Əvəz Zeynallı Xural TV-nin bugünkü “Siyasət meydanı”nda ölkə gündəmini təhlil edib. Xural.com “Siyasət meydanı”nın 286-cı bölümünü təqdim edir:
Xural.com
Müstəqil İnternet Televiziyaları Alyansının (MİTA) növbəti toplantısı ReaksiyaTV-də keçirilib. Kanal13-ün rəhbəri Əziz Orucov, ReaksiyaTV-nin rəhbəri Zaur Qəriboğlu və XuralTV-nin rəhbəri Əvəz Zeynalı MİTA-nın seçki kampaniyasında fəaliyyətindən danışıblar. Xural.com MİTA-nın verilişini təqdim edir:
Xural.com
Azərbaycan Demokrat Partiyasının sədri Sərdar Cəlaloğlu 25 dekabr 2019-cu il, saat 17:00-da canlı yayında Xural TV-nin təsisçisi və baş redaktoru Əvəz Zeynallı ilə son günlər Azərbaycanda siyasi partiyaların seçkilərə qatılıb-qatılmaması fonunda baş verən ən aktual siyasi proseslərdən danışıb. Həmçinin “Siyasi sistemdə nələr baş verir?”, “Bələdiyyə seçkilərinin nəticələrinə münasibəti necədir?”, “ADP bələdiyyə üzvlüyünə namizədlər vermişdimi?”, “ADP neçə namizədlə parlament seçkilərində iştirak edəcək?”, “Partiyalararası müzakirələr baş tutmadımı?”, “Arif Hacılı niyə gəldi Sizin dairənizə, ya da kim göndərdi?”, “Bir yerdə həbsxana həyatı yaşayıbsınız, niyə belə oldu?”, “Bələdiyyə seçkilərinin belə gedişatından sonra parlament seçkilərində qalmağa dəyərmi?”, “Həbslərə münasibət necədir?”, “Prezident dedi ki, xalqdan qorxmursunuzsa, heç olmasa Allahdan qorxun…”, “Nəticələr necə olacaq?” mövzuları ətrafında da müzakirələr aparılıb. Sərdar Cəlaloğlu ilə “Siyasət meydanı”nı tamaşaçılara təqdim edirik:
Xural.com
Xural TV-nin təsisçisi və baş redaktoru Əvəz Zeynallı 10 dekabr 2019-cu il, saat 19:00-da canlı yayında Xural TV-nin “Siyasət meydanı” verilişində son həftənin siyasi vəziyyətini təhlil edib. Əvəz Zeynallı həmçinin: ““Yanğın siyasəti” var ölkədə? Bu ölkəni kimlər yandırır? Bu, sabotaj deyil ki? Sabotaj olsa, dalbadal yanğınlar olsa, nə olacaq?”, ““Taxta bazarı”nın yandırılacağını deyirlər – görün vəziyyət nə yerdədir?”, ““Yanğın komissiyaları” yaradılmalıdır. Son 30 ildə baş verən – məxsusən yaxın 12 ildə baş verən bütün yanğınlar araşdırılmalıdır”, “Qonşunun dam örtüyü… 35-40 nəfər uniformalı adamlar, 50 metr kəmərlərdən aralı olmalıdır iddiası ilə bir fağırın evini basıblar. Kim bu səlahiyyəti verib adamlara, SOCAR-a? 3 gündür hamının gününü qara ediblər! Niyə?”, “İnsanları gecələr evindən aparmaqdı, bu dəstə ilə bir ailəyə hücum çəkməkdir, yığışdırılmalıdır bu məsələlər”, “Siz 500 nəfərdən çox qeydiyyatsız evlərin sənədlərini düzəldin, sonra da adamın zəhləsini töküb qapısına dirənməyin. Sizin ixtiyarınız yoxdur vətəndaşın evinə soxulmağa…”, “Xalidə adlı şikayətçinin evinin neçə kvadrat metr olduğunu sübut edən sənədini itirib JEK – bravo Adil Vəliyev, bravo!”, “Ölkədə nələr baş verir? Hər şey niyə qapalıdır?”, “Hansı siyahıların hazırlandığından hətta iqtidar partiyasının ən belə səlahiyyətlilərinin belə xəbəri yoxdur”, “Seçkiləri kimlər sayacaq?”, “Ən mübhəm xəbərlərdən belə cəmiyyətin ən kiçik zümrələrinin xəbəri olmalıdır” mövzuları ətrafında da düşüncələrini bölüşüb, təhlillərini təqdim edib.
Xural.com
Politoloq Azər Qasımlı 17 dekabr 2019-cu il, saat 17:00-da canlı yayında Xural TV-nin təsisçisi və baş redaktoru Əvəz Zeynallının aparıcılığı ilə son günlər Azərbaycanda siyasi partiyaların seçkilərə qatılıb-qatılmaması fonunda baş verən ən aktual siyasi proseslərdən danışıb. Eyni zamanda “Siyasətdə nələr baş verir?”, “Seçkilər niyə qəfildən təyin olundu?”, “”Hakimiyyət əl dəyişir” deyənlərin fikirləri ilə razılaşırsınızmı?”, “Namizədliyinizi hansı dairədən, niyə verirsiniz?”, “Geniş koalisiya nəzərdə tuturdunuz, alınacaqmı, mümkündürmü?”, “ReAL-ın namizədlik irəli sürməsi Sizin səsinizi parçalamayacaq ki?”, “ReAL-dan niyə getdiniz?”, “Getməyiniz ReAL-ın seçkilərdə nəticələrinə təsir göstərəcəkmi?”, “Deyirsiniz ki, hakimiyyət tənqidçi səsləri parlamentə buraxmayacaq – bəs o zaman seçkilərə niyə gedirsiniz?”, “İndi ReAL-da durum necədir?”, “Partiya seçkilərdən yarımçıq çəkilə bilərmi?”, “Ümumiyyətlə, nəticənin necə olacağını gözləyirsiniz?”, “Səsinizi qoruya biləcəksinizmi?” kimi suallara da cavab axtarılıb. Xural.com Azər Qasımlı ilə “Siyasət meydanı”nda canlı yayını təqdim edir:
Xural.com
Xural TV-nin təsisçisi və baş redaktoru Əvəz Zeynallı 10 dekabr 2019-cu il, saat 19:00-da canlı yayında Xural TV-nin “Siyasət meydanı” verilişində son həftənin siyasi mənzərəsini təhlil edib. Əvəz Zeynallı həmçinin “Dörd beynəlxalq təşkilat Azərbaycan Vəkillər Kollegiyasına məktub göndərib. Məktubda noyabrın 27-də vəkil, hüquq müdafiəçisi Şəhla Hümbətovanın barəsində qəbul edilmiş intizam tədbirləri pislənib. Vəkillər Kollegiyası bundan öncə də öz üzvlərini təqib edib. Yalçın İmanov, Əlaif Həsənov, Xalid Bağırov, İradə Cavadova və başqalarını lisenziyadan məhrum edib. Müraciəti “Civil Rights Defenders”, “Freedom House”, “International Partnership for Human Rights”, “Lawyers for Lawyers” təşkilatları imzalayıb”, “Elçin Sadıqovun təhlükəsi də Rüstəm Usubovdur. Prokurorluğun təmizlənməsi bu adamdan başlamalıdır. Tamam başqa işə görə Elçin Sadıqovdan şikayət edib, Vəkillər Kollegiyasının rəhbərliyi də bu şikayəti icraata götürüb. Bəs Vəkillər Kollegiyası mənim şikayətimə niyə baxmır! Muxtar Mustafayevə olar, digərlərinə yox?!”, “Metrolardakı sıxlığın, nəqliyyatdakı sıxlığın, aramsız tıxacların səbəbləri nələrdir? Niyə avtomobil nəqliyyatı ilə məşğul olanlar çalışmırlar?”, “Bir BNA var, insanların gününü qara edib, bu idarə niyə öz işi ilə məşğul olmur?”, “Tramvay, trolleybus, ya da İstanbulda olduğu kimi Metrobus çəkilməlidir. Hacıbalanın oğlunun və özünün dünyadakı, İstanbuldakı sərvəti hərraca çıxarıb satılmalı, o pullardan tramvay xətləri çəkilməlidir”, “Kimsə deməsin ki, büdcədə pul yoxdur”, “Həzrəti Əlidən soruşurlar ki, övladımı necə tərbiyə edim? Deyir, neçə gündür anadan olub, cavab alır ki, Hz. Əli deyir ki, 3 gündür gecikirsən”, “Seçkilər – qatılmayanlar və qatılanlar var. Əslində isə seçki – əvvəlki seçkilər bitən gündən uduzulub – Seçkilər bitən günü partiyalar yeni seçkilərə start verməlidir”, “Uduzan Azərbaycan olacaq – müxtəlif şayiələr dolaşır. Martda referendum, sentyabrda yeni president seçkiləri, sonar yenə növbədənkənar parlament seçkiləri. Bu şayiələrin həqiqətə keçməsinimi gözləmək lazımdır?! O zaman niyə hərəkət olunmur ki?!” və s. bu kimi suallara cavabları təhlil edib. Xural.com Əvəz Zeynallının “Siyasət meydanı”ndakı çıxışını təqdim edir:
Xural.com
Ümid Partiyasının sədri İqbal Ağazadə 05 dekabr 2019-cu il, saat 19:00-da canlı yayında Xural TV-nin təsisçisi və baş redaktoru Əvəz Zeynallının aparıcılığı ilə son günlər Azərbaycanda baş verən ən aktual siyasi proseslərdən danışıb. “YAP özünü və parlamenti niyə buraxdı?”, “Hansısa blok yaradılmasına çalışırsınızmı?”, “Seçkilərdə proqramları necə olacaq?”, “”Seçki oyunu” deyə boykot yolunu seçən müxalifətə münasibəti necədir?”, “Bu qədər az zaman içərisində, qışın oğlan çağında keçiriləcək seçki necə ədalətli ola bilər?”, “Artıq indidən adı seçiləcək deputatlar içərisində çəkilir, hansısa siyahılarmı var?”, “Bu qədər tələskənlik nədən – hakimiyyət əlmi dəyişir?”, “Əl dəyişsə necə olacaq? – Ümid Partiyasının özünün ayrıca xəttimi var? Bu ayrıcalıq nədən ibarətdir?”, “Mövcud vəziyyətdən çıxış yolu nədir?”, “Qarabağ ətrafında nələr baş verir – Paşinyanın həyat yoldaşı bizi Qarabağda muğam dinləməyə çağırır”. İqbal Ağazadə ilə bu və digər sullara cavab axtarılıb. Xural.com İqbal Ağazadə ilə “Siyasət meydanı”nı təqdim edir:
Xural.com
“Turan” İA-nın baş direktoru Mehman Əliyev 05 dekabr 2019-cu il, saat 17:00-da canlı yayında Xural TV-nin təsisçisi və baş redaktoru Əvəz Zeynallının aparıcılığı ilə son günlər Azərbaycanda baş verən ən aktual siyasi proseslərdən danışıb. “Sizin Müsavat partiyasının təşkil etdiyi Dəyirmi masaya münasibətiniz necədir?”, “Bu, sadəcə bir dəyirmi masadır, yoxsa müxalifəti birləşdirməyə istiqamətlənən bir təşəbbüs? Ümumiyyətlə, müxalifət birləşməlidirmi?”, “Seçki, boykot, inqilab, yoxsa?..”, “Medianın durumu necədir? Hazırda vəziyyəti necə dəyərləndirmək olar – Əli Həsənov yoxdur, bu işlərə kim məsuldur?”, “Mətbuat Şurası və KİVDF-nin buraxılmasını, jurnalistlərə verilən evlərin araşdırılmasını, KİVDF-yə ayrılan pulların hara getdiyinin incələnməsini istəyən səslər eşidilir?”, “Nə olacaq, necə olacaq – nə olmalıdır, necə olmalıdır? – Mövcud vəziyyətdən çıxış yolunu nədə görürsünüz?” və s. bu kimi suallara cavab axtarılıb. Xural.com Mehman Əliyevlə “Siyasət meydanı”nı təqdim edir:
Xural.com
AXCP Rəyasət Heyətinin üzvü, AXCP sədrinin müavini Seymur Həzi 04 dekabr 2019-cu il, saat 19:00-da canlı yayında Xural TV-nin təsisçisi və baş redaktoru Əvəz Zeynallının aparıcılığı ilə son günlər Azərbaycanda baş verən siyasi gündəmi dəyərləndirib. “Əli Kərimli Müsavat partiyasının dünənki dəyirmi masasına niyə qatılmamışdı?”, “Dəyirmi masanı müxalifətin birləşməsi üçün bir çıxış yolu kimi görmək mümkündürmü?”, “Əli İnsanov amili müxalifətin birləşməsinə, yoxsa ayrılmasına xidmət edəcək?”, “Müxalifəti necə birləşdirmək olar, birləşəcəkmi?”, “AXCP və Milli Şura hansı istiqamətdə fəaliyyət göstərəcək?”, “İnqilabmı, seçkimi?”, “Siyasətə adaptasiya oluna bilirsinizmi?” və s. mövzularda müzakirə aparılıb. Xural.com Seymur Həzi ilə “Siyasət meydanı”nı təqdim edir:
Xural.com
Müstəqil ekspert Nəsimi Məmmədli 04 dekabr 2019-cu il, saat 17:00-da canlı yayında Xural TV-nin təsisçisi və baş redaktoru Əvəz Zeynallının aparıcılığı ilə son günlər Azərbaycanda baş verən ən aktual siyasi proseslərdən danışıb: “Siyasi meydanda nələr baş verir?”, “Sosial tələbat varmı seçkilərə?”, “Cəmiyyət və siyasi partiyalar seçkilərə hazırdırmı?”, “Müsavat Partiyasının qərargahında keçirilən toplantı yetərli oldumu?”, “Siz necə düşünürsünüz, siyasi masa bütün təbəqələri əhatə edirmi?”, “Çıxan qərarlar hansı istiqamətdədir?” və s. mövzular müzakirə olunub. Xural,com Nəsimi Məmmədli ilə “Siyasət meydanı”nı təqdim edir:
Xural.com
Bu gün (dünən – Red.) Əvəz Zeynallı “Siyasət meydanı”nda çıxış edib. Bir neçə gərgin saatdan sonra işləri normal axarına sala bildik. Texniki imkanların məhdudluğu işləri ürəyimiz istədiyi kimi aparmağa imkan vermir. Bu gün Xural TV-nin təsisçisi, jurnalist Əvəz Zeynallının efir günü idi və o, İstanbuldan, təhsildən, Azərbaycan adına fəaliyyət göstərənlərin yarıtmazlığından, döyülən Qazilərdən, SSRİ xiffəti çəkən deputatlardan və Rövnəqin qoçularından danışdı.
Xural.com “Siyasət meydanı”nı təqdim edir:
Xural.com
Musavat.com saytının Facebook və Youtube platformalarında həyata keçirdiyi “Canlı debat”da hakimiyyətin media siyasəti ilə bağlı atdığı son addımlar, telekanallarda siyasi açılım, tənqidi saytların üzərindən blokun götürülməsi müzakirə edilir.
Bu gün saat 15.00-da keçirilən müzakirədə Xural TV-nin rəhbəri Əvəz Zeynallı ilə tanınmış teleaparıcı Elçin Əlibəyli iştirak edib.
Xural.com müzakirəni ya da Youtube səhifələrindən birini bəyənib (like edib), canlı yayına qatıla bilərsiniz.
Xural.com
Fərman Dəmirqolla “Qaynar Qazan”da götürülən birinci müsahibə (sentyabrın 3-də Xural TV kanalında) Azərbaycanda və azərbaycanlıların yaşadığı ölkələrdə ciddi rezonans doğurub. 1994-1995-ci illərdə baş verən hadisələrin pərdə arxasından bəhs edən Fərman Dəmirqolun 25 ildən sonra verdiyi bu şok müsahibə bu gün belə ölkənin siyasi məkanının zirvəsinə yerləşib. Müsahibədən sonra sabiq baş nazir Pənah Hüseyn, sabiq daxili qoşunların komandanı Fəhmin Hacıyev, Azərbaycanın 1-ci prezidenti Ayaz Mütəllibov məsələyə münasibət bildirib, zəng edib fikirlərini bölüşüblər. Eyni zamanda onlarla zəng və rəy almışıq. Zatən Fərman Dəmirqolla müsahibədə də 2 saat 19 dəqiqənin yetərli olmadığını hiss etmişdik, çünki siyahımızda verilməyən çoxlu suallar qalırdı. Gələn rəylər, mövzunun aktuallığı və yaranan rezonansdan sonra Fərman Dəmirqolla danışdıq və onunla müsahibənin davam etməsini xahiş etdik. Fərman bəy razılaşdı və qərara gəldik ki, bu gün “Qaynar Qazan”da daha bir müsahibə etmək qərarına gəldik. Beləliklə, yeni sualları olan varsa buyursunlar.
Xüsusi qeyd edək ki, Pənah Hüseyn Fərman Dəmirqolla debat üçün İstanbula gəlməyə hazır olduğunu bildirdi. Fərman bəy onunla debata razı olmadı, tək çıxmaq istədiyini dedi. Amma güman ki, Pənah Hüseyn telefonla canlı yayına qoşulacaq. Canlı yayına başqaları da qoşulacaq və biz istərdik ki, adı çəkilən insanlar da qoşulub öz sözlərini desinlər… Qoy hamı bildiyini danışsın ki, qaranlıqlar yarılsın!..
Çox maraqlı və əhəmiyyətli müsahibə olacaq. Bizimlə vaxtınız hədər getməyəcək!
Xural.com bu gün baş tutan və 2 saat 51 dəqiqə davam edən müsahibəni tamaşaçılarına təqdim edir:
Xural.com
Əvəz Zeynallının təqdimatında avqustun 15-i, saat 20:00-da Xural TV-nin youtube.com kanalında canlı yayımlanacaq “Siyasət meydanı” layihəsində Ümid Partiyasının sədri İqbal Ağazadə olub. İ.Ağazadə ilə “Siyasi mühacir problemi necə həll olunmalıdır” mövzusu müzakirə olunub. Bundan başqa, “Siyasət meydanında və AXH-də nələr baş verir?”, “Almaniyada daha bir azərbaycanlı gənc Dublin sazişi çərçivəsində İtaliyaya qayıtmamaq üçün qollarını doğrayıb. Ümid Partiyasının bu tip hadisəyə baxışı necədir?”, “Hakimiyyətə gələrsə mühacir məsələsini necə həll edəcək?”, “Mübariz Mənsomovun gəmi siyasəti necə aparılır? Əbülfəz Elçibəy gəmisini nə gözləyir?”, “Minlərlə, on minlərlə gənc ölkəni tərk edir. Təhsil probleminə Ümid Partiyasının baxışı necədir?” mövzularına toxunulub. Xural.com İqbal Ağazadə ilə “Siyasət meydanı”nı təqdim edir:
Xural.com
Əvəz Zeynallının təqdimatında avqustun 14-ü, saat 20:00-da Xural TV-də yayımlanan “Siyasət meydanı” layihəsində ADP sədri Sərdar Cəlaloğlu ilə “Rusiya Azərbaycanı yenidən işğal edə bilərmi?” mövzusu müzakirə olunub. Bundan başqa, “Siyasət meydanında nələr baş verir?”, “Bloklaşmalara münasibətiniz necədir? Pənah Hüseynin təşkilatçısı olduğu bloklaşma, Qubad İbadoğlunun qrupu və digərlərinə?”, “AXH-yə münasibət necədir? Bu gün Ramiz Tağıyev, Bəxtiyar Tuncay, Mahmud Əhmədli və Rza Səfərsoy istefa verdilər…”, “S.Cəlaloğlu ölkənin müstəqilliyinin təhlükədə olduğunu deyir, sanki SOS siqnalı çalır? Nələr baş verir? Ruslar Azərbaycanı yenidən işğal edə bilərmi?”, “Dağlıq Qarabağda baş verən son hərəkətlər və Paşinyanın addımları bölgəyə nə vəd edir?” və digər mövzular müzakirə olunub. Xural.com Sərdar Cəlaloğlu ilə “Siyasət meydanı”nın təqdim edir:
Xural.com
Əvəz Zeynallının təqdimatında avqustun 13-ü, saat 20:00-da Xural TV-də yayınlanan “Siyasət meydanı” layihəsində “12 mənzili o biri dünyaya aparmaq mümkündürmü?”, “Putin youtube.com-a və google.com-a qarşı hədə-qorxuya keçib, onlarla hesablaşacağını bildirib. Səbəbi?”, “Sakinlərin sözlərinə istinadən deyilir ki, onların mənzillərinə iddialı olan qadınlar keçmiş baş hərbi komissar, ehtiyatda olan general-leytenant, Milli Məclisin IV və V çağırış deputatı Əliağa Hüseynovun həyat yoldaşı Elmira Hüseynova və qızı Esmira Əliyevadır. Onların saxta sənədlər əldə etdiyi iddia olunur”, “Baş nazirin müavini Əli Həsənovun nəvəsi, iki nəfərin ölümünə səbəb olmuş yol qəzası törətməkdə təqsirləndirilən Nail Allahverdiyevin haqqındakı qərar niyə dəyişib?”, “Kamal Abdulla ilə məhkəmə davam edir”, “”Azərbaycan bayrağı” ordeni alan, oğlu Qarabağ müharibəsində döyüşərək iki ayağı dizdən aşağı kəsilən Gülnisə ana İlham Əliyev və Mehriban Əliyeva ilə görüşəndən sonra Qusar bələdiyyə sədri onun torpaqlarını əlindən almağa cəhd edir”, “Mübariz Mənsimov Məhəmməd Əmin Rəsulzadə adına gəmini istismara buraxdı. Niyə indi?”, “Təhsili bu ölkədə bitirənlərin cəzası ağır olacaq”, “Azərbaycan təhsil sisteminin qocaman əfsanələrindən olan Vurğun Əyyubun səhhəti yaxşı deyil” kimi bu və digər mövzular təhlil olundu. Xural.com “Siyasət meydanı”nda Əvəz Zeynallının çıxışını təqdim edir:
Xural.com
Əvəz Zeynallının təqdimatında, avqustun 12-də, saat 20:00-da Xural TV-də yayımlanan “Siyasət meydanı” layihəsində “Azərbaycan siyasətində “qocalar” və “gənclər” problemi varmı?” mövzusu müzakirə olunub. Qonağımız 18 yaşından siyasət meydanında mübarizə aparan, siyasəti peşə olaraq qəbul edən AĞ Partiyanın başqanı Tural Abbaslıdır. Tural Abbaslı ilə müxtəlif suallara cavab tapmağa çalışmışıq. Xural.com “Siyasət meydanı”nda Tural Abbaslı ilə söhbəti təqdim edir:
Xural.com
Əvəz Zeynallının təqdimatında bu gün saat 17:00-da Xural TV-də yayınlanan “Siyasət meydanı” layihəsində AMEA-nın professoru, tanınmış filosof Əbülhəsən Abbasov oldu. Əbülhəsən Abbasovla “Siyasətdə nizam və xaos problemi”, “Etnik və dini rəngarəngliyə münasibət, cəmiyyətin müxtəlif fəaliyyət sahələrində və dövlət siyasətində onun yeri və rolu. Dominant funksionallıq məsələsi nədir?”, “Daxili və xarici determinantlar. Nədir onlar?”, “Cəmiyyətin özünüreallaşdırma kanallarının çoxluğu və optimallığı. İmkanlar və ehtimallar divergensiyası…”,- mövzularında müzakirəyə qulaq asacaq, yaranan suallarına cavab tapacaqsınız.
“Siyasət meydanı”nda qonağımız AMEA Fəlsəfə İnstitutunun professoru, Fəlsəfə elmləri doktoru Əbülhəsən Abbasovdur. Xural.com verilişi təqdim edir:
Xural.com
Əvəz Zeynallının moderatorluğunda Xural TV-nin “Siyasət meydanı” layihəsi… Azəravtoyol”da nələr baş verir?”, “Bakıda süni tıxacları kimlər yaradır və süni tıxaclar kimlərə lazımdır?”, “Mobil rabitə operatorlarının iqtisadi dələduzluqları…” Qonağımızı Ağ partiyanın sədrinin iqtisadi və sosial məsələlər üzrə müşaviri Ramin Əbilovdur. Ramin bəylə insanları ən çox maraqlandıran sosial hadisələr haqqında danışmışıq. Yolları necə dağıdırlar, korrupsiya hər sahəyə necə sirayət edib, “Azercell”, “Bakcell” və “Nar” mobil operatorları insanlara necə zülüm edir, onların cibini necə oğurlayaraq boşaldır. Diqqətlə baxın, çox maraqlı faktlar eşidəcəksiniz…
Xural.com
Əvəz Zeynallının təqdimatında “Əyri oturaq, düz danışaq!”ın#003-cü qonağı Kanal 13-ün təsisçisi Əziz Orucovdur. Müsahibimiz Əziz Orucov Kanal 13-ə olan xaker hücumundan, bu hücumun kanala vurduğu ziyanlardan danışır. 360 min abunəçisi olan Kanal 13-ün rəhbəri tamaşaçı auditoriyasının bu qədər geniş olmasını heç bir texniki üsullara bağlı olmayaraq, tamaşaçıların öz istəklərinə müvafiq surətdə yaranması ilə əlaqələndirir. Ə.Orucov hücumların son vaxtlar SOCAR prezidenti Rövnəq Abdullayevin oğlunun 2 milyon dollarlıq qol saatı ilə bağlı olduğunu xatırladır: “Mənə dedilər ki, əgər Rövnəq Abdullayevlə bağlı tənqidi materiallar yayımlasanız, sizin problemləriniz yaranacaq. Kanal 13-də ictimaiyyətin diqqətində olan Rövnəq Abdullayevin oğlunun bu saatı hansı pullarla əldə etməsi ilə bağlı xəbər və məlumatları yaymışıq. Çünki söhbət Azərbaycan büdcəsindən oğurlanmış pullardan gedirdi. Bundan sonra üzərimizə hücumlar başladı…
Bəzi xakerlərin təşkilatçılığı ilə Kanal 13-ün facebook və instaqram hesablarının ələ keçirildiyini açıqlayan kanal rəhbəri hesab edir ki, artıq müstəqil media qurumlarına təzyiq vasitələri dəyişdirilib – həbslər xaker hücumları ilə əvəz olunub. Əziz Orucov onu da bildirdi ki, məsələ ilə bağlı artıq müvafiq hüquq-mühafizə orqanlarına müraciət olunub. Məsələ araşdırılır. Əziz Orucov daha həssas məqamlara da toxundu: “Mən bu məsələni Avropa Məhkəməsinə qədər aparmaq niyyətindəyəm, çünki Azərbaycanın hüquq-mühafizə orqanları çərçivəsində bunun həllini görmürəm…” Əvəz Zeynallı, “bu ölkədə Respublika prokurorluğunu məhkəməyə vermək mümkün deyil. Bütün ədliyyə sistemi prokurorluğun yeni oyunlarının oyunçusuna çevrilib. Bütün instansiyalar ərizəni bir-birinə ötürür, vaxt keçir ki, iddiaçılar Avropa Məhkəməsinə qədər gedib, çıxa bilməsinlər…” – dedi. Bu müsahibə çox maraqlı müsahibədir və Əziz Orucovun açıqladığı faktlar mətbuatın uzun müddətində qalacaq.
Xural.com
Qadınları döyürlər, karsa salırlar, sonra da üzərlərinə su tökürlər ki, ayılsınlar!
Şəmsiyyə Bəylər: “Məhkəmədən qabaq general mənə 10 il müddətinə həbs olunacağımı dedi…”
Azərbaycan və Rusiya Yazıçılar Birliyinin üzvü, Jurnalistlər Birliyinin üzvü, Beynəlxalq Atatürk mükafatı təmsilçisi, Avropa Akademiyasının professoru, Avropa universitetinin fəxri doktoru, İtaliya Akademiyasının akademik üzvü, BMT-nin “Vicdan və Azadlıq” medalı təmsilçisi, BMT-nin “Sülh və Demokratiya” ödül təmsilçisi, Özbəkistanın fəxri vətəndaşı, Yaponiya və Kanadanın fəxri vətəndaşı Şəmsiyyə Bəylər ilə bu müsahibə son 7 ildə mətbuata verdiyi ilk müsahibədir. Son illərdə adı qalmaqallarla yadda qalan Şəmsiyyə xanımı ictimaiyyətdə həm də İranın Azərbaycandakı sabiq Fövqəladə və Səlahiyyətli səfiri Əfşar Süleymaninin həyat yoldaşı kimi xatırlayırlar. Ailə münaqişəsinin siyasi müstəviyə keçməsi onların övladlarının hələ kiçik yaşlarından gözlənilməz həyat dərslərilə üz-üzə qalmasına səbəb olub. Övladına aliment verməkdən imtina edən sabiq fövqəlsəfirin Azərbaycan məhkəmələrinin qərarı ilə ölkədən çıxışına qadağa qoyulması məsələnin daha da böyüməsinə və nəticədə Şəmsiyyə Bəylər qızı Rzayevanın heç bir səbəb olmadan həbs olunmasına gətirib çıxarır. Ölkə prezidenti ilə iki dəfə görüşməsi də onu həbs təhlükəsindən uzaqlaşdıra bilmir. “Cənab prezident mənə dedi ki, “Nə qədər ki, mən varam səni Əfşar Süleymani məsələsinə görə həbs etməyəcəklər”. “Prezident mənə belə desə də, ondan bir qədər sonra ölkənin ən tanınmış generalları məni Əfşar Süleymaninin istəyi ilə həbs etdilər”, deyən Şəmsiyyə Bəylər müsahibədə çox ilginc məqamlara toxunub.
O, nə üçün həbs olundu? Onu həbs etdirən Əfşar Süleymani o qədərmi güclü adam idi? Əsassız açılan cinayət işində istintaqdan əvvəl hansı general ona “Oğlunun 14 yaşı olanda səni həbsdən azad edəcəklər” deyib və bununla da ona məhkəmə hökmü ilə 10 il cəza veriləcəyi xəbərdarlığını edib?
Bu müsahibə ölkədə gedən siyasi proseslərin hansı müstəvidə aparıldığından dəqiqliyilə xəbər verir. Oxucularımıza, eləcə də tamaşaçılarımıza yadda qalan və maraq doğuran bir müsahibəni təqdim edirik. Şəmsiyyə Bəylər bu müsahibədə həm də “Qadın kalonu” adı ilə tanınan 4 saylı cəzaçəkmə müəssisəsində baş verən qanunsuzluqlar, qadın məhkumlara qarşı olan amansız münasibət, həbsxananı başına götürən antisanitariya, hər qadın üçün ayrılan 20 litr sudan artıq su verilməməsi, hətta hamamda ümumiyyətlə “duş”un olmaması və bunun da müxtəlif xəstəliklərə yol açmasından danışdı.
Yeri gəlmişkən, həbsxana həyatı yaşamış məhkum həmkarlarımızla, siyasi və vicdan məhbusları ilə “Məhbus Sözü”ndə tez-tez görüşünüzə gəlməyə çalışacağıq.
XuralTV-nin yeni layihəsi olan “Məhbus Sözü”nün ilk qonağı Şəmsiyyə Bəylərdir.
General “oğlunuzun 14 yaşında azadlığa çıxacaqsınız…” dedi
– Biz bu gün yeni bir verilişlə sizin görüşünüzə gəlmişik. Bundan sonra həbsxana həyatı yaşamış məhkum həmkarlarımızla, siyasi və vicdan məhbusları ilə “Məhbus sözü” verilişində görüşəcəyik. Bizim həmkarlarımızdan biri, ötən ayın 27-də prezident İlham Əliyevin əfv sərəncamı ilə azadlığına qovuşan Şəmsiyyə Bəylərdir. Şəmsiyyə xanım uzun illər media sahəsində çalışıb. Vaxtilə “Xural” qəzetində yazıları dərc olunub. Hüquq müdafiəçiliyi ilə məşğul olub. Amma cəmiyyətin çox hissəsi də məncə, bu haqda o qədər də məlumatlı deyil – uzun müddət də həbs həyatı yaşayıb. Biz indi Şəmsiyyə xanımla, “Niyə həbsxana həyatı yaşayıb?”, “Nə oldu? Niyə bu qədər uzun müddətə həbsxana həyatı yaşamalı oldu?”, – kimi suallar ətrafında danışacağıq. Şəmsiyyə xanım, xoş gəlmisiniz.
– Təşəkkür edirəm. Siz də xoş gəlmisiniz. Zatən həbsdən sonra mən də ilk dəfədir ki, sizi görürəm.
– Hə… Elə həbsxanalar bir az başımızı qatdı.
– Düzdür, orada görüşürdük. Amma azadlıqda görüşmək imkanı olmadı.
– Yəni “həbsxanada görüşdük” ifadəsini oxucular və tamaşaçılar bir az başa düşməzlər, zatən də heç kim başqa cür anlamasın – yəni həbsxanada vəkildən vəkilə çıxanda, dəhlizdə təsadüfən görüşlərimiz olub. Mənim hətta Şəmsiyyə xanımı ilk dəfə orada gördüyüm yadımdadır. Heyrət elədim, həbs olunduğunu bilmirdim. Bir də baxdım ki, 7-ci korpusun içindən Şəmsiyyə Bəylər gəlir. Buyurun, Şəmsiyyə xanım, niyə həbs olundunuz?
– Niyəsini bir az da dəqiq və təfsilatı ilə desək, 2012-ci ilin may ayında Apellyasiya məhkəməsinin Əfşar Süleymaninin aliment vermədiyi üçün Azərbaycanı tərk etməməsinə dair qanuni qüvvəyə minmiş qərarı var idi.
Əfşar Süleymaniyə ölkədən çıxmaq qadağası qoyuldu
– O qadağa Əfşar Süleymani ilə olan qovğanınmı nəticəsi idi, yoxsa işin içində başqa işlər də var idi?
– Qətiyyən. Məsələ yalnız Əfşar Süleymani idi və sadəcə başqa adamları da işə qatmaq istədilər, alınmadı. Əfşar Süleymaniyə məhkəmə qərarı ilə embarqo qoydular və o da Azərbaycana girdi, çıxa bimədi. Nəsimi rayon məhkəməsinin 2011-ci ilin oktyabr ayında qəbul olunmuş qətnaməsinə əsasən Əfşar Süleymaninin Azərbaycandan çıxışına qadağa qoydular. O da təbii ki, hiddət doğurdu. Dəfələrlə dövlət orqanları tərəfindən, Ədliyyə nazirliyi səviyyəsində, Daxili İşlər nazirliyinin rəhbərliyi səviyyəsində, Baş Prokurorluğun rəhbərliyi səviyyəsində, Nazirlər Kabineti səviyyəsində məni çağırdılar, bildirdilər ki, “bəlkə ərizəni geri götürəsiniz? Bəlkə embarqo ləğv olunsun və Əfşar Süleymaninin ölkədən çıxışı qanuniləşdirilsin? Hər bir halda ortada bir uşaq var, bunu etməyin”. Dedim, “uşağın olduğu zaman belə o düşünmədiyi halda mən qanuni yolla hərəkət etdim. Çünki o deyirdi ki, “mən qanun qarşısında cavab verməyə hazıram”. Mən də qanuni qaydada məhkəməyə vermişəm və məhkəmə qərar çıxarıb. Mən qərar çıxarmamışam ki…” Əfşar Süleymanidən mənə təpkilər gəlirdi, amma real olaraq hərəkət yox idi. 2012-ci il uyunun 5-də rəhmətlik Məhəbbət Kazımovun qızının toyunda hörmətli millət vəkillərindən biri telefonuma baxıb dedi ki, “ay Şəmsiyyə xanım, Əfşar Süleymani sizə zəng eləyir”. Elə bildim zarafat edir, telefonu çevirmək istəyəndə baxdım ki, doğrudan da Əfşar Süleymani zəng eləyir. Dedim, “eşidirəm, toydayam, çıxandan sonra zəng edərəm”. Dedi, “embarqonu götürürsən?” Dedim, yox. Üç dəfə soruşdu, “götürürsən?” dedim, “yox!” Dedi, “mən sənin başına bir oyun açacam, sən ömründə belə bir oyun görməmisən”. Gecə telefon danışıqlarımız saatla davam elədi, biz danışdıq – 2-yə qədər, 2-dən sonra 4-ə qədər… Mesajlar yazdıq. Nəhayət, bundan üç gün keçmişdi ki, ayın 8-də Mirqafar Seyidov zəng elədi və dedi ki, gəlin, 15 dəqiqəyə qayıdarsınız.
Mirqafar Seyidov çox rahatca “Sizi həbs edirəm, bu, Əfşar Süleymaninin göstərişidir” dedi
– Onda Mirqafar müəllim hansı vəzifədə idi ki?
– Mütəşəkkil Cinayətkarlığa qarşı Mübarizə İdarəsinin rəisi idi. Tahir müəllim də istintaqın rəisi idi. Getdim, dedilər ki, “general sizi qəbul eləyəcək”. General da qəbul elədi və çox da rahat qaydada dedi ki, “Sizi həbs edirəm! Nazirin göstərişidir. Əfşar Süleymani deyib”. Elə bununla da beş gün məni orada saxladılar – 15 dəqiqəliyinə gedən adam, qaldım.
– Xahiş edirəm ki, bu hissəni bir az təfərrüatı ilə anladasınız. Sizi birbaşa MCMİ-nin rəisi, general idarəyə dəvət eləyir…
– Bəli… “Banditizm”ə dəvət eləyir, ora 15 dəqiqəlik gedirəm və mən beş gün orada qalıram, sonra da Bakı İstintaq Təcridxanasına göndərirlər.
– Həbs necə həyata keçirildi?
– Belə rahat qaydada. Sizinlə necə rahat oturub danışırıqsa, onunla da elə oturmuşduq və dedi ki, “Şəmsiyyə xanım, sizi həbs edirəm. Bu, Əfşar Süleymaninin göstərişidir.” Bu yerə qədər dedim ki, evdə konsilium var. Anama baxmaq üçün həkimlər gəlməlidir. İcazə versəydiniz, mən evə gedərdim, o konsiliumda iştirak edərdim – istəyirsinizsə, əməkdaşlarınız da mənimlə gedə bilərlər – sonra da qayıdardım. Dedilər, “yox, artıq nazirə sizin həbs olunduğunuzu məruzə eləmişik, Siz həbs olunursunuz!” Sonra Mirqafar müəllim məndən soruşdu ki, “Şəmsiyyə xanım, oğlunuzun neçə yaşı var?” Dedim, 4. Dedi, “14 yaşında həbsxanadan çıxacaqsınız. Demirəm, bir-iki ay sizi tez buraxalar, amma oğlunuzun 14 yaşında azadlığa çıxacaqsınız.”
– Nə danışırsınız?
– Bəli.
– Yəni Mirqafar Seyidov ilk həbs olunduğunuzu elan eləyəndə, sizə həm də neçə il həbsdə qalacağınızı deyib?
– Bəli.
– Bu, bir skandaldır.
– Yadınızdadırmı, mən İstintaq Təcridxanasında sizə dedim ki, “Əvəz bəy, mənə 10 il iş verəcəklər”. Yadınızdadırmı?
– Yadımdadır.
– Biz bunun ətrafında diskussiya elədik. Dediniz ki, “10 il ola bilməz. Şəmsiyyə xanım, qadına bu qədər də iş kəsməzlər”. Zatən mənim yanımda olanlar, otaq yoldaşlarım bilirdi. Mən gedəndə deyirdim ki, “mənə 10 il iş veriləcək. 10 il – Allah xeyir versin”. Hər dəfə məhkəməyə gedəndə deyirdim, Allah xeyir versin. Çünki artıq bilirdim ki, 10 il həbs olunacağam.
– Düz 10 il də aldınız?
– Bəli, birinci məhkəmə instansiyasında düz 10 il də aldım.
– Sonra da əlavələr oldu?
– Bəli, sonra da mobil telefondan istifadə etdiyimə görə – bu da qanunla yasaqdır – növbəti ittihama məruz qaldım. 1 il 3 ay 10 ilin üzərinə gəldilər. Ümumilikdə 11 il 3 ay oldu.
– Nəı qədərini qaldınız?
– 5576 gün – tam 7 il həbsdə oldum.
– Mən də 1158 gündür…
– Siz 3 il 2 ay qaldınız.
Müstəntiqlər mənim işimi aparmaqdan imtina etdilər
– 2 dəfə artıq. Yaxşı, istintaq zamanı hansı ittihamlar ortaya çıxdı? 10 ili sizə hansı işinizə görə verdilər?
– Mən ümumiyyətlə, bilmirəm ki, niyə 9 ay məni istintaq altında saxladılar. Bakı İstintaq Təcridxanasında qaldığım 9 ay müddətində yanıma nə müstəntiq gəlirdi, nə ittiham oxunurdu. Sadəcə vəkillər gəlirdi, onlarla görüşürdük. Ara-sıra onlarla söhbət edirdik. Yəni başqa heç bir istintaq hərəkəti aparılmırdı. Mənə cinayət işi açılanda Tahir müəllim – indi yəqin ki, dinləyər – bir neçə müstəntiqi yanına çağırdı, onlardan biri də Şahin müəllim idi, – Allah ona qəni-qəni rəhmət eləsin, əvvəl bu cinayət işinin başlanması haqqında rəddolunma qərarı vermişdi – o cinayət işini aparmaqdan imtina etdi ki, bu məsələdə cinayət tərkibi yoxdur. Musa adlı müstəntiq var idi, onu da çağırdılar, o da imtina etdi. Fəxrəddin müəllim də imtina etdi ki, “Körpəsi var, mənlik olmasın bu iş”.
– Yəni müstəntiqlər bir-bir işi aparmaqdan imtina elədilər?
– Bəli, sonda 23 yaşında Polis Akademiyasını təzə qurtarmış bir nəfəri istintaqçı kimi işə qoşdular. Moşu Paşayev adlı bir uşaq idi. Mən ona dedim ki, “Sizdən yaşca böyük olan və hüquq sahəsində müəyyən təcrübəsi olan bir adam kimi məsləhət görürəm ki, siz bu işi aparmayasınız. Bu iş əvvəl-axır çox başağrılarına səbəb olacaq. Yəni bunun motivi siz olmayın”. Sonradan sağ olsun, o da işdən uzaqlaşdırıldı, İsmayıl Əliyev adında Bakı şəhər Baş Polis İdarəsindən müstəntiq dəvət elədilər, MCMİ-nə gəldi. O, demək olar ki, 9-10 ayın son bir həftəsi ərzində mənim işimi apardı və istintaq bitdi. Əfşar Süleymaninin ifadəsi alındı, mənim və şahidlərimin ifadəsi alındı və bununla da istintaq başa çatdı. Digər cinayət işinə qoşulmaq istəyən adamlar oldu ki, onların da dedikləri öz əsasını tapmadı.
– Sizin cinayət işinizə başqa adamları da qoşdular?
– Bəli, qoşmaq istədilər, amma qoşa bilmədilər.
– Niyə? “Cinayət işi”ni rəngləndirmək üçün bunu edirdilər?
– Hə. Rəng qatmaq istədilər, o da alınmadı. Mən dirəndim, dirəniş göstərdim. Alınmadı, çünki əsas yox idi.
– İstintaq prosesi aparılarkən Əfşar Süleymani ilə görüşdünüzmü?
– Bəli, bəli…
– Heç üzləşdinizmi?
– Bakı İstintaq Təcridxanasının istintaq otağında çox bərbad bir vəziyyətdə görüşdük.
– Necə?
– Onu danışmayaq… Az qala əlbəyaxa olacaqdıq.
– Şəmsiyyə xanım, motiv nə idi? Əfşar Süleymani nə istəyirdi? Ortada pul məsələsimi var idi?
– Yox, ortada pul məsələsi yox idi. Ortada prinsip məsələsi var idi. Əfşar Süleymaniyə o pul da lazım deyildi. Siz də bilirsiniz ki, pul məsələsi deyildi, mən də bunu bilirəm, ictimaiyyət də bilir, bütün ağıllı adamlar da bilir, bizim ailəvi dostlarımız da bilir.
Əli İnsanova İspaniya Akademiyasında “toxunulmazlıq” statusu verdilər, sonra da həbs etdilər
– O vaxt şəxsi münasibətləriniz telekanala da çıxmışdı…
– Bəli, bəli, ANS-də müzakirə olundu. Digər kanallarda – ATV və başqa kanallarda da müzakirə olundu. Artıq ölkə ictimaiyyəti də məsələnin mahiyyətini bilirdi. Hamı bilirdi ki, bu bir prinsip məsələsi idi. Məni həbs eləyirlər və həbsimdən bir ay sonra mülki prosedur qayda pozğunluğunu törədən həmin adam bəraət alır. Əvəz bəy, siz də hüquqşünassınız. Bir işə qətnamə çıxaran və yaxud da hökm çıxaran hakim təkrar o işi apara bilərmi? Bilməz. Hakim Xumar Mərdanova təkrar qərar çıxardı. Əfşar Süleymaniyə embarqo qoyan bu hakim, yenidən işə baxaraq embarqonu götürdü. Mən bu xanımın adını çox hallandırmaq istəmirəm. Ona görə ki, o mənim çox hörmət elədiyim Zöhra xanım Abdullayevanın gəlinidir. Ona görə də bu mövzunu elə buradaca bağlayıram. Amma hər bir halda düşünürəm ki, Xumar xanım bunu özü eləmədi. Ona da yuxarıdan tapşırıq gəldi. Mən iyul ayında həbs olunuram. Avqustun 8-də artıq Əfşar Süleymaninin “embarqo”su üzərindən götürülür və o da rahatlıqla ölkəyə daxil olub, çıxa bilir.
– Bir ay sonra…
– Təxminən ay yarım sonra.
– Dediklərinizdən belə anlaşılır ki, bu məsələ elə əvvəldən başdan idarə olunub.
– Bəli, sifariş əsasında idarə olunub.
– Yəni Əfşar Süleymani bizim ölkəmizdə o qədərmi güclü adamdır?
– Mən sizə bir şey deyim. Yəni o qədər güclü olmasa da, gücsüz də deyil. Əslində, sadəcə məni heyrətləndirən bilirsinizmi nə idi? İki il ardıcıl olaraq dalbadal Avropa Akademiyası, Avropa universiteti, İtaliya Akademiyası, nə bilim…
– Hə, sizin çox sayda mükafatlarınız var idi.
– Hə. Beynəlxalq Atatürk mükafatı laureatı adını qazanmış və ardıcıl olaraq bir neçə önəmli mükafatlarla təltif olunmuşdum. Hərdən Sürət Hüseynovu xatırlayıram. Onu təmtəraqla baş nazir təyin etdilər, sonra da həbsə atdılar. Deyirdim, Əli İnsanova da İspaniya Akademiyasında “toxunulmazlıq” statusu verdilər. Orada akademiklərin hamısı bu statusu alır. Ona bu status veriləndən bir həftə sonra həbs olundu. Eyni qaydada mən də bütün bunları yaşadım. Azərbaycan dövləti bu insanlar haqqında təqdimat yazır və bu Akademiyalara göndərirlər. Onları mükafatlandırandan sonra tutub içəri salırlar. Özü də çox rahat qaydada.
– Mən yanlış xatırlamıramsa, bu məlumatı biz xəbər olaraq da vermişdik. O vaxt bu mükafatlarla bağlı sizin cənab İlham Əliyevlə görüşünüz də olmuşdu…
– Bəli, görüşüm olmuşdu.
– Hətta Əfşar Süleymani məsələsilə bağlı da görüşünüz olmuşdu…
– Birinci dəfə Əfşar Süleymani məsələsilə bağlı görüşüm olmuşdu. “İntihara səsləyirəm – 45 ilin 45 səhvi” kitabımın nəşrindən sonra ikinci dəfə qəbul olunmuşdum.
– Yəni prezidentlə olan münasibətlərə baxmayaraq, sizi çox rahatlıqla həbs elədilər…
– Çox rahat qaydada həbs olundum. Hətta cənab prezident demişdi ki, “Şəmsiyyə xanım, neçə ki, mən bu ölkənin prezidentiyəm, siz Əfşar Süleymani məsələsilə bağlı həbs olunmayacaqsınız”. Əfşar Süleymanini öldürsəydim, başqa məsələ, amma bu məsələ ilə bağlı tutulmayacağımı söylədi. Məhz həmin məsələ ilə bağlı da tutuldum.
İlham Əliyev mənə dedi ki, neçə ki, mən bu ölkənin prezidentiyəm…
– Dediklərinizi sakit dinləyə bilmirəm. Yəni deyirsiniz cənab prezident sizə demişdi ki, “Şəmsiyyə xanım, neçə ki, mən bu ölkənin prezidentiyəm, siz Əfşar Süleymani məsələsilə bağlı həbs olunmayacaqsınız”.
– Bəli.
– Sağ olsun. 7 il həbsdə qaldınız?
– Bəli.
– Yenə sağ olsun. Bayaq da onu qeyd eləmək istəyirdim. Mən bilirəm ki, sizin ən müxtəlif nazirliklərdə, hətta nazirlər səviyyəsində müəyyən dostluqlarınız, tələbə yoldaşlarınız var. Hətta prezident səviyyəsində qəbul olunmusunuz. Yəni bütün bunlar sizin həbs olunmamağınıza kömək etmədimi ki, 7 ildən çox içəridə qaldınız?
– Baxın, mən Bakı İstintaq Təcridxanasında saxlanılanda dəfələrlə rəisin yanında görüşümə gələn, mənə kömək etmək istəyən adamlar olub. Amma nə yazıq ki, bunu edə bilməyiblər. Deyiblər ki, “bəlkə də adam öldürsəydin, səni buradan rahat qurtara bilərdik, amma bu məsələ ilə bağlı belədir ki, heç cür yaxın düşmək mümkün deyil”.
Həbsimin sifarişçisi bir nazirdir, yəqin məni dinləyir
– Şəmsiyyə xanım, o zaman sizin həbsinizin sifarişçisi kim olub? Əfşar Süleymani sizin həbs olunmağınızı kimdən xahiş edib?
– Hə, bu, çox maraqlıdır. Sifarişçi bir nazirdir, sağ olsun. Yəqin məni eşidər, dinləyər. O nazir ki, Əfşar Süleymaninin İrandakı evində mən onu ailə üzvləri ilə birlikdə qəbul eləmişəm, qarşısına yemək gətirmişəm. Mən çox adamlara zəng elədim. BTİ-dən üç nazirə zəng vurdum ki, mənim həbsimi sən sifariş eləmisən? Onlardan biri hətta mənə çox aqressiv cavab verdi ki, “Sən dəli olmusan, Şəmsiyyə. Sən mənim bacımın hüzüründə olmusan, 7 gün qulluğumuzda dayanmısan. Ola bilməz ki, mən sənin həbsinə qərar verəm. Yəni Əfşar Süleymani kimdir ki, ondan ötrü mən sənin həbsinə qərar verdirim? Mümkün olan şey deyil”. Dedim, o zaman bunun kim olduğunu öyrən və mənə de. Öyrəndi və mənə dedi. Bu, bir mənbə oldu. İkinci mənbə isə mənim qrup yoldaşımdır. Dediyim adam dövlət orqanında işləməsə də bütün ətrafı dövlət orqanı əməkdaşlarıdır, ona da zəng vurub dedim ki, “sən çox informasiyalı adamsan, mən xahiş edirəm ki, məni kimin həbs etdirdiyini öyrənəsən”. Öyrəndi və dedi. İkinci məlumat da birinci kimi öz təsdiqini tapdı.
Zakir Qaralov bir vəkil vasitəsilə mənə xəbər göndərdi ki, Şəmsiyyənin həbsinə mən qərar verməmişəm
– Eyni adamın adını çəkdi?
– Bəli. Üçüncü mənbə isə çox hötmətli Zakir Qaralov bir vəkil vasitəsilə mənə xəbər göndərdi ki, “Şəmsiyyənin həbsinə mən qərar verməmişəm. Sanksiyanın da verilməsində, istintaq müddətinin də uzadılmasında Rüstəm Usubovun imzası var”. Rüstəm müəllimə də çox təşəkkür edirəm. Çox böyük mötəbərlik nümayiş etdirdi. O instansiyalarda, o məqamlarda ki mən Rüstəm müəllimi müdafiə eləmişəm, çox təəssüf edirəm. Ən azı, digər müavin imza atardı, orada onun imzası olmazdı. Yəni Azərbaycan dövlətinin diplomatiya tarixində – Əfşar Süleymani tərəfindən vurulan zərbə və mənim bir yaradıcı insan olaraq həbs olunmağımda, üstəlik bir körpənin 7 il mahiyyətsiz olaraq anasız qalmasında Rüstəm Usubovun imzasını görəndə mənə ancaq təəssüflənmək qaldı.
– Mən də o imzaya alışmışam. Allah onun ömrünü uzun eləsin. Yəqin ki, Rüstəm Usubov daha çox yaşayıb, bəzi şeyləri özü də görəcək. Mənə də maraqlıdır ki, sizin həbsinizin sifarişçisi kimdir?
– Sifarişçinin adını bəlkə nə zamansa deyəcəyəm sizə. Məhz sizə. Hal-hazırda nazirdir. Amma o adam Ramil Usubov deyil. Mən elə bilirdim ki, Ramil Usubovdur, amma Ramil Usubov deyil. Məsələyə aidiyyatı olmayan bir nazirdir. Əfşar Süleymanini o vaxt əzlaqsızlığa sövq eləyib, Azərbaycan xanımları ilə bir yatağa salan nazirdir.
– Şəmsiyyə xanım, elə şeylər danışırsınız ki, yenə Rüstəm Usubov bizi çağıracaq. Çox ciddi ittihamlardır.
– Mən real və ciddi olan şeyləri deyirəm. Əfşar Süleymani özü mənə danışmışdı ki, “məni evinə apardı və evində mənə bir xanım təklif elədi. Mən sadəcə 300 dollar qoyub, otaqdan çıxdım. Qorxdum ki, birdən çəkiliş olar”.
– Onu bizim nazir eləyib?
– Bəli.
– Əfşar Süleymani səfir olanda?
– Bəli.
– Allah… Allah…. Allah…
– Odla oynayıram?
Bu ölkədə siyasi məhbus kimi tanınmaq da monopoliyadadır
– Mən belə şok şeylər eşidəcəyimi gözləmirdim. İşin rəngindən görünür ki, sizin həbsiniz sifarişdir. Bütün hüquqlarınız tapdalanıb. İndi mənəvi, ananızın xəstə olması kimi tərəfləri demirəm. O zaman bu işi niyə siyasiləşdirmədiniz?
– Kim siyasiləşdirəcəkdi? Mənim həbsim o dövrə düşdü ki, cəmi 13 gündən sonra anam bildi, ürəyi partladı dünyasını dəyişdi. Kim var idi ki? Kim var idi ki, siyasiləşdirəydi?
– Ananızla yanaşı xalanız da var idi.
– Xalam anamdan 4 ay əvvəl dünyasını dəyişmişdi. Bir körpə uşağım var idi, o da əllərdə. Siyasiləşdirmə də monopoliyadır. Bu ölkədə siyasi məhbus kimi tanınmaq da monopoliyadadır. Bu ölkədə müxalifətə salam verirsən iqtidarın xatirinə dəyir, iqtidara salam verirsən müxalifətin xatirinə dəyir. Hər iki tərəf deyir ki, “bizdən olmayan ermənidir…” Bu siyasətlə, ümumiyyətlə, bu aparıcı tezislə hara qədər getmək olar, mən bilmirəm.
– Ən azı özünüz məsələnin siyasiləşməsini istəsəydiniz, siyasiləşərdi.
– Əgər istəsəydim kimə müraciət edəcəkdim, Əvəz bəy?
– Düzdür, mən həbsxanada idim, amma mənə deyə bilərdiniz.
– Orası da məndə qalsın.
– Niyə qalsın ki? Deyin. Söhbətlərimiz olanda da hökmü gözləyirdiniz…
– Açıq deyirəm, siz də buradasınız, mən də buradayam. Sizinlə uzun müddətdir dostluq münasibətlərimiz var. Ancaq mən inanmıram, inanmıram. Siyasi məhbus məsələsini ölkədə hər yerindən qalxan deyir ki, mən eləyirəm. Mənim müxalifət düşərgəsində və s. siyasi mənsubiyyətim yoxdur. Düzdür, mən hərəkatçı olmuşam. İctimai mühitə Milli Azadlıq Hərəkatından gəlmişəm.
– Siyasi məhbus olmaq üçün hansısa siyasi partiyaya bağlı olmaq əsas deyil.
– Mənim heç bir siyasi mənsubiyyətim yoxdur…
– Prosedur qaydalar pozulur. İşin içində, mahiyyətində siyasi səbəblər varsa, siz siyasi məhbus ola bilərdiniz.
– Hər hansı bir müxalif qəzetdə çalışmıram. Düzdür, müxalif yazıların müəllifiyəm, amma heç bir müxalif gücün aparıcı qüvvəsi deyiləm. Ona görə də bu məsələnin baş tutacağını absurd sayırdım. Yəni bu da monopoliyadır. Siyasi məhbus məsələsini qabardan 90 faiz, bəlkə də 100 faiz insanla sizin əlaqələriniz var, onların 90 faizi məni sevməyən adamlardır. Gördüyümüz yola nə bələdçi çağırırıq ki?
– Bu məsələyə sizin sevilib sevilməməyinizin dəxli yoxdur ki…
– Sevmirlər ki, eləmədilər də… o məsələdə də sevmək lazımdır.
– Məncə siz özünüz də passiv olmusunuz.
– Passiv deyildim…
– Bu məsələdə nəyisə gözləmisiniz.
– Heç nə gözləmirdim. Mən heç nə gözləmirdim. Ora çağırılan andan bu yolu axıra qədər gedib, təkrar qayıdıb anam və uşağımla görüşdüm, bildim ki, artıq qayıtmayacam. Çox gözəl qaydada. Qapıdan çıxan andan bilirdim ki, mən həbs olunacam. Necə ola bilərdi, mənim nə gözləntim ola bilərdi ki, bir general mənə demişdi ki, “10 il, Allah xeyir versin! Bəlkə bir 2-3 ay sizi tez buraxarlar.” Nə gözləntim ola bilərdi?
10 ay maket kimi Bakı İstintaq Təcridxanasında oturmuşam…
– Bu, dəhşətli bir şeydir. Yəni hələ istintaq müddəti başlamamış…
– Əvəz bəy, hansı istintaqdan söhbət gedir?
– …əgər sizə otaqda 10 il həbs cəzası alacağınızı deyirlərsə…
– Hansı istintaq hərəkətindən söhbət gedir ki, cəmi bir həftəyə bitdi. Hansı istintaqdan söhbət gedir? Mən 10 ay maket kimi Bakı İstintaq Təcridxanasında oturmuşam. Axırda aclıq aksiyasına başlamışam ki, yetər də, bitsin də bu… Mən aclıq aksiyasına başlayandan sonra İsmayıl Əliyevi çağırdılar, işi ona həvalə elədilər.
– 10 aydan sonra?
– 10 aydan sonra, cəmi bir həftəyə iş yekunlaşdı, qurtardı. Bu qədər sadə və asan…
500 nəfər qadının saxlanıldığı müəssisədə su, duş yoxdur
– Mənə Kürdəxanı həyatınız, həbsxana həyatınız da maraqlıdır. Həbsxanada qadınların vəziyyəti necədir?
– Kimin nə deməsindən asılı olmayaraq, mən gördüklərimi deyəcəyəm. Kürdəxanı normaldır. Yəni 4 saylı cəzaçəkmə müəssisəsinə baxanda Bakı İstintaq Təcridxanası çox normaldır. İnsani münasibətlərdə də normaldır, İnsan hüquqlarının tapdanması məsələsində də normaldır, münasibətlərdə də normaldır. Məhkumların bir-birilərinə münasibətlərində, təqsirləndirilən şəxslərin bir-birilərinə münasibətlərində də normaldır, işçi-zabit heyətinin məhkumlara, təqsirləndirilən şəxslərə münasibətlərində də normaldır. Amma 4 saylı cəzaçəkmə müəssisəsi nə yazıq ki, faciədir. Mən orada bir kitab yazmışam – “4 saylı 40 cəza”. Yəqin ki, oxuyacaqsınız. Orada çox faciəli şeylər baş verir. Nəyin harada və necə baş verməsi an məsələsidir. Bir insanı, bir qadını döymək və qışın soyuq vaxtı üzərinə su tökmək.
– Qadınları döyürlər?
– Qadınları döyürlər, karsa salırlar, sonra da üzərlərinə su tökürlər ki, ayıl. Əynində bir nazik xalatla, o vəziyyətdə cərimə təcridxanasında necə qalmaq olar? Nə vəziyyətdə qalmaq olar? Çörəyi bərbad, yeməyi bərbad, su verilmir, çay verilmir. Hansı vəziyyətdə qalmaq olar? Bəli, mənim bu çıxışımdan sonra təbii ki, o da düzələ bilər, digəri də düzələ bilər. 5 məhkum çağırıb 4 saylı cəzaçəkmə müəssisəsinin rəisi Faris Abdullayevin lehinə izahat da alına bilər. Amma real olaraq ortada fakt var. “Avropa Şurasının nümayəndələri” və yaxud da “yuxarıdan adam gəlir” deyəndə ağacları emulsiyalamaqla gözdən pərdə asmaq lazım deyil. Dönə-dönə üzr istəyirəm, üzüm ayağınızın altına, bir qadının yuyunması üçün 20 litr su necə bəs edə bilər? 1.82 boyla mən boyda adam, orada olanda saçım da belimdən idi, necə 20 litr su ilə yuyuna bilərəm? Bir qab artıq su vermirlər. 10 litrlik 2 vanna…
– Müəssisənin su təchizatı yoxdur?
– Yoxdur. Su vermir. Su var, amma duş yoxdur.
– Niyə yoxdur?
– Əvvəllər normal qaydada krantlar var idi. İndi də bu yaxınlarda krantlar qoyublar. Əvvəl ümumi bir vannanı – sovetin vaxtından qalma böyük vannaları – doldururdular, oradan da hamı gedib isti suyu götürürdü. Digər tərəfdən də soyuq suyu digər vannadan götürüb soyuqlayırdıq.
– Nə danışırsınız? Qulaqlarıma inana bilmirəm.
– Bəli, biz bu dövrdə “kruşka” ilə çimirdik.
– Kişi zonlarında duşlar kifayət qədərdir. Yəni deyirsiniz ki, 500 qadının saxlanıldığı cəzaçəkmə müəssisəsində…
– Bəli, orada 500 qadın saxlanılırdı.
– …duş yoxdur, su yoxdur?
– Bəli, 500 nəfər qadının saxlanıldığı 4 saylı cəzaçəkmə müəssisəsində su yoxdur, duş yoxdur.
Yuyulmuş paltarı iyləyirsən, leş iyi gəlir
– Niyə, dəlixanadır? Mən bunu bilmirdim və ilk dəfədir ki, eşidirəm.
– Mən bağımda 4 nəfərlik ailə üzvüm üçün 7 tonluq çən qoydurmuşam. 500 nəfərin 4 tonluq çəni var idi. 4 tonluq çən 500 nəfərə! Bu, faciədir. Yəni siz təsəvvürünüzə gətirin ki, orada cəza çəkən insanlar davamlı olaraq allergiyaya, qızıl yel xəstəliyinə tutulurlar. Bu xəstəliklər də mikrobdan yaranır. Niyə? Bu xəstəliyin yaranmasının mənbəyi nədir? Orada suyu quyuya doldururlar, quyunun içindən suyu götürüb vannalara daşıyırlar, paltarları orada yuyurlar. Yuyulmuş paltarı iyləyirsən, leş iyi gəlir. Yəni orada çox bərbad bir vəziyyət var. Oradakı qadınların pulları ancaq təmizlik vasitələrinə gedir, təki yuyunandan sonra o qoxu gəlməsin.
– Bu vəziyyət indi də davam edir?
– Bəli, indi də davam eləyir. Üstüaçıq yerdən su götürüb, paltar yumaq davam eləyir, “kruşka” ilə yuyunmaq davam eləyir. Məhkuma bir kruşka artıq su verilmir. Hansı zəmanədir? İndi insanları su ilə imtahana çəkmək nə deməkdir? Axırda dedi ki, bir vanna yaxalanmağa, iki vanna da çimməyə su verirəm, mən ona ərizə yazdım ki, qab-qaşığı yumağa krant çəkdirirsən, camaatı niyə susuz qoyursan? Görüş otağına keçən il kondisioner qoyulub. Yazdım, yazdım, yazdım – Faris Abdullayevə, Ədliyyə nazirinə, axırda kondisioner qoydular. İndi onu da yandırmırlar. Gah deyirlər görüşdə olan adamlar azdır. Onların təbirincə desək, “demaqoq” adamlar azdır deyə kondisioneri yandırmırlar. Camaat orada it zülmü çəkir. Qışda orada heç bir yanacaq yoxdur. Kondisioneri yenə də yandırmırlar.
– Baraklarda kondisioner varmı?
– Yox, baraklarda da kondisioner yoxdur. Yayda insanlar istidən ölür. Amma qışda kombi sistemidir. Hə, qışda normaldır. 500 qadının yemək yediyi yeməkxanada siz təsəvvürünüzə gətirin, iki kondisioner qoyublar, bəlkə heç bir dəfə də olsun yandırmayıblar. 10 qadına 8 “aziatskiy sanuzel” var, iki ədəd də unitaz. Səhər saat 5-dən camaat növbə tutur.
– Barakların içində yoxdur?
– Xeyr, barakların özlərində hamam-tualet yoxdur.
– Mən bu məqamı bir də soruşuram. Çünki nədənsə inanmağım gəlmədi. 500 nəfərlik 4 saylı cəzaçəkmə müəssisəsində bir dənə də olsun duş yoxdur?
– Yoxdur, Əvəz bəy, 4 saylı cəzaçəkmə müəssisəsində bir dənə də olsun duş yoxdur. İndi bəlkə bu müsahibədən sonra çəkələr.
– 4 saylı cəzaçəkmə müəssisəsində tanınmış insanlar cəza çəkib, siyasi məhbuslardan da orada saxlanılanlar olub. Necə olub ki, onlar azadlığa çıxandan sonra da bu məsələni qabartmayıblar?
– Siyasi məhbus kimi deyirsiniz? Gözəl Bayramlını? Gözəl xanım yəqin ki, bu haqda xarici təşkilatlara yazdı, verdi. Mən də xarici təşkilatlara müraciət eləmişəm. Prezidentə də müraciət eləmişəm.
– Hər halda çox maraqlıdır və bizim bu fikrimiz də çox maraqlıdır ki, məhbus, məhkum olmuş insanlarla belə müsahibələri eləmək lazımdır ki, cəzaçəkmə müəssisələrində olan problemləri qabarda bilək. Mən hələ indiyədək bu haqda heç nə bilməmişəm.
– Hələ ardı var.
Bir qadının yatağından keçən bütün kişilərə görüş verirlər, amma…
– Hə? Buyurun.
– Ardı var… bir qadının yatağından keçən bütün kişilərə görüş vermək olar, digər qadının əmisi qızı, xalası qızı, bibisi qızı rayondan ləhləyə-ləhləyə iki çanta ilə yanına gəlirlər, onlara görüş vermirlər. Deyirlər ki, get “metirka”nı gətir.
– Anlamadım.
– (Gülür…) Təkrar edirəm. Bir qadının yatağından keçən bütün kişilərə görüş verirlər.
– …Necə, hər adama görüş vermək olar?
– Çox rahat qaydada verir. “Dostumuzdur”, “paqon yoldaşımızdır” deyib verirlər. Amma digər qadının əmisi qızı, xalası qızı, bibisi qızı ləhləyə-ləhləyə rayondan iki çanta ilə yanına gəlir, onlara görüş vermirlər.
– Rəisin bütün bunlardan xəbəri var?
– Görüşü elə rəis verir də… Görüşü kim verir?
– Bu, cinayətdir.
– Cinayət əməlidirmi? Təbii ki, cinayət əməlidir. Mən çox sayda adlar saya bilərəm. Təbii ki, efirdən yox. Bütün bunları yazıb, cənab nazirə verə bilərəm, ölkə rəhbərliyinə verə bilərəm. Və ölkə rəhbərliyinə vermişəm.
– Çıxandan sonra?
– Bəli, çıxandan sonra.
– Kiminləsə görüşünüz olub?
– Yox, ötürmüşəm.
– O zaman Faris Abdullayev niyə hələ də yerində oturub?
– Yəqin ki, indi oturmayacaq da… mən heç 20 gün deyil məktubu vermişəm.
– Kişi həbsxanasında da bəzən belə şeylər olurdu. Bu haqda mənim “Həbsxana gündəlikləri”mdə var. Lakin bu qədər, sizin danışdığınız qədər rahat deyildi. Müəyyən qaydalar var idi. Ora başqa qadınlar gətirə bilirdilər. Amma bir dəfə eiraz elədim və onunla da tamamilə bu məsələ bağlandı. Amma bu məsələ fərqlidir. Özbaşına, rahatlıqla…
– Yox, mən demirəm ki, orada əxlaqsızlıq yuvası açıblar. Onu demirəm. Adi görüş olsun, gəlir görüşür və oturur. Nə dəxli var, Əvəz bəy, nə dəxli var?
– Sizin dediyiniz ifadə ağır ifadədir. Əgər bir qadının yatağından keçən bütün kişilər sırası ilə görüş otağına gəlirsə…
– Bəli.
– …deməli ora artıq əxlaqsızlıq yuvasıdır.
– Bəli, görüş otağına gəlir.
– Əgər bir qadının yanına öz ərindən başqa, siz dediyiniz kimi cürəbəcürə adamlar gəlirsə, deməli, ora əxlaqsızlıq yuvasıdır.
– Bəli, bəli, bəli.
– Nə fərqi var ki?
– Bəli, bəli, gəlir. Necə olur ki, mənim həmkarıma, qrup yoldaşıma, dostuma görüş verilmir?
– Mən bir dəfə gəldim, görüş vermədilər.
– Bəli, mənə görüş verilmir, amma baxıram ki, digər qadın görüşə gedir və azan-tozan və daha kimlərlə…
– Bəs bunun nə kimi açıqlaması olur?
– O vaxt rəis müavini var idi, çox da yaxşı insan idi. Sizə indi işlətdiyim kəlməni, getdim, ona da işlətdim. Dedi, siz kiminlə istəyirsinizsə, mən sizə onunla görüş verim. Dedim ki, mənə görüş lazım deyil, mən görüşü nə edirəm? Bir oğlum var, onunla da gəlir, görüşürəm. Mən görüşü neyləyirəm? Mənim görüşəcəyim bir insan yoxdur. Amma tutaq mən baxıram ki, digər bir insandır, bu və digər formada nə iləsə həbs olunub, yanına rayondan qohum-əqrəbası gəlir, pensiya alan adamlardır, təqaüdünü alıb, nəsə alır, gətirir, rəis o adamı yanına buraxmır. Və yaxud da deyir ki, “mən ləvənginin zona buraxılmasına qadağa qoyuram”. Kasıb insanlara. Kim ki, o kateqoriyaya daxildir, onlara buraxılmır, amma imkanlı olanlara buraxılır. Çox rahat qaydada buraxırlar və əsaslandırırlar. Məsələn, sizin dediyiniz o siyasi məhbuslardan birinə… Albalı mürəbbəsi buraxılmır, amma digərinə buraxılır. Niyə? Nədir onları fərqləndirən səciyyəvi xüsusiyyət? Nə var ki, o siyasi məhbusdur, çıxanda gedib yazacaq? Cəhənnəmə yazsın. Əgər mən düzəmsə, cəhənnəmə yazsız. Kim nə yazır yazsın.
– Yəni deyirsiniz ki, o siyasi məhbusa mürəbbə buraxılırdı, amma digərinə buraxılmırdı?
– Qara mürəbbədən söhbət gedir. Məsələn, göyəm mürəbbəsi, məsələn, albalı mürəbbəsi, məsələn, qara gavalı mürəbbəsi…
Məmur dostlarım, millət vəkilləri Kürdəxanıa gəldilər
– Niyə qara mürəbbələr buraxılmır ki?
– Guya içərisində nələrsə keçirə bilərlər. Guya…
– Çünki mən elə də fərq görməmişəm. Mən nə istəmişəm, o da gəlib.
– Bizə də Kürdəxanıda olanda heç bir fərq qoymurdular. Azər Seyidovu bütün penitensiar sistemin digər adamlarından, zabitlərindən fərqləndirən o idi ki, qarşısındakı insanın şəxsiyyətinə dəyər qoyurdu.
– Əslində, rəisləri tərifləmək olmaz və rəislərin içində yaxşıları yoxdur. Amma Elxan müəllim də pis adam deyildi.
– Hə, Elxan müəllim də yaxşı idi.
– Elxan Sadıxov da pis adam deyildi, Azər Seyidov da pis adam deyildi. Yəni bütün hallarda…
– Bilirsinizmi, pisi görməyincə, yaxşının qədrini bilmirsən.
– Bütün hallarda bir daha təkrar edirəm ki, yaxşı rəis yoxdur. Çünki onların hamısı sifariş olarsa, insanları əzir. Amma nisbət götürəndə Elxan Sadıxov ən azı dustağı anlayırdı, Azər Seyidov anlayırdı. Bizdə, 10 saylı cəzaçəkmə müəssisəsinin rəisi Mirsaleh Seyidov var idi, üzdən anlayırdı, amma siyasi məhbuslara qarşı çox amansız idi və adam əlindən gələn bütün pisliklərin ən əlasını eləyirdi. Amma belə baxanda – Mirsaleh Seyidovla yəqin siz də söhbət eləmisiniz – elə bil ki, mələk cildinə girmiş insandır. BİT-də necə qalırdınız?
– Kürdəxanıda vəziyyət normal idi. Yəni Elxan müəllim sağ olsun, təşəkkür edirəm ona.
– Yəni təqib, təzyiq hiss elədinizmi?
– Qətiyyən, qətiyyən. Nə Elxan Sadıxovun, nə Azər Seyidovun vaxtında zərrə qədər də hiss etmədim. Heç bir şey hiss eləmədim. Yanıma gələn insanlar olurdu, Elxan müəllimin özü də, Azər müəllim də çağırırdı ki, baxın, Şəmsiyyə xanım, belədir də görüş verə bilmirəm, amma mənim yanımda, otağımda 10 dəqiqə danışa bilərsiniz. Yəni bu cür buraxıram, istəyirsinizsə buraxım, istəmirsinizsə buraxmayım. Yəni bu cür dəfələrlə incəsənət adamları da – hər birinə dərin təşəkkürümü bildirirəm, böyükdür siyahı, adlarını çəkmək istəmirəm – görüşümə gəliblər. Məmur dostlarımdan gələn olub. Sağ olsunlar, millət vəkillərindən gələn olub. Hamısına təşəkkür edirəm. Təbii ki, bu görüşlərin hamısı İstintaq Təcridxanasında olub.
– Yəni zona heç kim gəlməyib?
– Qətiyyən, qətiyyən, qətiyyən. Bu qədər adamların içərisindən zona gələndə bilmirəm tanışlarımdan biri Səbail rayon icra hakiminin müavini Xalidə xanım Bayramovanı tapmışdı…
– Elina məsələsində adı çəkilən adam?
– Bəli.
– O sizin rəfiqənizdir?
– Xeyr, qətiyyən. Rəfiqəm deyil. Mənim ümumi tanışım var, onunla ortaq olan bir tanışımız vasitəsilə mənə bir hədiyyə göndərmişdi, onu da tutub əlimdən aldılar. Bir yazarın hər şeyini əlindən almaq olar, lap yeməklərini də əlindən alsınlar, razıyam, amma bir yazarın yazılarını əlindən almaq faciədir.
İki dəftəri Faris Abdullayevə keçməyəcəm
– Nəsə yazırdınız?
– Təbii ki. Mən iki dəftəri Faris Abdullayevə keçməyəcəm, hansı ki, mənə qaytarmadı. Orada mən onun işçilərinin tənqidini yazmışdım. Nə elədi ki? O vaxt o dəftərdə yazdıqlarımı, indi çox rahatlıqla 65 gün susub, 65 gündən sonra bülbül kimi cəh-cəh vurub deyirəm.
– Həbsdən çıxan müddəti deyirsiniz?
– Bəli.
– Niyə 65 gün susdunuz? Evdə nəsə narahatlıq var idi?
– Yox, susdum ona görə ki, cəmiyyətin axarını tutmaq istəyirdim.
– 65 günə cəmiyyətin axarını tutdunuz?
– Bəli, çox tez tutdum. Bir aya kimi müddətdə tutdum, sadəcə danışmadım.
– 7 ildən sonra həbsdən çıxdınız. Bakı, insanlar, cəmiyyət sizə fərqli görünmədi ki?
– Bəli, çox fərqli göründü. Çox fərq var.
– Dostlarınız, əvvəlki mühitdən qalanlar oldumu?
– Hə, dostlarım. Qədimi dostlarım. Dostları iki yerə bölürəm. Qədimi dostlarımın hamısı yerindədir. Hər bir insanı dostluğa qəbul eləyəndə eyni ideya düşündürürsə, o zaman normal olur. Dostluq xatirinə dost olanlar hamısı qaldı, normal qaydada davam edir. Amma kim ki bizimlə addımlamağı bacarmadı, onlar növbəti dayanacaqda düşdülər… onları heç görmürəm də. Yaxşı ki də görmürəm.
– Əlinizdən alınan o iki dəftərdə nə yazmışdınız?
– 4 saylı cəzaçəkmə müəssisəsinin işçilərinin tənqidini yazmışdım.
– İşçilər orada nə edirlər ki?
– Məsələn, mən sizə bir fakt deyim. Faris Abdullayev məni cərimə təcridxanasına salır. Niyə? Gedən mətbu informasiyaya görə. İnsanı 6 ay civarında ittiham eləmək olur, düzdür? Bu, ittiham qaydasıdır. Mən “İntihara səsləyirəm” kitabında etdiyim tənqidlərə görə, 12 il sonra karsa salınmışam. “45 ilin 45 səhvi” kitbıma görə məni “karsa” saldı ki, siz bu kitabda yazmısınılz ki, “mən buradan elə bir yerə çıxıb getmək istəyirəm ki, orada azərbaycanlılar olmasın. Azərbaycanlılar olmayan yer də Ermənistandır. ” Deyirəm ki, 2005-ci ilin statistik göstəricilərinə əsasən, dünyanın 203 ölkəsinin 138-də azərbaycanlı yoxdur. İnsanın savadsızlığının nəticəsidir. “İki diplomum var”, deyir.
– Ümumiyyətlə, yazı yazmağa görə adamı “karsa” salarlar?
– Deyirəm, demirsiniz ki, demokratiyadır, mən də demokratiya şəraitində yazmışam, özüm bilərəm. Demirsiniz, prezidenti tənqid eləmişəm? Tənqid eləmişəm də, təhqir eləməmişəm ki. Tənqidə görə nə cəza düşür? Heç bir cəza düşmür. Siz məni niyə cəzalandırmalısınız? Oradan çıxanda da özünə dedim. Dedim ki, “siz mənimlə prezidentin münasibətlərinə müdaxilə eləmək istədiniz, amma gördünüz ki, sonadək girə bilmədiniz. Mənim tənqid yazdığım prezident məni əfv elədi”.
– Şəmsiyyə xanım, prezident sizi nə yaxşı əfv elədi?
– Elədi də…
13 millət vəkili, 7 xalq yazıçısı, 5 xalq artisti…
– Siyahılarda yox idiniz…
– Siyahılarda yoxam, siyahılara salmadınız. Təkrar edirəm, siyasi məhbus məsələsi də, vicdan məhbusu məsələsi də, yazar məsələsi də monopoliyadadır. Müəyyən qismi təmənnalı, müəyyən qismi də təmənnasızdır. Məni 13 hörmətli millət vəkilinin, 7 xalq yazıçısı, 5 xalq artistinin prezidentə müraciəti əsasında azad etdilər.
– Kimlər idi?
– Ad çəkməyək. Mən ad çəkmək istəmirəm.
– Niyə? Onlar sizin azadlığa çıxmağınız üçün müraciət eləyiblər.
– Ayrı-ayrılıqda təşəkkürümü bildirmişəm.
– Əslində, ictimaiyyətlə üzbəüz təşəkkür eləməlisiniz.
– Təşəkkür edirəm. Özləri bilir kimlərdir. Özləri adlarının çəkilməsini istəmirlər.
– 7 xalq yazıçısı?
– Bəli.
– Anar var onların arasında?
– Var.
– Sabir Rüstəmxanlı?
– Xeyr.
– Fikrət Qoca?
– Bəli.
– Çingiz Abdullayev?
– Bəli.
– Maraqlıdır. Əfv olunacağınızı gözləyirdiniz?
– Əslində, əfv olunacağımı üç il bundan əvvəl gözləyirdim. 3 il əvvəl bitinci əfv komissiyasının iclasında mənim sənədlərim keçərək ikinci iclasa təqdim olundu. İkinci iclasda hörmətli Ramiz Mehdiyev mənim sənədlərimi qırağa qoydu.
Ramiz Mehdiyev sənədlərimi kənara qoyub
– Niyə?
– Bilmirəm. O sual mənə veriləcək sual deyil, çünki niyəsini özüm də bilmədim.
– Amma siz haradan bilirsiniz ki, Ramiz Mehdiyev sənədlərinizi kənara qoyub?
– Mənə dedilər. Əfv Komissiyasının işçilərindən biri mənə dedi ki, sizin sənədlərinizi götürüb kənara qoydu. Vəssalam. Məsələ elə də qaldı. Və bildim ki, mən əfv olunmayacağam. 3 il əvvəl olan əfvdə hamı gözləyirdi ki, mən əfv olunacağam. Çağıranda hamı mənim üzümə baxırdı ki, indi səni də çağıracaqlar. Mən çox rahat idim, bilirdim ki, məni çağırmayacaqlar. Amma qəribəsi budur ki, əfv olunacağımı gözləmirdim. Bu dəfə də çox rahat idim. Deyirdim ki, onsuz da əfv olunmayacağam. Çünki ondan sonra bir dəfə də sənədlərimi kənara qoymuşdular. Ruhdan düşmüşdüm ki, daha eləmirlər. Vəssalam, bitdi. Bu, üçüncü dəfə idi. Ona görə də bilirdim ki, əfv olunmayacağam. Ona görə də gözləmirdim. Mənə çatan məlumata görə, yazarlarla siyasi məhbus məsələsi prezidentin yanında müzakirə aparılarkən prokurorluğun işçisi çıxış eləyib ki, bu xanım da yazardır.
– Rüstəm Usubov?
– Yox. Həmin adam bildirib ki, öhdəmdə azyaşlı övladım var. Uşaq da ortada qalıb. Mənə əfv komissiyasının üzvlərindən biri dedi ki, prokurorluğun işçisi həmin müzakirədə sizin vəkiliniz kimi çıxış elədi.
– Maraqlısı odur ki, bayaq da qeyd etdiniz ki, prezidentlə görüşmüşəm.
– İki dəfə.
– İki dəfə olsun. Prezidentlə bir dəfə görüşmək yetərlidir ki, insanın taleyi dəyişsin.
– Mən taleyimin dəyişməsi üçün görüşməmişdim.
– Bilirəm, amma prezident də sizə deyib ki, neçə ki, mən varam, sizi bu məsələ ilə bağlı həbs etməyəcəklər. O zaman niyə sizi bu qədər gec əfv elədilər?
– Mən bilmirəm. Guya dedilər ki, prezident bilməyib. Amma bu, ola bilməz. Boş informasiyadır. Mən düşünmürəm ki, bilməyib. Sadəcə burada mənim demək istəmədiyim siyasi aspektlər də var ki, zamanı indi çatdı. Bu, sizə də məlumdur, mənə də.
– Hansı aspektlər?
– Bunu qabartmayaq.
– Hansı məsələlər?
– Siyasi məsələlər.
– Siz zatən heç nə demədiniz. Sifarişçinin kim olduğunu demədiniz. Generalın sizə 10 il iş kəsiləcəyini həmin general haradan bilib, onu demədiniz.
– Mən onu bilmirəm. Onu generalın özü bilər. Amma sifarişçinin kim olduğunu indi demədim. Müəyyən zaman keçsin, onu sizə deyəcəm.
– Mənə bilirsinizmi, həm də nə maraqlıdır. Siz həbs olunanda oğlunuzun neçə yaşı var idi
– 4 yaş 11 aylıq idi.
– Amma Cinayət-Prosessual Məcəlləsinə görə 8 yaşı tamam olmayan uşağın anası həbs oluna bilməz.
– Bəli, dəfələrlə müraciət elədim.
– Bu, açıq qanun pozuntusudur. Yəni ən azından həbsiniz uşağın 8 yaşı tamam olana qədər təxirə salına bilərdi.
– Bəli. Yəni uşağı öz himayəsinə götürə biləcək birinci dərəcəli qohumlarımdan heç biri yox idi. Mən dəfələrlə müraciət elədim, alınmadı. Hətta anamın hüzüründə, 40 mərasimində iştirak etmək üçün müraciət elədim, onda da icazə vermədilər.
– Ona da buraxmadılar?
– Yox.
– Çünki hüzür mərasimlərinə məhbusun buraxılması kimi praktikada olan hadisələr var. Şəmsiyyə xanım, azadlığa çıxandan sonra Əfşar Süleymani ilə heç görüşmüsünüzmü?
– Xeyr.
– Zəng eləyib təbrik də eləməyib?
– Xeyr.
– Görüşəcəksinizmi?
– Yox, Əfşar Süleymani ilə görüşməyi planlaşdırmıram.
– Bəs, indi hansı işləri görəcəksiniz?
– Bir jurnal-dərgi dərc elətdirmək istəyirəm. Qeydiyyatdan da keçib – “Kompromis”. Baxaq, necə olur.
– Bəs digər məsələlər, digər düşüncələriniz? Həbsdə olan qadınlarla bağlı fikirləriniz, atacağınız addımlar varmı?
– Bəli, həbsdə olan qadınlarla bağlı layihələr işləmişəm. Sizinlə də asudə bir vaxtda oturub müzakirə eləyərik. Mən o layihəni həm Milli Məclisə, həm də ölkə rəhbərliyinə təqdim etmək istəyirəm. Orada elə müəyyən məsələlər var ki, onları qabartmaq lazımdır. İlk növbədə su məsələləri, telefon danışığı, görüş məsələləridir.
– Səhv etmirəmsə, Kürdəxanıda qadınlar üçün yeni cəzaçəkmə müəssisəsi tikilir.
– Bəli, bəli. Amma məsələlər çoxdur. Məsələn, sizə ədviyyat buraxırdılarmı?
– Hə.
– Nə buraxırdılar?
– Ədviyyat deyərkən nəyi nəzərdə tutursunuz?
– Tutaq ki, mixək, hil.
Faris Abdullayevin qanunlarında olan qadağalar
– Mənə hər cür ot gəlirdi. Çaylarda istifadə etmək üçün.
– Ümumiyyətlə, heç bir ot-kəkotu – mən ümumiyyətlə ot çayını xoşlayıram – və. s buraxmadılar və mən yeddi il əırzində ot çayının nə olduğunu bilməmişəm. Ot buraxmadı.
– Amma burada nə var ki?
– Nanə, qarpız buraxmır. Saqqız, tum buraxmır.
– Xaş da buraxmır?
– Xaş da buraxmır. Amma mən Faris Abdullayevin müəssisəsinə xaş buraxdırmışam.
– Dolma da buraxmırlar.
– Buraxmırlar. Yəni yarpaq, badımcan dolması, katlet, badımcan turşusu, ləvəngi buraxmırlar və digər şeylər də…
– Pul buraxırdılarmı?
– Qanunda qadağa olmayan, lakin Faris Abdullayevin qanunlarında olan qadağalar var ki, onlar içəridə çox hiddət doğurur. Pul buraxırdılar, amma əlimizdə pul olmurdu. Pul “laryok”a gəlirdi, orada hesabda olurdu, oradan istifadə edirdik.
– Bahaçılıq idimi?
– Belə, normal idi. İndi mən çöldəki qiymətlərlə buradakı qiymətləri müqayisə eləyirəm. Orada daha ucuz idi.
– Amma bizdə ən azı iki dəfə baha idi.
– Kişi kolonlarında daha başqa cürədir.
Bir qadın pul məsələsinə görə özünü asdı
– Amma bizdə pul da sərbəst idi. Orada da sərbəst deyil.
– Bəli, orada bir qadın pul məsələsinə görə özünü asıb. Ortada pulun faizlə verilməsi məsələsi olub. Vaxtında pulu qaytara bilmədiyi üçün qadın özünü asıb.
– Nə vaxt?
– 2011-ci ildə.
– Bu, cəmiyyətə məlumdur?
– Bəli, səhv etmirəmsə, Naibə Allahverdiyeva adlı qadın olub. O zaman müəssisənin rəisi Ayaz müəllim idi. Yaxşı adam olub deyilənə görə və o hadisənin güdazına gedib. Onun yerinə də Abdullayevi gətiriblər.
– Qadınlar arasında münasibət necədir? Oğru qanunları orada da varmı?
– Yox, yox. Orada elə şeylər yoxdur – nə oğru aləmi, nə də “obşak” var. Bu şeylərin heç biri yoxdur. Sadəcə işçiləri tərbiyəsiz, kobud, qüsuru olanlar var. O da düşünürəm ki, genetik olan bir şeydir. İnsan harada olmasından asılı olmayaraq, qabındakı nədirsə, ortaya da onu qoyur. Onun çiyninə mayor olmasın, lap general rütbəsi tax, adam deyilsə, deyil. Orada da belə işçilər var idi ki, mən heç onları qəbul eləmirdim, görmürdüm, onlar var, yoxsa yoxdur. Oranın tərbiyə şöbəsində bir qadın var idi – Lamiyə Əliyeva. İnsani münasibətlərdə çox normal idi. Psixoloqları var idi – Zülfiyyə İbrahimova. Çox normal idi.
– Lamiyə dediniz. Yadıma Lamiyə düşdü. Orada çox tanınmış qadınlar olub. Lamiyə xanım, Hacı Məmmədovun yoldaşı Nailə xanım olub. Sonra Gözəl xanım, Xədicə xanım gəldi. Orada ümumi mühit necə idi?
– Lamiyə Quliyeva nə istədi, onu da elədi. O deyirdi ki, “mən istəyirəm uşağım olsun”. İstədi və ona da nail oldu. Siz də, mən də məhbəs həyatı yaşamış bir insan kimi bilirik ki, Bakı İstintaq Təcrixanasından, 4 saylı cəzaçəkmə müəssisəsinin damından quş uçsa rəisin xəbəri olur.
Bakı İstintaq Təcridxanası – 29-cu kamera
– Hadisə necə olmuşdu? Bu cür şeylərin mümkünü yoxdur… Çox böyük pulların müqabilində nəsə ola bilirdi.
– Qətiyyən. BİT-də 29-cu otaq var idi. Mən hər zaman deyirəm ki, o otaq çox zavallı otaqdır. Sonradan oranı tələm-tələsik kamera elədilər ki, bu məsələlərin üstü örtülsün.
– Kürdəxanıda?
– Bəli. 29-cu otaq nəzarətçilərin əşyalarını, sumkalarını qoyduqları, paltarlarını dəyişdikləri yer idi.
– Görüş otağı deyildi?
– Görüş otağı deyildi, nə də kamera deyildi. Sonradan əlüstü oranı kamera elədilər. Bu hadisə o otaqda cərəyan eləyib. Uşağın atasının məhkum olmasını tam şəkildə deyirəm ki, belə deyil. Hər kimdirsə, Allah ondan razı olsun ki, o cür gözəl oğlan verdi Lamiyə Quliyevaya, o da arzusuna çatdı.
– Hər halda uşağı orada saxlamaq və sağ-salamat oradan çıxarmağın özü də bir qabiliyyət idi.
– Bəli.
– O vaxt onu tapmadım, yəqin bir gün onun özü ilə də bu söhbəti eləyəcəyik. Çünki o məsələ çox böyüdü və birdən-birə mətbuatın diqqətindən çıxdı.
– Hə, o uşağın atası məsələni böyüməyə qoymadı – möhtərəm zabit.
– Uşağın atası zabit idi, eləmi?
– Bəli.
– Hə, maraqlıdır. Hacı Məmmədovun da yoldaşı azadlığa çıxdı?
– 13 il cəza çəkdikdən sonra buraxıldı.
Nailə Quliyeva – aristokratiyanın, elitarlığın rəmzi idi
– O, günəgün çəkib çıxdı?
– Bəli, 13 il günəgün. Çox dəhşətdir. O qadın mənim yaddaşımda həbsxanada dostluğun, qadın məntiqinin, haqsızlığın, ədalətin, aristokratiyanın, elitarlığın, kitabın, oxucu çəkisinin və bu kimi keyfiyyətlərin mahiyyəti – Nailə Quliyeva kimi qaldı.
– Yəni deyirsiniz ki, mənən çox zəngin insandır?
– Çox, çox. Yəni mən bu qadında elə bir mənfi keyfiyyət tapıb deyə bilmərəm ki, hə, onun xarakterində bu da var idi – yox idi.
– O hansı ittihamlarla həbs olunmuşdu? Hacı Məmmədov haqqında danışırdımı? Peşimançılıq hissi var idimi?
– Yox, yox, qətiyyən. O qadın sözün əsl mənasında “Dəmir Ledi” idi. O qadın ümumiyyətlə, keçmiş haqqında heç nə danışmırdı. Amma Hacı Məmmədovun ölümü ona çox pis təsir elədi.
– Xəbəri həbsxanda olarkən eşitdi?
– Bəli, orda eşitdi.
Hacı Məmmədova görə 2 saat sərasər ağladı
– Necə reaksiya verdi?
– Əvvəl inanmadı. Mən saat 9-da bilirdim, amma ona saat 11-də dedilər. Rəhbərlik çağırıb dedi ki, “özünü asıb, amma bilinmir ki, ölüb, yoxsa qalıb”. Sonra saat ikiyə işləmişdi onu da, məni də çağırdılar, dedilər ki, “elə eləyin ki, özündə olsun.” Bir az dayandı, baxdı, baxdı, baxdı. Sonra iki saat sərasər ağladı.
– Deməli, Hacı Məmmədovu çox istəyirmiş…
– Sevirdi, bəli. Hacı Məmmədovun məhkəmə prosesində hakim ona sual verdi ki, “cinayəti bilib xəbər vermədiyiniz üçün 13 il cəza aldınız, amma o vaxt çox asanlıqla gəlib hər şeyi etiraf edə bilərdiniz, heç cinayət məsuliyyətinə də cəlb olunmazdınız.” Dedi ki, “mən bir qadın olaraq, ana olaraq qürur duyuram ki, Hacı Məmmədovu satmamışam və heç birinizin də anası, arvadı, bacısı bu addımı atmazdı.” 3 ilə yaxın gedən məhkəmə prosesində Nailə Quliyeva bir dəfə çıxış elədi, onda da o sözü dedi. Çox maraqlı insandır. Yəni mənim həbsxanada gördüyüm, səciyyələndirdiyim bir on nəfər qadın var idi, onun da biri və birincisi odur.
Faris Abdullayev xörək bişirməyə, paltarımı yumağa qadağa qoydu
– Gözəl xanım da gəldi…
– Bəli, Gözəl xanım da axıra yaxın gəldi. Bir ilə yaxın Gözəl xanımla bir yerdə olduq. Gözəl xanımla çox normal münasibətlərimiz var idi. Məni “kars”a salanda çox təlaş keçirirdi. O zaman Faris Abdullayev mənə xörək bişirməyə, paltarımı yumağa qadağa qoymuşdu. Yəni mən nə paltarlarımı paltaryuyan qadınlara yudurda bilmirdim, nə də yeməyimi bişirtdirirdim. Bilən kimi çağırıb hədə-qorxu gəlirdi. Minarə Məmişova adlı bir köməkçisi vardı, onun vasitəsilə. Yadıma gəlir cərimə təcridxanasından çıxanda Gözəl xanım gəlib dedi ki, “Şəmsiyyə xanım, gəlin sizi yeməyə qonaq eləyirəm.” 5 gün ac olan adam… Hə… qonaq elədi məni.
– “Kars”da sizə yemək vermirdilər?
– Mən aclıq elan eləmişdim.
– Sizi “kars”a çox salıblar?
– İki dəfə. AMAY-ın sahibi Abdulla Abdullayevin həyat yoldaşı Aygün Akimova bir müavin var idi, onunla yola getmirdi. Akimovanı “kars”a saldılar. Bu haqda ailəsinə xəbər verdiyim üçün məni də “kars”a saldılar. Adını da “rejim pozuntusu” qoydular. Guya telefonda kiməsə qışqırıb rejim pozuntusu eləmişəm. Heç aidiyyatı olmayan bir şey idi, çünki telefondakı qızla münasibətlərimiz çox normal idi. İkinci dəfə də kitaba görə saldılar. İki günün biri məni “şmon” eləyib axtarış aparırdılar – ərzaq köşkündə, paltar köşkündə.
– Axtarışı qadınlar eləyir?
– Qadınlar eləyir, kişilər də başlarının üstündə dayanır. Qadınların özlərində axtarışı qadınlar aparır. Ərzaqda kişilər də qoşulur.
– “Zon”da neçə qadın olmalıdır, amma neçə qadın saxlanılır?
– Ümumiyyətlə, ora 200-250 qadın üçün nəzərdə tutulub. Amma göründüyü kimi 450-550 civarında cərəyan edir.
– İki dəfə artıq.
– İki dəfə artıq.
– Neçə “barak” var idi?
– 12 “barak” idi.
Gözəl Bayramlı ilə görüşə gedəndə fövqəladə vəziyyət elan edilirdi
– Neçə nəfərlik idi?
– Ən az qadın olan “barak” 10 nəfərlik idi – 7-ci “barak”. Mən uzun müddət orada qaldım. Faris Abdullayevlə münasibətlərimiz pozulandan sonra 8 ay məni 100 nəfərlik “barak” a saldı. Gözəl xanım orada olanda çox yaxşı dözüm nümayiş etdirdi. Bir dəfə heç yadımdan çıxmayan hadisə oldu. Elə oldu ki, Gözəl xanımla eyni vaxtda görüşə gələsi olduq. Bizi necə “şmon” elədilər. Elə axtarış-baxış keçirdilər bizə. Çox dəhşətli dərəcədə, biabırçı bir vəziyyətdə, onu ifadə eləmək belə mümkün deyil. Gəldik içəri ki, adamları da çöldən içəriyə buraxmayıblar. Hamı çox bərbad vəziyyətdə idi. İyul ayının cırhacır istisində, yüklə… Gözəl xanım ayağa qalxıb dedi ki, “Vallah, biz harada varıqsa, orada bir fövqəladə vəziyyət elan olunur. Biz sizə fövqəladə vəziyyəti yaratdığımıza görə, Şəmsiyyə xanımın da, öz adımdan da sizdən üzr istəyirəm” . Bir Gözəl Bayramlı, bir də Şəmsiyyə Rzayeva. İki nəfər biz görüşə gedəndə bizi zabit aparırdı, zabit yoxlayırdı. Qalan adamları heç yoxlamırdılar. Çantalarına, yüklərinə də baxmırdılar.
– Yəni nəsə ötürə bilərsiniz?
– Guya nəsə ötürə bilərdik. Amma elə ötürüləcək şeyləri öz işçilərinə pul verirsən, aparırlar da… Mən üç dəfə yanına gedib insan kimi xahiş elədim ki, mən yaradıcı adamam, mənə oxumaq üçün qəzet verin. O vaxt mənə demişdi ki, əgər başqa bir nəfərə bir qəzet ötürüləcəksə, birincisi siz olacaqsınız. Sonra praktikada göründü ki, başqalarına qəzet keçirdi, amma mənə keçirmədi. Mənə niyə keçirmir? Mən də oxumaq istəyirəm axı. Orada müavin Hikmət Kazımov adlı zabit var idi. Onun vaxtında, sağ olsun, digər dövlət qəzetləri var idi ki, – “Ədalət” qəzeti də daxil olmaqla – gəlirdi və az-çox məlumatlı olurduq. Ən azı, rəsmi məlumatları dövlət qəzetlərindən ala bilirdik. Hikmət müəllimin işini dəyişib başqa “koloniyaya” göndərəndən sonra tam olaraq qəzet keçirmək yasaqlandı. Mən bu haqda kim mənimlə görüşübsə, istər Qırmızı Xaç Cəmiyyətinin nümayəndəsi olsun, istərsə də başqa beynəlxalq təşkilarlardan gələnlərə, dəfələrlə demişəm. Axırıncı dəfə 22 aprel 2018-ci ildə qəzet almışdıq. Hikmət müəllimin yerinə gələn “zampolit” ümumiyyətlə, qəzet oxumağa qadağa qoymuşdu. Kitabxanaya qəzetlər verilmirdi. Bu məsələ ilə bağlı Prezident Aparatına, nazir Fikrət Məmmədovun özünə, hər yerə müraciət elədim – olmadı. Axırda beynəlxalq təşkilatlara etdiyim müraciət Faris Abdullayevə toxundu ki, niyə mən onlara bu haqda nəsə demişəm. Təsəvvür edin ki, gündə bir saat vaxt ayrılır. Mən yaşayış sahəsindən İstehsalat sahəsinə gəlirəm, orada vəkil otağını ayırırlar, orada qəzetləri oxuyuram. Əfv Komissiyasının üzvü olan Rəşad Məcidin qəzeti olan “525-ci qəzet”i bizə vermirdilər, amma ora gələndə beş dəfə qabağında baş əyirdilər. O zaman bu adamın qəzetini içəri niyə buraxmırsınız? Rəşad Məcid müxalifət deyil ki…
– Bəs zonda kitabxana yox idi?
– Var idi.
– Orada oxuyub işləmək olmurdu?
– Kim idi bu imkanı yaradan? Oxuyub yazırsan, gəlib başının üstünü kəsdirir ki, nə yazırsan?
İşləyən qadın dustağa ayda 4 manat pul verirlər
– Sizdə istehsalat sahəsində işləyən qadınlar var idimi?
– İki tikiş sexi idi, bir xalça sexi, bir də fərdi toxuculuq sexi var idi ki, qadınlar toxuma işləri ilə məşğul olurdular. Şal və toxunma şeylərini əl işləri toxuyurdular. Mən çıxana yaxın orada 10 təndir qoydular, çörək bişirəcəklər. Bir də aşağıda qənd sexi açmaq istəyirdilər. Amma işləməyin nə mənası var ki, Əvəz bəy. O cür zəhmətin qarşılığında işçiyə ayda 4 manat pul verirlər.
– 4 manat?
– Hə, qul əməyi.
– Bizdə haradasa 105 manat idi.
– Bir yerdən gələn olanda da öz adamlarını yığırlar və tapşırırlar ki, sizdən nə qədər aldığınızı soruşsalar deyin ki, 120 manat alıram. Amma 120 manat almırlar.
– 4 manat?
– 4 manat verirlər.
– O zaman oradakı məhsulların pulu kimə gedir? Rəisə?
– Rəisə. Fərdi Toxuculuq sexi arendadadır. Hər adamdan 15 manat arenda pulu yığırlar. 4 manat alan adam 15 manatı necə verəcək? Məsələn, balaca bir xalçanı, tutaq ki, 40×60 sm olan xalqçanın toxunması 1 ay çəkir. Adam 1 ay o xalçanı toxuyur, axırda da 4 manat alır.
– Amma o xalça da gedir, özünün deyil?
– Yox, özünün deyil. Xalça gedir. Adam da 4 manat pul alır. Və yaxud da sifarişlər olurdu – Prezident Aparatı, Vəkillər Kollegiyası, Fövqəladə Hallar Nazirliyi, Ədliyyə Nazirliyinin sifarişləri olurdu. Sifarişləri çox gözəl qaydada yerinə yetirirdilər, amma…
– Qul əməyidir də. Nə qaldı demək istədiyiniz?
– Hələ çox şeylər qalıb. Ara-sıra sizə müraciət eləyərəm.
– Danışarıq. Mən hər zaman deyirəm ki, Şəmsiyyə xanım danışmır danışmır, danışanda da…
– Ölkə qarışır?
– …Yer yerindən oynayır. İndi bu müsahibə ölkəni yenidən qarışdıracaq. İrəlidə yenə müsahibələr eləyərik. Allah yolunuzu bir daha o tərəflərdən salmasın. Allah həbsdə olanların hamısının qapısını açsın!
– Amin!
– Və mən buradan deyirəm, bu gün də status yazacam, hər gün status yazacam. Qadın cəzaçəkmə müəssisəsində heç olmasa 10-15 duş kabini quraşdırılmalıdlr.
– …Və paltaryuyan maşınlar…
– Adamın tərbiyəsi olar, əxlaqı olar. Adam Azərbaycan qadınını bu istilərdə susuz buraxmaz. Təşəkkürlər.
Xural.com
Gənc siyasətçidən tarixi ekskursiya: “Ayaz Mütəllibov, Elçibəy, Heydər Əliyev necə prezident olub?”
Tural Abbaslı Azərbaycan siyasətinin ən gənc nümayəndələrindən biridir. Onun “Qaynar Qazan”da müsahibəyə çağırılması hər zaman gündəmdə olub, amma bir türlü alınmayıb. Buna ən müxtəlif səbəblər olub. Əsas səbəblərdən biri də açığı, Tural bəyin bəzən müxalifət – daha doğrusu, ənənəvi müxalifətin üzərinə yerli-yersiz getməsi olub. Allah var, ənənəvi müxalifətin üzərinə Tural bəy bəzi digər gənclər kimi getməyib, çox aşırıya qaçmayıb, ifrata varmayıb, amma hər halda əsas səbəblərdən biri bu olub. Lakin Tural bəyin siyasi həyatda oynadığı rol açıq-aşkar ortadadır və biz qərara gəldik ki, bu dəfəki qonağımız Tural Abbaslı olsun.
Tural Abbaslı müasir Azərbaycan siyasətinin əsas fiqurlarından biridir. AĞ Partiyanın sədridir. Qarabağ Komitəsində, Azərbaycan Xalq Hərəkatında təmsil olunur, aktiv hərəkətlənmələrin mərkəzində yer alır. Onun da başından sığallanmır, onun da yolu rəvan deyil, amma gündən-günə apardığı siyasətlə daha təmkinli və sağlam təməllərə oturduğu göz önündədir. Bu təmkinli davranışları ilə son zamanlar heç ənənəvi müxalifətin də üzərinə yerimir. Seçimimizdə bu siyasətin də rolu var, nə gizlədim.
Müsahibəni evlərində götürmüşük. Təbii ki, “Qaynar Qazan”ın sabit studiyası yoxdur. Bəzən verdiyimiz fasilələrin səbəbi də budur. Düzənli fəaliyyətimizi həm də ciddi əngəlləyənlər var. Biz bu haqda zaman-zaman məlumat veririk cəmiyyətə, ancaq vermədiklərimiz də var. Ona görə də müsahimizi danışdırmaq üçün lazım olan yeri tapa bilməyimiz də dövrümüzdə ayrıca bir qəhrəmanlıqdır.
Tural Abbaslının evi söküntü sahəsindədir. Evi tapdıq və evə daxil olan kimi anası, tanınmış siyasətçi, Müsavat Partiyasının Divan üzvü Başxanım müəllimənin təqdimatında canlı bir tarixin içinə düşdük sanki. Sən demə, bu ev Hacı Zeynalabidin Tağıyevin birinci həyat yoldaşına tikdirdiyi evmiş. Bu da bir problem. Məlum oldu ki, Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti bu binanı və binanın qonşuluğunda yer alan digər tikililəri də sökmək niyyətindədir. Anlaşılması o qədər çətindir ki… Hacı Zeynalabidinin tariximizdə oynadığı rol ortadadır. Onunla bağlı, onun tikdirdiyi hər bina bizim şanlı tariximizin səhifələrindəndir. Bu binaları qoruyub-saxlamaq, onları gələcək nəsillərə ərməğan etmək olmazmı? Niyə sökülsün ki, bu binalar? Tural bəylə elə bu mövzu ilə də başladıq.
Gəncdir. Təbii ki, müasir Azərbaycanın standartlarında gəncdir Tural Abbaslı. Müasir Azərbaycanın standartlarında elə mən də gəncəm. Amma Əli Kərimlinin 27 yaşında Dövlət Katibi olduğunu, Pənah Hüseynin 33 yaşında Baş nazir olduğunu – o dövrün bütün vəzifə sahiblərinin 30-40 yaş arasında olduğunu düşünəndə təbii ki, biz qocaların qocasıyıq. Bu amansız sistemdə o da çürüyənlərdən biridir. “Qaynar Qazan”da gənclər olub. Bəxtiyar Hacıyev, Ruslan İzzətli – amma onların heç biri partiya sərdi, müxalifətin atişləməz yollarında cəng edən deyillər. O baxımdan, Tural Abbaslı ilə müsahibə mənim üçün də çox maraqlı idi. Mən də gəncliyimdə bəzən müsahiblərimi zəif görəndə ləzzət alır, onları zəif göstərmək üçün zövq alırdım, amma indi müsahiblərimi zəif görəndə çox ağrıyıram. Bilirəm ki, Azərbaycanın gələcəyi bunlardır. Nə qədər zəifdirlərsə o qədər zəif olacağıq, amma nə qədər güclüdürlərsə o qədər də güclü olacağıq. O baxımdan, Tural bəyin də güclü çıxmasını istəyirdim bu müsahibədən. Çox istəyirdim…
Buna Tural Abbaslı nə qədər nail olub, onu mən deyə bilmərəm. Onu oxucular, tamaşaçılar deyəcəklər. Amma mən onu xeyli təmkinli, səbatlı, ağıllı və yetkin gördüm. Xüsusilə, çətin, tənqidi, hətta bir az da həddini aşan ironiyalı sualların qarşısında dözümlü gördüm. Bu, çox yaxşı haldır, bunu yayının gedişində də dedim. Təmkinli olmaq, dözümlü olmaq indiki siyasətdə çox önəmlidir. Bunu bacara bilirsənsə, uğur qazanmaq ehtimalın var. Dövrümüzün Azərbaycanının hakimiyyəti də, müxalifəti də, hətta qeyri-hökumət sektoru da, vətəndaş cəmiyyəti də çox amansızdır, çox zalımdır. Bizim mühit indi yıxdığını kəsəndir, şər-böhtanla dost-yoldaş olandır, söyüşü çörək yerinə yeyəndir, bu mühitdə baş çıxarmaq çox çətin və məşəqqətlidir. Mən Tural Abbaslını baş çıxaran görürəm və əminəm ki, elə də olacaq. Sona qədər gedəcək və sonu gətirəcəklər bu cavanlar. Allah onları da, bizi də utandırmasın!
Hə, onu az qala unutmuşdum. Tural Abbaslı hələ subaylığın daşını atmayıb. Müsahibədən əvvəl də, müsahibədə də, ondan sonra da bu haqda rəsmi və qeyri-rəsmi danışdıq. Demədi, amma ucundan-qulağından hiss etdim ki, gəlin namizədimiz var, amma bu namizəd Tural bəyi yaman qorxudub. Sər verir sirr vermir. Mən söz verdim ki, bütün siyasi sistemi ayağa qaldırar, elçiliyə gedər, yalvarar-yaxarar, lazım gələrsə döyüşər və qızı alarıq. Tural bəy də söz verdi ki, bu il – 2019-cu il ərzində subaylığın daşını atacaq. Başqa yolu da yox zatən. Millətə xidmət etmək həm də onun üçün dəyərli və faydalı övladlar yetişdirməkdir. Zaman isə ötür. Başxanım müəllimə də o qutlu günü arzulayır. Güman edirəm ki, Tural bəyin namizədini biz də tanıyırıq və güman edirəm ki, gəlinimiz hətta mənim yazdıqlarımı da oxuyacaq. Gəlinbacımız, biləsən ki, hövsələmiz tükəndi, daşı ətəyindən tök, Turalı hizaya gətir və bu il toyunuzu edək. Tural Abbaslının gələn ilə qədər limiti var, biləsən…
Nə manidardır ki, “Qaynar Qazan”da ötən qonağımız Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibov olmuşdu. İlk prezidentdən sonra sıra Tural Abbaslıya gəldi. Üç dəfədir prezident İlham Əliyevdən “Qaynar Qazan” üçün müsahibə istəmişəm. Mən bütün son açılımların hamısına o zaman inanacağam ki, İlham Əliyevlə “Qaynar Qazan”da müsahibə götürüm. Deməli, Tural Abbaslıdan sonra İlham Əliyev ola bilər “Qaynar Qazan”ın qonağı. Bunun özü də maraqlıdır və bəlkə də bir əlamətdir. Təki bütün əlamətlər xoş olsun…
İndi isə keçək müsahibəyə. “Qaynar Qazan”ın budəfəki müsahibi AĞ Partiyanın sədri, gənc siyasətçi Tural Abbaslıdır.
Əvəz Zeynallı,
“Qaynar Qazan”
I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:
“Qaynar Qazan”da Tural Abbaslı (I hissə): “Parçalanmanı Arif Hacılı etdi”-VİDEO
II hissəni buradan oxuya bilərsiniz:
“Qaynar Qazan”da Tural Abbaslı (II hissə): “Yaşasın Kim Çen İn!”-VİDEO
III – sonuncu hissə
Bütün Azərbaycan xalqı kadr potensialıdır
– Nurlan Mirəli yazır: “Tural bəy, hakimiyyətə gəlməyə hazırsınızmı? Yoxsa siz də Erkin Qədirli kimi özünüzü hazır görmürsünüz? Və hakimiyyətə gəldiyiniz təqdirdə dövləti idarə edə biləcək kadr potensialına sahibsinizmi və önəmi postlar tutacaq kadrlarımız varmı?”
– “Hakimiyyətə gəlmək” dedikdə, Azərbaycanda heç kimə sirr deyil ki, güclü, mərkəzləşdirilmiş prezident üsul idarəsidir. Yəni burada əsas olan parlament, Nazirlər Kabineti də o gücdə deyil. Mən özümü şəxs olaraq buna hazır bilirəm, əgər hazır bilməsəm, 2018-ci ildə prezidentliyə namizədliyimi verməzdim. “Hakimiyyətə gələndən sonra kadr potensialım varmı?” – təbii ki, var. Şərt deyil ki, mən hakimiyyətə gələndən sonra ancaq mənimlə bir komandada olan insanlarla işləyim. Səhv eləmirəmsə, bu gün Azərbaycanda 30 minə yaxın təyinatlı vəzifə var. 30 minlik kadr potensialı haradan ola bilər? Amma bütün Azərbaycan xalqı sənin kadr potensialındır. Necə ki, bugünkü hakimiyyətin komandasında kadr potensialı neçə faizdir? Zamanında onlar da 91-lərə daxil idilər…
– Heç yoxdurlar, keçmişdən – 91-lərdən heç kim qalmayıb.
– Heç kimə sirr deyil. Bir gün rəssamlar arasında sorğu keçirirlər ki, “dünyanın ən güclü rəssamı kimi hesab edirsiniz?” Hərə iki ad yazmalı idi. Hamı birinci öz adını yazır, ikinci isə başqasını. Sorğuda iknci yazılan ad əsas götürülür, çünki heç kim özünü ikinci olaraq görmür. Yəni bütün sahələrdə belədir. Hamı yaxşı bilir ki, bu sahənin mütəxəssisi kimdir, bu sahənin güclü bilicisi kimdir. Fərqi yoxdur, mənimlədir, qeyrisi ilədir. Kadr problemi yoxdur. Əsas siyasi iradədir. Siyasi iradə olandan sonra… Necə olur ki, eyni düşüncəli gürcü xalqı Saakaşvilinin apardığı islahatlara tabe olur. Halbuki Şevardnadzenin hakimiyyəti dönəmində eyni gürcü xalqı korrupsioner və rüşvətxor idi. Məncə bu məsələlərdə siyasi iradə önəmlidir.
Fəxr elədiyimiz, qürurlandığımız bir qəhrəmanlıq günümüz yoxdur
– Natiq Ələkbərov soruşur: “Tural bəy öz partiyasının platformasını nə zaman xalqa təqdim edəcək? Tural bəy mənim fikrimcə, siyasətdə heç bir uğur qazana bilməyəcək. Çünki dünyanı idarə edən ABŞ və Qərb dairələri kimi istəyir hakimiyyətə onu da gətirir”.
– Bizim platformamız bu və ya digər formada bəllidir. Onunla bağlı kiçik sənədimiz də var. Əgər bəy, istərsə, ona da göndərə bilərik. Yəni bizim rəngimiz, tutduğumuz xətt bilinir. Biz milli görüş, milli xətt üzərindəyik. Bu xətlə də gedəcəyik. Avropa, Amerika məsələsində də biz onun kimi utopik fikirlərdə deyilik.
– “Milli görüş” Ərdoğanın milli görüşüdür?
– Təbii ki, hər dövlətin özünə görə nüansları var. Biz milli xətt üzərində siyasətimizi aparırıq və mən Azərbaycanda hakimiyyətə gəlmək üçün Avropadan – 9 və ya 12 dövlətdən və yaxud da kimlərdənsə icazə almaq niyyətində deyiləm. Yəni zamanında kimsə nəsə deyibsə, desin. Amma mənim kimlərdənsə icazə almaq fikrim yoxdur. Mənə Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları səs versinlər, kifayətdir. Azərbaycanda seçilmək üçün mənim gedib kimdənsə razılıq almaq kimi bir niyyətim yoxdur və belə razılaşmanın da tərəfdarı deyiləm. Çünki bu gün onların razılığı ilə hakimiyyətə gələn, sabah da onların razılığı ilə hakimiyyətdən gedər. Bu gün kifayət qədər nümunələr var ki, xalqın dəstəyi ilə hakimiyyətə gəliblər. Elə Ərdoğanı götürək. Bəyəm o, hakimiyyətə Avropa, ya da Amerikanın dəstəyi ilə gəldi? Və yaxud da zamanında Mursi Misirdə Avropanın, Amerikanın dəstəyiləmi seçilmişdi? Amerika qulağının dibində olan Kubada hakimiyyəti dəyişə bilmir. Venesuelada Maduronun, ondan qabaq da Uqo Çavesin başına açmadıqları oyun qalmadı. Var, nümunələr var. Odur ki, biz balaca, kiçik dövlət ola bilərik, amma öz xətti olan dövlət olmalıyıq. Baxın İsrail də balaca dövlətdir. Kimsə deyə bilər ki, İsrail dünya iqtisadiyyatına, siyasətinə, təhlükəsizliyinə təsir eləmir? Nümunələr çoxdur. Bizim özümüzə inamımızı, etibarımızı öldürüblər. Bizə aşağılıq kompleksini sırıyıblar. Baxın, adi bir nüans deyim. Bizim müasir tariximizə baxsanız, faciə günlərimizin sayı bayram günlərimizdən çoxdur. Yanvarda 20 Yanvar, fevralda 26 Fevral Xocalı soyqırımı, martda 31 Mart soyqırımı, apreldə, mayda, iyunda hansısa rayonlarımızın işğalı. Hər ay hansısa matəm, hansısa faciə günümüz var. Bizdən başqa heç bir xalq bu qədər matəm gününü qeyd eləmir. Bizim bir qəhrəmanlıq günümüz yoxdur, bizim fəxr elədiyimiz, qürurlandığımız gün yoxdur. Bayaq sual vermişdilər ki, “cümhuriyyətçi partiyadan çıxıb xilafət təfəkkürü ilə…”
– Hə…
– Mən xilafət təfəkkürü ilə yaşamıram… Çox istərdim ki, bugünkü Türkiyə Cümhuriyyəti Osmanlı imperiyasının zamanında olduğu gücdə, təsir imkanlarında olsun. Bizim də Nadir Şahımız, Şah Qacarımız var. Biz niyə elə özümüzü Rəsulzadənin davamçısı olaraq…
– Şah İsmayılımız var…
– Tariximizdən danışanda Rəsulzadə və yoldaşlarından danışırıq. Bəs, onlardan əvvəlki tariximiz? Onlardan qabaq Nadir şahı, Qacar şahı, Şah İsmayılı kimə verək? Biz bu regionun ən böyük dövlətlərindən biri olmuşuq.
Loqotipimiz Nadir şah Əfşarın damğası və Osmanlının laləsidir
– Onları da İran, fars alıb…
– Bizim partiyanın loqotipində Nadir şah Əfşarın damğası var. Adımız və emblemimizə Nadir şah Əfşarın damğasını və Osmanlının laləsini daxil etmişik. Yəni bizim üçün bu iki dövlətin birliyi önəmlidir. Bu iki dövlətin sintezi, birlikdə fəaliyyəti önəmlidir. Bu, o demək deyil ki, biz onları birləşdirək, onlar bizə birləşsinlər. Yəni bilirsinizmi, kökümüzə qayıtmaq lazımdır. Biz xanlıqlar dönəmindəki Azərbaycan deyilik. Biz Nadir şah, Qacar şah dönəmində olan Azərbaycanıq. İndi İranın ərazisində olan Azərbaycan türk dövləti olub. XX əsrin əvvəllərində orada farslar Qacarlar sülaləsini devirərək hakimiyyətə gəliblər. Məncə, tariximiz bir az ədalətli yazılsa, adamlar anlayarlar ki, biz nəyi demək istəyirik.
Xalqın övladı burada iş tapa bilmir, öz övladın Avropada yağ-bal içində yaşayırsa…
– Kamal İlhamoğlu: “Tural bəy, siyasi təcrübəniz qədər yaşı olmayanların və siz siyasi məhbus olsanız da, ölkədə İlham Əliyevin adını çəkməyə qorxanların sizə verdiyi mənasız suallardan bezmədiniz ki?”
– Sağ olsun. Siyasət budur, “çünki oldun dəyirmançı, çağır gəlsin dən, Koroğlu”. Onu da deyirlər ki, “əgər canavardan qorxursansa, o zaman meşəyə niyə girirsən?” Biz bu tənqidləri, ironiyaları qəbul eləməsək…. Peyğəmbərimizə belə lağ eləyiblər, peyğəmbərimizi belə daşa basıblar. Biz hələ maşallah… Mən xalqımdan qətiyyən narazı deyiləm. Baxın, xalqımızı da qətiyyən aşağılamıram. Bu xalq tankın, topun qarşısında duran xalqdır. Baxmayaraq ki, bəziləri, hətta özlərini siyasi lider kimi qələmə verənlər də durub xalqa dərs keçirlər: “Nə qədər qorxacaqsınız? Nə qədər çəkinəcəksiniz? Çıxın meydanlara… Haqqınızı tələb eləyin!” O adama sual vermək lazımdır ki, “Bu xalq çıxdı da meydanlara, sonra da səni hakimiyyətə gətirdi. Nə elədin? Özün o qabiliyyətlə gəlmişdin hakimiyyətə?” Bizim xalq kifayət qədər cəsarətlidir, kifayət qədər də siyasi biliyi var və kifayət qədər də uzaqgörəndir. O bilir kimə, nə vaxt, necə dəstək verəcək. İsmayıllıda olanları bilirsiniz. Oradakılar qorxaq idilər? İsmayıllını bir söyüşə görə yandırıb ayağa qalxdılar. Ondan qabaq siz eşitmişdiniz ki, İsmayıllıda xalq ayağa qalxıb desin ki, “bizim seçki hüququmuz pozulub”? Yox. Ondan qabaq eşitmişdiniz ki, xalq qalxıb desin ki, “sərbəst toplaşmaq azadlığımız pozulub”? Yox. Bizim xalqın dəyərləri başqadır. Eşitmisiniz ki, bizim xalq qalxıb desin ki, “niyə bizim pullarımız Panamada ofşor zonalardadır?” İsmayıllı qalxmışdı? Yox. Quba qalxmışdı? Yox. Amma bizim xalqın dəyərləri var. Sən əgər xalqının dilində danışmağı öyrənməyəcəksənsə, xalq sənə niyə dəstək versin? Sənin xalqının övladı burada iş tapa bilmir, öz övladın Avropada yağ-bal içində yaşayırsa, xalq sənin arxanca gələr? Kim üzərinə götürür, götürsün. Yəni mən özümün, xalqımın gələcəyinə inanmıram, övladımı xaricə göndərirəm ki, “övladım, get orada özünə gələcək qur”, buradakı gəncləri də meydanlara çağırıramsa, xalq mənə səs verməz də. Səs verməməlidir də. Mən xalqımdan razıyam. 35-36 yaşım var və azdan-çoxdan da mübarizəmiz olub və xalqımız o mübarizəyə görə kifayət qədər hörmət də eləyir, ehtiram da eləyir, azdan-çoxdan tanıyırlar da. İnsanlar olub ki, illərlə mübarizə aparıblar, heç adları bilinmir. Nəsiman Yaqublu, səhv eləmirəmsə, 1989-cu ildən bu yana elə bir kitab yazdı.
– Ensiklopediya.
– Hə, ensiklopediya. Orada elə insanlar var ki, ömürlərini türmələrdə keçiriblər, səhv eləmirəmsə, üçrəngli bayrağı 1969-cu ildə Qız Qalasının başından asıb adam. Heç adını bilən yoxdur. Amma bu gün bizim mübarizəmiz azdan-çoxdan varmı, yoxmu, insanlar tanıyır. Məsəl üçün siz də gəldiniz, müsahibə aldınız. Ona görə də mən xalqımdan narazı deyiləm. Eybi yoxdur, qoyun belələri də olsun, suallarını da versinlər.
– Qabil Əliyev soruşur: “Sualımı səsləndirsəniz, sevinərəm. Tural bəy siyasi fərdilik və yaxud da özünəməxsusluq əvəzinə niyə siyasi yamsılama və ya özünübənzətmə yolunu tutub? Bəy necə fikirləşir, siyasi şəxsiyyətlərin öz imzaları yoxdursa, siyasi səhnədə qalmağın nə mənası var?”
– Bəylə tamamilə razıyam. Hər bir siyasi kimliyin özünün siyasi xətti, xarakteri olmalıdır. Bəy yəqin məni tanımır. Yəqin o məni AK parti söhbətindən sonra tanıyıb. Mən 2000-ci ildən partiya üzvü olmuşam. Yəni 2000-ci ildən… Əvəz bəy, siz də siyasi səhnədə olmusunuz…
– Deyim ki, suallara dözümlülüyünüz xoşuma gəldi. Yəni ən sərt, ən qıcıq suallara, baxıram da çox hövsələ ilə cavab verirsiniz…
– Bizim şəxsi düşmənçiliyimiz yoxdursa, sağ olsun ki, vaxtını ayırıb sözünü deyir, sualını verir. O əgər bizə elə sual verirsə, demək biz onu inandıra bilməmnişik. Amma inandıracağıq. Baxın, “siyasi xarakter”lə bağlı məqama cavab verim. 2000-ci ildən mən Müsavat Partiyasının üzvü olmuşam, artıq 2019-cu ildir. 19 ildir məni tanıyanlar bilir. Siyasi sektorda kifayət qədər nüfuzlu insanlar var ki, onların heç olmasa birindən soruşun, “ondakı Tural Abbaslı ilə indiki Tural Abbaslı araslında dünyagörüşü səviyyəsinə görə, siyasi baxışlarında fərq varmı?” Ərdoğan 2000-ci illərdə hakimiyyətə gəlib. O illərdən sonra ortaya xarakter qoyub. İnsanlar “yamsılamaq” deyəndə tutalım, məni onunla eyniləşdirirlər. Mən zatən doğulandan, formalaşandan beləyəmsə, günahımdır ki, indi kiməsə oxşayırıq? Bəs yaxşı, özlərini Nelson Mandelaya oxşadanlar niyə bu sözləri demirlər? “Mən bu dövlətin Saakaşvilisi olacam!” deyənlərə niyə lağ eləmirlər? Mən deməmişəm ki, Ərdoğan olacam. Mən Tural olacam və Ərdoğanla bizim hər hansı xarakterimiz üst-üstə düşürsə, düşsün, ya düşməsin, o başqa məsələdir. Amma baxın, açıq-aşkar deyirlər, “mən Saakaşvili olacam” , biri deyir ki, “Mən Lex Valensa olacam!”, o biri deyir ki, “mən Rəsulzadəyə oxşayıram. Baxın, belə duranda profilimə baxın, necə ona oxşayıram”. Yəni bunu demirlər, amma mənim eləmədiklərimi də üzərimə qoyurlar.
– Profilindən özünü Rəsulzadəyə oxşadan kimdir?
– Kifayət qədər elə adamlar var.
– Var, düz deyirsiniz. Hətta özünü Heydər Əliyevə oxşadanlar da var. Mən bir deputat tanıyıram, məhz profildən şəkil çəkdirib yayır ki, Heydər Əliyevə oxşasın.
– Oxşadanlar da, bənzədənlər də var. Bəy, yenə deyirəm. Niyə bizə gələndə bu “yamsılama” olur, digərlərinə gələndə bu yamsılamaq olmur? Bu, nə anlayışdır. 2005-ci ildə biz Ukraynanın rəngini götürdük e… Biz deyəndə hansısa partiyalar. Heç kim onlara demədi ki, “Nə narıncı inqilabıdır bu? Özünüzə bir rəng tapmadınız ki, narıncı seçdiniz?” Düz deyirlər də, o qədər spektrdə bir başqa rəng tapa bilmədiniz? O yamsılamaq olmur, nə bilim, adlar yamsılamaq olmur, hətta şəkilləri də var məndə, təbliğat plakatlarına Saakaşvili ilə, Yuşenko ilə, Timoşenko ilə şəkillərini qoyurlar, bu yamsılamaq olmur, amma bizim adi ideologiyamız, siyasi xəttimiz üst-üstə düşəndə deyirlər ki, yamsılayırsınız. Qardaş, biz eyni düşünə bilmərik? Yəni neçə dənə siyasi xətt var ki? Biz yenidəın kosmosdan başqa bir yeni ideologiya gətirək?
– Gülağa Əliyev yazır: “Siz inanırsınızmı ki, dinc və sivil olaraq bu hakimiyyəti dəyişmək olar?”
– Bilirsinizmi, inanmıram desəm, bunun alternativi nədir? Əlimizə silah alıb küçələrəmi çıxacağıq? Yoxsa, tankımız, topumuzmu var? Fərqi yoxdur, baxın. Müstəqil Azərbaycan Respublikasının ilk prezidenti Ayaz Mütəllibov necə prezident olub? Elçibəy necə prezident olub? Heydər Əliyev necə prezident olub? İlham Əliyev necə prezident olub? Biz tarixdən öyrənirik. Onların heç birində hakimiyyətə gələrkən qan tökülməyib. Amma hakimiyyətə gəlmələri də heç birində hamar keçməyib. Yəni biz də hər şeyin hamar keçməsinin, sivil yollarla olmasının tərəfdarıyıq. Amma yenə də söz sahibi xalqdır. Xalq nə qərar verəcəksə, o, xalqın qərarıdır.
Bu hakimiyyətə qarşı ağ eləyəcəyik
– Sizi tənqid edən suallar çoxdur. Amma təqdir eləyənlər də var. Cavid Hacıbəyli yazır ki, “Müsahibəni maraqla gözləyəcəyik…”
– Sağ olsun…
– Mehman Muradov Əlibəyli yazır ki, “Uğur olsun!” Piri Kazımlı yazır ki, “bu ölkəyə Tural bəy kimi savadlı kadrlar lazımdır. Eşq olsun! ”
– Piri bəylə tam razıyam. (Gülür…)
– İman Yusifoğlu yazır: “Var ol, Tural bəy”. Burada Amal Abuşov təriflərin bəzilərinə etiraz eləyir. Deyir, “Ağ eləmıəyin!”
– Baxın, bizim hətta belə bir şüarımız da var: “Haqsızlığa qarşı ağ eləyəcəyik!”, “Saxtakarlığa qarşı ağ eləyəcəyik!”, “Korrupsiyaya qarşı ağ eləyəcəyik!”, “Haqqın yeyilməsinə qarşı ağ eləyəcəyik!”. Niyə eləmirik ki? Ağ eləyəcəyik, hə. Bizim haqqımızı kim yeyirsə, ona qarşı ağ eləyəcəyik. Bu hakimiyyətə qarşı ağ eləyəcəyik. Niyə eləməyək? Biz buyuq, eləyəcəyik. Kimdən çəkinirik?
– Rəşid Nazim yazır ki, “Kimliyindən asılı olmayaraq bu hakimiyyətlə mübarizə aparan hər bir vətəndaşa, istər partiya sədri olsun, istərsə də yox, dəstək olmaq lazımdır. Ona uğur diləmək lazımdır. Tural bəyə də tutduğu yolda sadəcə uğur diləyəmiz qalır. Eşq olsun!”…
– Sağ olsun…
– Cavanşir Abbaslı yazır: “Eşq olsun, başqanım Tural Abbaslıya!”
– Yaxşı ki, öz dostlarımız var, tərifləyirlər.
– Vətəndaş və İnkişaf Partiyası yazır ki, “Hər ikinizi salamlayırıq. Tural bəyə də uğurlar arzulayırıq”.
– Çox sağ olsunlar, minnətdaram.
– Azad Lətifov yazır ki, “Tural bəy gənc və perspektivli siyasətçidir. Mən Tural bəyə tutduğu mübarizə yolunda uğurlar diləyirəm. Eşq olsun!” Yəni bunları da deyənlər var. Bizim başqa kateqoriyadan olan 1-2 sualımız qalır. İndi son bir neçə suala keçəcəm. Şamil Beydullayevlə Şəfi Şəfiyev arasında atışma-dialoq var. Onları tanıyırsınızmı?
– Şəfi Şəfiyevlə hətta sutkalıqda da bir yerdə olmuşuq.
Gələcəyin Rəsulzadəsi, Nelson Mandela
– Hə, burada “sutkalıq”la bağlı da məsələ var. Şamil yazır ki, “Tural bəy gəncliyin lideri və gələcəyin Rəsulzadəsidir”…
– Əstəğfürullah…
– “Ona həmçinin kiçik bir iradım var. İsa Qəmbərin xasiyyəti deyəsən, Tural bəyə də keçib. Yəni siyasi ölüləri diriltmək və onlara süni nəfəs vermək. Sualım isə, “26 ildir eyni taktika ilə gedən köhnə müxalifət həmişəki kimi uğursuzluq əldə edir. Sizin də onlarla birgə qocalmaq fikriniz var, ya taktikanı dəyişib uğur əldə edəcəyinizə inanırsınız? ” Burada Şəfi Şəfiyev qeyd edir ki, “Tural bəy Nelson Mandeladır”
– Yox, mənim belə bir iddiam yoxdur.
– Şamil bəy yazır ki…
– Baxın, Nelson Mandela deyirlər e…
– Hə…
– Əvəz bəy, Nelson Mandela kim olub?
– Vallah, Nelson Mandela yazıq bir adam idi…
– Terrorist olub, bəy. Terrorist olub.
– Elə o terrora görə də 27 il həbsdə yatıb.
– Terrorist olan bir adam hətta türmədən belə həyat yoldaşı vasitəsilə terror aktlarının həyata keçirilməsi üçün tapşırıqlar verib. İndi özlərinə liberal deyənlər, “insan həyatı hər şeydən dəyərlidir” deyənlər Mandelanı özlərinə kult seçirlər. Mən bir söz demirəm e… Mandelanın mübarizəsi var, xalqı yolunda eləyib. Yəni siz üzünüzü göstərin də. Biz aprel döyüşlərində Lələtəpə uğrunda bu qədər şəhid verdik. “Olmaz, anaların göz yaşına dəyməz!” deyənlər indi Mandelanı qəhrəman elan ediblər. Mənim Mandela olmaq fikrim yoxdur, mənim terrorist olmaq fikrim yoxdur. Mandela öz xalqının qəhrəmanı olub, amma həm də terrorist olub, terror aktları törədib.
– Amma ona uzun illər apardığı mübarizəyə görə dəyər verirlər. 27 illik böyük bir mübarizənin önündə gedib.
– Yaxşı, amma məsələdə ölüm var.
– Ölüm hadisəsi Yasir Ərəfatda da var idi.
– Mənim üçün problem deyil e… amma bir öldürənə demokrat deyib, o biri öldürənə kimsə diktator deyirsə, onun xarakterində problem var. Mənim üçün o məsələlər aydındır. Xalqın azadlığı uğrunda ölərlər də, öldürərlər də, torpağın azadlığı uğrunda ölərlər də, öldürərlər də. Yəni mənim Mandela olmaq fikrim yoxdur. Heç 27 ilimi türmələrdə keçirmək fikrim də yoxdur.
– Şəfi Şəfiyev yazır: “6-7 may NİDA-çıların məhkəmə proseslərindən sonra həbs olunanda bir maşında idik. Nəsimi rayon məhkəməsi ona sutkalıq verəndə reaksiyası gözümün qabağındadır . Bu nə məsələ idi? Ondan sonra deyəsən mübahisələr yatışır.”
– Şəfi Şəfiyev gənclər sektorunda fəal olan gəncdir. Şəxsən dostluğumuz da var, görəndə bir-birimizlə görüşürük. İdeyalarımızı qəbul eləmirlər, amma Şamiıl də deyəsən orada onun həyəcanlamağından yazıb: “sən də həbs cəzası alanda həyəcanlandın, bir az çəkindin, gözlərin doldu”. Ola bilər. Çünki adam mübariz deyil, gündə bizim kimi tutulmur ki, öyrəşsin. O da adi vətəndaşlarımızdandır. Şəfi ilə zarafatımız da var. Amma bəzən ona da “dindoş, filandoş” kimi söhbətlər yaraşmaz. Çünki yenə qeyd edirəm, özlərinin dəyər verdikləri məsələnin kökünə gedəndə görürük ki, onların böyük əksəriyyəti çox çürük dəyərlərdir. Mən hər dəfə bu haqda yazıram. Sən demə, Azərbaycanda ən böyük problem ailədə zorakılıq imiş, azyaşlı uşaqların evləndirilməsi imiş… Hansı ki, bu problemlər Azərbycanda ən son yerdə duran problemlərdir. Amma bütün Qərb mətbuatı yalnız bu məsələləri işıqlandırır.
– Əsas problemi qabartmağa cəsarət eləmirlər, ona görə də bu məsələlərin üzərinə gedirlər. O problemlərin hamısı təbii ki, aradan qaldırıla biləcək məsələlərdir.
– Onlar yeri gələndə istəyirlər ki, o məlumatlar da oxunsun. Axırıncı dəfə bir oğlanı çıxarıblar, “vizajist olmaq istəyirəm” deyir. Sifətində də makiyaj. Biz bu təbliğatın əleyhinəyik. A kişi, bizim öz dərdimiz, öz dəyərlərimiz var. Kim bu dəyərlərlə yaşamaq istəmirsə, o dəyərlərə qiymət verən yerdə yaşasın. Mən dəyərlərimizə qiymət verməyən şeyləri qəbul eləmirəm, kim də bu dəyərləri təbliğ edir, onlar mənə səs verməsinlər. İstəmirəm mən onların səsini.
Bu gün Qarabağ məsələsi cəmiyyətin bir nömrəli məsələsi halına gəlibsə…
– Son suallarımıza yetişdik. Davud Atakişiyev yazır, bu, həm də yəqin ki, mənə ünvanlanan sualdır: “Qarabağ Komitəsi yaranıb. Lakin bu da acı bir həqiqətdir ki, bir işə yaramır. Çünki etdiyiniz bütün təkliflər hakim partiya tərəfindən qəbul edilmir. İkincisi də, iqtidarın bütün müxalifətlə anlaşmayacağı bəllidir. Deyin görüm, içinizdəki rəqibinizlə bacarmadığınız halda dünyanın baş edə bilmədiyi bir məsələyə qarışmağınız nə dərəcədə doğrudur? Bir halda deyirsiniz ki, YAP Qarabağ məsələsinin həllini istəmir. İndi deyin, sizə necə güvənim, nə etmək istəyirsiniz? Əvəz bəy və Tural bəy sualıma cavab verin”. Elçin Aztürk yazır: “Tural bəy, sizin Qarabağ Komitəsində, AXH-də nə işiniz var? Heç kənardan baxmısınızmı ki, kiminlə bir masa arxasındasınız?” Elşən Abbaslı da ona cavab yazır ki, “Özü nədir ki? Elə layiq olduğu adamlarla da bir yerdədir…”
– Bilirsinizmi bəy, mən bu nüansı bayaqkı suallarda da keçmişdim. Yəni siyasətdə belə “Atalar və oğullar” qarşıdurması yaratmağa çalışırlar. Mən bu gün Qarabağ məsələsində və yaxud da digər məsələlərdə eyni masa arxasında oturduğum insanların böyük əksəriyyəti ilə fəxr edirəm. Onlar zamanında müstəqilliyimizin qazanılmasında imzaları olmuş, bu dövlətin idarəçiliyində ən yüksək postlar tutmuş insanlardır. Normal dövlətlərdə elə adamlar xüsusi statuslarla təmsil olunurlar. Hətta yaşlananda belə həmin dövlətin təmsilçiliklərini edirlər. Yəni onlarla bir yerdə olmaq və onlardan nəsə öyrənmək mənim üçün fəxrdir. Burada nəsillərarası xələflik-sələflik söhbəti, varislik məsələsi var. Artıq təcrübənin, enerjinin gənc nəslə ötürülməsi və onun da gənclərin enerji və təcrübəsi ilə birləşdirilməsi, sintez edilməsi kimi məsələlərdə problem var. Bizim də, gənclərimizin də bu məsələlərdə problemləri var ki, onlarla dil tapmırıq, yaxud da yaşlı nəsildə də bəzi qısqanclıq, özünəvurğunluq var ki, onlar da bu sintezi eləməkdə maraqlı görsənmirlər. Mən Qarabağ Komitəsində və digər platformalarda – AXH və s. olsun – olan bir çox insanlarla fəxr edirəm. Təbii ki, başqa yerlərdə olan insanların hamısı ideal deyillər ki… heç ola da bilməz. Biri üçün qəhrəman olan digəri üçün qəhrəman deyil. Hər kəsin öz baxış bucağı var. Lakin qəbul etməsə də, Qarabağ Komitəsi kifayət qədər ciddi işlər görür. Bəy də bu komitənin adını çəkir, Qarabağ problemindən danışır. Biz 2005-ci ildə – Narıncı inqilablar ərəfəsində – Nərimanov dairəsində sorğu keçirmişdik. Sorğu ondan ibarət idi ki, Azərbaycan vətəndaşlarını narahat edən üç əsas problemi tapacaq və bizim də namizədimiz həmin üç problemi teleefirdəki çıxışı zamanı vurğulayacaq. Siz bilirsinizmi Qarabağ problemi neçənci yerə düşmüşdü?
– Sonuncu?
– 7-8-ci yerdə idi. Birinci gəlirdi işsizlik problemi, kommunal məsələlər, təhsil, səhiyyə və s. mən aprel döyüşlərinə qədər o sorğunun təsirində idim və düşünürdüm ki, sabah istənilən halda, istənilən hakimiyyət Qarabağı ermənilərə güzəşt eləsə, bu xalqın reaksiyası sıfır olacaq. Amma aprel döyüşlərində mən gördüm ki, xalqımız Qarabağa da, işğal altında olan digər torpaqlarımıza da sahib çıxır, mən səhv fikirdə imişəm. Ona görə də, əgər bu gün Qarabağ məsələsi cəmiyyətin bir nömrəli məsələsi halına gəlirsə, demək ki, bu Qarabağ Komitəsinin fəaliyyətidir. Yəni prioritet məsələ kimi bu gün hakimiyyət də, müxalifət də ondan danışır. Belə də olmalıdır. Necə qaytaracağıq? Bilirsinizmi, silahla alınan torpaqların necə qaytarıldığını hamı bilir. Bunu deməyə ehtiyac da yoxdur. Qan tökərək torpaqlarımızı işğal edənlər səninlə bir masa arxasında oturub, danışıqlar yolu ilə sənə torpaq qaytarmazlar. Danışıqlarla torpaq qaytarılsaydı, o zaman Fələstin-İsrail məsələsi bu günə qədər həll olunardı. ABŞ-ın özünün dünyanın neçə ölkəsinə ordu yeritdiyini saysam bitməz, orada indi də müharibə aparır. Əgər ABŞ dünya demokratiyasının beşiyi sayılırsa, niyə Suriya məsələsini danışıqlar yolu ilə həll eləmədi? Niyə İraqı, Əfqanıstanı həll eləmədi? Bu gün hətta Venesuellanı təhdid eləyir ki, qoşunlarını yeridəcək. əgər danışıqlar yolu bu qədər effektiv idisə, onlar da eləsinlər də. Bizim insanlarımız dünyaya daha çox xitab edirlər, dünyadan daha çox gözləntiləri var, nəinki özümüzkülərdən. Mən inanmıram ki, əgər sabah biz öz torpaqlarımızı işğaldan azad eləsək, kimsə gəlib bizə deyəcək ki, “niyə torpağını azad elədin?” Biz sadəcə olaraq o fədakarlığa hazır olmalıyıq.
AXH-nin formalaşmasında bəzi anlaşılmazlıqlar oldu
– Azərbaycan Xalq Hərəkatının perspektivini necə görürsünüz? Çünki mən bilirəm ki, bu yaxınlarda sizin orada sədrlik dönəminiz başlayır.
– AXH zamanında sizin də təmsil olunduğunuz Qarabağ Komitəsinin zəminində daha güclü vüsət aldı. Oradakı insanlar, təşkilatçılarından ibarət olan ilk siyahını da siz çıxardınız. Sizi tənqid edənlər də oldu. Hətta siyahıda adların yeri ilə bağlı narazılıqlar da oldu. Təşkilata kim gələcək, kim gəlməyəcək və s. kimi məsələlər əslində Qarabağ Komitəsində niyə vüsət aldı? Çünki Qarabağ Komitəsi sırf Qarabağ problemi ilə məşğul olurdu. Yəni orada təmil olan insanlar da siyasi kimliklərdir. Siyasi kimliyi olan adamlara demək ki, siyasətlə məşğul olma, uyğun deyil. O baxımdan ideya olaraq AXH – Azərbaycan Xalq Hərəkatı ideyası ortaya çıxdı. Düzdür, AXH-nin formalaşmasında bəzi anlaşılmazlıqlar oldu, bəzi insanlar, məsələn Pənah Hüseyn, Sərdar Cəlaloğlu, İqbal Ağazadə rəhbərlikdə təmsil olunmadılar. Amma partiya olaraq orada təmsil olundular. Strukturlaşmada bəzi fikir ayrılıqları oldu. Hələ yeni başlayıb. Bu gün xalqın reaksiyasına, xalqın AXH-nə olan etimadına, inamına baxsaq perspektivli ola bilər. Yəni bunun uğurlu olub-olmayacağını mən düşünürəm ki, ora toplaşan insanlar həll edəcəklər. Bir hərəkat yarananda ya qalibiyyətə, ya da məğlubiyyətə məhkum deyil. Onun atdığı addımlar, yürütdüyü siyasət bunu göstərəcək. Hələ müasir siyasi imkanlar daxilində nə etmək mümkündürsə, eləyirik və ümid edirəm ki, inşallah, nələrsə ola bilər.
Bu il imperatorluğu təhvil verəcəm
– İnşallah. İndi mən gəlirəm sonuncu sualımıza. (Gülür…) Deməli, biz bayaqdan sizin evinizdəyik. Müsahibəyə başlamazdan əvvəl ananız Başxanım müəllimə ilə söhbət elədik. Aydın oldu ki, əziyyət çəkir, yorulur, şikayətlənir.
– (Gülür…)
– Əli Sabirabadlı Kərbəlayı da soruşur. Yazır ki, “Tural bəyi salamlayıram. Tural bəy “sulatanlığ”a nə vaxt son verəcək?” Azərbaycan xalqında bir məsəl var ki, onun özünün ailəsi yoxdursa, hələ evlənməyibsə, bu millətə nə iş görə bilər? Ona görə biz də istəyirik ki, buradan həm Başxanım müəlliməyə, həm də bizim tamaşaçılara sizin subaylığın son qrafik tarixini açıqlayaq.
– Düzdür, deyirlər ki, “subaylıq sultanlıqdır”, amma bizimki artıq imperatorluğa gedir. (Gülür…)
– Hə. (Gülür…)
– Dövlət Bağçalının bir yaxşı sözü var. Ondan bir dəfə soruşublar ki, “niyə evlənmirsən?”, cavab verib ki, “oğlum, Əzrayılla evliliyin vaxtının nə vaxt gələcəyini kimsə bilməz…” Amma görək. Bu istiqamətdə artıq fəaliyyətlərimiz var.
– Hitlerin də buna uyğun bir sözü var.
– Əgər mən ondan sitat gətirsəm…
– Ondan soruşanda ki “niyə evlənmirsiniz?” Hitler deyirdi ki, “mənim bir sevgilim var, o da Almaniyadır.”
– Vətən təbii ki, ilk sevgilimizdir, amma bizim dinimizdə də evlilik sünnətdir və evlənmıək, ailə başçısı olmaq, övlad sahibi olmaq önəmli addımlardan sayılır. İnşallah, çalışacam ki, bu il bu imperatorluğu təhvil verək. Yəni o istiqamətdə işləyirik. (Gülür…)
– Bu çox məsuliyyətli bir sözdür. Biz də Qarabağ Komitəsi, AXH olaraq sizi incidən qızımızı hamılıqla gedib, istəyə bilərik. Evlərinin qarşısında piket də eləyə bilərik…
– Allah razı olun…
– Mitinq də eləyə bilərik… Uğurlar. Xoşbəxt olun.
– Çox sağ olun!
SON
Xural.com
Gəns siyasətçidən iddialı sözlər: “Nə Ərdoğan, nə də Madura diktator deyil”
Tural Abbaslı: “Azərbaycanın maraqlarını təmin eləyən istənilən diktatorla əlbir olmağa hazıram”
Tural Abbaslı Azərbaycan siyasətinin ən gənc nümayəndələrindən biridir. Onun “Qaynar Qazan”da müsahibəyə çağırılması hər zaman gündəmdə olub, amma bir türlü alınmayıb. Buna ən müxtəlif səbəblər olub. Əsas səbəblərdən biri də açığı, Tural bəyin bəzən müxalifət – daha doğrusu, ənənəvi müxalifətin üzərinə yerli-yersiz getməsi olub. Allah var, ənənəvi müxalifətin üzərinə Tural bəy bəzi digər gənclər kimi getməyib, çox aşırıya qaçmayıb, ifrata varmayıb, amma hər halda əsas səbəblərdən biri bu olub. Lakin Tural bəyin siyasi həyatda oynadığı rol açıq-aşkar ortadadır və biz qərara gəldik ki, bu dəfəki qonağımız Tural Abbaslı olsun.
Tural Abbaslı müasir Azərbaycan siyasətinin əsas fiqurlarından biridir. AĞ Partiyanın sədridir. Qarabağ Komitəsində, Azərbaycan Xalq Hərəkatında təmsil olunur, aktiv hərəkətlənmələrin mərkəzində yer alır. Onun da başından sığallanmır, onun da yolu rəvan deyil, amma gündən-günə apardığı siyasətlə daha təmkinli və sağlam təməllərə oturduğu göz önündədir. Bu təmkinli davranışları ilə son zamanlar heç ənənəvi müxalifətin də üzərinə yerimir. Seçimimizdə bu siyasətin də rolu var, nə gizlədim.
Müsahibəni evlərində götürmüşük. Təbii ki, “Qaynar Qazan”ın sabit studiyası yoxdur. Bəzən verdiyimiz fasilələrin səbəbi də budur. Düzənli fəaliyyətimizi həm də ciddi əngəlləyənlər var. Biz bu haqda zaman-zaman məlumat veririk cəmiyyətə, ancaq vermədiklərimiz də var. Ona görə də müsahimizi danışdırmaq üçün lazım olan yeri tapa bilməyimiz də dövrümüzdə ayrıca bir qəhrəmanlıqdır.
Tural Abbaslının evi söküntü sahəsindədir. Evi tapdıq və evə daxil olan kimi anası, tanınmış siyasətçi, Müsavat Partiyasının Divan üzvü Başxanım müəllimənin təqdimatında canlı bir tarixin içinə düşdük sanki. Sən demə, bu ev Hacı Zeynalabidin Tağıyevin birinci həyat yoldaşına tikdirdiyi evmiş. Bu da bir problem. Məlum oldu ki, Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti bu binanı və binanın qonşuluğunda yer alan digər tikililəri də sökmək niyyətindədir. Anlaşılması o qədər çətindir ki… Hacı Zeynalabidinin tariximizdə oynadığı rol ortadadır. Onunla bağlı, onun tikdirdiyi hər bina bizim şanlı tariximizin səhifələrindəndir. Bu binaları qoruyub-saxlamaq, onları gələcək nəsillərə ərməğan etmək olmazmı? Niyə sökülsün ki, bu binalar? Tural bəylə elə bu mövzu ilə də başladıq.
Gəncdir. Təbii ki, müasir Azərbaycanın standartlarında gəncdir Tural Abbaslı. Müasir Azərbaycanın standartlarında elə mən də gəncəm. Amma Əli Kərimlinin 27 yaşında Dövlət Katibi olduğunu, Pənah Hüseynin 33 yaşında Baş nazir olduğunu – o dövrün bütün vəzifə sahiblərinin 30-40 yaş arasında olduğunu düşünəndə təbii ki, biz qocaların qocasıyıq. Bu amansız sistemdə o da çürüyənlərdən biridir. “Qaynar Qazan”da gənclər olub. Bəxtiyar Hacıyev, Ruslan İzzətli – amma onların heç biri partiya sərdi, müxalifətin atişləməz yollarında cəng edən deyillər. O baxımdan, Tural Abbaslı ilə müsahibə mənim üçün də çox maraqlı idi. Mən də gəncliyimdə bəzən müsahiblərimi zəif görəndə ləzzət alır, onları zəif göstərmək üçün zövq alırdım, amma indi müsahiblərimi zəif görəndə çox ağrıyıram. Bilirəm ki, Azərbaycanın gələcəyi bunlardır. Nə qədər zəifdirlərsə o qədər zəif olacağıq, amma nə qədər güclüdürlərsə o qədər də güclü olacağıq. O baxımdan, Tural bəyin də güclü çıxmasını istəyirdim bu müsahibədən. Çox istəyirdim…
Buna Tural Abbaslı nə qədər nail olub, onu mən deyə bilmərəm. Onu oxucular, tamaşaçılar deyəcəklər. Amma mən onu xeyli təmkinli, səbatlı, ağıllı və yetkin gördüm. Xüsusilə, çətin, tənqidi, hətta bir az da həddini aşan ironiyalı sualların qarşısında dözümlü gördüm. Bu, çox yaxşı haldır, bunu yayının gedişində də dedim. Təmkinli olmaq, dözümlü olmaq indiki siyasətdə çox önəmlidir. Bunu bacara bilirsənsə, uğur qazanmaq ehtimalın var. Dövrümüzün Azərbaycanının hakimiyyəti də, müxalifəti də, hətta qeyri-hökumət sektoru da, vətəndaş cəmiyyəti də çox amansızdır, çox zalımdır. Bizim mühit indi yıxdığını kəsəndir, şər-böhtanla dost-yoldaş olandır, söyüşü çörək yerinə yeyəndir, bu mühitdə baş çıxarmaq çox çətin və məşəqqətlidir. Mən Tural Abbaslını baş çıxaran görürəm və əminəm ki, elə də olacaq. Sona qədər gedəcək və sonu gətirəcəklər bu cavanlar. Allah onları da, bizi də utandırmasın!
Hə, onu az qala unutmuşdum. Tural Abbaslı hələ subaylığın daşını atmayıb. Müsahibədən əvvəl də, müsahibədə də, ondan sonra da bu haqda rəsmi və qeyri-rəsmi danışdıq. Demədi, amma ucundan-qulağından hiss etdim ki, gəlin namizədimiz var, amma bu namizəd Tural bəyi yaman qorxudub. Sər verir sirr vermir. Mən söz verdim ki, bütün siyasi sistemi ayağa qaldırar, elçiliyə gedər, yalvarar-yaxarar, lazım gələrsə döyüşər və qızı alarıq. Tural bəy də söz verdi ki, bu il – 2019-cu il ərzində subaylığın daşını atacaq. Başqa yolu da yox zatən. Millətə xidmət etmək həm də onun üçün dəyərli və faydalı övladlar yetişdirməkdir. Zaman isə ötür. Başxanım müəllimə də o qutlu günü arzulayır. Güman edirəm ki, Tural bəyin namizədini biz də tanıyırıq və güman edirəm ki, gəlinimiz hətta mənim yazdıqlarımı da oxuyacaq. Gəlinbacımız, biləsən ki, hövsələmiz tükəndi, daşı ətəyindən tök, Turalı hizaya gətir və bu il toyunuzu edək. Tural Abbaslının gələn ilə qədər limiti var, biləsən…
Nə manidardır ki, “Qaynar Qazan”da ötən qonağımız Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibov olmuşdu. İlk prezidentdən sonra sıra Tural Abbaslıya gəldi. Üç dəfədir prezident İlham Əliyevdən “Qaynar Qazan” üçün müsahibə istəmişəm. Mən bütün son açılımların hamısına o zaman inanacağam ki, İlham Əliyevlə “Qaynar Qazan”da müsahibə götürüm. Deməli, Tural Abbaslıdan sonra İlham Əliyev ola bilər “Qaynar Qazan”ın qonağı. Bunun özü də maraqlıdır və bəlkə də bir əlamətdir. Təki bütün əlamətlər xoş olsun…
İndi isə keçək müsahibəyə. “Qaynar Qazan”ın budəfəki müsahibi AĞ Partiyanın sədri, gənc siyasətçi Tural Abbaslıdır.
Əvəz Zeynallı,
“Qaynar Qazan”
I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:
“Qaynar Qazan”da Tural Abbaslı (I hissə): “Parçalanmanı Arif Hacılı etdi”-VİDEO
II hissə
Hakimiyyət bəlli müxalifət partiyalarının qalmağında maraqlıdır
– Baxın, bu “gəlmək” nədir? Bir də tez-tez qeyd etdiniz ki, bunlar hakimiyyətə gəlmədilər. Nə etməli idilər? Getməlidirlərmi? İstefa verməlidirlərmi?
– Bilirsinizmi, bəy, bütün bunlar aydındır. Mən zamanında bu məsələləri mətbuatdan çox daxildə müzakirə eləmişəm. Yəni mən bir çox məsələləri addım-addım keçmiş partiyamda müzakirələrə çıxarmışam. Eyni cür yanaşma idi. Baxın, buradan Gəncəyə gedirsiniz – eyni maşınla, eyni yolla və eyni sürətlə. Eyni vaxtda çata bilərsiniz, fərqli nəticə əldə edə bilərsiniz? Yox. Əgər fərqli zamanda çatmaq istəyəcəksinizsə, o zaman daha sürətli və daha keyfiyyətli yola əl atacaqsınız – ya yolu dəyişəcəksiniz, ya da maşını dəyişdirib, sürəti artıracaqsınız.
– Ya da radarlara diqqət etməyəcəksiniz. (Gülüşmə…)
– Nəsə eləməlisiniz ki, eyni vaxtda çatmayasınız. Eyni taktika ilə, eyni insanlarla, eyni şüarlarla fərqli nəticə əldə olunmaz. Bu, artıq elə bir vəziyyətə gəlib ki, Əvəz bəy, hakimiyyət – bu artıq heç kimdə sirr deyil – bəlli bir müxalifət partiyalarının qalmağında maraqlıdır. Üzləri üzlərinə öyrəşib, gedişlərini, xarakterlərini bilirlər. Nəinki syasi xarakterlərini, hətta şəxsi xarakterlərini də əzbər bilirlər. Bunlarda nəsə dəyişiklik eləmək lazımdır. Mənim ittihamım o deyil ki, niyə hakimiyyətə gəlmədiniz? Mənim ittihamım odur ki, qardaş, müxalifətə keçəndə əlinizdə olan statusu heç olmasa qoruyardınız. Onlar müxalifətə keçəndə, müxalifətin maliyyə dayaqları, qərargahları, təsir imkanları, mətbuat orqanları, azad mətbuata çıxışları, sərbəst toplaşmaq azadlığı var idi. İndi hansı qalıb? Müxalifətə keçəndə nəinki olduqları yeri saxlaya bildilər, əksinə, geriyə getmişik biz.
– Təkcə günah onlardadırmı? Hakimiyyətin də böyük təsiri var…
– Bilirsinizmi, bu nəyə oxşayır? Mən rinqə çıxıram, uduzuram və mətbuata çıxıb müsahibə verirəm ki, görmürdünüz, o məni necə insafsızcasına döydü, gördünüz yumruğu mənə necə atdı? Onun işi zatən odur, o, onu eləməlidir. Bəs, yaxşı, əgər döyülmək, döymək istəmirsənsə, niyə çıxırdın rinqə? Sənin işin onu udmaqdır. Deyirlər ki, görmürsünüz, seçkiləri saxtalaşdırırlar? Qardaş, sən bilirsən də… 20 ildir bilirsən. Birinci seçkiləri başa düşdük. Siz Heydər Əliyevi tanımırdınız və onun siyasi gedişlərini bilmirdiniz və ümid edirdiniz ki, demokratik seçki keçiriləcək. İkinci dəfə seçkilər keçiriləndə də tutaq ki, yenə xəyalpərəst oldunuz, insanlara inandınız və düşündünüz ki, bu dəfə ədalətli olacaq. Onda da aldandınız. Yaxşı, üçüncü, dördüncü, beşinci, altıncı və neçəncisə seçkilərdə siz gördünüz ki, seçkilər saxtalaşdırılacaq, hər dəfə bilirsiniz ki, “karusel” olacaq, mətbunata çıxış olmayacaq, amma yenə də eyni taktika ilə gedib uduzursunuz. Sonra deyirsiniz ki, seçkiləri saxtalaşdırdılar. Yəni bundan çıxış yolunu kim tapmalıdır? Hakimiyyət deməlidir ki, qardaş, təyyarə göndərim, gəlin, hakimiyyətdə oturun? Bunu demirlər e… Bu tarixdə bir dəfə olur. Onda da gəlib otururlar və 25 il də hakimiyyətdə olurlar. İttiham səsləndirmirəm, amma baxın görün, Əvəz bəy, haradan hara gəlmişik. Siz mətbuat nümayəndəsisiniz, mətbuatın o dönəmdəki vəziyyətilə bu dönəmdəki vəziyyəti eynidirmi?
Türkmənistan ona görə olmamışıq ki…
– Yox, təbii ki…
– Baxın, geriyə getmişik də. Bizə indi deyirlər ki, Türkmənistan olmamışıq. Qardaş, Türkmənistan ona görə olmamışıq ki, Türkmənistan zatən əvvəldən elə idi. Biz isə qismən azad olan dövlət statusundan gəlib azad olmayan dövlət statusuna düşdük. Hələ bunların Avropa dəyərləri-filan varkən. Mən Avropanı da səmimi hesab eləmirəm. Biz ümumiyyətlə, Avropanın Azərbaycanda yürütdüyü siyasətə etimad, ümid də eləmirik. Amma hətta onların belə dəyərləndirmələrinə görə biz qismən azad ölkədən keçmişik azad olmayan ölkələr sırasına. Tutalım, burada 70 faiz hakimiyyətin günahı var, bəs 30 faiz bizdə günah yoxdur? Heç olmasa, nəyisə dəyişək. Baxın, bəy, statistika aparın. Müavinlər belə eynidir, rayon təşkilatlarının sədrləri belə eynidir. Yaxşı, sədr əvəz olunmazdır, peyğəmbərdir, bəs aşağılar niyə dəyişmir?
– Fərdi Tayfurun yaxşı bir mahnısı var, “Bana sor”. Gənclik illərimizin mahnısıdır. İndi sən onu bana sor ki, mətbuat niyə bu günə düşdü.
– İndi baxın da, görün nə gündəyik.
– Təkcə hakimiyyət yox, bizim müxalifətdə olan dostlarımız belə, onun haqqında hansısa ildə çıxan bir yazıya görə, adamla düşmən ola bilirlər. Mən bayaq örnəyini göstərdim. İqbal Ağazadə Müsavat partiyası haqqında bir müsahibə verdi, az qala rəhbərlik səviyyəsində salam vermirlər. Əslində, İlham Əliyev hakimiyyəti də, əslində, mövcud iqtidar da mətbuata deyir, yazma, eyni qaydada müxalifət də deyir, yazma.
– Resurslar, imkanlar fərqlidir. Əgər bu gün hansısa mətbu orqandan jurnalist zəng vurub müsahibə almaq istəyirsə, “mən mətbuata müsahibə vermirəm” deyən və özünü demokrat adlandıran müxalifətçi, sabah hakimiyyətə gələndən sonra da eyni siyasəti yürüdəcək. Məsələn, İlham Əliyev Mirşahinə müsahibə verdi, ardınca dedilər ki, son 16 ildə ilk dəfə prezident yerli mətbuata müsahibə verdi. Mən bunu artıq özümüzdə də görürəm ki, bəzi dostlarımız hakimiyyətə gələndən sonra ümumiyyətlə, müsahibə verməyəcəklər. İndi belə vermirlər.
– Ya da adamı Mirşahinin gününə salıb, müsahibə verəcəklər…
– (Gülür…)
– Əlizadə Elməddin məni tənqir edir və yazır: “Sizin də bu cür adamları gənc siyasətçi kimi xalqa sırımağınız olmaya da”…
– Yəni siz bizi siyasi arenadan yox, başqa bir yerdən tanımısınız?
– Maraqlıdır, gənclərdən müsahibə götürürsən, deyirlər ki, “siz bunları haradan çıxarırsınız?” Müsahibə götürməyəndə də tənqid eləyirlər ki, “bəs, gənclərə niyə söz vermirsiniz?”
– Mən o Elməddin bəyə sual vermək istəyərdim ki, “o, kimi siyasətçi hesab eləyir?”
Mənim Trampla görüşüm olmadığı üçün…
– Deyir, “Bu gənc siyasətçi haradan çıxdı, hansı mətbəxin məhsuludur? Bəlkə bu barədə də yazasınız…”
– Vallah, mən Elməddin bəyə əvvəlcə bir məsləhət verim. Google deyilən möhtəşəm bir icad var, axtarış portalıdır. Bizim adımızı ora yazsın, o yardımçı olacaq – haradan çıxmışıq, nə eləmişik, nəyi eləməmişik. Orada görsənəcək. Bir az araşdırsın. İkincisi də, əgər bizi siyasətçi saymırsa, siyasətçi saydığı kimlərsə ki var, onların çəkdirdikləri fotoların sağına-soluna, həmin dəyirmi masaların sağına-soluna baxsın, ən azı, üçdən birində bizi görəcək. Yəni bunun böyük siyasətçi saydığı adamlar bizimlə eyni masada oturub, zamanında eyni işlər görmüşüksə, onları Elməddin bəyin saymamasını bilmirəm, hansı kriteriyalarla dəyərləndirir. Yəqin Trampı böyük siyasi lider hesab edir. Mənim Trampla görüşüm olmadığı üçün, yəqin məni böyük siyasətçi hesab eləmir.
– Tural bəy, məsələn, belə bir fikirlər də səslənir ki, “əşi, hökumətin adamıdır”…
– (Gülür…) Bəy, bilirsinizmi, əslində mən özümü Allahdan başqa heç kimin yanında gözükölgəli olmayan biri hesab edirəm. Yəni buradan sizin də vasitənizlə mətbuata səslənirəm, hakimiyyətə də, müxalifətə də səslənirəm – elə bir fakt varsa, çıxarın. Varsa, bir cümlə, bir şəkil, bir video, bir fakt varsa, qoyun ortaya, biz də bilək. Yəni hər halda mənə heç kim deməyib ki, filan yerdə görüşümüzün kasetləri var. Və yaxud da filan yerdə biznes elədin, filan qədər mülkün var. Yaxşı, hakimiyyətin adamı olub da, nə eləmişik? Vəzifəyə gəlmişik, var-dövlət əldə eləmişik? Hansısa üstünlüklər qazanmışıq? Hə, “hakimiyyətin adamı” demək də asandır. Bilirsinizmi, qəribə yanaşmadır. Bunlar daha çox ümumiləşmiş sözlərdir. Varsa, çıxarsınlar, biz də üzr istəyib, ümumiyyətlə siyasi arenadan çəkilək. Sizsə, Azərbaycan hakimiyyətinin əlində bizə qarşı bir kompromat olsaydı, biz bu qədər…
Partiyamızın adı kimi keçmişimiz də ağdır
– 50 min dəfə tirajlayardılar…
– Yəni. Heç olmasa bir-iki dəfə işarə verərdilər ki, budur, budur, biz də yerimizi bilərdik. Əgər biz bu qədər cəsarətli danışırıqsa, deməli, partiyamızın adı kimi keçmişimiz də ağdır.
– Zamin Babayev yazır: “Ona babat bir deputat mandatı versəydilər, sakit oturardı…” Deputat mandatı alsanız, sakit oturacaqsınızmı?
– Zamin bəyin deputat mandatı haqqında təsəvvürləri məncə çox şişirdilmişdir. Deputat mandatı məncə böyük bir üstünlük deyil. Mənim elə kiçik hədəflərim yoxdur. Mən deputat mandatına bir mərhələ kimi baxa bilərəm, siyasi arenada atacağım növbəti addım kimi baxa bilərəm. Ancaq mənim üçün məqsəd, hədəf, deputat mandatı deyil. Deputat mandatı olsaydı, mənimlə zamanında bu hakimiyyəti tənqid edən gənclərin böyük əksəriyyəti bugünkü hakimiyyətdə böyük postlarda vəzifədədirlər. Hansı ki, onlar zamanında digər müxalifət partiyalarında, hətta bizim partiyada mənimlə çiyindaş idilər. Eyni təşkilatda idik, onlar manevr eləyəndə, mən də manevr eləyərdim. İndi də hansısa iri postların birində oturmuşdum. Onların heç birinin adını hallandırmaq istəmirəm, zamanında bu hakimiyyəti bizimlə birgə tənqid eləyənlər var ki, indi çox böyük vəzifələri tutublar.
– Amma onların adlarını da çəksəydiniz yaxşı olardı.
– İndi bizə də mərdiməzarlıq yaraşmaz. Zatən onların əksəriyyəti də tanınmış adamlardır.
– Kimlərdir?
– Mən sizə sual verim, bu gün İlham Əliyev hakimiyyətinin böyük əksəriyyəti zamanında harada olub?
– Müxalifətdə.
– Vəssalam.
– Elə Elçibəyin 6 müavini bu gün parlamentdədir.
– Elə Gənclər Təşkilatı da eyni situasiyadadır. Bu kadrların böyük əksəriyyəti də müxalifətdən gediblər. Bizim də elə manevrlər eləməyimiz üçün imkanlar var idi.
– Əslində, maraqlı bir şeydir. Elə bil ki, müxalifət uzun illər hakimiyyət üçün kadrlar yetişdirib.
Ailəm də xalqın nümayəndəsidir, xalq da ailəmdir…
– Bilirsinizmi, bu sirr deyil. Ən strateji postlarda oturan adamların keçmişinə baxırsınız, gəlir müxalifətə çıxır. Yəni burara ayıb da bir şey yoxdur, amma cavab olaraq o insanlara deyirəm ki, əgər bizim də dərdimiz hər hansı bir post olsaydı, bunlar düşünüldüyü qədər də qəliz məsələlər deyildi. Ən azı bizim üçün qəliz deyildi. Həyatının 14-15 ilini siyasətə vermiş adam üçün hansısa mandatı alıb oturmaq o qədər də qəliz məsələ deyil.
– Siyasətlə və Ərdoğanla bağlı suallar var. Elxan Zamanlı yazır: “Salam, Tural bəy. Siyasətdə siyasətini bəyəndiyiniz siyasətçi kimdir? Seçim arasında qalsanız xalqı, yoxsa ailənizi seçərdiniz? Vaxtilə üzvü olduğunuz partiyanın səhvlərini təkrar etməyəcəyinizə əmin ola bilərikmi? Təşəkkürlər…”
– Axırıncı sualdan başlayım. Bəyin bizim keçmiş partiyada gördüyü səhvlərlə mənim gördüyüm səhvlər arasında fərq ola bilər. Bununla bağlı bir şey deyə bilmərəm. Mən ümumiyyətlə, səhv bildiyim şeyi eləmərəm. Eləyirəmsə, demək səhv bilmirəm. İndi ola bilsin bəy üçün səhv dəyərləndirilə bilər. Ailə ilə xalq arasında seçim eləməyə gəlincə, bu, bir az uyğun sual deyil. Çünki ailəm də xalqın nümayəndəsidir, xalq da ailəmdir. Onların arasında necə seçim eləyəcəm? Bir dəfə Müsavatda seçkilər keçirilirdi. Gənclərin bəziləri Məclisə üzvlüklərini verirdilər. Rüfət Hacıbəyli və Cavid Hacıbəylinin adları siyahıda alt-alta düşmüşdü. Region müsavatçılarından biri – təmiz demokrat adamdır – gəldi, soruşdu ki, “bunlar qardaşdırlar?” Dedim, hə. “Bunların ikisi də niyə Məclisə namizədliklərini veriblər?” Dedim, bəy, onların ayrı-ayrılıqda mübarizələri var. Dedi, “yox, mən birinə səs verəcəm. Denən, hansına verim?” Dedim, hansına istəyirsiniz, verin. “O balacaboy, qarayanız oğlan kimdir?” Dedim, Rüfət. Görünür, Rüfətə səs verdi və Cavid bir fərq səslə seçilmədi. Yəni həmin bəy səs vermədiyi üçün Məclisə düşmədi. Amma baxın, o bəy maraqlanmır ki, düzdür, bunlar qardaşdırlar, amma onlar ayrı-ayrılıqda tutulurlar, həbs olunurlar, ayrı-ayrı mübarizə aparırlar, əziyyət çəkirlər. İndi bunların günahı var ki, qardaşdırlar? Yəni bunlar qardaşdırlar deyə o biri cəza çəkməlidir? Necə demək olar ki, sənin bir qardaşın mitinqə çıxıb, sən çıxma, otur evində? Məsələn, 2011-ci ildə elə gün oldu ki, – Novella xanım Cəfəroğlu təsdiqləyə bilər – mən Səbail rayon məhkəməsində idim, qardaşım Nəsimi rayon məhkəməsində idi, böyük qardaşım da Nəsimi bölməsindəydi. Yəni üçümüz müxtəlif yerlərdə həbs olunmuşduq. Axırda Novella xanım getdi dedi ki, “a qardaş, bunların birinə cəza ver, birinə xəbərdarlıq ver, o birini də burax. Olmaz axı, bir evdən üç adam həbs eləmisiniz”. Amma indi biz üçümüz hansısa postda təmsil olunsaq, bəylər deyəcəklər ki, bunlara bax, ailə partiyası eləyiblər. Bilirsinizmi, burada insanlara fərd olaraq yanaşmaq lazımdır. Mən o baxımdan ailəmlə xalqımı, xalqımla ailəmi ayırmadığım üçün belə seçimlər eləmirəm. Hansı siyasətçiləri bəyənirəm? Öz xarakteri, özünəməxsus keyfiyyətləri, öz ideologiyası olan, sərt, doğru, yanlış – fərq eləmir – özünün bildikləri uğrunda mübarizəsini davam edən bütün siyasətçilərə hörmətim var. Bizdə formalaşdırılmış o qəlplərə yox – kimsə nə vaxtsa qəlplər yaradıblar və biz də özümüzü o qəlplərə uyğunlaşdırmalıyıq, yox, qəlpini özü formalaşdıran, xəttini özü tutan, yeri gələndə dünyaya dikələn, dünya ilə dirəşən bütün siyasi liderləri – kimliyindən asılı olmayaraq, fərqi yoxdur – hakimiyyətə gəlib, gəlməyib, hamısına hörmətim var. Məncə siyasət xarakter sənətidir, nəinki daha çox manevr və s. Yoxsa Saakaşvili kimi gah Gürcüstanın prezidenti olur, gah deyir, “Ukrayna mənim vətənimdir”, yəni belə şeyləri qəbul etmirəm. Düzdür, bu adama qarşı Azərbaycanda böyük sevgi var, lakin mən bu adamı o vaxtdan o cür qəbul edirəm. Bilirsinizmi, layihə olmaq olmaz e… Sən xarakterini qoy və qazan. Yoxsa, mən Amerikanın layihəsiyəm, Fransanın layihəsiyəm, mən belə şeyləri bəyənmirəm.
– Bayaq dediklərinizə qüvvət. Nə yaxşı ki, Novella xanım kimi hüquq müdafiəçilərimiz var. Buradan da onu salamlayaq. Onun kimin adamların olması da cəmiyyətə lazımdır. Belə çıxır ki, onun sayəsində biriniz tutuldunuz, biriniz buraxıldınız, eləmi?
– Mən sutkalıq həbs aldım. Böyük qardaşıma məhkəmə xəbərdarlıq etdi, balaca qardaşım da canını qurtardı. Mən Novella xanım haqqında demək istəyirəm. Bu gün də azadlığa çıxan istənilən siyasi məhbusun tarixcəsində Novella Cəfəroğlunun bir xətti, bir imzası, bir rolu var.
– Çox rolu var…
– Ən çox tənqid olunan, qədri bilinməz adam da Novella xanımdır.
– Hə, Novella xanımdır.
– Hansı ki, baxın, biz bölməyə gedən kimi deyirdilər, “bəy, bir zəng elə Novella xanıma, gəlsin də…” Azadlığa çıxandan iki gün sonra status yazırdı ki, “bunlar satılıblar…” Soruşuram ki, qardaş, ya onu eləmə, ya da bunu eləmə. Başa düşmək olmur, Novella xanım da gəlib bizimlə tutulsun? Elə hallar olub ki, bəy, bölmədə bizə qarşı dava, qırğın, döyülmək, gərginlik belə olub, Novella xanımın bir zəngindən sonra rəis göstəriş verib, bizə qarşı münasibət dəyişib. Görməyən üçün asandır, amma oraları görən üçün hüquq müdafiəçisinin nə demək olduğunu biz bilirik. Yəni o insanları qorumaq lazımdır.
– Elə Novella xanım da, Səidə xanım da, Səadət xanım da onlara qarşı ən sərt davranan adamları belə müdafiə eləyiblər. Axı, biz onlardan başqa nə gözləməliyik? Onların mandatı da odur.
– Onların da işləri odur zatən. Biz qəzetçilərdən gözləyirik ki, gəl müxalifətçilik elə. Hüquq müdafiəçilərindən gözləyirik ki, gəl liderlik elə. Ay qardaş, o işləri görəcəklərsə, elə gəlib partiya sədrləri olarlar da…
– Elədir.
– Qəzetçi gəlib müxalifətçi olardı. Hərənin öz işi var. Bizdə bütün işlər bir-birinə qarışıb. Hamı-hamını ittiham eləyir.
– Yeri gəldi, deyirəm. Önümüzdə siyasi məhbus məsələsinin həlli də durur. Novruz bayramına da böyük bir əfv gözlənilir.
– İnşallah… Ümid eləyək ki, böyük bir əfv olsun.
Türkiyəni güclü eləyən kim olursa olsun, ona böyük hörmətim var
– İlk başdan bu siyahılar bir az tərəddüd yarada bilər. Bir neçə siyahı var. Mən bunu hər zaman deyirəm. Novella xanımgilin tərtib etdiyi siyahıda 30-50 siyasi məhbusun adı var? Əvvəlcə onları buraxsınlar, sonra da ardı gəlsin. Əslində, bu siyahılar da bir-birini tamamlayır. Buradan Novella xanımgilə eşq olsun! Cavid Məmmədzadə yazır: “Çox savadlı və mədəni insandır, Tural bəyə böyük hörmətim var. Bir sualım var. Niyə Ərdoğanın təriflənməsinə ayırdığı qızıl vaxtını İlham Əliyevin tənqidinə ayırmır? Tural bəy hakimiyyəti həmişə tənqid edib, sadəcə Ərdoğana ayırdığı vaxtı nəzərdə tuturam. Təşəkkür edirəm.” Yaqub Muradov soruşur ki, “Tural bəy niyə Türkiyəyə köçüb, Ərdoğana orada dəstək vermir?”
– Suala görə hər ikisinə təşəkkür edirəm, amma qeyd eləyim ki, baxın, sosial şəbəkələr var. Araşdırsınlar, axırıncı dəfə mən Ərdoğan şəxsiyyətini nə vaxt tərifləmişəm?..
– Mənim üçün də maraqlıdır. Şəxsən mən rast gəlməmişəm. Sizə Ərdoğanla bağlı ünvanlanan bir xeyli suallar var.
– Ümumiyyətlə, mən o barədə yazmıram, demirəm. İnsanlar özləri bu partiyanın adına görə, ola bilsin siyasi xarakter olaraq, siyasi ideologiya olaraq bənzərlik tapdıqlarından bunu eləyirlər, amma siz özünüz də verilişin sonunda onun əlavəsi kimi soruşa bilərsiniz – axırıncı dəfə mən nə vaxt Ərdoğanın adını çəkib, onunla bağlı status yazmışam? Mənim üçün Türkiyə anlayışı var və Türkiyəni güclü eləyən kim olursa olsun, ona böyük hörmətim var.
– AKP ilə ümumiyyətlə, təmasınız varmı?
– Bəy, vallah, cəmiyyətin düşündüyü qədər təmasımız yoxdur.
– Baxın, məsələn, Cümhuriyyət Xalq Partiyasının sədri möhtərəm və möhtəşəm Bədrəddin Quliyev Türkiyəyə getmişdi və orada Kamal Qılıncdaroğlu ilə, hətta Dəniz Baykalla görüşmüşdü.
– (Gülür…) Yox, bizim onların ünsiyyətinin yarısı qədər belə ünsiyyətimiz yoxdur. Bilirsinizmi, burada bir az şişirdilmə-filan var. Qardaş, baxın bizim ideoloji xəttimiz eynidir, addımlarını dəstəkləyirik. Mən istəmirəm ki, Türkiyə NATO-nun bir bazası rolunu oynasın. Mən istəmirəm ki, Türkiyə Rusiyanın Amerikaya qarşı bir oradakı platzdarmı olsun. Mən istəmirəm ki, Türkiyə bir üçüncü dövlət kimi Avropanın, Amerikanın bazarı olsun. Mən istəyirəm ki, Türkiyə dövləti dünyada sözü keçən güclü bir dövlət olsun və bunu kim eləyirsə eləsin, mən o insanı alqışlayaram. Əminəm ki, Türkiyə vətəndaşları da eyni şeyləri Azərbaycan üçün istəyərlər. Biz əqidəli insanlarıq. Allaha, dinə inamımız var. Sabah əcəl vaxtı çatdı və Ərdoğan öldü. Bu, o deməkdir ki, bütün Türkiyə öldü? Və yaxud da həmin siyasi-ideoloji xətt öldü? Biz şəxsiyyətlərə pərəstişin tərəfdarı deyilik. Mən ümumiyyətlə onun əleyhinəyəm. Amma adamın gördüyü işləri tərifləməyək? Onda da eyni sualı vermək olar ki, o zaman Elçibəyi biz niyə şişirdirik? M.Ə.Rəsulzadəni niyə tərifləyirik? Onda eyni təfəkkürdür də. Yəni bu baxımdan insanları gördükləri işə görə dəyərləndirmək lazımdır. Ümumiyyətlə, mənim Ərdoğan haqqındakı fikirlərim qabardılır. Təbii ki, mənim Ərdoğana simpatiyam var, dəstəkləyirəm də, ona böyük hörmətim də var. Gördüyü işlərdən dolayı…
– Ümumiyyətlə, Ərdoğan ziddiyyətli adamdır. Mənim də onunla bağlı bir yazım olmuşdu.
– Bəli.
– Ona görə məni də çox tənqid eləmişdilər.
– Mən o yazını oxumuşdum – Abdulla Güllə Ərdoğan məsələsini…
– Bəli.
– Çox obyektiv yazı idi, orada şişirdilmiş nə var idi ki? Yəni baxın, siz Türkiyədə təhsil almısınız. O zamankı Türkiyə ilə indiki Türkiyə eynidirmi?
– Eyni deyil təbii ki, fərqli fikirlər var. Gəlin, Ərdoğanla bağlı bütün sualları deyim ki, siz də onları birlikdə cavablandıra biləsiniz.
– Buyurun, buyurun…
Nə Avropa, nə də Amerika diktatorun kim olduğunu mənə sırıya bilməz
– Elşən Əlisoy soruşur: “Mənə maraqlı gələn odur ki, Müsavat partiyası kimi cümhuriyyət ideyalarının daşıyıcısı olan bir partiyadan ayrılıb, xilafət təəssübkeşliyi daşıyan bir partiya qurmağa səbəb nə oldu? Tural bəy, siz necə düşünürsünüz, din dövlətdən ayrı olmalıdır, yoxsa yox?” Şəfi Şəfiyev yazır: “Diktator və dindoş Ərdoğanı dəstəkləyəcək adekvat cavab gözləyirəm. Konkret cavab, özü dindar olduğu üçün onu dəstəkləyir, yoxsa niyə? İlham Əliyevlə Ərdoğan arasında nə var ki, onu dəstəkləyir? Şübhəm var ki, T.Abbaslı İ.Əliyevi də dəstəkləyər”. Elçin Aztürk yazır: “Tural bəy, əgər hakimiyyətə gəlsəniz, Ərdoğana Bakıda heykəl qoyulacaqmı? ” Ehtiram Əsgərli deyir: “Dostumuz Tural Abbaslıya uğurlar. AKP siyasi xəttini insanlar təsirini öyrəndiyi üçün dəstəkləyirik, amma rəqiblərinə etdiyi zülmə münasibəti?” Yəni Ərdoğanın da Türkkiyədə medianı susdurduğu, rəqiblərinə amansız davrandığı haqqında geniş qənaət var. Düzdür, azad media tam çökməyib, çökə də bilməz Türkiyədə. Şəxsən mən Ərdoğanı diktator hesab etmirəm. Buyurun.
– Mən burada Ərdoğanın vəkili rolunda çıxış eləmək istəməzdim. Yəni deyilən kimi, “isinmədik istisinə, kor olduq tüstüsünə”. Sualları xatırladığım qədər cavablandırım. Əvvəla, diktator anlayışına aydınlıq gətirmək istəyirəm…
– Bununla bağlı iki sualımız da var. Elmar Nəbiyev yazır: “Türkiyə diktatorunu Azərbaycanda təbliğ etmək kimə və nəyə lazımdır?” Məhəmməd Hüseynsoy deyir: “Diktatorlardan yalnız Ərdoğanı, yoxsa Kim Çeni, Maduronu və ya Putini sevir?”
– (Gülür…) Diktator anlayışına gələk. Mənim üçün diktator anlayışı Avropanın, Amerikanın mənə sırıdığı anlayışlar deyil. Yəni mən oturub fikirləşim ki, Amerika buna-ona diktator deyir və “siz də mən kimə diktator deyirəmsə, ona diktator deyin” təfəkküründə deyiləm. Nə Avropa, nə də Amerika diktatorun kim olduğunu mənə sırıya bilməz. Mən bunu qəbul eləmirəm. Mənim özümün diktator anlayışım var, mənim özümün demokrat anlayışım var, vətənsevər anlayışım var. Hə, məni kimsə buna görə bəyənər, bəyənməz, onda da seçki qutusunda münasibətini bildirər. Mənim üçün Ərdoğan diktator deyil, Madura diktator deyil. Əgər Madura diktatordursa, o zaman parlamentin yarısını necə uduzur? Baxın, burada “diktator” sözü ilə “Avropa və Amerikanın maraqlarına uyğun olmayan adam” sözü qarışdırılır. Necə olur ki, Qəddafi 20 il Avropa və Amerikanın ən sevimli adamı olur, çadırını aparıb Ağ Evin qarşısında qurub yaşayır, ABŞ prezidenti də gəlib orada bədəvi üslubunda çay içir, onda diktator olmur, amma artıq Qəddafi onların marağına uyğun olmayanda birdən-birə məlum olur ki, sən demə, bu diktator imiş? Necə olur ki, xalqın səsi ilə seçilmiş Mursini tankları ilə yıxan Sisi diktator olmur, amma əhalinin 60-70 faiz səsini toplayıb hakimiyyətə gələn Ərdoğan diktator olur? Bu, nə anlayışdır? Gəlin Afrikaya baxaq. Bu qitənin dövlətlərinin hamısının rəhbərləri Avropa ilə əlaqəlidir. Qəddafi hələ Sarkozinin seçki təbliğatını, seçki kampaniyasını maliyyələşdirib. Yəni bu nə anlayışdır? Necə olur ki, Kim Çinə diktator deyirlər, amma “demokratiyanın beşiyi” dedikləri Amerikanın prezidenti Kim Çin İnlə görüşür. Görüşür, görüşmür? Görüşür.
– Görüş yaxşı keçəndə də sevinir ki, yaxşı keçdi.
Yaşasın Kim Çen İn!
– Bilirsinizmi, biz bir az da gözüaçıq xalq olmalıyıq. Biz artıq BBC-lərin, “Azadlıq”, “Amerikanın Səsi” radiolarının təsiri ilə formalaşmış bir cəmiyyət olmalı deyilik. Biz artıq bu mərhələni keçməliyik. Zamanında “Kommunist” qəzeti, “Komsomolskaya pravda” qəzetləri bizləri yönləndirirdi, indi də bunlar yönləndirirlər – “Nyu York Tayms” nə deyir? “Vaşinqton Post” nə yazır? Bizim də öz gözümüz, öz qulağımız var. Özümüz görürük, analiz eləyirik. Yəni bu məsələlərdə açıq göz olmalıdır. Bu gün Azərbaycanın maraqlarını təmin eləyən istənilən diktatorla mən əlbir olmağa hazıram. Əgər Kim Çin İn gəlib Qarabağı azad etmək üçün bizə bu və ya digər formada – BMT-dəmi və yaxud da hansısa formada dəstək verəcəksə, yaşasın Kim Çen İn! Yox, əgər Amerika …
– Çox ciddi fikirlər səsləndirirsiniz…
– Baxın, mənim üçün bilirsinizmi necədir? Mənim üçün Azərbaycanın maraqları hər şeydən öndə gəlir. Yaxşı, bizim o “demokratlar”a sualım var. Amerika niyə bizə 907-ci düzəlişi tətbiq elədi, hələ də aradan qaldırmayıb. Bilirsiniz də ABŞ rəsmi olaraq Azərbaycana bütün yardımları qadağan eləyib. Nədir ki? Biz Xocalı soyqırımını törətmiş Ermənistana gedən dəmiryolunu bağlamışıq. Guya onları blokadaya salmışıq. Bunu niyə demirlər? Niyə bəs demirlər ki, ATƏT-in Minsk Qrupu dünya demokratiyasının beşiyində, respublikaçılığın doğulduğu Fransa, terrorçu ilə işğal altına düşəni, zalımla məzlumu masa arxasında eyni, bərabər görür. Niyə bunu demirik? Yəni sən bu gün gedib Fransada desən ki, erməni soyqırımı olmayıb, sənə cinayət işi düşür. Budur diktatura! Yoxsa bütün günü Türkiyə mətbuatı, televiziya kanalları Ərdoğanı belə yuyur, elə sərir, Fox TV də daxil. Bilirsiniz, mən onları qınamıram e…
– Axırda Fateh Portağalı da tutacaqlar.
– Adam küçələrə açıq çağırış eləyirdi. O günü mən Qarabağ Komitəsində sıradan bir söz demişəm ki, lazım olsa biz konstitusion hüququmuzdan istifadə eləyib etirazımızı bildirəcəyik, küçələrə çıxacağıq. Partiya sədri kimi mənim hüququmdur. Jurnalist kimi yox.
– Həm də qapalı bir alanda demisiniz bu sözləri…
– Hə. Məni Bakı şəhər Baş Polis İdarəsi çağırıb deyir ki, “sən təbliğat aparırısan” . Yəni, bilirsinizmi, mənim öz dəyərlərim var. Bəziləri də deyirlər ki, “onda mən sənə səs verməyəcəm”. Verməyin, qardaşım, get kimi istəyirsən, ona da səs ver. Mən kiminsə, Avropanın, Amerikanın və yaxud da…
– Amma özümüzə də baxaq. Niyə o şəraiti yaradırıq ki?
– Təbii…
– Biz niyə insanları şərləyib tuturuq ki? Bizdə niyə müstəqil məhkəmə yoxdur? Niyə müstəqil mətbuat yoxdur?
– Baxın, sual verirlər ki, “Ərdoğana heykıəl qoyacaqsınız?” Mən kiməsə niyə heykəl qoymalıyam ki? Bu, nə heykəlbazlıqdır, nə davabazlıqdır?
– Yəni bəy, deyirsiniz ki, AG partiyadan Özbəkistanda da qurulsun, Orta Asiyada hər bir dövlətdə qurulsun…
– Qurulsun da. O demək deyil ki, Ərdoğan üçün qurulsun.
– Bunun da banisi Ərdoğandır da… Bunu inkar etməyin nə mənası var?
– Xeyr bəy, AK partinin siyasi ideologiyasının banisi Ərbakandır, ondan da gedir “Müsəlman Qardaşları”na. Yəni daha çox siyasi ideologiyalar milli olmalıdır. Biz özümüz şərqliyik, böyük əksəriyyətimiz türkdür və müsəlmanıq. Biz bu anlayışdan çıxış eləməliyik. Bilirsinizmi, bizdə ümumbəşəri dəyərlər – Amerikanın, Avropanın öz cəmiyyətinə tətbiq eləmədiyini bizə tətbiq eləyirlər. Baxın, bu gün şəhidlərin sayını Müdafiə Nazirliyi açıqlamayanda cəmiyyətdə bir fırtına qalxır. Xəbəriniz varmı ki, ABŞ göstəriş vermişdi ki, Əfqanıstanda ölən əsgərlərinin sayını dərc eləyən istənilən mətbuat orqanı qapadılacaq. Bəs, ona niyə səslərini çıxarmırlar? Bizdə müstəmləkə aydınları, ziyalıları var. Yəni onların düşüncələrinə görə Avropa və Amerikadan gələn hər şey düzdür, doğrudur və bu, sözsüz qəbul olur. Bizim elə bir anlayışımız yoxdur. Bizim öz həqiqətlərimiz var – səhv, ya doğru – bizim səhvimiz və bizim doğrumuzdur. Amma əgər söhbət Madurodan gerdirsə, bəyəm Maduro xalqını saxlamaq istəmir? Sən Maduronun neftini su qiymətinə alırsan, özünə də embarqo qoyursan, öz malını satmağa qoymursan, sonra da deyirsən ki, xalqı acından ölür? Necə olur ki, sən Kim Çin İnlə… Çin dünyada ən böyük diktator, təkpartiyalı sistemi olan ölkədir. Çinlə ən böyük ticarət dövriyyəsi olan ölkə kimdir? ABŞ, sonra da Avropa Birliyi. O zaman ona niyə söz demirlər? Çin konslagerlər yaradır, uyğurları qırır. Təəssüf ki, bizim insanlar müasir medianın təsiri altındadırlar və özləri də ayılmaq istəmirlər. Ona görə, bizi də o pəncərədən qiymətləndirirlər. Mən bir dfaha təkrar edirəm, istər Ərdoğan olsun, istərsə də başqa biri – heç kimin şəxsiyyətinə pərəstiş eləmirəm. Həm də bizim inanclarımıza görə, şəxsiyyətə pərəstiş haramdır. Əgər biz peyğəmbərə pərəstiş eləmiriksə, ondan başqa kimə pərəstiş eləyəcəyik? Yəni peyğəmbərimiz Məhəmməd peyğəmbəırdir, o da bizim kimi Allahın quludur və peyğəmbərdir. Yəni biz pərəstişi Allaha eləyərik, vəssalam.
– Daha bir neçə sual var. Əliyev Vasif soruşur: “Hakimiyyət yenilənəndən sonra yenə də siyasətdə qalmağı düşünürmü?”
– Təbii ki… mən ümumiyyətlə, siyasətdən başqa indiyədək heç bir işlə məşğul olmamışam. Bayaq dediyim kimi, 18 yaşından siyasətdəyəm və ondan başqa heç bir yerdə işləməmişəm, heç bir fəaliyyət növüm də olmayıb. Əlavə heç bir fəaliyyətim yoxdur. Yəni mən siyasəti vaxt keçirmək üçün yox, peşə olaraq seçmişəm. Fəaliyyətdə olduğum müddətdə də yalnız siyasətdə olacam. İstər hakimiyyətdə olsun, istərsə də müxalifətdə, hər zaman siyasətdə olacam.
Bizim Qubad İbadoğlugildən fərqimiz ondadır ki…
– Əli Sabirabadlı Əli Kərbəlayının ikinci sualı belədir: “Nədən Tural bəy partiyasını saxta yolla ələ keçirən Arif Hacılıya qarşı aparılan mübarizədə səssiz qaldı?”
– Səssiz qalmadı. Əvvəlcə mən bir detalı dəqiqləşdirim. Partiyadan iki qrup – Qubad İbadoğlunun və bizim qrup ayrıldı. O qrupdan bizim fərqimiz onda idi ki, biz bu gün də Arif Hacılının saxta yolla seçildiyini qəbul eləmirik. Arif Hacılı qurultay nümayəndələrinin 50+1-nin səsini alıb, seçilib. Yəni bizim Qubad İbadoğlugildən fərqimiz ondadır ki, onlar Arif Hacılının saxta yolla seçildiyini deyirlər. Baxın, mən adi bir məqamı qeyd eləyim. Qubad bəy də, Vurğun bəy də orada olublar, bunu təsdiqləyə bilərlər. Yəni deyirlər ki, “igidi öldür, haqqını yemə!” Seçkidən 2 gün qabaq bizim qurultaya hazırlıq üzrə Təşkilat Komitəsinin iclası oldu. İsa bəy orada başqan kimi üç namizəddən – Qubad İbadoğlu, Arif Hacılı və məndən soruşdu: “Arif bəy, iki gündən sonra seçki keçiriləcək. Prosesləri yekunlaşdırmışıq, sənədlər-filan da qəbul olunub. Narazı olduğunuz, hansısa etiraz etdiyiniz bir nüans varmı?”
– İsa Qəmbər soruşdu?
– Bəli, İsa bəy soruşdu. Bunu elə soruşdu ki, yəni əgər sonra seçkinin nəticəsini uduzsanız, kimsə qalib gəlsə, bundan istifadə edib, şübhəli məqamı önə çəkməsin. Yəni hansısa detal da ola bilər ki, siz ondan narazısınız. Arif bəy dedi ki, “Yox, hər şey qaydasındadır.” Çünki o günə qədər zatən bizim həftədə 1-2 dəfə görüşlərimiz olub – müxtəlif müzakirələr, mübahisələr. Hamısı qaydasına qoyula-qoyula gəlirdi. Arif bəy dedi ki, yox. Sonra məndən soruşdu ki, “Tural bəy, sizin nəyəsə etirazınız, narazı qaldığınız məqam varmı?” Mən də dedim, “Yox, bəy” . Mən də dedim ki, “bu günə qədər olan proseslərdən razıyam, öz sözümüzü də demişik”…
– Maraqlı bir məqamdır…
– Sonra da Qubad İbadoğlundan soruşdu: “Bəy, narazı qaldığınız, sizdə sual doğuran bir məqam varmı?” Dedi, “yox”. “O zaman üçünüz də seçkilərin nəticələrini tanıyacaqsınızmı?” Mən dedim ki, qardaş, kimin udub, kimin uduzmağından asılı olmayaraq, biz o nəticələri tanıyacağıq, əgər bu günə qədərki proses olsa, səsvermədə qeyri-adi hadisə baş verməsə. Və biz tanıdıq. İndi o sözü deyəndən sonra seçkinin nəticələri bəlli olanda mən desəm ki, yox, burada filan namizəd seçilib…
– Belə çıxır ki, bu sualı Qubad bəyə də verib?
– Onu Qubad bəyin özü ilə danışanda özünə sual verin. Mən Qubad bəylə danışanda da demişəm, özü ilə ayrıca görüşəndə…. Vurğun bəyə də demişəm… hətta elə bir mərhələdə olduq ki, Qubad bəyin də tərəfdarları bizi tənqid elədi, Arif Hacılının adamları da… Bunlar dedilər ki, “siz Arif Hacılıya legitimlik qazandırırsınız” , bu biri tərəf də dedi ki, “siz Arif Hacılını dəstəkləmədiniz”. Biz haqq nə idi, onu da elədik. Bu günə qədər də siz bizim heç bir müsahibəmizdə, açıqlamalarımızda bir cümlə də olsun tapa bilməzsiniz ki, Müsavat partiyasında başqanlığa keçirilən seçkilərdə qanun pozuntusu, saxtakarlıq olub. Biz özümüz qəbul eləməmişik, indi də eləmirik. Əgər onların arqumenti varsa, çıxıb desinlər və yaxud da əgər var idisə, o zaman niyə axırıncı iclasda çıxıb demirdilər? Ən azı deyərdilər ki, narazılığımız var.
– Bu açıqlama mənim üçün yeni idi.
– Yəni mən orada olan insanların da adını çəkirəm və onlar da təsdiqləyə bilərlər. Amma biz niyə istefa verib getdik? Biz seçkidən sonra 2 il çalışdıq ki, seçkinin yaratdığı atmosferi dəyişək, demokratik mühiti qaytaraq, qrupbazlıq qurtarsın. Yaxşı, Arif bəy, qazandın, eşq olsun, artıq qrupbazlıq qurtarsın və bacarığa görə işlər getsin. Lakin gördük ki, getmir. Biz qalıb daxildə mübarizə etməyə çalışırdıq – Qubad bəy və ətrafı çəkildi və biz azlıqda qaldıq. Artıq bizim orada qalıb mübarizə aparmağımız effektsiz və vaxt itkisi olardı, həm özümüzün, həm də onların… ona görə getdik və yollarımızı ayırdıq. Yoxsa insana asan deyil ki, həyatının 16 ilini qoyduğu bir partiyadan ayrılsın.
– Və artıq Müsavat partiyasına dönüşdən söhbət gedə bilməz?
– Yəni artıq yollarımızı ayırmışıq. Düzdür, biz özümüzü – ideologiyamız eynidir – müsavatçı hesab edirik. Müsavat bizim milli görüş ideologiyamızdır. Bu gün də əslində Müsavat partiyası müsavatçılıqdan uzaqlaşaraq ultra liberallığa doğru gedir. Yəni biz zatən özümüzü müsavatçı hesab edirik.
– Nurlan Mirəli yazır: “Tural bəy, hakimiyyətə gəlməyə hazırsınızmı? Yoxsa siz də Erkin Qədirli kimi özünüzü hazır görmürsünüz? Və hakimiyyətə gəldiyiniz təqdirdə dövləti idarə edə biləcək kadr potensialına sahibsinizmi və önəmi postlar tutacaq kadrlarımız varmı?”
II hissənin sonu
Xural.com
Gənc siyasətçidən ittiham: “Parçalanma hazırkı başqan Arif Hacılı tərəfindən oldu”
Tural Abbaslı: “Türkiyənin AK Partisinin etdiklərini biz də Azərbaycanda etmək istəyirik”
Tural Abbaslı Azərbaycan siyasətinin ən gənc nümayəndələrindən biridir. Onun “Qaynar Qazan”da müsahibəyə çağırılması hər zaman gündəmdə olub, amma bir türlü alınmayıb. Buna ən müxtəlif səbəblər olub. Əsas səbəblərdən biri də açığı, Tural bəyin bəzən müxalifət – daha doğrusu, ənənəvi müxalifətin üzərinə yerli-yersiz getməsi olub. Allah var, ənənəvi müxalifətin üzərinə Tural bəy bəzi digər gənclər kimi getməyib, çox aşırıya qaçmayıb, ifrata varmayıb, amma hər halda əsas səbəblərdən biri bu olub. Lakin Tural bəyin siyasi həyatda oynadığı rol açıq-aşkar ortadadır və biz qərara gəldik ki, bu dəfəki qonağımız Tural Abbaslı olsun.
Tural Abbaslı müasir Azərbaycan siyasətinin əsas fiqurlarından biridir. AĞ Partiyanın sədridir. Qarabağ Komitəsində, Azərbaycan Xalq Hərəkatında təmsil olunur, aktiv hərəkətlənmələrin mərkəzində yer alır. Onun da başından sığallanmır, onun da yolu rəvan deyil, amma gündən-günə apardığı siyasətlə daha təmkinli və sağlam təməllərə oturduğu göz önündədir. Bu təmkinli davranışları ilə son zamanlar heç ənənəvi müxalifətin də üzərinə yerimir. Seçimimizdə bu siyasətin də rolu var, nə gizlədim.
Müsahibəni evlərində götürmüşük. Təbii ki, “Qaynar Qazan”ın sabit studiyası yoxdur. Bəzən verdiyimiz fasilələrin səbəbi də budur. Düzənli fəaliyyətimizi həm də ciddi əngəlləyənlər var. Biz bu haqda zaman-zaman məlumat veririk cəmiyyətə, ancaq vermədiklərimiz də var. Ona görə də müsahimizi danışdırmaq üçün lazım olan yeri tapa bilməyimiz də dövrümüzdə ayrıca bir qəhrəmanlıqdır.
Tural Abbaslının evi söküntü sahəsindədir. Evi tapdıq və evə daxil olan kimi anası, tanınmış siyasətçi, Müsavat Partiyasının Divan üzvü Başxanım müəllimənin təqdimatında canlı bir tarixin içinə düşdük sanki. Sən demə, bu ev Hacı Zeynalabidin Tağıyevin birinci həyat yoldaşına tikdirdiyi evmiş. Bu da bir problem. Məlum oldu ki, Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti bu binanı və binanın qonşuluğunda yer alan digər tikililəri də sökmək niyyətindədir. Anlaşılması o qədər çətindir ki… Hacı Zeynalabidinin tariximizdə oynadığı rol ortadadır. Onunla bağlı, onun tikdirdiyi hər bina bizim şanlı tariximizin səhifələrindəndir. Bu binaları qoruyub-saxlamaq, onları gələcək nəsillərə ərməğan etmək olmazmı? Niyə sökülsün ki, bu binalar? Tural bəylə elə bu mövzu ilə də başladıq.
Gəncdir. Təbii ki, müasir Azərbaycanın standartlarında gəncdir Tural Abbaslı. Müasir Azərbaycanın standartlarında elə mən də gəncəm. Amma Əli Kərimlinin 27 yaşında Dövlət Katibi olduğunu, Pənah Hüseynin 33 yaşında Baş nazir olduğunu – o dövrün bütün vəzifə sahiblərinin 30-40 yaş arasında olduğunu düşünəndə təbii ki, biz qocaların qocasıyıq. Bu amansız sistemdə o da çürüyənlərdən biridir. “Qaynar Qazan”da gənclər olub. Bəxtiyar Hacıyev, Ruslan İzzətli – amma onların heç biri partiya sərdi, müxalifətin atişləməz yollarında cəng edən deyillər. O baxımdan, Tural Abbaslı ilə müsahibə mənim üçün də çox maraqlı idi. Mən də gəncliyimdə bəzən müsahiblərimi zəif görəndə ləzzət alır, onları zəif göstərmək üçün zövq alırdım, amma indi müsahiblərimi zəif görəndə çox ağrıyıram. Bilirəm ki, Azərbaycanın gələcəyi bunlardır. Nə qədər zəifdirlərsə o qədər zəif olacağıq, amma nə qədər güclüdürlərsə o qədər də güclü olacağıq. O baxımdan, Tural bəyin də güclü çıxmasını istəyirdim bu müsahibədən. Çox istəyirdim…
Buna Tural Abbaslı nə qədər nail olub, onu mən deyə bilmərəm. Onu oxucular, tamaşaçılar deyəcəklər. Amma mən onu xeyli təmkinli, səbatlı, ağıllı və yetkin gördüm. Xüsusilə, çətin, tənqidi, hətta bir az da həddini aşan ironiyalı sualların qarşısında dözümlü gördüm. Bu, çox yaxşı haldır, bunu yayının gedişində də dedim. Təmkinli olmaq, dözümlü olmaq indiki siyasətdə çox önəmlidir. Bunu bacara bilirsənsə, uğur qazanmaq ehtimalın var. Dövrümüzün Azərbaycanının hakimiyyəti də, müxalifəti də, hətta qeyri-hökumət sektoru da, vətəndaş cəmiyyəti də çox amansızdır, çox zalımdır. Bizim mühit indi yıxdığını kəsəndir, şər-böhtanla dost-yoldaş olandır, söyüşü çörək yerinə yeyəndir, bu mühitdə baş çıxarmaq çox çətin və məşəqqətlidir. Mən Tural Abbaslını baş çıxaran görürəm və əminəm ki, elə də olacaq. Sona qədər gedəcək və sonu gətirəcəklər bu cavanlar. Allah onları da, bizi də utandırmasın!
Hə, onu az qala unutmuşdum. Tural Abbaslı hələ subaylığın daşını atmayıb. Müsahibədən əvvəl də, müsahibədə də, ondan sonra da bu haqda rəsmi və qeyri-rəsmi danışdıq. Demədi, amma ucundan-qulağından hiss etdim ki, gəlin namizədimiz var, amma bu namizəd Tural bəyi yaman qorxudub. Sər verir sirr vermir. Mən söz verdim ki, bütün siyasi sistemi ayağa qaldırar, elçiliyə gedər, yalvarar-yaxarar, lazım gələrsə döyüşər və qızı alarıq. Tural bəy də söz verdi ki, bu il – 2019-cu il ərzində subaylığın daşını atacaq. Başqa yolu da yox zatən. Millətə xidmət etmək həm də onun üçün dəyərli və faydalı övladlar yetişdirməkdir. Zaman isə ötür. Başxanım müəllimə də o qutlu günü arzulayır. Güman edirəm ki, Tural bəyin namizədini biz də tanıyırıq və güman edirəm ki, gəlinimiz hətta mənim yazdıqlarımı da oxuyacaq. Gəlinbacımız, biləsən ki, hövsələmiz tükəndi, daşı ətəyindən tök, Turalı hizaya gətir və bu il toyunuzu edək. Tural Abbaslının gələn ilə qədər limiti var, biləsən…
Nə manidardır ki, “Qaynar Qazan”da ötən qonağımız Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibov olmuşdu. İlk prezidentdən sonra sıra Tural Abbaslıya gəldi. Üç dəfədir prezident İlham Əliyevdən “Qaynar Qazan” üçün müsahibə istəmişəm. Mən bütün son açılımların hamısına o zaman inanacağam ki, İlham Əliyevlə “Qaynar Qazan”da müsahibə götürüm. Deməli, Tural Abbaslıdan sonra İlham Əliyev ola bilər “Qaynar Qazan”ın qonağı. Bunun özü də maraqlıdır və bəlkə də bir əlamətdir. Təki bütün əlamətlər xoş olsun…
İndi isə keçək müsahibəyə. “Qaynar Qazan”ın budəfəki müsahibi AĞ Partiyanın sədri, gənc siyasətçi Tural Abbaslıdır.
Əvəz Zeynallı,
“Qaynar Qazan”
I hissə
Hacı Zeynalabidin Tağıyevin binasını və Cəlil Məmmədquluzadənin ev muzeyini sökürlər
– Hörmətli “Qaynar Qazan” tamaşaçıları, bu gün növbəti qonağımız Azərbaycan siyasətinin gənc sayıla biləcək nümayəndələrindən biri Tural Abbaslı ilə müsahibədəyik. Tural bəy, “Qaynar Qazan”a xoş gəlmisiniz.
– Xoş gördük, Əvəz bəy.
– Əslində, biz də Tural bəygilə xoş gəlmişik. Tural bəygilin evindəyik. Bura çox maraqlı, tarixi binadır. Yəqin bu haqda da bizim əlavə söhbətimiz olacaq.
– İnşallah.
– Elə yeri gəlmişkən, belə binaları dağıtmaq yox, məncə bərpa, təmir etmək və gələcək nəsillərə ötürmək lazımdır.
– Əlbəttə, qorumaq lazımdır.
– Mən burada eşitdim ki, bu bina Hacı Zeynalabidin Tağıyevin ilk həyat yoldaşına tikdirdiyi binadır. Möhtəşəm bir abidədir. Deyəsən, bu binaya yaxın bir binada Cəlil Məmmədquluzadənin ev muzeyi də var?
– Bəli, onu da deyəsən, sökmək istəyirlər. Ümumiyyətlə, burada – Sovetski deyilən ərazidə gecəqondulara qatıb, Azərbaycanın tarixi binalarını da sökürlər. Ola bilsin ki, gecəqondular memarlıq baxımından dəyərli olmasın və onu söksünlər, amma tarixi binalarımız var ki, onları da layihələrə salıb sökürlər. Məsələn, bizim məhəllədə çıxanda görəcəksiniz ki, fundamental, tarixi binalar var, hansı ki, mən dəfələrlə görmüşəm, turistlər buralara gəlirlər, gəzirlər, çəkirlər. Ümumiyyətlə, Bakının siması bu binalardır. Dağıdın, köhnə gecəqonduları dağıdın. Ancaq belə tarixi, fundamental binaları da dağıdıb, yerində hündürmərtəbəli binalar tikməklə nəyə nail olacaqlar, başa düşmək olmur. İnşallah, düşünərlər, analiz edərlər və ən azı belə binalara əl dəyməzlər.
– Deyirsiniz ki, burada C.Məmmədquluzadənin də ev muzeyi belə bir təhlükədədir?
– Təbii ki… həmin bina da bizim bina ilə eyni sıradadır (Unudulmaz aktyor Süleyman Tağızadə də (1908-1960) həmin binada yaşayıb). Binaları sökə-sökə gəlirlər, artıq bir bina qalıb ki, bizim binalara yaxınlaşsınlar. Ola bilsin yay, ya da payız fəslində artıq buraları da sökəcəklər. Orada tək həmin binanı yəqin ki, saxlamazlar.
Bakını Dubay eləmək istəyirsinizsə…
– Bu, həm də bir həyəcan təbili olsun ki, belə tarixi binaları sökməsinlər. Belə tarixi binalar qalmalıdır. C.Məmmədquluzadənin ev muzeyi, Z.Tağıyevin tikdirdiyi bu bina həm də Azərbaycanın memarlıq tarixinin dəyərli sərvətləridir. Hər halda, bir partiya olaraq da bu məsələ ilə məşğul olmaq olar.
– Bizim elə bil ki, bəxtimizdəndir. Bu, yaşadığımız 3-cü tarixi binadır ki, sökmək istəyirlər. Sözün düzü, artıq yorulmuşuq. Bakını Dubay eləmək istəyirsinizsə, o zaman ətrafını Dubay eləyin. Mərkəzdəki tarixi binaları sökmək nə dərəcədə düzgündür? Gəlin, Parisə, Londona baxaq, indi orada da qədim binaları söksəydilər, bu şəhərlər hansı vəziyyətdə olardılar? Tariximizi qorumaq lazımdır, deyə düşünürəm. Məncə bir az səhlənkarlıq var. Elə nömrələyib sökürlər. Araşdıran, baxan yoxdur. Analiz eləyən yoxdur. Tarixinə baxan yoxdur. Bir az dayanıb düşünsələr, saxlamaq olar. Belə binaları böyük restovrasiya etməyə də ehtiyac yoxdur. Üzlərini təmizləyib, qaydasına salsalar, kifayət edər.
– Mən Strasburqda şahidi olmuşdum. 1645-ci ilin binası hələ də yerində durur. Yəni oralarda qədim binalara münasibət ayrı olduğu üçün tarixi binalar da çoxdur. Avropa əslində tarixinə qiymət verir, gərək biz də verək.
– İnşallah, yəqin ki, bu verilişə baxan səlahiyyətli nümayəndələr bu məsələyə diqqət göstərərlər. Bakının meri də dəyişib – əvvəl Hacıbala idi, indi Eldar Əzizovdur. Hər halda tariximizə dəyər vermək lazımdır.
– Səhv etmirəmsə, Eldar Əzizov “Difai”nin qurucusu Əhməd Ağaoğlunun nəvələrindən biridir. Onun tayfasından, onun soyundan gəlir. O baxımdan, milli dəyərlərimizə laqeyd qalınmamalıdır. Bəy, bəlkə biz elə siyasətdən də başlayaq…
– Buyurun.
Partiyamızın 3.000 üzvü var…
– Ülfət Abadov soruşur: “Partiyanızın neçə üzvü var?”
– (Gülür…) Bizdə bu, ən çox verilən sualdır. Mən düşünürəm ki, bu anlayış sovet dönəmindən qalıb. Kommunist Partiyasının neçə üzvü var, neçə rayon təşkilatı, neçə şöbəsi var…
– İman Hüseyn adlı bir nəfər də onun sualının ardınca yazır: “iki cüt, bir tək…”
– Yəni yaza bilərlər… Bilirsinizmi, bir daha təkrar edirəm, bizdə hələ də sovet təfəkkürünün qalıqları qalıb. Partiyaların qeydiyyatdan keçməsi üçün lazım olan say iki min nəfərdir. Bizdə də respublika üzrə haradasa üç min civarında üzvümüz var. Belə deyə bilərik, çünki bəzi rayonlarda bölgülər üzrə götürülür və zatən də iki min nəfərdən aşağı olmaz. O baxımdan, hesab edirəm ki, ola bilsin üç min nəfərdən çoxdur.
– Siz o siyahıların hamısını Ədliyyə Nazirliyinə təqdim edirsiniz?
– Təbii ki… Ədliyyə Nazirliyi qeydiyyat məsələləri lazım olanda bu siyahını tələb edirlər. Zatən həmin adamların da hamısı bizdə qeydiyyatdan keçib. Ona görə də siyahını təqdim edirik, adları, soyadları ilə… Yəni üç min civarında üzvümüz var və artıq irəliləməkdə davam edirik. Nəzərə alın ki, biz iki ildən bir az artıq müddətdə bu partiyanı yenidən formalaşdırmağa çalışırıq. Bizə qədər zatən 1993-cü ildən Kərrar Əbilovun Vahid Azərbaycan Partiyası adı altında fəaliyyət göstərib və bu partiya kifayət qədər də Azərbaycan siyasi arenasında özünəməxsus rol oynayıb. Son illər iki-üç partiyadan başqa digər partiyaların fəaliyyəti görsənməyib, bu partiya da həmin partiyalardan biridir. İndi biz çalışırıq ki, heyət də yenilənsin, gəncləşsin. Çünki 1993-cü ildə partiyaya üzv olanların o təfəkkürü, o düşüncəsi artıq aradan 25 il keçəndən sonra dəyişib. İndi XXI əsrdir və biz onu yenidən formalaşdırırıq. İndiki məqamda bu heç də rəvan getmir. Məsələn, o “iki cüt, bir tək” – deyən bəydən soruşmaq lazımdır ki, sonuncu dəfə hansı siyasi aktivliyə qatılıb, hansı partiyanın üzvü olub. Ümumiyyətlə, seçkilərə gedibmi? Məlum olacaq ki, yox. Özünün də şəxsi problemləri var – ailəsinə çörək qazanır və yaxud nəsə eləyir. Belə bir zamanda təbiidir ki, partiya quruculuğu rahat deyil. Hətta köklü partiyalar belə bazalarını itirir, qalmışdı ki, yenilərini cəlb eləmək. Amma bizdə müsbət dinamika gedir. Üzvlərimizin çox hissəsi gənclərdən ibarətdir. Zamanında, inşallah, həmin o bəylər partiyanın gücünü də, qüvvəsini də göstərəcək. Zatən indi də görürlər. Çünki əgər bu gün bizi tanıyırsa, dəyərli vaxtını ayırıb bizə sual verirsə, demək ki, partiyamız azdan-çoxdan siyasi səhnədə yer tutub. Bəydən soruşsaq ki, Azərbaycanda qeydiyyatdan keçmiş 53 partiyadan hansının adını çəkə bilər, bizim partiya da daxil olmaqla beş partiyanın adını çəkə bilər, yəqin ki…
– Partiyanızla bağlı yeniləşmədən danışdınız…
– Bəli…
Rəsmi adımız Vahid Azərbaycan Partiyasıdır
– Partiyanız Ağ Partiyadır, yoxsa…
– Bilirsiniz ki, partiyamızın qurultayı keçirildi və onun mövcud nizmnaməsi, adı dəyişdirildi. Biz bununla bağlı Ədliyyə Nazirliyinə müraciət eləmişik. Bilmirəm, deyəsən Ədliyyə Nazirliyi də “Ağ Partiya” adından Türkiyə məsələlərinə görə ehtiyat edir, yoxsa istəmir elə bir tendensiya yaransın… Yəni müxtəlif sudan bəhanələrlə, hansı ki, elə bəhanələr gətirirlər ki, məsələn, “Nizamnamədə filan bənd uyğun deyil”. Biz iqtidarda olan Yeni Azərbaycan partiyasının və qeydiyyatda olan digər partiyaların eyni bəndini sözbəsöz işə əlavə edib, təqdim edirik ki, qardaş, yaxşı bu bənd uyğun deyildirsə, niyə o zaman YAP-ın Nizamnaməsində eyni bəndlər mövcuddur. Yəni adın dəyişməməsi üçün müxtəlif bəhanələr gətirirlər. Rəsmi olaraq, adımız hələ ki, Vahid Azərbaycan Partiyasıdır. Mərkəzi Seçki Komissiyasında qeydə götürülən adımız Vahid Azərbaycan Partiyasıdır. Ancaq cəmiyyətdə, mətbuatda daha çox Ağ Partiya kimi tanınırıq. Rəsmi Vahid Azərbaycan Partiyasıdır.
– Vahid Azərbaycan Partiyası da birmənalı partiya olmayıb. Onu vaxtilə, Əli İnsanov – Allah qapısını açsın – almışdı.
– O məlumatı da mən sizdən eşitdim.
– Biz o haqda yazmışıq, sonralar hakimiyyət mətbuatı da bu haqda yazdı. Yəni belə qalmaqallı bir partiyadır. Siz bu partiyanı Kərrar Əbilovun özündə almısınız? Ümumiyyətlə, pulla almısınız?
– Yox, qətiyyən arada pul söhbəti olmayıb. Nə bizdə o qədər imkanlar var, nə də Kərrar Əbilovda. Mən düşünürəm ki, bizi tanıyanlarda bizi bilirlər. Bir siyasətçi dostumuz var. Onun vasitəsilə tanış olduq. Əvvəllər Kərrar müəllimlə bizim tanışlığımız yox idi. O, bizi əlaqələndirdi. Həmin siyasətçi dostumuzun da kim olması maraqlıdırsa, istəsə o özünü təqdim edə bilər. Mənim onun adını çəkməyim etik olmaz. Görüşdürdü, tanış elədi, bir yerdə söhbət elədik və onu inandırmağa nail olduq ki, bu gedişlə partiya məhvə doğru gedir. Fəaliyyət göstərmədiyi üçün bir azdan qeydiyyatı da ləğv olunacaq. Ondansa, biz gələk və partiyanın fəaliyyətini gücləndirək. Sağ olsun, etiraz eləmədi və biz artıq o istiqamətdə fəaliyyət göstəririk. Yəni qətiyyən arada pul söhbəti olmayıb.
– Çünki Əli İnsanovun vaxtında arada güclü pullardan söhbət gedirdi.
– Əli İnsanovun vaxtında zaman da başqa idi, bu sahələr üçün maliyyə də var idi. Bizdə isə məsələ tamam başqa cürdür. Pul məsələsində qıtlıq var deyə biz bu yola baş vurmadıq. (Gülür…)
– Ümumiyyətlə, Azərbaycan siyasətində partiyaların alınıb satılması da çox maraqlı bir şeydir. Necə ola bilər, partiya alıb satasan?
– Elə olmamalıdır, əslində. Bu partiya kiminsə şəxsi mülkiyyəti deyil ki, onu istədiyi kimsə ala, ya da sata bilsin. Partiya partiyanın üzvlərinindir. Yəni həmin partiyanı təmsil edən üzvlərindir. Biz partiyaya üzv olduq və partiyanın qurultayını keçirib, bu işləri gördük. Partiya nəsə dəftər-kitab deyil ki, onu pulla alaq. Düzdür, ümumi anlayışda belə fikirlər səslənir, jurnalistlər də bu sualı verirlər. Yəqin prosedur qaydalarını bilmədikləri üçün çox vaxt belə suallar verirlər. Əslində, cəmiyyət də, partiya üzvləri də sevinməlidirlər ki, artıq fəaliyyəti bir növ dayandırılmış bir partiya yenidən siyasi gündəmə qayıdır və siyasi arenaya da yeni rəng qatacaq.
Ərdoğanın AK Partiyasının burada eynisiyik
– O zaman niyə partiyanın adını dəyişdirirsiniz? Elə Vahid Azərbaycan Partiyası adı da pis deyil. Çünki Ağ Partiya deyəndə AK Parti ilə qarışıdırırlar. Bizim Türkiyə ilə də bağlı çoxlu suallarımız var. Ərdoğana simpatiyaya görə sizə iradını bildirən məqamlar çoxdur. Yeri gəlmişkən, Ağ Partiya da Ərdoğana olan simpatiyanın nəticəsidirmi?
– Biz burada bir məqamı qarışdırırıq. Cəmiyyət də qarışdırır. Partiyanın adını Ağ Partiya qoymağımız təbii ki, Türkiyənin Ak Partisi ilə eyniləşdirilməsidir. Yəni cəmiyyət Ağ Partiya adını eşidərkən beyinlərində, başlarında Türkiyənin Ak Partisinin adı ilə eyniləşdirsinlər.
– Yəni siz AK Partiyə uyğun olaraq Ağ Partiya adını qoymusunuz?
– Təbii ki… Baxın, niyə? Bizim siyasi ideologiyamız onların siyasi ideologiyasıyla eynidir. Biz də bu gün Türkiyənin AK Partisinin elədiklərini Azərbaycanda eləmək istəyirik. Məsələn, Türkiyənin AK Partisi ilə bizim Ağ Partiyamızın ideologiyası nədir? Milliyyətçiliyimiz, türkçülüyümüz, öz müasirliyimiz və İslam – bizim bayrağımızdır. Zatən müsavatçılıq da bu ideologiyadır. Bizim partiyalarımız ideologiyadan o qədər uzaq düşüb ki …
– Ancaq Ərdoğanda türkçülük yoxdur, axı…
– Türkçülük deyəndə bayrağımızda təmsil olunan türkçülük nəzərdə tutulur. Belə götürəndə bizdə talışlar da, avarlar da, ləzgilər də var, onda onları nə edək. Yəni türkçülükdən daha çox həmin ərazidə yaşayan milli kimlikləri müdafiədən söhbət gedir. Biz də o xəttin tərəfdarıyıq. Niyə Lalə xanım Şövkətə sual vermirlər ki, Azərbaycan Liberal Partiyası olaraq niyə İtaliyadakı Liberal Partiyanın etdiklərini kopyalayırsınız? Yaxud niyə sual vermirlər ki, Azərbaycan Kommunist Partiyası Çin Kommunist Partiyasının, yaxud da Rusiya Kommunist Partiyasının fəaliyyətini niyə kopyalayır? Eləcə də demokratlar, digər bu yönümlü partiyalar? Hətta ərəblərin “Bəəs” Partiyası var. Bütün ərəb dövlətlərində “Bəəs” partiyası, siyasi-ideoloji xətti var. “Müsəlman Qardaşları” var ərəblərdə. Amma türk müsəlmanlarının özünə xas bir siyasi ideologiyası niyə olmasın? Bir nümunə var və Türkiyə bu gözəl nümunənin əsasını qoyub. Həm bizim milli-mənəvi dəyərləri, həm də dinimizi özündə birləşdirir. Qoyun bu qalsın, bütün dövlətlərin də eyni siyasi-ideoloji xətti olsun.
Çox istərdim, AK Parti Özbəkistanda, Qırğızıstanda, Qazaxıstanda və Türkmənistanda da qurulsun…
– AK Partini o mənada türk millətinin…
– …siyasi-ideoloji xətti kimi qəbul elədik. Çox istərdim ki, AK Parti Özbəkistanda, Qırğızıstanda, Qazaxıstanda və Türkmənistanda da qurulsun…
– Amma bu, çox önəmli bir məsələdir. Mən şəxsən indi bilirəm ki, sizin Ağ Partiyanız Türkiyənin AK Partiyası ilə eyni siyasi ideoloji-xətti təmsil edir. Ağdır yəni…
– Təbii ki, o da var. Ağ dedikdə təmizlik, heç bir ləkəmizin olmadığına arxayınlıq var. Ona işarə verir ki, keçmişimiz, vicdanımız təmiz, ağappaq siyasətçilərik. Bizim keçmişimizdə “pul yeyib”, “filan vəzifəyə gəlib”, “filan torpağı verib” kimi ləkələr yoxdur.
– O milyonların sizə dəxli yoxdur?
– (Gülür…) Biz onda həm gənc idik, həm də…
Nə milyonlar, çayxanalarda çayın pulunu verə bilmirdik
– Yeri gəlmişkən dedim. Məsələn, İqbal Ağazadə dedi ki, 2003-cü il prezident seçkilərində Müsavat partiyasından 3 milyon pul getdi. 2003-cü ildə də Müsavat Partiyasının gənclər təşkilatı olaraq ən fəal dövrünüz idi.
– Bəli, həmin illərdə mən Müsavat Partiyası Gənclər təşkilatının sədri idim. Onu da qeyd eləyim, İsa Qəmbərin təbliğat afişalarını yapışdırmaq üçün yapışdırıcını biz özümüz öz cibimizdən alırdıq. Həmin dövrdə bir yarış başlamışdı, hansı namizədin şəkli daha üstdə olacaq? Etibar Məmmədov, İsa Qəmbər və İlham Əliyev arasında belə bir yarış gedirdi. Məsələn, onların hər ikisinin maliyyə baxımından vəziyyəti yaxşı idi. Biz alüminium nərdivanların ümidinə qalmışdıq ki, onu belə öz pulumuzla alırdıq. AZİ-nin qarşısındakı divara biz plakatı daha yuxarıdan yapışdırmağa çalışırdıq, səhəri gün gəlirdik ki, İlham Əliyevin plakatları qaldırıcı kranla elə bir yerə yapışdırılıb ki, ora çatmaq mümkün deyildi. Yəni həmin ərəfədə pul olubsa da görməmişik, olmayıbsa da bizlik bir şey olmayıb. Biz o söhbətlərdən ümumiyyətlə, aralı olmuşuq. Çünki həmin dönəmdə bizim Gənclər Təşkilatının hansı sıxıntılarla təbliğat apardığı, hətta çayxanalarda çayın pulunu verə bilmədiyimiz hamının yadındadır.
– Həmin dönəmdə partiyanın daxilində olubsunuz. Pul söhbəti nə söhbətdir? Burada yeri gəldi deyə, bu sualı verdim.
– Bilirsiniz, Müsavatdan çox danışmaq istəmirəm. Çünki insanlara elə gəlir ki, əgər partiyadan getmisənsə, demək onu çirklətməyə çalışırsan. Yox, qətiyyən. Amma biz partiyada olanda daxildə bu söhbətlər çox da getmirdi. Bilirsinizmi, Müsavat partiyasında bir həyat var idi, bir pərdələr var idi, bir “qırmızı xətt”lər var idi. Heç kim belə texniki, cılız söhbətlərə varmırdı. Pul haradan gəldi, necə oldu, üzvlük haqları necə yığıldı – texniki məsələ sayılırdı. İnsanların böyük əksəriyyəti daha üstdə dururdu və başqa heç yerdə müzakirə olunmurdu. Daha sonralar İqbal bəyin və digər siyasilərin bəyanatları, çox iyrənc görünən bu mühacir biznesi-filan meydana çıxdı. Bizim orada olduğumuz müddətdə ümumiyyətlə, belə söhbətlər yox idi, belə söhbətlər eləyə bilmirdilər, eləyə bilərdilərsə, çox-çox ciddi eləyərdilər. Mən Müsavat partiyasında Divan üzvü olmuşam, başqanlığa namizəd olmuşam, amma heç bir vaxt da belə informasiyalarım olmayıb. Hər kimsə, şəxs olaraq partiyadakı fəaliyyəti ilə bağlı məndən xasiyyətnamə istəyibsə, bir cümlə ilə fəaliyyəti nədən ibarət olubsa, yazmışıq da, imzamızı da atmışıq. Beş adam olub, onların hamısı indi Avropadadır, çıxıb deyə də bilərlər ki, onu nəyin qarşılığında eləmişik. Heç bir qarşılığı olmayıb. Nə varsa, onu da yazıb, imzalamışıq. O baxımdan, bu söhbətlər indi çıxıb, onlara da cavab verilsəydi, yaxşı olardı. O cür tarixi adın altında bu cür sözlərin işlənməsi uygün deyil.
İqbal Ağazadənin ittihamlarına cavab verilməlidir
– Maraqlıdır ki, heç rəhbərlik səviyyəsində də bu cür ittihamlara cavab verilmədi. Əksinə, bunları ortaya çıxaran jurnalistlərdən incidilər. Məncə inciməkdənsə…
– Bilirsinizmi, bir var sözü elə adam deyə ki, sən də deyəsən, əşi, desin də, ona reaksiya vermək düzgün deyil, onun özü nədir, statusu nədir? Bir də var, İqbal Ağazadə. İqbal bəy Azərbaycan siyasi arenasında kifayət qədər sanballı adamdır. Həm də həmin dönəmdə Müsavat Partiyasının əsas müttəfiq partiyalarından biri olaraq təbliğat kampaniyasının da aparıcı simalarından biri olub. Yəni bunun həm mənəvi, həm də belə deyək, informativ haqqı çatır ki, nəsə desin. Yəni buna mütləq cavab verilməlidir. Çünki artıq sən deyə bilməzsən ki, əşi, o, bu proseslərdə yox idi və yaxud da kənarda fəaliyyət göstərirdi. Siyasi və mənəvi olaraq haqqı çatır, çünki bu adam həmin proseslərdə yaxından iştirak edib, həm də o hadisələrə görə həbs də olunub. Ona görə də özləri bilərlər. Cavab verərlər, verərlər, verməzlər də öz üzvləri arasında cavab verərlər. Məncə, bu, doğru siyasət deyil. Ən yaxşı taktika aydın suala açıq-aydın cavab verməkdir.
– Bəli, bü cür ittihamlara cavab verilməlidir.
– Təbii ki…
– Namiq Salam soruşur: “Bilmək olarmı Müsavat partiyasından kim tərəfindən çıxarılmısınız?”
– Belə deyək, mən və mənə dəstək verənlər… Bilirsinizmi, Müsavat Partiyasında birlik var idi. Parçalanma daha çox başqanlıq məsələsindən sonra çıxdı. Başqanlıq məsələsində də parçalanma bizim tərəfimizdən olmadı, daha çox hazırkı başqan Arif Hacılı tərəfindən oldu. Elə bil, kim başqa namizədə dəstək verirdisə, partiya daxilində yad elan olunurdu. Qruplar elan olundu. Mənə də kim dəstək vermişdisə, biz də ayrı qrup elan olunduq. Qeyri-təbii olaraq… Nə mən, nə də mənim qrupumdan heç kim partiya tərəfindən çıxarılmayıb. Biz hətta qurultaydan sonra da iki il müddətində orada qalmışıq. Seçkili orqanlarda…
– Belə bir sual var idi ki, niyə o vaxt Arif Hacılıya qarşı mübarizə aparmadınız?
– Ümumi olaraq deyim. Biz seçkilərdən sonra üçüncü səsi aldıq. İkinci də Qubad İbadoğlu oldu. Belə deyək, daha böyük narazı elektorat Qubad İbadoğlunun ətrafında yığışdı. Biz gənc olduğumuz, “hələ sənin perspektivin qarşıdadır”, “sən növbəti dəfə başqan olarsan” kimi səbəblərlə…
Qubad İbadoğlu bizi tək qoydu
– Seçkilərdə neçə səs almışdınız?
– Mən 20 səs aldım. Amma Arif Hacılı 220, Qubad İbadoğlu səhv xatırlamıramsa 200 səs almışdı. Biz az səs almışdıq, amma partiyadaxili nüfuzumuz kifayət qədər var idi. İstər mənim, istərsə də məni dəstəkləyənlərin. Biz qalıb fəaliyyət göstərməyin və daxildə mübarizə aparmağın tərəfdarı idik. Hətta fraksiya ideyasını vermişdik ki, daxildə narazı bir fraksiya kimi, daxili müxalifət kimi ümumi mübarizəyə ziyan olmadan partiyadaxili rəqabət aparaq. Təəssüf ki, fraksiya müzakirələrinin son mərhələsində Qubad İbadoğlu və ətrafı bu prosesi dayandırdılar və kənarda bir hərəkat yaratmaq düşüncəsində olduqlarını bəyan elədilər. Bununla da onların böyük əksəriyyəti partiyadan getdi və biz – mən və ətrafım tək qaldıq. Biz də iki ilə yaxın bir müddətdə daxildə nəsə eləməyə, nəyisə dəyişməyə çalışdıq. Ən azı, bu yanaşma tərzini – ki, “kim mənə səs verib, partiyada qala bilər, kim səs vürməyibsə, əleyhimə olubsa, o mənə düşməndir” – dəyişək. Baxın, mən ən az üç dəfə Müsavat Partiyası Məclisinə namizədliyimi vermişəm. Əhəd Məmmədli, Rüfət Hacıbəyli, Kərim bəy namizədliyini verib. Bu insanların hamısı vicdan məhbusu olub. Partiyada müşavir olublar, Məclis üzvü olublar, partiyanın aparıcı simaları olublar. Onların heç biri Məclisə seçilmədi. Hətta baxın, bir rayon təşkilatında vicdan məhbusu Elşən Həsənov – indi Ağ Partiyada müavindir – Müsavatın Sabunçu rayon təşkilatının sədri olmaq istədi, sırf mənə səs verib deyə, o olmasın deyə orta məktəb attestatı olmayan bir adamı sədr seçdirdilər. O da bir il sonra istefaya getdi. Yəni gördük ki, bu yanaşma artıq iki ildir ki, davam edir, fəaliyyətimiz yalnız daxildə çəkişmədən ibarətdir… Baxın, mətbuat orqanlarına zəng vurub deyirdilər ki, “Turaldan niyə müsahibə alırsınız?” “Elə status var bəyəm, Müsavat başqanlığına keçmiş namizəd?”, “Belə bir status yoxdur, niyə ondan müsahibə alırsınız?””
– Partiyanın rəsmi adamları edirdi bunu?
– Təbii ki… mənim jurnalistlərlə ünsiyyətim zamanı deyirdilər ki, “bəy, bizə basqı eləyirlər ki, niyə Tural Abbaslıdan müsahibə alırsınız, adi insandır o.” Və yaxud, partiya daxilində kim bizimlə oturub-durub, söhbət eləyirdi, həmin an o adamı çağırıb soruşurdular ki, “xeyir ola?” Mən də gördüm ki, burada artıq vaxt sərf eləyirik, zaman itiririk və artıq fəaliyyətimiz də mübarizə deyil, artıq intriqa səviyyəsindədir, ona görə də baxdıq auditoriyaya, gördük ki, yox, elə bunlar bu düşüncədədirlər, dedik ki, qardaşlar, gəlin biz sakitcə çəkilək, özümüz öz xəttimizi tutaq və mübarizəmizi aparaq. 16 ilimizi həsr elədiyimiz partiyamıza da uğurlar arzulayaq. Elə də elədik. Çox haylı-küylü yox, ərizəmizi yazdıq, partiyadan da sakitcə çıxdıq. Bu günə qədər də – bilmirəm hiss olunur, ya yox, ya mənə elə gəlir – partiya əleyhinə xüsusi bir təbliğat aparmırıq. 18 yaşından – 16-17 il, 34-35 yaşıma qədər həyatım orada keçib. Mən Müsavat partiyasına 18 yaşım tamam olan günü üzv olmuşam – 2000-ci il sentyabrın 13-dən. Qanun icazə verdiyi gün. Ona görə bu gün də məni ağrıdır o partiya haqda mətbuatda, ictimaiyyətdə neqativ hallar olanda. Nə edək? Məsullar düşünsün.
İnsanlara olan ümidlərimiz qırıldı…
– Yəni deyirsiniz ki, 18 yaşım tamam olan günü partiyanın üzvü olmuşam. Dövrünüzün ən gənc, ən fəal, ən yaxşı bir dönəmi, yetkinlik dövrü ona düşüb. Peşmançılıq hissi varmı ki, gərək belə olmayaydı?
– Xeyr, peşman deyiləm. Niyə peşman deyiləm? Çünki biz müsavatçılıq ideyasına görə ora getmişdik, mübarizəmizi də aparırdıq. Bizim də o mübarizəyə qatqılarımız oldu. Müsavatçılıq məktəbinin də bizə qatqıları oldu. Bizim Tural, Əhəd, Cavid olmağımızda o məktəbin də rolu, təsiri var. Qətiyyən peşman deyiləm. Hə, insanlara olan ümidlərimiz qırıldı, o başqa. Ona görə ümumən “peşmanam” deyə bilmərəm. Bəzi insanlara bəslədiyimiz həddindən artıq etimada görə peşman olaram ki, bəli, bəzilərinə dəyərindən artıq qiymət vermişəm.
– Məsələn, İsa Qəmbər?
– (Gülür…) Yəni, detallara enməyək.
– Niyə detallar? Qoymursunuz Pənah Hüseyni danışmağa. Söhbət burada fərddən getmir. Çünki mənim yadımdadır ki, o zamanlar 2003-də, ondan da əvvəl Azərbaycan siyasi mühitində sizin də olduğunuz dönəmdə İsa Qəmbərə münasibət tamam başqa idi. Amma mən o münasibəti istər son hadisələrdə, istər Qarabağ Komitəsi məsələsində görmədim. Yəni o baxımdan soruşuram.
– Yəqin insanlar dəyişir. Onlar da dəyişəndə onlara münasibətlər də dəyişir. İnsanların özləri izləməlidirlər ki, onlara olan münasibət niyə müsbətə, ya da mənfiyə dəyişib? Mən nə deyə bilərəm? Məsələn, mən İsa bəy başda olmaqla kiməsə irad tuta bilmərəm. Deyə bilər ki, “ay qardaş, mən səndən nəsə xahiş eləmişdim? Yalvarmışdım? Yaxud da öhdəlik qoymuşdum ki, mənə bu qədər etimad elə?” Hər halda bu da bir məktəbdir, öyrənirik.
– Rizvan Şıxızadə tənqidi sual verir: “Yəni o da inanır ki, partiya rəhbəridir? Təsəvvür elə ki, Kommmunist Partiyasından sonra Ağ Partiyanın üzvü olursan…”
– Səhv eləmirəmsə, Kommunist Partiyasının 600 minə yaxın üzvü var idi. Bu gün də YAP-ın üzvlərinin sayı 700 minə çatır. Bilirsinizmi, partiya deyəndə nə nəzərdə tutulur? Bu anlayışı nəzərə almaq lazımdır. Əgər partiya deyəndə insanın kütləviliyi, partiyanın fanatları nəzərdə tutulursa, Azərbaycanda bir siyasi lider göstərsinlər ki, Röyadan daha çox fanatı var. Yaxud da Aygün Kazımovadan daha çox adam yığa bilər meydana. Bu siyasətçinin statusu Faiq Ağayevin “tvit”indən daha çox like yığır. Bunlar göstərici deyil. Bilirsinizmi, M.Ə.Rəsulzadə neçə nəfərlə müstəqillik əldə elədi? Həmin dönəmdə Rəsulzadənin partiyasında neçə nəfər var idi?
– Çox deyildi, cəmi 26 deputatımız var idi.
– Əsas ideologiyaların mübarizəsidir, fərdlərin yox, yəni nəfərlərin saylarının yox. Kommunist Partiyası Çar Rusiyasını yıxıb hakimiyyətə neçə nəfərlə gəldilər? Həmin dövrdə Kommunist Partiyasının say tərkibi nə qədər idi? Hətta son dönəmlərə baxaq. Paşinyan neçə nəfərlə hakimiyyəti ələ aldı? Paşinyanın partiyasının üzlərinin sayına baxın və hakimiyyətdə olan respublikaçıların sayına baxın. Yəni əgər biz sayı kompleks eləyiriksə, bəy bu faktlara da baxsın. Bizim elə bir kompleksimiz yoxdur. Biz bilirik ki, partiyamızın bir çox tərəfdarları var ki, onlar gəlib bizə səs verəcək. Şərt deyil ki, onlar bu gün gəlib, mənimlə mitinqə çıxsın və yaxud da 20 Yanvarda kolon düzəldək, göstəriş verək. Ədalətli seçki olan günü hamı biləcək ki, kimin gücü nə qədərdir. İndi hamı güclüdür, hamı qalibdir, hamı seçkidə uda bilər.
Mənə elə gəlirmi ki, mən partiya sədriyəm – elə gəlir
– Əslində, ədalətli seçkilər olmayana qədər bu, ehtimal olaraq da qalacaq.
– Təbii ki… Mən də iddia edə bilərəm ki, hamıdan çox səs almışam. İnşallah, ədalətli seçki olanda hamı biləcək kimin gücü nə qədərdir. Mənə elə gəlirmi ki, mən partiya sədriyəm? Mənə elə gəlir. Amma bəy bunu qəbul eləmirsə, bu da onun azad seçim hüququdur.
– Səxavət Məmmədov münasibət bildirib: “Siyasətə gəlməmiş özlərini bitirdilər”.
– (Gülür…) Vallah, “gəlməmiş bitirdilər” deyəndə… Bəziləri hərdən deyirlər ki, “mən 30 ildir səhnədəyəm”, onlar kimi olmasın, amma mən 2000-ci ildən partiyadayam, 2001-ci ildən partiyanın Gənclər Təşkilatının sədr müavini olmuşam. 2006-2007-ci illərdən Gənclər Təşkilatının sədri olmuşam. 2005-ci ildən Müsavat Partiyası Səbail rayon təşkilatında müxtəlif postlarda müavin, Məclis, Divan üzvü olmuşam. “Vicdan məhbusu” olmuşam və yaxud da həbs cəzaları almışam. Kütləvi aksiyalar, razılaşdırılmış, razılaşdırılmamış piketlər təşkil eləmişəm. Seçki kampaniyalarında iştirak eləmişəm, bəzilərinin hətta təşkilatçısı da olmuşam, müşahidələr etmişəm. Yəni bunları əgər bəy siyasətə gəlməmək kimi qiymətləndirirsə, o zaman mənə maraqlıdır ki, o, hansı kriteriyalarla işləyir? “Özünü bitirmək” ifadəsini də açmaq lazımdır. Mən düşünürəm ki, əksinə, son dönəmlər elə siyasətə gələnlər bizik. 1989-cu ildən indiyədək mən və ətrafımdan başqa bir nəfər göstərsinlər ki, həmin dönəmdə olmayan yeni siyasi simadır, daha gəncdir və siyasətə gəlib. Kim gəlib bəy? Var elə bir adam? Yəni mən gəlməmişəmsə, demək, Azərbaycan siyasəti ümumiyyətlə qısırdır ki, heç kim yeni siyasətçi kimi yetişməyib. Çünki bu gün kimə baxsanız, hətta ən gəncinə baxsanız belə – böyük əksəriyyət İlqar Məmmədovun adını çəkir… Deyirlər ki, İlqar Məmmədov yeni simadır. Çox uzağa getməyin, “Azadlıq” qəzetinin və yaxud da həmin dövrdə çap olunan qəzetlərin 2000-ci ildə dərc edilən saylarını qaldırın, İlqar Məmmədov Etibar Məmmədovun müavini kimi müsahibələr verir.
– AMİP-in sədr müavini olub, əslində Etibar Məmmədovun şinelindən çıxan adamdır.
– Bəli. Yəni gənc odursa… indi haqqımızda deyəndə ki, “gəlməmiş bitirdiniz”, əksinə düşünürəm ki, biz son dönəmlərin əsas gələn yeni, bəlkə də Azərbaycanın siyasi arenasında ölmədiyini sübut edən siyasi komandayıq. İndi bəy o cür qiymətləndirirsə, o zaman onun kriteriyalarını müəyyənləşdirmək lazımdır. Mən düşünürəm, burada bir az subyektivlik var, bir az təəssübkeşlik var. Məsələn, mən bilmirəm, o bəyləri də araşdırmamışam, yəqin ki, onların böyük əksəriyyəti bizə opponent olan partiyaların üzvləridir.
– Sizə opponent olan hansı partiyalardır?
– Daha çox Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının üzvləri ola bilər. Yəni bilirsiniz, onlarda yalnız belə qısqanclıqlar olur. Yeni, fərqli.
– Niyə? Əli Kərimlinin özü də gənc deyilmi? Yəni gənc saymaq olar da…
– Əgər 60 yaşına yaxınlaşır, o gəncdirsə, o zaman mən də ultra gəncəm.
– Əli Kərimli 60-a yaxınlaşır?
– Hər halda 50-ni keçib də…
– Hə, 50-ni mən də keçirəm…
– Siz də artıq 60-a yaxınlaşırsınız… (Gülüşmə…)
Lider kimi üzərinizə düşənləri niyə eləməmisiniz?
– Yox, mən missiya olaraq deyirəm – Əli Kərimli vuruşur, avanqarddır. Əslində, sizin də son zamanlar Əli Kərimlinin üzərinə yüklənmələriniz müşahidə olunur.
– Bilirsinizmi, yüklənmə deməyək, belə deyək; baxın, əgər mən liderliyə iddialıyamsa, mən o liderliyin gətirdiyi dividentlərlə yanaşı, o liderliyin gətirdiyi məsuliyyətin də cavabdehiyəm. Mən sual verə bilərəm, verirəm də – qardaş, mən partiyalara sıravi kimi gəlmişəm, fərqi yoxdur – İsa bəy olsun, Əli bəy olsun, Etibar Məmmədov olsun – kim olur olsun, 18 yaşımda siyasətə gəlmişəm? Bəli. Sıravi fanatlıq eləmişəm? Eləmişəm. Afişa yapışdırmışam, plakat yapışdırmışam, müşahidəçilik eləmişəm? Döyülmüşəm, söyülmüşəm, tutulmuşam? Yəni mənim sıravi kimi üzərimə nə düşübsə, eləmişəm. Bəs siz, lider kimi üzərinizə düşənləri niyə eləməmisiniz?
– Nə eləməliydilər ki?
– Əgər müxalifət partiyası hələ də hakimiyyətə gəlməyibsə, deməli, nəticə yoxdur.
– Nə olmalı idi, Tural bəy? Adətən ənənəvi müxalifətin nümayəndələri – mən bunu tez-tez İsa Qəmbərdən eşitmişəm, deyib ki, “kimdir onların yolunu bağlayan, gəlsinlər!” Belə bir fikir var.
– Bəli, bəli…
– Baxın, bu “gəlmək” nədir? Bir də tez-tez qeyd etdiniz ki, bunlar hakimiyyətə gəlmədilər. Nə etməli idilər? Getməlidirlərmi? İstefa verməlidirlərmi?
– Bilirsinizmi, bəy, bütün bunlar aydındır. Mən zamanında bu məsələləri mətbuatdan çox daxildə müzakirə eləmişəm.
I hissənin sonu
Xural.com
Tərtər rayonunun sabiq icra hakimiyyətinin başçısı, Tərtər özünümüdafiə batalyonunun komandiri Sərdar Həmidovun haqqında son günlər bəzi açıqlamalar verilib. Bu açıqlamalar sabiq Daxili İşlər naziri İsgəndər Həmidovun “Azadlıq salnaməsi”nə verdiyi müsahibədən sonra başlanan qalmaqallı müsahibələrdə deyilib. İsgəndər Həmidovun nazir olduğu zamanlara aid verdiyi müsahibədən sonra “El hərəkatı” partiyasının sədri Əflan İbrahimov bizimlə əlaqə saxladı və İsgəndər Həmidova cavab vermək istədiyini dedi. Biz onun haqqını tanıyaraq Əflan İbrahimovla müsahibə götürdük və Əflan İbrahimov müsahibəsində bəzi qalmaqallı olaylardan danışdı. Əflan İbrahimov 1994-cü ildə Sərdar Həmidovun Moskvaya, Ayaz Mütəllibovun yanına göndərildiyini, onun Ayaz Mütəllibovdan bəzi xahişlər etdiyini dedi. Guya Sərdar bəy Ayaz Mütəllibovdan Tərtərin bir neçə kəndinin alınmasını xahiş edib. Bu skandal məlumatdan sonra zatən uzun zamandır planlaşdırdığımız Şəhriyar Məcidzadədən müsahibə götürmək arzumuz reallaşdı. Fürsət varkən digər suallara da aydınlıq gətirdik.
Şəhriyar Məcidzadə Azərbaycan ictimai-siyasi fikrinin önəmli cavanlarından biridir. Uzun müddət gənclər arasında təşkilatlanma ilə məşğul olub. Milli Fikir Mərkəzinin sədri kimi bir çox önəmli layihələrin müəllifi olub. Hakimiyyət bunu belə xor görüb və Milli Fikir Mərkəzini təqib edərək onun bağlanmasına yol açıb. Bizim söhbətimiz əslində, bu və digər suallar ətrafında olmalı idi. Amma İsgəndər Həmidovun və ona cavab verən Əflan İbrahimovun müsahibələrindən sonra Şəhriyar Məcidzadə ilə bizim də gündəmimiz dəyişdi.
“Azadlıq salnaməsi”nin 32-ci qonağı Tərtər qəhrəmanı Sərdar Həmidovun oğlu Şəhriyar Məcidzadədir. Buyurun, dinləyin…
Əvəz Zeynallı,
“Azadlıq salnaməsi”
Xural.com
Ölkənin siyasi gündəmi isinməyə başlayır…
Ötən həftə sabiq Daxili İşlər naziri İsgəndər Həmidovla “Azadlıq salnaməsi”ndə geniş müsahibə götürmüşdük. Müsahibədə İsgəndər Həmidovla Daxili İşlər naziri olduğu dövrü müzakirə etmiş, Elçibəy hökuməti dövründə görülən işlərdən danışmışdıq. İsgəndər Həmidovla bu müsahibəmiz təxminən ay yarım bundan əvvəl götürülsə də, İsgəndər bəyin liderliyi ilə yaradılan Azərbaycan Xalq Hərəkatının təsis olunması məsələsinə görə, müsahibənin yayımı yanvarın 26-dan – AXH-nin təsis olunmasının bitməsindən sonraya təxirə salınmışdı. Bu qədər ertələnməsinə baxmayaraq, müsahibə mətbu və siyasi gündəmdə rezonans yaratdı və müxtəlif ictimai-siyasi xadimlər müxtəlif səpkili cavablar verməyə başladılar. Onlardan biri də “El Hərəkatı” Partiyasının sədri Əflan İbrahimovdur.
Sabiq Daxili İşlər naziri İsgəndər Həmidov müsahibəsində bir dəfə də olsun Əflan İbrahimovun adını çəkməyib, onu nədəsə ittiham etməyib. Biz bunu Əflan İbrahimova da dedik, amma Əflan müəllim İsgəndər Həmidovun həmin hadisələrdəki rolu haqqında dediklərinin onu da bağladığını, o hadisələrdə birbaşa özünün də iştirak etdiyini, deyilənlərin ona da aid olduğunu qeyd edərək, mütləq cavablandırmalı məsələlər olduğunu dilə gətirdi. Haidsələrdə iştirak etdiyini iddia edən Əflan İbrahimovu bu səbəblə “Azadlıq salnaməsi”nə dəvət etdik və ondan İsgəndər Həmidovun dediklərinə münasibətini öyrənməyə çalışdıq.
Əflan İbrahimovun müsahibəsi boyu maraqlı məqamlar meydana çıxdı. O, təkcə İsgəndər Həmidovun müsahibəsinə münasibət bildirmədi, həm də zamanında şahidi və iştirakçısı olduğu hadisələr haqqında danışdı. Fürsəti əldən vermədik və Əflan müəllimə mövzu ilə bağlı bir çox suallar verdik. Onun müsahibəsi boyu maraqlı məqamlar meydana çıxdı.
Əflan İbrahimov Ayaz Mütəllibovun ölkəni tərk etdiyi günlə bağlı maraqlı açıqlamalar verdi. Onun Heydər Əliyevlə görüşü və ondan sonrakı taleyi haqda dedikləri də maraqlı idi. Əflan müəllim iddia edir ki, 1994-cü ildə İsgəndər Həmidovun qardaşı Sərdar Həmidovla Moskvaya gedib və orada Ayaz Mütəllibovla görüşüb. O görüş və görüşün iddia olunan detalları da Azərbaycan siyasətində çox danışılacaq məsələlərdən biri ola bilər. Onu da qeyd edək ki, Əflan İbrahimovun müsahibəsində maraqlı məqamlar təkcə bunlar deyil. Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyevanın ətrafında toparlanan yeni qüvvələrin içində də münasibətlər rəvan deyil. Əflan müəllimin Hacı Əbdül haqqında danışdıqları gələcək qarşıdurmadan xəbər verir ki, bu da yeni hadisələrin meydana çıxması deməkdir.
İndi isə söz “El Hərəkatı” Partiyasının sədri Əflan İbrahimovundur. “Azadlıq salnaməsi”ndə Əflan İbrahimov təkcə İsgəndər Həmidova cavab vermir, başqa və yeni problemləri də gündəmə gətirir…
Əvəz Zeynallı,
“Azadlıq salnaməsi”
Xural.com
Kaş Zərdüşt Əlizadəni döyməyəydim, öldürəydim
Keçmiş Daxili İşlər naziri Rəsul Quliyevdən, Eldar Həsənovdan, Eldar Mahmudovdan, Mədət Quliyevdən, Ramil Usubovdan danışdı…
Elçibəy dövrünün Daxili İşlər naziri İsgəndər Həmidovla “Azadlıq salnaməsi”ndə bu müsahibə ötən ilin dekabr ayında götürülüb. İsgəndər Həmidovla nazir işlədiyi dövr haqqında danışmışıq. O dövrün ən ziddiyyətli məmurlarından biri kimi Elçibəy dövründə baş verənlər, polis orqanlarının fəaliyyəti, aparılan islahatlar və digər məsələlər haqqında bir də bu günün pəncərəsindən o illərə baxmışıq. Maraqlı, maraqlı olduğu qədər də ibrətamiz məqamlar ortaya çıxıb. İsgəndər Həmidov işə götürdüyü və indi general rütbəsi daşıyan adamlardan tutmuş, keçmiş və indiki nazirlərə qədər çox şeydən danışıb. Zamanın artıq hamı tərəfindən bilinən “jurnalistdöymə” hadisələrinə də aydınlıq gətirib və bu aydınlıq bir çox tərəfləri ilə yenidən gündəmə damğasını vuracaq mahiyyətdədir. Sabiq nazir Eldar Həsənovdan, Rəsul Quliyevdən, Eldar Mahmudovdan, Mədət Quliyevdən maraqlı hadisələr danışır və onları bəzən şərh edir. Bu da tarixlə maraqlanan Oxucular üçün ilk əldən informasiya mənbəyidir.
Bütün hallarda zamanın vəzifəli adamları danışdıqca, tarixin qatlarının açıldığı hiss olunur. İş başında çox qısa müddətdə qalsalar da, dövr o qədər zəngin hadisələrlə dolu olub ki, bəzi detalların aydınlaşdırılması illər alır. Zənnimizcə, bu müsahibə də o aydınlaşmaya xidmət edən müsahibələrdən biridir.
Müsahibənin bu qədər gecikməsinin obyektiv səbəbi var. Dekabrın əvvəllərində götürdüyümüz müsahibənin hazırlanması İsgəndər Həmidovun təşkilatçılığı ilə başlanan Azərbaycan Xalq Hərəkatının təşkilatlanması dövrünə təsadüf etdi. Ona görə də prosesə təsir etməsin deyə, İsgəndər bəyin özünün də təklifi ilə müsahibənin dərcini bu günlərə qədər gözlədik. Ümid edirik ki, digər müsahibələrimiz kimi, bu müsahibə də Oxucularımız və tamaşaçılarımız tərəfindən qiymətini alacaq – istər müsbət, istərsə də mənfi mənada. Əlahəzrət hakim tamaşaçıdır və qiyməti onun təqdiri verir.
Beləliklə, “Azadlıq salnaməsi”nin 30-cu qonağı Əbülfəz Elçibəy dönəminin Daxili İşlər naziri, general İsgəndər Həmidovdur. Buyurun, dinləyin. Onunla çox maraqlı məqamlardan danışmışıq…
Əvəz Zeynallı
“Azadlıq salnaməsi”
İsgəndər Həmidov “Azadlıq salnaməsi”ndə deyir ki:
– Korrupsiya cinayəti ancaq hakimiyyətə bağlı cinayətdir, onu vətəndaş edə bilməz.
– 1990-cı ildən korrupsiya ilə mübarizə aparıram
– 1990-cı ilin yanvarına qədər Əbülfəz Elçibəyin tapşırığı ilə kölgədə qalmalı oldum.
– Ruslar öz səfirliklərini vurmaq istəyirdilər – hərəkatı gözdən salmaq üçün
– Yaqub Məmmədovun fərmanı ilə Daxili İşlər naziri oldum – Əbülfəz bəy əlini masaya vurdu ki, sən Daxili İşlər naziri olmalısan
– Elçibəy hökumətinin ilk naziri mən oldum
– İxtiyar Şirini respublika prokuroru qoyanda, Dadaş Rzayevi Müdafiə naziri qoyanda nəinki etiraz eləmişəm, hətta yazılı Əbülfəz bəyə müraciət eləmişəm – onların əleyhinə
– Hacı Əbdül süpürgə götürüb Meydanı süpürürdü
– AXC-dən hakimiyyətdə iki nəfər vardı – biri Əbülfəz Elçibəy idi, biri mən
– Yatsam yuxuma girməzdi Daxili İşlər naziri olacağam
– Bakatinə salam vermədim ki, əlin mənim xalqımın qanına batıb
– Məni mühakimə edən hakim dedi ki, sənə iş verəcəm və çox iş verəcəm, amma çalışacam ki, güllə olmasın – mən də güldüm
– Mədət Quliyevi işə mən götürmüşəm
– Eldar Həsənovu Gəncədə işdən mən çıxardım. Onunla yaxın qohum olmuşam. Eldar Həsənov mənim başımın üstündən yuxarı adamlara çıxmışdı. Mən DİN-ə gedənə qədər Əbülfəz Elçibəy mənə zəng elədi. Dedim, o zaman mən çıxıram.
– Novella xanım mənə həbsimdən bir gün əvvəl zəng edib dedi ki, səhər səni həbs edəcəklər, Azərbaycandan çıx. Həmin gecə Eldar Həsənov bax bu evə gəlib dedi ki, səhər səni həbs edəcəklər, Azərbaycandan çıx. Dedim ki, mənim həbs sanksiyamı sənə verdirib səni respublika prokuroru qoyacaqlar. Dedi, yox, mən Əli Ömərovla yaxın dostam. Dedim, mən səni yaxından tanıyıram, sən Əli Ömərovun başını yeyəcəklər.
– Eldar Həsənov mənə 50.000 manat gətirdi ki, ölkədən gedim
– Məni İstanbula konsul təyin etmişdilər
– Mədət Quliyev çox cəsarətli və ürəkli adamdır
– İşə qoyduğum adamlardan 7-si indi generaldır
– Eldar Mahmudovu sal murdar suya iç, amma…
– Hamı bilirdi ki, Eldar Mahmudov 10 ildir MTN-də pul yığır
– Mənə Ayaz Mütəllibovun dövründə Milli Təhlükəsizlik naziri vəzifəsi təklif edib, qəbul etməmişəm
– Əbülfəz Elçibəy mənə həm Milli Təhlükəsizlik Nazirliyini, həm də Müdafiə Nazirliyini təklif etdi, istəmədim
– Rəsul Quliyevə qarşı cinayət işi qaldırdım. Rəsul Quliyevin cinayətlərinə görə verdiyim hər təqdimatda Rəsul Quliyevin vəzifəsini artırdılar.
– Hüquq mühafizə orqanlarının İstintaq İdarələrinin hamısının birləşdirilib prezidentə bağlanmasını təklif etmişdim
– İşlədiyim zamanda 5 böyük əməliyyat oldu
– Ələkrəm Hümmətova həbsxanada hər gün Azərbaycanın himnini oxudurdum
– Hər zaman oğru aləminə hörmət eləmişəm
– “Qızıl Amnistiya” ilə türmələri boşaltdıq
– Mahal İsmayıloğlu mənə dedi ki, Rəsul Quliyevlə Babək Hüseynoğlu məni məcbur etdilər ki, yaz ki, İsgəndər məni döyüb
– Kaş Zərdüşt Əlizadəni döyməyəydim, öldürəydim
– Canlı yayına ona görə müdaxilə etdim ki, Kəlbəcərin harayını çatdırım
– İstefamın səbəbi Kəlbəcər oldu
– Elə söhbətlər var ki, mənimlə məzara gedəcək
– Kaş ki, Pənah Hüseynlə münasibətlərim indiki kimi olaydı – hakimiyyətdən getməzdik
– Bizim hakimiyyətin 1-ci cinayəti müstəqilliyə nail olmaq, 2-ci cinayəti xalqını sevmək, 3-cü cinayəti ərazi bütövlüyümüzü bərpa etməyə çalışmaq, 4-cü cinayəti test imtahanlarını gətirmək, 5-ci cinayəti rus ordusunu çıxarmaq, 6-cı cinayəti – ən böyük cinayətimiz idi – vəzifələrə pulsuz adam qoymaq idi.
– Cinayətkarı da tutanda Əbülfəz Elçibəy “balası var, gör nə edirsiniz, kömək edin” deyirdi
Xural.com
“Strateq baxışı”nda şok açıqlamalar oldu, mütləq seyr edin…
Strateq.az saytının layihəsi olan “Strateq baxışı” verilişinin 9-cu bölümü “Ermənistan inqilabı: Qarabağ məsələsinə mümkün təsirləri” mövzusuna həsr olunub. Mövzunu verilişimizin daimi ekspertləri Azərbaycan Xalq Partiyasının sədri, keçmiş Baş nazir Pənah Hüseyn, Azad Demokratlar Partiyasının sədri, keçmiş Milli Təhlükəsizlik nazirinin 1-ci müavini Sülhəddin Əkbər, “Qlobal İnteqrasiya və Dialoq Mərkəzi” İB-nin prezidenti Yasəmən Qaraqoyunlu və qonağımız keçmiş Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin polkovniki, təhlükəsizlik üzrə ekspert İlham İsmayılla müzakirə edirik. Ermənistanda nələr baş verir, Ermənistan-Paşinyan inqilabının səbəbləri nələrdir, necə oldu ki, illərlə hakimiyyətdə olan, Qarabağ “qəhrəmanları”ndan ibarət “qaliblər komandası”nı kiçik bir azlıq devirə bildi, Rusiyanın bu inqilabda barmağı varmı, Ermənistan inqilabının Azərbaycana, Qarabağ probleminin həllinə nə kimi təsirləri ola bilər? Müzakirə boyu bu və ya digər suallara cavab axtarıldı və 1 saat 19 dəqiqəlik veriliş su kimi axıb keçdi. Keçmiş Baş nazir Pənah Hüseynin sensasion açıqlamaları, keçmiş Milli Təhlükəsizlik nazirinin 1-ci müavini Sülhəddin Əkbərin Əbülfəz Elçibəy-Ter Petrosyan görüşünün baş tutmamasının pərdəarxası məqamlarını ilk dəfə söyləmələri mətbuat üçün də yenilik oldu. Yasəmən Qaraqoyunlu və keçmiş Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin polkovniki, təhlükəsizlik üzrə ekspert İlham İsmayıl isə ciddi təhlilləri ilə mövzunun tam açılmasında maraqlı və zəngin məlumatlar verdilər.
Əminik ki, “Strateq baxışı” verilişinin bu buraxılışı da geniş tamaşaçı kütləsinin diqqətini çəkəcək.
Buyurun, “Strateq baxışı” verilişinin 9-cu bölümünü seyr edin. Hər şeyin necə olduğunun ən yaxşı qiymətini Siz verəcəksiniz, əziz tamaşaçılar.
“Strateq baxışı”,
Əvəz Zeynallı
Strateq.az
“Azadlıq salnaməsi”ndə Rahim Qazıyev Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibovun “Qaynar Qazan”a verdiyi müsahibəsinə cavab verir…
Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibovun “Qaynar Qazan”a verdiyi tarixi müsahibə rezonansa səbəb oldu. Fəaliyyəti boyunca ən uzun müsahibəni “Qaynar Qazan”a verən Ayaz Mütəllibovun səsləndirdiyi bəzi faktlar ölkə ictimaiyyətinin ən müxtəlif təbəqələrində maraqlı reaksiyaya səbəb oldu. Bəzi insanlar cavab vermək üçün müraciət etdilər. Bunların sırasında bir çoxları ilə bərabər, AXC hökumətinin sabiq Baş naziri Pənah Hüseyn və sabiq Müdafiə naziri Rahim Qazıyev də vardı. Biz həm Pənah bəyin, həm də Rahim bəyin cavab haqlarını dərhal təmin etdik. Həm Rahim Qazıyevdən, həm də Pənah Hüseyndən Ayaz Mütəllibovun səsləndirdiyi iddia-ittihamlara cavab aldıq və etiraf etməliyəm ki, həm Pənah Hüseynin, həm də Rahim Qazıyevin cavabları olduqca maraqlı oldu. Güman etmək olar ki, Ayaz Mütəllibov onların dediklərinə geniş cavablar verəcək. Çünki istər Pənah Hüseyn, istərsə də Rahim Qazıyev Ayaz Mütəllibova verdikləri cavablarda çox ciddi və yeni faktlara toxunub, yeni ittihamlar səsləndiriblər. Cavablar dövrün mahiyyətini açmaqda tamaşaçılara kömək edəcək.
Əslində, Ayaz Mütəllibovun müsahibəsindən dərhal sonra olunan müraciətlər daha çox idi. Amma müsahibə tam bitəndən sonra bəzi dostlarımızdan səs çıxmadı – ola bilər, Mütəllibovun müsahibəsinin davamı onların ilkin qənaətlərini dəyişmişdi. Rahim Qazıyev və Pənah Hüseyn isə dediklərinin üzərində dayanıb cavab verdilər. Burada bir haşiyəyə çıxmamaq olmur. Belə ki, Rahim Qazıyev, elə Pənah Hüseyn də Ayaz Mütəllibovla bir dəyirmi masa ətrafında söhbətləşməyin daha doğru olacağını düşündülər. Xüsusilə, Rahim Qazıyev israrla debat təklif etdi və təklifinin Ayaz Mütəllibova şəxsən çatdırılmasını xahiş etdi. Biz də öz növbəmizdə hörmətli Ayaz Mütəllibova Rahim Qazıyevin debat təklifini çatdırdıq. Amma təəəsüf ki, bu təklif alınmadı. Ona görə də həm Pənah Hüseyndən, həm də Rahim Qazıyevdən ayrı ayrılıqda müsahibə götürməli olduq.
Rahim Qazıyevin saat yarımlıq müsahibəsində çoxlu məqamlar var. Təbii ki, burada da qısa zamanda almaq istədiyimiz cavablar uzandı və hələ toxunmadığımız mövzular qaldı. Güman edirik ki, bu, Ayaz müəllimlə ehtimal olunan debatlara giriş üçün yetərlidir. Yəqin yaxın zamanlarda o dövrün sirrləri ilə bağlı daha ciddi və sensasion debatlar təşkil edə biləcəyik.
Hələliksə, Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibovun “Qaynar Qazan”a verdiyi müsahibədəki iddia və ittihamlarına keçmiş Müdafiə naziri Rahim Qazıyev cavab verir.
Əvəz Zeynallı,
“Azadlıq salnaməsi”
Xural.com
“Azadlıq salnaməsi”ndə tarixi sirr açıldı: “Elçibəyin tapşırığı ilə Ayaz Mütəllibovun yanına adam göndərdik…”
Pənah Hüseyn “Qaynar Qazan”a görə Ayaz Mütəllibova cavab verdi-VİDEO
Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibovun “Qaynar Qazan”a verdiyi tarixi müsahibə rezonansa səbəb oldu. Fəaliyyəti boyunca ən uzun müsahibəni “Qaynar Qazan”a verən Ayaz Mütəllibovun səsləndirdiyi bəzi faktlar ölkə ictimaiyyətinin ən müxtəlif təbəqələrində maraqlı reaksiyaya səbəb oldu. Bəzi insanlar cavab vermək üçün müraciət etdilər. Bunların sırasında bir çoxları ilə bərabər, AXC hökumətinin sabiq Baş naziri Pənah Hüseyn və sabiq Müdafiə naziri Rahim Qazıyev də vardı. Biz həm Pənah bəyin, həm də Rahim bəyin cavab haqlarını dərhal təmin etdik. Həm Rahim Qazıyevdən, həm də Pənah Hüseyndən Ayaz Mütəllibovun səsləndirdiyi iddia-ittihamlara cavab aldıq və etiraf etməliyəm ki, həm Pənah Hüseynin, həm də Rahim Qazıyevin cavabları olduqca maraqlı oldu. Güman etmək olar ki, Ayaz Mütəllibov onların dediklərinə geniş cavablar verəcək. Çünki istər Pənah Hüseyn, istərsə də Rahim Qazıyev Ayaz Mütəllibova verdikləri cavablarda çox ciddi və yeni faktlara toxunub, yeni ittihamlar səsləndiriblər. Cavablar dövrün mahiyyətini açmaqda tamaşaçılara kömək edəcək.
Əslində, Ayaz Mütəllibovun müsahibəsindən dərhal sonra olunan müraciətlər daha çox idi. Amma müsahibə tam bitəndən sonra bəzi dostlarımızdan səs çıxmadı – ola bilər, Mütəllibovun müsahibəsinin davamı onların ilkin qənaətlərini dəyişmişdi. Rahim Qazıyev və Pənah Hüseyn isə dediklərinin üzərində dayanıb cavab verdilər. Burada bir haşiyəyə çıxmamaq olmur. Belə ki, Rahim Qazıyev, elə Pənah Hüseyn də Ayaz Mütəllibovla bir dəyirmi masa ətrafında söhbətləşməyin daha doğru olacağını düşündülər. Xüsusilə, Rahim Qazıyev israrla debat təklif etdi və təklifinin Ayaz Mütəllibova şəxsən çatdırılmasını xahiş etdi. Biz də öz növbəmizdə hörmətli Ayaz Mütəllibova Rahim Qazıyevin debat təklifini çatdırdıq. Amma təəəsüf ki, bu təklif alınmadı. Ona görə də həm Pənah Hüseyndən, həm də Rahim Qazıyevdən ayrı ayrılıqda müsahibə götürməli olduq.
Pənah Hüseyn saat yarımlıq müddətdə Ayaz Mütəllibovun müsahibəsinə aydınlıq gətirir və onun dediklərinə cavab verir. Təbii ki, yenə bütün sualları əhatə edə bilmədik, amma güman edirik ki, bu, Ayaz müəllimlə ehtimal olunan debatlara giriş üçün yetərlidir. Yəqin yaxın zamanlarda o dövrün sirrləri ilə bağlı daha ciddi və sensasion debatlar təşkil edə biləcəyik.
Hələliksə, Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibovun “Qaynar Qazan”a verdiyi müsahibədəki iddia və ittihamlarına keçmiş Baş nazir Pənah Hüseyn cavab verir.
Əvəz Zeynallı,
“Azadlıq salnaməsi”
Xural.com
“Strateq baxışı”nda İran müzakirəsi…
Strateq.az saytının layihəsi olan “Strateq baxışı” verilişinin 8-ci bölümü “İran düyünü və İrana tətbiq olunan sanksiyaların bölgəyə və bölgə dövlətlərinə təsiri” mövzusuna həsr olunub. Mövzunu verilişimizin daimi ekspertləri Azərbaycan Xalq Partiyasının sədri Pənah Hüseyn, Azad Demokratlar Partiyasının sədri Sülhəddin Əkbər, “Qlobal İnteqrasiya və Dialoq Mərkəzi” İB-nin prezidenti Yasəmən Qaraqoyunlu və qonağımız Türk tarixi tədqiqatçısı Əkbər Nəcəflə müzakirə edirik. Gündən-günə gərginləşən bölgəmiz və konkret olaraq İrandakı vəziyyətin bizə nə təsiri olacaq? Əgər İran vurularsa, bu, Azərbaycana və bölgəyə hansı təsirləri göstərəcək? İranın vurulması və ya vurulmaması hallarında Azərbaycan nə etməlidir? Azərbaycan cəmiyyətinin, dövlətinin və müxalifətinin üzərinə hansı yük və məsuliyyətlər düşür? Bu suallara cavab tapmaqla yanaşı, İranın daxili problemləri, İranın etnik tərkibi və digər məsələlər haqqında da ekspertlərlə və qonağımızla ciddi müzakirə apardıq.
Ümid edirik ki, “Strateq baxışı” proqramının bu buraxılışı da Oxucularımızın marağına səbəb olacaq və onlar öz düşüncələrini bizə yazacaqlar.
Buyurun, “Strateq baxışı” verilişinin 8-ci bölümünü seyr edin. Hər şeyin necə olduğunun ən yaxşı qiymətini Siz verəcəksiniz, əziz tamaşaçılar.
“Strateq baxışı”,
Əvəz Zeynallı
Xural.com
Ayaz Mütəllibov: “Əlikram Hümbətov məni Lənkərana dəvət etdi”
Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibovla “Qaynar Qazan”da müsahibə götürmək ilk günlərdən planımızda vardı. Bunun üçün siyahımızda olan digər siyasi xadimlər kimi, onunla da zaman-zaman əlaqə yaratmağa təşəbbüs etmişdik. Onun köməkçisi ilə (indi o, köməkçisi deyil) təxminən, ilyarım danışıqlar apardıq. Nə etdik, nə dediksə, təsiri olmadı, Ayaz Mütəllibovla xəttə çıxa bilmədik. Nəhayət, əlimizi müsahibə istəyindən üzdük.
Ta… bu günlərə qədər. “Tövbə” Cəmiyyətinin sədri Hacı Əbdülün müsahibəsindən sonra Ayaz Mütəllibovun köməkçisi Qulu müəllim zəng etdi və onunla bəzi məsələlər ətrafında söhbətləşdik. Qulu müəllimlə söhbətimiz alındı və bu, Ayaz Mütəllibovla “Qaynar Qazan”da söhbətə qədər irəlilədi və Azərbaycanın birinci prezidenti ilə tarixi bir müsahibə götürdük.
Ayaz Mütəllibov Azərbaycan tarixinin ən ziddiyyətli siyasi liderlərindən biridir. Onun dövrü elə tarixi mərhələlərə düşüb ki, demək olar, çağ dəyişib Azərbaycan. Azərbaycan müstəqilliyinin ən həssas zamanları, eyni zamanda ən böyük faciələri də bu dövrdə yaşanıb. Ən ağrılı zamanlarımız onun dövründə olub. Müstəqilliyimizin, demək olar ki, bütün atributlarını onun dövründə qazanmışıq və indi bizə xəyal kimi görünən maraqlı bir demokratiya dönəmi də məhz onun dövründə yaşanıb.
Ayaz Mütəllibov mətbuata hər zaman məsafəli adam olub. Bu məsafə onu daha da uzaqlaşdırıb ictimai-siyasi həyatdan. O səbəbdəndir, bəlkə, həm də çox az danışıb ilk prezident. Mən onun televiziya kanallarında uzun verilişlərinə heç bir zaman rast gəlməmişəm. Son illərdə bəzi-para verilişlər olub ki, onlar da çox nadirən 1 saatı keçib. Zatən Ayaz Mütəllibovun 1 saatdan çox müsahibəsini seyr etmək mümkün də olmayıb, çünki olmayıb.
Ancaq “Qaynar Qazan” bu nizamı pozdu. Mən biləni, ilk dəfə idi ki, ilk prezident bu qədər kamera qarşısında danışırdı. Həm də təxminən canlı efir kimi. Bilənlər bilir ki, “Qaynar Qazan” elə təxminən canlı kimidir – biz çəkilişdən sonra çox az dəyişikliklər edirik. Amma Ayaz Mütəllibovla danışanda onun istədiyi dəyişiklikləri edəcəyimizə söz vermişdik. O qədər də etmədi. Və çox uzun – 3 saatdan çox ekran qarşısında suallarımı ona yönəldə bildim.
Təbii ki, Mütəllibovun miqyası çox böyükdür. Onun şəxsiyyətinə və yürütdüyü siyasətə kimin necə baxmasından asılı olmayaraq, Ayaz Mütəllibov bu ölkənin ən kritik zamanlarında bu ölkənin birinci adamı olub. Azərbaycanı ən qarışıq zamanlarda idarə edib. Moskvaya çox bağlı adam olub və çox şeyləri, çox sirləri bilir. Onunla danışarkən çox şey bildiyini, amma hələ də çox az şey danışdığını hiss etdim. Kaş ki, bütün bildiklərini Azərbaycanın gələcəyi üçün danışaydı da, biz də yorulmadan onu çəkib millətin ixtiyarına verə biləydik.
Daşıdığı tarixi missiya və önəm digər bütün qonaqlarımız kimi, Ayaz Mütəllibova da həssas və diqqətli yanaşmamızı əmr edirdi. Suallar da həddindən artıq çox idi. Təkcə sosial şəbəkələrdən gələn suallar yox, həm də başqa suallar vardı, özümüzü maraqlandıran suallar vardı. Buna görə də Mütəllibova sualları müxtəlif kateqoriyalarda qruplaşdırdıq. Ümumi suallar, 20 yanvar 1990-cı il hadisələri ilə bağlı suallar, 20 noyabr 1991-ci il hadisələri ilə bağlı suallar, 26 fevral 1992-ci illə və 14 may 1992-ci illə bağlı suallar… Təbii ki, Heydər Əliyevlə, İlham Əliyevlə, Mehriban Əliyeva ilə bağlı suallar, eyni zamanda digər maraqlı suallar da vardı və bütün bunları ardıcıl düzmək və yerində istifadə etmək, həm də prezident olmuş bir tarixi şəxsiyyətlə, etiraf edim ki, asan iş deyildi. Həm də bu, mənim Ayaz Mütəllibovla ilk görüşüm idi və mən onu hər zaman qaraqabaq, qaşqabaqlı və bir az da əsəbi görmüşdüm kanallarda. Düşünürdüm və ehtiyat edirdim ki, elə olsa çox çətin olacaq müsahibənin taleyi.
Biz böyük bir binanın foyesində görüşdük Ayaz Mütəllibovla. Foyenin böyük olması səsin bir az dağılmasına səbəb olub – hiss edəcəksiniz. Ayrıca, bizə səs-küy olmayacağını vəd etsələr də, binanın zəngin sakinləri sanki bir az da səs salmaq istəyircəsinə xüsusi əda ilə səs-küy salmağa çalışırdılar və sağ olsunlar, buna mümkün qədər də nail ola bildilər. Diqqətli tamaşaçılar müsahibə boyu ədalı kabluk səslərini, səs-küylü lift qapılarının cırıltısını və hündürdən danışılan səsləri eşidəcəklər. Görünür, özümüzün keyfiyyətli studiyalarımız olana qədər biz belə məşəqqətlərə dözməliyik. O da olacaqmı, hələ bilinməz…
Ayaz Mütəllibovla qarşılaşan kimi, kefini yaxşı gördüm. Ekrandan məni tanıyırdı və çoxdanın tanışı kimi görüşdük və görüşümüz müsahibə boyunca da xoş ovqatla davam etdi. Pozitiv idi. Mən onu nadir hallarda gülən görmüşdüm, müsahibə boyunca mümkün qədər pozitivliyini və gülərüzlüyünü də göstərməyə çalışdı. Təbii ki, verilən ağır suallara o qədər səmimi olacağını heç düşünmürdüm də. Ayaz Mütəllibov başından olmazın fəlakətlər keçən və qarışıqlıqlar içində ömür sürən bir adamdır. Gözü ilə od görüb. Onun tam səmimi olacağını düşünmək bir az da xəyal ola bilərdi, amma ilk müsahibə kimi, 3 saatdan çox danışmaq və yorulmamaq özü artıq bir göstərici idi. Ayrıca, Ayaz Mütəllibov elə şeylər danışıb ki, Azərbaycanda aylar boyu müzakirə olunacaq, bilirəm.
Beləcə, sözü çox uzatmadan Ayaz Mütəllibova – Azərbaycanın ilk prezidentinə vermək istəyirəm. Hər şeyi tamaşaçı qərarlaşacaq. Harada səmimidir, harada yox, nələri daha deyə bilərdi, nələri yox – seçim onundur. Elə isə o zaman söz “Qaynar Qazan”ın 52-ci qonağınındır – Ayaz Mütəllibovun…
Əvəz Zeynallı
“Qaynar Qazan”
I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:
II hissəni buradan oxuya bilərsiniz:
III sonuncu hissə
Mən Şimalda qalmaq istəmirdim
– Şükür Cəlilov soruşur: “Mən bu insanın qapalı olduğunu hiss edərək hələ də Heydər Əliyev rejimindən çəkindiyinə şübhə etmirəm – Sizi deyir – əks təqdirdə onu Bakıya buraxmazdılar. Onun hansı şərtlərdə Bakıya buraxılmasını İlham Əliyev, Putin, bir də özü bilir.”
– Yox, mən şəxsən deyə bilmərəm ki, belə bir qərar qəbul ounmalı idi. Sözün doğrusu, belə söz-söhbətlərdən də çəkinirdim. Ancaq sonra məlum oldu ki, bu, prezidentin iradəsidir. Təkcə onun iradəsidir.
– Sizin Azərbaycana gəliş məsələniz?
– Onun…
– Yəni bu, təkcə İlham Əliyevin iradəsidir. Başqa heç kimin?
– Bəli.
– Burada başqa heç bir faktor yoxdur.
– Xeyr.
– Dilqəm Əhmədli soruşur ki, “1992-ci ilin yanvarında – bayaq dediyiniz – Ayaz müəllim bir heyətlə Türkiyədə – Ankarada Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin də məzarını ziyarət etmişdi…”
– Bəli.
– “…Həmin görüntüləri youtube.com kanalına yükləmişəm. Mənə maraqlıdır ki, vaxtilə Azərbaycanda Kommunist Partiyasının rəhbəri olmuş, sonra isə müstəqil Azərbaycanın faktiki ilk prezidenti olmuş adam kimi M.Ə. Rəsulzadənin məzarı önündə nə hisslər keçirdi?
– Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin adını bir dəfə müsahibələrimdən birində çəkdim. O zaman demişdim ki, mən Moskvada – Vətəndən təcrid edilmiş vəziyyətdə yaşayarkən düşünürdüm ki, sən demə, mənim də payıma qürbətdə yaşamaq düşəcəkdi. Mən də Nəriman Nərimanov, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə kimi öz həyatımı Moskvada qurtalmalıyam? Özümə cavab verməyə başlayırdım, – mən çalışacağam ki, Vətənə qayıdım. Mən Şimalda qalmaq istəmirdim. Torpaqlarıma qayıtmaq istəyirdim.
– Bakını, Azərbaycanı çox istəyibsiniz? Darıxırdınız?
– Bütün Azərbaycanı, nəinki Bakını istəmişəm. Hər bir guşənin öz ləzzəti var. Azərbaycan Azərbaycandır, onun qədrini bilmək lazımdır. Hamımızdan bu asılıdır, hamımızdan. Birinci, hamımız bir-birimizə mehriban olmalıyıq. Bir-birimizi eşitməliyik. İndi uzaqdan-uzağa mən xəbər tuturam. Əsas toqquşan qüvvələrə də imkan olsa xəbərdarlıq edərdim – lazım deyil, qardaşlar. Qardaşıq biz!
– Yol mehribançılıqdan və birləşməkdən keçir, deyirsiniz.
– Hə, əlbəttə.
– “Versus” saytının redaktoru Tahirə Qafarlı yazır: “Verilən hər bir sualın cavabı yəqin ki, olacaq, amma məni bir sual düşündürdü. İlk prezident statusu alan Ayaz Mütəllibov öz fəaliyyəti dövrünü düşünəndə daha çox hansı işindən qürur keçirir və nədən təəssüf hissi yaşayır? “Yenidən prezident olsaydım, bunu edərdim…” və yaxud da etməzdim, deyirmi?”
– Qürur hissi keçirdiyim bir məqamı deyərəm. Azərbaycanın MDB-yə daxil olmasını mən özümə klassik formada siyasi bir amil kimi qəbul edirəm. Высшей степени вертуозности…
Məni nə Nazarbayev, nə də Yeltsin dəvət eləmədi…
– Doğru qərar idi, deyirsiniz?
– Doğru idi. Mən bu qərarı alanda, özümə tapşırıq verəndə ki, düş bu məsələnin üstünə, tək idim. Azərbaycanın özündə bu fikirlə razılaşan yox idi. Yüksək səviyyədə də, ortada da, aşağıda da deyirdilər ki, bizim müstəqilliyimiz meydandadır, biz onu itirə bilmərik. Ona görə də əgər MDB-yə getsək, müstəqilliyimizi itirməli olacağıq. Respublika başçılarının toplantısının «Беловежская пуща» – dan sonra davamını 25 dekabrda Alma-Atada elədilər.
– Bəli.
– Məni həmin toplantıya nə Nazarbayev, nə də Yeltsin dəvət eləmədilər. Məcbur oldum Nazarbayevə zəng edim. Nazarbayevə dedim ki, “Я только что беседовал с начальством и хочу у тебя спросить почему меня не приглашаешь?” (“Mən indicə rəhbərliklə danışdım, səndən də soruşmaq istəyirəm, məni niyə dəvət etmirsən?”) Axı, onda mən də məzuniyyətdə idim. Dedim, yanınıza gəlməliyəm, bir mühüm məsələni müzakirə etməliyik. Dedi ki, “Ты знаешь по этому вопросу надо тебе обратится Борису Николаевичу” (“Sən bu məsələ üzrə Boris Nikolayeviçə müraciət etməlisən”). Barmağımı dişlədim; “Хорошо” (“Yaxşı”). Hazırlaşıb, tez Moskvaya uçdum. Yanımda keçmiş müşavir Sabir Hacıyev var idi. İkimiz gəldik.
– İndiki deputat?
– İndiki deputat. Dedim, “Sabir, sən get bax gör, Baş nazirlərin iclası keçirilir, orada nədən danışırlar və bizim də yerimiz var orada, yoxsa yox?” Sabir getdi, bir-iki saatdan sonra gəldi ki, “Ayaz müəllim, bizim adımız heç bir dəftərdə yoxdur. Siyahını mən gördüm, Ermənistanın adı ilə başlayır.” Dedim, “yaxşı, gəl hazırlaşaq, sabah saat 09.30-da birinci iclasda görüşürük. Yəni Məşvərət-hazırlıq iclasında”. Otağa onun yarısında girdim. Orada da saat 10-da böyük bir iclas təyin olunmuşdu. Məşvərət aparılan otaqda mən ki, içəri girdim, həriflər mənə baxıb təəccübləndilər ki, bu haradan peyda oldu.
Yeltsini utandırdım
– Sizi gözləmirdilər…
– Gözləmirdilər. Müzakirə də gedir. Mən bunlara bir toy tutdum. Utandılar, Yeltsin utandı. Dedim, bu sizin “çox sağ ol”unuzdur? Azərbaycan nefti olmasaydı, siz harada idiniz indi? Buna niyə qiymət vermirsiniz, axı bu günahdır. Məni təkləyirsiniz? Siz o boyda xalqı təkləyirsiniz. Soruşmaq istəyirəm ki, bu xalqın günahı nədir? Sizə nə pislik eləyib? Azərbaycanda dava-şavanı idarə eləyən Ter-Petrosyandır, Boris Nikolayeviç, o da sənin yanında oturub. Siz isə burada qurum yaradırsınız, Azərbaycanın əleyhinə. Sizin Azərbaycan haqqında planlarınız var. Ona görə də bizi dəvət etməmisiniz.” Nazarbayevlə telefon danışığından sonra ora gəlib, bütün bu sözləri tam həcmdə işlətdim. Dedim, “İndi mən buradan çıxacağam və beynəlxalq mətbu orqanlarının hamısını çağırıb, qarşılarında press-konfrans keçirəcəyəm və deyəcəyəm ki, siz burada nə ilə məşğulsunuz.” Mən bunu dediyim zaman sakit, başıaşağı oturan Yeltsin başını Belarusiyanın ovaxtkı rəhbəri Şuşkeyeviçə çevirib dedi, “оставить Азербайджан” (“Azərbaycan qalsın”). Bu olub, dekabrın 27-də. Dekabrın 28-də mən kolleqalarımla Minskə gəldik. Minskdə bir günlük müşavirə elan olunmuşdu. Orada olanda mən çıxışımda Azərbaycan ordusu haqqında məsələni ortaya qoydum.
– Yəni biz də ordu yaradacağıq, eləmi?
– “Biz tələb edirik, Azərbaycan Milli Ordusuna nə lazımdırsa, verəsiniz. Xahiş edirik, bizim payımıza düşəni verin. Bu, quru qoşunlarına aiddir, hərbi-dəniz donanmasına aiddir. Hərbi-hava qüvvələrinə aiddir”. Bu sözlərdən sonra məsələni gündəmə saldım və rahatlaşdım. Fevralın əvvəlində Rusiyanın hərbi nazirinin birinci müavini Boris Qromov, bir də SSRİ Hərbi Donanmasının komandanı Çernavin gəldilər. Onlara cəbhəçiləri qoşdum. Oturduq, siyahı tutduq, komissiyanın tərkibini müəyyənləşdirdik. Dedim, “uşaqlar, gedin, skladlarda, arsenallarda nə var, nə yox, nəzarətə götürün”. Beləliklə, mən Azərbaycanı tərk eləyəndə Azərbaycan ordusu tərəfimdən təmin olunmuşdu. Mənim əlim və mənim dilimlə. Hər şeyi almışdıq. Zirehli texnikadan tutmuş hər şeyi…
– Keçmiş müdafiə naziri Rahim Qazıyev də müsahibələrində deyib ki, “Azərbaycanın heç bir şeyi yox idi, biz hamısını zorla aldıq…”
– Qələt eləyir Rahim Qazıyev. Xahiş edirəm, bu adamın adını çəkməyəsiniz. O, Azərbaycana ziyan verən adamdır.
– Ayaz müəllim, Əziz Tağıyev soruşur ki, “Ayaz müəllimi salamlayıram. Siz Kommunist partiyasını ləğv etməklə özünüzü siyasi dəstəkdən məhrum etdiniz. Kommunist partiyasının bazasında başqa adla partiya yaratmaq olmazdımı? ”
– Bu, nə verəcəkdi? Başqa adla bu partiya nə edəcəkdi. 25 ildir bunun üstündən keçib.
– İnsanlar maraqlanır, soruşur…
– Soruşur soruşsun da… Yox, biz buna gedə bilməzdik. Sizə bir misal çəkim. Sentyabr ayında Yeltsin Azərbaycana ziyarət proqramı ilə gəlmişdi…
Qısa fasilə…
– Maşında Zaqulba tərəfə gedirik. Qərara gəlmişdim ki, bunları dənizdə çimdirim – Yeltsin həvəskardır. Yolda deyirəm ki, “Boris Nikolayeviç, bizdə Azərbaycan Kommunist partiyasının qurultayı keçirildi. Məni darıxdıran, mənə toxunan o oldu ki, Kommunist partiyasının lehinə çıxış edənlər əksər halda fəhlə-kəndlilər oldu. Onlar ağlayırdılar, səmimi olaraq, heyfsilənirdilər ki, artıq bu partiya yoxdur.” Dedi ki, “Biz Kommunist partiyasının yerinə başqa bir partiya yaratmaq niyyətində deyilik. Qurtardı. O dövr getdi. Biz çalışarıq yeni, sosial yönümlü variantda olan partiyanı yaradarıq və bu da bizə bəs eləyər. Kommunist partiyasının fəaliyyəti bağlandı.”
Elçibəy özünə bir gün yaratmadı – mənim kimi
– Ramiz Mirzəoğlu soruşur ki, “Heydər Əliyevlə Elçibəy arasındakı fərqi necə dəyərləndirir?”
– Fərq təbii ki, var.
– Əmrah Vətənsevər də soruşur ki, “Elçibəy sizin üçün kim idi?”
– Elçibəy mənim üçün kim idi?
– Bəli.
– Azərbaycanın prezidenti. Onun prezident olduğunu heç kim əlindən ala bilməz. Olub prezident. Ümumiyyətlə, demək lazımdır ki, Elçibəy pis insan deyildi. Он порядочным был человеком. (O, yaxşı adam idi.) Başqa bir şey deyə bilmərəm, heç bir zaman. O özünə bir gün yaratmadı. Mənim kimi!
– Siz də yaratmadınız, eləmi?
– (Başı ilə “yox” işarəsini verir) Moskvaya bir çanta ilə getdim.
– Amma həmişə elə yazılıb-çizilib ki… Ayaz Mütəllibov belə, elə…
– Yox. Nə danışırsınız? Nə danışırsınız? Elə şey yoxdur.
– Siz Moskvada olanda, mən bilən Əbülfəz Elçibəy sizi Azərbaycana dəvət etmişdi.
– Yox. Belə söhbət var idi. Bu söhbəti mənə Rəhim Hüseynov çatdırmışdı, telefonla: “Bir ərizə yaz, prezidentin ünvanına…” Dedim, “Rəhim, ərizə yazıb, mən nə deməliyəm? Xahişimi nəyə əsaslandırmalıyam? Mənim məsələmi prezident səlahiyyətli bir şəxs özü həll edə bilər. Və həll edəcək. Mən xahişdən imtina eləyirəm.” Belə. Bununla da məsələ bitdi.
– Çünki mən belə bir məsələ olduğunu bu yaxınlarda Pənah Hüseyndən eşitdim. Dedi ki, “biz Ayaz Mütəllibovu dəvət etmək üçün yanına adam göndərdik və hər cür şərtləri dedik – gəlsin, işləsin, əgər istərsə, Prezidentlik haqqında qanun çıxsın…”
– Görəsən, kimi göndəriblər? Kimi göndəriblər?
– Onu Pənah Hüseyn demişdi. Haradasa nazirliklərdən birndə işləyən, Şamaxı əsilli, sizinlə münasibəti olan bir adama. Adını da dedi, amma mən onu unutdum. Amma o deyir ki, “həmin adam getdi, Ayaz Mütəllibovu ziyarət etdi.”
– Mənim yanıma gələn iki, ya da üç nəfər oldu. Onlardan biri rəhmətə gedib – Nizami Süleymanov…
– Yox, deyilən adam Nizami Süleymanov deyildi.
– Nizami Süleymanov gəldi, görüşdü mənimlə. Bu məsələni dedi. Mən də dedim ki, “mənə sizdən heç nə lazım deyil. Sən səlahiyyətli adam deyilsən. Bu söhbəti mən səlahiyyətli adamla apara bilərəm, səninlə yox. Sən könüllüsən və könüllü olaraq gəlmisən, çatdırırsan ki, belə bir variant var. Ancaq bunun arxasında kim duracaq, kim durmayacaq mənə bəlli deyil.”
– Pənah Hüseyn bu haqda “Azadlıq Salnaməsi”ndə Hacı Əbdüllə olan debatında deyib.
– Mən baxdım o verilişə.
– Eləmi?
– Hə, baxdım.
– Həmin debatda Pənah Hüseyn deyib ki, “biz Ayaz Mütəllibovun yanına adam göndərdik…”
– (Gülür…) Hamama getdiniz?
– Getdilər… Getdilər, and içdilər. Hər ikisi and içdi.
– Yaxşı oldu. Yaxşı oldu.
– Baxdınızmı, o verilişə?
– Baxdım.
Ana Vətən bu xanımı hazırlaşdırıb
– Tərlan Malik Rzazadə yazır ki, “Ayaz Mütəllibovun Mehriban Əliyevanın vitse-prezident təyinatına münasibəti maraqlı olardı… Ayaz Mütəllibov Mehriban Əliyevanı prezidentlik postuna layiq görür, səbəbini bilmək istərdim…”
– Səbəbsiz. O, bu vəzifəyə layiqdir. Demək olar ki, ana Vətən bu xanımı hazırlaşdırıb. Onu bütün dünya tanıyır. Biz bu işlə fəxr etməliyik. Bilirsinizmi, başqa cür də yanaşmaq olmaz. Mənim fikirlərimə qalanda, mənim dediklərimin hamısı həqiqətdir. Lazım olsa, məsləhət olsa, biz həmişə onu dəstəkləməyə hazırıq. Çünki bilirsinizmi, elə hallar olur ki, (pauza…) Burada təəccüblü bir şey var? Biz tanış deyilik. Mən sadəcə olaraq bir sabiq prezident kimi, işin içində olan adam kimi televiziyada bəzilərinin səsləndirdiyi bir çox çıxışlara, millət vəkillərinin çıxışlarına əsəbiləşirəm. O qalır mənim ürəyimdə. Kimsə yaxşı, kimsə pis.
– Ayaz müəllim, ümumiyyətlə, Azərbaycana gələndən sonra ya İlham Əliyev, ya da Mehriban xanımla görüşmüsünüzmü?
– Yox, görüşməmişəm…
– Sizi qəbul eləməyiblər?
– Görüşməmişəm.
– Özünüz də buna cəhd eləməmisiniz?
– Görüşümüz olmayıb, ancaq telefon söhbətimiz olub.
– Siz bura gələndə, yoxsa Prezidenlik haqqında qanun çıxanda?
– Qanun çıxanda.
– Namiq Salam soruşur ki, “Ayaz müəllim, Milli Şuraya dəvət etsələr üzv olarsınızmı? ”
– Mənim bu yaşda…. (Gülür…) Nə üzvlükdən danışmaq olar?
Qurban Məmmədovu həbs yox, azad etdirmişəm
– Qurban Məmmədov maraqlı bir sual verib: “Mənim həbs edilməmə kimin təklifilə razılıq vermişdi? 14 may 1992-ci ildə kimlərin vədilə yenidən hakimiyyətə qayıtmağa cəhd etdi?” Qurban Məmmədovu siz həbs etdirmişdiniz?
– Qurban Məmmədovu mən həbs etdirməmişəm, əksinə, türmədən azad etdirmişəm.
– Azad eləmisiniz?
– Bəli.
– Pənah Hüseyn isə deyirdi ki…
– Bu adam Sabirabadda yaşayır və işləyirdi. Hüquqşünas idi. Onun da adını yanımda çəkən Araz Əlizadə olub. Araz Əlizadə ümumiyyətlə, yanımda Qurban Məmmədovun da, Əlikram Hümbətovun da adını çəkib.
– Azadlığa buraxmaq üçün?
– Bəli. Həqiqətən də 20 yanvar hadisələrindən sonra həbs olunan şəxslərin hamısını mən buraxdırdım. Türmədə heç kim qalmadı. Belə olan halda bir misal da çəkmək istəyirəm. Həmin o bayaq danışdığım “KQB-şnik” Babkov komissiyanın sədri idi. Bir gün yanıma bir təkliflə gəldi ki, “gərək AXC-nin fəaliyyətini qanundankənar hesab edəsiniz. – Надо их распустить!”
AXC-ni qanundankənar hesab etməyimi tələb etdilər
– Babkov dedi?
– Babkov dedi. Dedim, “Филип Денисович, а армянские движение Карабах будет распушена?”, “- А причем тут это?”, “- А как причем? Тема которое этом схвадка был создан это Карабах. Основная проблема это. А мы а чем-то другом говорим и решаем дедовским методом ”. Belə. Vermədim Cəbhəni, çünki Cəbhə müxtəlif simalardan formalaşan bir qurum idi. Ancaq bütövlükdə onun fəaliyyətinə də baxmaq lazım idi – demokratik islahatlar yolunda onun ziyanı nə ola bilər?
– Amma o zaman bunu eləyə də bilərdiniz, eləmi?
– Eləyə bilərdim. Bilərdim.
– Amma Sizin Cəbhənin rəhbərləri ilə münasibətləriniz heç də pis olmayıb, Ayaz müəllim?
– Mən pislik eləməmişəm. Ümumiyyətlə, mən pislik eləyən adam deyiləm. Ancaq onlar həmişə, bilirsinizmi, özlərini reaksioner kimi aparırdılar. Onlar hesab edirdilər ki, nə qədər çox bağırsan, bir o qədər də effektli olar. Bu, düz deyil.
– Əmrah Vətənsevərin bir neçə sualı var: “QKÇP dövründə Ayaz Mütəllibov gerçəkdənmi artıq Yanayevin qələbə çaldığına inanırdı? Sizin iqtidarınız o vaxt həqiqətənmi xuntanı dəstəklədi?” Ayaz müəllim, ümumiyyətlə, bu söhbətlər hər zaman baş alıb gedir.
– Mən heç kimi dəstəkləməmişəm. Sizə sidq ürəkdən, açıq deyirəm. Mən o zaman İranda – Tehranda olmuşam. Tehrandan avqustun 20-də Xorasana – Məşhədə qayıtdım. Oranı ziyarət etdim. Mən Məşədiyəm. (Gülür…)
– Demək siz də məşədisiniz? (Gülür…)
– Hə.
– Amma Həccə getməmisiniz…
– Yox.
– Kərbəlaya da getmədiniz?
– Yox. Ancaq indi də yadımdadır. Kommunist partiyasının I katibi İmam Rzanın məzarına pəncəsini qoyub, bir-iki kəlmə deyib. (Gülür…) Mənim bu hərəkətimi çox sevinclə qarşıladılar.
– Ayaz müəllim, ümumiyyətlə, elə o vaxtlarda da dinə münasibətiniz necə olub?
– Yaxşı. Kommunist partiyasının I katibi təyin olunanda da mən ilk ziyarətimi yanvar ayında Allahşükür Paşazadəyə elədim. Ofisində.
– İlk?
– İlk.
Yanayev mənə zəng elədi – telefonda da ağzından spirt iyi gəlirdi
– Vəzifəyə başlayanda?
– Vəzifəyə başlayanda. Niyə? Mən indi də belə düşünürəm. Çünki bu adam Azərbaycan xalqının dini rəmzi, nümayəndəsi kimi qəbul olunur. Və mən bildirməliyəm ki, dindarlar da mənimdirlər.
– Bəli.
– Mən də onların atasıyam, rəhbəriyəm. Ayrı-seçkiliyə yol vermək olmaz. Və biz oturduq, xeyli danışdıq. Elə o söhbətin nəticəsi idi ki, biz məscidləri qaytarmağa başladıq. Yeni məscidlər tikilməyə başladı. Mədrəsə təşkil olundu, bir neçəsi…
– Yəni sizin ilk işlərinizdən biri, dini sahədə islahatlarınız oldu?
– Bəli.
– Maraqlıdır. Mənim üçün çox şey maraqlı oldu… Hə, bayaq xuntanı dəstəkləmək məsələsindən danışırdıq. Deməli, sizin Yanayevə elə bir dəstəyiniz olmayıb?..
– Qorbaçovun xuntası? Hə. Yox, yox. Yanayev 22, ya da 23-də mənə zəng elədi – iş işdən keçəndən sonra. Telefonda da ağzından spirt iyi gəlirdi.
– Telefonda?
– (Gülür…)
– O qədər içmişdi, eləmi? Onda nə dedi?
– “Ты знаешь, ну ты знаешь, как я к тебе отношусь. Ну ты там с армянами побольше пообщайся… Да, ты поддержи нас”. Mən də dedim ki, “Я поддержал-бы вас в том случае если бы я понял что вы как новый власть решите Карабахскую проблему. А вы мне звоните что бы я вас поддержал по такому-то поводу случившимся с Карабахом. Это не серьезно”. И все.
– Deməli, 23-də sizə zəng vurub?
– Hə.
– Hadisələr bitəndən sonra?
– Hə. Bakıya qayıdan kimi iclas çağırdım və dedim: “Biz heç kimə dəstək verməyəcəyik. Sadəcə olaraq ondan ötəri ki, biz fövqəladə vəziyyətdən çıxmamışıq. Bu, bizə aid deyil. Məntiqi belə tutduq. Ona görə kim nə deyib, nə deməyib, bilin, bundan sonra heç kimlə heç kəslə bu söhbəti aparmayacağıq.” “Мы находимся в режиме черезвычайного положения”. Bununla da məsələ qurtardı.
– Ayaz müəllim, baxın, həmin QKÇP dövründə Cəbhəyə bir hücum oldu, Əbülfəz Elçibəyi də vurdular.
– Başa düşdüm. Bilirsinizmi, o da Rüfət Ağayevin, o mütrüfün işlərindən biri idi.
– Bu da onun işi idi?
– O, onun işləri idi. Mən bunu eşidəndə, zəng elədim ona. Dedim ki, “sən dəli olmusan? Moskvada QKÇP ilə məşğuldurlar, bu gün, sabah Allah eləməsin girişərlər bizə. Sən bu yeni demokratik qüvvələrə niyə sataşırsan?” “Да, нет…”, “Да брось, слушай.” “Ölkə prezidenti var, sən kimsən…” Onda da Sabir Rüstəmxanlının başı…
– Hə, Sabir Rüstəmxanlının başını yarmışdılar, hə…
– Bir həftə “povyazka” ilə gəzdi, başıyarıq… (Gülür…)
– Referendumun nəticələrini saxlaşdıraraq, SSRİ-nin saxlanılmasının tərəfdarı olan Ayaz Mütəllibov Azərbaycan müstəqilliyini əldə edəndən sonra o kresloda necə oturdu?
– (Gülür…) Qəribə adamlar var. Referendumu saxtalaşdırmağa ehtiyac yox idi.
– Amma Ayaz müəllim, 97 faiz müstəqilliyin əleyhinə nəticə çıxmışdı.
– Bu indi köhnə qaydada, kim gəlib, kim gəlməyib məsələsi deyil, ancaq olsun 60 faiz lehinə səs vermişdi. Lap olsun 55 faiz.
– 50+1 deyirsiniz, yəni…
– Hə. Daha bütün millətə ləkə yaxmaq nəyə lazım idi. Bu bir. İkincisi, referendum formal bir tədbir idi. Moskvada Qorbaçovun timsalında hesab edirdilər ki, referendumun köməkliyi ilə SSRİ-də olan vəziyyəti ayırd eləyib, bir əndazəyə gətirmək olar. Görək xalq bizə nə qiymət verir? Xalqın etimadını doğrultmuşuq, ya yox? Məqsəd bu idi.
– Yəni deyirsiniz ki, referendumun nəticələrinə heç bir müdaxilə olmamışdı?
– Yox.
– Heç bir saxtalaşdırma, müdaxilə olmamışdı?
– Yox, yox…
Mütəllibovu rədd elədiniz, nə uddunuz?
– Ayaz müəllim, daha bir sual var: “Rahim Qazıyev müdafiə naziri olanda Moskvada heç sizinlə əlaqə saxladımı?”
– Saxladı. Mən də ona dedim ki, “Ay başı bəlalı nazir. Sən də gəldin, düşdün bu zibilə…” (Gülür…)
– Moskvaya gələndə?
– Hə.
– Orada görüşdünüz?
– Hə, görüşdük.
– Maraqlıdır, nə müzakirə elədiniz?
– Görüşdük e… Amma bilirsən, indiyə qədər bunlar mənim təmiz olduğuma inanmırlar. Niyə inanmırsınız? Mən sənin adını çəkərəm, çəkinmədən öz fikrimi ifadə eləyərəm. Sən bunu niyə eləyirsən? Niyə girişmisən bu məsələyə? Mütəllibovu rədd elədiniz, nə uddun sən? Nə uddular?
– Onda Rahim Qazıyevin də rolu oldu?
– Əlbəttə. Rahim Qazıyev hətta bir dəfə Moskvada olan görüş zamanı mənə dedi ki, “Mən kitab yazmışam, bu tarixdir. Mən istəyirəm ki, bunu siz məndən eşidəsiniz, başqasından yox. Mən Yeltsinə bunu, bunu, bunu demişəm.” Eyni zamanda Yeltsinə deyib ki, “Mütəllibov səni “şizofrenik” adlandırır.” Qabağından yeməyən adama bu sözü demək olar? Yox. Beləliklə də Azərbaycanda hər şey alt-üst oldu.
– Yəni deyirsiniz ki,…
– Rahim Qazıyev nəyi ilə fərəhlənir? Kimdir o Azərbaycan tarixində? Hamını başına yığıb, inandırmaq istəyir ki, “Он с собой что-то представляет. Кто он такой?” Bilirsiniz, AXCP-nin (AXC-ni nəzərdə tutulur) iyi indi də çıxmır binalardan, kabinetlərdən. Vallah. Nə bəd bir şeydir bu? Kimi dindirirsən AXCP-dən danışır. Bəsdir, 27 il keçib onun üstündən, bir özünüzdən danışın da… Pənah Hüseynov. Pənah Hüseynov kimdir ki? Kimdir Pənah Hüseynov?
Bütün təqsirlər mənim boynumda sınmalıdır?
– Ölkənin baş naziri olub.
– Olub baş nazir? Baş nazir olub, nə edib vəzifəsində? Nə edib bu adam? Başa düşmürəm bunu… Mənə pisliyi çatmayıb. Mən ona pislik də eləmək istəmirəm. Ancaq təvazökarlıqdan uzaqda olmaq olmaz axı. Pressa verir, filankəslər qulaq asırlar, hara getsə, “buyur-buyur”dur. Onda nə oldu? Bütün təqsirlər mənim boynumda sınmalıdır? “Mən Ayaz Mütəllibova dedim”, bu “дежурный” kəlmə də hər yanda gedir.
– Hamı da elə deyir…
– Daha Ayaz Mütəllibovdan soruşan yoxdur ki, bu adam səndən danışıb, bunu deyib, sənin xəbərin var, yoxsa yox? Mən deyim ki, “xəbərim yoxdur! Mən belə işlərlə məşğul deyildim.” Deyib-deyib də, cəhənnəmə desin.
– 4 iyun hadisələri zamanı Moskva sizə nə vəd etdi? Siz Bakıya prezident olaraq dönəcəyinizə ümid edirdinizmi? Ümumiyyətlə, 4 iyun hadisələrində sizin adınız hallanırdımı ki, gələcəksiniz?
– 4 iyun?
– Hə. 1993-cü il 4 iyun – Sürət Hüseynovla bağlı hadisələr zamanı.
– Yox.
– Ümumiyyətlə, o hadisədə olmamısınız?
– Yox, yox, yox… O ərəfədə bir gün mənə Gəncədən Araz Əlizadə zəng elədi.
– O hadisələr dövründə…
– Hə. Dedi ki, “Siz bura gəlməlisiniz…”
– Gəncəyə?
– Gəncəyə. Niyə? “- Siz bura gəlib, Bakıya getməlisiniz.” Dedim, “Başın xarab olubdur sənin?” (Gülür…)
– Araz Əlizadə dedi bunu sizə?
– Hə.
– Adətən belə bir fikir hakimdir. O dövrdə də, elə indi də, söhbət əsnasında istər Nemət Pənahlı, Rahim Qazıyev, rəhmətlik Əbülfəz bəy də sağlığında onlardan soruşanda ki, onları günahlandıranda ki, “siz Heydər Əliyevi hakimiyyətə gətirdiniz”, deyirlər ki, “axı Ayaz Mütəllibov gəlirdi. Biz Ayaz Mütəllibovun qarşısını almaq üçün hakimiyyətə Heydər Əliyevi gətirdik.”
– Çox böyük hünər etmisiniz…
– Ona görə deyirəm. Siz Araz Əlizadənin sözü olmasın, Bakıya gəlirsinizmi? Elə bir fikir var idimi?
– Bu misalı mən sizin üçün dedim. Lazım deyil, qeybət olmasın, istəmirəm. Ancaq bu həqiqətdir. Gəlməlisən. Dedim ki, “sən bu qədər qeyri-ciddiliyə yol verməməlisən”. Dedim, “Ты знаешь на каком основании я оттуда ушел …” Mənə bu nə təklifdir?
– Əlikram Hümbətov Lənkəranda üsyan qaldıranda və Sürət Hüseynovla Rahim Qazıyev Əlikramın yanından sizinlə əlaqə saxlayıblarmı? O zaman məhz Əlikram hadisəsinin törədilməsi sizi iqtidara gətirmək üçün Rusiyanın siyasi planı olduğu deyilirdi. Bu doğrudurmu?
– Mənə Əlikram söhbətini Araz Əlizadə deyib, telefon bağlantısı vasitəsilə.
– Əlikramın yanından zəng eləyib?
– Hə.
– Araz Əlizadə də maşallah, həm Gəncədən zəng eləyib, həm Lənkərandan zəng eləyib… Heydər Əliyev demiş, “bunlar elə hər yerdə olublar…”
– Hə.
Əlikram Hümbətov məni Lənkərana dəvət etdi
– Onda niyə zəng eləmişdi, Ayaz müəllim, nə deyirdi?
– Əlikram Hümbətov mənimlə danışdı, dedi ki, “nə var, nə yox? Nə edirsən? Biz sizi dəvət edirik. Gəlin biz tərəfə.”
– Yəni Lənkərana?
– Lənkərana. Mən də özüm-özümə deyirəm ki, “bu da vaxt tapdı. Gör telefonla mənə nələr danışır.” (Gülür…) Dedim ki, “Lənkəranın tayı-bərabəri olmaz. Azərbaycanın təbiəti zəngindir. Allah qoysa gələndə, ziyarət eləyərik.” (Şəxsi telefonu zəng çalır…)
– Ayaz müəllim, cavab verin.
– (Danışır…) Hə, qardaş, salam. Sağ ol qardaş, sağ ol. Çox sağ ol. Qərəzli şeylərdir, qərəzli… Paxıllıq eləyirlər, paxıllıq… Fikir vermə, özünü incitmə. Deyirlər, desinlər. (Gülür…) Hə, yaxşı. Çox sağ ol, qardaş, çox sağ ol.
– Ayaz müəllim, kimdir?
– Ağamalı kimdir, Ağamalı?
– Fəzail Ağamalı?
– Hə. Deyir, sizin ünvanınıza axmağın sözlərini deyib.
– Fəzail Ağamalı deyib?
– Hə.
– Deputatdır…
– Hə. “Aldadıb bizi, nə edib…” Bilmirəm, mən onu niyə aldatmışam, kimdir ki o?
Fəzailə iki verdə alsınlar…
– Ana Vətən Partiyasının sədridir.
– Hə. Dedim, “deyib deyib də…”, “Yox, necə yəni?” İstədim deyəm ki, “2 vedrə alsınlar ona gələn il” (Gülür…)
– Fəzail Ağamalı nə deyib ki, sizin haqqınızda?
– Haradasa çıxışında deyib ki, “Ayaz Mütəllibov bizi aldadıb…” Nədə aldatmışam, heç bilmirəm.
– Yeri gəldi, soruşuram. Ümumiyyətlə, Fəzail Ağamalı ilə hər hansı münasibətləriniz varmı? Əvvəldən onu tanımısınızmı, yoxsa indi kənardan belə tanıyırsınız?
– Yox. Münasibətim olmayıb. Kənardan tanıyıram. Daim məni tənqid edən adamdır. Elə o idi deyən ki, “Ayaz Mütəllibova eks-prezidentlik düşmür.”
– Hə, həmişə qanunun müzakirələrində, o fikri deyib. …Bu iki sual çox maraqlıdır, sizin bu suallara verəcəyiniz cavab da mənim üçün maraqlıdır. Rəşad Əliyev yazır: “Hakimiyyətdə olduğu dönəmdə niyə naxçıvanlılardan xoşlanmırdı?”
– (Gülür…)
Naxçıvanlılar və ermənistanlılar…
– Onun hakimiyyəti dövründə əksər iri müəssisələrdən naxçıvanlılar rəhbər vəzifələrdən nə səbəbdən çıxarılırdı?
– Ata-babasıyla yalan, əvvəldən-axıracan böhtan və başqa ifadələr də yapışardı ona.
– Onun bütün bunlardan xəbəri var idimi, yoxsa ətrafının onun üçün yaratdığı provokasiya idi?
– Mən sizə deyim, provokasiyadan da böyükdür…
– Mən digər sualı da verim, əvvəlki sual açılsın.
– Hə.
– Mərdan Seyidbəyli də – Avropada yaşayan bir həmvətənimizdir. Soruşur ki, “Əvəz bəy, Ayaz müəllim ilk dəfə Azərbaycanda parlament seçkilərinin demokratik şəraitdə keçirilməsinə şərait yaratdı. Hərəkat nümayəndələrindən Sabir Rüstəmxanlını, Firudin Cəlilovu, İsa Qəmbəri, Tamerlan Qarayevi və s. vəzifəyə gətirdi. AXC ilə koalisiya da yaratmaq istəyirdi. Regionçuluq amilləri ona tamamilə yad idi…” Sanki yuxarıdakı suala cavab verir.
– Düppədüz…
– “…Naxçıvan və qərbi azərbaycanlıları tayfabaz, qohumbaz olduqlarına görə vəzifələrindən kənarlaşdırırdı. Milli islahatçı komandası var idi. O da məhv edildikdən sonra, hakimiyyətdə qalması inandırıcı görsənmirdi. Bir sözlə, xalqla açıq dialoq qura bilmədiyinə görə klanlar savaşında məğlub oldu…”
– Mən?
– Bəli. Bu naxçıvanlı, ermənistanlı məsələsi nə deməkdir?
– Demək, Naxçıvana gələk. Mən bütün məsul vəzifədə olduğum zamanda fəaliyyətimi Naxçıvana ziyarət etməkdən başlayırdım.
– Naxçıvana getmisiniz…
– Getmişəm e, dəfələrlə. Və demişəm də, “Mən Naxçıvana ona görə gedirəm ki, Naxçıvan bizdən ayrıdır. Azərbaycandan ora quru yol yoxdur.” Ona görə də bütün yaxşı fikirlərimiz bu regionla bağlı olmalı idi, halbuki ermənilər də bu işdən kənarda deyildilər. Erməni xətası Naxçıvan üçün də var.
– Yadınızdadır, Vəzirov “qoz-qoz” məsələsini deyirdi.
– (Gülür…) Hə…
– O söz bilirsinizmi, nədən irəli gəlib? Mən Naxçıvanı bir neçə nazirlə ziyarət etdim. Qarşımda bir məqsəd var idi ki, Naxçıvandan mer-meyvə, tərəvəz, başqa nemətlərdən də aparmaq olar. Ona görə də necə edək ki, bu sahəni inkişaf etdirək? Çünki bütün bu şirniyyatlar Naxçıvandan xaricə gedirdi. İndinin özündə də bilmirəm, necədir, ancaq o zaman tələbat çox yüksək idi. Belə olan halda biz əkinçilik üçün yeni torpaq sahələrini araşdırmalı idik.
– Orada bu sahəni inkişaf etdirirdiniz ki, xaricə – Türkiyə və İrana ixrac etmək mümkün olsun?
– Bəli, bəli. Buna da biz nail olduq. Xüsusi sərəncam qəbul olundu. Naxçıvan MR-in Nazirlər Sovetinin sərəncamı qəbul olundu. Hətta biz gedib Estoniyada kombayn axtarmışıq. Orada – Ordubad tərəflərdə daşlıq çoxdur. Gil qarışıq… Oranı təmizləmək üçün sən demə, Estoniyada xüsusi kombayn var, onu istehsal edirlər.
– Torpaqları təmizləmək üçün…
– Hə. Torpaqları təmizləmək üçün. Onu da biz gedib gördük. Sonra mən yerli sənaye naziri vəzifəsində işləyərkən, Sovet İttifaqının “qosplan”ında bir məsələni həll elədim. Böyük bir dəzgah aldım. 1 milyon dollar qiymətində.
– O da torpağı təmizləmək üçün idi?
– Yox. Mərmərdən “plitka”lar istehsal etmək mümkün idi. Naxçıvanda daş var, daş ehtiyatı yaxşıdır. Ona görə də mən bu məsələni Baybakovla həll etdim və pulu çatdırdım. Özüm də vaxtaşırı gedib, nəzarət eləyirdim. Və mən o sexi Heydər Əliyevə təhvil verdim. (Əli ilə “qayçı ilə açılış” işarəsini göstərir).
– Əliyev Naxçıvan Ali Məclisinin sədri vəzifəsində işləyəndə?
– Yox. Ondan əvvəl. Söhbət Sovet dövründən gedir.
– Hə, Sovet dövründən…
– O vaxtdan, bəli. Ona görə də Naxçıvanla mən ciddi məşğul olmuşam. Bir dəfə də bir vaqon adamla Heydər Əliyev bizi apardı ora.
(Telefon zəng çalır: – Да, ало… Все нормально, да все нормально. Просто много вопросов, хороших в том числе…. Да нет, нормально, нормально все. Хорошо. )
Mənim yerlibazlığa aidiyyatım yoxdur
– Ayaz müəllim, tam hiss olunur ki, həyat yoldaşınızdır. Elə çox tez-tez nəzarət edir sizi? Siz də qorxursunuz?
– Yox. Niyə qorxuram ki…
– Ümumiyyətlə, cavanlıqda necə, qorxmusunuz?
– Yox, hörmət eləmişəm. Hər zaman hörmət eləmişəm.
– (Gülür…) Təbii ki… Buyurun, Naxçıvandan danışırdıq.
– Hə. Ona görə də bu sözlər mənə yaraşmaz. Mənim yerlibazlığa aidiyyatım yoxdur. “Ayaz Mütəllibov naxçıvanlıları işdən çıxarıb…” Rəhmətlik Afiyəddin Cəlilovla günlərin bir günündə Sədərəkə getdik. Ermənilər Sədərəki topa tutmuşdular. Gəldik Sədərəkə, zal doludur. Qışqır-bağır… “Ay camaat, nə olub?”, “Bizi Sədərəkdən atəşə tutublar.” “Vinzavod” var idi, oradan… Dedim, “həlak olan var?”, dedilər, yox. Dedim, “Şükür Allaha, yoxdur da… Daha niyə həyəcanlanırsınız? Lazım deyil bu səs-küy, tədbir görərik. Daha sonra istəyiniz nədr?”, “Biz qəsəbə yox, rayon olmaq istəyirik.” Dərhal əmr verdim, “sabahdan etibarən Sədərək rayonu “işə salınır”… Daha nə istəyirsiniz?” (Gülür…)
– Hə, deməli, Sədərəkə siz rayon statusu vermisiniz?
– Hə. Belə münasibətlərim olub. Rayonlarda mənim xalqla ünsiyyətim yaxşı olub. Ümumiyyətlə, mənə hörmət ediblər, eşidiblər, inanıblar. Mən də öz növbəmdə çalışırdım etimadlarını doğruldum.
– Ayaz müəllim, ümumiyyətlə, sizə də Azərbaycan siyasi analitikləri zaman-zaman “Bakı klanı” deyib. Bakı klanının zaman-zaman sizin ətrafınızda cəmləşməsi belə bir fikir yaradıb.
– Bu tamamilə boş fikirdir, çünki Bakı klanı Ağa Nəsirovun timsalında…
– “Qardaşlıq” cəmiyyətini nəzərdə tutursunuz?
– Yox. Bakı Kəndlər Birliyi.
– Nəsir Ağayev?
– Hə, Nəsir Ağayev mənim istefaya getməyimin təşəbbüskarlarından biridir.
– Niyə? Nəsir Ağayev hərəkatçı idi, Cəbhəçi idi.
– Hə, Cəbhəçi idi.
– Mənim yadımdadır, o zamanlar sizin də bəzi bəyanatlarınız var idi – “Бакинцы особый нация!” kimi bir şey…
– Yox.
– Bu mənaya gələn bir şey…
– Yox. Mən həmişə demişəm ki, Bakı, Gəncə, Sumqayıt, başqa bölgələr – Şirvan və s. kimi söz-söhbətləri qurtarın! Olmaz! Mənə şamaxılılar bəzi halda irad tuturlar ki, bu adam biz şamaxılılara nə edib e? Mən bir dəfə onlardan birinə – Bakıdan cavan oğlan idi – özüm cavab verdim, mən sizin üçün nə etməliyəm? Tərbiyə etməliyəm? Köməklik etməliyəm ki, bazarlıq edəsən? Nə? Fikrin nədir? Bu nə söhbətdir? Hə, belə söhbətlər də var. “Bizə nə edib?” Deyirəm, “Mən millətin atası vzifəsindəyəm. Sən bunu indiyənə qədər duymursan. Mən Şamaxıya gələrəm, ancaq… (əli ilə uzaqları göstərir) …etapları keçəndən sonra… İşlər həll olunandan sonra”…Deməsinlər ki, bu da bizim prezidentimiz!
– Ayaz müəllim, siz özünüz Şamaxı əsillisiniz? Mən heç onu bilmirdim.
– Bəli, Şamaxıdan, Sarıtorpaqdanıq…
– Mən sizi bakılı bilirdim, ona görə soruşdum.
– Yox, Şamaxıdanam.
– Sarıtorpaq kəndindən?
– Yox. Sarıtorpaq deyilən yer var.
– Heç kəndinizə getmisinizmi?
– Yox, olmamışam.
– Ümumiyyətlə, olmamısınız?
– Olmamışam.
– Yoxsa, son illərdə olmamısınız?
– Ümumiyyətlə…
– Niyə getməmisiniz, sizin üçün maraqlı deyil?
– Yoldaşımın vəziyyəti çox pisdir, ona görə onu da apara bilmirəm.
AXC-nin qeydiyyata alınmasının səbəbkarı mən idim – Polyaniçko xahiş etdi
– Azərbaycan müxalifəti ilə münasibətləriniz zaman-zaman heç də pis olmayıb.
– Mən həmişə…
– Üzr istəyirəm, mən müsahibələrin çoxunda müxalifət nümayəndələrindən eşitmişəm ki, deyiblər “getdik Ayaz Mütəllibovun yanına, Ayaz Mütəllibovla görüşdük…” Mən həmişə sual vermişəm ki, “siz Ayaz Mütəllibovla bu qədər rahat görüşə bilirdinizsə…”
– Mənim qapım onların üzünə açıq idi. Gəlirdilər, ən çox gələn də Rahim Qazıyev idi. Elçibəylə də hələ prezident seçilməmişdən qabaq bir dəfə görüşdük. Onlar da bilirdilər ki, AXC-nin qeydiyyata alınmasının səbəbkarı mən idim.
– Siz qeydə almısınız?..
– Mən… Yox, mən Vəzirova təklifimi vermişəm, Vəzirov da Polyaniçkoya deyib, o da məndən xahiş elədi, mən də qol çəkdim. 15 nəfər o tərəfdən, bir nəfər də mən. Bir balaca zarafat da elədim ki, “15 nəfərlə bir nəfərin mütənasibliyi bir balaca şübhəli gəlir… Siz 15 nəfər, mən də tək. Yəni mənim belə gücüm var?” Zarafata saldıq. Ancaq bu həqiqət olub. Mən kontrolda – nəzarətdə saxlamışam.
– Cəbhəni?
– Cəbhəni. Həmişə. Məsələn, xaricdən kimsə nəsə etmək istəsəydi, mən də öz sözümü deməli idim. Düşmən mövqeyində olmamışam. Sadəcə olaraq bunların da o qədər təcrübəsi yox idi.
– Maraqlı bir şey dediniz. Cəbhənin qeydiyyata alınması məsələsini Polyaniçko sizə təklif edib?
– Bəli.
– Cəbgənin yaradılmasında sizin rolunuz olmayıb ki?
– Cəbhənin yaradılmasında?
– Bəli.
– Yox.
– 1989-cu il iyulun 16-da?
– Yox.
– Çünki Polyaniçkonun AXC-ni qeydiyyata alma məsələsini təklif etməsi mənə çox maraqlı gəldi.
– Kağız gətirdilər, müraciəti ora göndərdik. Mən dedim ki, “siz gedin, rəsmi qaydada müraciətinizi edin və mən də Mərkəzi Komitəyə öz fikrimi deyərəm…” Və belə də oldu. Göndərdilər, orada da götür-qoy elədilər. Günlərin bir günü də Polyaniçko məni ziyarət elədi: “Аяз Ниязович, вот они здесь, надо зарегистрировать”. Orada vacib bir bənd də var idi ki, “Азербайджанская организация Халг Джебхеси обьязуется не покущатся на конституционную власть.” Hüquqi nöqteyi-nəzərindən onu əsas tutaraq bunların hamısını “basmaq” olardı.
– Hə, burada bəziləri deyir. Mən indi o sualları vermədim. Amma burada çox maraqlı məqamları siz də dediniz.
– Aha…
– Burada Zahid Bardinskiy deyir ki, “Mənim Ayaz müəllimə böyük hörmətim var. Sual verməyəcəm, amma iradım var ki, nə üçün o dövrdə Ayaz müəllim Xalq Cəbhəsinin liderlərini məhv eləmədi? Həmin adamlar da ölkəni pis günə saldı.” Düzdür, burada başqa bir adam da Rüfət Zahidoğlu – bu adam kimdirsə, həmişə sizi müdafiə edir – deyib ki, “Ayaz Mütəllibov Cəbhə liderlərini məhv etsəydi, onun Səddamdan, Pinoçetdən nə fərqi olardı?”
– (Gülür…)
– Yəni deyirsiniz, belə də ola bilərdi, elə də ola bilərdi.
– Ola bilərdi, hə.
Meydanı qaldıran xalq idi – Azərbaycan Xalqı!
– Ayaz müəllim, Meydan hərəkatının 30 illiyidir. Meydan Hərəkatı başlayanda siz Plan Komitəsinin sədri idiniz…
– Plan Komitəsinin sədri idim, bəli.
– 15 gün Meydanda insanlar toplaşdılar, onlar yeyib-içməklə təchiz olundular…
– Hamısını görmüşəm. Mənim kabinetim Meydana çıxırdı.
– Hamısını görürdünüz?
– Bəli.
– Bəs, bir köməyiniz var idimi? Siz də ora nəsə elədinizmi? Bu, mənim üçün çox maraqlıdır.
– Ora xalq köməklik edirdi – Xalq Cəbhəsi yox. Xalq Cəbhəsi öz növbəsində idi. Ancaq Meydanı qaldıran xalq idi – Azərbaycan Xalqı! Və mən vaxtaşırı məqam düşəndə deyirdim, indi də deyirəm, Azərbaycanın onurğa sistemini sındıran, ümumiyyətlə, Azərbaycanı sındırdı. Azərbaycanı sınmış bir vəziyyətdə saxladı. Niyə?
– Kim sındırdı bizi?
– Zaman… Zaman… Bir dəstə sistemli qaydada müəyyən qüvvələri kənarlaşdırdı. Sonradan da başqalarını yarada bilmədik. Ancaq bu sistem də sındı. Baxın görün, 1993-cü ildən bəri indinin özünə qədər həmin Meydanda səs var? Meydandan səs çıxır?
– Yox.
– Niyə? Mən hesab edirəm ki, xalqla hər hansı bir xadimin arasında körpü olaraq mütləq ictimaiyyət olmalıdır. İctimaiyyət. Bizim rəsmilərin səsinə həmin Meydanda ictimaiyyət də səs versəydi, o zaman baxıb deyəcəkdilər ki, burada xalq var. Ancaq o vaxtdan bəri ki, onurğanı sındırdılar, Meydan söndü.
– Yəni deyirsiniz ki, xalqın inamını sındırdıq deyə, xalq gəlmədi.
– Hə. Gəlmədi.
– Bunun günahı həm sizdə, həm də müxalifətdədir. Həm də hamıdadır.
– Hamıdadır, hamıda. Niyə? Bir dəfə kabinetdən Meydana baxırıq. Meydan da gur-gur guruldayır. Yanımda da Moskvadan bir adam var idi. Mən baxıram, gözlərim kövrəlir, yaşarır. Üzümü qonağa çevirib dedim ki, “Вот это Азербайджанский Народ! Я горжусь этим народом. Посмотрите! Ни кто не сумеет совлодать с этим народом.” Doğrudan da hamı çəkinir, qorxurdular. Bilirdilər ki, Azərbaycanın qüdrəti nə qədərdir. Ancaq işlətmədik.
– Ayaz müəllim, bir neçə sualımız qalır. Söhbətimiz çox şirin gedir. Sizi bilmirəm, yormuram ki?
– Yox.
– Bir neçə sual qalıb gələcəklə bağlı. Azərbaycan tarixinin hər yerində siz varsınız. Biz də sizinlə tez-tez söhbət eləmirik, inşallah bundan sonra eləyərik. Ona görə də belə çox suallar yığılmaz. Elvin Cavadzadə soruşur ki, “Azərbaycanda hansı dəyişiklkləri görmək istəyir? Hakimiyyətdə kimin olmasından asılı olmayaraq.”
– Mən vallah, onu deyə bilərəm ki, prezident İlham Əliyevin və Xanımın (Birinci Vitse-prezident Mehriban Əliyeva nəzərdə tutulur) gördüyü işlər, misal üçün məni qane edir. Birnci növbədə iqtisadiyyatda, siyasətin özündə də. Var müəyyən şərtlər, daha da yaxşı olmaq niyyətinə olan şərtlərdən danışıram. Ruslar demiş, bunun üçün bazis var – əsas var. Əsas qoyulub. Onları inkişaf etdirməliyik.
– Bir neçə dəfə demisiniz ki, “mən də hansı sahədə olursa-olsun, kömək etməyə hazıram…”
– Əlbəttə, mən bunu deməliyəm, çünki əks təqdirdə deməliyəm ki, “məni maraqlandırmır.” Nə olur-olsun biganəliyə yol vermək istəmərəm.
– Eldar Mirzəyev soruşur: “Ayaz müəllim, müxalifətdə yeni lider kimi görürsünüz?” Ümumiyyətlə, müxalifəti izləyirsinizmi, müxalifət partiyalarının fəaliyyətindən xəbərdarsınızmı?
– Yox.
– İzləmirsiniz?
– Mən dəyişikliyi görmürəm. Bu illər ərzində heç bir dəyişiklik olmayıb. Elə həmin şeylərdir.
– Deyirsiniz ki, haranı açırsan oradan AXCP-nin (AXC) iyi gəlir?
– Hə. (Gülür…)
– Amma Mehdi Mustafayev soruşur: “Azərbaycanın siyasi və iqtisadi gələcəyini necə görür? Yaxın 10 ildə ReAL hərəkatının və ya digər bir siyasi liderin rəhbər olacağını gözləyirmi?” Müxalifətdə cavanlar da var. Bilmirəm, ReAL-ın rəhbəri İlqar Məmmədovu tanıyırsınızmı?
– Eşitmişəm, hə. Onunla tanış deyiləm, amma haqqında eşitmişəm. O, deyəsən, Harvard universitetini qurtarıb.
– Yox. O, Harvardda oxumayıb, Moskvada oxuyub. Harvardı bizim gənc var – Bəxtiyar Hacıyev bitirib.
– Hə. Mən də belə eşitmişdim ki, guya Harvardı qurtarıb. O SOROS-la əməkdaşılıq edirdi.
– Bəli, bəli. Onun beynəlxalq təşkilatlarla – Avropa Birliyi ilə, Avropa Şurası ilə yaxşı əməkdaşlığı olub.
– Yəqin bilərsiniz, SOROS da nəyin müəllifidir?
– İnqilabların?
– Hə, inqilabların.
– Açığı, mən İlqar Məmmədovu elə bilmirəm, amma yeni müxalifət kimi diqqətinizi çəkməyib?
– Yox.
– Abbas oğlu soruşur ki, “son zamanlar baş tutan Qarabağ mitinqinə, Qarabağ Komitəsinə münasibəti necədir? Növbəti – 24 noyabrda olacaq mitinqdə iştirak edəcəkmi?”
– Mən?
– Bəli.
– Yox, hər kəsin öz işi var. Mənim də mənə münasib sferam var. Mən ondan kənara çıxa bilmərəm. O cavanların işidir. Yox, ümumiyyətlə, yersiz deyil. Bilmirəm, nə qədər adam yığılır.
– Gəlmişdi. Son mitinqə 7-8 min adam yığılmışdı. Bəzən az da deyirlər, çox da deyirlər.
– Azdır, çox azdır. Çox olmalıdır.
– Amma indiki zamanda da bilərsiniz çətindir belə şeylər – mitinq eləmək. Sizin dövrünüz deyil. Elə rahat əlini-qolunu sallaya-sallaya hamı mitinq eləmir. İndi bir də görürsən adamları birdən-birə həbs edirlər. Belə olur. Ümumiyyətlə, həbsdə olan siyasi məhbuslarla maraqlanırsınızmı?
– Yox.
– Mən suallarımı bitirdim. Amma bir şeyi də etiraf edim ki, uzun müddətdir proqramlarda, verilişlərdə həmişə sizə baxanda sizi qaraqabaq, qaşqabaqlı görürdüm. Amma bu dəfə sizi səmimi gördüm, gülərüz gördüm. Həmişə üzünüz gülsün, Ayaz müəllim.
– Çox sağ olun.
– Ömrünüz uzun olsun.
– Çox sağ olun.
– Bizim müsahibəmizdən razı qaldınızmı?
– Razı qaldım. Çox gözəl. Ətraflı… Çox gözəl…
– Ümid edirəm ki, sizinlə tez-tez müsahibələşəcəyik.
– Əlbəttə…
– Çünki mən bilirəm ki, tariximizin çox gizlinləri var ki, siz onları hələ demirsiniz. Amma nə zaman deyəsi olsanız…
– Birinci sizə deyəcəm…. (Gülür…)
– Birinci “Qaynar Qazan”a deyin…
SON
Xural.com
Ayaz Mütəllibov: “Vəzirov məndən xahiş etdi ki…”
Nə pislik var, harada mənə nə pislik edən varsa, bu, Rüfət Ağayevin ucbatından, onun əli ilə olub, onun Azərbaycana vurduğu zərəri heç kimə vurmayıb.
İlk prezident “Qaynar Qazan”da
Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibovla “Qaynar Qazan”da müsahibə götürmək ilk günlərdən planımızda vardı. Bunun üçün siyahımızda olan digər siyasi xadimlər kimi, onunla da zaman-zaman əlaqə yaratmağa təşəbbüs etmişdik. Onun köməkçisi ilə (indi o, köməkçisi deyil) təxminən, ilyarım danışıqlar apardıq. Nə etdik, nə dediksə, təsiri olmadı, Ayaz Mütəllibovla xəttə çıxa bilmədik. Nəhayət, əlimizi müsahibə istəyindən üzdük.
Ta… bu günlərə qədər. “Tövbə” Cəmiyyətinin sədri Hacı Əbdülün müsahibəsindən sonra Ayaz Mütəllibovun köməkçisi Qulu müəllim zəng etdi və onunla bəzi məsələlər ətrafında söhbətləşdik. Qulu müəllimlə söhbətimiz alındı və bu, Ayaz Mütəllibovla “Qaynar Qazan”da söhbətə qədər irəlilədi və Azərbaycanın birinci prezidenti ilə tarixi bir müsahibə götürdük.
Ayaz Mütəllibov Azərbaycan tarixinin ən ziddiyyətli siyasi liderlərindən biridir. Onun dövrü elə tarixi mərhələlərə düşüb ki, demək olar, çağ dəyişib Azərbaycan. Azərbaycan müstəqilliyinin ən həssas zamanları, eyni zamanda ən böyük faciələri də bu dövrdə yaşanıb. Ən ağrılı zamanlarımız onun dövründə olub. Müstəqilliyimizin, demək olar ki, bütün atributlarını onun dövründə qazanmışıq və indi bizə xəyal kimi görünən maraqlı bir demokratiya dönəmi də məhz onun dövründə yaşanıb.
Ayaz Mütəllibov mətbuata hər zaman məsafəli adam olub. Bu məsafə onu daha da uzaqlaşdırıb ictimai-siyasi həyatdan. O səbəbdəndir, bəlkə, həm də çox az danışıb ilk prezident. Mən onun televiziya kanallarında uzun verilişlərinə heç bir zaman rast gəlməmişəm. Son illərdə bəzi-para verilişlər olub ki, onlar da çox nadirən 1 saatı keçib. Zatən Ayaz Mütəllibovun 1 saatdan çox müsahibəsini seyr etmək mümkün də olmayıb, çünki olmayıb.
Ancaq “Qaynar Qazan” bu nizamı pozdu. Mən biləni, ilk dəfə idi ki, ilk prezident bu qədər kamera qarşısında danışırdı. Həm də təxminən canlı efir kimi. Bilənlər bilir ki, “Qaynar Qazan” elə təxminən canlı kimidir – biz çəkilişdən sonra çox az dəyişikliklər edirik. Amma Ayaz Mütəllibovla danışanda onun istədiyi dəyişiklikləri edəcəyimizə söz vermişdik. O qədər də etmədi. Və çox uzun – 3 saatdan çox ekran qarşısında suallarımı ona yönəldə bildim.
Təbii ki, Mütəllibovun miqyası çox böyükdür. Onun şəxsiyyətinə və yürütdüyü siyasətə kimin necə baxmasından asılı olmayaraq, Ayaz Mütəllibov bu ölkənin ən kritik zamanlarında bu ölkənin birinci adamı olub. Azərbaycanı ən qarışıq zamanlarda idarə edib. Moskvaya çox bağlı adam olub və çox şeyləri, çox sirləri bilir. Onunla danışarkən çox şey bildiyini, amma hələ də çox az şey danışdığını hiss etdim. Kaş ki, bütün bildiklərini Azərbaycanın gələcəyi üçün danışaydı da, biz də yorulmadan onu çəkib millətin ixtiyarına verə biləydik.
Daşıdığı tarixi missiya və önəm digər bütün qonaqlarımız kimi, Ayaz Mütəllibova da həssas və diqqətli yanaşmamızı əmr edirdi. Suallar da həddindən artıq çox idi. Təkcə sosial şəbəkələrdən gələn suallar yox, həm də başqa suallar vardı, özümüzü maraqlandıran suallar vardı. Buna görə də Mütəllibova sualları müxtəlif kateqoriyalarda qruplaşdırdıq. Ümumi suallar, 20 yanvar 1990-cı il hadisələri ilə bağlı suallar, 20 noyabr 1991-ci il hadisələri ilə bağlı suallar, 26 fevral 1992-ci illə və 14 may 1992-ci illə bağlı suallar… Təbii ki, Heydər Əliyevlə, İlham Əliyevlə, Mehriban Əliyeva ilə bağlı suallar, eyni zamanda digər maraqlı suallar da vardı və bütün bunları ardıcıl düzmək və yerində istifadə etmək, həm də prezident olmuş bir tarixi şəxsiyyətlə, etiraf edim ki, asan iş deyildi. Həm də bu, mənim Ayaz Mütəllibovla ilk görüşüm idi və mən onu hər zaman qaraqabaq, qaşqabaqlı və bir az da əsəbi görmüşdüm kanallarda. Düşünürdüm və ehtiyat edirdim ki, elə olsa çox çətin olacaq müsahibənin taleyi.
Biz böyük bir binanın foyesində görüşdük Ayaz Mütəllibovla. Foyenin böyük olması səsin bir az dağılmasına səbəb olub – hiss edəcəksiniz. Ayrıca, bizə səs-küy olmayacağını vəd etsələr də, binanın zəngin sakinləri sanki bir az da səs salmaq istəyircəsinə xüsusi əda ilə səs-küy salmağa çalışırdılar və sağ olsunlar, buna mümkün qədər də nail ola bildilər. Diqqətli tamaşaçılar müsahibə boyu ədalı kabluk səslərini, səs-küylü lift qapılarının cırıltısını və hündürdən danışılan səsləri eşidəcəklər. Görünür, özümüzün keyfiyyətli studiyalarımız olana qədər biz belə məşəqqətlərə dözməliyik. O da olacaqmı, hələ bilinməz…
Ayaz Mütəllibovla qarşılaşan kimi, kefini yaxşı gördüm. Ekrandan məni tanıyırdı və çoxdanın tanışı kimi görüşdük və görüşümüz müsahibə boyunca da xoş ovqatla davam etdi. Pozitiv idi. Mən onu nadir hallarda gülən görmüşdüm, müsahibə boyunca mümkün qədər pozitivliyini və gülərüzlüyünü də göstərməyə çalışdı. Təbii ki, verilən ağır suallara o qədər səmimi olacağını heç düşünmürdüm də. Ayaz Mütəllibov başından olmazın fəlakətlər keçən və qarışıqlıqlar içində ömür sürən bir adamdır. Gözü ilə od görüb. Onun tam səmimi olacağını düşünmək bir az da xəyal ola bilərdi, amma ilk müsahibə kimi, 3 saatdan çox danışmaq və yorulmamaq özü artıq bir göstərici idi. Ayrıca, Ayaz Mütəllibov elə şeylər danışıb ki, Azərbaycanda aylar boyu müzakirə olunacaq, bilirəm.
Beləcə, sözü çox uzatmadan Ayaz Mütəllibova – Azərbaycanın ilk prezidentinə vermək istəyirəm. Hər şeyi tamaşaçı qərarlaşacaq. Harada səmimidir, harada yox, nələri daha deyə bilərdi, nələri yox – seçim onundur. Elə isə o zaman söz “Qaynar Qazan”ın 52-ci qonağınındır – Ayaz Mütəllibovun…
Əvəz Zeynallı
“Qaynar Qazan”
I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:
II hissə
Tofiq İsmayılov mənə dedi ki…
– Ayaz müəllim, Çingiz Sizə nə dedi ki, “getmə” dediniz. “Mənə deyirsən, amma mən də sənə deyirəm ki, getmə”. Deməli, Sizə çox önəmli şeylər deyib.
– Bəli.
– Aradan 30 il keçib, indi demək olmazmı?
– Yox.
– O qədər önəmli idimi?
– Gündəmdə olan məsələlərə aid idi. Onsuz da orada-burada müxtəlif söz-söhbətlər var, mən sizə həqiqəti dedim.
– Amma Çingizin Sizə nə dediyini demədiniz.
– Dedi, mən məəttəl qaldım.
– Özümüzünkülərmi etmişdi o üz-gözdəki yaraları? Onumu deyirdi Çingiz?
– …(Uzun pauza)
– Heç kimə deməyəcəksinizmi?
– Hələlik yox.
– Elmidar Əliyev soruşur: “20 noyabr faciəsinin hakimiyyətdən getməsində təsiri oldumu?” Sizin demək olar ki, bütün komandanız məhv edildi. Ümumiyyətlə, Ayaz müəllim, Sizin komandanız idimi o adamlar? Cəmiyyətdə müxtəlif informasiyalar var. Məsələn, deyənlər var ki, əslində, Ayaz Mütəllibov o komandadan imtina etmişdi.
– Mən bu komandanı özüm yığmışdım. Onların hamısı mənə qarşı etibarlı insanlar idilər. Münadibətlərimiz hələ vəzifədən əvvəldən çox isti olub.
– Guya həmin dövrdə Məhəmməd Əsədovu işdən çıxarıbsınızmış…
– Məhəmməd Əsədovu işdən çıxarmamışdım. Mən onu daha da irəli çəkmişəm. Bütün inzibati orqanların kurasiyasını da ona tapşırmışdım. Onunla bağlı fikirlərim vardı. Onu bir platsdarm kimi vəzifəyə təyin etmişdim.
– Daha yuxarı aparmaq fikriniz olub?
– Bəli. Onun haqqında deyə bilərəm ki, o, çox qızıl insan idi. Çingizin, İsmət Qayıbovun, Tofiq İsmayılovun təyinatlarını mən vermişəm. Onların özlərinin xahişi ilə. Günlərin bir günündə Tofiq İsmayılov gəldi yanıma.
– Ayaz müəllim, onların hamısı ilə bir az da dost kimi olubsunuz sanki… Çox səmimi münasibətləriniz olub.
– Çox səmimi. Müəyyən rəsmi çərçivələr olub, amma səmimi olmuşuq. Tofiq İsmayılov mənə dedi ki, mən sənə kömək etmək istəyirəm. Dedim, Tofiq, sən mənə Moskvada, Ali Sovetdə onsuz da kömək edirsən. Tofiq dedi ki, mən sənə burada kömək etmək istəyirəm. Dedim, olsun.
– Deməli, vəzifəyə elə təyin edibsiniz?
– Bəli. Dedim, o zaman günü sabahdan işə çıxa bilərsən. Məhəmməd Əsədov da özü gəlib yanıma. Məhəmməd Əsədovu Sumqayıtdan tanıyırdım. O, Sumqayıtın partiya komitəsində işləyirdi. Sənayeyə baxırdı. Biz onunla vaxtaşırı görüşürdük. Münasibətlərimiz çox isti idi. Dedi ki, Ayaz müəllim, mən özüm qərara gəldim ki, bu sözü sizə açım. İstədim ki, mənim özümdən eşidəsiniz. Mən Sizin yanınızda Sizə kömək etmək istəyirəm. Mən heç kimə xahiş etməmişəm, heç kimə ağız açmamışam, ağız açmaq niyyətində də deyiləm. Bu ağır anda biz gərək bir yerdə olaq. Mən Sizə sadiq olan adamam. Dedim, sabah işə başlaya bilərsən…
– Birbaşa Daxili İşlər naziri?
– Bəli.
– İsmət Qayıbov da elə oldu?
– İsmət Qayıbovla mən İsmayıllı rayonundan tanış olmuşam. Çox müasir tipli, yüksək mədəniyyətə malik olan insan idi. Kefqom idi, gülərüz idi. Mən onu təyin elədim. Onlar səngərlərdə olublar. Hamısı. Hətta Vaqif Hüseynov. …Azərbaycanın çox böyük itkisidir.
Yeltsinlə Nazarbayev özlərinin “piar”ı üçün gəlmişdilər
– Səbirə Mahmudova soruşur: “Doğrudanmı 20 noyabrda ermənilərlə azərbaycanlılar arasında müsbət yönlü addım gözlənilirdi və bu prosesin rusların vertolyotu vurması ilə əlaqəsi vardımı?” Nəyə görə bunu belə deyir, Pənah Hüseynin maraqlı bir müsahibəsi oldu, o dedi ki, o vaxt Jeleznovodski danışıqları gedirdi və irəliləyişlər vardı. İndi belə ehtimallar var ki, bu vertolyot da həmin o Jeleznovodski danışıqlarını dayandırmaq məqsədi ilə vurulub. Elə bir ehtimal var idimi? Nə düşünürsünüz? Çünki o zaman Sizin Nazarbayev və Yeltsinlə bir görüşünüz də oldu. O ərəfə idi, deyəsən? Eləmi?
– Bəli, Yeltsinlə Nazarbayev bu ziyarəti təşkil etdilər, özləri üçün. O “piar” aksiya idi.
– Yəni Azərbaycana münaqişənin həllinə yardım etmək üçün yox, özlərinin piarı üçün gəlmişdilər?
– Azərbaycana bir sənədlə gəlmişdilər. Adi bir kağızda yazılan protokol, “Jeleznovodski sazişi”. Belə çıxdı ki, bu protokol Çaykənd əməliyyatının nəticəsində ermənilərin ərazidən boşaldılmasından bəhs edir. Bu, ermənilərin yazısı idi. Protokolu ermənilər tərtib etmişdi. Qorbaçovun komandası-zadı yox…
– Yeltsinlə Nazarbayev ermənilərin tərtib etdiyi protokol əsasında gəlmişdilər bura, eləmi deyirsiniz?
– Bəli. Və hətta söhbət arası Yeltsin Nursultana dedi: “Biz çox sürətlə işimizi bitirib gedəcəyik. Bir saat bizə bəs edərmi?” O da cavab verdi ki, bəli, yetər. Mən deyirəm ki, Boris Nikolayeviç, bu, çox ciddi materialdır. Siz bir saata bunu həll edə bilməzsiniz. Çünki çox ciddi bir sənəddən söhbət gedir. Bu sənədin üzərində işləmək lazımdır. Və biz Jeleznovodskidə səhər saat 10.00-dan başlayaraq gecə saat 02.00-a qədər protokolun üzərində işlədik. Artıq 2-yə işləmiş qol çəkdik və nahar etdik. Bundan belə bir nəticə çıxarmaq olar ki, onlar təsəvvür etməyiblər ki, nə üçün, niyə və hansı məqsədlə gəlirlər Azərbaycana?
– Yəni bu vertolyot qəzasının Jeleznovodski sazişi və danışıqlarının dayandırılmasına təsiri ola bilərdimi Sizcə?
– Yox.
– Rail Məmmədov soruşur: “Vertolyotu kim vurmuşdu?” Son zamanlar Hacı Əbdül, Sizin köhnə silahdaşınız, Sizi müdafiə edən Hacı Əbdül müsahibə verdi və bu müsahibə həqiqətən ölkədə bomba təsiri yaratdı. Düzdür, bu mövzuda Hacı Əbdül illərdir danışır, amma “Qaynar Qazan”da başqa cür təsiri oldu bu müsahibənin. Bütün Avropada, Azərbaycanda – hər yerdə bu müsahibə müzakirə olundu. Hacı Əbdül deyir ki, vertolyot Tamerlan Qarayevin əmri ilə vurulub…
– Elə söz-söhbətlər gəzirdi. Məndən də bu haqda soruşurdular Tamerlan Qarayev haqqında. Cavab olaraq deyirdim ki, mənim elə bir sənədim yoxdur ki, deyim, bəli, mən Tamerlan Qarayevi günahkar hesab edirəm. Onun əli, qolu, nəyi var. O haqda heç nə deyə bilmərəm.
Hacı Əbdül ciddi adamdır, boş-boşuna danışan deyil
– Ayaz müəllim, özünüz nə düşünürsünüz? Elə ola bilərmi? İnanırsınızmı ki, elə ola bilər? Təbii ki, heç kimin əlində heç bir sənəd yoxdur. Tutaq ki, Hacı Əbdüldə də sənəd yoxdur, amma Hacı Əbdül deyir ki, mən inanıram ki, o tapşırığı Tamerlan Qarayev verib.
– O rəhmətə gedən “Ala Yaqub” ki var, Yaqub Rzayev, ona istinad olunur da, için içində o idi. Məlumatı Hacı Əbdülə verən də odur. Mənim heç xəbərim yox idi ondan. Yaqub Rzayev o sözləri mənə çatdırsaydı, mən öz sözümü deyə bilərdim. Ancaq Hacı ciddi adamdır, o, boş-boşuna danışan deyil.
– Hacı Əbdül?
– Bəli. Mən bildiyim…
– Arzu Zeynallı soruşur: “Hacı Əbdüllə münasibətləri indi necədir?”
– Normaldır. Həmişə normal olub münasibətlərimiz. Sözün doğrusu, o qədər də yaxınlığımız olmayıb. O, “Tövbə” Cəmiyyətinin sədri vəzifəsində işləyir, savab işlərlə məşğul olur. Salamməleykimiz var.
– Amma Sizi həmişə müdafiə edib.
– Bilirəm. Onun dediyinə görə, haqqı müdafiə edib.
– Hə, elə deyir. Bizə demişdi ki, mən Ayaz Mütəllibovu yox, haqqı müdafiə eləmişəm. Hacı Əbdüllə bağlı Ceyhun Bayramlının bir sualı var: “Hakimiyyətiniz dövründə “Tövbə” və “Qardaşlıq” Cəmiyyətlərinə şəhərdə hər cür qoçuluq əməlləri etmək üçün şərait yaradılmasından xəbəriniz var idimi?”
– Yox.
– “Vardısa, bu şilləvuranlar dəstəsinə nə üçün şərait yaratmışdınız? Yox idisə, nə üçün 14 may 1992-ci ildə parlamentdə Hacı Əbdülün təbriklərini qəbul edib qol-boyun olmuşdunuz?”
– Vallah, mənim o gün əlimi sıxan, öpən, sevinc hissləri təbrik edənlər az deyildi. Bunların hamısını mənim adıma yazmaq nə qədər düzgündür? İndi sevinc hissiyyatı keçiriblər, burada mənlik nə var? Bunu mən təşkil eləməmişəm ki.
– “Qardaşlıq” və “Tövbə” Cəmiyyətlərinin Sizinlə bir bağlılığı yox idimi?
– Yox, yox, qətiyyən. “Qardaşlıq” julikin biri…
“Qardaşlıq” julik, Ağa julikin dal ayağı idi
– Ağa?
– Ağa… julikin dal ayağı, avantürist idi. O, Rüfət Ağayevin kadrı idi. Nə pislik var, harada mənə nə pislik edən varsa, bu, Rüfət Ağayevin ucbatından, onun əli ilə olub. O, Azərbaycana vurduğu zərəri heç kimə vurmayıb.
– Rüfət Ağayev?
– Bəli, Rüfət Ağayev.
– Amma bu “Qardaşlıq”ın etdiklərinin hamısı da Sizin adınıza yazılıb, Ayaz müəllim?
– Özü də mən Rüfəti qoymuşam özümün yerimə, zavodun müdiri, mən…
– Soyuducu zavoduna?
– Soyuducular zavodunun müdiri. Mən onu adam etmişəm. Bu məni… (çox əsəbiləşir…) Nə deyim?
– Xəyanət edib?
– Xəyanət edib, özü də necə. Mən bilirəm, kiminlə oturub-durur, indi də onlar sağdırlar. Sadəcə qoşulmaq istəmirəm bu söhbətə.
– Yəni bu “Qardaşlıq”, Sizin adınızdan istifadə edənlərin hamısı Rüfət Ağayevin adamları və əməlləridir deyirsiniz…
– “Qardaşlıq”ı deyim sizə. Bir gün “Qardaşlıq” Cəmiyyətindən Ağa, bir gün də ondan əvvəl Tarix adlı bir adam…
Ağa ilə Tarix Etibarla Rahimi azad etmək xahişi ilə yanıma gəldilər
– Sonra həbsxanada öldü…
– Bəli, Tarix sonra həbsxanada öldü. Gəldilər mənim yanıma bir xahişlə. Moskvada, “Lefortovo” həbsxanasında olan Rahim Qazıyevi, Etibar Məmmədovu azad etməyi xahiş etdilər. Kömək istəyirdilər məndən.
– Həmin Ağagil?
– Bəli. Ağa deyir, biz Bobkovla danışmışıq. Bobkov da KQB-nin sədri Kryuçkovun birinci müavini idi. Bobkov Azərbaycanda istintaq komissiyasına nəzarət edən adam idi. Bir incə məqam var, indi onu da deyəcəyəm sizə. Dedim, sən hara, Bobkov hara, Ağa? Sən haradan gedib ora çıxmısan? Dedi, hə, getmişəm. Dedim, düz deyirsən? Dedi, bəli. Xüsusi telefonlar vardı, “VÇ”, götürüb dedim, “məni Bobkovla birləşdirin.” Telefonun dəstəyini Bobkov götürdü. Dedim, bu, bu, adamlar sizin yanınıza xahişlə gəliblərmi? Dedi, bəli. (Uzun pauza…) “Bəli” sözünü o idarədə elə-belə demirlər. O hara, bunlar hara? Uyğun gəlmirlər axı bir-birilərinə. Bu sözdən sonra mən başa düşdüm ki, burada nəsə dolaşıq məsələlər var. Onda mən qərara gəldim ki, Rahim Qazıyevi və Etibar Məmmədovu türmədən çıxarım. Belə qərara aldım.
– Maraqlı gəldi mənə. Yəni onlara bir təhlükəmi hiss elədiniz?
– Hər şey ola bilərdi.
– Onları orada öldürə bilərdilər?
– Mən onu demək istəmirəm, ancaq hər şey ola bilərdi. Ondan savayı, hara gedirdim – fabriklərə, zavodlara – fəhlələr yaxınlaşıb deyirdilər ki, qurban olum, Etibar Məmmədovu azad edin, nə olar. “Simpatiçnı” oğlan idi, hörmət edirdilər ona. Ancaq çox radikal idi.
“Lefortovo” məhbuslarını mən buraxdırmışam
– Ayaz müəllim, o zaman “Lefortovo” məhbuslarının buraxılmasında Sizin rolunuzmu var? Beləmi demək istəyirsiniz? Onları Sizmi buraxdırmısınız?
– Bunu mən eləmişəm, özü də klassik formada. Qorbaçovun yanında keçirilən iclasların birində mən durub çıxış etdim və iki məsələni müzakirəyə çıxardım. Biri, dedim ki, Mərkəzi Televiziya Azərbaycanda olan məsələləri düzgün işıqlandırmır, obyektiv vermir. Əgər bizim işimiz, rolumuz varsa, biz də Mərkəzi Televiziyaya maya qoyuruqsa, o zaman gəlin, bizim payımızı ayıraq, biz o proqramları özümüz idarə edək. Axı biz bura pul veririk. Bizim pulumuza bizi söyürlər, elə şeymi olar? Mixail Qorbaçovun qarşısında ikinci məsələni də qaldırdım. 80-100 nəfər adam həbs olunmuşdu texniki personalla birlikdə. Ona SSRİ KQB-sinin təcridxanasında müttəfiq respublikalar üçün prezident hazırlama kurslarının açıldığını dedim. Bu 6 aylıq kursları Zviad Qamsaxurdiya keçdi…
– Çox maraqlı bir şeydir…
– Və sonra Gürcüstanın prezidenti oldu.
– Zviad Qamsaxurdiyanı da onlar həbs etmişdilər…
– O biri kolleqamız Ter Petrosyan. (Gülür…) O da eyni qaydada Ermənistanın prezidenti təyin edildi.
– Bütün bunları Qorbaçova deyirsiniz…
– Hə. Təkcə Qorbaçova yox e, bütün zala deyirəm: “Mənə bircə o qalır deyəm ki, burada bizim respublikadan iki nəfər adamımız həbsdə saxlanılır. Hətta 3 nəfər – Xəlil Rza da.”
– Xəlil Rza da var idi, Məhəmməd Hatəmi də var idi – bir neçə nəfər daha var idi.
– Davam etdim: “Bu adamların imkanı var ki, onlar da prezident olsunlar.” Və onların adlarını çəkdim: “Diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm ki, rəsmən DTK sədri Kryuçkova müraciət olunsun və o adamlar Azərbaycana təhvil verilsin. Onlar Azərbaycan vətəndaşlarıdır və mühakimə olunmalıdırlarsa, sovet qanunları əsasında Azərbaycanda mühakimə olunmalıdırlar.” Elə də oldu. İkisi də qayıtdı. Qayıdanbaşı onlar çox narahat idilər ki, sentyabr ayındakı seçkilərə çatmayacaqlar.
Rahim Qazıyevin də, Etibar Məmmədovun da deputat mandatlarını mən qoydum seyfə…
– Yoxsa onu da Siz elədiniz?
– Mən elədim. İkisinin də – Rahim Qazıyevin də, Etibar Məmmədovun da deputat mandatlarını mən qoydum seyfə ki, xatircəm olun, buradadır, darıxmayın…
– Allah, Allah – indi burada mən belə deməyim, nə deyim? Deməli, Siz…
– (Ayaz Mütəllibov əlini atıb konfet qabından bir şokolad götürür və and içir…) Bax, bu bərəkət haqqı…
– Deməli, Siz adamları “Lefortovo” həbsxanasından gətiribsiniz parlamentə?
– Hə, hə, bəli, mən eləmişəm.
– Niyə elədiniz ki?
– Mənə onlar lazım idi Bakıda, parlamentdə. Biz demokratiyadan danışırıq. Küçələrdə şuluqluqla məşğul olmaqdansa…
– İstəyirdiniz ki, demokratik müxalifət gəlsin parlamentə?
– Bəli, nə sözün var, gəl parlamentdə deginən. Döşə, nə istəyirsən elə. Buyurun, demokratiya olsun.
– Nə yaxşı prezident olubsunuz, Ayaz müəllim.
– Hə, görürsünüz, siz indi dinləyirsiniz. İndi mən böyük bir auditoriya yığsam, bir-bir məqamları açıb desəm, nələr olar?
– Siz bizə açın, bəzi məqamları açın.
– Açdım da… (Gülür…)
– Beləcə, aydın oldu ki, bu “Qardaşlıq” Cəmiyyəti Ayaz Mütəllibovla bağlı olmayıb, eləmi?
– Yox.
– Bunlar nə ediblərsə, hamısı Sizin adınıza yazılıb?
– Bəli. Düz yazılmayıb, düz yazılmayıb. Zərrə qədər.
– Burada bir sual var, bilmirəm, bu, Sizə nə dərəcədə uyğundur, amma yazılıbsa vermək istəyirəm. Ceyhun Bayramlı yazır ki, uğursuz Daşaltı əməliyyatına görə faktiki Ali Baş Komandan vəzifəsi daşıyan adam kimi özünüzdə günah payı hiss edirsinizmi?
– Mən onu bilirəm ki, Daşaltı əməliyyatı haqqında ermənilər əvvəldən bildilər. Bizimkilər bu haqda ermənilərə xəbər verdilər. Mənə belə danışıblar.
Azərbaycanı heç kim məğlub edə bilməzdi, əgər…
– O problem də var idi, eləmi? Bizdə planlar cizilirdi, erməni xəbər tuturdu. İçimizdə xainlərmi olub?!
– (Ayaz Mütəllibov sağ əlinin şəhadət barmağını alnının ortasına qədər qaldırır və təsdiqləyir…) Belə… Belə… Azərbaycanı heç kim məğlub edə bilməzdi, əgər içəridə satqınlar olmasaydı. İnanın mənə!
– Bunun qarşısını ala bilmədinizmi?
– Necə alaydım? Bunların alınlarına yazılıb bəyəm xain olduqları?
– Amma Ayaz müəllim, DTK var, Daxili İşlər Nazirliyi var…
– Nə DTK-dan danışırsınız, aləm qarışmışdı bir-birinə… İnzibati orqanların heç biri işləyə bilmirdi, onlar iş qabiliyyətlərini itirmişdilər. Onları eşidən yox idi. Bakıda toy-bayram edən qüvvələr var idi. Müxalifət həmçinin… Yanvar hadisələri ərəfəsində Bakını idarə edən biz de-yil-dik! Biz de-yil-dik! Yəni hakimiyyət deyildi!
– Bəs kim idi?
– Xalq Cəbhəsi! Xalq Cəb-hə-si!
Araz Əlizadənin təklifi başına dəysin…
– Amma Siz Milli Müdafiə Şurası yaratmadınızmı, Ayaz müəllim?
– Milli Müdafiə Şurasını mən yaratdım, sonra gördüm ki, yox e…
– Nemət, Rahim Qazıyev, Etibar Məmmədov…
– Adə yox e, Araz Əlizadənin təklifi idi…
– Araz Əlizadə…
– Araz Əlizadənin təklifi idi. Təklifi də başına dəysin…
– Niyə?
– Təklifi idi, dezorqanizatsiya, destabilizatsiya. Mən bunlara bir dəfə dedim ki, siz tarixşünassınız, hamınız namizədlik işində yazmısınız, lap Elçibəyin özü də yazıb: “Sov İKP KP MK 22-ci qurultayı qərara aldı ki…” Bunları hamınız yazmısınız. Bizə irad tutursunuz, ancaq özünüzün qolunuz var. Ki, bu işləri siz görəcəksiniz, yoxsa sizə namizədlik bileti verən kim idi ki? Elmi işçilərin işlərindən söhbət gedirdi. Destabilizatsiya, dezorqanizatsiya – bunlar bolşeviklərin 1917-1918-ci illərdə apardıqları mübarizə metodu idi. O zaman onların devizi bu idi: “Hakimiyyət üçün nə qədər pisdirsə, bizim üçün o qədər yaxşıdır.” Dedim, bu yolla gedirsiniz siz, ancaq yolunuz pis olacaq. Mən açıq dedim da, dedim…
Mən vicdanlı adam olmuşam
– Əbülfəz bəyin Mirşahinə maraqlı bir müsahibəsi var, orada deyir ki, fağır bir prezident tapmışdınız, sağdan da döşəyirdiniz, soldan da. Mən baxıram dediklərinizə, elə Siz də fağır olubsunuz, Ayaz müəllim.
– Mən vicdanlı adam olmuşam, vicdanla işləmişəm, vicdanla rəftar eləmişəm. Bir azərbaycanlı olaraq azərbaycanlı qardaşlarımıza hörmət eləmişəm. Mən regional məsələlərdir, yerlibazlıqdır – bunları qətiyyən qəbul edən adam deyiləm. Mən “haralısan” sualını soruşmağa xəcalət çəkirəm. Əşşi, nə haralısan, azərbaycanlıyam mən! Qurtarın!
– O məsələ ilə bağlı suallar da var və onları verəcəm. Ayaz müəllim, ən ağır faciələrdən biri Xocalı faciəsi haqqında suallar var. Bu da Sizin dövrünüzə və çox ağır zamanlara təsadüf edir. Bu da Sizin dövrünüzdə olub.
– (Gülümsünür…) Bilirsiniz, niyə gülümsəyirəm? Görəsən, məndən sonra da prezidentlərə bu cür yanaşacaqlar? Prezident olmusunuz, deməli, günahkarsınız. “Sizin vaxtınızda olub” – bu nə cür kəlamdır, bunu necə qəbul etmək olar?
Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyini təmin edən mən oldum
– Ayaz müəllim, amma razılaşın ki, bütün məsuliyyət dövlət rəhbərinin üzərindədir.
– Orası düzdür, ancaq çox böyük həvəslə biz ən xırda məsələləri axtarırıq. Mənim işlərimə maraq yetirənlər çoxdur. Halbuki mən o qədər də işləmədim, heç mənə macal vermədilər işləməyə.
– İşləmədiniz, amma bütün taleyüklü məsələlər də Sizin dövrünüzdə oldu. Həm müstəqillik, həm bayraq…
– Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyini təmin edən mən oldum.
– Onlar da yazılır. Müsbət də yazılır. Məsələn, bayraq Sizin dövrünüzdə qəbul olunub…
– Az danışılır… İndi-indi dillər açılıb, indi deyirlər… Bu vaxta qədər ilk prezidentin kim olduğunu da demirdilər.
– Ola bilər, amma mən bütün fəaliyyətim boyu bir jurnalist olaraq həmişə onu qeyd etmişəm.
– Siz ziyalı adamsınız.
– Ankarada mən tələbə idim. Orada biz Sizinlə görüşmüşük. Hətta o zaman orada mən jurnal çıxaranda, yadımdadır, Sizin və Elçibəyin şəkillərini Azərbaycanın 1-ci və 2-ci prezidentləri olaraq yanaşı qoymuşdum və bu, böyük söz-söhbətlərə səbəb olmuşdu. Kimin xoşu gəlsin, kimin gəlməsin, Siz Azərbaycan xalqının birinci prezidentisiniz.
– Düzdür.
– Bu, tarixdir və bu tarixi də kimsə poza bilməz. Bu tarixi bu gün pozanlar da sabah bununla barışası olacaqlar.
– Düppədüz deyirsiniz.
– Cavid Zülfüqarlı soruşur: “Ayaz bəy özünü Xocalı faciəsinin günahkarı hesab edirmi?”
– Yox.
– Səfər Cavadov Xocalıdandır, yazır: “Xocalıya hücumun olacağı barədə kəşfiyyat məlumatlarının olduğu deyilir. Bu, nə dərəcədə doğrudur? Sizin bundan məlumatınız olubmu? Nəzərinizə çatdırım ki, bir xocalılı olaraq sizi günahkar bilirik.”
– Vaxt gələr, günahkarlar aşkara çıxar. Vaxt gələr… Bunlar üçün mən deyirəm, çünki bunlara inanmayan adamlar da az deyillər. Necə yəni, belə çıxır ki, Xocalı hadisələrini mən törətmişəm?
– Sizin məlumatınız vardımı?
– Mənim əleyhimə olan tədbir idi…
– Elə Xocalı faciəsinin nəticəsində də Siz hakimiyyətdən getdiniz.
– Hə…
– Deməli, həm də plan olub?
– Mən oturdum, düşündüm, öz-özümə sual verdim ki, sən indi nə qoyub nə axtarırsan, bunlar qan-qan danışır. Sənin nə imkanın, nə canın var ki, bu səpkidə işlərin öhdəsindən gələsən. Kimsə baltanı qaldırıb mənim boynumun üstündə. Mən bu ərəfədə Ali Sovetin binasından çıxa bilərdim. Bir kopayoğlu da mənə dəyməzdi. Ancaq sonra hansı təxribatları edəcəkdilər. Çünki birinci provokasiya baş tutmadı. İkinci variant daha dəhşətli təxribat çıxa bilərdi ortaya. Ona görə mən dedim, bu, mənim meydanım deyil. Öz ailəmi, öz taleyimi naməlum bir vəziyyətə bağladım.
– Siz 15 maydan danışırsınız…
– Hə, istefa verdiyim gündən.
– 15 mayla bağlı suallar olacaq. Türkiyədə yaşayan professorlarımızdan Toğrul İsmayıl soruşur: “Ayaz Mütəllibov 26 fevralda Xocalıda yaşananları niyə xalqdan gizlətdi? Niyə oraya yardım edilmədi? Buna görə məsuliyyət hiss edirmi?” Burada təbii ki, sizin tərəfdarlarınızdan Rüfət Sahiboğlu onlara cavab veriblər, Cəbhə hakimiyyətini də Kəlbəcərə görə ittiham ediblər, amma Toğrul İsmayıl onu soruşur ki, Xocalıda yaşananlar niyə xalqdan gizlədildi? Deyəsən, ilk vaxtlar informasiya elə olmuşdu, eləmi? İki nəfərin öldürüldüyünü demişdilər…
– O informasiyanı Şahin Musayev açdı. Günlərin bir günündə hansısa müxbir sual verib ki, bəs, kimsə deyib ki, Xocalıda 2 nəfər həlak olub.
– İlk informasiya deyəsən elə olmuşdu.
– Bəli. Və bu sözün müəllifi aşkara çıxdı. Şahin Musayevdən bunu soruşanda Şahin dedi ki, mən demişəm o informasiyanı, prezidenti narahat etmək istəməmişəm. Şahin Musayev.
– Sizi narahat eləməmək üçün?!
– Bəli.
– Yəni Sizə ilk informasiya elə verildi ki, ölənlər 2 nəfərdir?
– Mənə belə dedilər ki, 2 nəfərdir. Mənə yox e, mənə heç çatmadı. Deyim də sizə, elə birinci gün ki xəbər çatdı, Daxili İşlər naziri Tofiq Əhmədov və Təhlükəsizlik naziri İlhüseyn Hüseynov pərişan vəziyyətdə yanıma gəldilər. “Nə olub?” dedim, cavab verdilər ki, bəs deyirlər, Xocalıda böyük hadisə baş verib. Ölüm hadisəsi. Mən soruşdum ki, nədir, kimlərdir, nə ölüm hadisəsidir, neçə nəfərə aiddir bu, dedilər, biz indi araşdırırıq. Bu söhbət saat 11-ə işləmiş olub.
– 27-si səhər, eləmi? Hadisə baş verəndən sonra?
– Bəli. Dedim, gedin, araşdırın, gəlin. Yəni bunlar heç nə bilmirdilər, iki nazir, ikisi də xəbərsiz idilər.
– Ramin Mahmudlu soruşur: “Xocalı haqqında məlumatları, sirrləri varsa, bizimlə bölüşsün.”
– Yox.
– Qalıbmı sirr?
– Yox, yox, yox… Sirr olsaydı, danışardım sizə. Mənim personal sirrim olmayıb. Mən açıq adamam. Sözü düz deyənəm. Kinli adam sirli olar, sirr saxlayar. Məndə yoxdur.
– Kinli deyilsiniz…
– Kinli deyiləm…
– Nifrət eləmirsiniz…
– Yox, yox… O da mənim nöqsanlarımdan biridir – elə hesab edirlər. Hörmət edən insanam.
– Burada Hacı Əbdülün maraqlı bir fikri var. Bu yaxınlarda “Azadlıq salnaməsi”ndə Pənah Hüseynlə Hacı Əbdül debata çıxmışdılar. Bilmirəm, ona baxdınızmı?
– Eşitdim…
– Əbülfəz Elçibəylə söhbətini danışır. Biz Hacı Əbdülün dediyini sonra youtube-dən də tapdıq, həqiqətən də var imiş. Hacı Əbdül deyir ki, Əbülfəz Elçibəy dedi ki, Ayaz Mütəllibovun Xocalı məsələsində günahı yoxdur. Tamerlan Qarayevin bir az, Tahir Əliyevin də bir az günahı var. Bu, nə deməkdir? Siz bu fikirləri necə qəbul edirsiniz?
– Bu sözləri kim deyib?
– Hacı Əbdül deyir ki, bu sözləri Əbülfəz Elçibəy prezident olanda deyib.
– Deyib deyib də. Bu sözlərə əlavə heç nə deyə bilmərəm. Deyib, həqiqəti deyib yəqin ki.
– Ümumiyyətlə, bu Tamerlan Qarayev Sizin adam idi, yoxsa AXC-nin adamı idi? Bəzən deyirlər, Ayaz Mütəllibovun komandasında olub?
– Mən kadrlarla işləyirdim. Mən yeni bir dövlət qururdum. Yeni bir dövlət qururdum! Mən Tamerlan Qarayevi gənc olduğuna görə irəli çəkdim. Dedim, sən “simpatiçnı” oğlansan, get, özünə bənzər kadrları Azərbaycanda tap gətir, onları işlə təmin edək. Biz yeni bir dövlət qururduq. Bu idi çalışdığım.
– Ayaz müəllim, bayaq biz noyabr hadisələrindən danışdıq. Orada Araz Əlizadənin bir “qara qutu” söhbəti var.
– Çox adam deyə bilər ki, Ayaz Mütəllibovla nədənsə danışıblar, ancaq mənim yadımda elə bir şey yoxdur. Mənim heç imkanım da yox idi ki, bu cür söz-söhbətlərə qoşulum. Bunlar qeyri-rəsmi olan söhbətlərdi. O, hansısa komissiyanın üzvü idi. Sırf mənim hansısa komissiyam olsaydı, mən bilərdim nədən söhbət gedir. Bu bir. İkincisi, Monrealın adını mən bu yaxınlarda eşitmişəm.
– Bəli. Araz Əlizadə ora aparmaq istəyib “qara qutu”nu, Siz də deyibsiniz ki, yox.
– Araz Əlizadə hara, Monreal hara, başa düşmürəm. O zaman elə şərait yaranmışdı ki, biz SSRİ-nin tərkibində idik, burada özbaşınalıq ola bilməzdi. Başqa tərəfdən, həlak olanların sırasında rus generalları vardı – ruslar, qazaxlar vardı. Belə olan halda nə etmək olardı?
– Yəni “qara qutu”nu ayrıca götürüb kiməsə vermək olmazdı deyirsiniz, istintaqın işlərinə mane ola bilərdi?
– Əlbəttə.
– Səbirə Mahmudovanın bir neçə sualı var: “Viktor Polyaniçkonun Dağlıq Qarabağdakı fəaliyyəti onu razı salırdımı?”
– Bəli.
– “Ayaz müəllim niyə bir dəfə də olsun Qarabağ camaatı ilə görüşə gəlmədi və Ağdamda yaratdığı səlahiyyətli nümayəndəlik onu qane edirdimi?”
– Mən Xocalıda görüş aparmışam. Konkret olaraq orada yüngül sənayeyə aid olan fabriklərin açılışında – mitinqdə iştirak etmişəm. Xocalının inkişaf etməsi üçün əlimdən gələni eləmişəm. Nazirlərə bilavasitə tapşırıqlar vermişəm. Hətta bir hadisəni sizə danışmaq istəyirəm. Bir dəfə gözümə bir yazı sataşdı. Sən demə, bu, keçmişdə Qarabağda vuruşan bir erməninin şikayəti imiş. Özününkülərdən, Yerevanda olan ermənilərdən şikayətlənir, onları tənqid edirdi. Bizi də pisləyirdi. Azərbaycanlıların xarakterinə sataşırdı, bəzi məqamlarda deyirdi: “Baxın görün, bunlar necə millətdir ki, Mütəllibov kimi prezidenti başlarında saxlaya bilmədilər.” Bunu erməni deyir. Ancaq məni bu illər boyu elə hey arayıblar, sancıblar. Mən orada günahkaram, mən burada günahkaram. Nə qədər paxıllıq etmək olar?
– Yox, Sizin haqqınızda çox yaxşı sözlər söyləyənlər də var. Onları da mən Sizə deyəcəyəm. Məsələn, keçmiş Təhsil naziri, bizim çox görkəmli ziyalılarımızdan biri Firudin Cəlilov yazır: “Ayaz müəllim müstəqillik aktına, latın əlifbasının qəbuluna imza atan və müstəqil Azərbaycanın ilk prezidentidir. O, məni Təhsil nazirinin müavini vəzifəsinə təyin etmişdi. Parlamentə ilk demokratik seçki onun vaxtında olmuşdu. Əvəz bəy, ona mənim salamımı çatdırın.”
Mühafizəçi dedi ki, Siz elə bil ki, robotsunuz
– Salamını qəbul edirəm.
– Məsələn, Sabit Arifoğlu deyir ki, 28 may və müstəqillik aktına imza atan Azərbaycanın dövlət başçısı. Fəqani Hüseynov yazır ki, Ayaz Mütəllibov gözəl şəxsiyyət və gözəl insandır. Rüfət Sahiboğlu yazır ki, kim necə düşünür düşünsün, bu kişinin qədri hələ çox sonralar bilinəcək. Bu adam millətinə pis olmayıb, sadəcə pis və qarışıq vaxta düşüb. Özü də qaldı, bilmədi neyləsin.
– Düzdür.
– Mələk Babayeva soruşur: “Hər ikinizi salamlayıram. O düzdür ki, hörmətli Ayaz bəy asudə vaxtlarında həmişə balıq tutmağa gedir? Söylənilənlərə görə, balıq tutmaq həvəskarıdır.”
– Yox, yox. Bir dəfə də balıq ovuna getməmişəm. Ancaq mən deyim kim həvəskarı idi – Bağırov Kamran Mamedoviç.
– Bəlkə onunla qarışdırıblar?
– O, beşinci gün gələrdi. Qayalıqda özünü yerbəyer edərdi. Tilovla balıq tutardı. Mən isə bir dəfə məni qoruyan cangüdənlərdən, milis işçisindən soruşuram: “Cavan oğlan, məni görürsən də, mən hər gün burada yaşayıram. Mənim yaşayışıma nə qiymət verərsiniz.” O zaman siqaret də çəkirdim. Dedi ki, Ayaz müəllim, siz yaşamırsınız ki.
– Niyə elə dedi ki? Necədir gündəlik yaşamınız?
– Yaşamırsınız dedi, burada da işləyirsiniz. Gecə-gündüz işləyirdim. Deyir, Kamran Bağırov gəlib balıq ovunda iştirak edirdi, Vəzirov şahmat oynayardı, şahmat həvəskarı idi, velosiped sürərdi. Bunları mənə o mühafizəçi danışırdı. Deyirdi ki, Sizin nə ondan, nə də bundan həvəsiniz yoxdur. Siz elə bil ki, robotsunuz, robot. Portfel qoltuğumda, şənbə günü gecəyə yaxın və bazar ertəsinə qədər istirahət etməyin əvəzinə işləyirdim. Sənədlərə baxır, izləyirdim. Nə isə…
– 1992-ci ilin 14 may hadisələri ilə bağlı da suallar var. Jurnalist İlqar Salmanov yazır: “1992-ci ilin mayındakı tarixi addımı bu gün olsaydı, eynilə təkrarlayardımı?” Bu hadisə ilə bağlı suallar var. Məsələn, Bəxtiyar Hidayət yazır: “Ayaz müəllim rus ordusundan bizim xeyrimizə yaxşı istifadə etdi. Hərbi əməliyyatı mənim gözlərimin önündə olub. Rus vertolyotları qonşu erməni kəndini – Voskeparı darmadağın etdi. Başsız qalmış rus ordusundan istifadə çox gözəl siyasət idi. Amma sonra rus ordusu çıxarıldı ki, burada da qaranlıq bir məqam var. Sərhəd kəndlərindəki rus ordusu – hansı ki ermənilərə divan tuturdu – məhz 6 mart Ayaz müəllimin vəzifədən getməsi ilə kəndləri boşaltdı. Camaat qaldı erməni basqınlarının altında. Amma rus ordusu Bakıdan 1992-ci ilin avqustunda çıxdı. Yəni Ayaz müəllimin gedişi ilə sərhədləri tərk edən rus ordusundan Ayaz müəllim getməsə nə qədər istifadə edə bilərdi? Burada bir xəyanət vardımı?”
– Var. Rus qoşunlarının Azərbaycandan rədd olunması bizim demokratik qüvvələrin işi idi. Parlamentdə, Ali Sovetdə qərar qəbul olundu. O qərara əsasən, yabançı ölkələrin qoşunları Azərbaycanda qala bilməzdi.
– Bu qərar yanlış idimi deyirsiniz?
– Bəli, yanlış idi.
Rus ordusunun Azərbaycandan çıxarılması yanlış idi
– Yəni rus ordusunun Azərbaycandan çıxarılması yanlış idi?
– Yanlış idi, çünki biz Qarabağı idarə edə bilmirdik, Qarabağda bizim gücümüz yox idi. Yalnız Qarabağda komendatura yarada bilmişdik. Onların hesabına biz hərbçiləri dolandırırdıq. Dolandırırdıq deyəndə, işlədirdik. Onları çıxarmaqla nə udduq biz? Azərbaycandan rədd elədik…
– Amma belə bir fikir var ki, 100 ildən çox Azərbaycanda olan rus ordusunu ilk dəfə çıxardıq və bu, Azərbaycanın müstəqilliyinin qarantı oldu. Məsələn, Rahim Qazıyev deyir ki, rus ordusunu Azərbaycandan mən çıxarmışam. Amma təbii ki, bu, Elçibəy dövründə baş verib.
– Nəticəsi nədir? Nəticəsi bu siyasətlə 20 faiz torpaqların itirilməsidir? Mən müstəqiləm…
– Onun təsiri oldumu?
– Əlbəttə.
– Rus ordusunun çıxarılmasının bizim torpaqların itirilməsinə bir təsiri oldumu?
– Əlbəttə! Bilavasitə!
Danışmışdım, Qarabağ Azərbaycana qaytarılacaqdı!
– Ayaz müəllim, belə fikirlər var, çoxdur. Hətta bəzi əfsanələr, rəvayətlər gəzir. Məsələn, Səbirə Mahmudova soruşur: “Doğrudurmu ki, 14 mayda Mütəllibov hakimiyyətə gəlsəydi, Şuşa geri qaytarılacaqdı. Bu, hansı şərtlər daxilində olacaqdı?” Eşitmişəm ki, o zaman 4-cü ordu ilə, Popovla, rus ordusu ilə hansısa danışıqlar gedib və hansısa torpaqlar işğaldan azad olunacaqmış. Və Sizin gedişiniz buna çox maneə olub.
– Bəli. Olub. Qarabağ ümumiyyətlə, qaytarılacaqdı Azərbaycana. Dəqiq. Mən danışmışdım. Bəzi azərbaycanlılar rus generallarından soruşurdular ki, siz bizə kömək edəcəksinizmi? Onlar cavab verirdilər ki, biz kömək edəcəyik, amma prezident Mütəllibova. Biz Azərbaycandan çıxırıq və bu məsələni öhdəmizə götürürük. Qarabağı qaytaracağıq sizə, birinci növbədə isə Xocalını. Bunu deyim kim mənə danışmışdı – Təhmasib. Eşitməmisiniz belə bir adam?
– Təhmasib Novruzov? Ağdamlı.
– Hə. Ağdamlı.
– Var, tanıyıram. İctimai fəaldır.
– O danışıb. Ondan mənə istinad edərək soruşmaq olar.
– Təbii ki, soruşmaq olar. Təhmasibi tanıyıram.
– O danışdı mənə. O dövrün hadisələrini o dedi. İsa Qəmbərə zəng elədi, dedi, toxunmayın Ayaz Mütəllibova, o danışıbdır, mən hər şeyi deyə bilmirəm. Məni gözləyin, mən gəlirəm.
– Təhmasib Novruzov deyib İsa Qəmbərə?
– Bəli.
– Sizin özünüzün rus ordusunun generalları ilə belə danışıqlarınız var idimi? Konkret Sizə bir vəd verilmişdimi? Bir planınız var idimi?
– Mənə hörmət edən qüvvələr var idi. Birinci elə rus hərbçilərini nəzərdə tuturam. Onlar könüllü olaraq mənə xidmət etməyə hazır idilər. Bilirsiniz niyə? Rus milləti olaraq mənə etibar edirdilər. Mən buradakı rus xalqının təhlükəsizliyinin qarantı idim. Bunu Moskva bu gün də bilir. Mütəllibov belə ad qazanıb rus xalqının içində. Rus xalqı bizə heç bir pislik eləməyib.
Moskva bir şey istəyir bizdən…
– Bu gün də rus xalqının, Moskvanın Sizə etibarı var, deyirsiniz?
– Yəqin ki, var. Mən pis deyə bilmərəm. Ancaq rus millətinə gəldikdə, hərbçilər həmçinin – indi də söz-söhbətlər gəzir. İndi də məndən soruşurlar: “Ayaz müəllim, bu Moskva bizdən nə istəyir?” Deyirəm, oğul, Moskva səndən heç nə istəmir. Moskvada hər şey var. Moskva bir şey istəyir: sizin ərazinizdən Rusiya Federasiyasına xəta gəlməsin! Bunu istəyir Moskva. Siz də bunu təmin edə bilmirsiniz.
– Bizdən onlara nə xəta gedə bilər ki, Ayaz müəllim?
– Kimə?
– Rusiyaya.
– Heç… Ancaq soruşurlar. Kimsə bu sözləri yayır ki, ruslar belə, ruslar elə. Mən kitabların birində misal olaraq yazmışam ki, SSRİ-də ən bədbəxt və kasıb gündə olan xalq rus xalqı idi. Rus Bakıda həmşəri hamballarını əvəz etdi.
– İşləməyi deyirsiniz? Bakıda gəlib işləməklərini?
– 5-6-cı mərtəbələrə yük qaldıranlar azərbaycanlılar deyildi ki, ruslar idi. Bu axmaq Jirinovski bir dəfə dedi ki, ruslar imperiya xalqıdır. İmperiya xalqı belə yaşamaz – donuz kimi. Ən aciz millətdir ruslar. Onların rəhbərlərinə mən irad tuturdum. Bəsdir araq idiniz, öz xalqınıza hörmət edin. Baxın, görün sizin qızlarınız nə ilə məşğuldur? Rus belə gəldi, rus belə getdi. İndi sual çıxır meydana. Son zamanlar çox müzakirə olunur, Rusiya faktoru belə gəldi, Moskva faktoru elə getdi müzakirələri olur – yenə də “çevir tatı, vur tatı”… Azərbaycanda Moskva xofu var, ancaq konkret bu xofun nə olduğunu kimsə deyə bilmir. Bu xof nədən ibarətdir? Nədən qorxursunuz siz? Biz gələcəyimizi necə quracağıq? Müstəqilliyimiz şərti bir şeydir. Xahiş edirəm, belə dediyimə görə məndən inciməyin. Çünki indiki zəmanədə…
– Müstəqilliyimiz şərtidirmi deyirsiniz?
– Hə. Bu hadisələrdə müstəqilliyi əldə edib saxlamaq çox müşkül məsələdir. Ona görə məndən soruşanda deyirəm ki, azərbaycanlı qardaşlarıma aiddir bu sözlər. Qarşıdurmaya gətirən söz-söhbətləri bir kənara buraxın.
– Rusiya ilə qarşıdurmaya gətirən sözləri deyirsiniz, yoxsa ümumiyyətlə?
– Ümumiyyətlə. Böyük dövlətlərdən söhbət gedir. Onların münasibətləri bilavasitə bizə də təsir edir. Biz gərək xalq kimi özümüzü elə bütöv tutaq ki, bilsinlər ki, Azərbaycanda xalq var. Və kimsə, hansısa niyyətlə soxulmaq istəsə, bilsin ki, qarşısında xalq dayanacaq. Biz bacardığımız qədər gərək xalqımızı birləşdirək. Xalq bir olmalıdır. Elitaya indi ehtiyac var. Elita bu xalqı qabağa apara bilər.
– Varmı Ayaz müəllim? Elə elita qalıbmı ki?
– Pisdir də… Fikir verməmişik, indi başsız qalıb hər şey. Və bu tendensiyalar sönmür. Bu tendensiyalar çox pis tendensiyalardır. Bizi bu cəhətdən birinci növbədə izləyənlər ermənilərdir. Ermənilər çox yaxşı bilirlər bizim siyasətimizi. Bilirsinizmi?
– İçimizdə də çoxdur erməni, eləmi? Var hər yerdə.
– Hə. Var. Olsun, ancaq Azərbaycan iqlimindən çox şey asılıdır. Ermənilər də gic deyillər, nahaq yerə riskə getməzlər.
– 15 may mövzusunu Ağasif Şakiroğlunun sualı ilə bağlayaq: “15 may 1992-ci ildə olan məlum hadisələr yenə yaşansaydı, hansı hadisələr baş verərdi.”
– (Uzun pauza…)
– Belə sualları soruşanlar var…
– Yaxşı olardı. Mən pislik görmürəm. Məsələn, İmaməli Rahmonov, Qurbanqulu Muhammedov – bunlar öz ölkələrini idarə edirlər. Qorxusuz-ürküsüz…
– Yox, Ayaz müəllim, Siz deyəsən məni doğru anlamadınız, mən doğru demədim, 1992-ci ilin 14-15 may hadisələrindəki vəziyyət bir də ortaya çıxsaydı, Siz hansı qərarı verərdiniz? 1992-ci il bir də yaşansaydı, nə edərdiniz?
– (Uzun pauza…) Heç nə. Nə eləməli idim ki? Mən sualınızı tuta bilmədim.
– 14-15 may hadisələri ki baş verdi. Gəldiniz hakimiyyətə, sonra baş verən hadisələr nəticəsində getdiniz, o hadisələr bir də təkrarlansaydı, nə edərdiniz? Yəni yenəmi elə gedərdiniz, yoxsa yox? Onu bilmək istəyirlər…
– Belə olmasaydı, nə olardı? Mən ziyan çəkmiş bir adamam. Mənimlə birlikdə mənim xalqım da ziyan çəkib. Mən eyni vəziyyətdə özümü idarə edə bilməzdim. Yəqin ki, ölçülər qəbul edərdim və yaranmış vəziyyətə ciddi yanaşardım. Hər halda, pis olmazdı, daha da yaxşı olardı.
Vəzirov anasının məzarını görmək istəyir
– Natiq Adilov soruşur: “Vəzirov haqqında fikirlərini eşitmək maraqlı olardı.”
– Vəzirov normal insandır.
– “Rusiyada görüşdülərmi?” – belə bir şey də yazıb. Orada heç görüşünüz oldumu?
– Rusiyada görüşməyinə görüşmüşəm – ad günündə. Moskvada olanda. İki il bundan qabaq. Hərdən bir telefonlaşırıq, söhbətimiz olur. Hərdən bir deyəndə, o mənim ad günümü, mən də onun ad gününü təbrik edirik. Bir-iki sözlə… O, komsomolçudur…
– Heç gəlmir, eləmi? Azərbaycana heç gəlmir?
– Necə gəlsin?
– Bir qadağa-filanmı var? Yoxsa?
– (Pauza…)
– Mən bilən, o, Rusiyada yüksək vəzifədə işləyir axı.
– O məndən xahiş edir ki, Ayaz müəllim, mənə heç nə lazım deyil, mən sadəcə anamın məzarını görmək istəyirəm. Mən də dedim ki, əgər mənim imkanlarım olarsa, mən xahiş edərəm.
– Dedinizmi?
– Kimə?
– Rəhbərliyə.
– Deməmişəm, yox. Deməmişəm.
– Ayaz müəllim, mən hər halda Vəzirovun Azərbaycana gəlməsində qadağanın olduğunu bilmirəm.
– Vəzirovun Azərbaycana gəlməməsi, müəyyən dərəcədə ziyan verir millətə.
– Təbii ki…
– O, qarabağlıdır.
– Niyə gəlməsin ki, təbii ki…
– Niyə gəlməsin ki? Niyə?
– Bəlkə desəniz, sözünüzü eşidərlər?
– Bilmirəm, bu Vəzirov fenomenini kim saxlayıb yüksəklərdə? Prezidentin münasibəti nədir?
– Mən birinci dəfədir ki, Sizdən eşidirəm. Mən elə bilirdim ki, o, normal gəlib-gedir Azərbaycana. Vəzirov Rusiyada da deyəsən, vəzifə daşıyır, eləmi, Ayaz müəllim?
– Yox. Vəzifəsi yoxdur.
– Yəqin ki, artıq təqaüddədir.
– Kitab yazır. Birincisini yazdı, indi ikincisini yazır. Özü də etikanı qoruyan adamdır. Azərbaycanın ünvanına bir dənə mənfi söz yazmayıb. Deyim, yaxşı olardı ki, Vəzirov da vətənə qayıdaydı. Mən bilsəm ki, belə bir meyl var, mən özüm deyərdim.
– Hər halda buradan səslənirik. Yəqin ki, bu sözləriniz də ictimailəşəcək. O zaman da münasibətlər bilinəcək. Amma doğrudan da Vəzirovun Azərbaycana gəlməsində və anasının məzarını ziyarət etməsində nə qəbahət ola bilər ki? Hətta bu, Azərbaycan üçün müsbət imic ola bilər. Məsələn, Ayaz Mütəllibovun Azərbaycana gəlməsinin məncə, Azərbaycana çox xeyri oldu.
– Çox-çox adamlar razı olar. Qohum-əqrəba, tanış-tunuş var. Bura Vətəndir həm də. Yoldaşı da vəfat edib bir neçə il bundan əvvəl. Tək-tənha bir adamdır. Yaşa dolub. Bu gün-sabahlıqdır.
– Bu sözlər elə buradan müraciət kimi qəbul oluna bilər. Emin Ramiz soruşur: “Ayaz müəllimin çətin anlarında vaxtilə hakimiyyətdə olduğu dövrlərdə vəzifə verdiyi şəxslərdən yanında olan oldumu? Bir də, Heydər Əliyev hakimiyyətə gəldikdən sonra Ayaz müəllimin ailəsini “Yaşıl Teatr”ın yanındakı evlərindən çıxaranda yoldaşının Vaqif Axundova xahişinə o nə cavab vermişdi?” Maraqlı bir sualdır.
– Vallah, mənim yadımda deyil, Vaqif Axundova mən…
– Yoldaşınız nəsə deyib, o nəsə cavab verib… Yadınızda deyil?
– Yox. Vaqif müəllimə mən rəğbətlə münasibət bəsləyirəm. O, ağlı başında olan adamdır. Ciddi adamdır. Ancaq yox, deyə bilmərəm heç nə.
– Bəs hakimiyyətdə olduğunuz zaman irəli çəkdiyiniz adamlardan Sizi dəstəkləyənlər oldumu?
– Vaxtaşırı Araz Əlizadə ilə danışırıq. Xeyli müddətdir heç onunla da danışmırıq.
– Araz Əlizadə Sizin dövrünüzdə vəzifədə olmayıb ki?
– Hə, düz deyirsiniz. Demək olar ki, heç kim!
– Yəni etibarlı çıxmadılar, axtarmadılar, aramadılar.
– Bilirsiniz, qorxu var. Bilmirəm niyə, amma çəkinirlər.
– Rafael Mahmudbəyli soruşur: “Xalq kimdir, xalq qoyun sürüsüdür” ifadəsini ona kim və nə zaman demişdi? Belə bir şey xatırlayırsınız?
– (Gülür…) Yox.
Azərbaycan Ordusunun əsasını mən qoymuşam
– Əbil Həsənov soruşur: “Niyə prezident olduğu dövrdə milli ordunun yaradılmasını gecikdirirdiniz?”
– O, isbat edə bilməz ki, mən nəyi gecikdirirdim, nəyi sürətləndirirdim. Ancaq ordunun təşkil olunmasından mən xeyli danışa bilərəm. Azərbaycan Ordusunun əsasını mən qoymuşam və Azərbaycan Ordusunun bütün təminatını mən təşkil etmişəm. 1991-ci ilin dekabrın 8-də 3 slavyan respublikalarının başçıları bir yerdə yığışıb…
– Belovejski sazişi…
– Bəli, SSRİ kimi bir dövləti rədd etdilər. (Gülür…)
– Ayaz müəllim, sanki SSRİ-nin dağılmasını yaxşı qarşılamırsınız. Qalaydımı SSRİ deyirsiniz?
– Yox, demirəm SSRİ qalaydı. Fakt faktdır, bunu dala çevirmək mümkün deyil, ancaq Rusiyanın, rəsmi Moskvanın regionda təsiri çoxdur.
– Təbii ki…
– Ona görə də ehtiyatlı olmaq lazımdır. Ruslar haqqında tənqidi sözlər işlədəndə… Onlar oturub səfirlikdə qeyd edirlər.
– Diqqət edirlər hər şeyə, eləmi?
– Əlbəttə. 100 faiz. Mən ehtiyat edərdim. Belə demək mümkündürsə, Azərbaycanın nöqsanı ondan ibarətdir ki, biz iki daş arasında qalmışıq. “Hara gedək?” məsələsi var. Qərbyönümlü istiqamətəmi və yaxud da şimal istiqamətinəmi?
– Hara gedək, Ayaz müəllim?
– Bax bu, önəmli məsələdir? Sual önəmli sualdır.
– Şimalamı gedək deyirsiniz?
– Mən istərdim ki, indiki siyasət davam olunsun. Azərbaycanın müstəqilliyi təmin olunur indinin özündə.
– İndiki siyasət deyirsiniz, hazırkı siyasət.
– İlham Əliyev atasından miras qalmış borcunu – bu siyasəti xalq qarşısında yerinə yetirir. Ancaq elə situasiya yarana bilər ki, seçim qarşısında qala bilərsən. Onu gözləmək lazımdır. Onu bilmək lazımdır.
– Seçim qarşısında qalsaq, neyləyək? Avropa dedi, ya biz, ya onlar.
– Hə. Görürsünüz?
– Zatən də deyirlər.
– Deyirlər.
– Bəzi beynəlxalq quruluşlar onu şərt kimi qoyurlar.
– İzləmək lazımdır. Görəsən bu qarşıdurma nə ilə nəticələnəcək? Qərb-Şərq qarşıdurması.
– Şükür Cəlilov soruşur: “Mən bu insanın qapalı olduğunu hiss edərək hələ də Heydər Əliyev rejimindən çəkindiyinə şübhə etmirəm – Sizi deyir – əks təqdirdə onu Bakıya buraxmazdılar. Onun hansı şərtlərdə Bakıya buraxılmasını İlham Əliyev, Putin, bir də özü bilir.”
II hissənin sonu
Xural.com
Azərbaycanın ilk prezidenti açdı sandığı: “Moskvaya zərrə qədər də güzəştə getməmişəm”
İlk prezident “Qaynar Qazan”da
Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibovla “Qaynar Qazan”da müsahibə götürmək ilk günlərdən planımızda vardı. Bunun üçün siyahımızda olan digər siyasi xadimlər kimi, onunla da zaman-zaman əlaqə yaratmağa təşəbbüs etmişdik. Onun köməkçisi (indiki köməkçisi deyil) ilə təxminən il yarım danışıqlar apardıq. Nə etdik, nə dediksə, təsiri olmadı, Ayaz Mütəllibovla xəttə çıxa bilmədik. Nəhayət, əlimizi müsahibə istəyindən üzdük.
Ta… bu günlərə qədər. “Tövbə” Cəmiyyətinin sədri Hacı Əbdülün müsahibəsindən sonra Ayaz Mütəllibovun köməkçisi Qulu müəllim zəng etdi və onunla bəzi məsələlər ətrafında söhbət etdik. Qulu müəllimlə söhbətimiz alındı və bu, Ayaz Mütəllibovla “Qaynar Qazan”da söhbətə qədər irəlilədi və Azərbaycanın birinci prezidenti ilə tarixi bir müsahibə götürdük.
Ayaz Mütəllibov Azərbaycan tarixinin ən ziddiyyətli siyasi liderlərindən biridir. Onun dövrü elə tarixi mərhələlərə düşüb ki, demək olar, çağ dəyişib Azərbaycan. Azərbaycan müstəqilliyinin ən həssas zamanları, eyni zamanda ən böyük faciələri də bu dövrdə yaşanıb. Ən ağrılı zamanlarımız onun dövründə olub. Müstəqilliyimizin demək olar ki, bütün atributlarının onun dövründə qazanmışıq və indi bizə xəyal kimi görünən maraqlı bir demokratiya dönəmi də məhz onun dövründə yaşanıb.
Ayaz Mütəllibov mətbuata hər zaman məsafəli adam olub. Bu məsafə onu daha da uzaqlaşdırıb ictimai-siyasi həyatdan. O səbəbdəndir bəlkə həm də çox az danışıb ilk prezident. Mən onun televiziya kanallarında uzun verilişlərinə heç bir zaman rast gəlməmişəm. Son illərdə bəzi-para verilişlər olub ki, onlar da çox nadirən 1 saatı keçib. Zatən Ayaz Mütəllibovun 1 saatdan çox müsahibəsini seyr etmək mümkün də olmayıb, çünki olmayıb.
Ancaq “Qaynar Qazan” bu nizamı pozdu. Mən biləni, ilk dəfə idi ki, ilk prezident bu qədər kamera qarşısında danışırdı. Həm də təxminən canlı efir kimi. Bilənlər bilir ki, “Qaynar Qazan” elə təxminən canlı kimidir. Biz çəkilişdən sonra çox az dəyişikliklər edirik. Amma Ayaz Mütəllibovla danışanda onun istədiyi dəyişiklikləri edəcəyimizə söz vermişdik. O qədər də etmədi. Və çox uzun – 3 saatdan çox ekran qarşısında suallarımı ona yönəldə bildim.
Təbii ki, Mütəllibovun miqyası çox böyükdür. Onun şəxsiyyətinə və yürütdüyü siyasətə kimin necə baxmasından asılı olmayaraq, Ayaz Mütəllibov bu ölkənin ən kritik zamanlarında bu ölkənin birinci adamı olub. Azərbaycanı ən qarışıq zamanlarda idarə edib. Moskvaya çox bağlı adam olub və çox şeyləri, çox sirrləri bilir. Onunla danışarkən çox şey bildiyini, amma hələ də çox az şey danışdığını hiss etdim. Kaş ki, bütün bildiklərini Azərbaycanın gələcəyi üçün danışaydı da, biz də yorulmadan onu çəkib millətin ixtiyarına verə biləydik.
Daşıdığı tarixi missiya və önəm digər bütün qonaqlarımız kimi, Ayaz Mütəllibova da həssas və diqqətli yanaşmamızı əmr edirdi. Suallar da həddindən artıq çox idi. Təkcə sosial şəbəkələrdən gələn suallar yox, həm də başqa suallar vardı, özümüzü maraqlandıran suallar vardı. Buna görə də Mütəllibova sualları müxtəlif kateqoriyalarda qruplaşdırdıq. Ümumi suallar, 20 yanvar 1990-cı il hadisələri ilə bağlı suallar, 20 noyabr 1991-ci il hadisələri ilə bağlı suallar, 26 fevral 1992-ci illə və 14 may 1992-ci illə bağlı suallar. Təbii ki, Heydər Əliyevlə, İlham Əliyevlə, Mehriban Əliyeva ilə bağlı suallar, eyni zamanda digər maraqlı suallar da vardı və bütün bunları ardıcıl düzmək və yerində istifadə etmək, həm də prezident olmuş bir tarixi şəxsiyyətlə – etiraf edim ki, asan iş deyildi. Həm də bu, mənim Ayaz Mütəllibovla ilk görüşüm idi və mən onu hər zaman qaraqabaq, qaşqabaqlı və bir az da əsəbi görmüşdüm kanallarda. Düşünürdüm və ehtiyat edirdim ki, elə olsa çox çətin olacaq müsahibənin taleyi.
Biz böyük bir binanın foyesində görüşdük Ayaz Mütəllibovla. Foyenin böyük olması səsin bir az dağılmasına səbəb olub – hiss edəcəksiniz. Ayrıca, bizə səs-küy olmayacağını vəd etsələr də, binanın zəngin sakinləri sanki bir az da səs salmaq istəyərcəsinə xüsusi əda ilə səs-küy salmağa çalışırdılar və sağ olsunlar, buna mümkün qədər də nail ola bildilər. Diqqətli tamaşaçılar müsahibə boyu ədalı kabluk səslərini, səs-küylü lift qapılarının cırıltısını və hündürdən danışılan səsləri eşidəcəklər. Görünür, özümüzün keyfiyyətli studiyalarımız olana qədər biz belə məşəqqətlərə dözməliyik. O da olacaqmı, hələ bilinməz…
Ayaz Mütəllibovla qarşılaşan kimi kefini yaxşı gördüm. Ekrandan məni tanıyırdı və çoxdanın tanışı kimi görüşdük və görüşümüz müsahibə boyunca da xoş ovqatla davam etdi. Pozitiv idi. Mən onu nadir hallarda gülən görmüşdüm, müsahibə boyunca mümkün qədər pozitivliyini və gülərüzlüyünü də göstərməyə çalışdı. Təbii ki, verilən ağır suallara o qədər səmimi olacağını heç düşünmürdüm də. Ayaz Mütəllibov başından olmazın fəlakətlər keçən və qarışıqlıqlar içində ömür sürən bir adamdır. Gözü ilə od görüb. Onun tam səmimi olacağını düşünmək bir az da xəyal ola bilərdi, amma ilk müsahibə kimi 3 saatdan çox danışmaq və yorulmamaq özü artıq bir göstərici idi. Ayrıca, Ayaz Mütəllibov elə şeylər danışıb ki, Azərbaycanda aylar boyu müzakirə olunacaq, bilirəm.
Beləcə, sözü çox uzatmadan Ayaz Mütəllibova – Azərbaycanın ilk prezidentinə vermək istəyirəm. Hər şeyi tamaşaçı qərarlaşacaq. Harada səmimidir, harada yox, nələri daha deyə bilərdi, nələri yox – seçim onundur. Elə isə o zaman söz “Qaynar Qazan”ın 52-ci qonağınındır – Ayaz Mütəllibovun…
Əvəz Zeynallı
“Qaynar Qazan”
I hissə
Mən artıq siyasətlə məşğul deyiləm
– Bu gün “Qaynar Qazan” proqramının tarixində çox əhəmiyyətli bir gündür. “Qaynar Qazan”da Azərbaycan Respublikasının birinci prezidenti Ayaz Mütəllibov cənablarıdır. Ayaz müəllim, Türkiyədə maraqlı bir qayda var, orada keçmiş prezidentə hər zaman “prezident”, keçmiş deputata “deputat” və keçmiş nazirə “nazir” deyirlər. Mən də müsahibəmizin gedişində Sizə bəzən “prezident” deyə bilərəm, Sizə prezident deyəndə qəribə hisslər keçirmirsiniz?
– Həyəcanlanıram. Dərhal yadıma çətinliklərim düşür. Ancaq hörmət naminə qəbul olunan adətdir. Mən 1990-cı ilin yanvar ayında böyük bir nümayəndə heyəti ilə Türkiyədə olmuşam.
– Bəli, onunla bağlı da sual var. Sırası gələndə verəcəm. Həddindən çox suallarımız var. Mən əvvəlcə Sizə “Qaynar Qazan”a müsahibə verməyə razı olduğunuz üçün təşəkkür edirəm. Biz çox uzun zamandır ki, Sizinlə müəyyən məsələlərdən danışmaq istəyirdik. Səmimi və bir az qeyri-siyasi. Hərçənd Sizinlə qeyri-siyasi danışmaq elə də mümkün deyil, çünki Sizin bütün həyatınız…
– Yox, mən sizə kömək edərəm, mümkündür…
– Eləmi, lap yaxşı. Jurnalist dostumuz Arzu Zeynallının sualı ilə başlamaq istəyirəm: “Mətbuata niyə çıxmır?”
– Mən?
– Bəli.
– Məni mətbuata çıxarmaq istəyirlər, mən çıxmıram. Zəng edirlər, bəzən inciyirlər ki, Sizə zəng etmək mümkün deyil.
– Özünüz belə qapalısınız mətbuata, yoxsa?..
– Özüm, özüm qapalıyam.
– Ümumiyyətlə, xoşunuz gəlmir, yoxsa baş verən hadisələrdən narahatlığınız olub?
– Yox.
– Küsübsünüz yoxsa mətbuatdan?
– Küsməmişəm, yox. Mətbuatdan küsmək mümkün deyil. Mən artıq siyasətlə məşğul deyiləm. Buna bəziləri inanmırlar, ancaq bu, həqiqətdir.
– Amma siyasət sizinlə məşğul olur?
– Hə, elədir, elə sözlər var. Sadəcə olaraq boş-boşuna danışmaqdan xoşum gəlmir və cılız fikirlərdən də kənardayam. Müsahibə xatirinə müsahibə vermək düzgün deyil, bu bir, ikincisi də mən imkan vermək istəmirəm ki, kimsə, haçansa – olur da nə vaxtsa – mənim faktorumdan istifadə eləsin.
– Amma sizdən çox istifadə eləyiblər, eləmi, Ayaz müəllim?
– Ediblər. Burada da, Moskvanın özündə də təngə gəlmişdim… Sonra xeyli özümdən uzaqlaşdırdım və bir balaca özümə gəldim, sakitləşdim. Mətbuatla danışmaq da olar, əməkdaşlıq eləmək də olar – bu lazımdır – ancaq bu da ikitərəfli olmalıdır. “Sarı pressa” deyirlər – «Желтая пресса» onlardan mənim zəhləm gedir. Mən onlara “killer” deyirəm. Bir sözlə, insanı yerində öldürmək olar. Deyirlər, mətbuat 4-cü gücdür…
– 4-cü hakimiyyətdir, bəli…
– Həmin məsələdir…
– Ümumiyyətlə, gündəlik mətbuatla tanış olursunuzmu, oxuyursunuzmu, yoxsa, mətbuatın xülasəsini sizə məruzə edirlər?
– Qulu kimi (köməkçisini nəzərdə tutur) gözəl, istedadlı dostumuz var, o deyir. Deyir ki, “Ayaz müəllim, bunu oxumusunuz?” Deyirəm ki, “yox, oxumamışam, nə yazıblar?” Deyir, filan şey yazıblar. “Yaxşı, oldu!”
– Mən Qulu müəllimə də təşəkkür edirəm, çünki bizim bu müsahibənin alınmasında onun da böyük, müstəsna rolu oldu. Bəs, prezident olanda necə, mətbuatı oxuyurdunuzmu, yoxsa o zaman da münasibətiniz indiki kimi idi?
– Mən xatirələrimi yazırdım və vaxtımı da bu işə sərf eləyirdim.
– Moskvada olanda?
– Moskvada olanda.
– Mən iki kitabınızı oxumuşam.
– Hə. Bu belə tezliklə ələ gələn bir şey idi. Amma yazmışam, “7 ilin 70 anı ”…
– Hə. Oxumuşam.
– Qarabağla bağlı…
– O kitabda yazdığınız məqamlarla indi də razılaşırsınız?
– Yox…
– Elə məqamlar varmı ki, onunla razılaşmayasınız?
– Var, əlbəttə. Kitab 1994-cü ilə təsadüf edir və o zaman çox əsəbi günlər keçirirdim. Və ürəyimdə olan sözləri bir balaca qarışdırmaq üçün yazdım…
– Özünüzü rahatlatmaq üçün?
– Hə, rahatlatmaq üçün… Vaxtımı ona sərf etdim. Həm də fikirləşirdim ki, görəsən alınacaq, yoxsa alınmayacaq? Mən bir az rusdilli azərbaycanlıyam. Dil baxımından elə fikirləşirdim. İndi birini qoyum, digərindən danışım. Mən rusdilli olduğum halda, rəhmətlik Bəxtiyar Vahabzadə ilə…
– Allah rəhmət eləsin….
– …Allah rəhmət eləsin, biz dostluq eləyirdik. Bir gün Ali Sovetdə iqtisadi məsələlərlə bağlı saat yarımlıq bir məruzə etdim – o da çətin bir şeydir…
Günahkar deyiləm
– Tələbəlik dövründən danışırsınız?
– Yox, yox. “Qosplan”da (Red: Dövlət Planlaşdırma Komitəsi) işlədiyim zamanlar idi. Rəhmətlik Bəxtiyar Vahabzadə dəhlizdə bir şairlə söhbət edirdi, məni ona təriflədi. Soruşdu ki, “səncə, Ayaz məktəbi hansı dildə – rus, ya Azərbaycan dilində qurtarıb?” Dostu dedi ki, Azərbaycan dilində. Dedi, “Yox, rus dilində təhsil alıb.” (Gülür…) Azərbaycan dilinin xüsusi incəlikləri var, onu mütləq tutmalısan. Mən də qarşıma məqsəd qoymuşdum ki, danışığımda rus intonasiyası olmamalıdır.
– Bəxtiyar Vahabzadə ilə dost olduğunuzu dediniz..
– Bəli.
– Dostluğunuz axıra qədər davam etdimi?
– Yaxın dost deyəndə ki, raykomda işlədiyim zamanlarda yanıma tez-tez gəlirdi – müxtəlif xahişlərlə, kömək lazım olanda. Orada görüşürdük, tədbirlərdə görüşürdük. Amma belə xüsusi görüşlərimiz olmurdu.
– Jurnalist İltifat Hacıxanoğlu Sultanovun sizə ünvanlanan belə bir sualı var: “Peşmandırmı, peşmandırsa nəyə görə?” Pünhani Əsgərlinin də oxşar sualı var: “Prezidentliyi dövründə özünü ən çox nədə günahlandırır?”
– Sual qəliz sualdır. Mən nə deməliyəm ki? Günahkaram? Günahkar deyiləm. Günahkar deyiləm. Mən əlimdən nə gəlirsə, xalqıma o cür də, sidq ürəklə xidmət eləmişəm.
– Yəni demək istəyirsiniz ki, baş verən hadisələr tarixi proseslərin gətirdiyi hadisələr idi və mənlik heç bir şey yox idi?
– Əlbəttə. Tarixi proseslər bəzən elə qəliz hadisələri yaradır ki, o zaman ya ölüm, ya da olum məsələsinə qədər çatır. Ancaq prinsip etibarilə mən həmişə səbr edə-edə işimi görmüşəm. Yəni Azərbaycan xalqına, dövlətə xidmət edirdim… Mənim bu xidmətlərimi başa düşənlər də az idi. Niyə bunu belə elədin? Niyə onu elə elədin? Bizimkilərdə uzaqgörənlik bir balaca yoxdur. Belə bir xüsusiyyətləri var. Amma bu çox lazımdır.
– Siz həm müxalifəti, həm də yanınızda olan komandanızı nəzərdə tutursunuz?
– Bəli, bəli, bəli.
– Yəni hər iki düşərgədə, hətta öz yanınızda olanlar belə sizi düzgün başa düşmürdülər? Belə anladım.
– Elədir, elədir. Mən də onu demək istəyirəm.
– Fəxrəddin Dolq soruşur ki, Azərbaycanın bu gün olan vəziyyətinə görə özünü günahkar hesab edirmi?
– Yox, yox.
Mən yaxşı bilirdim, avtoritar diktatura, avtoritarizm nədir
– İman İmanov soruşur ki, sizcə hakimiyyətiniz dövründə ən kobud səhviniz hansı olub? Həmin səhvə görə, bu gün də Azərbaycanda həlli vacib olan problemlər həll edilməmiş qalıb. Oxşar sualdır.
– Əvvəla, onu deyim ki, mənim prezident olduğum zaman kəsiyində məhdudluq var. Mən 1991-ci ilin…
– Sentyabrın 8-də…
– Bəli, o zaman prezident seçildim. Özü də könüllü olaraq, öz istəyimlə.
– Yəni heç bir kənar qüvvənin təsiri olmadan?
– Yəni mən prezident seçilməyə də bilərdim. Hələ 5 il vaxtım var idi. Ancaq bəzi adamlar var idi ki, məni legitim hesab etmirdilər və deyirdilər ki, Ayaz Mütəllibov legitim prezident deyil. Mən bununla heç cür razılaşa bilmirdim. Niyə? Çünki bütün çalışdığım ondan ibarət idi ki, Azərbaycan demokratik islahatlar yoluna qədəm qoyduğu anda mən bu savab işə xələl gətirməməliyəm. Mən uşaqlıqdan, fəhləlik dövrümdən avtoritar rejimin nə olduğunu yaxşı bilirdim.
– Uşaq vaxtından görübsünüz…
– Ona görə də mən bilirəm avtoritar diktatura nə deməkdir, avtoritarizm nədir. Və heç bir zaman özümə rəva bilməzdim ki, kiməsə yaxşılıq naminə və ya başqa nemətlərə görə bu yoldan çıxım.
– Yəni 1995-ci ilə qədər siz çox rahatlıqla prezidentlik fəaliyyətinizi yerinə yetirə bilərdiniz?
– Bəli. Ancaq burada həm də xaricilər var idi və xaricilər bizi izləyirdilər. Mən həmişə demişəm ki, biz tək deyilik. Mixail Qorbaçov SSRİ-də iqtidara gələndən sonra ona Qərb heç bir zaman inanmazdı, əgər iki mühüm şərtləri ödəməsəydi. Şərtlərdən biri azad sahibkarlıq, fərdi mülkiyyət idi və bir də plüralizm. Onlar olmasa idi, Qərb Qorbaçova inanmayacaqdı ki, o həqiqi mənada demokratik islahatlar aparmaq niyyətindədir. Mən həmişə götür-qoy edəndə deyirdim, Qərb aləmi bizə nə qiymət verəcək? Haqqımızda nə deyəcək? Bu sözdə acı həqiqət də var. Elə olurdu ki, məni acılayanlara nəsə demək istəyirdim, amma özümü zorla saxlayırdım və öz-özümə deyirdim ki, “bunu sən özün istəyirdin, Sən cavan olandan demokratiya istəyirdin!” Bir gün partiya xətti ilə Azərbaycana Özbəkistandan bir neçə adam gəlmişdi. Birinci katib mənə zəng vurub dedi ki, “Ayaz, əkələr gəliblər, bir bax, özün söhbət elə onlarla…” (Gülür…)
– Onda baş nazir idiniz?
– Yox, Nərimanov rayon partiya Komitəsinin sədri idim.
– Hə, hələ Sovet hakimiyyəti dönəmində…
– Hə, nə isə, qəbul elədim, danışdıq. Bir az Bulvarı gəzdik, dedim ki, sizə bir söz deyəcəm, amma inciməyin. Elə-belə söz gəlişi dedim: “Mən anlaya bilmirəm ki, mən kiminləsə danışanda kimdənsə icazə almalıyam? Yaxud da danışdığım hər hansı mövzuya görə də icazə almalıyam. Mərkəzi Komitəyə, Bakı Komitəsinə və yaxud da kimdənsə nəsə soruşmalıyam. Başa düşmürəm, bu, etibarsızlıqdırmı?” Özbəklərin biri ilə mübahisəmiz oldu, dedi ki, “sən qorxub çəkinmirsən ki, belə sözlər işlədirsən?” Dedim, yox. Burada nə var ki? Demokratiya çoxpartiyalılıqdır. Baxın, görün ABŞ-da necə də bir-birilərini öldürürlər. Bir şey də gizlədə bilmirlər. Ətraflarında nə qədər rəqiblərinin gözləri var. Yəni bu fikirlərim çoxdanın fikirləridir.
– Yəni hələ o vaxtdan, Sovet hakimiyyəti illərində işləyəndə də sizdə bu demokratik cəmiyyətə meyl olub və ABŞ cəmiyyətini də tanımısınız?
– Bəli, bəli.
– Maraqlanmısınız?
– Bəli, bəli. Hər zaman da kim mənə etibar edibsə, ona öz fikirlərimi çatdırmışam. Elə birinci onu deyə bilərəm ki, bütün iclaslarda kağızsız – “şparqalka”sız danışardım. Kağızı döş cibimə qoyardım, deyəcəklərimi də sinədəftər deyərdim. Bəzi yoldaşlar deyərdilər ki, “Başına xəta axtarma, paxıl yoldaşlar çoxdur.” Amma mən də çıxışlarımı kağızdan oxuya bilmirdim, diqqətim yayınırdı. Mən danışanda mənə baxan insanların gözünü görürdüm. Bir dəfə bunun şahidi oldum. Bizim rayonumuzda gedən iclaslardan birində rəhmətlik Heydər Əliyev danışdığı yerdə başını qaldırdı: “Эй, вы, вам не интересно? ” (Tərc: Ey, siz. Sizə maraqlı deyil?) Axırıncı sırada bir qadını gördü, danışırdı.
Mənim həyatımda Heydər Əliyev mühüm rol oynayıb
– Ona qulaq asmrdı?
– Yox. Arvadı dərhal iclasdan çıxardılar. Tribunadan axırıncı sırada kimin danışdığını gördü.
– Ayaz müəllim, bu hadisə neçənci ildə olub?
– 1978-ci il olardı.
– Sizi Heydər Əliyevin kadrı hesab eləmək olar?
– Bəli, bəli. Mən Heydər Əliyeviçə həmişə rəğbətlə münasibət bəsləmişəm. Açığı, mənim həyatımda Heydər Əliyev mühüm rol oynayıb. O, mənə etibar eləyib, vəzifələrə təyin edib. Mən isə onun etibarını doğrultmağa çalışmışam. Özü olduqca istedadlı, talant adamdır, işgüzar adamdı. Dərs idi, həmişə bizə açıq dərs verib. Mən Heydər Əliyeviç haqqında başqa söz işlədə bilmərəm.
– İndi söhbət ona gəldi. Bəs, hakimiyyətdə olduğunuz illər ərzində, prezidentlik dövrünüzdə münasibətdə oldunuzmu? Onunla heç əlaqə saxladınızmı?
– O Moskvada işlədiyi dövrdə bütün Sovet respublikaları ölkələrinə baxırdı. Adını çəkməyəcəm, bir dəfə məsul dövlət rəsmilərindən biri soruşdu ki, “sən Heydər Əliyeviçin yanına tez-tezmi gedirsən?” Dedim, “adətən, Moskvada olanda, hansısa tədbirlərdə iştirak edəndə, iclasdan sonra salamımı yetirib, ona baş çəkirəm”. O vaxtlar da demək olar ki, həftədə bir dəfə Moskvaya uçurdum. “Qosplan”ın sədri işləyirdim. Deyirdim, “mən gəlmişəm…” Deyirdi, “gəlmisən, yaxşı eləmisən… Bəs, nə istəyirsən?” O zaman belə adətlər var idi. Baş çəkirdim. Ancaq bayaq da dediyim kimi, Heydər Əliyeviçə minnətdar olmamaq da olmaz. Allah var. Bu mövzuda bir hadisəni də sizə nağıl edim. “Qosplan”ın sədri vəzifəsində işləyərkən, biz Moskvada planlarımızı müzakirə edirdik, diplom işi kimi müdafiə edirdik. Bir gün Baybakovun müavini Pyotr Daniloviçin yanına gəldim, suallarım var idi. Məni görəndə bir balaca qaşqabaq elədi ki, “Слушай, хватит отвлекат Гейдара Алиевича”.
– Onda Mockvada idi?
– Bəli. Dedi, “Вот видищь, ваш коллега обратился Гейдару Алиевичу с просьбой уменьшить план по ходу. А он, видимо не желая обижать Азербайджан, сказал заместителю председателя по сельскому хозяйству Совета министерств СССР Бюкхану Нуриеву…”
– Nuriyev azərbaycanlı idi?
– Yox, tatar idi. “A там дальше политбюро… Ты знаешь на хлопок какая позиция?” (Sonra Siyasi Büronun iclası olacaq, sən bilirsən pambıq sahəsində vəziyyət necədir?) Dedi, “mən sənə söz verə bilmərəm, amma bu söz yayıla bilər. Kişini “подводить” eləməyin.” Dedim, “Я Вас прощу, Петр Данилович, никуда ничего доложить ненадо. Я сейчас приеду и организую так, что он поймет и мы очень красиво обойдем этот вопрос. Не беспокойтесь.” “Ну, хорошо…” Gəldim idarəyə. Rəhmətlik Ənvər Hüseynova dedim, “sən bu gün kişinin yanında olacaqsan?” Əhvalatı ona danışdım. Dedim, “xahiş edirəm, bu səs çıxıb, onun qabağını almaq lazımdır. Yanında olanda istəyirsən öz adından, istəyirsən ikimizin adından denən ki, belə bir hadisə olub. 4-cü gün də Azərbaycanın planı müzakirə olunacaq, qoy bizi tənqid eləsin. Azərbaycanın ünvanına ağzına gələni desin – kartofu, soğanı, balqabağı, məhsulu az götürmüsünüz. Əlində nə varsa desin. Bircə pambıqdan başqa…” Heydər Əliyeviç birəbir bu tövsiyəni yerinə yetirdi. Mən bu söhbəti nə üçünsə demirəm, sizdə təsəvvür yaransın ki, bizim münasibətlərimiz necə olub, ona görə deyirəm. İşləmək! İşləmək! Bir də işləmək!
– Prezident olmamışdan əvvəl qarşılaşdığınız ən böyük faciə 20 yanvar faciəsi olmuşdu.
– Bəli.
– Ayaz müəllim, bu hadisə necə oldu ki, baş verdi, yaddaşınızda qalan varmı? Məsələn, jurnalist həmkarımız Vüqar Qurdqanlı soruşur: “Ziya Yusifzadə 20 yanvar faciəsinin baş verəcəyini 1 ay əvvəl xəbər verib, vəzifəsindən istefa etmişdi. Niyə önləyici tədbir görülmədi?” Doğrudanmı, Ziya Yusifzadə bu faciədən 1 ay əvvəl xəbərdarlıq etmişdi?
– Mənə yox.
– Ziya Yusifzadə o zaman Milli Təhlükəsizlik naziri idi?
– Bəli.
– Deməli, bu haqda məlumatınız yoxdur?
– Yoxdur.
– Ceyhun Bayramlı belə bir sual verir: “Ayaz Mütəllibov nə cür prezident olmasından asılı olmayaraq ölkə tarixinə istefa mədəniyyətini gətirmiş, sonradan kimlərinsə təhriki ilə o addımı tapdalayıb, yenidən iqtidara gəlmək istəmiş biridir. Çaykəndi əməliyyatını da onun aktivinə yazmaq olar, insaf naminə. Lakin çoxsaylı suallar öz aktuallığını saxlayır və o bu suallara səmimi vətəndaş kimi cavab versə, yaxşı olar. 20 yanvar faciəsindən öncə Moskvaya teleqramm vurub, Bakıya qoşun çağıranlardan birinin də sizin olduğunuz deyilir. Bu doğrudurmu?”
– Heç kimdən xahiş etməmişəm. Vəziyyətimizin gərgin olmasına baxmayaraq, biz qayda-qanunu pozmurduq. İşimizdə məruzə edirdik. Mən Baş nazir vəzifəsində işləyirdim.
– 20 yanvarda?
– Bəli, 20 yanvarda. Mənim yadıma gəlmir ki, şəxsən mən özüm nəyəsə imza atam. Ancaq aparatın özündən məruzə etmək praktikası var idi.
– Yəni deyirsiniz ki, kimsə məruzə etmişdi? Bəzən Artur Rəsizadənin da adını çəkənlər var.
– Mən bir şey deyə bilmərəm, çünki bir şey görməmişəm. Ancaq bizim hamımızı vaxtaşırı dindirirdilər. Biz tədbir görməli idik. Biz hadisələri kənardan izləyə bilməzdik. Hər birimizin vəzifəsi var idi. Bizdən savayı Ziya Yusifzadənin kontrolunda elə adamlar var idilər ki, vaxtaşırı özləri yazıb, məlumat verirdilər.
– Mərkəzə?
– Mərkəzə.
Nazirlər Kabinetinin odlu silahı qadağan edən fərmanını ləğv etdim
– Yəni sizsiz belə Mərkəzə yazılıb göndərilirdi?
– Bəli. Belə hallar var idi və ola da bilərdi. Ancaq ümumiyyətlə, Azərbaycanın bu bəlaya düşməsi, onun aciz olması – nə qoşunumuz var idi, nə də əlimizdə bir şey yox idi ki, özümüzü müdafiə eləyək. Bir tərəfdən silahlı erməni quldurları, bir tərəfdən də məndən əvvəl, qabaq olsa da, mənim dövrümdə mən o sənədi rədd elədim. Nazirlər Sovetinin sədri belə bir fərmana imza atmışdı ki, əhalidən bütün odlu silahlar, hətta ov tüfəngləri yığılsın. Bu fərman da icra olunmuşdu. Azərbaycanda bütün silahlar müsadirə olunmuşdu.
– Burada belə bir sual var. Onu da sizin adınıza yazırlar ki, əhalidən silahları siz yığışdırmısınız…
– Yox.
– Sizdən əvvəl o fərman imzalanmışdı?
– Seyidov Həsən Nemət oğlu tərəfindən.
– Deməli, fərmanı Həsən Seyidov vermişdi?
– Hə.
– Bu çox maraqlı bir məsələdir. Deməli, ov tüfənglərinin əhalidən yığılması qərarını Ayaz Mütəllibov verməyib?
– Yox, mən silahları əhaliyə qaytarmışam.
– Deməli, siz o haqda fərmanı ləğv eləmisiniz?
– Hə, ləğv eləyib həmən tüfəngləri sahiblərinə qaytarmışam. Çünki müraciət mənə gəlib çatırdı ki, bizim əlimizdən ov tüfənglərinə qədər alıblar, bəs biz özümüzü necə müdafiə edək?
– Rəhmətlik Xəlil Rza yazırdı ki, alınmışdır əlindən hətta ov tüfəngi də…
– Hə, həmin məsələ idi. Mən onun bu tərzdə danışdığını bilməmişəm. Kimsə bu sözlərin arxasında var ha – istedadlı adamlar var – ləkə yaxırlar, şər-böhtan atırlar…
– Sizə?
– Mənə.
Mən heç bir zaman heç kimə pislik eləməmişəm
– Deyirsiniz ki, sistemli olaraq bu işlə məşğul olublar.
– Bəli. Bilmirəm nəyin nəticəsi idi. Mən heç bir zaman heç kimə pislik eləməmişəm. Heç bir zaman. Yaxşılıqdan başqa.
– Ayaz müəllim, 20 yanvar hadisəsi xatirinizdə necə qalıb? Vəzirovla görüşürdünüzmü?
– Görüşürdük.
– Önləyici tədbirlər haqqında müzakirələriniz olurdumu?
– Mən bütün sözlərimi hamıya deyirdim. Hətta Moskvadan gələn komissiya üzvlərinə də öz sözlərimi çatdırırdım. Bir gün, deyəsən ayın 18-i idi. Vəzirov məni öz kabinetinə dəvət etdi. Nə isə tapşırıq verdi. Kabinetində də Moskvadan gələn məsul şəxslər oturmuşdu. Biri mənə yaxınlaşıb, soruşdu: Аяз Ниязович, что надо делать? (Ayaz müəllim, nə etmək lazımdır?)
– Yanvarın 18-də?
– Bəli. Dedim, “ничего особенного, они знаеете что кричат? İstefa. По руский это отставка. Мы ситуацией не владеем, вы сами это знаете. И вы в том числе не владеете ситуацией в Азербайджане. Нас не надо упрекать”. Primakov bu sözü mənə Politbüronun iclasında demişdi ki, “Вы потеряли контроль!” Mən dözmədim dedim, “Это вы потеряли контроль. Наша положения, это следствие этой вашей бездарной деятельности”.
Dözmədim, Primakova dedim ki…
– Primakova demişdiniz…
– Primakova dedim. Dərhal mumladı. Bununla əlaqədar ilk dəfə Bakıya gələn məsul, vəzifəli şəxslərlə görüşlərdə həmişə bu sözləri işlətmişəm. Hətta rəhmətlik Kamran Bağırov iclasların birində məni tənqid etdi. Dedi, “sən getdin Qarabağa və tezliklə də qayıtdın.” Dedim, “Kamran Mamedoviç, mən ora könüllü olaraq getməmişəm, məni göndərmisiniz.”
– Hadisələr ilk başlayanda getmişdiniz?
– İlk başlayanda… Mart ayının əvvəli idi. Mən Kamran Bağırovdan sonra ora getmişdim. Getmək istəmirdim. Niyə? Çünki biz… Məlum hadisəni yadıma salıram…
– Mart ayında Qarabağa getməyinizi yadınıza salırdınız…
– Hə… İkinci katib vəzifəsində olan Konovalov – rus idi – məni yanına çağırdı, dedi, Qarabağa getməlisən. Bu sənədə də qol çəkməlisən. Həmin sənədi də “qosplan”da işləyərkən biz tərtib etmişdik. Dağlıq Qarabağın iqtisadi inkişafını nəzərdə tutan sənəd idi.
Onlar siyasi şeytanın belinə minmişdilər
– Hə… İqtisadi durumla bağlı…
– “Qosplan”ın sədri vəzifəsində idim. Dedim, “mən işimi görmüşəm. Bunu biz eləməməliyik”. Çünki Mərkəzin tapşırığı vardı – bizə və vilayətə… Vilayət çəkinib. Çünki onları iqtisadi məsələlər maraqlandırmırdı. Onlar siyasi şeytanın belinə miniblər və bizi gic yerinə qoyurlar. Dedim, “Василий Николаевич, я туда не поеду принципиально. Они должны приехать. Вы нарущаете юрисдикцию Баку и на всю его телеторию. Это функция Азербайджана. ”
– Bəli, onları çağırmaq lazımdır, onlar gəlməlidir.
– Bəli. … “Эти уступки приведут нас к катастрофе.” Yarım saat keçmədən Kamran Bağırov zəng elədi: “Ну что там у тебя?” Dedim, “Ну ничего тут. Я больной.” Doğrudan da xəstələnmişdim. Dedim, “Я сказал Василию Николаевичу и вы уточните. Я в Карабах не поеду по принципиальным соображениям. Ни я нахожусь у них в подчинении, а они наших подчинениях находятся…” Да, ладно. Ты не видишь какое положения?
Я говорю, “Это положения с нaчало надо консервировать, а потом пойти в наступления. Иначе мы пропадем вместе с вами. Все пропадут.” Məni dəstəkləyən rəhmətlik Fuad Musayev oldu.
– Bakı şəhərinin meri…
– Bakı şəhərinin meri. Biz onunla uşaqlıqdan dost idik, 40-cı illərdən. Deyingən oğlan idi, ancaq həqiqəti üzə deyənlərdən idi. Çoxlarının ondan o qədər də xoşu gəlmirdi, çünki acıdil idi, ancaq düzünü deyən idi. Durdu, dedi ki, “Он прав. Мы не должны идти на поваду у этих людей…” Bu söhbətdən sonra qayıtdım, doğrudan da xəstələnmişdim. Zəng vurdum Telman Orucova. Öyrəndim ki, mənə əvvəl tapşırdıqları bu missiyanı indi də Telman Orucova tapşırıblar. Zəng vurub dedim, “Telman müəllim, bu işi sənə həvalə ediblər, sən getməlisən. Mən bu “ziyarət”dən imtina elədim. Ancaq sən ki gedirsən, mən səni tək buraxmaq istəmirəm. Mənim üçün də bilet sifariş elə. Nə vaxt olsa – sabah, ya birisigün uçaq.” Elə də oldu, biz getdik.
– Telman Orucovla gedib gəldiniz?
– Hə.
Moskvaya zərrə qədər də güzəştə getməmişəm
– Onda Gevorkov idi orda rəhbər?
– Gevorkovu artıq çıxarmışdılar.
– O zaman Poqosyan idi.
– Armen Poqosyan idi. Belə prinsipiallıq o zaman lazım idi. Mən isə ilk anda Moskva ilə danışanda zərrə qədər də güzəştə getməmişəm.
– Yəni, deyirsiniz ki, “güzəştlər mənə qədər olub”?
– Hansı işlərdə güzəştlər olub, onları dəqiq deyə bilmərəm, ancaq mən özümdən danışıram. Mən gedə bilməzdim, çünki burada prinsipiallıq göstərmək lazım idi.
– Juan Leo isimli profildən gələn sual var: “Xahiş edirəm, sualımı cənab Mütəllibova ünvanlayın. 20 yanvar faciəsi baş verəndən sonra niyə Kreml Həsən Həsənovu və Elmira Qafarovanı deyil, Ayaz Mütəllibovu vəzifəyə təyin etdi… ”
– (Gülür…)
– “…Hansısa öhdəlikmi götürmüşdü? Bəlkə öhdəliyi yerinə yetirə bilmədiyi üçün cəzalandırıldı?”
– Bunları hamısı uydurma şeylərdir. Bunların heç biri həqiqətə uyğun deyil. 20 yanvarın səhərisi Qorbaçov mənə zəng elədi.
– Artıq hadisə baş vermişdi…
– Bəli. Sonradan mən bildim ki, Polyaniçko ilə Qorbaçovun söhbətinin nəticəsində o mənə zəng eləmişdi. Dedi ki, “Аяз Ниязович, ты возьми с собой кого хочешь – bir-iki nəfərin adını da özü çəkmişdi – и подлетайте к нам посоветоваться”. Dedim, “Хорошо”. Hə. Ancaq bu işə bir əlavə də qoşdum. Dedim ki, “Вот в этом списке есть человек которого я прошу – прямо сейчас мне сказали что мы его возьмем с собой, это Гасан Гасанович”.
Bilirdim ki, Həsən Həsənov başlayacaq çərənləməyə
– Hə… O zaman bu işdə Həsən Həsənovun da adı keçirdi.
– Mən o təklifi özüm verdim.
– Deməli, Həsən Həsənovun ora getməsi təklifini siz vermisiniz?
– Bəli, bəli, bəli… Çünki bilirdim ki, şikayət eləyəcək. Başlayacaq danışmağa…
– Həsən Həsənov?
– Hə. Çərənləməyə başlayacaq.
– Sizdən şikayət eləyirdi? Yoxsa ümumiyyətlə, xasiyyəti o idi?
– Xasiyyəti o idi. Özü də bilirsiniz, …danışmaq da istəmirəm…
– Danışın.
-Danışmaq da istəmirəm…
– Danışın, maraqlı olar.
– Bu adamın adını mən iki dəfə Azərbaycanın Nazirlər Sovetinin sədri vəzifəsinə qoydurmuşam. Elə yanvar hadisələrindən sonra.
– Siz namizədliyini təklif eləmisiniz?
– Mən. Həsən də çıxıb, artistlik eləməyə başlayıb ki, “Mənim canım da qurban olsun Vətənimə”, nə bilim nə… Əşşi, bu nə oyundur açırsan, bəsdir. Biz bunu da ora götürdük. Görüşdə politbüronun bütün üzvləri ilə üzbəüz oturduq.
– Deməli, siz, bir də Həsən Həsənov? İki nəfər?
– Yox. Elmira Qafarova, Musa Məmmədov və s.
– Deməli, üzbəüz oturmusunuz… Siz 4 nəfər idiniz?
– Bəli. Qorbaçov başsağlığı verdi. Mən də onunla üzbəüz oturmuşam. Öz-özümə deyirəm ki, bu başsağlığını mən hara yazmalıyam, nəyimə lazımdır bunun başsağlığı?
– Kimə lazımdır?
– Bəli, kimə lazımdır. Fikirləşirəm ki, Azərbaycanda da hamı bilir ki, biz buraya gəlmişik. Qayıdanda sual verəcəklər ki, ora nəyə getmişdiniz, Qorbaçovun başsağlığını qəbul etmək üçün? Belə də şey olar? Mən indi bunlardan nəsə almalıyam ki, heç olmasa xalqa nəsə deyim… Qorbaçov söhbətini qurtarıb mənə baxdı ki, davam edim. Dedim, “Михаил Сергеевич, конечно то что произошло не вписывается ни какие рамки. Это противоестественно. Вы не должны быть ceйчас здесь читать нам соболезнование, потому что вы упустили ситуацию. Вместе с нами, но вы хозяин огромной страны и вы упустили ситуацию. Сейчас ваших соболезнование Азербайджанскому народу не нужна. Чтобы успокоить народ надо решить вопросы связанными с его социальными проблемами. У нас 200 тысяч беженцев – все азербайджанцы покинули Армению. Кроме того турки и масхетинцы тоже у нас. 200 тысяч душ – это город которое строится столетиями. За счет чего мы можем обеспечить народ, этих людей – крышей над головой, едой? Я обращаюсь к Рыжкову Николаю Ивановичу, а он показывает карманы и говорит, “у меня пустые карманы, ничего нет. Вы не знаете что кризис?” А мне что говорить этим людям. Советский власть их не защитила – отняла кров над крышей этих людей, выкинула их на улицу. В истории Азербайджанского народа уже имела места когда 50-х годах два постановления было принята – изгнали армян их территорий за счет наших территорий ”.
– Bunların hamısını Qorbaçovun üzünə demisiniz?
– Hə… Kitabımda da bu haqda yazmışam. Daha sonra Sov İKP-nin XXVIII qurultayında öz çıxışımda bütün bunların hamısını sinədəftər demişəm. Mətbuatda var. O zamankı mətbuatda. Rusca deyirəm, rahat olsun: “Михаил Сергеевич, мы носим предложение чтобы выйти из ситуаций. Вся остаточная нефть, который есть в недрах Абшерона, и который не экспортируется – в результате варварской эксплуатации в Отечественной войне – мы просим в конце дать нам эти земли и мы пригласим американо-канадские фирмы, которые знают технологию тритичных – четвертичных методов излечений остаточной нефти. И за счет этого мы можем дать вам налог. Мы можем дать, но права распоряжаться этой остаточной нефтью сохраните за нами.” Qorbaçov baxır Rıjkova, “Николай Иванович, я не против, а как вы?” Я тоже не против, только в конце напишем совместное предприятия. Все. Это будет лучше. Вот с этого момента в Азербайджане начались работы над контрактами века. И когда я ушел из должности контракт был готов к подписи и все ждали в Америке. Я туда не поехал. По некоторым соображениям. Если бы поехал может быть до сих пор сидел бы здесь – у власти. Да…
– Amerikaya getməli idiniz, amma getmədiniz. Niyə getmədiniz, Ayaz müəllim?
– Təxribat… Təxribat…
– Amma bu neft müqavilələrinin əsası həmin günlərdən başladı, deyirsiniz…
– Bəli, bəli, bəli. Fuad Musayev getdi, oradan mənə zəng edirdi: “Bu camaat sizi gözləyir axı.” Deyirdim, “Fuad, özün yola ver tədbiri, mən gələ bilməyəcəyəm.”
– Daha bir sual var…
– Gəlin Həsən Həsənov mövzusunu bağlayaq. Qorbaçovun yanında olan həmin iclasda bir məqam alındı. Qorbaçovun özü arxada nəsə deyən Həsən Həsənova üzünü tutdu, dedi, “А вас Гасан Гасанович, мы хорошо знаем кто вы такой есть”…
– Niyə elə dedi ki?
– Bilirdi də ki kimdir bu Həsən Həsənov. Yaxşı bələd idi bunun xüsusiyyətlərinə. Bunu eşidən Həsən Həsənov yerindən cumdu, gəldi üzbəüz Qorbaçovla dayandı, “Михаил Сергеевич, вы меня не знаете. Дайте мне возможность и вы увидите что я сделаю с Азербайджаном ” (Mixail Sergeyeviç, siz məni yaxşı tanımırsınız. Mənə imkan yaradın, o zaman Azərbaycanda nələr etdiyimiz özünüz görəcəksiniz – Red.).
…Adlarını kişi qoyublar
– Maraqlıdır. Seçim orada oldu, Ayaz müəllim?
– Hə.
– Yəni Politbüro 4 nəfərlə söhbət eləyib, kimin Baş nazir olacağına orada qərar verir?
– Yox, qərar verilməyib. Qorbaçov bizi başsağlığı üçün çağırıb, ancaq mən bu məsələni qaldırdım ki, bizə başsağlığı lazım deyil. Xalqı yedizdirmək lazımdır. Belə olub. Bunu eşidən Həsən Həsənov özünü təklif etdi. Durdu, dedi ki…
– Mənə imkan yaradın, görün mən nələr edəcəyəm?
– İndi mən bunu özümlə getmək üçün dəvət etməsəydim, görün nələr danışacaqdı ki, Ayaz Mütəllibov nə elədi, necə elədi, getdi özünə vəzifə aldı. …Adlarını kişi qoyublar.
– Yeri gəlmişkən, Qorbaçovla elə o vaxtdan əlaqəniz yoxdur, eləmi?
– Yox.
– Moskvada olanda da əlaqə saxlamadınız?
– Yox, mən onu tənqid elədim. Dəfələrlə tənqid etmişəm. Oxuyub mənim yazılarımı. Obyektiv olaraq mən tənqid etmişəm onu. Mözu ilə bağlı olduğu üçün deyirəm. Qorbaçov İttifaq respublikaları olan ölkələrə azadlığı həqiqətən özü verib. Bir növ öz axmaqlığı ilə – iş bacarmırdı – yenidənqurma siyasətini rüsvay etdi.
– Yəni deyirsiniz ki, onun qabiliyyətsizliyinin nəticəsində belə oldu?
– Əsasən. Çünki məsələn, SSRİ Dövlət Planlaşdırma Komitəsinin sədri Baybakov kimi əjdaha iqtisadçıdan mən Moskvada olarkən soruşdum. Məni evinə çağırmışdı. Dedim, “SSRİ-nin iqtisadiyyatı belə vəziyyətdə imiş ki, biz bu boyda ölkəni hərraca qoyduq? На самом деле не было ли возможность вырулить?” Deyir, “Конечно, было. Мы расли на 4 % годовых…” Yəni ildə 4 % artımla işləmişik. Göstəricimiz mənfi deyildi, müsbət idi. Özləri satdılar.
– Qorbaçov?
– Qorbaçov.
– İndi yadıma düşdü. Bir Rəşid Behbudov məsələsi də var idi. Dedilər, o hansısa kaset gətirib, onu da Qorbaçova verib. Ondan sonra Rəşid Behbudov ölüb və ya öldürülüb. Sizin bu haqda heç bir məlumatınız yox idi?
– (Gülür…) Yox, bu nə söz-söhbətdir? Mənim xəbərim yoxdur.
– Eləmi?
– Qətiyyən.
Tofiq İsmayılov mənim sözümə, tapşırığıma əməl etmədi
– Ayaz müəllim, ondan sonra 20 noyabr faciəsi oldu. O da sizin dövrünüzün ən ağır, ən fəlakətli hadisələrindən biridir. Mərdan Seyidbəyli soruşur: “20 noyabr terrorunda şəhid olanlar Ayaz Mütəllibov hakimiyytinin onurğa sütunu idi. Həmin gün Azərbaycan tarixinin faciəli günlərinin başlanğıcı idi. Bu komandasız hakimiyyəti əldə saxlamaq mümkünsüz idi. Onu da qeyd edim ki, Azərbaycan hakimiyyətinin 30 illik tarixində belə dinamik, milli komanda olmayıb. O misilsiz komandanı niyə qoruya bilmədi?..”
– (Əli ilə bilmirəm işarəsi verir…)
– Ümumiyyətlə, sizcə 20 noyabr hadisəsi niyə baş verdi?
– Bunu dəfələrlə demişəm. Necə deyərlər, açıqlama vermişəm.
– Artıq üzərindən uzun illər keçib. Demədikləriniz varmı?
– Rəhmətlik Tofiq İsmayılov mənim sözümə, tapşırığıma əməl etmədi.
– Eləmədi?
– Yox. Mən deyəsən o vaxt Kiyevdən qayıtmışdım. Adətən prezidenti yaxın ətrafı səfərdən gələrkən qarşılayır. Axşam saat 10 radələri idi. Aeroportda 3-4 nəfər məni qarşılayırdı. Yaxınlaşdım, bir neçə söz dedim. Qanım da qara idi, kiminləsə Kiyevdə tutuşmuşdum. Dedim, “Идите отдыхайте, завтра поговарим. Есть а чем поговарить.” İndi olmasın, Tofiq də yanımda idi.
– Münasibətləriniz də səmimi idi?
– Bəli. Dedi ki, “Я завтра хочу поехать в Карабах, в Агдаме провести совещание.” Biz Ağdamda qərargah təşkil eləmişdik, vaxtaşırı ora gedirdik. Soruşdum ki, “А почему так со спешкой?” “Есть вопросы которых надо на месте решать.”
– Bu söhbət noyabrın 19-da baş verirdi?
– Hə. Dedim, “Я не возражаю. Ну только ты едешь в Агдам и возвращаешься. И все”…
– Yəni tez get və qayıt.
– Hə. “…Ты нам нужен в Баку. У нас мероприятие”. Onu da deyim ki, Qarabağa gedənlərin siyahısından mənim xəbərim olmayıb. Siyahını özü tutub.
– Tofiq İsmayılov?
– Tofiq İsmayılov. Mən də bir şey demirdim. Səlahiyyəti var idi, mən ona bütün səlahiyyətləri vermişdim. Mənim bir nömrəli köməkçim idi. “Ты понял.” İndi olmasın, əlini vurdu çiynimə: “Да все будет нормально”. “Ты мне зубы не заговаривай, я тебе сказал, ты туда едешь – в Агдам, проводишь совещание и возвращаешься сюда. Все”. Dedi, “Да, все будет нормально”. Dedim, “Я тебе сказал и это точка. Едешь и возвращаешься. А лучше было бы ты туда вообще не поехал. Туда поездку надо готовить. Я там был трижды. Все спецслужбы должны сопровождать тебя. Это не простое дело”.
– Ayaz müəllim, üzr istəyirəm, mövzunu davam edəcəyik. Yadıma düşmüşkən, soruşum. Rahim Qazıyev müxtəlif müsahibələrində deyib ki, “Mən bir ay əvvəldən Azərbaycanda böyük bir faciənin baş verəcəyini bilirdim”. Hətta o zaman Ali Sovetdə deputatlara müraciət edib və o müraciəti də yayıb. O da mətbuatda çıxıb. Yəni o zaman sizdə belə bir məlumat var idimi ki, hansısa böyük təxribat ola bilər? Ona görəmi Tofiq İsmayılova “getmə!” deyirdiniz? “Get, tez də qayıt!” deyirdiniz. Yoxsa, elə-belə deyirdiniz bu sözləri?
– Mən bildiyimi deyirəm, o da elə-belə deyil. Onun gedişatı ilə bağlı idi mənim xəbərdarlığım. Çünki başqa şeylərdən xəbərim olmasa da, mən bilirdim ki, Qarabağa gedib-gəlmək nə qədər təhlükəlidir. Onu mən bilməli idim. Ona görə dedim ki, “əgər camaatı yığmısansa da tez müşavirəni apar, qayıt.” Getdilər orada mübahisəyə dolaşdılar. Guya elə danışıblar ki, “Gəlin, vertolyota minək, ora gedək”. Bunu komendant deyib. Qarabağın komendantı, rus polkovniki.
– Təklif ondan olub ki, gedək…
– Hə. Gedək, Mən hər şeyi sizə göstərim və s. Onlar da minib, gediblər.
– Bunların heç biri haqqında da sizə məlumat verilmədi ki, biz ora gedirik?
– Yox.
Çingiz Mustafayevi arxadan vurub öldürdülər
– İltifat Hacıxanoğlunun daha bir sualı var, bu dəfə 20 noyabrla bağlı: “20 noyabrda baş verənlərin arxasında kimlər dururdu? Çingiz Mustafayev bu faciə ilə əlaqədar məlumatlı olduğu üçünmü aradan götürüldü?” Belə yazıb, ona görə də belə oxuyuram, “Əlini qoysun, vicdanına, cavab versin.” Çingiz Mustafayevin ölümü ilə bu hadisənin bir bağlılığı var idimi, Ayaz müəllim? Sizcə…
– Güman edirəm ki, var idi.
– Var idi?
– (Başı ilə təsdiqləyir…)
– Niyə belə deyirsiniz?
– Öldürdülər də. Arxadan vurdular, öldürdülər. Başqa nə deyə bilərəm ki? Bu sualı cavablandırım. Mən Çingiz Mustafayevə şəxsən özüm qadağan etmişəm…
– Ora getməyi?
– Harasa getməyi…
– Amma məncə, onlara vertolyotu siz ayırmışdınız axı.
– Mən ayırmışam. Patrikeyev var idi, qafqaz diviziyasından komandanı. Ona zəng elədim. Əvvəlcə mənə Çingiz zəng elədi Qarabağdan və dedi ki, bir vertolyot olsa, yaxşı olar. Bizimkilər ora yığışıblar, gedə bilmirik. Mən Patrikeyevə zəng elədim, xahiş elədim, o, vertolyot ayırdı. Çingizlə yanaşı xarici jurnalistlərdən də yanında bir-iki nəfər var idi. Sonra mən Çingizlə görüşmüşəm – artıq istefamı verəndən sonra. Çingiz mənim olduğum hökumət bağına yanıma gəldi və gördüklərini danışdı. Mən dedim, “sən mənə nə isə deyirsən, ancaq mən sənə heç nə deməyəcəm. Bircə tapşırığım var. Ailən var, uşağın var, onları düşün, getmə!”
– Ora getmə…
– Hə. O dedi ki, “mənə heç nə eləməzlər. Mən kasetin originalını Moskvada bir idarədə saxlamışam.” Dedim, “Mən sənə dedim də…”
– Ayaz müəllim, Çingiz sizə nə dedi ki, dediniz, “getmə!” Mənə deyirsən, amma mən də sənə deyirəm ki, getmə! Deməli, sizə çox önəmli şeylər deyib?
I hissənin sonu
Fotoların yaddaşında qalanlar:
Xural.com
İqbal Ağazadə 2003-cü il oktyabrın 15-16-da baş verən hadisələrdən elə şeylər danışdı ki…
İqbal Ağazadə danışır: “Müsavatçılar gəlsinlər, pulun kimə, necə çatdırıldığının hesabını verim…”
Son günlər “Ümid” partiyasının sədri İqbal Ağazadə və Müsavat partiyasının başqanı Arif Hacılı arasında başlanan söz davası özünün zirvə nöqtəsinə çatıb. Meydan TV-də İqbal Ağazadə-Arif Hacılı debatında yaşanan ittihamlar ondan sonra nəinki azalmadı, artaraq davam etdi. Arif Hacılının debatı yarımçıq tərk etməsi Azərbaycan mətbu gündəmində indiyə qədər görünməsə də, İqbal Ağazadə sona qədər jurnalistin suallarını cavablandırdı. Bundan sonra Arif Hacılı Natiq Adilovun “Azadlıq qəzeti”ndə canlı yayına çıxıb və qarşılıqlı ittiham oradan davam edib.
“Azadlıq salnaməsi”ndə İqbal Ağazadənin müsahibəsini və məhz 2003-cü ilin oktyabr ayının 15-16-da baş verən hadisələri ehtiva edən hadisələri əhatə edən söhbəti hələ uzun müddət əvvəldən planlaşdırmışdıq – təxminən ilyarım bundan əvvəl. Amma vaxt edib qərarlaşdığımız bu müsahibəni götürmək mümkün olmadı. İndi tam zamanı gəldi və düşündük ki, vaxtıdır.
Bu baxımdan, bu müsahibə aylar əvvəl planlaşdırılan söhbət kimi qəbul olunmalıdır. Sadəcə, indi Meydan TV-dəki söhbət sözümüzü yerinə gətirdi.
İqbal Ağazadənin tükürpədici ittihamları var müsahibədə. Təbii ki, “Azadlıq salnaməsi” həm Müsavat partiyasının başqanı Arif Hacılının, həm də digər bir ittiham hədəfi olan İsa Qəmbərin, eyni zamanda İqbal Ağazadənin şahid kimi adlarını çəkdiyi Ramiz Rövşənin, Seyran Səxavətin, Pənah Hüseynin, Kamil Vəli Nərimanoğlunun, Rauf Arifoğlunun, Sərdar Cəlaloğlunun və digərlərinin də fikirlərini dərc etməyə, onların da münasibətini öyrənib yaymağa hazırdır. Hər kəs istədiyi qədər cavab haqqına malikdir və bu hadisələrin aydınlığa qovuşması cəmiyyət üçün də faydalı olar.
Beləliklə, Ümid partiyasının sədri İqbal Ağazadə “Azadlıq salnaməsi”ndə 2003-cü il oktyabrın 15-16-da baş verən hadisələrin pərdəarxasından danışır…
Əvəz Zeynallı
“Azadlıq salnaməsi”
Xural.com
Pənah Hüseyn-Hacı Əbdül debatı…
Hacı Əbdülün “Qaynar Qazan”a verdiyi sonuncu müsahibə ölkədə və ölkədən kənarda böyük diskussiyalara səbəb oldu. Günlərlə, həftələrlə, hətta aylarla müzakirə olundu. Hacı Əbdülün dedikləri Azərbaycan siyasi gündəmində şok təsiri yaratdı, halbuki illər əvvəldən bu haqda dəfələrlə danışmışdı Hacı. Maraqlıdır ki, prosesi başqa istiqamətə aparanlar da oldu. Hacı Əbdülün dedikləri ortada ikən, niyə ondan müsahibə götürüldüyü haqda da danışanlar oldu və çox təəssüf ki, bu adamlar Hacı Əbdülü bir tərəfə buraxıb, müsahibə götürənin də üzərinə gəlməyə çalışdılar. Bu müsahibə nələr ortaya qoymadı ki.
Müsahibənin dərcindən sonra başlanan müzakirələrdə sabiq Baş nazir Pənah Hüseyn də iştirak etdi. Məhz bu səbəblə də Hacı Əbdül Pənah Hüseyni debata çağırdı və bu təklif Pənah Hüseyn tərəfindən qəbul edildi. Hacı Əbdüllə Pənah Hüseynin debatı çox maraqlı və qalmaqallı alındı. Tərəflər hətta bir ara bir-birinə doğru hədə-qorxular da gəldilər. Biz bəzi məqamları redaktə etməyə məcbur olduq hətta, çünki qızışan emosiyaların gətirdiyi o səsləri efirə buraxmağın düzgün olmadığını hesab etdik.
Debat başdan-başa gərginlik, faktların uçuşması, emosiyaların qızışmasından ibarətdir. İki qarşı düşərgənin çox şey bilən adamları olunca təbii ki, belə olur, amma hətta Pənah Hüseyn belə bu debatdan şoka düşdü – debatdan sonra olsa da. Hadisələr o qədər inkişaf etdi ki, tərəflər – həm Pənah Hüseyn, həm də Hacı Əbdül hər şeyi bir tərəfə buraxıb and içməyi qərarlaşdırdılar. Buna səbəb isə Hacı Əbdülün dediyi “Əbülfəz Elçibəy mənə Pənah Hüseynin şahidliyi ilə dedi ki, Xocalı faciəsində …bir az Tamerlan Qarayevin, bir az da Tahir Əliyevin günahı var” sözləri oldu. Pənah Hüseyn əsla və əsla bu cür bir söhbətə şahidlik etmədiyini, Hacı Əbdül isə sözlərində israr etdiyini söylədi. İş çıxılmaz hal aldı və Pənah Hüseyn Qurani Kərimə and içməyi və Allahın yalançını cəzalandırmasının bu yolla doğru olacağını təklif etdi. Hacı Əbdül də razılaşdı.
Beləcə, çox maraqlı və tarixi bir debat alındı. Bu debatı yayınlayarkən, məxsusən, adı çəkilən hər kəsin söz haqqı olduğunu bir daha vurğulayıram və kimin sözü olarsa, heç düşünmədən sözlərini rahatca söyləyə biləcəklərini bəyan edirəm.
Onu da vurğulayım ki, debata baxan tamaşaçılar bilsinlər ki, Hacı Əbdül və Pənah Hüseyn bir neçə gün bundan əvvəl mənim şahidliyimlə Hacı Əbdülün evində Qurani Kərimə əl basdılar və and içdilər. Hər kəs öz fikrində qaldı. Sonra da görüşüb-öpüşüb ayrıldılar. Bax belə…
Buyurun, “Tövbə” Cəmiyyətinin sədri Hacı Əbdüllə sabiq Baş nazir Pənah Hüseynin debatını dinləyin və özünüz qərar verin…
Əvəz Zeynallı
“Azadlıq salnaməsi”
“Azadlıq salnaməsi”ndən fotoların yaddaşında qalanlar:
Xural.com
Nemət Pənahlı: “Vəzirov təyin olunan günün səhərisi gün zavoda gəldi”
Pənah Hüseyn: “Bunları qızışdırıb salıblar hərəkatın boğazına”
I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:
“Azadlıq salnaməsi”ndə Pənah Hüseyn-Nemət Pənahlı debatı (I hissə) -VİDEO
II sonuncu hissə
Neçə müddətdir davam etdirdiyimiz debatlara növbətisi əlavə olundu. Nemət Pənahlının israrlı təklifi ilə onunla AXC hökumətinin baş naziri Pənah Hüseyn arasında növbəti debatı təşkil etdik. Debat xeyli müddət bundan əvvəl alınsa da, hazırlıqlarımız onu bu günə çatdırdı. Nemət Pənahlı ilə Pənah Hüseynin arasında baş verən bu debatı düz Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin yaradıldığı günün 29-cu ildönümündə – Klassik Xalq Cəbhəsi Partiyasının qərargahında çəkdik. Gərgin, emosional hisslərlə və qarşılıqlı ittihamlarla dolu olan bu debatın Oxucularımız üçün də maraqlı olacağını düşünürük. Nəzərə alsaq ki, bu il Milli Azadlıq Hərəkatının başlamasının 30-cu ildönümü tamam olur, belə debatların məxsusi əhəmiyyəti var. Onsuz da hakimiyyət xalq hərəkatının əhəmiyyətini qəbul etmir. Yoxsa Meydan hərəkatının 30-cu ilində xüsusi tədbirlər təşkil olunar, bu hadisəyə diqqət yetirilərdi.
Nemət Pənahlı-Pənah Hüseyn debatında xalq hərəkatının başladığı ilk günlərdən danışıldı. İlk təşkilatların necə və kimlərin tərəfindən qurulduğu, hansı mərhələlərdən keçildiyi, Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin necə qurulduğu və bu hadisəyə necə gəlindiyi müzakirə olundu. “Çənlibel”, “Varlıq”, “Oğuz birliyi”, “Gənc Alimlər Klubu” necə yaradıldı, bu prosesdə kim hansı rolu oynadı – qarşılıqlı ittihamlar şəklində masaya yatırıldı.
2 hissəli debatın birinci hissəsini yayınlayırıq və alınarsa, müxtəlif mövzularda bu debatları davam etdirməyə çalışacağıq. Hələliksə, Azərbaycanda Xalq Hərəkatının başlanması mövzusunda Pənah Hüseyn-Nemət Pənahlı debatının birinci hissəsini təqdim edirik.
Əvəz Zeynallı,
“Azadlıq salnaməsi”
Xural.com
Pənah Hüseyn-Nemət Pənahlı debatında şok sual: “Xudu Məmmədov niyə öldü?!”
Nemət Pənahlı: “Mən “Varlıq” təşkilatında 2-ci adam olmuşam”
Neçə müddətdir davam etdirdiyimiz debatlara növbətisi əlavə olundu. Nemət Pənahlının israrlı təklifi ilə onunla AXC hökumətinin baş naziri Pənah Hüseyn arasında növbəti debatı təşkil etdik. Debat xeyli müddət bundan əvvəl alınsa da, hazırlıqlarımız onu bu günə çatdırdı. Nemət Pənahlı ilə Pənah Hüseynin arasında baş verən bu debatı düz Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin yaradıldığı günün 29-cu ildönümündə – Klassik Xalq Cəbhəsi Partiyasının qərargahında çəkdik. Gərgin, emosional hisslərlə və qarşılıqlı ittihamlarla dolu olan bu debatın Oxucularımız üçün də maraqlı olacağını düşünürük. Nəzərə alsaq ki, bu il Milli Azadlıq Hərəkatının başlamasının 30-cu ildönümü tamam olur, belə debatların məxsusi əhəmiyyəti var. Onsuz da hakimiyyət xalq hərəkatının əhəmiyyətini qəbul etmir. Yoxsa Meydan hərəkatının 30-cu ilində xüsusi tədbirlər təşkil olunar, bu hadisəyə diqqət yetirilərdi.
Nemət Pənahlı-Pənah Hüseyn debatında xalq hərəkatının başladığı ilk günlərdən danışıldı. İlk təşkilatların necə və kimlərin tərəfindən qurulduğu, hansı mərhələlərdən keçildiyi, Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin necə qurulduğu və bu hadisəyə necə gəlindiyi müzakirə olundu. “Çənlibel”, “Varlıq”, “Oğuz birliyi”, “Gənc Alimlər Klubu” necə yaradıldı, bu prosesdə kim hansı rolu oynadı – qarşılıqlı ittihamlar şəklində masaya yatırıldı.
Pənah Hüseyn: “Mən “Varlıq” təşkilatının məramnamə və nizamnaməsini yazmışam”
2 hissəli debatın birinci hissəsini yayınlayırıq və alınarsa, müxtəlif mövzularda bu debatları davam etdirməyə çalışacağıq. Hələliksə, Azərbaycanda Xalq Hərəkatının başlanması mövzusunda Pənah Hüseyn-Nemət Pənahlı debatının birinci hissəsini təqdim edirik.
Əvəz Zeynallı,
“Azadlıq salnaməsi”
Xural.com
Strateq.az saytının layihəsi olan “Strateq baxışı” verilişinin 7-ci bölümü Azərbaycanın yerləşdiyi strateji bölgədə baş verən son olaylara həsr olunub. Mövzumuz “Azərbaycan regionda baş verən hadisələrin burulğanında” adlanır və bu dəfə verilişimizin daimi ekspertləri Azərbaycan Xalq Partiyasının sədri Pənah Hüseyn, Azad Demokratlar Partiyasının sədri Sülhəddin Əkbər və “Qlobal İnteqrasiya və Dialoq Mərkəzi” İB-nin prezidenti Yasəmən Qaraqoyunlu ilə qonağımız Azərbaycan Demokrat Partiyasının sədri Sərdar Cəlaloğludur. 1 saat 22 dəqiqə boyunca Azərbaycan-İran, Azərbaycan-Rusiya münasibətləri, Türkiyənin prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Azərbaycana səfəri, Ermənistanda baş verən son hadisələrin Azərbaycana mümkün təsirlərinin olub-olmadığı, Rusiya prezidenti Putinin Azərbaycana səfəri haqqında mülahizələr bölüşülüb və ekspertlər Azərbaycanın nə etməli olduğu haqqında fikirlərini bildiriblər. Məhz Putinin Azərbaycana səfər etdiyi zamanla üst-üstə düşən “Strateq baxışı” hər zaman olduğu kimi zamanın strateji məsələlərdə nəbzini tutmağa davam edir. Təsadüfi deyil ki, ötən verilişimiz də Rusiyanın strateji qurumlarının ciddi nəzarətində olub və regnum.az saytında “Strateq baxışı” ilə bağlı analitik məqalə yerləşdirilib. Ermənilərə bağlı olan, hətta onların nəzarətində olduğu deyilən bu saytda yerləşdirilən məqalə təbii ki, bizim əleyhimizə olub, amma bu belə onu göstərir ki, tutduğumuz yol düzgündür və bizi əhatə edən ölkələrin xüsusi təşkilatları tərəfindən diqqət mərkəzində saxlanılır.
Buyurun, “Strateq baxışı” verilişinin 7-ci bölümünü seyr edin. Bizim ən yaxşı qiymətimizi Siz verəcəksiniz, əziz tamaşaçılar.
Əvəz Zeynallı
“Strateq baxışı”
“Strateq baxışı”ndan fotolarda qalanlar:
Strateq.az
