklərə toxunan Ə.Oruclu sabiq rəis Mədət Quliyevin Xidmətin fəaliyyətində müəyən dönüş yaratdığını, qurumu Eldar Mahmudovun kadrlarından “təmizlədiyini”, onun tərəfindən işdən çıxarılan köhnə “çekistləri”i geri qaytardığını qeyd edib. Ancaq M.Quliyevin fəaliyyətindəki bütün bu müsbət məqamlarla yanaşı, onun peşəkar təhlükəsizlik işçisi olmadığını da vurğulayıb. Regionda və ölkə daxilindəki mövcud situasiyanın isə DTX rəhbərliyində həm bacarıqlı, həm sadiq, həm də təcrübəli bir şəxsin olmasını tələb etdiyini vurğulyan siyasi ekspert, bunun da məhz general Əli Nağıyev olduğunu bildirib: “Azərbaycanın milli təhlükəsilik sistemində bu gün həyatda olan və fəaliyyət göstərən şəxslər arasında Əli Nağıyev peşəkarlıq baxımından bir nömrəli fiqurdur. O da gətirildi.”

Ə.Oruclunun sözlərinə görə, Əli Nağıyev hələ 2015-ci ildə Eldar Mahmudov vəzifəsindən kənarlaşdırıldıqdan sonra bu vəzifəni tutmalı idi. Ancaq müəyyən səbəblərdən bu baş verməyib.

Onun məhz indi DTX-nın rəhbərliyinə gətirilməsinin əsas səbəbini isə, Ə.Oruclu hazırda bu vəzifədə peşəkar çekistə daha çox ehtiyac duyulmasıyla bağlayıb: “Bu bir səbəb. İkinci səbəb isə İran ətrafında gərginləşən vəziyyət və bunun Azərbaycana təsiridir… Hər kəs bilir ki, İran-ABŞ münasibətləri gərginləşən xətt üzrə gedir… İrana qarşı hər hansı bir hərbi əməliyyat böyük qaçqın axınına səbəb ola bilər. Bu zaman humanitar böhranla üzləşə bilən ölkələrdən biri, bəlkə də birincisi Azərbaycan olar. İranda əhalinin önəmli bir hissəsinin azərbaycanlı olması, həm də həmsərhəd dövlət olduğumuz üçün. Digər tərəfdən, İrana qarşı ABŞ və müttəfiqlərinin apara biləcəyi əməliyyatlar Rusiya üçün “göydəndüşmə” bir şansdır. Həm neftin qiyməti qalxacaq, həm də Rusiya İrana kömək adı ilə “isti dənizlərə” çıxış imkanı əldə edəcək. Bu zaman Rusiya qoşunlarının keçə biləcəyi yeganə quru ərazisi Azərbaycandır. Deməli, həm də buna görə ölkənin təhlükəsizlik sistemini, polisi gücləndirmək lazımdır”.

Ə.Oruclu aparılan dəyişikliklərin də bu baxımdan əhəmiyyətli olduğunu bildirib. Həm təhlükəsizlik sisteminin başına gətirilən Nağıyevin, həm də daxili işlər orqanlarına rəhbər təyin olunan Eyvazovun öz sahələrini, ölkədəki situasiyanı tam nəzarət altında saxlaya biləcək şəxslər olduğunu vurğulayıb.

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / GÜNDƏM / İQTİSADİYYAT / XuralTAC

Tanınmış iqtisadçı SOCAR-ın hesabatlarının analizinə başladı-ARAŞDIRMA

Xural Yazıldığı tarix 14 İyun 2019

Qulu İBRAHİMLİ (Hesabdaroğlu)

müstəqil iqtisadçı

“Hacı əmi, bu baş ağrısı tamam məni dəli eləyib. İnan ki, nə gecəm var, nə gündüzüm. Gedirəm Usta Cəfərin yanına, deyir ki, qanın çoxdur, səndən qan almalıyam – özü də girvənkəsi 10 manata. Gedirəm Mir Bağır ağanın yanına, deyir ki, sənin qanın azdır, sənə qan yeritməliyəm – girvənkəsi 20 manata. Sonradan xəbər tuturam ki, Mir Bağır ağa gedib Usta Cəfərdən mənim qanımı alıb, dübarədən özümə yeridir. Başına dönüm, elə deynən, Şeyxin mərhəməti üstümüzdən əskik olmasın, daha heç nə lazım deyil, başımın ağrısı tamam keçəcək.”

(“O dünyadan salam” (“Ölülər”) filmindən)

Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin (SOCAR) 2018-ci il maliyyə hesabatları və şirkət rəhbərliyinin çıxışları ilə tanış olduqca, yaxın illərdə Amerika ilə Çin arasındakı ticarət dövriyyəsi rəqəmlərinin də, az qala, bu şirkətin “xarici bazarlardakı uğurlu fəaliyyət”inin nəticəsi olaraq hesabatlara salıncağının şahidi olacağıq.

Xarici bazarlardakı dövriyyənin artması fonunda şirkətin mənfəətinin azalmasının izahına isə, sanki heç vaxt ehtiyac duyulmayacaq.

2018-ci il maliyyə hesabatlarının audit rəyinin ötən illərlə müqayisədə bir ay qabaq alınması ilə öyünən SOCAR, hesabatı öz saytının yalnız ingilis versiyasında yerləşdirib. Geniş ictimaiyyətin tanış olması üçün ana dilimizdə yayılmasına hələlik ehtiyac duymayıb.

Lakin hesabatda bəzi məqamların, xüsusən Dövlət Neft Fondu ilə bağlı olanların birinci növbədə ictimaiyyətə çatdırılması dövlətimiz və xalqımızın gələcəyi üçün olduqca vacibdir.

SOCAR-ın 2018-ci ilin sonuna Dövlət Neft Fondu qarşısında borc öhdəlikləri əvvəlki illə müqayisədə 1,312 milyard manat və ya 44,61% artaraq, 2,941 milyard manatdan 4,253 milyard manata çatıb.

Şirkətin Neft Fonduna ödəniləcək istiqrazlar üzrə öhdəliyi 344 milyon manat və ya 43,88% artaraq, 784 milyon manatdan 1,128 milyard manata çatıb. Fonda ödəniləcək sair kreditor borcları isə 968 milyon manat və ya 50,89% artaraq, 1,902 milyard manatdan 2,870 milyard manata çatıb.

SOCAR-ın Neft Fonduna olan borclarının 255 milyon manatını isə 2008-ci ildən Fonda ödənilməli olan vergilər üzrə borc qalığı təşkil edir.

Beləliklə, Neft Fondunun aktivlərinin 6,5%-i SOCAR-ın sərəncamında borc şəklində yatıb.

SOCAR hesabatında likvidlik riskini necə gizlədir?

SOCAR-ın maliyyə hesabatlarının təhlilindən də görünür ki, Neft Fondunun aktivlərinin şirkətə uzun müddətlik borc verilməsi onun ödəmə vaxtı çatmış maliyyə öhdəliklərini yerinə yetirə bilməməsi ilə əlaqədardır və həmçini şirkətin məruz qaldığı belə likvidlik riskini maliyyə hesabatlarında gizlətməyə xidmət edir.

Maliyyə hesabatlarında likvidlik riskinin gizlədilməsini iki cəhətdən görmək olar.

Birincisi, Neft Fondundan alınan vəsaitlər ödəmə vaxtı çatan digər qısamüddətli borcların ödənilməsinə yetərli olacaq likvid vəsaitə malik olma təəssüratı yaratmaq üçün ilin sonuna doğru şirkətin hesablarında pul vəsaitlərində əks olunur. Digər tərəfdən isə, Fonddan alınan borclar uzun müddətə qaytarılmalı kreditor borclara salınır.

İkinci cəhətdə isə, Fonda həm qaytarma vaxtı çatan, lakin ödənilməyən, həm də ondan istiqrazlar üzrə əlavə alınan borc məbləğləri uzunmüddətli öhdəliklərdə əks olunur, həmin məbləğlər ödəmə vaxtı çatmış başqa borcların ödənilməsinə yönəldilir. Nəticədə, SOCAR-ın ödəmə vaxtı çatan ticarət və kredit borcları üzrə öhdəliklərini vaxtında yerinə yetirdiyi təəssüratı yaradılır.

SOCAR 2018-ci ildə kredit və faizlər üzrə borcunu necə ödəyib?

SOCAR-ın maliyyə vəziyyətindəki çətinliyi aradan qaldırmaq üçün, sanki, kommersiya deyil, büdcədən maliyyələşən təşkilatmış kimi, ona dövlət büdcəsindən də əvəzsiz vəsait verilir.

Hesablama Palatasının 2018-ci ilin dövlət büdcəsinin icrası ilə bağlı rəyində göstərilib ki, şirkət təkcə 2018-ci ildə – dövlət büdcəsinə 1,425 milyard manat vergi ödədiyi halda – büdcədən 1,486 milyard manat vəsait alıb. Yəni, büdcədən aldığı vəsait ödədiyi vergidən çox olub.

Şirkətin maliyyə hesabatlarına əsasən, 2018-ci ilin təkcə ilk üç ayı ərzində ödənilməli 4,5 milyard manatməbləğində vaxtı çatan “Faiz hesablanan borc öhdəlikləri” olub. 2018-ci ilin on iki ayı ərzində də bu kateqoriyadan yerinə yetirməli olduğu öhdəlik 6,4 milyard manat olmalı idi.

Dövlət Neft Fonduna olan borcdakı təkcə 2018-ci il ərzində 1,312 milyard manat artımın və dövlət büdcəsindən verilən 1,486 milyard manatın cəminin 2,798 milyard manat olduğunu nəzərə alsaq, deyə bilərik ki, 2018-ci ilin ilk üç ayında qaytarılmalı faiz hesablanan borc öhdəliklərinin 62%-i həmin vəsaitlər hesabına yerinə yetirilib.

İlin sonuna Neft Fonduna olan borc qalığı (4,253 mlrd.) ilə il ərzində dövlət büdcəsindən əvəzsiz verilən məbləğin cəminin 5,739 milyard manat olduğunu nəzərə alsaq, deyə bilərik ki, şirkətin 2018-ci ilin on iki ayı ərzinə qaytarma vaxtı çatmış faiz hesablanan borc öhdəliklərinin, təqribən, 90%-i Neft Fondunun və dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına yerinə yetirilmiş ola bilər.

Neft Fonduna borc silinəcək!

Dövlət Neft Şirkətinin maliyyə hesabatlarının təhlili göstərir ki, Neft Fondundan alınan borclar hesabına şirkətin digər kreditlər üzrə borclarının silinməsi müvafiq kateqoriyadan olan borcların cəmində Fonddan alınan borcların xüsusi çəkisinin tədricən artması ilə nəticələnir.

Hesab edirik ki, Neft Fondundan şirkətə əlavə borcların verilməsi yenə davam edəcək. Sonrakı illərdə Neft Fonduna olan borc faktiki qaytarılmayacaq, “dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına” silinəcək. Əslində isə, elə Neft Fondunun öz vəsaiti hesabına silinəcək: Neft Fondundan dövlət büdcəsinə transfert nəzərdə tutulacaq, sonra büdcədən SOCAR-a veriləcək, o da öz növbəsində, guya, Fonda borcunu bağlayacaq.

Mərkəzi Bankdan və Azərbaycan Beynəlxalq Bankından aldığı kreditlər silindiyi kimi, Neft Fonduna borcları da silinəcək.

Yaxşı olar ki, SOCAR rəhbərliyi xarici bazarlardakı mənfəətsiz şişirdilmiş dövriyyəni özlərinə saxlasınlar. Neft Fondunun və dövlət büdcəsinin vəsaitinə toxunmamaları Azərbaycan xalqına yetər…

(Ardı var)

Strateq.az

Paylaş:

Oxumağa davam edin

ARAŞDIRMA / XuralTAC

Cəmil Həsənli Azərbaycan-Amerika münasibətlərinin 100 illiyindən yazır

Xural Yazıldığı tarix 3 İyun 2019

Mayın 28-də Azərbaycan-Amerika münasibətlərinin 100 illiyi tamam olub. Tarix elmləri doktoru Cəmil Həsənlinin “Amerikanın Səsi”nə təqdim etdiyi məqaləni diqqətinizə çatdırırıq.

May aynın 28-i yalnız Azərbaycan Cümhuriyyətinin yarandığı gün deyil, həm də Azərbaycan-Amerika münasibətlərinin başlanğıcının qoyulduğu tarixi gündür. 2019-cu ilin may ayının 28-də həmin tarixi hadisənin 100 illiyi tamam olur. Bu əlaqələrin bünövrəsi 1919-cu ilin may ayının 28-də Amerika prezidenti Vudro Vilsonun Parisdə Azərbaycan sülh heyətinin başçısı Əlimərdan bəy Topçubaşini qəbul etməsi ilə qoyuldu.

Məlum olduğu kimi, 1918-ci ilin payızında alman-türk bloku dünya müharibəsində məğlub oldu. Oktyabrın 30-da Türkiyə Mudros barışığının ağır şərtlərinə imza atmalı oldu. Mudros barışığının on birinci maddəsinə görə, Türkiyə ordusu tezliklə Azərbaycanı və bütün Güney Qafqazı tərk etməli idi. Mudrosun şərtlərinə dayanaraq Osmanlı ordularının bir həftədən gec olmayaraq Bakıdan, bir aydan gec olmayaraq bütün Azərbaycandan çıxmaq barədə Müttəfiqlər ultimatum vermişdilər. Buna uyğun olaraq 1918-ci ilin noyabr ayının 10-da türk qoşunları Bakını tərk etdi.

Elə həmin gün Baş nazir Fətəli xan Xoyski və xarici işlər naziri vəzifəsini icra edən Adil xan Ziyadxanov dünya müharibəsinin son mərhələsində həlledici dövlətə çevrilmiş ABŞ-ın prezidenti, müharibədən sonrakı yenidənqurmanın memarı hesab edilən məşhur “14 sülh prinsiplərinin” müəllifi Vudro Vilsona teleqrafla müraciət etdilər. Teleqrafda Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyinin dünya dövlətləri tərəfindən tanınmasına prezident Vudro Vilsonun kömək etməsi xahiş edilirdi. Orada deyilirdi: “Avropanın böyük dövlətlərinə müraciət etməzdən əvvəl Azərbaycan xalqı və hökuməti əzilən kiçik xalqların müdafiəçisi kimi Sizin humanist şəxsiyyətinizə müraciət edib yardım almağa və tanınmağa ümid bəsləyir”. Çünki Birinci Dünya müharibəsinin sonlarında Vilsonun 14 sülh prinsipləri bütün dünyada geniş yayılmış, kiçik xalqlar tərəfindən rəğbətlə qarşılanmışdı.

1918-ci ilin dekabrında yeni təsis edilmiş Azərbaycan Parlamenti özünün ilk iclaslarında dünya xalqlarına və parlamentlərinə, habelə müharibədən sonrakı dünya düzəninin baş memarı hesab edilən ABŞ prezidenti Vudro Vilsona müraciət qəbul etdi. Müraciətdə parlamentli respublika kimi, Azərbaycanın istiqlaliyyətinin tanınması xahiş edilirdi. Dekabr ayının 26-da keçirilən parlament iclasında hökumət proqramı ilə çıxış edən Fətəli xan Xoyski xarici siyasət məsələlərinə, ümumdünya Sülh konfransına hazırlığın gedişi və xarici işlər nazirliyinin fəaliyyət istiqamətlərinə geniş yer verdi. O qeyd etdi ki, beşillik dünya müharibəsindən sonra çağrılan Sülh konfransında bizim başlıca məsələmiz istiqlaliyyətimizin təsdiqi məsələsi olacaqdır.

Fətəli xan dedi: “İstiqlalımız Sülh konfransında qəbul olunub tanınacaqdır. Biz ümidvarıq ki, Sülh konfransında Amerikanın bütün cahana elan etdiyi deklarasiya ilə demokratik İngiltərə və Fransa cümhuriyyətləri tərəfindən öz istiqlalına cəhd edən bir millətin hüququ tapdalanmayacaqdır. Bu cür hökumət nümayəndələrindən ibarət cahan məhkəməsi olan Sülh konfransında bizim sözümüz eşidiləcəkdir.”

Paris Sülh Konfransına yollanmış Azərbaycan nümayəndə heyəti 1919-cu ilin may ayının 28-də prezident Vudro Vilson tərəfindən qəbul edildi. Bununla bağlı Əlimərdan bəy Topçubaşi yazırdı: “Bizim nümayəndə heyətinin prezident Vudro Vilson tərəfindən qəbulunu çox böyük hadisə hesab etmək lazımdır, çünki başqa Antanta dövlətlərinin başçıları kimi, o, da nümayəndə heyətlərini qəbul etmir”. Əlimərdan bəy Topçubaşi 100 il bundan əvvəl Birləşmiş Ştatların prezidenti Vudro Vilson tərəfindən qəbul edilmiş ilk Azərbaycan dövlət xadimi və Amerika prezidenti ilə görüşmüş ilk azərbaycanlı idi.

Görüş zamanı Azərbaycan nümayəndə heyətinin başçısı Topçubaşi ABŞ Prezidenti Vilsona müraciət edərək dedi ki, xalqların dinc yanaşı yaşaması, bütün millətlərin, o cümlədən kiçik xalqların öz taleyini həll etməsi haqqında ali prinsiplərin müəllifi olan böyük Amerikanın prezidenti Vilsonu Azərbaycan nümayəndə heyəti adından görməyi və salamlamağı özü üçün xoşbəxtlik hesab edir. Biz uzaq Qafqazdan, buradan bir neçə min mil uzaq olan Azərbaycandan gələrək xalqımızın azad və müstəqil həyatı üçün Sizə minnətdarlığımızı bildiririk. Qüdrətli Amerikanın nümayəndəsi kimi Sizə müraciət edib xahiş edirik ki, cənab prezident, bizim ölkəmiz, bizim xalqımız və elə bizim özümüz haqqında məlumatları bizdən eşidəsiniz. Çünki biz Avropa və Amerika mətbuatında tez-tez Azərbaycan haqqında səhv, saxtalaşdırılmış və həqiqətə uyğun olmayan məlumatların verildiyini eşitməli oluruq. Düzdür, bizi hələ yaxşı tanımırlar, biz indi birinci dəfədir ki, Avropadayıq, lakin Sizi əmin edirik ki, müstəqil yaşamaq üçün bizdə hər şey vardır. Biz ümid edirik ki, konfrans bizi dinləyəcək və biz Millətlər Cəmiyyətinə buraxılacağıq. Biz əminik ki, bütün xalqlar kimi, biz də Sizin böyük prinsipləriniz əsasında yardım alacağıq… Biz bildiririk ki, nə Kolçakın, nə Denikinin, nə də köhnə Rusiya imperiyasının hüdudlarında hakimiyyəti bərpa etmək niyyətində olan qeyri birisini tanıyacağıq. Biz Azərbaycan üçün yalnız öz parlamentimizi və öz hökumətimizi tanıyırıq və tanıyacağıq”.

Topçubaşi Azərbaycan Respublikası nümayəndələrinin memorandumunu Amerika prezidentinə təqdim etdi.

Prezident Vilsona təqdim edilən memorandum qısa tarixi-siyasi səpgidə hazırlanmışdı. Orada Qafqazda və Azərbaycanda cərəyan edən hadisələr təsvir edilir, Versal Sülh Konfransının rəhbərlərindən biri kimi Amerika Prezidenti Vilsona Azərbaycan nümayəndələrinin tələbləri verilirdi. Memorandumda Mərkəzi Rusiyada bolşevik inqilabından sonra 1918-ci ilin may ayının 28-də Azərbaycan Milli Şurasının Azərbaycan xalqının iradəsini ifadə edərək müstəqil respublika yaratdığı qeyd edilirdi. Sənəddə Azərbaycanın coğrafi və etnoqrafik baxımdan Rusiya ilə əlaqəsi olmadığı göstərilirdi: “Bizim ölkənin coğrafi vəziyyətinə diqqət yetirilsə, onun Rusiyadan ayrı qrupa aid olduğunu asanlıqla görmək olar. Qafqaz sıra dağları onu Rusiyadan ayırır, etnoqrafik baxımdan da belədir, bizim xalqın Rusiyanın slavyan xalqları ilə heç bir ümumi cəhəti yoxdur”.

Memorandumun axırında göstərilirdi ki, Azərbaycan xalqı qəti şəkildə bu ümiddədir ki, bütün dünyada sülhün və təhlükəsizliyin carçısı kimi, bütün beynəlxalq münaqişələrin vasitəçisi kimi sizin himayədarlığınız sayəsində onun milli ehtiyacları ödəniləcəkdir.

Görüş zamanı Azərbaycan nümayəndə heyətinin tələbləri Vilsona verildi. Altı bənddən ibarət olan bu tələblərdə prezidentdən xahiş edilirdi:

1. Azərbaycanın müstəqilliyi tanınsın;

2. Vilson prinsipləri Azərbaycana da şamil edilsin;

3. Azərbaycan nümayəndələri Sülh konfransına buraxılsın;

4. Azərbaycan Millətlər Cəmiyyətinin üzvlüyünə qəbul edilsin;

5. ABŞ-ın hərbi departamentliyi Azərbaycana hərbi yardım göstərsin;

6. ABŞ-la Azərbaycan Respublikası arasında diplomatik münasibətlər yaradılsın.

Danışıqlar zamanı ABŞ tərəfindən bu tələblərin qəbul ediləcəyi təqdirdə Topçubaşi Azərbaycanın keçmişdə tərkibində olduğu çar Rusiyasının borclarından öz payına düşəni tədricən ödəyəcəyinə təminat verirdi.

Söhbət zamanı Vilson Azərbaycan nümayəndələrini görməyə və Azərbaycan haqqında xeyli məlumat aldığına çox şad olduğunu bildirdi. Lakin Azərbaycanın müstəqilliyinin tanınması məsələsini açıq saxlayaraq o dedi:

1. Amerikalılar dünyanı kiçik hissələrə bölmək istəmirlər;

2. Əgər Azərbaycan Qafqaz Federasiyası yaratmaq fikrinə qoşulsa, bu, onun üçün yaxşı olar;

3. Bu konfederasiya Millətlər Cəmiyyətinin təklifi ilə hər hansı bir dövlətin köməyinə arxalana bilər;

4. Azərbaycan məsələsi “rus məsələsi”ndən əvvəl həll edilə bilməz.

Danışıqlar zamanı yerlərdə vəziyyəti öyrənmək üçün Qafqaza xüsusi Amerika missiyası göndəriləcəyi barədə Azərbaycan nümayəndələrinə məlumat verildi. Lakin bu missiya xeyli gec, yalnız 1919-cu ilin oktyabrında gəlib Bakıya çıxdı.

Vilson tərəfindən Əlimərdan bəyin qəbul edilməsi xəbəri 1919-cu ilin may ayının 30-da radio məlumatlarından alınmış və Batuma gələn fransız mətbuatı da bu faktı təsdiq etmişdi. Bu zaman Azərbaycanda istiqlalın birinci ildönümü təntənəli şəkildə keçirilirdi. Parlamentin bayram iclasındakı çıxışında Nazirlər Şurasının sədri Nəsib bəy Usubbəyov Sülh konfransına böyük ümid bəslədiyini bildirərək deyirdi: “Azərbaycanın müstəqilliyi baş vermiş bir faktdır. Mən Sülh konfransının son sözünü tam soyuqqanlıqla gözləyirəm. Ağlım kəsmir ki, dünyanın ən mədəni xalqlarının nümayəndələri Azərbaycan türklərinin arzu və istəklərinə biganə qalsınlar. Əks təqdirdə məndə bu xalqların mədəni xalqlar olmasına şübhə oyanardı və Azərbaycan türkləri gələcəkdə öz müqəddəratlarını təyin etmək kimi müqəddəs bir hüququ həyata keçirməyə çalışarkən böyük mədəni xalqları fanatizmə və dini ədavətə görə məzəmmət etməkdə haqlı olardı”.

Amerikanın səsi

Paylaş:

Oxumağa davam edin

Bioloji silah olduğunu etiraf edirlər, sadəcə, sahib çıxmırlar

Çini hədəfə çevirən iki önəmli səbəb…

ABŞ-ı vuran daxili “dərin hesablama”…

Trampın “dərin güclər”ə ordu üzərindən həbs mesajı…

Həlledici zərbə ABŞ-da növbəti prezident seçkilərinin təxirə salınması ola bilər

Britaniya kraliçasını hədələyənlər və bioloji silah arasında bağlantı ehtimalı…

Yeni yazılar

Like Us On Facebook

Google Analytics Sayğacı