QAYNAR QAZAN

GÜNDƏM / MANŞET / QAYNAR QAZAN / XuralTAC

“Qaynar Qazan”da Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibov (III sonuncu hissə): “Onu Azərbaycan seçib…”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 13 Noyabr 2018

Ayaz Mütəllibov: “Əlikram Hümbətov məni Lənkərana dəvət etdi”

Ta… bu günlərə qədər. “Tövbə” Cəmiyyətinin sədri Hacı Əbdülün müsahibəsindən sonra Ayaz Mütəllibovun köməkçisi Qulu müəllim zəng etdi və onunla bəzi məsələlər ətrafında söhbətləşdik. Qulu müəllimlə söhbətimiz alındı və bu, Ayaz Mütəllibovla “Qaynar Qazan”da söhbətə qədər irəlilədi və Azərbaycanın birinci prezidenti ilə tarixi bir müsahibə götürdük.

Ayaz Mütəllibov Azərbaycan tarixinin ən ziddiyyətli siyasi liderlərindən biridir. Onun dövrü elə tarixi mərhələlərə düşüb ki, demək olar, çağ dəyişib Azərbaycan. Azərbaycan müstəqilliyinin ən həssas zamanları, eyni zamanda ən böyük faciələri də bu dövrdə yaşanıb. Ən ağrılı zamanlarımız onun dövründə olub. Müstəqilliyimizin, demək olar ki, bütün atributlarını onun dövründə qazanmışıq və indi bizə xəyal kimi görünən maraqlı bir demokratiya dönəmi də məhz onun dövründə yaşanıb.

Ayaz Mütəllibov mətbuata hər zaman məsafəli adam olub. Bu məsafə onu daha da uzaqlaşdırıb ictimai-siyasi həyatdan. O səbəbdəndir, bəlkə, həm də çox az danışıb ilk prezident. Mən onun televiziya kanallarında uzun verilişlərinə heç bir zaman rast gəlməmişəm. Son illərdə bəzi-para verilişlər olub ki, onlar da çox nadirən 1 saatı keçib. Zatən Ayaz Mütəllibovun 1 saatdan çox müsahibəsini seyr etmək mümkün də olmayıb, çünki olmayıb.
Ancaq “Qaynar Qazan” bu nizamı pozdu. Mən biləni, ilk dəfə idi ki, ilk prezident bu qədər kamera qarşısında danışırdı. Həm də təxminən canlı efir kimi. Bilənlər bilir ki, “Qaynar Qazan” elə təxminən canlı kimidir – biz çəkilişdən sonra çox az dəyişikliklər edirik. Amma Ayaz Mütəllibovla danışanda onun istədiyi dəyişiklikləri edəcəyimizə söz vermişdik. O qədər də etmədi. Və çox uzun – 3 saatdan çox ekran qarşısında suallarımı ona yönəldə bildim.

Təbii ki, Mütəllibovun miqyası çox böyükdür. Onun şəxsiyyətinə və yürütdüyü siyasətə kimin necə baxmasından asılı olmayaraq, Ayaz Mütəllibov bu ölkənin ən kritik zamanlarında bu ölkənin birinci adamı olub. Azərbaycanı ən qarışıq zamanlarda idarə edib. Moskvaya çox bağlı adam olub və çox şeyləri, çox sirləri bilir. Onunla danışarkən çox şey bildiyini, amma hələ də çox az şey danışdığını hiss etdim. Kaş ki, bütün bildiklərini Azərbaycanın gələcəyi üçün danışaydı da, biz də yorulmadan onu çəkib millətin ixtiyarına verə biləydik.

Daşıdığı tarixi missiya və önəm digər bütün qonaqlarımız kimi, Ayaz Mütəllibova da həssas və diqqətli yanaşmamızı əmr edirdi. Suallar da həddindən artıq çox idi. Təkcə sosial şəbəkələrdən gələn suallar yox, həm də başqa suallar vardı, özümüzü maraqlandıran suallar vardı. Buna görə də Mütəllibova sualları müxtəlif kateqoriyalarda qruplaşdırdıq. Ümumi suallar, 20 yanvar 1990-cı il hadisələri ilə bağlı suallar, 20 noyabr 1991-ci il hadisələri ilə bağlı suallar, 26 fevral 1992-ci illə və 14 may 1992-ci illə bağlı suallar… Təbii ki, Heydər Əliyevlə, İlham Əliyevlə, Mehriban Əliyeva ilə bağlı suallar, eyni zamanda digər maraqlı suallar da vardı və bütün bunları ardıcıl düzmək və yerində istifadə etmək, həm də prezident olmuş bir tarixi şəxsiyyətlə, etiraf edim ki, asan iş deyildi. Həm də bu, mənim Ayaz Mütəllibovla ilk görüşüm idi və mən onu hər zaman qaraqabaq, qaşqabaqlı və bir az da əsəbi görmüşdüm kanallarda. Düşünürdüm və ehtiyat edirdim ki, elə olsa çox çətin olacaq müsahibənin taleyi.

Biz böyük bir binanın foyesində görüşdük Ayaz Mütəllibovla. Foyenin böyük olması səsin bir az dağılmasına səbəb olub – hiss edəcəksiniz. Ayrıca, bizə səs-küy olmayacağını vəd etsələr də, binanın zəngin sakinləri sanki bir az da səs salmaq istəyircəsinə xüsusi əda ilə səs-küy salmağa çalışırdılar və sağ olsunlar, buna mümkün qədər də nail ola bildilər. Diqqətli tamaşaçılar müsahibə boyu ədalı kabluk səslərini, səs-küylü lift qapılarının cırıltısını və hündürdən danışılan səsləri eşidəcəklər. Görünür, özümüzün keyfiyyətli studiyalarımız olana qədər biz belə məşəqqətlərə dözməliyik. O da olacaqmı, hələ bilinməz…

Ayaz Mütəllibovla qarşılaşan kimi, kefini yaxşı gördüm. Ekrandan məni tanıyırdı və çoxdanın tanışı kimi görüşdük və görüşümüz müsahibə boyunca da xoş ovqatla davam etdi. Pozitiv idi. Mən onu nadir hallarda gülən görmüşdüm, müsahibə boyunca mümkün qədər pozitivliyini və gülərüzlüyünü də göstərməyə çalışdı. Təbii ki, verilən ağır suallara o qədər səmimi olacağını heç düşünmürdüm də. Ayaz Mütəllibov başından olmazın fəlakətlər keçən və qarışıqlıqlar içində ömür sürən bir adamdır. Gözü ilə od görüb. Onun tam səmimi olacağını düşünmək bir az da xəyal ola bilərdi, amma ilk müsahibə kimi, 3 saatdan çox danışmaq və yorulmamaq özü artıq bir göstərici idi. Ayrıca, Ayaz Mütəllibov elə şeylər danışıb ki, Azərbaycanda aylar boyu müzakirə olunacaq, bilirəm.

Beləcə, sözü çox uzatmadan Ayaz Mütəllibova – Azərbaycanın ilk prezidentinə vermək istəyirəm. Hər şeyi tamaşaçı qərarlaşacaq. Harada səmimidir, harada yox, nələri daha deyə bilərdi, nələri yox – seçim onundur. Elə isə o zaman söz “Qaynar Qazan”ın 52-ci qonağınındır – Ayaz Mütəllibovun…

Əvəz Zeynallı
“Qaynar Qazan”

I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

“Qaynar Qazan”da Azərbaycanın birinci prezidenti Ayaz Mütəllibov (I hissə): “Çingiz Mustafayevi arxadan vurub öldürdülər!”-VİDEO

II hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

“Qaynar Qazan”da Azərbaycanın birinci prezidenti Ayaz Mütəllibov (II hissə): “Rahim və Etibarın deputat mandatlarını qoydum seyfə…”-VİDEO

III sonuncu hissə

Mən Şimalda qalmaq istəmirdim

– Şükür Cəlilov soruşur: “Mən bu insanın qapalı olduğunu hiss edərək hələ də Heydər Əliyev rejimindən çəkindiyinə şübhə etmirəm – Sizi deyir – əks təqdirdə onu Bakıya buraxmazdılar. Onun hansı şərtlərdə Bakıya buraxılmasını İlham Əliyev, Putin, bir də özü bilir.”

– Yox, mən şəxsən deyə bilmərəm ki, belə bir qərar qəbul ounmalı idi. Sözün doğrusu, belə söz-söhbətlərdən də çəkinirdim. Ancaq sonra məlum oldu ki, bu, prezidentin iradəsidir. Təkcə onun iradəsidir.

– Sizin Azərbaycana gəliş məsələniz?

– Onun…

– Yəni bu, təkcə İlham Əliyevin iradəsidir. Başqa heç kimin?

– Bəli.

– Burada başqa heç bir faktor yoxdur.

– Xeyr.

– Dilqəm Əhmədli soruşur ki, “1992-ci ilin yanvarında – bayaq dediyiniz – Ayaz müəllim bir heyətlə Türkiyədə – Ankarada Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin də məzarını ziyarət etmişdi…”

– Bəli.

– “…Həmin görüntüləri youtube.com kanalına yükləmişəm. Mənə maraqlıdır ki, vaxtilə Azərbaycanda Kommunist Partiyasının rəhbəri olmuş, sonra isə müstəqil Azərbaycanın faktiki ilk prezidenti olmuş adam kimi M.Ə. Rəsulzadənin məzarı önündə nə hisslər keçirdi?

– Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin adını bir dəfə müsahibələrimdən birində çəkdim. O zaman demişdim ki, mən Moskvada – Vətəndən təcrid edilmiş vəziyyətdə yaşayarkən düşünürdüm ki, sən demə, mənim də payıma qürbətdə yaşamaq düşəcəkdi. Mən də Nəriman Nərimanov, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə kimi öz həyatımı Moskvada qurtalmalıyam? Özümə cavab verməyə başlayırdım, – mən çalışacağam ki, Vətənə qayıdım. Mən Şimalda qalmaq istəmirdim. Torpaqlarıma qayıtmaq istəyirdim.

– Bakını, Azərbaycanı çox istəyibsiniz? Darıxırdınız?

– Bütün Azərbaycanı, nəinki Bakını istəmişəm. Hər bir guşənin öz ləzzəti var. Azərbaycan Azərbaycandır, onun qədrini bilmək lazımdır. Hamımızdan bu asılıdır, hamımızdan. Birinci, hamımız bir-birimizə mehriban olmalıyıq. Bir-birimizi eşitməliyik. İndi uzaqdan-uzağa mən xəbər tuturam. Əsas toqquşan qüvvələrə də imkan olsa xəbərdarlıq edərdim – lazım deyil, qardaşlar. Qardaşıq biz!

– Yol mehribançılıqdan və birləşməkdən keçir, deyirsiniz.

– Hə, əlbəttə.

– “Versus” saytının redaktoru Tahirə Qafarlı yazır: “Verilən hər bir sualın cavabı yəqin ki, olacaq, amma məni bir sual düşündürdü. İlk prezident statusu alan Ayaz Mütəllibov öz fəaliyyəti dövrünü düşünəndə daha çox hansı işindən qürur keçirir və nədən təəssüf hissi yaşayır? “Yenidən prezident olsaydım, bunu edərdim…” və yaxud da etməzdim, deyirmi?”

– Qürur hissi keçirdiyim bir məqamı deyərəm. Azərbaycanın MDB-yə daxil olmasını mən özümə klassik formada siyasi bir amil kimi qəbul edirəm. Высшей степени вертуозности…

Məni nə Nazarbayev, nə də Yeltsin dəvət eləmədi…

– Doğru qərar idi, deyirsiniz?

– Doğru idi. Mən bu qərarı alanda, özümə tapşırıq verəndə ki, düş bu məsələnin üstünə, tək idim. Azərbaycanın özündə bu fikirlə razılaşan yox idi. Yüksək səviyyədə də, ortada da, aşağıda da deyirdilər ki, bizim müstəqilliyimiz meydandadır, biz onu itirə bilmərik. Ona görə də əgər MDB-yə getsək, müstəqilliyimizi itirməli olacağıq. Respublika başçılarının toplantısının «Беловежская пуща» – dan sonra davamını 25 dekabrda Alma-Atada elədilər.

– Bəli.

– Məni həmin toplantıya nə Nazarbayev, nə də Yeltsin dəvət eləmədilər. Məcbur oldum Nazarbayevə zəng edim. Nazarbayevə dedim ki, “Я только что беседовал с начальством и хочу у тебя спросить почему меня не приглашаешь?” (“Mən indicə rəhbərliklə danışdım, səndən də soruşmaq istəyirəm, məni niyə dəvət etmirsən?”) Axı, onda mən də məzuniyyətdə idim. Dedim, yanınıza gəlməliyəm, bir mühüm məsələni müzakirə etməliyik. Dedi ki, “Ты знаешь по этому вопросу надо тебе обратится Борису Николаевичу” (“Sən bu məsələ üzrə Boris Nikolayeviçə müraciət etməlisən”). Barmağımı dişlədim; “Хорошо” (“Yaxşı”). Hazırlaşıb, tez Moskvaya uçdum. Yanımda keçmiş müşavir Sabir Hacıyev var idi. İkimiz gəldik.

– İndiki deputat?

– İndiki deputat. Dedim, “Sabir, sən get bax gör, Baş nazirlərin iclası keçirilir, orada nədən danışırlar və bizim də yerimiz var orada, yoxsa yox?” Sabir getdi, bir-iki saatdan sonra gəldi ki, “Ayaz müəllim, bizim adımız heç bir dəftərdə yoxdur. Siyahını mən gördüm, Ermənistanın adı ilə başlayır.” Dedim, “yaxşı, gəl hazırlaşaq, sabah saat 09.30-da birinci iclasda görüşürük. Yəni Məşvərət-hazırlıq iclasında”. Otağa onun yarısında girdim. Orada da saat 10-da böyük bir iclas təyin olunmuşdu. Məşvərət aparılan otaqda mən ki, içəri girdim, həriflər mənə baxıb təəccübləndilər ki, bu haradan peyda oldu.

Yeltsini utandırdım

– Sizi gözləmirdilər…

– Gözləmirdilər. Müzakirə də gedir. Mən bunlara bir toy tutdum. Utandılar, Yeltsin utandı. Dedim, bu sizin “çox sağ ol”unuzdur? Azərbaycan nefti olmasaydı, siz harada idiniz indi? Buna niyə qiymət vermirsiniz, axı bu günahdır. Məni təkləyirsiniz? Siz o boyda xalqı təkləyirsiniz. Soruşmaq istəyirəm ki, bu xalqın günahı nədir? Sizə nə pislik eləyib? Azərbaycanda dava-şavanı idarə eləyən Ter-Petrosyandır, Boris Nikolayeviç, o da sənin yanında oturub. Siz isə burada qurum yaradırsınız, Azərbaycanın əleyhinə. Sizin Azərbaycan haqqında planlarınız var. Ona görə də bizi dəvət etməmisiniz.” Nazarbayevlə telefon danışığından sonra ora gəlib, bütün bu sözləri tam həcmdə işlətdim. Dedim, “İndi mən buradan çıxacağam və beynəlxalq mətbu orqanlarının hamısını çağırıb, qarşılarında press-konfrans keçirəcəyəm və deyəcəyəm ki, siz burada nə ilə məşğulsunuz.” Mən bunu dediyim zaman sakit, başıaşağı oturan Yeltsin başını Belarusiyanın ovaxtkı rəhbəri Şuşkeyeviçə çevirib dedi, “оставить Азербайджан” (“Azərbaycan qalsın”). Bu olub, dekabrın 27-də. Dekabrın 28-də mən kolleqalarımla Minskə gəldik. Minskdə bir günlük müşavirə elan olunmuşdu. Orada olanda mən çıxışımda Azərbaycan ordusu haqqında məsələni ortaya qoydum.

– Yəni biz də ordu yaradacağıq, eləmi?

– “Biz tələb edirik, Azərbaycan Milli Ordusuna nə lazımdırsa, verəsiniz. Xahiş edirik, bizim payımıza düşəni verin. Bu, quru qoşunlarına aiddir, hərbi-dəniz donanmasına aiddir. Hərbi-hava qüvvələrinə aiddir”. Bu sözlərdən sonra məsələni gündəmə saldım və rahatlaşdım. Fevralın əvvəlində Rusiyanın hərbi nazirinin birinci müavini Boris Qromov, bir də SSRİ Hərbi Donanmasının komandanı Çernavin gəldilər. Onlara cəbhəçiləri qoşdum. Oturduq, siyahı tutduq, komissiyanın tərkibini müəyyənləşdirdik. Dedim, “uşaqlar, gedin, skladlarda, arsenallarda nə var, nə yox, nəzarətə götürün”. Beləliklə, mən Azərbaycanı tərk eləyəndə Azərbaycan ordusu tərəfimdən təmin olunmuşdu. Mənim əlim və mənim dilimlə. Hər şeyi almışdıq. Zirehli texnikadan tutmuş hər şeyi…

– Keçmiş müdafiə naziri Rahim Qazıyev də müsahibələrində deyib ki, “Azərbaycanın heç bir şeyi yox idi, biz hamısını zorla aldıq…”

– Qələt eləyir Rahim Qazıyev. Xahiş edirəm, bu adamın adını çəkməyəsiniz. O, Azərbaycana ziyan verən adamdır.

– Ayaz müəllim, Əziz Tağıyev soruşur ki, “Ayaz müəllimi salamlayıram. Siz Kommunist partiyasını ləğv etməklə özünüzü siyasi dəstəkdən məhrum etdiniz. Kommunist partiyasının bazasında başqa adla partiya yaratmaq olmazdımı? ”

– Bu, nə verəcəkdi? Başqa adla bu partiya nə edəcəkdi. 25 ildir bunun üstündən keçib.

– İnsanlar maraqlanır, soruşur…

– Soruşur soruşsun da… Yox, biz buna gedə bilməzdik. Sizə bir misal çəkim. Sentyabr ayında Yeltsin Azərbaycana ziyarət proqramı ilə gəlmişdi…

Qısa fasilə…
– Maşında Zaqulba tərəfə gedirik. Qərara gəlmişdim ki, bunları dənizdə çimdirim – Yeltsin həvəskardır. Yolda deyirəm ki, “Boris Nikolayeviç, bizdə Azərbaycan Kommunist partiyasının qurultayı keçirildi. Məni darıxdıran, mənə toxunan o oldu ki, Kommunist partiyasının lehinə çıxış edənlər əksər halda fəhlə-kəndlilər oldu. Onlar ağlayırdılar, səmimi olaraq, heyfsilənirdilər ki, artıq bu partiya yoxdur.” Dedi ki, “Biz Kommunist partiyasının yerinə başqa bir partiya yaratmaq niyyətində deyilik. Qurtardı. O dövr getdi. Biz çalışarıq yeni, sosial yönümlü variantda olan partiyanı yaradarıq və bu da bizə bəs eləyər. Kommunist partiyasının fəaliyyəti bağlandı.”

Elçibəy özünə bir gün yaratmadı – mənim kimi

– Ramiz Mirzəoğlu soruşur ki, “Heydər Əliyevlə Elçibəy arasındakı fərqi necə dəyərləndirir?”

– Fərq təbii ki, var.

– Əmrah Vətənsevər də soruşur ki, “Elçibəy sizin üçün kim idi?”

– Elçibəy mənim üçün kim idi?

– Bəli.

– Azərbaycanın prezidenti. Onun prezident olduğunu heç kim əlindən ala bilməz. Olub prezident. Ümumiyyətlə, demək lazımdır ki, Elçibəy pis insan deyildi. Он порядочным был человеком. (O, yaxşı adam idi.) Başqa bir şey deyə bilmərəm, heç bir zaman. O özünə bir gün yaratmadı. Mənim kimi!

– Siz də yaratmadınız, eləmi?

– (Başı ilə “yox” işarəsini verir) Moskvaya bir çanta ilə getdim.

– Amma həmişə elə yazılıb-çizilib ki… Ayaz Mütəllibov belə, elə…

– Yox. Nə danışırsınız? Nə danışırsınız? Elə şey yoxdur.

– Siz Moskvada olanda, mən bilən Əbülfəz Elçibəy sizi Azərbaycana dəvət etmişdi.

– Yox. Belə söhbət var idi. Bu söhbəti mənə Rəhim Hüseynov çatdırmışdı, telefonla: “Bir ərizə yaz, prezidentin ünvanına…” Dedim, “Rəhim, ərizə yazıb, mən nə deməliyəm? Xahişimi nəyə əsaslandırmalıyam? Mənim məsələmi prezident səlahiyyətli bir şəxs özü həll edə bilər. Və həll edəcək. Mən xahişdən imtina eləyirəm.” Belə. Bununla da məsələ bitdi.

– Çünki mən belə bir məsələ olduğunu bu yaxınlarda Pənah Hüseyndən eşitdim. Dedi ki, “biz Ayaz Mütəllibovu dəvət etmək üçün yanına adam göndərdik və hər cür şərtləri dedik – gəlsin, işləsin, əgər istərsə, Prezidentlik haqqında qanun çıxsın…”

– Görəsən, kimi göndəriblər? Kimi göndəriblər?

– Onu Pənah Hüseyn demişdi. Haradasa nazirliklərdən birndə işləyən, Şamaxı əsilli, sizinlə münasibəti olan bir adama. Adını da dedi, amma mən onu unutdum. Amma o deyir ki, “həmin adam getdi, Ayaz Mütəllibovu ziyarət etdi.”

– Mənim yanıma gələn iki, ya da üç nəfər oldu. Onlardan biri rəhmətə gedib – Nizami Süleymanov…

– Yox, deyilən adam Nizami Süleymanov deyildi.

– Nizami Süleymanov gəldi, görüşdü mənimlə. Bu məsələni dedi. Mən də dedim ki, “mənə sizdən heç nə lazım deyil. Sən səlahiyyətli adam deyilsən. Bu söhbəti mən səlahiyyətli adamla apara bilərəm, səninlə yox. Sən könüllüsən və könüllü olaraq gəlmisən, çatdırırsan ki, belə bir variant var. Ancaq bunun arxasında kim duracaq, kim durmayacaq mənə bəlli deyil.”

– Pənah Hüseyn bu haqda “Azadlıq Salnaməsi”ndə Hacı Əbdüllə olan debatında deyib.

– Mən baxdım o verilişə.

– Eləmi?

– Hə, baxdım.

– Həmin debatda Pənah Hüseyn deyib ki, “biz Ayaz Mütəllibovun yanına adam göndərdik…”

– (Gülür…) Hamama getdiniz?

– Getdilər… Getdilər, and içdilər. Hər ikisi and içdi.

– Yaxşı oldu. Yaxşı oldu.

– Baxdınızmı, o verilişə?

– Baxdım.

Ana Vətən bu xanımı hazırlaşdırıb

– Tərlan Malik Rzazadə yazır ki, “Ayaz Mütəllibovun Mehriban Əliyevanın vitse-prezident təyinatına münasibəti maraqlı olardı… Ayaz Mütəllibov Mehriban Əliyevanı prezidentlik postuna layiq görür, səbəbini bilmək istərdim…”

– Səbəbsiz. O, bu vəzifəyə layiqdir. Demək olar ki, ana Vətən bu xanımı hazırlaşdırıb. Onu bütün dünya tanıyır. Biz bu işlə fəxr etməliyik. Bilirsinizmi, başqa cür də yanaşmaq olmaz. Mənim fikirlərimə qalanda, mənim dediklərimin hamısı həqiqətdir. Lazım olsa, məsləhət olsa, biz həmişə onu dəstəkləməyə hazırıq. Çünki bilirsinizmi, elə hallar olur ki, (pauza…) Burada təəccüblü bir şey var? Biz tanış deyilik. Mən sadəcə olaraq bir sabiq prezident kimi, işin içində olan adam kimi televiziyada bəzilərinin səsləndirdiyi bir çox çıxışlara, millət vəkillərinin çıxışlarına əsəbiləşirəm. O qalır mənim ürəyimdə. Kimsə yaxşı, kimsə pis.

– Ayaz müəllim, ümumiyyətlə, Azərbaycana gələndən sonra ya İlham Əliyev, ya da Mehriban xanımla görüşmüsünüzmü?

– Yox, görüşməmişəm…

– Sizi qəbul eləməyiblər?

– Görüşməmişəm.

– Özünüz də buna cəhd eləməmisiniz?

– Görüşümüz olmayıb, ancaq telefon söhbətimiz olub.

– Siz bura gələndə, yoxsa Prezidenlik haqqında qanun çıxanda?

– Qanun çıxanda.

– Namiq Salam soruşur ki, “Ayaz müəllim, Milli Şuraya dəvət etsələr üzv olarsınızmı? ”

– Mənim bu yaşda…. (Gülür…) Nə üzvlükdən danışmaq olar?

Qurban Məmmədovu həbs yox, azad etdirmişəm

– Qurban Məmmədov maraqlı bir sual verib: “Mənim həbs edilməmə kimin təklifilə razılıq vermişdi? 14 may 1992-ci ildə kimlərin vədilə yenidən hakimiyyətə qayıtmağa cəhd etdi?” Qurban Məmmədovu siz həbs etdirmişdiniz?

– Qurban Məmmədovu mən həbs etdirməmişəm, əksinə, türmədən azad etdirmişəm.

– Azad eləmisiniz?

– Bəli.

– Pənah Hüseyn isə deyirdi ki…

– Bu adam Sabirabadda yaşayır və işləyirdi. Hüquqşünas idi. Onun da adını yanımda çəkən Araz Əlizadə olub. Araz Əlizadə ümumiyyətlə, yanımda Qurban Məmmədovun da, Əlikram Hümbətovun da adını çəkib.

– Azadlığa buraxmaq üçün?

– Bəli. Həqiqətən də 20 yanvar hadisələrindən sonra həbs olunan şəxslərin hamısını mən buraxdırdım. Türmədə heç kim qalmadı. Belə olan halda bir misal da çəkmək istəyirəm. Həmin o bayaq danışdığım “KQB-şnik” Babkov komissiyanın sədri idi. Bir gün yanıma bir təkliflə gəldi ki, “gərək AXC-nin fəaliyyətini qanundankənar hesab edəsiniz. – Надо их распустить!”

AXC-ni qanundankənar hesab etməyimi tələb etdilər

– Babkov dedi?

– Babkov dedi. Dedim, “Филип Денисович, а армянские движение Карабах будет распушена?”, “- А причем тут это?”, “- А как причем? Тема которое этом схвадка был создан это Карабах. Основная проблема это. А мы а чем-то другом говорим и решаем дедовским методом ”. Belə. Vermədim Cəbhəni, çünki Cəbhə müxtəlif simalardan formalaşan bir qurum idi. Ancaq bütövlükdə onun fəaliyyətinə də baxmaq lazım idi – demokratik islahatlar yolunda onun ziyanı nə ola bilər?

– Amma o zaman bunu eləyə də bilərdiniz, eləmi?

– Eləyə bilərdim. Bilərdim.

– Amma Sizin Cəbhənin rəhbərləri ilə münasibətləriniz heç də pis olmayıb, Ayaz müəllim?

– Mən pislik eləməmişəm. Ümumiyyətlə, mən pislik eləyən adam deyiləm. Ancaq onlar həmişə, bilirsinizmi, özlərini reaksioner kimi aparırdılar. Onlar hesab edirdilər ki, nə qədər çox bağırsan, bir o qədər də effektli olar. Bu, düz deyil.

– Əmrah Vətənsevərin bir neçə sualı var: “QKÇP dövründə Ayaz Mütəllibov gerçəkdənmi artıq Yanayevin qələbə çaldığına inanırdı? Sizin iqtidarınız o vaxt həqiqətənmi xuntanı dəstəklədi?” Ayaz müəllim, ümumiyyətlə, bu söhbətlər hər zaman baş alıb gedir.

– Mən heç kimi dəstəkləməmişəm. Sizə sidq ürəkdən, açıq deyirəm. Mən o zaman İranda – Tehranda olmuşam. Tehrandan avqustun 20-də Xorasana – Məşhədə qayıtdım. Oranı ziyarət etdim. Mən Məşədiyəm. (Gülür…)

– Demək siz də məşədisiniz? (Gülür…)

– Hə.

– Amma Həccə getməmisiniz…

– Yox.

– Kərbəlaya da getmədiniz?

– Yox. Ancaq indi də yadımdadır. Kommunist partiyasının I katibi İmam Rzanın məzarına pəncəsini qoyub, bir-iki kəlmə deyib. (Gülür…) Mənim bu hərəkətimi çox sevinclə qarşıladılar.

– Ayaz müəllim, ümumiyyətlə, elə o vaxtlarda da dinə münasibətiniz necə olub?

– Yaxşı. Kommunist partiyasının I katibi təyin olunanda da mən ilk ziyarətimi yanvar ayında Allahşükür Paşazadəyə elədim. Ofisində.

– İlk?

– İlk.

Yanayev mənə zəng elədi – telefonda da ağzından spirt iyi gəlirdi

– Vəzifəyə başlayanda?

– Vəzifəyə başlayanda. Niyə? Mən indi də belə düşünürəm. Çünki bu adam Azərbaycan xalqının dini rəmzi, nümayəndəsi kimi qəbul olunur. Və mən bildirməliyəm ki, dindarlar da mənimdirlər.

– Bəli.

– Mən də onların atasıyam, rəhbəriyəm. Ayrı-seçkiliyə yol vermək olmaz. Və biz oturduq, xeyli danışdıq. Elə o söhbətin nəticəsi idi ki, biz məscidləri qaytarmağa başladıq. Yeni məscidlər tikilməyə başladı. Mədrəsə təşkil olundu, bir neçəsi…

– Yəni sizin ilk işlərinizdən biri, dini sahədə islahatlarınız oldu?

– Bəli.

– Maraqlıdır. Mənim üçün çox şey maraqlı oldu… Hə, bayaq xuntanı dəstəkləmək məsələsindən danışırdıq. Deməli, sizin Yanayevə elə bir dəstəyiniz olmayıb?..

– Qorbaçovun xuntası? Hə. Yox, yox. Yanayev 22, ya da 23-də mənə zəng elədi – iş işdən keçəndən sonra. Telefonda da ağzından spirt iyi gəlirdi.

– Telefonda?

– (Gülür…)

– O qədər içmişdi, eləmi? Onda nə dedi?

– “Ты знаешь, ну ты знаешь, как я к тебе отношусь. Ну ты там с армянами побольше пообщайся… Да, ты поддержи нас”. Mən də dedim ki, “Я поддержал-бы вас в том случае если бы я понял что вы как новый власть решите Карабахскую проблему. А вы мне звоните что бы я вас поддержал по такому-то поводу случившимся с Карабахом. Это не серьезно”. И все.

– Deməli, 23-də sizə zəng vurub?

– Hə.

– Hadisələr bitəndən sonra?

– Hə. Bakıya qayıdan kimi iclas çağırdım və dedim: “Biz heç kimə dəstək verməyəcəyik. Sadəcə olaraq ondan ötəri ki, biz fövqəladə vəziyyətdən çıxmamışıq. Bu, bizə aid deyil. Məntiqi belə tutduq. Ona görə kim nə deyib, nə deməyib, bilin, bundan sonra heç kimlə heç kəslə bu söhbəti aparmayacağıq.” “Мы находимся в режиме черезвычайного положения”. Bununla da məsələ qurtardı.

– Ayaz müəllim, baxın, həmin QKÇP dövründə Cəbhəyə bir hücum oldu, Əbülfəz Elçibəyi də vurdular.

– Başa düşdüm. Bilirsinizmi, o da Rüfət Ağayevin, o mütrüfün işlərindən biri idi.

– Bu da onun işi idi?

– O, onun işləri idi. Mən bunu eşidəndə, zəng elədim ona. Dedim ki, “sən dəli olmusan? Moskvada QKÇP ilə məşğuldurlar, bu gün, sabah Allah eləməsin girişərlər bizə. Sən bu yeni demokratik qüvvələrə niyə sataşırsan?” “Да, нет…”, “Да брось, слушай.” “Ölkə prezidenti var, sən kimsən…” Onda da Sabir Rüstəmxanlının başı…

– Hə, Sabir Rüstəmxanlının başını yarmışdılar, hə…

– Bir həftə “povyazka” ilə gəzdi, başıyarıq… (Gülür…)

– Referendumun nəticələrini saxlaşdıraraq, SSRİ-nin saxlanılmasının tərəfdarı olan Ayaz Mütəllibov Azərbaycan müstəqilliyini əldə edəndən sonra o kresloda necə oturdu?

– (Gülür…) Qəribə adamlar var. Referendumu saxtalaşdırmağa ehtiyac yox idi.

– Amma Ayaz müəllim, 97 faiz müstəqilliyin əleyhinə nəticə çıxmışdı.

– Bu indi köhnə qaydada, kim gəlib, kim gəlməyib məsələsi deyil, ancaq olsun 60 faiz lehinə səs vermişdi. Lap olsun 55 faiz.

– 50+1 deyirsiniz, yəni…

– Hə. Daha bütün millətə ləkə yaxmaq nəyə lazım idi. Bu bir. İkincisi, referendum formal bir tədbir idi. Moskvada Qorbaçovun timsalında hesab edirdilər ki, referendumun köməkliyi ilə SSRİ-də olan vəziyyəti ayırd eləyib, bir əndazəyə gətirmək olar. Görək xalq bizə nə qiymət verir? Xalqın etimadını doğrultmuşuq, ya yox? Məqsəd bu idi.

– Yəni deyirsiniz ki, referendumun nəticələrinə heç bir müdaxilə olmamışdı?

– Yox.

– Heç bir saxtalaşdırma, müdaxilə olmamışdı?

– Yox, yox…

Mütəllibovu rədd elədiniz, nə uddunuz?

– Ayaz müəllim, daha bir sual var: “Rahim Qazıyev müdafiə naziri olanda Moskvada heç sizinlə əlaqə saxladımı?”

– Saxladı. Mən də ona dedim ki, “Ay başı bəlalı nazir. Sən də gəldin, düşdün bu zibilə…” (Gülür…)

– Moskvaya gələndə?

– Hə.

– Orada görüşdünüz?

– Hə, görüşdük.

– Maraqlıdır, nə müzakirə elədiniz?

– Görüşdük e… Amma bilirsən, indiyə qədər bunlar mənim təmiz olduğuma inanmırlar. Niyə inanmırsınız? Mən sənin adını çəkərəm, çəkinmədən öz fikrimi ifadə eləyərəm. Sən bunu niyə eləyirsən? Niyə girişmisən bu məsələyə? Mütəllibovu rədd elədiniz, nə uddun sən? Nə uddular?

– Onda Rahim Qazıyevin də rolu oldu?

– Əlbəttə. Rahim Qazıyev hətta bir dəfə Moskvada olan görüş zamanı mənə dedi ki, “Mən kitab yazmışam, bu tarixdir. Mən istəyirəm ki, bunu siz məndən eşidəsiniz, başqasından yox. Mən Yeltsinə bunu, bunu, bunu demişəm.” Eyni zamanda Yeltsinə deyib ki, “Mütəllibov səni “şizofrenik” adlandırır.” Qabağından yeməyən adama bu sözü demək olar? Yox. Beləliklə də Azərbaycanda hər şey alt-üst oldu.

– Yəni deyirsiniz ki,…

– Rahim Qazıyev nəyi ilə fərəhlənir? Kimdir o Azərbaycan tarixində? Hamını başına yığıb, inandırmaq istəyir ki, “Он с собой что-то представляет. Кто он такой?” Bilirsiniz, AXCP-nin (AXC-ni nəzərdə tutulur) iyi indi də çıxmır binalardan, kabinetlərdən. Vallah. Nə bəd bir şeydir bu? Kimi dindirirsən AXCP-dən danışır. Bəsdir, 27 il keçib onun üstündən, bir özünüzdən danışın da… Pənah Hüseynov. Pənah Hüseynov kimdir ki? Kimdir Pənah Hüseynov?

Bütün təqsirlər mənim boynumda sınmalıdır?

– Ölkənin baş naziri olub.

– Olub baş nazir? Baş nazir olub, nə edib vəzifəsində? Nə edib bu adam? Başa düşmürəm bunu… Mənə pisliyi çatmayıb. Mən ona pislik də eləmək istəmirəm. Ancaq təvazökarlıqdan uzaqda olmaq olmaz axı. Pressa verir, filankəslər qulaq asırlar, hara getsə, “buyur-buyur”dur. Onda nə oldu? Bütün təqsirlər mənim boynumda sınmalıdır? “Mən Ayaz Mütəllibova dedim”, bu “дежурный” kəlmə də hər yanda gedir.

– Hamı da elə deyir…

– Daha Ayaz Mütəllibovdan soruşan yoxdur ki, bu adam səndən danışıb, bunu deyib, sənin xəbərin var, yoxsa yox? Mən deyim ki, “xəbərim yoxdur! Mən belə işlərlə məşğul deyildim.” Deyib-deyib də, cəhənnəmə desin.

– 4 iyun hadisələri zamanı Moskva sizə nə vəd etdi? Siz Bakıya prezident olaraq dönəcəyinizə ümid edirdinizmi? Ümumiyyətlə, 4 iyun hadisələrində sizin adınız hallanırdımı ki, gələcəksiniz?

– 4 iyun?

– Hə. 1993-cü il 4 iyun – Sürət Hüseynovla bağlı hadisələr zamanı.

– Yox.

– Ümumiyyətlə, o hadisədə olmamısınız?

– Yox, yox, yox… O ərəfədə bir gün mənə Gəncədən Araz Əlizadə zəng elədi.

– O hadisələr dövründə…

– Hə. Dedi ki, “Siz bura gəlməlisiniz…”

– Gəncəyə?

– Gəncəyə. Niyə? “- Siz bura gəlib, Bakıya getməlisiniz.” Dedim, “Başın xarab olubdur sənin?” (Gülür…)

– Araz Əlizadə dedi bunu sizə?

– Hə.

– Adətən belə bir fikir hakimdir. O dövrdə də, elə indi də, söhbət əsnasında istər Nemət Pənahlı, Rahim Qazıyev, rəhmətlik Əbülfəz bəy də sağlığında onlardan soruşanda ki, onları günahlandıranda ki, “siz Heydər Əliyevi hakimiyyətə gətirdiniz”, deyirlər ki, “axı Ayaz Mütəllibov gəlirdi. Biz Ayaz Mütəllibovun qarşısını almaq üçün hakimiyyətə Heydər Əliyevi gətirdik.”

– Çox böyük hünər etmisiniz…

– Ona görə deyirəm. Siz Araz Əlizadənin sözü olmasın, Bakıya gəlirsinizmi? Elə bir fikir var idimi?

– Bu misalı mən sizin üçün dedim. Lazım deyil, qeybət olmasın, istəmirəm. Ancaq bu həqiqətdir. Gəlməlisən. Dedim ki, “sən bu qədər qeyri-ciddiliyə yol verməməlisən”. Dedim, “Ты знаешь на каком основании я оттуда ушел …” Mənə bu nə təklifdir?

– Əlikram Hümbətov Lənkəranda üsyan qaldıranda və Sürət Hüseynovla Rahim Qazıyev Əlikramın yanından sizinlə əlaqə saxlayıblarmı? O zaman məhz Əlikram hadisəsinin törədilməsi sizi iqtidara gətirmək üçün Rusiyanın siyasi planı olduğu deyilirdi. Bu doğrudurmu?

– Mənə Əlikram söhbətini Araz Əlizadə deyib, telefon bağlantısı vasitəsilə.

– Əlikramın yanından zəng eləyib?

– Hə.

– Araz Əlizadə də maşallah, həm Gəncədən zəng eləyib, həm Lənkərandan zəng eləyib… Heydər Əliyev demiş, “bunlar elə hər yerdə olublar…”

– Hə.

Əlikram Hümbətov məni Lənkərana dəvət etdi

– Onda niyə zəng eləmişdi, Ayaz müəllim, nə deyirdi?

– Əlikram Hümbətov mənimlə danışdı, dedi ki, “nə var, nə yox? Nə edirsən? Biz sizi dəvət edirik. Gəlin biz tərəfə.”

– Yəni Lənkərana?

– Lənkərana. Mən də özüm-özümə deyirəm ki, “bu da vaxt tapdı. Gör telefonla mənə nələr danışır.” (Gülür…) Dedim ki, “Lənkəranın tayı-bərabəri olmaz. Azərbaycanın təbiəti zəngindir. Allah qoysa gələndə, ziyarət eləyərik.” (Şəxsi telefonu zəng çalır…)

– Ayaz müəllim, cavab verin.

– (Danışır…) Hə, qardaş, salam. Sağ ol qardaş, sağ ol. Çox sağ ol. Qərəzli şeylərdir, qərəzli… Paxıllıq eləyirlər, paxıllıq… Fikir vermə, özünü incitmə. Deyirlər, desinlər. (Gülür…) Hə, yaxşı. Çox sağ ol, qardaş, çox sağ ol.

– Ayaz müəllim, kimdir?

– Ağamalı kimdir, Ağamalı?

– Fəzail Ağamalı?

– Hə. Deyir, sizin ünvanınıza axmağın sözlərini deyib.

– Fəzail Ağamalı deyib?

– Hə.

– Deputatdır…

– Hə. “Aldadıb bizi, nə edib…” Bilmirəm, mən onu niyə aldatmışam, kimdir ki o?

Fəzailə iki verdə alsınlar…

– Ana Vətən Partiyasının sədridir.

– Hə. Dedim, “deyib deyib də…”, “Yox, necə yəni?” İstədim deyəm ki, “2 vedrə alsınlar ona gələn il” (Gülür…)

– Fəzail Ağamalı nə deyib ki, sizin haqqınızda?

– Haradasa çıxışında deyib ki, “Ayaz Mütəllibov bizi aldadıb…” Nədə aldatmışam, heç bilmirəm.

– Yeri gəldi, soruşuram. Ümumiyyətlə, Fəzail Ağamalı ilə hər hansı münasibətləriniz varmı? Əvvəldən onu tanımısınızmı, yoxsa indi kənardan belə tanıyırsınız?

– Yox. Münasibətim olmayıb. Kənardan tanıyıram. Daim məni tənqid edən adamdır. Elə o idi deyən ki, “Ayaz Mütəllibova eks-prezidentlik düşmür.”

– Hə, həmişə qanunun müzakirələrində, o fikri deyib. …Bu iki sual çox maraqlıdır, sizin bu suallara verəcəyiniz cavab da mənim üçün maraqlıdır. Rəşad Əliyev yazır: “Hakimiyyətdə olduğu dönəmdə niyə naxçıvanlılardan xoşlanmırdı?”

– (Gülür…)

Naxçıvanlılar və ermənistanlılar…

– Onun hakimiyyəti dövründə əksər iri müəssisələrdən naxçıvanlılar rəhbər vəzifələrdən nə səbəbdən çıxarılırdı?

– Ata-babasıyla yalan, əvvəldən-axıracan böhtan və başqa ifadələr də yapışardı ona.

– Onun bütün bunlardan xəbəri var idimi, yoxsa ətrafının onun üçün yaratdığı provokasiya idi?

– Mən sizə deyim, provokasiyadan da böyükdür…

– Mən digər sualı da verim, əvvəlki sual açılsın.

– Hə.

– Mərdan Seyidbəyli də – Avropada yaşayan bir həmvətənimizdir. Soruşur ki, “Əvəz bəy, Ayaz müəllim ilk dəfə Azərbaycanda parlament seçkilərinin demokratik şəraitdə keçirilməsinə şərait yaratdı. Hərəkat nümayəndələrindən Sabir Rüstəmxanlını, Firudin Cəlilovu, İsa Qəmbəri, Tamerlan Qarayevi və s. vəzifəyə gətirdi. AXC ilə koalisiya da yaratmaq istəyirdi. Regionçuluq amilləri ona tamamilə yad idi…” Sanki yuxarıdakı suala cavab verir.

– Düppədüz…

– “…Naxçıvan və qərbi azərbaycanlıları tayfabaz, qohumbaz olduqlarına görə vəzifələrindən kənarlaşdırırdı. Milli islahatçı komandası var idi. O da məhv edildikdən sonra, hakimiyyətdə qalması inandırıcı görsənmirdi. Bir sözlə, xalqla açıq dialoq qura bilmədiyinə görə klanlar savaşında məğlub oldu…”

– Mən?

– Bəli. Bu naxçıvanlı, ermənistanlı məsələsi nə deməkdir?

– Demək, Naxçıvana gələk. Mən bütün məsul vəzifədə olduğum zamanda fəaliyyətimi Naxçıvana ziyarət etməkdən başlayırdım.

– Naxçıvana getmisiniz…

– Getmişəm e, dəfələrlə. Və demişəm də, “Mən Naxçıvana ona görə gedirəm ki, Naxçıvan bizdən ayrıdır. Azərbaycandan ora quru yol yoxdur.” Ona görə də bütün yaxşı fikirlərimiz bu regionla bağlı olmalı idi, halbuki ermənilər də bu işdən kənarda deyildilər. Erməni xətası Naxçıvan üçün də var.
– Yadınızdadır, Vəzirov “qoz-qoz” məsələsini deyirdi.

– (Gülür…) Hə…

– O söz bilirsinizmi, nədən irəli gəlib? Mən Naxçıvanı bir neçə nazirlə ziyarət etdim. Qarşımda bir məqsəd var idi ki, Naxçıvandan mer-meyvə, tərəvəz, başqa nemətlərdən də aparmaq olar. Ona görə də necə edək ki, bu sahəni inkişaf etdirək? Çünki bütün bu şirniyyatlar Naxçıvandan xaricə gedirdi. İndinin özündə də bilmirəm, necədir, ancaq o zaman tələbat çox yüksək idi. Belə olan halda biz əkinçilik üçün yeni torpaq sahələrini araşdırmalı idik.

– Orada bu sahəni inkişaf etdirirdiniz ki, xaricə – Türkiyə və İrana ixrac etmək mümkün olsun?

– Bəli, bəli. Buna da biz nail olduq. Xüsusi sərəncam qəbul olundu. Naxçıvan MR-in Nazirlər Sovetinin sərəncamı qəbul olundu. Hətta biz gedib Estoniyada kombayn axtarmışıq. Orada – Ordubad tərəflərdə daşlıq çoxdur. Gil qarışıq… Oranı təmizləmək üçün sən demə, Estoniyada xüsusi kombayn var, onu istehsal edirlər.

– Torpaqları təmizləmək üçün…

– Hə. Torpaqları təmizləmək üçün. Onu da biz gedib gördük. Sonra mən yerli sənaye naziri vəzifəsində işləyərkən, Sovet İttifaqının “qosplan”ında bir məsələni həll elədim. Böyük bir dəzgah aldım. 1 milyon dollar qiymətində.

– O da torpağı təmizləmək üçün idi?

– Yox. Mərmərdən “plitka”lar istehsal etmək mümkün idi. Naxçıvanda daş var, daş ehtiyatı yaxşıdır. Ona görə də mən bu məsələni Baybakovla həll etdim və pulu çatdırdım. Özüm də vaxtaşırı gedib, nəzarət eləyirdim. Və mən o sexi Heydər Əliyevə təhvil verdim. (Əli ilə “qayçı ilə açılış” işarəsini göstərir).

– Əliyev Naxçıvan Ali Məclisinin sədri vəzifəsində işləyəndə?

– Yox. Ondan əvvəl. Söhbət Sovet dövründən gedir.

– Hə, Sovet dövründən…

– O vaxtdan, bəli. Ona görə də Naxçıvanla mən ciddi məşğul olmuşam. Bir dəfə də bir vaqon adamla Heydər Əliyev bizi apardı ora.

(Telefon zəng çalır: – Да, ало… Все нормально, да все нормально. Просто много вопросов, хороших в том числе…. Да нет, нормально, нормально все. Хорошо. )

Mənim yerlibazlığa aidiyyatım yoxdur

– Ayaz müəllim, tam hiss olunur ki, həyat yoldaşınızdır. Elə çox tez-tez nəzarət edir sizi? Siz də qorxursunuz?

– Yox. Niyə qorxuram ki…

– Ümumiyyətlə, cavanlıqda necə, qorxmusunuz?

– Yox, hörmət eləmişəm. Hər zaman hörmət eləmişəm.

– (Gülür…) Təbii ki… Buyurun, Naxçıvandan danışırdıq.

– Hə. Ona görə də bu sözlər mənə yaraşmaz. Mənim yerlibazlığa aidiyyatım yoxdur. “Ayaz Mütəllibov naxçıvanlıları işdən çıxarıb…” Rəhmətlik Afiyəddin Cəlilovla günlərin bir günündə Sədərəkə getdik. Ermənilər Sədərəki topa tutmuşdular. Gəldik Sədərəkə, zal doludur. Qışqır-bağır… “Ay camaat, nə olub?”, “Bizi Sədərəkdən atəşə tutublar.” “Vinzavod” var idi, oradan… Dedim, “həlak olan var?”, dedilər, yox. Dedim, “Şükür Allaha, yoxdur da… Daha niyə həyəcanlanırsınız? Lazım deyil bu səs-küy, tədbir görərik. Daha sonra istəyiniz nədr?”, “Biz qəsəbə yox, rayon olmaq istəyirik.” Dərhal əmr verdim, “sabahdan etibarən Sədərək rayonu “işə salınır”… Daha nə istəyirsiniz?” (Gülür…)

– Hə, deməli, Sədərəkə siz rayon statusu vermisiniz?

– Hə. Belə münasibətlərim olub. Rayonlarda mənim xalqla ünsiyyətim yaxşı olub. Ümumiyyətlə, mənə hörmət ediblər, eşidiblər, inanıblar. Mən də öz növbəmdə çalışırdım etimadlarını doğruldum.

– Ayaz müəllim, ümumiyyətlə, sizə də Azərbaycan siyasi analitikləri zaman-zaman “Bakı klanı” deyib. Bakı klanının zaman-zaman sizin ətrafınızda cəmləşməsi belə bir fikir yaradıb.

– Bu tamamilə boş fikirdir, çünki Bakı klanı Ağa Nəsirovun timsalında…

– “Qardaşlıq” cəmiyyətini nəzərdə tutursunuz?

– Yox. Bakı Kəndlər Birliyi.

– Nəsir Ağayev?

– Hə, Nəsir Ağayev mənim istefaya getməyimin təşəbbüskarlarından biridir.

– Niyə? Nəsir Ağayev hərəkatçı idi, Cəbhəçi idi.

– Hə, Cəbhəçi idi.

– Mənim yadımdadır, o zamanlar sizin də bəzi bəyanatlarınız var idi – “Бакинцы особый нация!” kimi bir şey…

– Yox.

– Bu mənaya gələn bir şey…

– Yox. Mən həmişə demişəm ki, Bakı, Gəncə, Sumqayıt, başqa bölgələr – Şirvan və s. kimi söz-söhbətləri qurtarın! Olmaz! Mənə şamaxılılar bəzi halda irad tuturlar ki, bu adam biz şamaxılılara nə edib e? Mən bir dəfə onlardan birinə – Bakıdan cavan oğlan idi – özüm cavab verdim, mən sizin üçün nə etməliyəm? Tərbiyə etməliyəm? Köməklik etməliyəm ki, bazarlıq edəsən? Nə? Fikrin nədir? Bu nə söhbətdir? Hə, belə söhbətlər də var. “Bizə nə edib?” Deyirəm, “Mən millətin atası vzifəsindəyəm. Sən bunu indiyənə qədər duymursan. Mən Şamaxıya gələrəm, ancaq… (əli ilə uzaqları göstərir) …etapları keçəndən sonra… İşlər həll olunandan sonra”…Deməsinlər ki, bu da bizim prezidentimiz!

– Ayaz müəllim, siz özünüz Şamaxı əsillisiniz? Mən heç onu bilmirdim.

– Bəli, Şamaxıdan, Sarıtorpaqdanıq…

– Mən sizi bakılı bilirdim, ona görə soruşdum.

– Yox, Şamaxıdanam.

– Sarıtorpaq kəndindən?

– Yox. Sarıtorpaq deyilən yer var.

– Heç kəndinizə getmisinizmi?

– Yox, olmamışam.

– Ümumiyyətlə, olmamısınız?

– Olmamışam.

– Yoxsa, son illərdə olmamısınız?

– Ümumiyyətlə…

– Niyə getməmisiniz, sizin üçün maraqlı deyil?

– Yoldaşımın vəziyyəti çox pisdir, ona görə onu da apara bilmirəm.

AXC-nin qeydiyyata alınmasının səbəbkarı mən idim – Polyaniçko xahiş etdi

– Azərbaycan müxalifəti ilə münasibətləriniz zaman-zaman heç də pis olmayıb.

– Mən həmişə…

– Üzr istəyirəm, mən müsahibələrin çoxunda müxalifət nümayəndələrindən eşitmişəm ki, deyiblər “getdik Ayaz Mütəllibovun yanına, Ayaz Mütəllibovla görüşdük…” Mən həmişə sual vermişəm ki, “siz Ayaz Mütəllibovla bu qədər rahat görüşə bilirdinizsə…”

– Mənim qapım onların üzünə açıq idi. Gəlirdilər, ən çox gələn də Rahim Qazıyev idi. Elçibəylə də hələ prezident seçilməmişdən qabaq bir dəfə görüşdük. Onlar da bilirdilər ki, AXC-nin qeydiyyata alınmasının səbəbkarı mən idim.

– Siz qeydə almısınız?..

– Mən… Yox, mən Vəzirova təklifimi vermişəm, Vəzirov da Polyaniçkoya deyib, o da məndən xahiş elədi, mən də qol çəkdim. 15 nəfər o tərəfdən, bir nəfər də mən. Bir balaca zarafat da elədim ki, “15 nəfərlə bir nəfərin mütənasibliyi bir balaca şübhəli gəlir… Siz 15 nəfər, mən də tək. Yəni mənim belə gücüm var?” Zarafata saldıq. Ancaq bu həqiqət olub. Mən kontrolda – nəzarətdə saxlamışam.

– Cəbhəni?

– Cəbhəni. Həmişə. Məsələn, xaricdən kimsə nəsə etmək istəsəydi, mən də öz sözümü deməli idim. Düşmən mövqeyində olmamışam. Sadəcə olaraq bunların da o qədər təcrübəsi yox idi.

– Maraqlı bir şey dediniz. Cəbhənin qeydiyyata alınması məsələsini Polyaniçko sizə təklif edib?

– Bəli.

– Cəbgənin yaradılmasında sizin rolunuz olmayıb ki?

– Cəbhənin yaradılmasında?

– Bəli.

– Yox.

– 1989-cu il iyulun 16-da?

– Yox.

– Çünki Polyaniçkonun AXC-ni qeydiyyata alma məsələsini təklif etməsi mənə çox maraqlı gəldi.

– Kağız gətirdilər, müraciəti ora göndərdik. Mən dedim ki, “siz gedin, rəsmi qaydada müraciətinizi edin və mən də Mərkəzi Komitəyə öz fikrimi deyərəm…” Və belə də oldu. Göndərdilər, orada da götür-qoy elədilər. Günlərin bir günü də Polyaniçko məni ziyarət elədi: “Аяз Ниязович, вот они здесь, надо зарегистрировать”. Orada vacib bir bənd də var idi ki, “Азербайджанская организация Халг Джебхеси обьязуется не покущатся на конституционную власть.” Hüquqi nöqteyi-nəzərindən onu əsas tutaraq bunların hamısını “basmaq” olardı.

– Hə, burada bəziləri deyir. Mən indi o sualları vermədim. Amma burada çox maraqlı məqamları siz də dediniz.

– Aha…

– Burada Zahid Bardinskiy deyir ki, “Mənim Ayaz müəllimə böyük hörmətim var. Sual verməyəcəm, amma iradım var ki, nə üçün o dövrdə Ayaz müəllim Xalq Cəbhəsinin liderlərini məhv eləmədi? Həmin adamlar da ölkəni pis günə saldı.” Düzdür, burada başqa bir adam da Rüfət Zahidoğlu – bu adam kimdirsə, həmişə sizi müdafiə edir – deyib ki, “Ayaz Mütəllibov Cəbhə liderlərini məhv etsəydi, onun Səddamdan, Pinoçetdən nə fərqi olardı?”

– (Gülür…)

– Yəni deyirsiniz, belə də ola bilərdi, elə də ola bilərdi.

– Ola bilərdi, hə.

Meydanı qaldıran xalq idi – Azərbaycan Xalqı!

– Ayaz müəllim, Meydan hərəkatının 30 illiyidir. Meydan Hərəkatı başlayanda siz Plan Komitəsinin sədri idiniz…

– Plan Komitəsinin sədri idim, bəli.

– 15 gün Meydanda insanlar toplaşdılar, onlar yeyib-içməklə təchiz olundular…

– Hamısını görmüşəm. Mənim kabinetim Meydana çıxırdı.

– Hamısını görürdünüz?

– Bəli.

– Bəs, bir köməyiniz var idimi? Siz də ora nəsə elədinizmi? Bu, mənim üçün çox maraqlıdır.

– Ora xalq köməklik edirdi – Xalq Cəbhəsi yox. Xalq Cəbhəsi öz növbəsində idi. Ancaq Meydanı qaldıran xalq idi – Azərbaycan Xalqı! Və mən vaxtaşırı məqam düşəndə deyirdim, indi də deyirəm, Azərbaycanın onurğa sistemini sındıran, ümumiyyətlə, Azərbaycanı sındırdı. Azərbaycanı sınmış bir vəziyyətdə saxladı. Niyə?

– Kim sındırdı bizi?

– Zaman… Zaman… Bir dəstə sistemli qaydada müəyyən qüvvələri kənarlaşdırdı. Sonradan da başqalarını yarada bilmədik. Ancaq bu sistem də sındı. Baxın görün, 1993-cü ildən bəri indinin özünə qədər həmin Meydanda səs var? Meydandan səs çıxır?

– Yox.

– Niyə? Mən hesab edirəm ki, xalqla hər hansı bir xadimin arasında körpü olaraq mütləq ictimaiyyət olmalıdır. İctimaiyyət. Bizim rəsmilərin səsinə həmin Meydanda ictimaiyyət də səs versəydi, o zaman baxıb deyəcəkdilər ki, burada xalq var. Ancaq o vaxtdan bəri ki, onurğanı sındırdılar, Meydan söndü.

– Yəni deyirsiniz ki, xalqın inamını sındırdıq deyə, xalq gəlmədi.

– Hə. Gəlmədi.

– Bunun günahı həm sizdə, həm də müxalifətdədir. Həm də hamıdadır.

– Hamıdadır, hamıda. Niyə? Bir dəfə kabinetdən Meydana baxırıq. Meydan da gur-gur guruldayır. Yanımda da Moskvadan bir adam var idi. Mən baxıram, gözlərim kövrəlir, yaşarır. Üzümü qonağa çevirib dedim ki, “Вот это Азербайджанский Народ! Я горжусь этим народом. Посмотрите! Ни кто не сумеет совлодать с этим народом.” Doğrudan da hamı çəkinir, qorxurdular. Bilirdilər ki, Azərbaycanın qüdrəti nə qədərdir. Ancaq işlətmədik.

– Ayaz müəllim, bir neçə sualımız qalır. Söhbətimiz çox şirin gedir. Sizi bilmirəm, yormuram ki?

– Yox.

– Bir neçə sual qalıb gələcəklə bağlı. Azərbaycan tarixinin hər yerində siz varsınız. Biz də sizinlə tez-tez söhbət eləmirik, inşallah bundan sonra eləyərik. Ona görə də belə çox suallar yığılmaz. Elvin Cavadzadə soruşur ki, “Azərbaycanda hansı dəyişiklkləri görmək istəyir? Hakimiyyətdə kimin olmasından asılı olmayaraq.”

– Mən vallah, onu deyə bilərəm ki, prezident İlham Əliyevin və Xanımın (Birinci Vitse-prezident Mehriban Əliyeva nəzərdə tutulur) gördüyü işlər, misal üçün məni qane edir. Birnci növbədə iqtisadiyyatda, siyasətin özündə də. Var müəyyən şərtlər, daha da yaxşı olmaq niyyətinə olan şərtlərdən danışıram. Ruslar demiş, bunun üçün bazis var – əsas var. Əsas qoyulub. Onları inkişaf etdirməliyik.

– Bir neçə dəfə demisiniz ki, “mən də hansı sahədə olursa-olsun, kömək etməyə hazıram…”

– Əlbəttə, mən bunu deməliyəm, çünki əks təqdirdə deməliyəm ki, “məni maraqlandırmır.” Nə olur-olsun biganəliyə yol vermək istəmərəm.

– Eldar Mirzəyev soruşur: “Ayaz müəllim, müxalifətdə yeni lider kimi görürsünüz?” Ümumiyyətlə, müxalifəti izləyirsinizmi, müxalifət partiyalarının fəaliyyətindən xəbərdarsınızmı?

– Yox.

– İzləmirsiniz?

– Mən dəyişikliyi görmürəm. Bu illər ərzində heç bir dəyişiklik olmayıb. Elə həmin şeylərdir.

– Deyirsiniz ki, haranı açırsan oradan AXCP-nin (AXC) iyi gəlir?

– Hə. (Gülür…)

– Amma Mehdi Mustafayev soruşur: “Azərbaycanın siyasi və iqtisadi gələcəyini necə görür? Yaxın 10 ildə ReAL hərəkatının və ya digər bir siyasi liderin rəhbər olacağını gözləyirmi?” Müxalifətdə cavanlar da var. Bilmirəm, ReAL-ın rəhbəri İlqar Məmmədovu tanıyırsınızmı?

– Eşitmişəm, hə. Onunla tanış deyiləm, amma haqqında eşitmişəm. O, deyəsən, Harvard universitetini qurtarıb.

– Yox. O, Harvardda oxumayıb, Moskvada oxuyub. Harvardı bizim gənc var – Bəxtiyar Hacıyev bitirib.

– Hə. Mən də belə eşitmişdim ki, guya Harvardı qurtarıb. O SOROS-la əməkdaşılıq edirdi.

– Bəli, bəli. Onun beynəlxalq təşkilatlarla – Avropa Birliyi ilə, Avropa Şurası ilə yaxşı əməkdaşlığı olub.

– Yəqin bilərsiniz, SOROS da nəyin müəllifidir?

– İnqilabların?

– Hə, inqilabların.

– Açığı, mən İlqar Məmmədovu elə bilmirəm, amma yeni müxalifət kimi diqqətinizi çəkməyib?

– Yox.

– Abbas oğlu soruşur ki, “son zamanlar baş tutan Qarabağ mitinqinə, Qarabağ Komitəsinə münasibəti necədir? Növbəti – 24 noyabrda olacaq mitinqdə iştirak edəcəkmi?”

– Mən?

– Bəli.

– Yox, hər kəsin öz işi var. Mənim də mənə münasib sferam var. Mən ondan kənara çıxa bilmərəm. O cavanların işidir. Yox, ümumiyyətlə, yersiz deyil. Bilmirəm, nə qədər adam yığılır.

– Gəlmişdi. Son mitinqə 7-8 min adam yığılmışdı. Bəzən az da deyirlər, çox da deyirlər.

– Azdır, çox azdır. Çox olmalıdır.

– Amma indiki zamanda da bilərsiniz çətindir belə şeylər – mitinq eləmək. Sizin dövrünüz deyil. Elə rahat əlini-qolunu sallaya-sallaya hamı mitinq eləmir. İndi bir də görürsən adamları birdən-birə həbs edirlər. Belə olur. Ümumiyyətlə, həbsdə olan siyasi məhbuslarla maraqlanırsınızmı?

– Yox.

– Mən suallarımı bitirdim. Amma bir şeyi də etiraf edim ki, uzun müddətdir proqramlarda, verilişlərdə həmişə sizə baxanda sizi qaraqabaq, qaşqabaqlı görürdüm. Amma bu dəfə sizi səmimi gördüm, gülərüz gördüm. Həmişə üzünüz gülsün, Ayaz müəllim.

– Çox sağ olun.

– Ömrünüz uzun olsun.

– Çox sağ olun.

– Bizim müsahibəmizdən razı qaldınızmı?

– Razı qaldım. Çox gözəl. Ətraflı… Çox gözəl…

– Ümid edirəm ki, sizinlə tez-tez müsahibələşəcəyik.

– Əlbəttə…

– Çünki mən bilirəm ki, tariximizin çox gizlinləri var ki, siz onları hələ demirsiniz. Amma nə zaman deyəsi olsanız…

– Birinci sizə deyəcəm…. (Gülür…)

– Birinci “Qaynar Qazan”a deyin…

SON

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin

528 dəfə oxunub

GÜNDƏM / MANŞET / QAYNAR QAZAN / XuralTAC

“Qaynar Qazan”da Azərbaycanın birinci prezidenti Ayaz Mütəllibov (II hissə): “Rahim və Etibarın deputat mandatlarını qoydum seyfə…”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 9 Noyabr 2018

Ayaz Mütəllibov: “Vəzirov məndən xahiş etdi ki…”

Nə pislik var, harada mənə nə pislik edən varsa, bu, Rüfət Ağayevin ucbatından, onun əli ilə olub, onun Azərbaycana vurduğu zərəri heç kimə vurmayıb.

İlk prezident “Qaynar Qazan”da

Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibovla “Qaynar Qazan”da müsahibə götürmək ilk günlərdən planımızda vardı. Bunun üçün siyahımızda olan digər siyasi xadimlər kimi, onunla da zaman-zaman əlaqə yaratmağa təşəbbüs etmişdik. Onun köməkçisi ilə (indi o, köməkçisi deyil) təxminən, ilyarım danışıqlar apardıq. Nə etdik, nə dediksə, təsiri olmadı, Ayaz Mütəllibovla xəttə çıxa bilmədik. Nəhayət, əlimizi müsahibə istəyindən üzdük.

Ta… bu günlərə qədər. “Tövbə” Cəmiyyətinin sədri Hacı Əbdülün müsahibəsindən sonra Ayaz Mütəllibovun köməkçisi Qulu müəllim zəng etdi və onunla bəzi məsələlər ətrafında söhbətləşdik. Qulu müəllimlə söhbətimiz alındı və bu, Ayaz Mütəllibovla “Qaynar Qazan”da söhbətə qədər irəlilədi və Azərbaycanın birinci prezidenti ilə tarixi bir müsahibə götürdük.

Ayaz Mütəllibov Azərbaycan tarixinin ən ziddiyyətli siyasi liderlərindən biridir. Onun dövrü elə tarixi mərhələlərə düşüb ki, demək olar, çağ dəyişib Azərbaycan. Azərbaycan müstəqilliyinin ən həssas zamanları, eyni zamanda ən böyük faciələri də bu dövrdə yaşanıb. Ən ağrılı zamanlarımız onun dövründə olub. Müstəqilliyimizin, demək olar ki, bütün atributlarını onun dövründə qazanmışıq və indi bizə xəyal kimi görünən maraqlı bir demokratiya dönəmi də məhz onun dövründə yaşanıb.

Ayaz Mütəllibov mətbuata hər zaman məsafəli adam olub. Bu məsafə onu daha da uzaqlaşdırıb ictimai-siyasi həyatdan. O səbəbdəndir, bəlkə, həm də çox az danışıb ilk prezident. Mən onun televiziya kanallarında uzun verilişlərinə heç bir zaman rast gəlməmişəm. Son illərdə bəzi-para verilişlər olub ki, onlar da çox nadirən 1 saatı keçib. Zatən Ayaz Mütəllibovun 1 saatdan çox müsahibəsini seyr etmək mümkün də olmayıb, çünki olmayıb.
Ancaq “Qaynar Qazan” bu nizamı pozdu. Mən biləni, ilk dəfə idi ki, ilk prezident bu qədər kamera qarşısında danışırdı. Həm də təxminən canlı efir kimi. Bilənlər bilir ki, “Qaynar Qazan” elə təxminən canlı kimidir – biz çəkilişdən sonra çox az dəyişikliklər edirik. Amma Ayaz Mütəllibovla danışanda onun istədiyi dəyişiklikləri edəcəyimizə söz vermişdik. O qədər də etmədi. Və çox uzun – 3 saatdan çox ekran qarşısında suallarımı ona yönəldə bildim.

Təbii ki, Mütəllibovun miqyası çox böyükdür. Onun şəxsiyyətinə və yürütdüyü siyasətə kimin necə baxmasından asılı olmayaraq, Ayaz Mütəllibov bu ölkənin ən kritik zamanlarında bu ölkənin birinci adamı olub. Azərbaycanı ən qarışıq zamanlarda idarə edib. Moskvaya çox bağlı adam olub və çox şeyləri, çox sirləri bilir. Onunla danışarkən çox şey bildiyini, amma hələ də çox az şey danışdığını hiss etdim. Kaş ki, bütün bildiklərini Azərbaycanın gələcəyi üçün danışaydı da, biz də yorulmadan onu çəkib millətin ixtiyarına verə biləydik.

Daşıdığı tarixi missiya və önəm digər bütün qonaqlarımız kimi, Ayaz Mütəllibova da həssas və diqqətli yanaşmamızı əmr edirdi. Suallar da həddindən artıq çox idi. Təkcə sosial şəbəkələrdən gələn suallar yox, həm də başqa suallar vardı, özümüzü maraqlandıran suallar vardı. Buna görə də Mütəllibova sualları müxtəlif kateqoriyalarda qruplaşdırdıq. Ümumi suallar, 20 yanvar 1990-cı il hadisələri ilə bağlı suallar, 20 noyabr 1991-ci il hadisələri ilə bağlı suallar, 26 fevral 1992-ci illə və 14 may 1992-ci illə bağlı suallar… Təbii ki, Heydər Əliyevlə, İlham Əliyevlə, Mehriban Əliyeva ilə bağlı suallar, eyni zamanda digər maraqlı suallar da vardı və bütün bunları ardıcıl düzmək və yerində istifadə etmək, həm də prezident olmuş bir tarixi şəxsiyyətlə, etiraf edim ki, asan iş deyildi. Həm də bu, mənim Ayaz Mütəllibovla ilk görüşüm idi və mən onu hər zaman qaraqabaq, qaşqabaqlı və bir az da əsəbi görmüşdüm kanallarda. Düşünürdüm və ehtiyat edirdim ki, elə olsa çox çətin olacaq müsahibənin taleyi.

Biz böyük bir binanın foyesində görüşdük Ayaz Mütəllibovla. Foyenin böyük olması səsin bir az dağılmasına səbəb olub – hiss edəcəksiniz. Ayrıca, bizə səs-küy olmayacağını vəd etsələr də, binanın zəngin sakinləri sanki bir az da səs salmaq istəyircəsinə xüsusi əda ilə səs-küy salmağa çalışırdılar və sağ olsunlar, buna mümkün qədər də nail ola bildilər. Diqqətli tamaşaçılar müsahibə boyu ədalı kabluk səslərini, səs-küylü lift qapılarının cırıltısını və hündürdən danışılan səsləri eşidəcəklər. Görünür, özümüzün keyfiyyətli studiyalarımız olana qədər biz belə məşəqqətlərə dözməliyik. O da olacaqmı, hələ bilinməz…

Ayaz Mütəllibovla qarşılaşan kimi, kefini yaxşı gördüm. Ekrandan məni tanıyırdı və çoxdanın tanışı kimi görüşdük və görüşümüz müsahibə boyunca da xoş ovqatla davam etdi. Pozitiv idi. Mən onu nadir hallarda gülən görmüşdüm, müsahibə boyunca mümkün qədər pozitivliyini və gülərüzlüyünü də göstərməyə çalışdı. Təbii ki, verilən ağır suallara o qədər səmimi olacağını heç düşünmürdüm də. Ayaz Mütəllibov başından olmazın fəlakətlər keçən və qarışıqlıqlar içində ömür sürən bir adamdır. Gözü ilə od görüb. Onun tam səmimi olacağını düşünmək bir az da xəyal ola bilərdi, amma ilk müsahibə kimi, 3 saatdan çox danışmaq və yorulmamaq özü artıq bir göstərici idi. Ayrıca, Ayaz Mütəllibov elə şeylər danışıb ki, Azərbaycanda aylar boyu müzakirə olunacaq, bilirəm.

Beləcə, sözü çox uzatmadan Ayaz Mütəllibova – Azərbaycanın ilk prezidentinə vermək istəyirəm. Hər şeyi tamaşaçı qərarlaşacaq. Harada səmimidir, harada yox, nələri daha deyə bilərdi, nələri yox – seçim onundur. Elə isə o zaman söz “Qaynar Qazan”ın 52-ci qonağınındır – Ayaz Mütəllibovun…

Əvəz Zeynallı
“Qaynar Qazan”

I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

“Qaynar Qazan”da Azərbaycanın birinci prezidenti Ayaz Mütəllibov (I hissə): “Çingiz Mustafayevi arxadan vurub öldürdülər!”-VİDEO

II hissə

Tofiq İsmayılov mənə dedi ki…

– Ayaz müəllim, Çingiz Sizə nə dedi ki, “getmə” dediniz. “Mənə deyirsən, amma mən də sənə deyirəm ki, getmə”. Deməli, Sizə çox önəmli şeylər deyib.

– Bəli.

– Aradan 30 il keçib, indi demək olmazmı?

– Yox.

– O qədər önəmli idimi?

– Gündəmdə olan məsələlərə aid idi. Onsuz da orada-burada müxtəlif söz-söhbətlər var, mən sizə həqiqəti dedim.

– Amma Çingizin Sizə nə dediyini demədiniz.

– Dedi, mən məəttəl qaldım.

– Özümüzünkülərmi etmişdi o üz-gözdəki yaraları? Onumu deyirdi Çingiz?

– …(Uzun pauza)

– Heç kimə deməyəcəksinizmi?

– Hələlik yox.

– Elmidar Əliyev soruşur: “20 noyabr faciəsinin hakimiyyətdən getməsində təsiri oldumu?” Sizin demək olar ki, bütün komandanız məhv edildi. Ümumiyyətlə, Ayaz müəllim, Sizin komandanız idimi o adamlar? Cəmiyyətdə müxtəlif informasiyalar var. Məsələn, deyənlər var ki, əslində, Ayaz Mütəllibov o komandadan imtina etmişdi.

– Mən bu komandanı özüm yığmışdım. Onların hamısı mənə qarşı etibarlı insanlar idilər. Münadibətlərimiz hələ vəzifədən əvvəldən çox isti olub.

– Guya həmin dövrdə Məhəmməd Əsədovu işdən çıxarıbsınızmış…

– Məhəmməd Əsədovu işdən çıxarmamışdım. Mən onu daha da irəli çəkmişəm. Bütün inzibati orqanların kurasiyasını da ona tapşırmışdım. Onunla bağlı fikirlərim vardı. Onu bir platsdarm kimi vəzifəyə təyin etmişdim.

– Daha yuxarı aparmaq fikriniz olub?

– Bəli. Onun haqqında deyə bilərəm ki, o, çox qızıl insan idi. Çingizin, İsmət Qayıbovun, Tofiq İsmayılovun təyinatlarını mən vermişəm. Onların özlərinin xahişi ilə. Günlərin bir günündə Tofiq İsmayılov gəldi yanıma.

– Ayaz müəllim, onların hamısı ilə bir az da dost kimi olubsunuz sanki… Çox səmimi münasibətləriniz olub.

– Çox səmimi. Müəyyən rəsmi çərçivələr olub, amma səmimi olmuşuq. Tofiq İsmayılov mənə dedi ki, mən sənə kömək etmək istəyirəm. Dedim, Tofiq, sən mənə Moskvada, Ali Sovetdə onsuz da kömək edirsən. Tofiq dedi ki, mən sənə burada kömək etmək istəyirəm. Dedim, olsun.

– Deməli, vəzifəyə elə təyin edibsiniz?

– Bəli. Dedim, o zaman günü sabahdan işə çıxa bilərsən. Məhəmməd Əsədov da özü gəlib yanıma. Məhəmməd Əsədovu Sumqayıtdan tanıyırdım. O, Sumqayıtın partiya komitəsində işləyirdi. Sənayeyə baxırdı. Biz onunla vaxtaşırı görüşürdük. Münasibətlərimiz çox isti idi. Dedi ki, Ayaz müəllim, mən özüm qərara gəldim ki, bu sözü sizə açım. İstədim ki, mənim özümdən eşidəsiniz. Mən Sizin yanınızda Sizə kömək etmək istəyirəm. Mən heç kimə xahiş etməmişəm, heç kimə ağız açmamışam, ağız açmaq niyyətində də deyiləm. Bu ağır anda biz gərək bir yerdə olaq. Mən Sizə sadiq olan adamam. Dedim, sabah işə başlaya bilərsən…

– Birbaşa Daxili İşlər naziri?

– Bəli.

– İsmət Qayıbov da elə oldu?

– İsmət Qayıbovla mən İsmayıllı rayonundan tanış olmuşam. Çox müasir tipli, yüksək mədəniyyətə malik olan insan idi. Kefqom idi, gülərüz idi. Mən onu təyin elədim. Onlar səngərlərdə olublar. Hamısı. Hətta Vaqif Hüseynov. …Azərbaycanın çox böyük itkisidir.

Yeltsinlə Nazarbayev özlərinin “piar”ı üçün gəlmişdilər

– Səbirə Mahmudova soruşur: “Doğrudanmı 20 noyabrda ermənilərlə azərbaycanlılar arasında müsbət yönlü addım gözlənilirdi və bu prosesin rusların vertolyotu vurması ilə əlaqəsi vardımı?” Nəyə görə bunu belə deyir, Pənah Hüseynin maraqlı bir müsahibəsi oldu, o dedi ki, o vaxt Jeleznovodski danışıqları gedirdi və irəliləyişlər vardı. İndi belə ehtimallar var ki, bu vertolyot da həmin o Jeleznovodski danışıqlarını dayandırmaq məqsədi ilə vurulub. Elə bir ehtimal var idimi? Nə düşünürsünüz? Çünki o zaman Sizin Nazarbayev və Yeltsinlə bir görüşünüz də oldu. O ərəfə idi, deyəsən? Eləmi?

– Bəli, Yeltsinlə Nazarbayev bu ziyarəti təşkil etdilər, özləri üçün. O “piar” aksiya idi.

– Yəni Azərbaycana münaqişənin həllinə yardım etmək üçün yox, özlərinin piarı üçün gəlmişdilər?

– Azərbaycana bir sənədlə gəlmişdilər. Adi bir kağızda yazılan protokol, “Jeleznovodski sazişi”. Belə çıxdı ki, bu protokol Çaykənd əməliyyatının nəticəsində ermənilərin ərazidən boşaldılmasından bəhs edir. Bu, ermənilərin yazısı idi. Protokolu ermənilər tərtib etmişdi. Qorbaçovun komandası-zadı yox…

– Yeltsinlə Nazarbayev ermənilərin tərtib etdiyi protokol əsasında gəlmişdilər bura, eləmi deyirsiniz?

– Bəli. Və hətta söhbət arası Yeltsin Nursultana dedi: “Biz çox sürətlə işimizi bitirib gedəcəyik. Bir saat bizə bəs edərmi?” O da cavab verdi ki, bəli, yetər. Mən deyirəm ki, Boris Nikolayeviç, bu, çox ciddi materialdır. Siz bir saata bunu həll edə bilməzsiniz. Çünki çox ciddi bir sənəddən söhbət gedir. Bu sənədin üzərində işləmək lazımdır. Və biz Jeleznovodskidə səhər saat 10.00-dan başlayaraq gecə saat 02.00-a qədər protokolun üzərində işlədik. Artıq 2-yə işləmiş qol çəkdik və nahar etdik. Bundan belə bir nəticə çıxarmaq olar ki, onlar təsəvvür etməyiblər ki, nə üçün, niyə və hansı məqsədlə gəlirlər Azərbaycana?

– Yəni bu vertolyot qəzasının Jeleznovodski sazişi və danışıqlarının dayandırılmasına təsiri ola bilərdimi Sizcə?

– Yox.

– Rail Məmmədov soruşur: “Vertolyotu kim vurmuşdu?” Son zamanlar Hacı Əbdül, Sizin köhnə silahdaşınız, Sizi müdafiə edən Hacı Əbdül müsahibə verdi və bu müsahibə həqiqətən ölkədə bomba təsiri yaratdı. Düzdür, bu mövzuda Hacı Əbdül illərdir danışır, amma “Qaynar Qazan”da başqa cür təsiri oldu bu müsahibənin. Bütün Avropada, Azərbaycanda – hər yerdə bu müsahibə müzakirə olundu. Hacı Əbdül deyir ki, vertolyot Tamerlan Qarayevin əmri ilə vurulub…

– Elə söz-söhbətlər gəzirdi. Məndən də bu haqda soruşurdular Tamerlan Qarayev haqqında. Cavab olaraq deyirdim ki, mənim elə bir sənədim yoxdur ki, deyim, bəli, mən Tamerlan Qarayevi günahkar hesab edirəm. Onun əli, qolu, nəyi var. O haqda heç nə deyə bilmərəm.

Hacı Əbdül ciddi adamdır, boş-boşuna danışan deyil

– Ayaz müəllim, özünüz nə düşünürsünüz? Elə ola bilərmi? İnanırsınızmı ki, elə ola bilər? Təbii ki, heç kimin əlində heç bir sənəd yoxdur. Tutaq ki, Hacı Əbdüldə də sənəd yoxdur, amma Hacı Əbdül deyir ki, mən inanıram ki, o tapşırığı Tamerlan Qarayev verib.

– O rəhmətə gedən “Ala Yaqub” ki var, Yaqub Rzayev, ona istinad olunur da, için içində o idi. Məlumatı Hacı Əbdülə verən də odur. Mənim heç xəbərim yox idi ondan. Yaqub Rzayev o sözləri mənə çatdırsaydı, mən öz sözümü deyə bilərdim. Ancaq Hacı ciddi adamdır, o, boş-boşuna danışan deyil.

– Hacı Əbdül?

– Bəli. Mən bildiyim…

– Arzu Zeynallı soruşur: “Hacı Əbdüllə münasibətləri indi necədir?”

– Normaldır. Həmişə normal olub münasibətlərimiz. Sözün doğrusu, o qədər də yaxınlığımız olmayıb. O, “Tövbə” Cəmiyyətinin sədri vəzifəsində işləyir, savab işlərlə məşğul olur. Salamməleykimiz var.

– Amma Sizi həmişə müdafiə edib.

– Bilirəm. Onun dediyinə görə, haqqı müdafiə edib.

– Hə, elə deyir. Bizə demişdi ki, mən Ayaz Mütəllibovu yox, haqqı müdafiə eləmişəm. Hacı Əbdüllə bağlı Ceyhun Bayramlının bir sualı var: “Hakimiyyətiniz dövründə “Tövbə” və “Qardaşlıq” Cəmiyyətlərinə şəhərdə hər cür qoçuluq əməlləri etmək üçün şərait yaradılmasından xəbəriniz var idimi?”

– Yox.

– “Vardısa, bu şilləvuranlar dəstəsinə nə üçün şərait yaratmışdınız? Yox idisə, nə üçün 14 may 1992-ci ildə parlamentdə Hacı Əbdülün təbriklərini qəbul edib qol-boyun olmuşdunuz?”

– Vallah, mənim o gün əlimi sıxan, öpən, sevinc hissləri təbrik edənlər az deyildi. Bunların hamısını mənim adıma yazmaq nə qədər düzgündür? İndi sevinc hissiyyatı keçiriblər, burada mənlik nə var? Bunu mən təşkil eləməmişəm ki.

– “Qardaşlıq” və “Tövbə” Cəmiyyətlərinin Sizinlə bir bağlılığı yox idimi?

– Yox, yox, qətiyyən. “Qardaşlıq” julikin biri…

“Qardaşlıq” julik, Ağa julikin dal ayağı idi

– Ağa?

– Ağa… julikin dal ayağı, avantürist idi. O, Rüfət Ağayevin kadrı idi. Nə pislik var, harada mənə nə pislik edən varsa, bu, Rüfət Ağayevin ucbatından, onun əli ilə olub. O, Azərbaycana vurduğu zərəri heç kimə vurmayıb.

– Rüfət Ağayev?

– Bəli, Rüfət Ağayev.

– Amma bu “Qardaşlıq”ın etdiklərinin hamısı da Sizin adınıza yazılıb, Ayaz müəllim?

– Özü də mən Rüfəti qoymuşam özümün yerimə, zavodun müdiri, mən…

– Soyuducu zavoduna?

– Soyuducular zavodunun müdiri. Mən onu adam etmişəm. Bu məni… (çox əsəbiləşir…) Nə deyim?

– Xəyanət edib?

– Xəyanət edib, özü də necə. Mən bilirəm, kiminlə oturub-durur, indi də onlar sağdırlar. Sadəcə qoşulmaq istəmirəm bu söhbətə.

– Yəni bu “Qardaşlıq”, Sizin adınızdan istifadə edənlərin hamısı Rüfət Ağayevin adamları və əməlləridir deyirsiniz…

– “Qardaşlıq”ı deyim sizə. Bir gün “Qardaşlıq” Cəmiyyətindən Ağa, bir gün də ondan əvvəl Tarix adlı bir adam…

Ağa ilə Tarix Etibarla Rahimi azad etmək xahişi ilə yanıma gəldilər

– Sonra həbsxanada öldü…

– Bəli, Tarix sonra həbsxanada öldü. Gəldilər mənim yanıma bir xahişlə. Moskvada, “Lefortovo” həbsxanasında olan Rahim Qazıyevi, Etibar Məmmədovu azad etməyi xahiş etdilər. Kömək istəyirdilər məndən.

– Həmin Ağagil?

– Bəli. Ağa deyir, biz Bobkovla danışmışıq. Bobkov da KQB-nin sədri Kryuçkovun birinci müavini idi. Bobkov Azərbaycanda istintaq komissiyasına nəzarət edən adam idi. Bir incə məqam var, indi onu da deyəcəyəm sizə. Dedim, sən hara, Bobkov hara, Ağa? Sən haradan gedib ora çıxmısan? Dedi, hə, getmişəm. Dedim, düz deyirsən? Dedi, bəli. Xüsusi telefonlar vardı, “VÇ”, götürüb dedim, “məni Bobkovla birləşdirin.” Telefonun dəstəyini Bobkov götürdü. Dedim, bu, bu, adamlar sizin yanınıza xahişlə gəliblərmi? Dedi, bəli. (Uzun pauza…) “Bəli” sözünü o idarədə elə-belə demirlər. O hara, bunlar hara? Uyğun gəlmirlər axı bir-birilərinə. Bu sözdən sonra mən başa düşdüm ki, burada nəsə dolaşıq məsələlər var. Onda mən qərara gəldim ki, Rahim Qazıyevi və Etibar Məmmədovu türmədən çıxarım. Belə qərara aldım.

– Maraqlı gəldi mənə. Yəni onlara bir təhlükəmi hiss elədiniz?

– Hər şey ola bilərdi.

– Onları orada öldürə bilərdilər?

– Mən onu demək istəmirəm, ancaq hər şey ola bilərdi. Ondan savayı, hara gedirdim – fabriklərə, zavodlara – fəhlələr yaxınlaşıb deyirdilər ki, qurban olum, Etibar Məmmədovu azad edin, nə olar. “Simpatiçnı” oğlan idi, hörmət edirdilər ona. Ancaq çox radikal idi.

“Lefortovo” məhbuslarını mən buraxdırmışam

– Ayaz müəllim, o zaman “Lefortovo” məhbuslarının buraxılmasında Sizin rolunuzmu var? Beləmi demək istəyirsiniz? Onları Sizmi buraxdırmısınız?

– Bunu mən eləmişəm, özü də klassik formada. Qorbaçovun yanında keçirilən iclasların birində mən durub çıxış etdim və iki məsələni müzakirəyə çıxardım. Biri, dedim ki, Mərkəzi Televiziya Azərbaycanda olan məsələləri düzgün işıqlandırmır, obyektiv vermir. Əgər bizim işimiz, rolumuz varsa, biz də Mərkəzi Televiziyaya maya qoyuruqsa, o zaman gəlin, bizim payımızı ayıraq, biz o proqramları özümüz idarə edək. Axı biz bura pul veririk. Bizim pulumuza bizi söyürlər, elə şeymi olar? Mixail Qorbaçovun qarşısında ikinci məsələni də qaldırdım. 80-100 nəfər adam həbs olunmuşdu texniki personalla birlikdə. Ona SSRİ KQB-sinin təcridxanasında müttəfiq respublikalar üçün prezident hazırlama kurslarının açıldığını dedim. Bu 6 aylıq kursları Zviad Qamsaxurdiya keçdi…

– Çox maraqlı bir şeydir…

– Və sonra Gürcüstanın prezidenti oldu.

– Zviad Qamsaxurdiyanı da onlar həbs etmişdilər…

– O biri kolleqamız Ter Petrosyan. (Gülür…) O da eyni qaydada Ermənistanın prezidenti təyin edildi.

– Bütün bunları Qorbaçova deyirsiniz…

– Hə. Təkcə Qorbaçova yox e, bütün zala deyirəm: “Mənə bircə o qalır deyəm ki, burada bizim respublikadan iki nəfər adamımız həbsdə saxlanılır. Hətta 3 nəfər – Xəlil Rza da.”

– Xəlil Rza da var idi, Məhəmməd Hatəmi də var idi – bir neçə nəfər daha var idi.

– Davam etdim: “Bu adamların imkanı var ki, onlar da prezident olsunlar.” Və onların adlarını çəkdim: “Diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm ki, rəsmən DTK sədri Kryuçkova müraciət olunsun və o adamlar Azərbaycana təhvil verilsin. Onlar Azərbaycan vətəndaşlarıdır və mühakimə olunmalıdırlarsa, sovet qanunları əsasında Azərbaycanda mühakimə olunmalıdırlar.” Elə də oldu. İkisi də qayıtdı. Qayıdanbaşı onlar çox narahat idilər ki, sentyabr ayındakı seçkilərə çatmayacaqlar.

Rahim Qazıyevin də, Etibar Məmmədovun da deputat mandatlarını mən qoydum seyfə…

– Yoxsa onu da Siz elədiniz?

– Mən elədim. İkisinin də – Rahim Qazıyevin də, Etibar Məmmədovun da deputat mandatlarını mən qoydum seyfə ki, xatircəm olun, buradadır, darıxmayın…

– Allah, Allah – indi burada mən belə deməyim, nə deyim? Deməli, Siz…

– (Ayaz Mütəllibov əlini atıb konfet qabından bir şokolad götürür və and içir…) Bax, bu bərəkət haqqı…

– Deməli, Siz adamları “Lefortovo” həbsxanasından gətiribsiniz parlamentə?

– Hə, hə, bəli, mən eləmişəm.

– Niyə elədiniz ki?

– Mənə onlar lazım idi Bakıda, parlamentdə. Biz demokratiyadan danışırıq. Küçələrdə şuluqluqla məşğul olmaqdansa…

– İstəyirdiniz ki, demokratik müxalifət gəlsin parlamentə?

– Bəli, nə sözün var, gəl parlamentdə deginən. Döşə, nə istəyirsən elə. Buyurun, demokratiya olsun.

– Nə yaxşı prezident olubsunuz, Ayaz müəllim.

– Hə, görürsünüz, siz indi dinləyirsiniz. İndi mən böyük bir auditoriya yığsam, bir-bir məqamları açıb desəm, nələr olar?

– Siz bizə açın, bəzi məqamları açın.

– Açdım da… (Gülür…)

– Beləcə, aydın oldu ki, bu “Qardaşlıq” Cəmiyyəti Ayaz Mütəllibovla bağlı olmayıb, eləmi?

– Yox.

– Bunlar nə ediblərsə, hamısı Sizin adınıza yazılıb?

– Bəli. Düz yazılmayıb, düz yazılmayıb. Zərrə qədər.

– Burada bir sual var, bilmirəm, bu, Sizə nə dərəcədə uyğundur, amma yazılıbsa vermək istəyirəm. Ceyhun Bayramlı yazır ki, uğursuz Daşaltı əməliyyatına görə faktiki Ali Baş Komandan vəzifəsi daşıyan adam kimi özünüzdə günah payı hiss edirsinizmi?

– Mən onu bilirəm ki, Daşaltı əməliyyatı haqqında ermənilər əvvəldən bildilər. Bizimkilər bu haqda ermənilərə xəbər verdilər. Mənə belə danışıblar.

Azərbaycanı heç kim məğlub edə bilməzdi, əgər…

– O problem də var idi, eləmi? Bizdə planlar cizilirdi, erməni xəbər tuturdu. İçimizdə xainlərmi olub?!

– (Ayaz Mütəllibov sağ əlinin şəhadət barmağını alnının ortasına qədər qaldırır və təsdiqləyir…) Belə… Belə… Azərbaycanı heç kim məğlub edə bilməzdi, əgər içəridə satqınlar olmasaydı. İnanın mənə!

– Bunun qarşısını ala bilmədinizmi?

– Necə alaydım? Bunların alınlarına yazılıb bəyəm xain olduqları?

– Amma Ayaz müəllim, DTK var, Daxili İşlər Nazirliyi var…

– Nə DTK-dan danışırsınız, aləm qarışmışdı bir-birinə… İnzibati orqanların heç biri işləyə bilmirdi, onlar iş qabiliyyətlərini itirmişdilər. Onları eşidən yox idi. Bakıda toy-bayram edən qüvvələr var idi. Müxalifət həmçinin… Yanvar hadisələri ərəfəsində Bakını idarə edən biz de-yil-dik! Biz de-yil-dik! Yəni hakimiyyət deyildi!

– Bəs kim idi?

– Xalq Cəbhəsi! Xalq Cəb-hə-si!

Araz Əlizadənin təklifi başına dəysin…

– Amma Siz Milli Müdafiə Şurası yaratmadınızmı, Ayaz müəllim?

– Milli Müdafiə Şurasını mən yaratdım, sonra gördüm ki, yox e…

– Nemət, Rahim Qazıyev, Etibar Məmmədov…

– Adə yox e, Araz Əlizadənin təklifi idi…

– Araz Əlizadə…

– Araz Əlizadənin təklifi idi. Təklifi də başına dəysin…

– Niyə?

– Təklifi idi, dezorqanizatsiya, destabilizatsiya. Mən bunlara bir dəfə dedim ki, siz tarixşünassınız, hamınız namizədlik işində yazmısınız, lap Elçibəyin özü də yazıb: “Sov İKP KP MK 22-ci qurultayı qərara aldı ki…” Bunları hamınız yazmısınız. Bizə irad tutursunuz, ancaq özünüzün qolunuz var. Ki, bu işləri siz görəcəksiniz, yoxsa sizə namizədlik bileti verən kim idi ki? Elmi işçilərin işlərindən söhbət gedirdi. Destabilizatsiya, dezorqanizatsiya – bunlar bolşeviklərin 1917-1918-ci illərdə apardıqları mübarizə metodu idi. O zaman onların devizi bu idi: “Hakimiyyət üçün nə qədər pisdirsə, bizim üçün o qədər yaxşıdır.” Dedim, bu yolla gedirsiniz siz, ancaq yolunuz pis olacaq. Mən açıq dedim da, dedim…

Mən vicdanlı adam olmuşam

– Əbülfəz bəyin Mirşahinə maraqlı bir müsahibəsi var, orada deyir ki, fağır bir prezident tapmışdınız, sağdan da döşəyirdiniz, soldan da. Mən baxıram dediklərinizə, elə Siz də fağır olubsunuz, Ayaz müəllim.

– Mən vicdanlı adam olmuşam, vicdanla işləmişəm, vicdanla rəftar eləmişəm. Bir azərbaycanlı olaraq azərbaycanlı qardaşlarımıza hörmət eləmişəm. Mən regional məsələlərdir, yerlibazlıqdır – bunları qətiyyən qəbul edən adam deyiləm. Mən “haralısan” sualını soruşmağa xəcalət çəkirəm. Əşşi, nə haralısan, azərbaycanlıyam mən! Qurtarın!

– O məsələ ilə bağlı suallar da var və onları verəcəm. Ayaz müəllim, ən ağır faciələrdən biri Xocalı faciəsi haqqında suallar var. Bu da Sizin dövrünüzə və çox ağır zamanlara təsadüf edir. Bu da Sizin dövrünüzdə olub.

– (Gülümsünür…) Bilirsiniz, niyə gülümsəyirəm? Görəsən, məndən sonra da prezidentlərə bu cür yanaşacaqlar? Prezident olmusunuz, deməli, günahkarsınız. “Sizin vaxtınızda olub” – bu nə cür kəlamdır, bunu necə qəbul etmək olar?

Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyini təmin edən mən oldum

– Ayaz müəllim, amma razılaşın ki, bütün məsuliyyət dövlət rəhbərinin üzərindədir.

– Orası düzdür, ancaq çox böyük həvəslə biz ən xırda məsələləri axtarırıq. Mənim işlərimə maraq yetirənlər çoxdur. Halbuki mən o qədər də işləmədim, heç mənə macal vermədilər işləməyə.

– İşləmədiniz, amma bütün taleyüklü məsələlər də Sizin dövrünüzdə oldu. Həm müstəqillik, həm bayraq…

– Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyini təmin edən mən oldum.

– Onlar da yazılır. Müsbət də yazılır. Məsələn, bayraq Sizin dövrünüzdə qəbul olunub…
– Az danışılır… İndi-indi dillər açılıb, indi deyirlər… Bu vaxta qədər ilk prezidentin kim olduğunu da demirdilər.

– Ola bilər, amma mən bütün fəaliyyətim boyu bir jurnalist olaraq həmişə onu qeyd etmişəm.

– Siz ziyalı adamsınız.

– Ankarada mən tələbə idim. Orada biz Sizinlə görüşmüşük. Hətta o zaman orada mən jurnal çıxaranda, yadımdadır, Sizin və Elçibəyin şəkillərini Azərbaycanın 1-ci və 2-ci prezidentləri olaraq yanaşı qoymuşdum və bu, böyük söz-söhbətlərə səbəb olmuşdu. Kimin xoşu gəlsin, kimin gəlməsin, Siz Azərbaycan xalqının birinci prezidentisiniz.

– Düzdür.

– Bu, tarixdir və bu tarixi də kimsə poza bilməz. Bu tarixi bu gün pozanlar da sabah bununla barışası olacaqlar.

– Düppədüz deyirsiniz.

– Cavid Zülfüqarlı soruşur: “Ayaz bəy özünü Xocalı faciəsinin günahkarı hesab edirmi?”

– Yox.

– Səfər Cavadov Xocalıdandır, yazır: “Xocalıya hücumun olacağı barədə kəşfiyyat məlumatlarının olduğu deyilir. Bu, nə dərəcədə doğrudur? Sizin bundan məlumatınız olubmu? Nəzərinizə çatdırım ki, bir xocalılı olaraq sizi günahkar bilirik.”

– Vaxt gələr, günahkarlar aşkara çıxar. Vaxt gələr… Bunlar üçün mən deyirəm, çünki bunlara inanmayan adamlar da az deyillər. Necə yəni, belə çıxır ki, Xocalı hadisələrini mən törətmişəm?

– Sizin məlumatınız vardımı?

– Mənim əleyhimə olan tədbir idi…

– Elə Xocalı faciəsinin nəticəsində də Siz hakimiyyətdən getdiniz.

– Hə…

– Deməli, həm də plan olub?

– Mən oturdum, düşündüm, öz-özümə sual verdim ki, sən indi nə qoyub nə axtarırsan, bunlar qan-qan danışır. Sənin nə imkanın, nə canın var ki, bu səpkidə işlərin öhdəsindən gələsən. Kimsə baltanı qaldırıb mənim boynumun üstündə. Mən bu ərəfədə Ali Sovetin binasından çıxa bilərdim. Bir kopayoğlu da mənə dəyməzdi. Ancaq sonra hansı təxribatları edəcəkdilər. Çünki birinci provokasiya baş tutmadı. İkinci variant daha dəhşətli təxribat çıxa bilərdi ortaya. Ona görə mən dedim, bu, mənim meydanım deyil. Öz ailəmi, öz taleyimi naməlum bir vəziyyətə bağladım.

– Siz 15 maydan danışırsınız…

– Hə, istefa verdiyim gündən.

– 15 mayla bağlı suallar olacaq. Türkiyədə yaşayan professorlarımızdan Toğrul İsmayıl soruşur: “Ayaz Mütəllibov 26 fevralda Xocalıda yaşananları niyə xalqdan gizlətdi? Niyə oraya yardım edilmədi? Buna görə məsuliyyət hiss edirmi?” Burada təbii ki, sizin tərəfdarlarınızdan Rüfət Sahiboğlu onlara cavab veriblər, Cəbhə hakimiyyətini də Kəlbəcərə görə ittiham ediblər, amma Toğrul İsmayıl onu soruşur ki, Xocalıda yaşananlar niyə xalqdan gizlədildi? Deyəsən, ilk vaxtlar informasiya elə olmuşdu, eləmi? İki nəfərin öldürüldüyünü demişdilər…

– O informasiyanı Şahin Musayev açdı. Günlərin bir günündə hansısa müxbir sual verib ki, bəs, kimsə deyib ki, Xocalıda 2 nəfər həlak olub.

– İlk informasiya deyəsən elə olmuşdu.

– Bəli. Və bu sözün müəllifi aşkara çıxdı. Şahin Musayevdən bunu soruşanda Şahin dedi ki, mən demişəm o informasiyanı, prezidenti narahat etmək istəməmişəm. Şahin Musayev.

– Sizi narahat eləməmək üçün?!

– Bəli.

– Yəni Sizə ilk informasiya elə verildi ki, ölənlər 2 nəfərdir?

– Mənə belə dedilər ki, 2 nəfərdir. Mənə yox e, mənə heç çatmadı. Deyim də sizə, elə birinci gün ki xəbər çatdı, Daxili İşlər naziri Tofiq Əhmədov və Təhlükəsizlik naziri İlhüseyn Hüseynov pərişan vəziyyətdə yanıma gəldilər. “Nə olub?” dedim, cavab verdilər ki, bəs deyirlər, Xocalıda böyük hadisə baş verib. Ölüm hadisəsi. Mən soruşdum ki, nədir, kimlərdir, nə ölüm hadisəsidir, neçə nəfərə aiddir bu, dedilər, biz indi araşdırırıq. Bu söhbət saat 11-ə işləmiş olub.

– 27-si səhər, eləmi? Hadisə baş verəndən sonra?

– Bəli. Dedim, gedin, araşdırın, gəlin. Yəni bunlar heç nə bilmirdilər, iki nazir, ikisi də xəbərsiz idilər.

– Ramin Mahmudlu soruşur: “Xocalı haqqında məlumatları, sirrləri varsa, bizimlə bölüşsün.”

– Yox.

– Qalıbmı sirr?

– Yox, yox, yox… Sirr olsaydı, danışardım sizə. Mənim personal sirrim olmayıb. Mən açıq adamam. Sözü düz deyənəm. Kinli adam sirli olar, sirr saxlayar. Məndə yoxdur.

– Kinli deyilsiniz…

– Kinli deyiləm…

– Nifrət eləmirsiniz…

– Yox, yox… O da mənim nöqsanlarımdan biridir – elə hesab edirlər. Hörmət edən insanam.

– Burada Hacı Əbdülün maraqlı bir fikri var. Bu yaxınlarda “Azadlıq salnaməsi”ndə Pənah Hüseynlə Hacı Əbdül debata çıxmışdılar. Bilmirəm, ona baxdınızmı?

– Eşitdim…

– Əbülfəz Elçibəylə söhbətini danışır. Biz Hacı Əbdülün dediyini sonra youtube-dən də tapdıq, həqiqətən də var imiş. Hacı Əbdül deyir ki, Əbülfəz Elçibəy dedi ki, Ayaz Mütəllibovun Xocalı məsələsində günahı yoxdur. Tamerlan Qarayevin bir az, Tahir Əliyevin də bir az günahı var. Bu, nə deməkdir? Siz bu fikirləri necə qəbul edirsiniz?

– Bu sözləri kim deyib?

– Hacı Əbdül deyir ki, bu sözləri Əbülfəz Elçibəy prezident olanda deyib.

– Deyib deyib də. Bu sözlərə əlavə heç nə deyə bilmərəm. Deyib, həqiqəti deyib yəqin ki.

– Ümumiyyətlə, bu Tamerlan Qarayev Sizin adam idi, yoxsa AXC-nin adamı idi? Bəzən deyirlər, Ayaz Mütəllibovun komandasında olub?

– Mən kadrlarla işləyirdim. Mən yeni bir dövlət qururdum. Yeni bir dövlət qururdum! Mən Tamerlan Qarayevi gənc olduğuna görə irəli çəkdim. Dedim, sən “simpatiçnı” oğlansan, get, özünə bənzər kadrları Azərbaycanda tap gətir, onları işlə təmin edək. Biz yeni bir dövlət qururduq. Bu idi çalışdığım.

– Ayaz müəllim, bayaq biz noyabr hadisələrindən danışdıq. Orada Araz Əlizadənin bir “qara qutu” söhbəti var.

– Çox adam deyə bilər ki, Ayaz Mütəllibovla nədənsə danışıblar, ancaq mənim yadımda elə bir şey yoxdur. Mənim heç imkanım da yox idi ki, bu cür söz-söhbətlərə qoşulum. Bunlar qeyri-rəsmi olan söhbətlərdi. O, hansısa komissiyanın üzvü idi. Sırf mənim hansısa komissiyam olsaydı, mən bilərdim nədən söhbət gedir. Bu bir. İkincisi, Monrealın adını mən bu yaxınlarda eşitmişəm.

– Bəli. Araz Əlizadə ora aparmaq istəyib “qara qutu”nu, Siz də deyibsiniz ki, yox.

– Araz Əlizadə hara, Monreal hara, başa düşmürəm. O zaman elə şərait yaranmışdı ki, biz SSRİ-nin tərkibində idik, burada özbaşınalıq ola bilməzdi. Başqa tərəfdən, həlak olanların sırasında rus generalları vardı – ruslar, qazaxlar vardı. Belə olan halda nə etmək olardı?

– Yəni “qara qutu”nu ayrıca götürüb kiməsə vermək olmazdı deyirsiniz, istintaqın işlərinə mane ola bilərdi?

– Əlbəttə.

– Səbirə Mahmudovanın bir neçə sualı var: “Viktor Polyaniçkonun Dağlıq Qarabağdakı fəaliyyəti onu razı salırdımı?”

– Bəli.

– “Ayaz müəllim niyə bir dəfə də olsun Qarabağ camaatı ilə görüşə gəlmədi və Ağdamda yaratdığı səlahiyyətli nümayəndəlik onu qane edirdimi?”

– Mən Xocalıda görüş aparmışam. Konkret olaraq orada yüngül sənayeyə aid olan fabriklərin açılışında – mitinqdə iştirak etmişəm. Xocalının inkişaf etməsi üçün əlimdən gələni eləmişəm. Nazirlərə bilavasitə tapşırıqlar vermişəm. Hətta bir hadisəni sizə danışmaq istəyirəm. Bir dəfə gözümə bir yazı sataşdı. Sən demə, bu, keçmişdə Qarabağda vuruşan bir erməninin şikayəti imiş. Özününkülərdən, Yerevanda olan ermənilərdən şikayətlənir, onları tənqid edirdi. Bizi də pisləyirdi. Azərbaycanlıların xarakterinə sataşırdı, bəzi məqamlarda deyirdi: “Baxın görün, bunlar necə millətdir ki, Mütəllibov kimi prezidenti başlarında saxlaya bilmədilər.” Bunu erməni deyir. Ancaq məni bu illər boyu elə hey arayıblar, sancıblar. Mən orada günahkaram, mən burada günahkaram. Nə qədər paxıllıq etmək olar?

– Yox, Sizin haqqınızda çox yaxşı sözlər söyləyənlər də var. Onları da mən Sizə deyəcəyəm. Məsələn, keçmiş Təhsil naziri, bizim çox görkəmli ziyalılarımızdan biri Firudin Cəlilov yazır: “Ayaz müəllim müstəqillik aktına, latın əlifbasının qəbuluna imza atan və müstəqil Azərbaycanın ilk prezidentidir. O, məni Təhsil nazirinin müavini vəzifəsinə təyin etmişdi. Parlamentə ilk demokratik seçki onun vaxtında olmuşdu. Əvəz bəy, ona mənim salamımı çatdırın.”

Mühafizəçi dedi ki, Siz elə bil ki, robotsunuz

– Salamını qəbul edirəm.

– Məsələn, Sabit Arifoğlu deyir ki, 28 may və müstəqillik aktına imza atan Azərbaycanın dövlət başçısı. Fəqani Hüseynov yazır ki, Ayaz Mütəllibov gözəl şəxsiyyət və gözəl insandır. Rüfət Sahiboğlu yazır ki, kim necə düşünür düşünsün, bu kişinin qədri hələ çox sonralar bilinəcək. Bu adam millətinə pis olmayıb, sadəcə pis və qarışıq vaxta düşüb. Özü də qaldı, bilmədi neyləsin.

– Düzdür.

– Mələk Babayeva soruşur: “Hər ikinizi salamlayıram. O düzdür ki, hörmətli Ayaz bəy asudə vaxtlarında həmişə balıq tutmağa gedir? Söylənilənlərə görə, balıq tutmaq həvəskarıdır.”

– Yox, yox. Bir dəfə də balıq ovuna getməmişəm. Ancaq mən deyim kim həvəskarı idi – Bağırov Kamran Mamedoviç.

– Bəlkə onunla qarışdırıblar?

– O, beşinci gün gələrdi. Qayalıqda özünü yerbəyer edərdi. Tilovla balıq tutardı. Mən isə bir dəfə məni qoruyan cangüdənlərdən, milis işçisindən soruşuram: “Cavan oğlan, məni görürsən də, mən hər gün burada yaşayıram. Mənim yaşayışıma nə qiymət verərsiniz.” O zaman siqaret də çəkirdim. Dedi ki, Ayaz müəllim, siz yaşamırsınız ki.

– Niyə elə dedi ki? Necədir gündəlik yaşamınız?

– Yaşamırsınız dedi, burada da işləyirsiniz. Gecə-gündüz işləyirdim. Deyir, Kamran Bağırov gəlib balıq ovunda iştirak edirdi, Vəzirov şahmat oynayardı, şahmat həvəskarı idi, velosiped sürərdi. Bunları mənə o mühafizəçi danışırdı. Deyirdi ki, Sizin nə ondan, nə də bundan həvəsiniz yoxdur. Siz elə bil ki, robotsunuz, robot. Portfel qoltuğumda, şənbə günü gecəyə yaxın və bazar ertəsinə qədər istirahət etməyin əvəzinə işləyirdim. Sənədlərə baxır, izləyirdim. Nə isə…

– 1992-ci ilin 14 may hadisələri ilə bağlı da suallar var. Jurnalist İlqar Salmanov yazır: “1992-ci ilin mayındakı tarixi addımı bu gün olsaydı, eynilə təkrarlayardımı?” Bu hadisə ilə bağlı suallar var. Məsələn, Bəxtiyar Hidayət yazır: “Ayaz müəllim rus ordusundan bizim xeyrimizə yaxşı istifadə etdi. Hərbi əməliyyatı mənim gözlərimin önündə olub. Rus vertolyotları qonşu erməni kəndini – Voskeparı darmadağın etdi. Başsız qalmış rus ordusundan istifadə çox gözəl siyasət idi. Amma sonra rus ordusu çıxarıldı ki, burada da qaranlıq bir məqam var. Sərhəd kəndlərindəki rus ordusu – hansı ki ermənilərə divan tuturdu – məhz 6 mart Ayaz müəllimin vəzifədən getməsi ilə kəndləri boşaltdı. Camaat qaldı erməni basqınlarının altında. Amma rus ordusu Bakıdan 1992-ci ilin avqustunda çıxdı. Yəni Ayaz müəllimin gedişi ilə sərhədləri tərk edən rus ordusundan Ayaz müəllim getməsə nə qədər istifadə edə bilərdi? Burada bir xəyanət vardımı?”

– Var. Rus qoşunlarının Azərbaycandan rədd olunması bizim demokratik qüvvələrin işi idi. Parlamentdə, Ali Sovetdə qərar qəbul olundu. O qərara əsasən, yabançı ölkələrin qoşunları Azərbaycanda qala bilməzdi.

– Bu qərar yanlış idimi deyirsiniz?

– Bəli, yanlış idi.

Rus ordusunun Azərbaycandan çıxarılması yanlış idi

– Yəni rus ordusunun Azərbaycandan çıxarılması yanlış idi?

– Yanlış idi, çünki biz Qarabağı idarə edə bilmirdik, Qarabağda bizim gücümüz yox idi. Yalnız Qarabağda komendatura yarada bilmişdik. Onların hesabına biz hərbçiləri dolandırırdıq. Dolandırırdıq deyəndə, işlədirdik. Onları çıxarmaqla nə udduq biz? Azərbaycandan rədd elədik…

– Amma belə bir fikir var ki, 100 ildən çox Azərbaycanda olan rus ordusunu ilk dəfə çıxardıq və bu, Azərbaycanın müstəqilliyinin qarantı oldu. Məsələn, Rahim Qazıyev deyir ki, rus ordusunu Azərbaycandan mən çıxarmışam. Amma təbii ki, bu, Elçibəy dövründə baş verib.

– Nəticəsi nədir? Nəticəsi bu siyasətlə 20 faiz torpaqların itirilməsidir? Mən müstəqiləm…

– Onun təsiri oldumu?

– Əlbəttə.

– Rus ordusunun çıxarılmasının bizim torpaqların itirilməsinə bir təsiri oldumu?

– Əlbəttə! Bilavasitə!

Danışmışdım, Qarabağ Azərbaycana qaytarılacaqdı!

– Ayaz müəllim, belə fikirlər var, çoxdur. Hətta bəzi əfsanələr, rəvayətlər gəzir. Məsələn, Səbirə Mahmudova soruşur: “Doğrudurmu ki, 14 mayda Mütəllibov hakimiyyətə gəlsəydi, Şuşa geri qaytarılacaqdı. Bu, hansı şərtlər daxilində olacaqdı?” Eşitmişəm ki, o zaman 4-cü ordu ilə, Popovla, rus ordusu ilə hansısa danışıqlar gedib və hansısa torpaqlar işğaldan azad olunacaqmış. Və Sizin gedişiniz buna çox maneə olub.

– Bəli. Olub. Qarabağ ümumiyyətlə, qaytarılacaqdı Azərbaycana. Dəqiq. Mən danışmışdım. Bəzi azərbaycanlılar rus generallarından soruşurdular ki, siz bizə kömək edəcəksinizmi? Onlar cavab verirdilər ki, biz kömək edəcəyik, amma prezident Mütəllibova. Biz Azərbaycandan çıxırıq və bu məsələni öhdəmizə götürürük. Qarabağı qaytaracağıq sizə, birinci növbədə isə Xocalını. Bunu deyim kim mənə danışmışdı – Təhmasib. Eşitməmisiniz belə bir adam?

– Təhmasib Novruzov? Ağdamlı.

– Hə. Ağdamlı.

– Var, tanıyıram. İctimai fəaldır.

– O danışıb. Ondan mənə istinad edərək soruşmaq olar.

– Təbii ki, soruşmaq olar. Təhmasibi tanıyıram.

– O danışdı mənə. O dövrün hadisələrini o dedi. İsa Qəmbərə zəng elədi, dedi, toxunmayın Ayaz Mütəllibova, o danışıbdır, mən hər şeyi deyə bilmirəm. Məni gözləyin, mən gəlirəm.

– Təhmasib Novruzov deyib İsa Qəmbərə?

– Bəli.

– Sizin özünüzün rus ordusunun generalları ilə belə danışıqlarınız var idimi? Konkret Sizə bir vəd verilmişdimi? Bir planınız var idimi?

– Mənə hörmət edən qüvvələr var idi. Birinci elə rus hərbçilərini nəzərdə tuturam. Onlar könüllü olaraq mənə xidmət etməyə hazır idilər. Bilirsiniz niyə? Rus milləti olaraq mənə etibar edirdilər. Mən buradakı rus xalqının təhlükəsizliyinin qarantı idim. Bunu Moskva bu gün də bilir. Mütəllibov belə ad qazanıb rus xalqının içində. Rus xalqı bizə heç bir pislik eləməyib.

Moskva bir şey istəyir bizdən…

– Bu gün də rus xalqının, Moskvanın Sizə etibarı var, deyirsiniz?

– Yəqin ki, var. Mən pis deyə bilmərəm. Ancaq rus millətinə gəldikdə, hərbçilər həmçinin – indi də söz-söhbətlər gəzir. İndi də məndən soruşurlar: “Ayaz müəllim, bu Moskva bizdən nə istəyir?” Deyirəm, oğul, Moskva səndən heç nə istəmir. Moskvada hər şey var. Moskva bir şey istəyir: sizin ərazinizdən Rusiya Federasiyasına xəta gəlməsin! Bunu istəyir Moskva. Siz də bunu təmin edə bilmirsiniz.

– Bizdən onlara nə xəta gedə bilər ki, Ayaz müəllim?

– Kimə?

– Rusiyaya.

– Heç… Ancaq soruşurlar. Kimsə bu sözləri yayır ki, ruslar belə, ruslar elə. Mən kitabların birində misal olaraq yazmışam ki, SSRİ-də ən bədbəxt və kasıb gündə olan xalq rus xalqı idi. Rus Bakıda həmşəri hamballarını əvəz etdi.

– İşləməyi deyirsiniz? Bakıda gəlib işləməklərini?

– 5-6-cı mərtəbələrə yük qaldıranlar azərbaycanlılar deyildi ki, ruslar idi. Bu axmaq Jirinovski bir dəfə dedi ki, ruslar imperiya xalqıdır. İmperiya xalqı belə yaşamaz – donuz kimi. Ən aciz millətdir ruslar. Onların rəhbərlərinə mən irad tuturdum. Bəsdir araq idiniz, öz xalqınıza hörmət edin. Baxın, görün sizin qızlarınız nə ilə məşğuldur? Rus belə gəldi, rus belə getdi. İndi sual çıxır meydana. Son zamanlar çox müzakirə olunur, Rusiya faktoru belə gəldi, Moskva faktoru elə getdi müzakirələri olur – yenə də “çevir tatı, vur tatı”… Azərbaycanda Moskva xofu var, ancaq konkret bu xofun nə olduğunu kimsə deyə bilmir. Bu xof nədən ibarətdir? Nədən qorxursunuz siz? Biz gələcəyimizi necə quracağıq? Müstəqilliyimiz şərti bir şeydir. Xahiş edirəm, belə dediyimə görə məndən inciməyin. Çünki indiki zəmanədə…

– Müstəqilliyimiz şərtidirmi deyirsiniz?

– Hə. Bu hadisələrdə müstəqilliyi əldə edib saxlamaq çox müşkül məsələdir. Ona görə məndən soruşanda deyirəm ki, azərbaycanlı qardaşlarıma aiddir bu sözlər. Qarşıdurmaya gətirən söz-söhbətləri bir kənara buraxın.

– Rusiya ilə qarşıdurmaya gətirən sözləri deyirsiniz, yoxsa ümumiyyətlə?

– Ümumiyyətlə. Böyük dövlətlərdən söhbət gedir. Onların münasibətləri bilavasitə bizə də təsir edir. Biz gərək xalq kimi özümüzü elə bütöv tutaq ki, bilsinlər ki, Azərbaycanda xalq var. Və kimsə, hansısa niyyətlə soxulmaq istəsə, bilsin ki, qarşısında xalq dayanacaq. Biz bacardığımız qədər gərək xalqımızı birləşdirək. Xalq bir olmalıdır. Elitaya indi ehtiyac var. Elita bu xalqı qabağa apara bilər.

– Varmı Ayaz müəllim? Elə elita qalıbmı ki?

– Pisdir də… Fikir verməmişik, indi başsız qalıb hər şey. Və bu tendensiyalar sönmür. Bu tendensiyalar çox pis tendensiyalardır. Bizi bu cəhətdən birinci növbədə izləyənlər ermənilərdir. Ermənilər çox yaxşı bilirlər bizim siyasətimizi. Bilirsinizmi?

– İçimizdə də çoxdur erməni, eləmi? Var hər yerdə.

– Hə. Var. Olsun, ancaq Azərbaycan iqlimindən çox şey asılıdır. Ermənilər də gic deyillər, nahaq yerə riskə getməzlər.

– 15 may mövzusunu Ağasif Şakiroğlunun sualı ilə bağlayaq: “15 may 1992-ci ildə olan məlum hadisələr yenə yaşansaydı, hansı hadisələr baş verərdi.”

– (Uzun pauza…)

– Belə sualları soruşanlar var…

– Yaxşı olardı. Mən pislik görmürəm. Məsələn, İmaməli Rahmonov, Qurbanqulu Muhammedov – bunlar öz ölkələrini idarə edirlər. Qorxusuz-ürküsüz…

– Yox, Ayaz müəllim, Siz deyəsən məni doğru anlamadınız, mən doğru demədim, 1992-ci ilin 14-15 may hadisələrindəki vəziyyət bir də ortaya çıxsaydı, Siz hansı qərarı verərdiniz? 1992-ci il bir də yaşansaydı, nə edərdiniz?

– (Uzun pauza…) Heç nə. Nə eləməli idim ki? Mən sualınızı tuta bilmədim.

– 14-15 may hadisələri ki baş verdi. Gəldiniz hakimiyyətə, sonra baş verən hadisələr nəticəsində getdiniz, o hadisələr bir də təkrarlansaydı, nə edərdiniz? Yəni yenəmi elə gedərdiniz, yoxsa yox? Onu bilmək istəyirlər…

– Belə olmasaydı, nə olardı? Mən ziyan çəkmiş bir adamam. Mənimlə birlikdə mənim xalqım da ziyan çəkib. Mən eyni vəziyyətdə özümü idarə edə bilməzdim. Yəqin ki, ölçülər qəbul edərdim və yaranmış vəziyyətə ciddi yanaşardım. Hər halda, pis olmazdı, daha da yaxşı olardı.

Vəzirov anasının məzarını görmək istəyir

– Natiq Adilov soruşur: “Vəzirov haqqında fikirlərini eşitmək maraqlı olardı.”

– Vəzirov normal insandır.

– “Rusiyada görüşdülərmi?” – belə bir şey də yazıb. Orada heç görüşünüz oldumu?

– Rusiyada görüşməyinə görüşmüşəm – ad günündə. Moskvada olanda. İki il bundan qabaq. Hərdən bir telefonlaşırıq, söhbətimiz olur. Hərdən bir deyəndə, o mənim ad günümü, mən də onun ad gününü təbrik edirik. Bir-iki sözlə… O, komsomolçudur…

– Heç gəlmir, eləmi? Azərbaycana heç gəlmir?

– Necə gəlsin?

– Bir qadağa-filanmı var? Yoxsa?

– (Pauza…)

– Mən bilən, o, Rusiyada yüksək vəzifədə işləyir axı.

– O məndən xahiş edir ki, Ayaz müəllim, mənə heç nə lazım deyil, mən sadəcə anamın məzarını görmək istəyirəm. Mən də dedim ki, əgər mənim imkanlarım olarsa, mən xahiş edərəm.

– Dedinizmi?

– Kimə?

– Rəhbərliyə.

– Deməmişəm, yox. Deməmişəm.

– Ayaz müəllim, mən hər halda Vəzirovun Azərbaycana gəlməsində qadağanın olduğunu bilmirəm.

– Vəzirovun Azərbaycana gəlməməsi, müəyyən dərəcədə ziyan verir millətə.

– Təbii ki…

– O, qarabağlıdır.

– Niyə gəlməsin ki, təbii ki…

– Niyə gəlməsin ki? Niyə?

– Bəlkə desəniz, sözünüzü eşidərlər?

– Bilmirəm, bu Vəzirov fenomenini kim saxlayıb yüksəklərdə? Prezidentin münasibəti nədir?

– Mən birinci dəfədir ki, Sizdən eşidirəm. Mən elə bilirdim ki, o, normal gəlib-gedir Azərbaycana. Vəzirov Rusiyada da deyəsən, vəzifə daşıyır, eləmi, Ayaz müəllim?

– Yox. Vəzifəsi yoxdur.

– Yəqin ki, artıq təqaüddədir.

– Kitab yazır. Birincisini yazdı, indi ikincisini yazır. Özü də etikanı qoruyan adamdır. Azərbaycanın ünvanına bir dənə mənfi söz yazmayıb. Deyim, yaxşı olardı ki, Vəzirov da vətənə qayıdaydı. Mən bilsəm ki, belə bir meyl var, mən özüm deyərdim.

– Hər halda buradan səslənirik. Yəqin ki, bu sözləriniz də ictimailəşəcək. O zaman da münasibətlər bilinəcək. Amma doğrudan da Vəzirovun Azərbaycana gəlməsində və anasının məzarını ziyarət etməsində nə qəbahət ola bilər ki? Hətta bu, Azərbaycan üçün müsbət imic ola bilər. Məsələn, Ayaz Mütəllibovun Azərbaycana gəlməsinin məncə, Azərbaycana çox xeyri oldu.

– Çox-çox adamlar razı olar. Qohum-əqrəba, tanış-tunuş var. Bura Vətəndir həm də. Yoldaşı da vəfat edib bir neçə il bundan əvvəl. Tək-tənha bir adamdır. Yaşa dolub. Bu gün-sabahlıqdır.

– Bu sözlər elə buradan müraciət kimi qəbul oluna bilər. Emin Ramiz soruşur: “Ayaz müəllimin çətin anlarında vaxtilə hakimiyyətdə olduğu dövrlərdə vəzifə verdiyi şəxslərdən yanında olan oldumu? Bir də, Heydər Əliyev hakimiyyətə gəldikdən sonra Ayaz müəllimin ailəsini “Yaşıl Teatr”ın yanındakı evlərindən çıxaranda yoldaşının Vaqif Axundova xahişinə o nə cavab vermişdi?” Maraqlı bir sualdır.

– Vallah, mənim yadımda deyil, Vaqif Axundova mən…

– Yoldaşınız nəsə deyib, o nəsə cavab verib… Yadınızda deyil?

– Yox. Vaqif müəllimə mən rəğbətlə münasibət bəsləyirəm. O, ağlı başında olan adamdır. Ciddi adamdır. Ancaq yox, deyə bilmərəm heç nə.

– Bəs hakimiyyətdə olduğunuz zaman irəli çəkdiyiniz adamlardan Sizi dəstəkləyənlər oldumu?

– Vaxtaşırı Araz Əlizadə ilə danışırıq. Xeyli müddətdir heç onunla da danışmırıq.

– Araz Əlizadə Sizin dövrünüzdə vəzifədə olmayıb ki?

– Hə, düz deyirsiniz. Demək olar ki, heç kim!

– Yəni etibarlı çıxmadılar, axtarmadılar, aramadılar.

– Bilirsiniz, qorxu var. Bilmirəm niyə, amma çəkinirlər.

– Rafael Mahmudbəyli soruşur: “Xalq kimdir, xalq qoyun sürüsüdür” ifadəsini ona kim və nə zaman demişdi? Belə bir şey xatırlayırsınız?

– (Gülür…) Yox.

Azərbaycan Ordusunun əsasını mən qoymuşam

– Əbil Həsənov soruşur: “Niyə prezident olduğu dövrdə milli ordunun yaradılmasını gecikdirirdiniz?”

– O, isbat edə bilməz ki, mən nəyi gecikdirirdim, nəyi sürətləndirirdim. Ancaq ordunun təşkil olunmasından mən xeyli danışa bilərəm. Azərbaycan Ordusunun əsasını mən qoymuşam və Azərbaycan Ordusunun bütün təminatını mən təşkil etmişəm. 1991-ci ilin dekabrın 8-də 3 slavyan respublikalarının başçıları bir yerdə yığışıb…

– Belovejski sazişi…

– Bəli, SSRİ kimi bir dövləti rədd etdilər. (Gülür…)

– Ayaz müəllim, sanki SSRİ-nin dağılmasını yaxşı qarşılamırsınız. Qalaydımı SSRİ deyirsiniz?

– Yox, demirəm SSRİ qalaydı. Fakt faktdır, bunu dala çevirmək mümkün deyil, ancaq Rusiyanın, rəsmi Moskvanın regionda təsiri çoxdur.

– Təbii ki…

– Ona görə də ehtiyatlı olmaq lazımdır. Ruslar haqqında tənqidi sözlər işlədəndə… Onlar oturub səfirlikdə qeyd edirlər.

– Diqqət edirlər hər şeyə, eləmi?

– Əlbəttə. 100 faiz. Mən ehtiyat edərdim. Belə demək mümkündürsə, Azərbaycanın nöqsanı ondan ibarətdir ki, biz iki daş arasında qalmışıq. “Hara gedək?” məsələsi var. Qərbyönümlü istiqamətəmi və yaxud da şimal istiqamətinəmi?
– Hara gedək, Ayaz müəllim?

– Bax bu, önəmli məsələdir? Sual önəmli sualdır.

– Şimalamı gedək deyirsiniz?

– Mən istərdim ki, indiki siyasət davam olunsun. Azərbaycanın müstəqilliyi təmin olunur indinin özündə.

– İndiki siyasət deyirsiniz, hazırkı siyasət.

– İlham Əliyev atasından miras qalmış borcunu – bu siyasəti xalq qarşısında yerinə yetirir. Ancaq elə situasiya yarana bilər ki, seçim qarşısında qala bilərsən. Onu gözləmək lazımdır. Onu bilmək lazımdır.

– Seçim qarşısında qalsaq, neyləyək? Avropa dedi, ya biz, ya onlar.

– Hə. Görürsünüz?

– Zatən də deyirlər.

– Deyirlər.

– Bəzi beynəlxalq quruluşlar onu şərt kimi qoyurlar.

– İzləmək lazımdır. Görəsən bu qarşıdurma nə ilə nəticələnəcək? Qərb-Şərq qarşıdurması.

– Şükür Cəlilov soruşur: “Mən bu insanın qapalı olduğunu hiss edərək hələ də Heydər Əliyev rejimindən çəkindiyinə şübhə etmirəm – Sizi deyir – əks təqdirdə onu Bakıya buraxmazdılar. Onun hansı şərtlərdə Bakıya buraxılmasını İlham Əliyev, Putin, bir də özü bilir.”

II hissənin sonu

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin

1.3K dəfə oxunub

GÜNDƏM / MANŞET / QAYNAR QAZAN / XuralTAC

“Qaynar Qazan”da Azərbaycanın birinci prezidenti Ayaz Mütəllibov (I hissə): “Çingiz Mustafayevi arxadan vurub öldürdülər!”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 6 Noyabr 2018

Azərbaycanın ilk prezidenti açdı sandığı: “Moskvaya zərrə qədər də güzəştə getməmişəm”

İlk prezident “Qaynar Qazan”da

Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibovla “Qaynar Qazan”da müsahibə götürmək ilk günlərdən planımızda vardı. Bunun üçün siyahımızda olan digər siyasi xadimlər kimi, onunla da zaman-zaman əlaqə yaratmağa təşəbbüs etmişdik. Onun köməkçisi (indiki köməkçisi deyil) ilə təxminən il yarım danışıqlar apardıq. Nə etdik, nə dediksə, təsiri olmadı, Ayaz Mütəllibovla xəttə çıxa bilmədik. Nəhayət, əlimizi müsahibə istəyindən üzdük.
Ta… bu günlərə qədər. “Tövbə” Cəmiyyətinin sədri Hacı Əbdülün müsahibəsindən sonra Ayaz Mütəllibovun köməkçisi Qulu müəllim zəng etdi və onunla bəzi məsələlər ətrafında söhbət etdik. Qulu müəllimlə söhbətimiz alındı və bu, Ayaz Mütəllibovla “Qaynar Qazan”da söhbətə qədər irəlilədi və Azərbaycanın birinci prezidenti ilə tarixi bir müsahibə götürdük.
Ayaz Mütəllibov Azərbaycan tarixinin ən ziddiyyətli siyasi liderlərindən biridir. Onun dövrü elə tarixi mərhələlərə düşüb ki, demək olar, çağ dəyişib Azərbaycan. Azərbaycan müstəqilliyinin ən həssas zamanları, eyni zamanda ən böyük faciələri də bu dövrdə yaşanıb. Ən ağrılı zamanlarımız onun dövründə olub. Müstəqilliyimizin demək olar ki, bütün atributlarının onun dövründə qazanmışıq və indi bizə xəyal kimi görünən maraqlı bir demokratiya dönəmi də məhz onun dövründə yaşanıb.
Ayaz Mütəllibov mətbuata hər zaman məsafəli adam olub. Bu məsafə onu daha da uzaqlaşdırıb ictimai-siyasi həyatdan. O səbəbdəndir bəlkə həm də çox az danışıb ilk prezident. Mən onun televiziya kanallarında uzun verilişlərinə heç bir zaman rast gəlməmişəm. Son illərdə bəzi-para verilişlər olub ki, onlar da çox nadirən 1 saatı keçib. Zatən Ayaz Mütəllibovun 1 saatdan çox müsahibəsini seyr etmək mümkün də olmayıb, çünki olmayıb.
Ancaq “Qaynar Qazan” bu nizamı pozdu. Mən biləni, ilk dəfə idi ki, ilk prezident bu qədər kamera qarşısında danışırdı. Həm də təxminən canlı efir kimi. Bilənlər bilir ki, “Qaynar Qazan” elə təxminən canlı kimidir. Biz çəkilişdən sonra çox az dəyişikliklər edirik. Amma Ayaz Mütəllibovla danışanda onun istədiyi dəyişiklikləri edəcəyimizə söz vermişdik. O qədər də etmədi. Və çox uzun – 3 saatdan çox ekran qarşısında suallarımı ona yönəldə bildim.
Təbii ki, Mütəllibovun miqyası çox böyükdür. Onun şəxsiyyətinə və yürütdüyü siyasətə kimin necə baxmasından asılı olmayaraq, Ayaz Mütəllibov bu ölkənin ən kritik zamanlarında bu ölkənin birinci adamı olub. Azərbaycanı ən qarışıq zamanlarda idarə edib. Moskvaya çox bağlı adam olub və çox şeyləri, çox sirrləri bilir. Onunla danışarkən çox şey bildiyini, amma hələ də çox az şey danışdığını hiss etdim. Kaş ki, bütün bildiklərini Azərbaycanın gələcəyi üçün danışaydı da, biz də yorulmadan onu çəkib millətin ixtiyarına verə biləydik.
Daşıdığı tarixi missiya və önəm digər bütün qonaqlarımız kimi, Ayaz Mütəllibova da həssas və diqqətli yanaşmamızı əmr edirdi. Suallar da həddindən artıq çox idi. Təkcə sosial şəbəkələrdən gələn suallar yox, həm də başqa suallar vardı, özümüzü maraqlandıran suallar vardı. Buna görə də Mütəllibova sualları müxtəlif kateqoriyalarda qruplaşdırdıq. Ümumi suallar, 20 yanvar 1990-cı il hadisələri ilə bağlı suallar, 20 noyabr 1991-ci il hadisələri ilə bağlı suallar, 26 fevral 1992-ci illə və 14 may 1992-ci illə bağlı suallar. Təbii ki, Heydər Əliyevlə, İlham Əliyevlə, Mehriban Əliyeva ilə bağlı suallar, eyni zamanda digər maraqlı suallar da vardı və bütün bunları ardıcıl düzmək və yerində istifadə etmək, həm də prezident olmuş bir tarixi şəxsiyyətlə – etiraf edim ki, asan iş deyildi. Həm də bu, mənim Ayaz Mütəllibovla ilk görüşüm idi və mən onu hər zaman qaraqabaq, qaşqabaqlı və bir az da əsəbi görmüşdüm kanallarda. Düşünürdüm və ehtiyat edirdim ki, elə olsa çox çətin olacaq müsahibənin taleyi.
Biz böyük bir binanın foyesində görüşdük Ayaz Mütəllibovla. Foyenin böyük olması səsin bir az dağılmasına səbəb olub – hiss edəcəksiniz. Ayrıca, bizə səs-küy olmayacağını vəd etsələr də, binanın zəngin sakinləri sanki bir az da səs salmaq istəyərcəsinə xüsusi əda ilə səs-küy salmağa çalışırdılar və sağ olsunlar, buna mümkün qədər də nail ola bildilər. Diqqətli tamaşaçılar müsahibə boyu ədalı kabluk səslərini, səs-küylü lift qapılarının cırıltısını və hündürdən danışılan səsləri eşidəcəklər. Görünür, özümüzün keyfiyyətli studiyalarımız olana qədər biz belə məşəqqətlərə dözməliyik. O da olacaqmı, hələ bilinməz…
Ayaz Mütəllibovla qarşılaşan kimi kefini yaxşı gördüm. Ekrandan məni tanıyırdı və çoxdanın tanışı kimi görüşdük və görüşümüz müsahibə boyunca da xoş ovqatla davam etdi. Pozitiv idi. Mən onu nadir hallarda gülən görmüşdüm, müsahibə boyunca mümkün qədər pozitivliyini və gülərüzlüyünü də göstərməyə çalışdı. Təbii ki, verilən ağır suallara o qədər səmimi olacağını heç düşünmürdüm də. Ayaz Mütəllibov başından olmazın fəlakətlər keçən və qarışıqlıqlar içində ömür sürən bir adamdır. Gözü ilə od görüb. Onun tam səmimi olacağını düşünmək bir az da xəyal ola bilərdi, amma ilk müsahibə kimi 3 saatdan çox danışmaq və yorulmamaq özü artıq bir göstərici idi. Ayrıca, Ayaz Mütəllibov elə şeylər danışıb ki, Azərbaycanda aylar boyu müzakirə olunacaq, bilirəm.
Beləcə, sözü çox uzatmadan Ayaz Mütəllibova – Azərbaycanın ilk prezidentinə vermək istəyirəm. Hər şeyi tamaşaçı qərarlaşacaq. Harada səmimidir, harada yox, nələri daha deyə bilərdi, nələri yox – seçim onundur. Elə isə o zaman söz “Qaynar Qazan”ın 52-ci qonağınındır – Ayaz Mütəllibovun…

Əvəz Zeynallı
“Qaynar Qazan”

I hissə

Mən artıq siyasətlə məşğul deyiləm

– Bu gün “Qaynar Qazan” proqramının tarixində çox əhəmiyyətli bir gündür. “Qaynar Qazan”da Azərbaycan Respublikasının birinci prezidenti Ayaz Mütəllibov cənablarıdır. Ayaz müəllim, Türkiyədə maraqlı bir qayda var, orada keçmiş prezidentə hər zaman “prezident”, keçmiş deputata “deputat” və keçmiş nazirə “nazir” deyirlər. Mən də müsahibəmizin gedişində Sizə bəzən “prezident” deyə bilərəm, Sizə prezident deyəndə qəribə hisslər keçirmirsiniz?
– Həyəcanlanıram. Dərhal yadıma çətinliklərim düşür. Ancaq hörmət naminə qəbul olunan adətdir. Mən 1990-cı ilin yanvar ayında böyük bir nümayəndə heyəti ilə Türkiyədə olmuşam.
– Bəli, onunla bağlı da sual var. Sırası gələndə verəcəm. Həddindən çox suallarımız var. Mən əvvəlcə Sizə “Qaynar Qazan”a müsahibə verməyə razı olduğunuz üçün təşəkkür edirəm. Biz çox uzun zamandır ki, Sizinlə müəyyən məsələlərdən danışmaq istəyirdik. Səmimi və bir az qeyri-siyasi. Hərçənd Sizinlə qeyri-siyasi danışmaq elə də mümkün deyil, çünki Sizin bütün həyatınız…
– Yox, mən sizə kömək edərəm, mümkündür…
– Eləmi, lap yaxşı. Jurnalist dostumuz Arzu Zeynallının sualı ilə başlamaq istəyirəm: “Mətbuata niyə çıxmır?”
– Mən?
– Bəli.
– Məni mətbuata çıxarmaq istəyirlər, mən çıxmıram. Zəng edirlər, bəzən inciyirlər ki, Sizə zəng etmək mümkün deyil.
– Özünüz belə qapalısınız mətbuata, yoxsa?..
– Özüm, özüm qapalıyam.
– Ümumiyyətlə, xoşunuz gəlmir, yoxsa baş verən hadisələrdən narahatlığınız olub?
– Yox.
– Küsübsünüz yoxsa mətbuatdan?

– Küsməmişəm, yox. Mətbuatdan küsmək mümkün deyil. Mən artıq siyasətlə məşğul deyiləm. Buna bəziləri inanmırlar, ancaq bu, həqiqətdir.
– Amma siyasət sizinlə məşğul olur?
– Hə, elədir, elə sözlər var. Sadəcə olaraq boş-boşuna danışmaqdan xoşum gəlmir və cılız fikirlərdən də kənardayam. Müsahibə xatirinə müsahibə vermək düzgün deyil, bu bir, ikincisi də mən imkan vermək istəmirəm ki, kimsə, haçansa – olur da nə vaxtsa – mənim faktorumdan istifadə eləsin.
– Amma sizdən çox istifadə eləyiblər, eləmi, Ayaz müəllim?
– Ediblər. Burada da, Moskvanın özündə də təngə gəlmişdim… Sonra xeyli özümdən uzaqlaşdırdım və bir balaca özümə gəldim, sakitləşdim. Mətbuatla danışmaq da olar, əməkdaşlıq eləmək də olar – bu lazımdır – ancaq bu da ikitərəfli olmalıdır. “Sarı pressa” deyirlər – «Желтая пресса» onlardan mənim zəhləm gedir. Mən onlara “killer” deyirəm. Bir sözlə, insanı yerində öldürmək olar. Deyirlər, mətbuat 4-cü gücdür…
– 4-cü hakimiyyətdir, bəli…
– Həmin məsələdir…
– Ümumiyyətlə, gündəlik mətbuatla tanış olursunuzmu, oxuyursunuzmu, yoxsa, mətbuatın xülasəsini sizə məruzə edirlər?
– Qulu kimi (köməkçisini nəzərdə tutur) gözəl, istedadlı dostumuz var, o deyir. Deyir ki, “Ayaz müəllim, bunu oxumusunuz?” Deyirəm ki, “yox, oxumamışam, nə yazıblar?” Deyir, filan şey yazıblar. “Yaxşı, oldu!”
– Mən Qulu müəllimə də təşəkkür edirəm, çünki bizim bu müsahibənin alınmasında onun da böyük, müstəsna rolu oldu. Bəs, prezident olanda necə, mətbuatı oxuyurdunuzmu, yoxsa o zaman da münasibətiniz indiki kimi idi?
– Mən xatirələrimi yazırdım və vaxtımı da bu işə sərf eləyirdim.
– Moskvada olanda?
– Moskvada olanda.
– Mən iki kitabınızı oxumuşam.
– Hə. Bu belə tezliklə ələ gələn bir şey idi. Amma yazmışam, “7 ilin 70 anı ”…
– Hə. Oxumuşam.
– Qarabağla bağlı…
– O kitabda yazdığınız məqamlarla indi də razılaşırsınız?
– Yox…
– Elə məqamlar varmı ki, onunla razılaşmayasınız?
– Var, əlbəttə. Kitab 1994-cü ilə təsadüf edir və o zaman çox əsəbi günlər keçirirdim. Və ürəyimdə olan sözləri bir balaca qarışdırmaq üçün yazdım…
– Özünüzü rahatlatmaq üçün?
– Hə, rahatlatmaq üçün… Vaxtımı ona sərf etdim. Həm də fikirləşirdim ki, görəsən alınacaq, yoxsa alınmayacaq? Mən bir az rusdilli azərbaycanlıyam. Dil baxımından elə fikirləşirdim. İndi birini qoyum, digərindən danışım. Mən rusdilli olduğum halda, rəhmətlik Bəxtiyar Vahabzadə ilə…
– Allah rəhmət eləsin….
– …Allah rəhmət eləsin, biz dostluq eləyirdik. Bir gün Ali Sovetdə iqtisadi məsələlərlə bağlı saat yarımlıq bir məruzə etdim – o da çətin bir şeydir…

Günahkar deyiləm

– Tələbəlik dövründən danışırsınız?
– Yox, yox. “Qosplan”da (Red: Dövlət Planlaşdırma Komitəsi) işlədiyim zamanlar idi. Rəhmətlik Bəxtiyar Vahabzadə dəhlizdə bir şairlə söhbət edirdi, məni ona təriflədi. Soruşdu ki, “səncə, Ayaz məktəbi hansı dildə – rus, ya Azərbaycan dilində qurtarıb?” Dostu dedi ki, Azərbaycan dilində. Dedi, “Yox, rus dilində təhsil alıb.” (Gülür…) Azərbaycan dilinin xüsusi incəlikləri var, onu mütləq tutmalısan. Mən də qarşıma məqsəd qoymuşdum ki, danışığımda rus intonasiyası olmamalıdır.
– Bəxtiyar Vahabzadə ilə dost olduğunuzu dediniz..
– Bəli.
– Dostluğunuz axıra qədər davam etdimi?
– Yaxın dost deyəndə ki, raykomda işlədiyim zamanlarda yanıma tez-tez gəlirdi – müxtəlif xahişlərlə, kömək lazım olanda. Orada görüşürdük, tədbirlərdə görüşürdük. Amma belə xüsusi görüşlərimiz olmurdu.
– Jurnalist İltifat Hacıxanoğlu Sultanovun sizə ünvanlanan belə bir sualı var: “Peşmandırmı, peşmandırsa nəyə görə?” Pünhani Əsgərlinin də oxşar sualı var: “Prezidentliyi dövründə özünü ən çox nədə günahlandırır?”
– Sual qəliz sualdır. Mən nə deməliyəm ki? Günahkaram? Günahkar deyiləm. Günahkar deyiləm. Mən əlimdən nə gəlirsə, xalqıma o cür də, sidq ürəklə xidmət eləmişəm.
– Yəni demək istəyirsiniz ki, baş verən hadisələr tarixi proseslərin gətirdiyi hadisələr idi və mənlik heç bir şey yox idi?
– Əlbəttə. Tarixi proseslər bəzən elə qəliz hadisələri yaradır ki, o zaman ya ölüm, ya da olum məsələsinə qədər çatır. Ancaq prinsip etibarilə mən həmişə səbr edə-edə işimi görmüşəm. Yəni Azərbaycan xalqına, dövlətə xidmət edirdim… Mənim bu xidmətlərimi başa düşənlər də az idi. Niyə bunu belə elədin? Niyə onu elə elədin? Bizimkilərdə uzaqgörənlik bir balaca yoxdur. Belə bir xüsusiyyətləri var. Amma bu çox lazımdır.
– Siz həm müxalifəti, həm də yanınızda olan komandanızı nəzərdə tutursunuz?
– Bəli, bəli, bəli.
– Yəni hər iki düşərgədə, hətta öz yanınızda olanlar belə sizi düzgün başa düşmürdülər? Belə anladım.
– Elədir, elədir. Mən də onu demək istəyirəm.
– Fəxrəddin Dolq soruşur ki, Azərbaycanın bu gün olan vəziyyətinə görə özünü günahkar hesab edirmi?
– Yox, yox.

Mən yaxşı bilirdim, avtoritar diktatura, avtoritarizm nədir

– İman İmanov soruşur ki, sizcə hakimiyyətiniz dövründə ən kobud səhviniz hansı olub? Həmin səhvə görə, bu gün də Azərbaycanda həlli vacib olan problemlər həll edilməmiş qalıb. Oxşar sualdır.
– Əvvəla, onu deyim ki, mənim prezident olduğum zaman kəsiyində məhdudluq var. Mən 1991-ci ilin…
– Sentyabrın 8-də…
– Bəli, o zaman prezident seçildim. Özü də könüllü olaraq, öz istəyimlə.
– Yəni heç bir kənar qüvvənin təsiri olmadan?
– Yəni mən prezident seçilməyə də bilərdim. Hələ 5 il vaxtım var idi. Ancaq bəzi adamlar var idi ki, məni legitim hesab etmirdilər və deyirdilər ki, Ayaz Mütəllibov legitim prezident deyil. Mən bununla heç cür razılaşa bilmirdim. Niyə? Çünki bütün çalışdığım ondan ibarət idi ki, Azərbaycan demokratik islahatlar yoluna qədəm qoyduğu anda mən bu savab işə xələl gətirməməliyəm. Mən uşaqlıqdan, fəhləlik dövrümdən avtoritar rejimin nə olduğunu yaxşı bilirdim.
– Uşaq vaxtından görübsünüz…
– Ona görə də mən bilirəm avtoritar diktatura nə deməkdir, avtoritarizm nədir. Və heç bir zaman özümə rəva bilməzdim ki, kiməsə yaxşılıq naminə və ya başqa nemətlərə görə bu yoldan çıxım.
– Yəni 1995-ci ilə qədər siz çox rahatlıqla prezidentlik fəaliyyətinizi yerinə yetirə bilərdiniz?
– Bəli. Ancaq burada həm də xaricilər var idi və xaricilər bizi izləyirdilər. Mən həmişə demişəm ki, biz tək deyilik. Mixail Qorbaçov SSRİ-də iqtidara gələndən sonra ona Qərb heç bir zaman inanmazdı, əgər iki mühüm şərtləri ödəməsəydi. Şərtlərdən biri azad sahibkarlıq, fərdi mülkiyyət idi və bir də plüralizm. Onlar olmasa idi, Qərb Qorbaçova inanmayacaqdı ki, o həqiqi mənada demokratik islahatlar aparmaq niyyətindədir. Mən həmişə götür-qoy edəndə deyirdim, Qərb aləmi bizə nə qiymət verəcək? Haqqımızda nə deyəcək? Bu sözdə acı həqiqət də var. Elə olurdu ki, məni acılayanlara nəsə demək istəyirdim, amma özümü zorla saxlayırdım və öz-özümə deyirdim ki, “bunu sən özün istəyirdin, Sən cavan olandan demokratiya istəyirdin!” Bir gün partiya xətti ilə Azərbaycana Özbəkistandan bir neçə adam gəlmişdi. Birinci katib mənə zəng vurub dedi ki, “Ayaz, əkələr gəliblər, bir bax, özün söhbət elə onlarla…” (Gülür…)
– Onda baş nazir idiniz?
– Yox, Nərimanov rayon partiya Komitəsinin sədri idim.
– Hə, hələ Sovet hakimiyyəti dönəmində…
– Hə, nə isə, qəbul elədim, danışdıq. Bir az Bulvarı gəzdik, dedim ki, sizə bir söz deyəcəm, amma inciməyin. Elə-belə söz gəlişi dedim: “Mən anlaya bilmirəm ki, mən kiminləsə danışanda kimdənsə icazə almalıyam? Yaxud da danışdığım hər hansı mövzuya görə də icazə almalıyam. Mərkəzi Komitəyə, Bakı Komitəsinə və yaxud da kimdənsə nəsə soruşmalıyam. Başa düşmürəm, bu, etibarsızlıqdırmı?” Özbəklərin biri ilə mübahisəmiz oldu, dedi ki, “sən qorxub çəkinmirsən ki, belə sözlər işlədirsən?” Dedim, yox. Burada nə var ki? Demokratiya çoxpartiyalılıqdır. Baxın, görün ABŞ-da necə də bir-birilərini öldürürlər. Bir şey də gizlədə bilmirlər. Ətraflarında nə qədər rəqiblərinin gözləri var. Yəni bu fikirlərim çoxdanın fikirləridir.
– Yəni hələ o vaxtdan, Sovet hakimiyyəti illərində işləyəndə də sizdə bu demokratik cəmiyyətə meyl olub və ABŞ cəmiyyətini də tanımısınız?
– Bəli, bəli.
– Maraqlanmısınız?
– Bəli, bəli. Hər zaman da kim mənə etibar edibsə, ona öz fikirlərimi çatdırmışam. Elə birinci onu deyə bilərəm ki, bütün iclaslarda kağızsız – “şparqalka”sız danışardım. Kağızı döş cibimə qoyardım, deyəcəklərimi də sinədəftər deyərdim. Bəzi yoldaşlar deyərdilər ki, “Başına xəta axtarma, paxıl yoldaşlar çoxdur.” Amma mən də çıxışlarımı kağızdan oxuya bilmirdim, diqqətim yayınırdı. Mən danışanda mənə baxan insanların gözünü görürdüm. Bir dəfə bunun şahidi oldum. Bizim rayonumuzda gedən iclaslardan birində rəhmətlik Heydər Əliyev danışdığı yerdə başını qaldırdı: “Эй, вы, вам не интересно? ” (Tərc: Ey, siz. Sizə maraqlı deyil?) Axırıncı sırada bir qadını gördü, danışırdı.

Mənim həyatımda Heydər Əliyev mühüm rol oynayıb

– Ona qulaq asmrdı?
– Yox. Arvadı dərhal iclasdan çıxardılar. Tribunadan axırıncı sırada kimin danışdığını gördü.
– Ayaz müəllim, bu hadisə neçənci ildə olub?
– 1978-ci il olardı.
– Sizi Heydər Əliyevin kadrı hesab eləmək olar?
– Bəli, bəli. Mən Heydər Əliyeviçə həmişə rəğbətlə münasibət bəsləmişəm. Açığı, mənim həyatımda Heydər Əliyev mühüm rol oynayıb. O, mənə etibar eləyib, vəzifələrə təyin edib. Mən isə onun etibarını doğrultmağa çalışmışam. Özü olduqca istedadlı, talant adamdır, işgüzar adamdı. Dərs idi, həmişə bizə açıq dərs verib. Mən Heydər Əliyeviç haqqında başqa söz işlədə bilmərəm.
– İndi söhbət ona gəldi. Bəs, hakimiyyətdə olduğunuz illər ərzində, prezidentlik dövrünüzdə münasibətdə oldunuzmu? Onunla heç əlaqə saxladınızmı?
– O Moskvada işlədiyi dövrdə bütün Sovet respublikaları ölkələrinə baxırdı. Adını çəkməyəcəm, bir dəfə məsul dövlət rəsmilərindən biri soruşdu ki, “sən Heydər Əliyeviçin yanına tez-tezmi gedirsən?” Dedim, “adətən, Moskvada olanda, hansısa tədbirlərdə iştirak edəndə, iclasdan sonra salamımı yetirib, ona baş çəkirəm”. O vaxtlar da demək olar ki, həftədə bir dəfə Moskvaya uçurdum. “Qosplan”ın sədri işləyirdim. Deyirdim, “mən gəlmişəm…” Deyirdi, “gəlmisən, yaxşı eləmisən… Bəs, nə istəyirsən?” O zaman belə adətlər var idi. Baş çəkirdim. Ancaq bayaq da dediyim kimi, Heydər Əliyeviçə minnətdar olmamaq da olmaz. Allah var. Bu mövzuda bir hadisəni də sizə nağıl edim. “Qosplan”ın sədri vəzifəsində işləyərkən, biz Moskvada planlarımızı müzakirə edirdik, diplom işi kimi müdafiə edirdik. Bir gün Baybakovun müavini Pyotr Daniloviçin yanına gəldim, suallarım var idi. Məni görəndə bir balaca qaşqabaq elədi ki, “Слушай, хватит отвлекат Гейдара Алиевича”.
– Onda Mockvada idi?
– Bəli. Dedi, “Вот видищь, ваш коллега обратился Гейдару Алиевичу с просьбой уменьшить план по ходу. А он, видимо не желая обижать Азербайджан, сказал заместителю председателя по сельскому хозяйству Совета министерств СССР Бюкхану Нуриеву…”
– Nuriyev azərbaycanlı idi?

– Yox, tatar idi. “A там дальше политбюро… Ты знаешь на хлопок какая позиция?” (Sonra Siyasi Büronun iclası olacaq, sən bilirsən pambıq sahəsində vəziyyət necədir?) Dedi, “mən sənə söz verə bilmərəm, amma bu söz yayıla bilər. Kişini “подводить” eləməyin.” Dedim, “Я Вас прощу, Петр Данилович, никуда ничего доложить ненадо. Я сейчас приеду и организую так, что он поймет и мы очень красиво обойдем этот вопрос. Не беспокойтесь.” “Ну, хорошо…” Gəldim idarəyə. Rəhmətlik Ənvər Hüseynova dedim, “sən bu gün kişinin yanında olacaqsan?” Əhvalatı ona danışdım. Dedim, “xahiş edirəm, bu səs çıxıb, onun qabağını almaq lazımdır. Yanında olanda istəyirsən öz adından, istəyirsən ikimizin adından denən ki, belə bir hadisə olub. 4-cü gün də Azərbaycanın planı müzakirə olunacaq, qoy bizi tənqid eləsin. Azərbaycanın ünvanına ağzına gələni desin – kartofu, soğanı, balqabağı, məhsulu az götürmüsünüz. Əlində nə varsa desin. Bircə pambıqdan başqa…” Heydər Əliyeviç birəbir bu tövsiyəni yerinə yetirdi. Mən bu söhbəti nə üçünsə demirəm, sizdə təsəvvür yaransın ki, bizim münasibətlərimiz necə olub, ona görə deyirəm. İşləmək! İşləmək! Bir də işləmək!
– Prezident olmamışdan əvvəl qarşılaşdığınız ən böyük faciə 20 yanvar faciəsi olmuşdu.
– Bəli.
– Ayaz müəllim, bu hadisə necə oldu ki, baş verdi, yaddaşınızda qalan varmı? Məsələn, jurnalist həmkarımız Vüqar Qurdqanlı soruşur: “Ziya Yusifzadə 20 yanvar faciəsinin baş verəcəyini 1 ay əvvəl xəbər verib, vəzifəsindən istefa etmişdi. Niyə önləyici tədbir görülmədi?” Doğrudanmı, Ziya Yusifzadə bu faciədən 1 ay əvvəl xəbərdarlıq etmişdi?
– Mənə yox.
– Ziya Yusifzadə o zaman Milli Təhlükəsizlik naziri idi?
– Bəli.
– Deməli, bu haqda məlumatınız yoxdur?
– Yoxdur.
– Ceyhun Bayramlı belə bir sual verir: “Ayaz Mütəllibov nə cür prezident olmasından asılı olmayaraq ölkə tarixinə istefa mədəniyyətini gətirmiş, sonradan kimlərinsə təhriki ilə o addımı tapdalayıb, yenidən iqtidara gəlmək istəmiş biridir. Çaykəndi əməliyyatını da onun aktivinə yazmaq olar, insaf naminə. Lakin çoxsaylı suallar öz aktuallığını saxlayır və o bu suallara səmimi vətəndaş kimi cavab versə, yaxşı olar. 20 yanvar faciəsindən öncə Moskvaya teleqramm vurub, Bakıya qoşun çağıranlardan birinin də sizin olduğunuz deyilir. Bu doğrudurmu?”
– Heç kimdən xahiş etməmişəm. Vəziyyətimizin gərgin olmasına baxmayaraq, biz qayda-qanunu pozmurduq. İşimizdə məruzə edirdik. Mən Baş nazir vəzifəsində işləyirdim.
– 20 yanvarda?
– Bəli, 20 yanvarda. Mənim yadıma gəlmir ki, şəxsən mən özüm nəyəsə imza atam. Ancaq aparatın özündən məruzə etmək praktikası var idi.
– Yəni deyirsiniz ki, kimsə məruzə etmişdi? Bəzən Artur Rəsizadənin da adını çəkənlər var.
– Mən bir şey deyə bilmərəm, çünki bir şey görməmişəm. Ancaq bizim hamımızı vaxtaşırı dindirirdilər. Biz tədbir görməli idik. Biz hadisələri kənardan izləyə bilməzdik. Hər birimizin vəzifəsi var idi. Bizdən savayı Ziya Yusifzadənin kontrolunda elə adamlar var idilər ki, vaxtaşırı özləri yazıb, məlumat verirdilər.
– Mərkəzə?
– Mərkəzə.

Nazirlər Kabinetinin odlu silahı qadağan edən fərmanını ləğv etdim

– Yəni sizsiz belə Mərkəzə yazılıb göndərilirdi?
– Bəli. Belə hallar var idi və ola da bilərdi. Ancaq ümumiyyətlə, Azərbaycanın bu bəlaya düşməsi, onun aciz olması – nə qoşunumuz var idi, nə də əlimizdə bir şey yox idi ki, özümüzü müdafiə eləyək. Bir tərəfdən silahlı erməni quldurları, bir tərəfdən də məndən əvvəl, qabaq olsa da, mənim dövrümdə mən o sənədi rədd elədim. Nazirlər Sovetinin sədri belə bir fərmana imza atmışdı ki, əhalidən bütün odlu silahlar, hətta ov tüfəngləri yığılsın. Bu fərman da icra olunmuşdu. Azərbaycanda bütün silahlar müsadirə olunmuşdu.
– Burada belə bir sual var. Onu da sizin adınıza yazırlar ki, əhalidən silahları siz yığışdırmısınız…
– Yox.
– Sizdən əvvəl o fərman imzalanmışdı?
– Seyidov Həsən Nemət oğlu tərəfindən.
– Deməli, fərmanı Həsən Seyidov vermişdi?
– Hə.
– Bu çox maraqlı bir məsələdir. Deməli, ov tüfənglərinin əhalidən yığılması qərarını Ayaz Mütəllibov verməyib?
– Yox, mən silahları əhaliyə qaytarmışam.
– Deməli, siz o haqda fərmanı ləğv eləmisiniz?
– Hə, ləğv eləyib həmən tüfəngləri sahiblərinə qaytarmışam. Çünki müraciət mənə gəlib çatırdı ki, bizim əlimizdən ov tüfənglərinə qədər alıblar, bəs biz özümüzü necə müdafiə edək?
– Rəhmətlik Xəlil Rza yazırdı ki, alınmışdır əlindən hətta ov tüfəngi də…
– Hə, həmin məsələ idi. Mən onun bu tərzdə danışdığını bilməmişəm. Kimsə bu sözlərin arxasında var ha – istedadlı adamlar var – ləkə yaxırlar, şər-böhtan atırlar…
– Sizə?
– Mənə.

Mən heç bir zaman heç kimə pislik eləməmişəm

– Deyirsiniz ki, sistemli olaraq bu işlə məşğul olublar.
– Bəli. Bilmirəm nəyin nəticəsi idi. Mən heç bir zaman heç kimə pislik eləməmişəm. Heç bir zaman. Yaxşılıqdan başqa.
– Ayaz müəllim, 20 yanvar hadisəsi xatirinizdə necə qalıb? Vəzirovla görüşürdünüzmü?
– Görüşürdük.
– Önləyici tədbirlər haqqında müzakirələriniz olurdumu?
– Mən bütün sözlərimi hamıya deyirdim. Hətta Moskvadan gələn komissiya üzvlərinə də öz sözlərimi çatdırırdım. Bir gün, deyəsən ayın 18-i idi. Vəzirov məni öz kabinetinə dəvət etdi. Nə isə tapşırıq verdi. Kabinetində də Moskvadan gələn məsul şəxslər oturmuşdu. Biri mənə yaxınlaşıb, soruşdu: Аяз Ниязович, что надо делать? (Ayaz müəllim, nə etmək lazımdır?)
– Yanvarın 18-də?
– Bəli. Dedim, “ничего особенного, они знаеете что кричат? İstefa. По руский это отставка. Мы ситуацией не владеем, вы сами это знаете. И вы в том числе не владеете ситуацией в Азербайджане. Нас не надо упрекать”. Primakov bu sözü mənə Politbüronun iclasında demişdi ki, “Вы потеряли контроль!” Mən dözmədim dedim, “Это вы потеряли контроль. Наша положения, это следствие этой вашей бездарной деятельности”.

Dözmədim, Primakova dedim ki…

– Primakova demişdiniz…
– Primakova dedim. Dərhal mumladı. Bununla əlaqədar ilk dəfə Bakıya gələn məsul, vəzifəli şəxslərlə görüşlərdə həmişə bu sözləri işlətmişəm. Hətta rəhmətlik Kamran Bağırov iclasların birində məni tənqid etdi. Dedi, “sən getdin Qarabağa və tezliklə də qayıtdın.” Dedim, “Kamran Mamedoviç, mən ora könüllü olaraq getməmişəm, məni göndərmisiniz.”
– Hadisələr ilk başlayanda getmişdiniz?
– İlk başlayanda… Mart ayının əvvəli idi. Mən Kamran Bağırovdan sonra ora getmişdim. Getmək istəmirdim. Niyə? Çünki biz… Məlum hadisəni yadıma salıram…
– Mart ayında Qarabağa getməyinizi yadınıza salırdınız…
– Hə… İkinci katib vəzifəsində olan Konovalov – rus idi – məni yanına çağırdı, dedi, Qarabağa getməlisən. Bu sənədə də qol çəkməlisən. Həmin sənədi də “qosplan”da işləyərkən biz tərtib etmişdik. Dağlıq Qarabağın iqtisadi inkişafını nəzərdə tutan sənəd idi.

Onlar siyasi şeytanın belinə minmişdilər

– Hə… İqtisadi durumla bağlı…
– “Qosplan”ın sədri vəzifəsində idim. Dedim, “mən işimi görmüşəm. Bunu biz eləməməliyik”. Çünki Mərkəzin tapşırığı vardı – bizə və vilayətə… Vilayət çəkinib. Çünki onları iqtisadi məsələlər maraqlandırmırdı. Onlar siyasi şeytanın belinə miniblər və bizi gic yerinə qoyurlar. Dedim, “Василий Николаевич, я туда не поеду принципиально. Они должны приехать. Вы нарущаете юрисдикцию Баку и на всю его телеторию. Это функция Азербайджана. ”
– Bəli, onları çağırmaq lazımdır, onlar gəlməlidir.
– Bəli. … “Эти уступки приведут нас к катастрофе.” Yarım saat keçmədən Kamran Bağırov zəng elədi: “Ну что там у тебя?” Dedim, “Ну ничего тут. Я больной.” Doğrudan da xəstələnmişdim. Dedim, “Я сказал Василию Николаевичу и вы уточните. Я в Карабах не поеду по принципиальным соображениям. Ни я нахожусь у них в подчинении, а они наших подчинениях находятся…” Да, ладно. Ты не видишь какое положения?
Я говорю, “Это положения с нaчало надо консервировать, а потом пойти в наступления. Иначе мы пропадем вместе с вами. Все пропадут.” Məni dəstəkləyən rəhmətlik Fuad Musayev oldu.
– Bakı şəhərinin meri…
– Bakı şəhərinin meri. Biz onunla uşaqlıqdan dost idik, 40-cı illərdən. Deyingən oğlan idi, ancaq həqiqəti üzə deyənlərdən idi. Çoxlarının ondan o qədər də xoşu gəlmirdi, çünki acıdil idi, ancaq düzünü deyən idi. Durdu, dedi ki, “Он прав. Мы не должны идти на поваду у этих людей…” Bu söhbətdən sonra qayıtdım, doğrudan da xəstələnmişdim. Zəng vurdum Telman Orucova. Öyrəndim ki, mənə əvvəl tapşırdıqları bu missiyanı indi də Telman Orucova tapşırıblar. Zəng vurub dedim, “Telman müəllim, bu işi sənə həvalə ediblər, sən getməlisən. Mən bu “ziyarət”dən imtina elədim. Ancaq sən ki gedirsən, mən səni tək buraxmaq istəmirəm. Mənim üçün də bilet sifariş elə. Nə vaxt olsa – sabah, ya birisigün uçaq.” Elə də oldu, biz getdik.
– Telman Orucovla gedib gəldiniz?
– Hə.

Moskvaya zərrə qədər də güzəştə getməmişəm

– Onda Gevorkov idi orda rəhbər?
– Gevorkovu artıq çıxarmışdılar.
– O zaman Poqosyan idi.
– Armen Poqosyan idi. Belə prinsipiallıq o zaman lazım idi. Mən isə ilk anda Moskva ilə danışanda zərrə qədər də güzəştə getməmişəm.
– Yəni, deyirsiniz ki, “güzəştlər mənə qədər olub”?
– Hansı işlərdə güzəştlər olub, onları dəqiq deyə bilmərəm, ancaq mən özümdən danışıram. Mən gedə bilməzdim, çünki burada prinsipiallıq göstərmək lazım idi.
– Juan Leo isimli profildən gələn sual var: “Xahiş edirəm, sualımı cənab Mütəllibova ünvanlayın. 20 yanvar faciəsi baş verəndən sonra niyə Kreml Həsən Həsənovu və Elmira Qafarovanı deyil, Ayaz Mütəllibovu vəzifəyə təyin etdi… ”
– (Gülür…)
– “…Hansısa öhdəlikmi götürmüşdü? Bəlkə öhdəliyi yerinə yetirə bilmədiyi üçün cəzalandırıldı?”
– Bunları hamısı uydurma şeylərdir. Bunların heç biri həqiqətə uyğun deyil. 20 yanvarın səhərisi Qorbaçov mənə zəng elədi.
– Artıq hadisə baş vermişdi…
– Bəli. Sonradan mən bildim ki, Polyaniçko ilə Qorbaçovun söhbətinin nəticəsində o mənə zəng eləmişdi. Dedi ki, “Аяз Ниязович, ты возьми с собой кого хочешь – bir-iki nəfərin adını da özü çəkmişdi – и подлетайте к нам посоветоваться”. Dedim, “Хорошо”. Hə. Ancaq bu işə bir əlavə də qoşdum. Dedim ki, “Вот в этом списке есть человек которого я прошу – прямо сейчас мне сказали что мы его возьмем с собой, это Гасан Гасанович”.

Bilirdim ki, Həsən Həsənov başlayacaq çərənləməyə

– Hə… O zaman bu işdə Həsən Həsənovun da adı keçirdi.
– Mən o təklifi özüm verdim.
– Deməli, Həsən Həsənovun ora getməsi təklifini siz vermisiniz?
– Bəli, bəli, bəli… Çünki bilirdim ki, şikayət eləyəcək. Başlayacaq danışmağa…
– Həsən Həsənov?
– Hə. Çərənləməyə başlayacaq.
– Sizdən şikayət eləyirdi? Yoxsa ümumiyyətlə, xasiyyəti o idi?
– Xasiyyəti o idi. Özü də bilirsiniz, …danışmaq da istəmirəm…
– Danışın.
-Danışmaq da istəmirəm…
– Danışın, maraqlı olar.
– Bu adamın adını mən iki dəfə Azərbaycanın Nazirlər Sovetinin sədri vəzifəsinə qoydurmuşam. Elə yanvar hadisələrindən sonra.
– Siz namizədliyini təklif eləmisiniz?
– Mən. Həsən də çıxıb, artistlik eləməyə başlayıb ki, “Mənim canım da qurban olsun Vətənimə”, nə bilim nə… Əşşi, bu nə oyundur açırsan, bəsdir. Biz bunu da ora götürdük. Görüşdə politbüronun bütün üzvləri ilə üzbəüz oturduq.
– Deməli, siz, bir də Həsən Həsənov? İki nəfər?
– Yox. Elmira Qafarova, Musa Məmmədov və s.
– Deməli, üzbəüz oturmusunuz… Siz 4 nəfər idiniz?
– Bəli. Qorbaçov başsağlığı verdi. Mən də onunla üzbəüz oturmuşam. Öz-özümə deyirəm ki, bu başsağlığını mən hara yazmalıyam, nəyimə lazımdır bunun başsağlığı?
– Kimə lazımdır?
– Bəli, kimə lazımdır. Fikirləşirəm ki, Azərbaycanda da hamı bilir ki, biz buraya gəlmişik. Qayıdanda sual verəcəklər ki, ora nəyə getmişdiniz, Qorbaçovun başsağlığını qəbul etmək üçün? Belə də şey olar? Mən indi bunlardan nəsə almalıyam ki, heç olmasa xalqa nəsə deyim… Qorbaçov söhbətini qurtarıb mənə baxdı ki, davam edim. Dedim, “Михаил Сергеевич, конечно то что произошло не вписывается ни какие рамки. Это противоестественно. Вы не должны быть ceйчас здесь читать нам соболезнование, потому что вы упустили ситуацию. Вместе с нами, но вы хозяин огромной страны и вы упустили ситуацию. Сейчас ваших соболезнование Азербайджанскому народу не нужна. Чтобы успокоить народ надо решить вопросы связанными с его социальными проблемами. У нас 200 тысяч беженцев – все азербайджанцы покинули Армению. Кроме того турки и масхетинцы тоже у нас. 200 тысяч душ – это город которое строится столетиями. За счет чего мы можем обеспечить народ, этих людей – крышей над головой, едой? Я обращаюсь к Рыжкову Николаю Ивановичу, а он показывает карманы и говорит, “у меня пустые карманы, ничего нет. Вы не знаете что кризис?” А мне что говорить этим людям. Советский власть их не защитила – отняла кров над крышей этих людей, выкинула их на улицу. В истории Азербайджанского народа уже имела места когда 50-х годах два постановления было принята – изгнали армян их территорий за счет наших территорий ”.
– Bunların hamısını Qorbaçovun üzünə demisiniz?

– Hə… Kitabımda da bu haqda yazmışam. Daha sonra Sov İKP-nin XXVIII qurultayında öz çıxışımda bütün bunların hamısını sinədəftər demişəm. Mətbuatda var. O zamankı mətbuatda. Rusca deyirəm, rahat olsun: “Михаил Сергеевич, мы носим предложение чтобы выйти из ситуаций. Вся остаточная нефть, который есть в недрах Абшерона, и который не экспортируется – в результате варварской эксплуатации в Отечественной войне – мы просим в конце дать нам эти земли и мы пригласим американо-канадские фирмы, которые знают технологию тритичных – четвертичных методов излечений остаточной нефти. И за счет этого мы можем дать вам налог. Мы можем дать, но права распоряжаться этой остаточной нефтью сохраните за нами.” Qorbaçov baxır Rıjkova, “Николай Иванович, я не против, а как вы?” Я тоже не против, только в конце напишем совместное предприятия. Все. Это будет лучше. Вот с этого момента в Азербайджане начались работы над контрактами века. И когда я ушел из должности контракт был готов к подписи и все ждали в Америке. Я туда не поехал. По некоторым соображениям. Если бы поехал может быть до сих пор сидел бы здесь – у власти. Да…
– Amerikaya getməli idiniz, amma getmədiniz. Niyə getmədiniz, Ayaz müəllim?
– Təxribat… Təxribat…
– Amma bu neft müqavilələrinin əsası həmin günlərdən başladı, deyirsiniz…
– Bəli, bəli, bəli. Fuad Musayev getdi, oradan mənə zəng edirdi: “Bu camaat sizi gözləyir axı.” Deyirdim, “Fuad, özün yola ver tədbiri, mən gələ bilməyəcəyəm.”
– Daha bir sual var…
– Gəlin Həsən Həsənov mövzusunu bağlayaq. Qorbaçovun yanında olan həmin iclasda bir məqam alındı. Qorbaçovun özü arxada nəsə deyən Həsən Həsənova üzünü tutdu, dedi, “А вас Гасан Гасанович, мы хорошо знаем кто вы такой есть”…
– Niyə elə dedi ki?
– Bilirdi də ki kimdir bu Həsən Həsənov. Yaxşı bələd idi bunun xüsusiyyətlərinə. Bunu eşidən Həsən Həsənov yerindən cumdu, gəldi üzbəüz Qorbaçovla dayandı, “Михаил Сергеевич, вы меня не знаете. Дайте мне возможность и вы увидите что я сделаю с Азербайджаном ” (Mixail Sergeyeviç, siz məni yaxşı tanımırsınız. Mənə imkan yaradın, o zaman Azərbaycanda nələr etdiyimiz özünüz görəcəksiniz – Red.).

…Adlarını kişi qoyublar

– Maraqlıdır. Seçim orada oldu, Ayaz müəllim?
– Hə.
– Yəni Politbüro 4 nəfərlə söhbət eləyib, kimin Baş nazir olacağına orada qərar verir?
– Yox, qərar verilməyib. Qorbaçov bizi başsağlığı üçün çağırıb, ancaq mən bu məsələni qaldırdım ki, bizə başsağlığı lazım deyil. Xalqı yedizdirmək lazımdır. Belə olub. Bunu eşidən Həsən Həsənov özünü təklif etdi. Durdu, dedi ki…
– Mənə imkan yaradın, görün mən nələr edəcəyəm?
– İndi mən bunu özümlə getmək üçün dəvət etməsəydim, görün nələr danışacaqdı ki, Ayaz Mütəllibov nə elədi, necə elədi, getdi özünə vəzifə aldı. …Adlarını kişi qoyublar.
– Yeri gəlmişkən, Qorbaçovla elə o vaxtdan əlaqəniz yoxdur, eləmi?
– Yox.
– Moskvada olanda da əlaqə saxlamadınız?
– Yox, mən onu tənqid elədim. Dəfələrlə tənqid etmişəm. Oxuyub mənim yazılarımı. Obyektiv olaraq mən tənqid etmişəm onu. Mözu ilə bağlı olduğu üçün deyirəm. Qorbaçov İttifaq respublikaları olan ölkələrə azadlığı həqiqətən özü verib. Bir növ öz axmaqlığı ilə – iş bacarmırdı – yenidənqurma siyasətini rüsvay etdi.
– Yəni deyirsiniz ki, onun qabiliyyətsizliyinin nəticəsində belə oldu?
– Əsasən. Çünki məsələn, SSRİ Dövlət Planlaşdırma Komitəsinin sədri Baybakov kimi əjdaha iqtisadçıdan mən Moskvada olarkən soruşdum. Məni evinə çağırmışdı. Dedim, “SSRİ-nin iqtisadiyyatı belə vəziyyətdə imiş ki, biz bu boyda ölkəni hərraca qoyduq? На самом деле не было ли возможность вырулить?” Deyir, “Конечно, было. Мы расли на 4 % годовых…” Yəni ildə 4 % artımla işləmişik. Göstəricimiz mənfi deyildi, müsbət idi. Özləri satdılar.
– Qorbaçov?
– Qorbaçov.
– İndi yadıma düşdü. Bir Rəşid Behbudov məsələsi də var idi. Dedilər, o hansısa kaset gətirib, onu da Qorbaçova verib. Ondan sonra Rəşid Behbudov ölüb və ya öldürülüb. Sizin bu haqda heç bir məlumatınız yox idi?
– (Gülür…) Yox, bu nə söz-söhbətdir? Mənim xəbərim yoxdur.
– Eləmi?
– Qətiyyən.

Tofiq İsmayılov mənim sözümə, tapşırığıma əməl etmədi

– Ayaz müəllim, ondan sonra 20 noyabr faciəsi oldu. O da sizin dövrünüzün ən ağır, ən fəlakətli hadisələrindən biridir. Mərdan Seyidbəyli soruşur: “20 noyabr terrorunda şəhid olanlar Ayaz Mütəllibov hakimiyytinin onurğa sütunu idi. Həmin gün Azərbaycan tarixinin faciəli günlərinin başlanğıcı idi. Bu komandasız hakimiyyəti əldə saxlamaq mümkünsüz idi. Onu da qeyd edim ki, Azərbaycan hakimiyyətinin 30 illik tarixində belə dinamik, milli komanda olmayıb. O misilsiz komandanı niyə qoruya bilmədi?..”
– (Əli ilə bilmirəm işarəsi verir…)
– Ümumiyyətlə, sizcə 20 noyabr hadisəsi niyə baş verdi?
– Bunu dəfələrlə demişəm. Necə deyərlər, açıqlama vermişəm.
– Artıq üzərindən uzun illər keçib. Demədikləriniz varmı?
– Rəhmətlik Tofiq İsmayılov mənim sözümə, tapşırığıma əməl etmədi.
– Eləmədi?
– Yox. Mən deyəsən o vaxt Kiyevdən qayıtmışdım. Adətən prezidenti yaxın ətrafı səfərdən gələrkən qarşılayır. Axşam saat 10 radələri idi. Aeroportda 3-4 nəfər məni qarşılayırdı. Yaxınlaşdım, bir neçə söz dedim. Qanım da qara idi, kiminləsə Kiyevdə tutuşmuşdum. Dedim, “Идите отдыхайте, завтра поговарим. Есть а чем поговарить.” İndi olmasın, Tofiq də yanımda idi.
– Münasibətləriniz də səmimi idi?
– Bəli. Dedi ki, “Я завтра хочу поехать в Карабах, в Агдаме провести совещание.” Biz Ağdamda qərargah təşkil eləmişdik, vaxtaşırı ora gedirdik. Soruşdum ki, “А почему так со спешкой?” “Есть вопросы которых надо на месте решать.”
– Bu söhbət noyabrın 19-da baş verirdi?

– Hə. Dedim, “Я не возражаю. Ну только ты едешь в Агдам и возвращаешься. И все”…
– Yəni tez get və qayıt.
– Hə. “…Ты нам нужен в Баку. У нас мероприятие”. Onu da deyim ki, Qarabağa gedənlərin siyahısından mənim xəbərim olmayıb. Siyahını özü tutub.
– Tofiq İsmayılov?
– Tofiq İsmayılov. Mən də bir şey demirdim. Səlahiyyəti var idi, mən ona bütün səlahiyyətləri vermişdim. Mənim bir nömrəli köməkçim idi. “Ты понял.” İndi olmasın, əlini vurdu çiynimə: “Да все будет нормально”. “Ты мне зубы не заговаривай, я тебе сказал, ты туда едешь – в Агдам, проводишь совещание и возвращаешься сюда. Все”. Dedi, “Да, все будет нормально”. Dedim, “Я тебе сказал и это точка. Едешь и возвращаешься. А лучше было бы ты туда вообще не поехал. Туда поездку надо готовить. Я там был трижды. Все спецслужбы должны сопровождать тебя. Это не простое дело”.
– Ayaz müəllim, üzr istəyirəm, mövzunu davam edəcəyik. Yadıma düşmüşkən, soruşum. Rahim Qazıyev müxtəlif müsahibələrində deyib ki, “Mən bir ay əvvəldən Azərbaycanda böyük bir faciənin baş verəcəyini bilirdim”. Hətta o zaman Ali Sovetdə deputatlara müraciət edib və o müraciəti də yayıb. O da mətbuatda çıxıb. Yəni o zaman sizdə belə bir məlumat var idimi ki, hansısa böyük təxribat ola bilər? Ona görəmi Tofiq İsmayılova “getmə!” deyirdiniz? “Get, tez də qayıt!” deyirdiniz. Yoxsa, elə-belə deyirdiniz bu sözləri?
– Mən bildiyimi deyirəm, o da elə-belə deyil. Onun gedişatı ilə bağlı idi mənim xəbərdarlığım. Çünki başqa şeylərdən xəbərim olmasa da, mən bilirdim ki, Qarabağa gedib-gəlmək nə qədər təhlükəlidir. Onu mən bilməli idim. Ona görə dedim ki, “əgər camaatı yığmısansa da tez müşavirəni apar, qayıt.” Getdilər orada mübahisəyə dolaşdılar. Guya elə danışıblar ki, “Gəlin, vertolyota minək, ora gedək”. Bunu komendant deyib. Qarabağın komendantı, rus polkovniki.
– Təklif ondan olub ki, gedək…
– Hə. Gedək, Mən hər şeyi sizə göstərim və s. Onlar da minib, gediblər.
– Bunların heç biri haqqında da sizə məlumat verilmədi ki, biz ora gedirik?
– Yox.

Çingiz Mustafayevi arxadan vurub öldürdülər

– İltifat Hacıxanoğlunun daha bir sualı var, bu dəfə 20 noyabrla bağlı: “20 noyabrda baş verənlərin arxasında kimlər dururdu? Çingiz Mustafayev bu faciə ilə əlaqədar məlumatlı olduğu üçünmü aradan götürüldü?” Belə yazıb, ona görə də belə oxuyuram, “Əlini qoysun, vicdanına, cavab versin.” Çingiz Mustafayevin ölümü ilə bu hadisənin bir bağlılığı var idimi, Ayaz müəllim? Sizcə…
– Güman edirəm ki, var idi.
– Var idi?
– (Başı ilə təsdiqləyir…)
– Niyə belə deyirsiniz?
– Öldürdülər də. Arxadan vurdular, öldürdülər. Başqa nə deyə bilərəm ki? Bu sualı cavablandırım. Mən Çingiz Mustafayevə şəxsən özüm qadağan etmişəm…
– Ora getməyi?
– Harasa getməyi…
– Amma məncə, onlara vertolyotu siz ayırmışdınız axı.
– Mən ayırmışam. Patrikeyev var idi, qafqaz diviziyasından komandanı. Ona zəng elədim. Əvvəlcə mənə Çingiz zəng elədi Qarabağdan və dedi ki, bir vertolyot olsa, yaxşı olar. Bizimkilər ora yığışıblar, gedə bilmirik. Mən Patrikeyevə zəng elədim, xahiş elədim, o, vertolyot ayırdı. Çingizlə yanaşı xarici jurnalistlərdən də yanında bir-iki nəfər var idi. Sonra mən Çingizlə görüşmüşəm – artıq istefamı verəndən sonra. Çingiz mənim olduğum hökumət bağına yanıma gəldi və gördüklərini danışdı. Mən dedim, “sən mənə nə isə deyirsən, ancaq mən sənə heç nə deməyəcəm. Bircə tapşırığım var. Ailən var, uşağın var, onları düşün, getmə!”
– Ora getmə…
– Hə. O dedi ki, “mənə heç nə eləməzlər. Mən kasetin originalını Moskvada bir idarədə saxlamışam.” Dedim, “Mən sənə dedim də…”
– Ayaz müəllim, Çingiz sizə nə dedi ki, dediniz, “getmə!” Mənə deyirsən, amma mən də sənə deyirəm ki, getmə! Deməli, sizə çox önəmli şeylər deyib?

I hissənin sonu

Fotoların yaddaşında qalanlar:

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin

2.0K dəfə oxunub

GÜNDƏM / MANŞET / QAYNAR QAZAN / XuralTAC

“Azadlıq salnaməsi”ndə İqbal Ağazadə: “Milyonlarla dollar Arif Hacılıya çatıb…”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 20 Oktyabr 2018

İqbal Ağazadə 2003-cü il oktyabrın 15-16-da baş verən hadisələrdən elə şeylər danışdı ki…

İqbal Ağazadə danışır: “Müsavatçılar gəlsinlər, pulun kimə, necə çatdırıldığının hesabını verim…”

Son günlər “Ümid” partiyasının sədri İqbal Ağazadə və Müsavat partiyasının başqanı Arif Hacılı arasında başlanan söz davası özünün zirvə nöqtəsinə çatıb. Meydan TV-də İqbal Ağazadə-Arif Hacılı debatında yaşanan ittihamlar ondan sonra nəinki azalmadı, artaraq davam etdi. Arif Hacılının debatı yarımçıq tərk etməsi Azərbaycan mətbu gündəmində indiyə qədər görünməsə də, İqbal Ağazadə sona qədər jurnalistin suallarını cavablandırdı. Bundan sonra Arif Hacılı Natiq Adilovun “Azadlıq qəzeti”ndə canlı yayına çıxıb və qarşılıqlı ittiham oradan davam edib.

“Azadlıq salnaməsi”ndə İqbal Ağazadənin müsahibəsini və məhz 2003-cü ilin oktyabr ayının 15-16-da baş verən hadisələri ehtiva edən hadisələri əhatə edən söhbəti hələ uzun müddət əvvəldən planlaşdırmışdıq – təxminən ilyarım bundan əvvəl. Amma vaxt edib qərarlaşdığımız bu müsahibəni götürmək mümkün olmadı. İndi tam zamanı gəldi və düşündük ki, vaxtıdır.

Bu baxımdan, bu müsahibə aylar əvvəl planlaşdırılan söhbət kimi qəbul olunmalıdır. Sadəcə, indi Meydan TV-dəki söhbət sözümüzü yerinə gətirdi.

İqbal Ağazadənin tükürpədici ittihamları var müsahibədə. Təbii ki, “Azadlıq salnaməsi” həm Müsavat partiyasının başqanı Arif Hacılının, həm də digər bir ittiham hədəfi olan İsa Qəmbərin, eyni zamanda İqbal Ağazadənin şahid kimi adlarını çəkdiyi Ramiz Rövşənin, Seyran Səxavətin, Pənah Hüseynin, Kamil Vəli Nərimanoğlunun, Rauf Arifoğlunun, Sərdar Cəlaloğlunun və digərlərinin də fikirlərini dərc etməyə, onların da münasibətini öyrənib yaymağa hazırdır. Hər kəs istədiyi qədər cavab haqqına malikdir və bu hadisələrin aydınlığa qovuşması cəmiyyət üçün də faydalı olar.

Beləliklə, Ümid partiyasının sədri İqbal Ağazadə “Azadlıq salnaməsi”ndə 2003-cü il oktyabrın 15-16-da baş verən hadisələrin pərdəarxasından danışır…

Əvəz Zeynallı

“Azadlıq salnaməsi”

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin

582 dəfə oxunub

GÜNDƏM / MANŞET / QAYNAR QAZAN / XuralTAC

Pənah Hüseyn-Hacı Əbdül debatı: “Əbülfəz Elçibəy mənə dedi ki…”

Xural Yazıldığı tarix 17 Oktyabr 2018

Pənah Hüseyn-Hacı Əbdül debatı…

Hacı Əbdülün “Qaynar Qazan”a verdiyi sonuncu müsahibə ölkədə və ölkədən kənarda böyük diskussiyalara səbəb oldu. Günlərlə, həftələrlə, hətta aylarla müzakirə olundu. Hacı Əbdülün dedikləri Azərbaycan siyasi gündəmində şok təsiri yaratdı, halbuki illər əvvəldən bu haqda dəfələrlə danışmışdı Hacı. Maraqlıdır ki, prosesi başqa istiqamətə aparanlar da oldu. Hacı Əbdülün dedikləri ortada ikən, niyə ondan müsahibə götürüldüyü haqda da danışanlar oldu və çox təəssüf ki, bu adamlar Hacı Əbdülü bir tərəfə buraxıb, müsahibə götürənin də üzərinə gəlməyə çalışdılar. Bu müsahibə nələr ortaya qoymadı ki.

Müsahibənin dərcindən sonra başlanan müzakirələrdə sabiq Baş nazir Pənah Hüseyn də iştirak etdi. Məhz bu səbəblə də Hacı Əbdül Pənah Hüseyni debata çağırdı və bu təklif Pənah Hüseyn tərəfindən qəbul edildi. Hacı Əbdüllə Pənah Hüseynin debatı çox maraqlı və qalmaqallı alındı. Tərəflər hətta bir ara bir-birinə doğru hədə-qorxular da gəldilər. Biz bəzi məqamları redaktə etməyə məcbur olduq hətta, çünki qızışan emosiyaların gətirdiyi o səsləri efirə buraxmağın düzgün olmadığını hesab etdik.

Debat başdan-başa gərginlik, faktların uçuşması, emosiyaların qızışmasından ibarətdir. İki qarşı düşərgənin çox şey bilən adamları olunca təbii ki, belə olur, amma hətta Pənah Hüseyn belə bu debatdan şoka düşdü – debatdan sonra olsa da. Hadisələr o qədər inkişaf etdi ki, tərəflər – həm Pənah Hüseyn, həm də Hacı Əbdül hər şeyi bir tərəfə buraxıb and içməyi qərarlaşdırdılar. Buna səbəb isə Hacı Əbdülün dediyi “Əbülfəz Elçibəy mənə Pənah Hüseynin şahidliyi ilə dedi ki, Xocalı faciəsində …bir az Tamerlan Qarayevin, bir az da Tahir Əliyevin günahı var” sözləri oldu. Pənah Hüseyn əsla və əsla bu cür bir söhbətə şahidlik etmədiyini, Hacı Əbdül isə sözlərində israr etdiyini söylədi. İş çıxılmaz hal aldı və Pənah Hüseyn Qurani Kərimə and içməyi və Allahın yalançını cəzalandırmasının bu yolla doğru olacağını təklif etdi. Hacı Əbdül də razılaşdı.

Beləcə, çox maraqlı və tarixi bir debat alındı. Bu debatı yayınlayarkən, məxsusən, adı çəkilən hər kəsin söz haqqı olduğunu bir daha vurğulayıram və kimin sözü olarsa, heç düşünmədən sözlərini rahatca söyləyə biləcəklərini bəyan edirəm.

Onu da vurğulayım ki, debata baxan tamaşaçılar bilsinlər ki, Hacı Əbdül və Pənah Hüseyn bir neçə gün bundan əvvəl mənim şahidliyimlə Hacı Əbdülün evində Qurani Kərimə əl basdılar və and içdilər. Hər kəs öz fikrində qaldı. Sonra da görüşüb-öpüşüb ayrıldılar. Bax belə…

Buyurun, “Tövbə” Cəmiyyətinin sədri Hacı Əbdüllə sabiq Baş nazir Pənah Hüseynin debatını dinləyin və özünüz qərar verin…

Əvəz Zeynallı

“Azadlıq salnaməsi”

“Azadlıq salnaməsi”ndən fotoların yaddaşında qalanlar:

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin

542 dəfə oxunub

GÜNDƏM / MANŞET / QAYNAR QAZAN / XuralTAC

“Azadlıq salnaməsi”ndə Pənah Hüseyn-Nemət Pənahlı debatı (II sonuncu hissə): “Heydər Əliyev görüş istədi”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 6 Oktyabr 2018

Nemət Pənahlı: “Vəzirov təyin olunan günün səhərisi gün zavoda gəldi”

Pənah Hüseyn: “Bunları qızışdırıb salıblar hərəkatın boğazına”

I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

“Azadlıq salnaməsi”ndə Pənah Hüseyn-Nemət Pənahlı debatı (I hissə) -VİDEO

II sonuncu hissə

Neçə müddətdir davam etdirdiyimiz debatlara növbətisi əlavə olundu. Nemət Pənahlının israrlı təklifi ilə onunla AXC hökumətinin baş naziri Pənah Hüseyn arasında növbəti debatı təşkil etdik. Debat xeyli müddət bundan əvvəl alınsa da, hazırlıqlarımız onu bu günə çatdırdı. Nemət Pənahlı ilə Pənah Hüseynin arasında baş verən bu debatı düz Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin yaradıldığı günün 29-cu ildönümündə – Klassik Xalq Cəbhəsi Partiyasının qərargahında çəkdik. Gərgin, emosional hisslərlə və qarşılıqlı ittihamlarla dolu olan bu debatın Oxucularımız üçün də maraqlı olacağını düşünürük. Nəzərə alsaq ki, bu il Milli Azadlıq Hərəkatının başlamasının 30-cu ildönümü tamam olur, belə debatların məxsusi əhəmiyyəti var. Onsuz da hakimiyyət xalq hərəkatının əhəmiyyətini qəbul etmir. Yoxsa Meydan hərəkatının 30-cu ilində xüsusi tədbirlər təşkil olunar, bu hadisəyə diqqət yetirilərdi.

Nemət Pənahlı-Pənah Hüseyn debatında xalq hərəkatının başladığı ilk günlərdən danışıldı. İlk təşkilatların necə və kimlərin tərəfindən qurulduğu, hansı mərhələlərdən keçildiyi, Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin necə qurulduğu və bu hadisəyə necə gəlindiyi müzakirə olundu. “Çənlibel”, “Varlıq”, “Oğuz birliyi”, “Gənc Alimlər Klubu” necə yaradıldı, bu prosesdə kim hansı rolu oynadı – qarşılıqlı ittihamlar şəklində masaya yatırıldı.

2 hissəli debatın birinci hissəsini yayınlayırıq və alınarsa, müxtəlif mövzularda bu debatları davam etdirməyə çalışacağıq. Hələliksə, Azərbaycanda Xalq Hərəkatının başlanması mövzusunda Pənah Hüseyn-Nemət Pənahlı debatının birinci hissəsini təqdim edirik.

Əvəz Zeynallı,

“Azadlıq salnaməsi”

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin

771 dəfə oxunub

GÜNDƏM / MANŞET / QAYNAR QAZAN / XuralTAC

“Azadlıq salnaməsi”ndə Pənah Hüseyn-Nemət Pənahlı debatı (I hissə) -VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 4 Oktyabr 2018

Pənah Hüseyn-Nemət Pənahlı debatında şok sual: “Xudu Məmmədov niyə öldü?!”

Nemət Pənahlı: “Mən “Varlıq” təşkilatında 2-ci adam olmuşam”

Pənah Hüseyn: “Mən “Varlıq” təşkilatının məramnamə və nizamnaməsini yazmışam”

Əvəz Zeynallı,

“Azadlıq salnaməsi”

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin

1.4K dəfə oxunub

GÜNDƏM / MANŞET / QAYNAR QAZAN / XuralTAC

“Strateq baxışı”nda müzakirə: “Putinin Azərbaycana səfəri nə vəd edir?”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 26 Sentyabr 2018

Strateq.az saytının layihəsi olan “Strateq baxışı” verilişinin 7-ci bölümü Azərbaycanın yerləşdiyi strateji bölgədə baş verən son olaylara həsr olunub. Mövzumuz “Azərbaycan regionda baş verən hadisələrin burulğanında” adlanır və bu dəfə verilişimizin daimi ekspertləri Azərbaycan Xalq Partiyasının sədri Pənah Hüseyn, Azad Demokratlar Partiyasının sədri Sülhəddin Əkbər və “Qlobal İnteqrasiya və Dialoq Mərkəzi” İB-nin prezidenti Yasəmən Qaraqoyunlu ilə qonağımız Azərbaycan Demokrat Partiyasının sədri Sərdar Cəlaloğludur. 1 saat 22 dəqiqə boyunca Azərbaycan-İran, Azərbaycan-Rusiya münasibətləri, Türkiyənin prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Azərbaycana səfəri, Ermənistanda baş verən son hadisələrin Azərbaycana mümkün təsirlərinin olub-olmadığı, Rusiya prezidenti Putinin Azərbaycana səfəri haqqında mülahizələr bölüşülüb və ekspertlər Azərbaycanın nə etməli olduğu haqqında fikirlərini bildiriblər. Məhz Putinin Azərbaycana səfər etdiyi zamanla üst-üstə düşən “Strateq baxışı” hər zaman olduğu kimi zamanın strateji məsələlərdə nəbzini tutmağa davam edir. Təsadüfi deyil ki, ötən verilişimiz də Rusiyanın strateji qurumlarının ciddi nəzarətində olub və regnum.az saytında “Strateq baxışı” ilə bağlı analitik məqalə yerləşdirilib. Ermənilərə bağlı olan, hətta onların nəzarətində olduğu deyilən bu saytda yerləşdirilən məqalə təbii ki, bizim əleyhimizə olub, amma bu belə onu göstərir ki, tutduğumuz yol düzgündür və bizi əhatə edən ölkələrin xüsusi təşkilatları tərəfindən diqqət mərkəzində saxlanılır.

Buyurun, “Strateq baxışı” verilişinin 7-ci bölümünü seyr edin. Bizim ən yaxşı qiymətimizi Siz verəcəksiniz, əziz tamaşaçılar.

Əvəz Zeynallı

“Strateq baxışı”

“Strateq baxışı”ndan fotolarda qalanlar:

Strateq.az

Paylaş:

Oxumağa davam edin

578 dəfə oxunub

GÜNDƏM / MANŞET / QAYNAR QAZAN / XuralTAC

“Qaynar Qazan”da İsfəndiyar Vahabzadə (III sonuncu hissə): ““Daş yuxular” Əkrəm Əylislinin yox, erməni Nacarovundur”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 19 Sentyabr 2018

İsfəndiyar Vahabzadə: “Siyavuş Novruzov, niyə İsmayıl Şıxlının, Ziya Bünyadovun, Şıxəli Qurbanovun, Bəxtiyar Vahabzadənin oğlanları işsizdir?!”

İsfəndiyar Vahabzadə Azərbaycan tarixinin ən böyük şairlərindən birinin – Bəxtiyar Vahabzadənin oğludur. Özü demiş, 21 yaşında onun evindən çıxıb. 30 ildir, bəlkə hələ bir az çoxdur ki, Azərbaycan diplomatiyasının şərəfini qoruyub, onu dünyanın bir çox ölkələrində təmsil edib. 1976-cı ildən İranda çalışmağa başlayıb. Sonra Əfqanıstanda, Pakistanda, İsveçrədə, Moldovada, Belarusiyada, arada xırda aralıqlarla Türkiyədə işləyib. Onu bu müsahibəyə qədər mən də Bəxtiyar Vahabzadənin oğlu olaraq onun adının kölgəsində bilmişəm, yaranan qənaət budur. Amma İsfəndiyar Vahabzadə ilə tanışlıqdan, söhbətlərdən və bu müsahibədən sonra qazandığı bütün uğurların səbəbinin təkcə Bəxtiyar Vahabzadə olmadığı gün kimi aydın olur. Onun çox maraqlı, zəngin, mübarizələrlə dolu həyat hekayəsi var. Yaşadığı və fəaliyyət göstərdiyi bütün ölkələrdə ermənilərlə və erməni lobbisi ilə döyüşdə olub. Rəsmən döyüş demək olar. Erməni lobbisinin İsfəndiyar müəllimin işlədiyi ölkələrin rəsmi qurumlarına göndərdiyi məktubları oxuyanda elə bilirsən ki, ön cəbhədə tankların və topların səsi gəlir. Ermənilər İsfəndiyar Vahabzadəni rəsmən təhdid ediblər, çünki İsfəndiyar Vahabzadə hər zaman onların oyunlarını pozub, səflərini dağıdıb.

Bu yüksəlişə səbəb təkcə Bəxtiyar Vahabzadə deyil dedim, buna bu müsahibədən sonra Oxucularım da əmin olacaqlar. Fars dilinin ən incə detallarına qədər bilən, fars dilinin ləhcələrini ana dili kimi danışan, bu dili mühazirə oxumaq səviyyəsində mənimsəyən adam kiminsə kölgəsində – bunun adı Bəxtiyar Vahabzadə olsa belə – fəaliyyət göstərə bilməz. Bunun üçün ayrı bir qabiliyyət, xüsusi istedad lazımdır. 30 il dünyanın müxtəlif ölkələrində və müxtəlif mədəniyyətlərində işləmək tapşırıqla, adla, titulla olmaz. Dövlət işi ağırdır, gərgindir, burada bir neçə il kimə görəsə çalışmaq olar, amma müəyyən zamanlardan sonra özün olmalısan. Özün olmasan, adamı bitirərlər.

İsfəndiyar Vahabzadə zəng edib “Qaynar Qazan”a danışmaq istədiyini deyəndə, məmnuniyyətlə razılaşdım. Mənim üçün də maraqlı idi. Özümün də suallarım vardı. Hər zaman üzərində Bəxtiyar Vahabzadənin kölgəsi olan və onun böyük adının altında fəaliyyət göstərən bir oğuldan müsahibə almaq mənə maraqlı olduğu qədər də, hadisə kimi gəlirdi. Yanılmamışam. Təkcə Bəxtiyar Vahabzadənin oğlu ilə qarşılaşmadım. 1970-ci illərdə Əbülfəz Elçibəyin 3-lük qruplarında təmsil olunan, “Əliyev” dediyi Elçibəylə yaxın dost olan, ürəyi Vətən eşqi ilə alışıb yanan, Bəxtiyar Vahabzadədən milliyyətçilik duyğularını əxz edən, SSRİ-nin ən təhlükəli qurumlarında ən təhlükəli vəzifələr yerinə yetirən, fars dilini farslardan yaxşı bilən, xarici ölkələrdə həm erməni lobbisi ilə, həm də səfirliklərimizdə və ölkəmizin rəhbər strukturlarında kök salan erməni və erməni tərəfdarları ilə daim mübarizədə olan bir diplomatla qarşılaşdım. Bu diplomat erməni lobbisi ilə açıq döyüşdə olub – altını cizərək təkrar söyləyirəm. Bu diplomat Xarici İşlər Nazirliyində “Türk dilləri idarəsi”ni yaratmaq üçün illərlə mərkəzə yazıb. Bu diplomat birbaşa Heydər Əliyevin hüzurunda “dövləti ermənilər idarə edir deyərkən kimi nəzərdə tutursan” sualına elə oturanın üzünə cavabını verib: “Bu yanında oturanı, möhtərəm prezident!”

Böyütmək və şişirtmək istəmirəm. Amma İsfəndiyar Vahabzadə ilə müsahibə şəxsən mənim gözümdə Bəxtiyar Vahabzadəni arxa plana keçirdi. Mübarizəsi və işi o qədər böyükdür İsfəndiyar müəllimin. Hətta zaman-zaman Bəxtiyar Vahabzadə ilə qarşıdurma şəraitində olduğunu, onun israrı üzərinə Elmlər Akademiyasına üzvlüyə ərizə vermədiyini, bir ara sırf Bəxtiyar Vahabzadəyə inad soyadını dəyişib “İsfəndiyar Şəkinski” olduğunu da bu müsahibədə öyrəndim. İsfəndiyar müəllim Azərbaycanda Bəxtiyar Vahabzadənin qoyduğu əngəli Moldovada aşa bilib, gedib Rumıniyanın Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü olub. Bu qədər inadkar yəni…

Təxminən 2 saatlıq müsahibədə bir çox mövzuları müzakirə etdik. Onun səfirliklərdəki fəaliyyətindən, səfirliklərdə ermənilərin başına açdığı oyunlardan, ermənilərin onun başına açdığı oyunlardan, diplomatın necə olmalı olduğundan danışdıq. Müsahibəni diqqətlə oxuyanlar və ona tamaşa edənlər görəcəklər ki, Azərbaycanın idarə olunmasında və məxsusən onun xarici siyasətində ciddi problemlər var. Bu problemləri isə həll etmək lazımdır. Ya zəlzələ ilə, ya da vəlvələ ilə…

İsfəndiyar Vahabzadə ölkələrin diplomatiyalarından, İsrail və İranın əslində, çox yaxın dövlətlər olduğundan danışdı. Diplomatik təcrübə çox önəmlidir. Yəhudilərin Azərbaycana çox lazım olduğundan, mütləq İsrailə göndəriləcək səfirin fars dilini mükəmməl bilməsinin gərəkliliyindən danışdı. İngilis dilinin diplomatiyada heç də “olmazsa olmaz” prinsiplərdən biri olmadığını söylədi. Əslində, nə söyləmədi ki…

Əkrəm Əylislinin “Daş yuxular” kitabının hansısa erməninin gündəlikləri olmasına qədər…

Diplomatın qanının mütləq türk qanı olmasına qədər…

Hüquq mühafizə orqanlarında mütləq təmizqanlı türklərin işləməsinə qədər…

Beləliklə, “Qaynar Qazan”da budəfəki qonağımız ömrünün 30 ilini Azərbaycan diplomatiyasına həsr edən İsfəndiyar Vahabzadədir. İndi onu dinləyirik…

Əvəz Zeynallı

“Qaynar Qazan”

I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

“Qaynar Qazan”da İsfəndiyar Vahabzadə (I hissə): “Amerika, İsrail və İran heç vaxt düşmən olmayıblar”-VİDEO

II hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

“Qaynar Qazan”da İsfəndiyar Vahabzadə (II hissə): “Rza Şah elə bildi ki, farsam!”-VİDEO

III sonuncu hissə

Diplomatın ürəyində milli yanğı olmalıdır

– İsfəndiyar məllim, sizin xarici səfirliklərdə işləyən dövrünüz də tamam başqa bir qovğanın içində keçib. O məktublarla da tanış oldum, o məktubların bir nüsxəsi də məndə var. Siz ermənilərlə hər gün birə-bir döyüş halında olmusunuz. Onların məktublarında hətta sizə təhdid var, hətta ASALA-nı bir qəhrəmanlaşdırmaq təşəbbüsü var. Necə oldu? Çox ağırmı oldu?

– Bəli. Siz bayaq birinci cümləni oxudunuz, o hansı cümlə idi?

– Baba Allahnəzərovun bir sualı var ki, o, Elmar Məmmədyarovun yerinə olsaydı, xarici siyasətdə nəyi dəyişməyə nail olardı? Ümumiyyətlə, bizim Xarici İşlər Nazirliyi, xarici siyasətimiz hansı vəziyyətdədir? Bunu sizdən yaxşı bilən olmaz. 30 ilinizi bu sahəyə vermisiniz.

– Mən demək olar ki, ömrümü bu sahəyə vermişəm. Mən demirəm ki, məni qiymətləndirsinlər və yaxud heykəl qoysunlar. Heç kimə buna görə heykəl qoymurlar. Bu, mənim sahəmdir, işləmişəm də, maaşımı da almışam. Amma bir çox yazılarımda mən yazmışam ki, diplomatın ürəyində milli yanğı olmalıdır. Yanğı olmasa, köz ola bilməz, köz olmasa, od ola bilməz, od olmasa, çığırtı ola bilməz. Çoxları çığırtı ilə qışqırtını səhv salırlar. Qışqırtı tamam başqa bir şeydir, çığırtı içdən gələn bir şeydir. Atatürkün dövründə bir Xarici İşlər naziri olub – Tofiq Rüştü bəy Aras. Onun haqqında Atatürk deyib ki, ola bilsin, Tofiq Rüştü bəy Aras diplomatik bicliklərdən, hiyləgərliklərdən o qədər də hali deyil, amma ondan gözəl Xarici İşlər naziri də təsəvvür eləmək mümkün deyil. Çünki millətin yaralarını, ağrılı, zəif yerlərini bilir. Əvəz bəy, millətin ağrılı, zəif yerlərini bilməsən, ona başçılıq etmək olmaz. Mən bunu bu gün də deyirəm, təkrar da edirəm. Məsələn, baxın, tez-tez göstərirlər ki, bizim səfirlər bayrağımızı tərs tuturlar. Bilmirəm, fikir vermisinizmi?

– Bəli.

– Amerikada bayrağı tərs tutmağa görə həbs cəzası gözlənilir. Mənim bayrağım dəfələrlə təhqir olunur. Bizim protokol buna fikir vermir, bizim Xarici İşlər naziri buna fikir vermir.

Xarici İşlər Nazirliyinin əməkdaşlarının çoxu bayrağımızın rəmzi mənasını bilmir

– Anlamırlarmı, savadsızdırlarmı, yoxsa fərqində deyillər?

– Əhəmiyyət vermirlər, çünki bunların heç birinin başı-gözü meydanda yarılmayıb. Mənimlə atamın başı-gözü meydanda yarılıb. Mən və atam meydanda olmuşuq. Mən vətən xaini oğlu deyiləm, özüm də vətən xaini deyiləm. Və cərəyan edən bütün hadisələri mən bilirdim artıq. Nə gözlənilir? Nə hadisə ola bilər?

– Yəni deyirsiniz ki, bütün diplomatlar belə olmalıdır? Vətən yanğısı daşımayan adam diplomat ola bilməz.

– Bu, necə ola bilər ki, Xarici İşlər Nazirliyinin əməkdaşlarının çoxu heç Azərbaycan bayrağının rəmzi mənasını bilmir. Adi bir misal deyim, hər şey bayraqdan başlayır. Rənglərin mənasını bilmirlər ki, bu rəng nəyi bildirir. Bunu bilən yoxdur və bunu bilməməklə fəxr edirlər ki, bilmirik. Baxın, sizə adi bir söz deyim. Mən İsveçrədə olanda Türkiyənin Xarici İşlər naziri gəlmişdi. Üzr istəyirəm, İsveçrədə yox, yadımdan çıxıb artıq, hansısa xarici ölkədə işləyəndə Türkiyənin Xarici İşlər naziri, Ermənistanın Xarici İşlər naziri Oskanyan və bizim Məmmədyarov durmuşdular. Məmmədyarov yox, Mamedyarov (ironiyalı gülüş – Red.). Türkiyənin Xarici İşlər naziri sual verdi ki, hangi dildə konuşacağız? Ermənistan Xarici İşlər naziri dedi ki, bana farketmez, efendim. Bu rus dilində dedi ki, məni bağışlayın, mən Azərbaycan dilində pis danışıram.

Elmar Məmmədyarovun hərəkətindən yer yarılsa yerə girərdim

– Nə danışırsınız? Hətta erməni deyir ki, problem yoxdur?

– Mən də bunların bir addımlığında dayanmışam. İndi siz mənim yerimdə olsaydınız, nə edərdiniz?

– Adam utandığından yerə girər.

– 11-ci mərtəbədə idim. Orada özümü atıb öldürmədim, böyük şeydir.

– Niyə belədir?

– Belədir də. Deməli, kimlərəsə əl verir ki, Azərbaycan dilini bilməyənlər olsun Xarici İşlər naziri.

– O, həqiqətən də, Rüstəm İbrahimbəyovun bacısı oğludur?

– Xeyr, iz azdırmaqdan ötrü deyirlər.

– İsveçrədə idiniz, ermənilərə qarşı məktub göndərdiniz, bu, respublika mətbuatında hay-küyə səbəb oldu. Yəni hər yerdəmi erməni idi?

– Bəli, siz təsəvvür edin ki, mən getmişəm orduya. Sizin ağlınıza gətirə bilməyəcəyiniz dərəcədə qüvvətlidirlər.

– Ermənilər?

– Bəli, çox qüvvətlidirlər. Baxın, İsveçrədə olanda mən Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Avropa bölməsində Azərbaycanın nümayəndəsi olaraq işləmişəm. Mən burada işləyirəm, Azərbaycanın nümayəndəsiyəm. Çıxış eləməyə mənə 7 dəqiqə vaxt verirlər. 15 ilin hadisəsini mən sıxışdırıb 7 dəqiqəyə salmalıyam. Qarşı tərəf də 7 dəqiqəyə cavab verməlidir. Mən ona 3 dəqiqə cavab verirəmsə, o da mənə 3 dəqiqə cavab verməlidir. Amma erməni mənə cavab vermirdi. Onun yerinə Rusiya cavab verirdi, Yunanıstan cavab verirdi, Fransa cavab verirdi.

Boğula-boğula qalırdım ki, ya rəbbim, mənim də bir adamım olsun, mən niyə təkəm?!

– Yəni o qədər təsirlidirlər…

– Hindistan da cavab verirdi, mən boğula-boğula qalırdım ki, ya rəbbim, mənim də bir adamım olsun, mən niyə təkəm? Bu təklik çox pis şeydir.

– Bəs Türkiyə?

– Türkiyə və Pakistan bizi dəstəkləyirdilər. Amma bəzən görürdüm ki, Türkiyə də, Pakistan da baxışlarını bizdən qaçırırdılar. Bilirsiniz niyə? Pakistanın da problemi var idi, Kəşmir problemi, Türkiyənin də Kipr problemi var idi. Allah heç kimi tək eləməsin. Bu təklik çox pis şeydir. Belə məqamda siz nə edə bilərdiniz? Belə məqamda insan düşünür ki, mən nə eləyim? Kimə sözümü deyim, kimə çıxım?

– Nazirə də deyə bilmirsiniz?

– O zaman nazir Vilayət Quliyev idi. Səfirin işini nazir həll etmir axı. Birbaşa yuxarı həll edir. Səfirlər nazirə tabe deyillər.

– Birbaşa prezidentə tabedirlər.

– Mənim ranqımı prezident müəyyənləşdirir. Mən də belə qalıram axı. Mən də sənin kimi millətəm, sən niyə ermənini müdafiə edirsən, məni eləmirsən? Siz bir dəqiqə mənim yerimdə təsəvvür edin özünüzü. Adam boğula-boğula qalır.

– Təsəvvür edə bilmirəm, dəhşətdir. Baxın, prezidentlə bu məsələni danışmaq imkanı olurmu? O mexanizm varmı ki, siz raport halında, məktub halında olan-bitənləri prezidentə deyəsiniz ki, baxın belə bir vəziyyətdir. Təsiretmə imkanı varmı?

– Hər deyəndə olmur. Demək olar ki, 2-3 faiz.

– Bizim özümüzdə də ermənilər çoxdur? İşçilərin arasında da varmı?

– Mən o zaman məktub yazmışdım ki, 18 nəfər Xarici İşlər Nazirliyinin əməkdaşı, həyat yoldaşları, anaları ermənidir. Əgər mən məxfi məktub göndərirəmsə, bu məktub gedib harasa çıxırsa, siz buna nə edə bilərsiniz ki?

Nazirliklərdə qeyri-millətdən adam işləməməlidir

– Təcrübələrinizdən çıxış edərək soruşuram. Olmamalıdır, elə deyilmi?

– Yox, güc nazirliklərində qeyri-millətdən adam işləməməlidir. Ümumiyyətlə, mənə qalırsa, nazirliklərin heç birində qeyri-millətdən, qan qarışığı olan adam işləməməlidir.

– O zaman dövlətdə nəsə ola bilər?

– Nə istəsən olar. Ümumiyytlə, mənə qalarsa, nəinki güc nazirlikləri, bütün nazirliklərdə qeyri-millətdən olan insanlar işləməməlidir.

– Amma bizdə çoxdur, eləmi?

– Təəssüf ki, bəli.

– Məlahət Qisuri Zeynallının bir sualı var ki, iqtidarın apardığı daxili və xarici siyasət sizi qane edirmi? Azərbaycanın indiki duruma düşməsində daxili qruplaşmaların rolunu necə dəyərləndirirsiniz? Xarici güclərin Azərbaycanı indiki duruma salması ilə bağlı fikirlərə münasibətiniz necədir?

– Vallah, bayaq bir söz dedim sizə, qorxu da müxtəlif cür olur. Amma elə şeylər var ki, bunun üstünü örtsək yaxşıdır.

– Elmar Məmmədyarovun yerində olsaydınız, nə edərdiniz? Bu suala cavab vermədiniz.

– Əvvəla, təəssüf ki, heç kim məni heç bir zaman göy yerə enər, yer göyə qalxar, Məmmədyarovun yerinə qoymazlar. Baxmayaraq ki, müxtəlif xarici dillər bilirəm. Bunu qoymazlar. Çünki mənim damarımda axan qan milli qandır.

– Bu, çox ciddi sözdür.

– Yaponiyanın Xarici İşlər Nazirliyinin qarşısında belə bir söz vurulub, asılıb. Diqqətlə fikir verin. O sözün tərcüməsi budur ki, “Dünyanın ən müqəddəs yeri ailədir. Ailədən də müqəddəs yer Xarici İşlər Nazirliyidir.” Camaat deyir ki, bu Xarici İşlər Nazirliyi necə bir yerdir ki? Xarici İşlər Nazirliyi elə bir yerdir ki, ölkəni qansız-qadasız müharibədən qoruyur. Yenə deyirəm, siz deyə bilərsiniz ki, Xarici İşlər Nazirliyi necə bir yerdir ki, ilahiləşdirilir, Quran ayəsi kimi bir şey olub, bunu deyirsiniz. Çünki ölkəni savaşsız qoruyur. Yaponiyanın Xarici İşlər Nazirliyinin şüarıdır. Amma Xarici İşlər naziri deyəndə ki, üzr istəyirəm, mən azərbaycanca pis bilirəm, artıq siz buradan öz payınızı götürün.

– Yəni hərkəs ana dilini yüksək səviyyədə bilməlidir.

– Diplomatiyanın yolu ingilis dilini bilməkdən başlamır. Diplomatiyanın yolu milli yanğıdan başlayır. Bizdə belə bir şey var – Qori Müəllimlər Seminariyası. Buranı qurtaranların heç vaxt mən, necə deyərlər, üzərinə kölgə salmıram. Üzeyir bəy, Nəcəf bəy Vəzirov, Abbas Səhhət, çox qiymətli adamlardır. Bunlar təhsillərini alıblar Qori Müəllimlər Seminariyasında. Bir də mollaxana təhsili alanlar var. Bunlar daha ciddi olublar, yanıblar, cızdaqları çıxıb. Bunlar kimlərdir? Mirzə Zəlil, Mirzə Ələkbər Sabir, Məhəmməd Hadi. Bunların fərqini görürsünüzmü? Bunlar daha çox yanıblar. Çünki bunlar milli təhsil alıblar. Mən demirəm ki, qeyri-dildə təhsil alanlarda milli qan olmur. Xeyr, olur, amma elə yanğı olmur. Mollaxana təhsili alanlardaki kimi yanğı olmur. Bəlkə məndə milliyyətçilik həddən artıq çoxdur. Bir nəfər jurnalist də demişdi, mən cilovlaya bilmirəm bu hissi. Siz məktublarda da gördünüz ki, bunları deyirdilər. Amma məsələ ondadır ki, mollaxana və Qori Müəllimlər Seminariyası fərqlidir.

Mənim millətim əldən gedirsə…

– Milli təhsilin önəmi müstəsnadır, deyirsiniz.

– Milli təhsil alan adam yanmalıdır, cızdağı çıxmalıdır. Elə cızdağı çıxmalıdır, yanmalıdır ki, bu adamın yuxusunu belə əlindən almalıdır. Adamı yandırmalıdır, közə çevirməlidir. Bu adamın tək fikri olmalıdır, Vətən, Vətən. Bilirsiniz, Mirzə Cəlilin bir hekayəsi var. Deyir, bir dəfə işdən çıxıb evə gəlirəm. Görürəm ki, bir oğlan uşağı pişiyin quyruğuna qarpız qabığı bağlayıb vura-vura gedir. Bir erməni məhəlləsinin qabağından ötdüm, gördüm, erməni oğlu ağacın altında kitab oxuyur. Bir müsəlman məhəlləsinin qabağından ötdüm, gördüm ki, bir müsəlman kişi əlində ağac qadını döyə-döyə gedir. Bir erməni məhəlləsinin qabağından ötdüm, gördüm ki, qadın qarmon çalır, kişi də oturub şərab içir. Məscidin qabağından ötdüm, gördüm ki, molla deyir ki, həzərat, xüms və zəkatı vaxtı-vaxtında verin. Kilsənin qabağından ötdüm, gördüm ki, molla çıxıb minbərə nəsə deyir erməni dilində, amma hər dəqiqə deyir ki, hayrenik, hayrenik. Dedim, bu hayrenik nə olan şeydir? Sən demə, o deyirmiş ki, Vətən, Vətən. Mənim millətim əldən gedirsə, mən necə oturum?..

– İsfəndiyar müəllim, millət əldən gedirmi?

– Bunun da üstünü örtək. (Uzun pauza…) Bilirsiniz, mən çətin vaxtlarda icra başçısı işləmişəm. Bir yandan Bakıya girən rus əsgərləri, bir yandan cəbhə, bir yandan KQB, bir yandan meydan hadisələri. Meydan bizim rayonda idi. Bunların hamısı ilə dil tapmaq lazım idi, hamısının da qarşısına tək çıxırdım. Nə məni qoruyan var idi, nə də başqa bir şey. 2-3 saat evdə olurdum, ya yox, bütün günü işdə idim. Elə vaxtlar olurdu ki, heç evdə olmurdum, işdə qalırdım, orada yatırdım. Hamısının qabağına özüm tək çıxırdım. Nə qoruyan var idi, nə də cangüdən. Ümumiyyətlə, mən cangüdən məsələsinə inanmıram. Heç bir hadisə də olmayıb ki, cangüdən özünü nişançının qabağna atsın ki, məni vurun. O gün oxudunuz, ermənilər təhdidedici məktub yazırdılar, maşınıma daş da atmışdılar. Ancaq gücüm ona çatırdı ki, ailəmi Bakıya göndərirdim, özüm işlədiyim ölkədə qalırdım. Çətin vaxtlar idi. O vaxt cavan oğlan idim, 34 yaşım var idi, dedim yox, artıq gücüm çatmır.

– Belarusiyadan qayıtmaq səbəbiniz nə idi?

– Vaxtım bitdi. 6 il bitdi, qayıtdım. Mən fasiləsiz olaraq xaricdə 12 il işlədim. 6 il Moldova, 6 il Belarusiya.

“Daş yuxular” bir erməninin gündəlikləridir

– Belarusiyada idi, elə deyilmi, siz dərs deyərkən erməni tələbə sizə “Daş yuxular”-ı göstərmişdi?

– Bəli, mən o vaxt da demişdim ki, “Daş yuxular” əsəri Əkrəm Əylislinin deyil.

– O tarixcə çox maraqlıdır.

– Əkrəm Əylislini siz də tanıyırsınız, mən də tanıyıram, əsərlərini siz də oxumusunuz, mən də oxumuşam. Onun dili əlində mumdur, istədiyi formaya sala bilir. Amma “Daş yuxular”-ı oxuyanda gördüm ki, bu, onun təhkiyə üsulu deyil. Mükalimələr, dialoqlar bir-birinə uyğun gəlmir.

– Sizcə onun bir tarixçəsimi var?

– Əkrəm Əylislinin bir qapı qonşusu var idi, Nacarov, onkoloq, yaşlı kişi idi. Mənə muharibə iştirakçısı olduğuma görə ev vermişdilər, tez-tez mən onunla görüşürdüm. Daha doğrusu, mən həyətə çıxanda Nacarovu görürdüm. Salam-sağolumuz var idi. Bir gün tək gəzirdi, mən də ona qoşuldum. Bu dedi ki, mən bütün hadisələri gündəlik kimi yazıram. Dedim ki, o gündəliyə baxmaq olar, bir gözdən keçirərdim. Dedi, yox, onu gedəndə qonşuma verəcəm, o oxusun, yazsın. Qalın dəftər idi. O vaxt yadınıza gəlirmi 96 səhifəlik 44 qəpiyə olan dəftərlər. 1990-cı il yanvar ayının 13-də Bakıda “poqrom” oldu, evlərə hücum etdilər. Onda da 4-5 böyük maşın gətirmişdi, bütün əşyalarını – xalça, soyuducu, televizor yığmışdı ki, maşınla aparmağa. Elə oldu ki, hücum elədilər, hər bir şeyi qırıb dağıtdılar. Və onda görünür, bu dəftərləri verdilər Əkrəm Əylisliyə. Mən ilk Əkrəm Əylislinin yaradıcılığı olan “Mənim nəğməkar bibim” əsəri ilə tanış olmuşam ilk dəfə. Biz onu oxuyanda görürük ki, onun necə gözəl dili var. Hətta mən Bakıda müraciət etdim ki, 1 ay məni işimdən ayırsınlar, mən Nacarovun onkoloqiya institutundakı yazdığı reseptlərlə, cümlə quruluşlarını birləşdirə bilərəm, qısa-qısa idi, özüm dilşunasam. Oradan bilərəm ki, bu nədir, necə biridir. Onun “Daş yuxular” əsəri qısadır, cümlələr qısa-qısadır. Mən bunu sübut edə bilərdim. Kimə dedimsə, heç biri müraciət obyektinə çevrilmədi. Və mən də maraqlanmadım.

– Azərbaycanın əleyhinə çevrildi “Daş yuxular” və böyük bir hadisə oldu. Elə bunun kökündə də dururmuş ki, bu, Nacarovun əsəridir?

– Bəli, Nacarovundur. Nacarov erməni olub, onkoloq olub, yaxşı həkim olub. Gedəndə də gündəliyini Əkrəm Əylisliyə verib. Bu, şəxsən mənim öz fikrimdir, ola bilsin ki, səhv edirəm, amma Əkrəm Əylislinin yazılarını oxuyuruq, görürük ki, nə nədir. Ona görə mən bu ayaqdan saydım ki, bu, onun yazısı deyil.

– İsfəndiyar müəllim, son bir neçə sualımız var. Zeynal Məmmədli, Lətafət Məlikova və Abbasoğlu. Zeynal Məmmədli soruşur ki, vaxtilə ziyalı kimi rəhmətlik Bəxtiyar müəllim xalqın yanında idi. Bəs bu gün İsfəndiyar müəllim kimi görür elə ziyalı ki, xalqın yanında olsun, xalqın sözünü desin. Lətafət Məlikova deyir ki, İsfəndiyar müəllim millətin ağır günündə niyə xalqın yanında deyil? Yoxsa var, mən görmürəm? Abbasoğlu deyir ki, əsrin dörddə birini Qarabağsız yaşadığımız zamanda İsfəndiyar müəllim Azərbaycanın ziyalı mövqeyindən razıdırmı?

– Açığ danışacağam. Adətən, diplomatlar gizlədirlər, ancaq mən heç nə gizlətməyəcəm. Əvvəllər internet yox idi. Atam gün ərzində 3-4 məktub alırdı. Və ayın sonunda məktubları da götürüb Heydər Əliyevin yanına gedirdi. Məktubları açıb göstərirdi ki, bunları nə edək, necə həll edək məsələləri. Mən göz açıb parlamentdə İsmayıl Şıxlını, Ziya Bünyadovu, Bəxtiyar Vahabzadəni, Anarı görmüşəm. Onlardan da əvvəlki nəsildə Rəsul Rzanı, Mirzə İbrahimovu, Süleyman Rüstəmi görmüşəm, bunlar ziyalı idilər. Bunlar düşünən beyinlər, düşünən başlar idilər. Və bu gün mənə deyə bilərsinizmi ki, düşünən beyin, düşünən baş kimdir?

İndi mən soruşuram, ay Siyavuş Novruzov, sən maraqlanmısanmı ki?..

– Parlamentdə çox azdır.

– Azdır? Mən deyərdim ki, yoxdur. Baxın, adi bir misal deyim sizə, bu Gəncə hadisələri oldu, sözsüz ki, bu hadisələrin təfərrüatına varmıram, bilmirəm, necə olub hadisə, necə baş verib? Amma heç olmasa 1-2 ziyalı deputatımız getməli idi. Bəlkə səhv deyirəm?

– Düz deyirsiniz. Hətta parlamentdə yığıncaq olmalı idi. Canlı yayım verməli idi. Millət də baxmalı idi ki, nə baş verir.

– Biri dedi ki, anası ermənidir, nə tez tapdın anasının erməni olduğunu? Biri dedi ki, mən 28 ildir onu tanıyıram, dost olmuşam. Sənin 28 il dost olmağın, hələ göstərici demək deyil ki, bu yaxşı adamdır, yoxsa pis adamdır? Mənim Elmar Vəliyevlə şəxsi münasibətim var. Amma nə hadisə baş veribsə, onu parlamentdə çıxarmadılar. Heç olmasa, 2-3 nəfər ora getməli idi. Siz təsəvvür edin, Gəncə hadisələrində Heydər Əliyev Gəncəyə getdi. Ondan da əvvəl İmam Mustafayev getmişdi. Getmişdilər, baxdılar qayıtdılar. Dedilər, qardaş qanı axıdılıb, qardaş qanı tökülüb. İndi vuran da bizimkidi, vurulan da bizimkidi, bunu araşdırmaq lazım idi. Amma bu gün ziyalı yoxdur. Siz təsəvvür edin ki, Avropadan bir az xoşagəlməz sözdər deyən kimi Siyavuş Novruzov çıxdı dedi ki, ay İsmayıl Şıxlının ailəsi, ay Bəxtiyar Vahabzadənin ailəsi, ay Ziya Bünyadovun ailəsi, siz ziyalısınız, münasibətinizi bildirin, mövqeyinizi bildirin. İndi mən deyirəm, ay Siyavuş Novruzov, sən maraqlanmısanmı ki, Ziya Bünyadovun oğlu Xarici İşlər Nazirliyindən uzun illərdi “statya” ilə işdən qovulub? Xarici İşlər Nazirliyi yerləşir Şıxəli Qurbanov adına olan küçədə. Onun oğlunu “statya” ilə işdən çıxarıblar, heç maraqlanmısanmı ki, nəyə görə çıxarıblar, necə çıxarıblar? İsmayıl Şıxlının oğlu işləmir. Heç maraqlanmısanmı bu nə yeyir, nə içir? Bəxtiyar Vahabzadənin oğlu il yarımdır xaricdən gəlib. Nə yeyir, nə içir, niyə maraqlanmırsan? Nə tez yadınıza ziyalı düşdü sizin? Hələ bundan sonra ziyalılar sizin yadınıza tez-tez düşəcək. Bəs niyə vaxtında maraqlanmadınız ki, bu ziyalı deyilən şəxs haradadır, nə işlə məşğuldur? Onda deyərdiniz ki, ay müğənni, ay idmançı, gedin görün, nə hadisə baş verib orada? Niyə onlara müraciət etmədiniz? Əlini maşının üstünə qoymaqla sən xalq artisti adını almısan. Onu göndərərdiniz də…

– Çox maraqlı təsbitlərdir.

– Necə deyərlər, İsrail deyəndə mənim gözümün qabağına Eynşteyn gəlir, Fixden Gols, Landau. Millət başı ilə tanınar, əzələsi ilə tanınmaz. Bəlkə səhv deyirəm?

Niyə İsmayıl Şıxlının, Ziya Bünyadovun, Şıxəli Qurbanovun, Bəxtiyar Vahabzadənin oğlanları işsizdir?!

– Düz deyirsiniz. Siyavuş Novruzov əzələsi ilə tanınır. Deməli, bu ailələrin hamısının uşaqları işsizdir?

– İsmayıl Şıxlının oğlu qəzetdə işləyirdi, amma Ziya Bünyadovun oğlu statya ilə çıxdı işdən. Şıxəli Qurbanovun oğlu statya ilə çıxdı işdən. Mən gəlmişəm, maraqlanan yoxdur ki, sən nə işlə məşğulsan? Amma ki, Avropadan bir az xoşagəlməz söz deyən kimi bizi çağırırsınız ki, ay filankəslər, mövqeyinizi bildirin. Sən bizə qarşı mövqeyini bildirdin? Bu dəqiqə gedək Gəncəyə, görək sənə qulaq asacaqlar, yoxsa mənə? Çunki mən başam, sən baş deyilsən axı. Heydər Əliyev demişdi ki, Sumqayıt yolunda 2-3 nəfər elmlər doktoru, professoru maşın vurdu öldürdü – 20 Yanvar hadisələrində. Sonra əlavə olundu ki, bir elmlər doktorunu yetişdirməkdən ötrü 600-750 min pul lazımdır. O dövrdə dollara nisbətdə manat yüksək idi. Deməli, bir professorun başı bir milyon iki yüz min, bir milyon yarımlıqdı. Bir milyon yarımlıq baş qalsın bir qırağa, əvvəl ağlıma gətirdim ki, bütün hər şeyi şaxlayım gedim Türkiyədə atamın adına olan universitetlərin birində dərs deyim. Çox universitetlər veriblər atamın adına: lisey, universitet, kollec. Sonra fikirləşdim ki, nəyə görə mən getməliyəm? Niyə hər şeyi qoyub getməliyəm? Eldar Mahmudov kimi insanlar yeyib dağıtsınlar respublikanı, mən niyə cəlayi-vətən olmalıyam? Deyirlər ki, niyə kənardasınız, kənarda olmağımın səbəbi də elə budur. O ki qaldı ziyalıya, ziyalı yoxdur. Parlamentdə bir nəfər ziyalı deyə bilərsinizmi? 3 dənə kitab oxuyan ziyalı deyə bilərsinizmi?

– Bir şeir var, deyir: “Burda nitqim kəsildi, burda sözüm qurtardı”. Yəni bu, həqiqətdir. Nə edəcəksiniz, nə gözləyirsiniz, nə planlarınız var?

– Mən sabahı fikirləşmirəm, nə edəcəyəm, nə yazacağam, nə pozacağam, nə iş görəcəyəm. Bunu mən planlamıram. Ancaq özüm üçün yazıram.

Bu millətdə millətlik qalmadı

– Ancaq xalq gözləyir, xalq narahatdır, burada da soruşurlar ki, Bəxtiyar Vahabzadə həmişə millətin yanında idi, bəs İsfəndiyar müəllim haradadır?

– Mən hansı millətin yanında olum?

– Bəxtiyar Vahabzadənin millətinin.

– O millətdə millətlik qalmadı axı. Mən məktubların sadəcə 1/100-ni göstərdim. Mənə çoxlu təhdidlər olunurdu. Siz şahidsiniz, məktubları gördünüz.

– Çox dəhşətli məktublardır. O məktubların hamsını tərcümə edib verəcəyik.

– Məktublarda mənə hücumlar olurdu. Vahabzadə soyadı gələndə ermənilər elə bil ki, qutuda ilan görürdülər. Çünki bilirdilər ki, mən sakit durmayacam. Bakıdan göstəriş almışdım ki, sən dur de ki, bizim 100 təyyarədən 90-nı bizim neftlə işləyirdi, 100 tankdan 90-nı bizim neftlə işləyirdi.

– Rusiyaya?

– Bəli. Mən də bunu dedim. Dedilər, indi 100-də 100-ü sizin neftlə işləyir, bəs niyə qələbə qazana bilmirsiniz? Ancaq deyirsiniz. O ki qaldı müharibə məsələsinə, 4 formada deyə bilərəm sizə, bir diplomat kimi, bir azərbaycanlı kimi, bir keçmiş hərbidə olmuş adam kimi, bir də alim kimi. Alim kimi deyə bilərəm ki, ortalığa sübut qoymaq lazımdır ki, torpaq bizimkidir, yoxsa onlarındır? Margaret Tetçerin bir gözəl sözü var idi: ən mənasız, predmetsiz mübahisə, sübutlarla olunan mübahisədir. Çünki mən yüzlərlə sübut göstərə bilərəm ki, torpaq bizimkidir, o da on min dənə sübut gətirə bilər ki, torpaq bizimkidir. Onun üçün də bu mənasızdır. Bir vətəndaş kimi deyə bilərəm ki, müharibə olmasın, müharibə lazım deyil. Ancaq bir keçmiş hərbiçi kimi deyə bilərəm ki, müharibə olmalıdır. Mən gücümü göstərməliyəm. Bu boyda biabırçılıq başıma gəlib, mən erməninin qabağından qaçmışam. Mən deyə bilərəm ki, Taysondan qüvvətliyəm, ancaq bu, mənasız sözdür. Bunu da qeyd edin, bilmirəm, demişdim sizə, ya yox. Mən birinci sinifdə oxuyarkən, məndən 5-6 yaş böyük uşaq məni döydü. Biz bir həyətdə böyüyürdük, eyni məktəbdə oxuduq , universitetdə də bir yerdə oxuduq, elə eyni fakultədə oxuduq, xaricdə də eyni yerdə işlədik. Onun məni döyməyi mənim ürəyimdə qaldı. Təsəvvür edin, mən 5-6-cı sinifdə boksa getdim, üzərimdə məşğul oldum, hazırlaşdım. Sonra mənə dedilər ki, filankəs Əfqanıstana getməyə hazırlaşır, o zaman Əfqanıstanda müharibə yox idi. Mən də məşqdən gəlirdim, çantamı həyətdə qoydum, yaxınlaşdım hamı ilə əllə görüşdüm, ona çatanda onu vurdum, özünə gəlməmiş ikincini də vurdum, sonra üçüncünü vurdum, sonra götürdüm atdım zibil qabının içinə. Heç kim bizi ayırmırdı, çünki hamının ondan zəhləsi gedirdi. Sonra o, iki gün evdə xəstə yatdı. Qardaşı dedi ki, bəs sən niyə belə elədin? Dedim ki, o, məni birinci sinifdə döymüşdü. Soruşdu ki, bəs birinci kursda oxuyanda, dedim yox, birinci sinifdə oxuyanda. Dedi, 15 il ürəyində qalıb? Dedim, bəli, 15 il bu kin ürəyimdə qalıb. Hər bir insanın ürəyində kin olmalıdır. Kin olmasa, biz yaşaya bilmərik.

Biz heç zaman erməni ilə dost olmamışıq

Biz ermənidən intiqamımızı almalıyıq. O ki qaldı biz deyirik, erməni ilə dost olmuşuq, qardaş olmuşuq, yaxın olmuşuq, yalan söhbətdir. Biz dünya yaranan gündən bu günə heç vaxt erməni ilə dost olmamışıq. Bizə zorla yazdırıblar “Kür, Araz, Ararat”, “Qardaş olub Hayastan”, Haqverdiyevin “Dinarə qardaşlar”, Mirzə Cəlilin “Kamança”, Nəriman Nərimanov “Bahadır və Sona” – bunlar mənasız söhbətlərdir. Biz heç zaman erməni ilə dost olmamışıq. Dünyanın sonuna kimi də biz mübarizə aparacağıq. Bunlar Mesopotomiyadan, Hindistandan, İrandan – haradan gəldikləri bilinmir. Amma biz öz qisasımızı almalıyıq. Təsəvvür edin, mənim bu boyda başıma biabırçılıq gəlib, necə uda bilərəm bunu? Elmar Vəliyevə güllə atan Yunisdi-kimdi bilmirəm, o dəqiqə dedilər, onun anası ermənidir guya. Bu, çox qəribədir. Belə cəsarətli oğlansansa, bizim vəzifədə oturanların 70-80- faizinin anası, həyat yoldaşı ermənidir. Onlardan tut da, onlardan de. Yunisin kimi var? Allahın yazıq bəndəsidir.

– Elə çox erməni qarışığı olan var?

– Vəzifədə, bəli. Hamısı da vəzifədədirlər.

Heç bir nikbin proqnozum yoxdur

– Bir az pessimist notda bitirməyək. Gələcəyə dair nikbin proqnozunuz varmı?

– Heç bir nikbin proqnozum yoxdur. Sizdə var?

– Dedi “Ümid var gələcəyə, səs versək Elçibəyə”. Vaxtı Əbülfəz bəyin seçkisinin şüarı belə idi.

– Mən 1992-ci ildən bildim ki, mənasız söhbətdir bu. Aper ayının 14-də mən 40-45 dəqiqə söhbətim oldu, sonra qapını çırpıb çıxdım.

– O söhbətin nəticəsində bildiniz?

– Bəli.

– Bir gün o söhbəti də edərik, inşallah.

– Ehtiyac yoxdur o söhbətə. O söhbət mənimlə qəbirə kimi gedəcək.

– Mən təşəkkür edirəm. Çox mənalı, çox dərin bir müsahibə oldu. Yəqin ki, ölkə mətbuatında, bunun çox ciddi əks-sədası olacaq.

– Allah qoysa.

SON

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin

1.6K dəfə oxunub

GÜNDƏM / MANŞET / QAYNAR QAZAN / XuralTAC

“Qaynar Qazan”da İsfəndiyar Vahabzadə (II hissə): “Rza Şah elə bildi ki, farsam!”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 17 Sentyabr 2018

İsfəndiyar Vahabzadə: “Mən pillə-pillə qalxanlardanam, mənə heç nə sinidə gəlməyib”

Əkrəm Əylislinin “Daş yuxular” kitabının hansısa erməninin gündəlikləri olmasına qədər…

Diplomatın qanının mütləq türk qanı olmasına qədər…

Hüquq mühafizə orqanlarında mütləq təmizqanlı türklərin işləməsinə qədər…

Beləliklə, “Qaynar Qazan”da budəfəki qonağımız ömrünün 30 ilini Azərbaycan diplomatiyasına həsr edən İsfəndiyar Vahabzadədir. İndi onu dinləyirik…

Əvəz Zeynallı

“Qaynar Qazan”

I hissəni bu linkdən oxuya bilərsiniz:

“Qaynar Qazan”da İsfəndiyar Vahabzadə (I hissə): “Amerika, İsrail və İran heç vaxt düşmən olmayıblar”-VİDEO

II hissə

Əfqanıstanda əsir götürdüyümüz adam Bakıda qarşıma çıxdı

– Əgər fars dilinin bütün ləhcələrinə qədər – Pakistanda, Əfqanıstanda, İranda, Tacikistanda, istifadə olunan dillərin incəliklərinə qədər bilmək məsələsi varsa, bu, artıq Bəxtiyar Vahabzadənin oğlu olmağı keçir axı. Buna uzun illər əmək sərf olunmalıdır, insan oxumalıdır, o həddə çatmalıdır. Ölkədə nə qədər belə mütəxəssis var ki?

– Bircə mənəm.

– Bir sizsiniz. Siz də işsizsiniz. Amma halbuki bu sahədə böyük institutlar fəaliyyət göstərməlidir. Tələbələr yetişdirilməlidir.

– Bilirsinizmi, mən Türkiyədə diplomatik təhsilimi bitirdim və artıq məni orada tanıdılar. Bunların adamları orada da var idi. Türkiyədə mən diplomatik kursu qurtarandan sonra gəldim. Artıq Heydər Əliyev gəlmişdi. Məni Mədəniyyət nazirinə müavin göndərdilər. Vəfa Quluzadə var idi. Heydər Əliyev soruşmuşdu ki, bəs ay Vəfa, bizdə elə bir adam varmı ki, İran, Əfqanıstan, Türkiyə xəttini bilsin. Demişdi ki, filankəs. Məni təqdim elədilər, mən də gəldim. Dedilər, bəs necə? Mən də danışdım ki, belə-belə olub. Elə oldu ki, mən Pakistana səfir getdim. Biz İrana getməmişdən öncə, Əvəz bəy, artıq mən bilirdim ki, məsələn, hansı küçənin küncündə hansı küçə yerləşir, harada su mağazası var. O mağazanın başında duran adam bizi güdür. Filankəs kimdir, nə edir.

– Hətta onu belə bilirdiniz?

– Bilirdik. O güdmə məsələsini hamı bilirdi ki, kim kimi güdür. Məsələn, bizim orada 3 küçə var idi: Çörçil, Stalin, Ruzvelt. Bu küçələr Tehranda belə gedirdi.

– Küçələrin adları idi?

– Bəli, o küçələrin də başında su mağazası var idi. O su mağazasının qabağında filankəs dururdu. Kim nə eləyir, nə iş görür, biz hara gedirik, görürdü. O zaman kameralar, mobil telefonlar yox idi. Artıq bilirdik ki, bu adam kimdir, nəçidir, nə edir. Mən gəlib bir evdə qalırdım.

– Tək qalırdınız?

– Tək, bəli. Bir müddət qaldım, sonra getdim Əhvaza.

– Elə deyəsən, sizin zavodunuz da Əhvazda olub?

– Məşhəddə. Bir müddət Əhvazda işlədim. Sonra məni gecə çağırdılar Tehrana. Tehranda işlədim. Yadımda deyil, 6-7 ay Tehranda qaldım, sonra məni geri çağırdılar.

– Çətin və gərgin iş olub. Deməli, bir an belə sayıqlığı itirmək olmaz.

– Yox. Mənim yatışım belə idi, iki qolum yuxarıda. Belə dayanıram ki, birdən nəsə olar, mən dərhal tuta bilim.

– Əfqanıstana gedəndə deyəsən, təzə evlənmişdiniz?

– Bəli, heç 3 ay yox idi ki, evlənmişdim.

Nizami Süleymanov atama maşın vermişdi

– Yoldaşınız nə dedi?

– Yoldaşım oturub burada. Nə deyəsidir? Məni Əfqanıstana çağırdılar, getdim. Orada olanda bir yazı yazmışdım. Bilmirəm, oxumuşdunuz, ya yox. Polkovnik Matveykin, əsir götürdüyümüz adam mənim Bakıda qarşıma çıxdı.

– Yəni siz bir insanı əsir götürdünüz, sonra o əsirlikdən qaçdı, eləmi? Ondan sonra onu Bakıda gördünüz. Uzun illərdən sonra.

– 15-16 ildən sonra Bakıda gördüm, bəli.

– Burada bir sual da soruşulub: “Bəxtiyar Vahabzadənin dəfninə olan münasibət necə idi?”

– Onun dəfni çox yüksək səviyyədə keçdi.

– Yəni bir laqeydlik, soyuqluq olmamışdı?

– Qətiyyən.

– Onda nəyi nəzərdə tutur?

– Onu bilmirəm.

– Ramin Mahmudlu soruşur ki, İsgəndər Həmidovla atanızın arasında nə baş vermişdi? Bu, çox məhşur hadisə idi, əslində, nə baş vermişdi?

– Əslində, İsgəndər Həmidovla mənim atam arasında nə baş verdiyi ilə bağlı qəzetdə yazdılar, amma əslində bu, düzgün deyil. Atam İsgəndər Həmidovdan tələb edirdi ki, filan işi filan cür gör, filan işi filan cür elə, o zaman da İsgəndər Həmidov 10-na qulaq asırdısa, 2-nə qulaq asmırdı. İsgəndər Həmidovun da bütün işi ancaq Bəxtiyar Vahabzadənin işini həll etmək deyildi axı. Hərənin öz işi var idi. Bir dəfə o yadıma gəlir ki, bizim maşın xarab olmuşdu. Rəhmətlik akademik Nizami Süleymanov atama maşın vermişdi ki, Bəxtiyar, maşın düzələnə qədər bundan istifadə elə. Atam da dedi, yaxşı. Elə oldu ki, “Azneft” dairəsində bizi bu maşında saxladılar.

İsgəndər Həmidov dedi ki, kor olsun mənim bu gözlərim…

– Polis?

– Yox, dedilər ki, dayanın, buradan nazir keçir. Biz də dayanmışıq, gözləyirik. Mən də arxada oturmuşam. 5-10 dəqiqə keçdi, bir də gördük ki, İsgəndər Həmidov özü gəldi. Şəxsən yaxınlaşdı, dedi ki, kor olsun mənim bu gözlərim ki, bu ölkənin Daxili İşlər naziri maşınla gedir, amma ölkənin şairi maşında oturub onun gözləyir ki, mən keçim, sonra o getsin.

– Maraqlı hadisədir, siz orada idiniz?

– Bəli, maşının arxasında oturmuşam. Dedi, xahiş edirəm, ünvanı verin. Atam çıxdı maşından, dedi ki, İsgəndər, vəzifəlidir, qoy keçsin. İsgəndər hətta çox xoş söz də demədi. “Kül olsun bu respublikanın başına ki, onun Daxili İşlər naziri maşınla gedir, amma şairi gözləyir ki, mən keçim.”

– Böyük təvazökarlıqdır.

– Davamına qulaq asın. Dedi, ünvanı xahiş edirəm verin. Atam dedi ki, ünvanı nə edirsən? Dedi ki, ünvanı bilməyə nə var ki, vermirsən vermə və getdi. Axşam saat 7-8-dir, mən sonra xəbər tutdum ki, İsgəndər Həmidov rəhmətlik yoldaşı Rəna xanımla bizə gəlirlər. O zaman da biz Hüsü Hacıyev küçəsində yaşayırdıq.

İsgəndər Həmidov konvertdə “Mercedes”in açarını gətirdi

– Yazıçıların binasında?

– Bəli. Oturduq 5-10 dəqiqə 1 stəkan çay içdik, sonra da stolun üstünə bir konvert qoydu və dedi bu konvertdə “Mercedes”in açarını gətirmişəm, xahiş edirəm, bundan sonra bu maşınla gedərsən. Atam dedi, o dedi, axırda dedi ki, Bəxtiyar, sən mənim canım. Atam da dedi ki, bu sözə adam qurban kəsər. Dedi, sən mənim canım dedin, bunu götürdüm, indi sən mənim canım, bunu geri götür. O da onu geri qaytardı. Belə bir şey olub. Amma İsgəndər Həmidov atama çox gözəl münasibət bəsləyib.

– Deməli, onların arasındaki konfliktlə bağlı yazılanlar səhvdir? Yəni münasibət çox yaxşı olub?

– Bəli.

– Hə, bu açıqlama yaxşı oldu.

– Bilirsiniz, danışmağa qalsa adam çox şey deyər ki, nə oldu, nə baş verdi.

– Natiq Adilov soruşur ki, KQB ilə münasibətlərinə dair nə deyə bilər?

– Mənim KQB ilə heç vaxt münasibətim olmayıb. Mən Sovet dövründə xaricdə olmuşam. Bizdə o zaman QRU var idi – Baş Kəşfiyyat İdarəsi. Onunla əlaqəmiz olub, onunla da heç bir iş görməmişik. Çünki inanmırdılar, bunu ora qoy, onu bura qoy. Biz “qara”lar başqa şeylə məşğul olmamışıq.

– Ellada Məmmədli, bizim önəmli siyasətçi xanımlardan biri yazıb ki, “Səbail Rayon İcra Komitəsinin başçısı olan zamanlardan tanıyıram. Belə adamlardan həmişə kənar gəzməyə çalışmışam. Bu baxımdan, qələm sahiblərinə acıdım.” Ellada xanım etirazını bildirib.

– Mən Ellada xanımı yaxşı tanıyıram. Əvvəla, məni bu rayona qoydular. Necə oldu ki, bu rayona qoydular? Onu da deyim.

– Mütəllibovun dövrü idi?

– Bəli. Bəxtiyar Vahabzadənin burada heç bir rolu olmayıb. Onu mən 1990-1991-ci illərdən tanıyıram. Onda da cəmi 10-15 dəqiqə görmüşəm. O zaman raykom ölmüşdü. Raykoma fikir verən yox idi. Partiyaya fikir verən yox idi. Əsas işi aparan İcra komitəsi idi.

“Sadko”nun adını dəyişib “Altunay” qoydum

– İspalkom?

– Bəli, İspalkom idi. Yəni İcra komitəsi. Şəhərin birinci katibi var idi – Rüfət Ağayev. Mən gələndən 3 gün sonra Rüfət Ağayev göstəriş verdi ki, “26-lar bağı”nda oturmaq olmaz, ancaq ehtiram əlaməti olaraq gəzmək lazımdır. Mən də oranı sökdürdüm. Ancaq oturacaq qoydurdum. “26-lar bağı” bir-birinə qarışdı, barelyefi uçurtdum. “Sadko” var idi, eşitmisiniz? Onun indi adı nədir bilirsiniz? Adını mən dəyişdim axı.

– Sahil?

– Xeyr, “Altunay”. Onun adını “Altunay” mən qoydum.

– “26 Bakı Komissarı”nın abidəsini də siz sökdürmüsünüz?

– Xeyr, onu mən eləməmişəm. Ondan sonra bu “Cənub” mehmanxanasının adını dəyişdim, “Ankara” elədim. Onu adını da mən dəyişdim. Sonra Bayılda bir məktəb var idi – Əhməd Cəfəroğlu, onun da adını mən qoymuşdum. “26-lar bağı”na girəcəkdə bir yer var idi.

Sənə dar gəlməyəcək məqbəri kimlər kazsın?
Göməlim gəl səni tarixə desəm, sığmazsan.

Məhməd Akifin şeiri. Bunları yazmışdım. Amma bu, çoxlarına mane olurdu. Mən necə gəlib 26-ların İcra Komitəsinin sədri oldum? Deməli, günlərin bir günü – hələ Əfqanıstanda olarkən Polyaniçko gəldi ki, bir nəfər adam yanımda olsun, mənimlə filan yerə gedirik. Mən getdim, o da məni gördü, xoşuna gəldi. Babrak Karmal var idi, Əfqanıstanın prezidenti. Onu mən tərcümə eləmişdim.

Əfqanıstanın prezidenti Babrak Karmalı 1 saat tərcümə etdim

– Deməli, siz Polyaniçko ilə Əfqanıstandan tanışsınız?

– Bəli. Babrak Karmalı mən tərcümə elədim. Haradasa 1 saata qədər tərcümə davam etdi. Sonra elə oldu ki, aramızda müəyyən qədər münasibət yarandı.

– Babrak Karmalla, yoxsa Polyaniçko ilə?

– Polyaniçko ilə. Özü də mənə Vahabzadə yox, Vaqabadze deyirdilər, gürcü soyadı ilə. Bu belə keçdi, sonra elə oldu ki, Polyaniçko bura 2-ci katib gəldi. Azərbaycana gələn kimi də dedi ki, burada mənimlə bir adam vuruşurdu, özü də çox belə vurub-tutan oğlanlardan idi, hanı o, dərhal axtarıb tapın. Mənimlə görüşdü, qucaqlaşdı və məni ali partiya məktəbinə göndərdi. Oradan şəhər partiya komitəsinə göndərdi, oradan da rayona başçı təyin elədi. Belə oldu, amma sözümü deyirdim, mübahisə də edirdik. Başqalarını razı sala bilirdim, amma Ellada indi bunu deyir. Amma mənə elə gəlir ki, orada işlədiyim vaxt pis işləməmişəm, yaxşı işləmişəm.

– Ceyhun Mirzəli soruşur ki, Azərbaycanda ərəb əlifbasından latın əlifbasına keçidi necə qiymətləndirir?

– Axı biz ərəb əlifbasından latına keçməmişik.

– Biz kirildən keçmişik, amma hər halda o, əsrin əvvəllərindəki dövrü deyir. Bir də başqa bir sualı var ki, İsfəndiyar məllim üçün Hüseyn Cavidin turançılığı, yoxsa Səməd Vurğunun azərbaycançılığı önəmlidir? Bəxtiyar Vahabzadə ömrünün sonunda klerikalist millətçilik xəttinə yaxınlaşmışdımı?

– Klerikalist nədir? Vallah, mən bu latın və kiril münasibətlərinə qarışmıram. Evdə yazanda ərəb əlifbası ilə yazıram. Çünki bu əlifbaya daha çox əlim yatır.

– Ərəb əlifbası ilə çox fikri qısaldaraq yazmaq olur.

– Bəli, çox qısa yazıram. Mən ərəb əlifbası ilə yazıram. Sonra bir qız var, onu çağırıram mən diktə edirəm o yazır. Açığı, latını demək olar ki, bilmirəm. Oxuya bilirəm, yaza bilirəm, amma o qədər əlim yatmır. Kiril oxumuşam, amma məktəbdə oxuyanda, 5-ci sinifdə biz ərəb dili keçirdik.

Atam deyirdi ki, iki dili kamil bilməlisən

– Ərəb və fars təmayüllü oxumusunuz?

– Ərəb təmayüllü oxumuşam, amma atam deyirdi ki, iki dili kamil bilməlisən: fars və rus dilini. Onları kamil bilməlisən.

– Niyə görə elə deyirdi?

– Yəqin bunu siz də bilirsiniz.

– Yəni türklərin düşməni olan millətlərin dilini bilməlisən?

– Bəli. Məsələn, mən institutda oxuyanda bütün qüvvəmi fars dilinə qoymuşdum. Eyni zamanda rus dilini mən o səviyyədə öyrəndim ki, Şahı tərcümə edəcək səviyyəyə yüksəldim.

– Siz Şahı farscadan ruscaya tərcümə etmisiniz?

– Bəli. Hətta Şahla bir söhbətimiz də oldu. Mənim yaxamda şəxsiyyət vəsiqəsi asılmışdı, baxdı, mənim adım fars adıdır – İsfəndiyar, soyadım da farscadır – Vahabzadə. Dedi ki, rus dilini harada öyrənmisən? Elə bildi ki, farsam.

– Rza Şah?

– Bəli, axırıncı Şah. “Mən Şurəvidən gəlmişəm” dedim.

– Yeri gəlmişkən, siz Fərəh Pəhləvini gördünüz?

– Bir şey deyim sizə, səhəri gün Şah artıq Tehranı tərk edəcəkdi.

– Deməli, yanvarın 16-sı idi.

– Bəli. Biz də gündəlik məlumatlara qulaq asırdıq və çatdırırdıq mərkəzə. Daha doğrusu, mən özümdən yuxarıya verirdim, onlar da yekunlaşdırıb göndərirdi Moskvaya. Orada Şah belə bir söz dedi ki, “İranı mərizəst, Şahənşaham mərizəst – İran xəstədir, Şah da xəstədir.” Şah gedir müalicəyə, yerimdə oturduram doktor Şahpur Bəxtiyarı, yəqin ki, mən qayıdana qədər İranı o müalicə edər. Onda Fərəhi görməmişdim. Fərəhi mən görmüşəm harada? 2004-2005-ci il idi, mən Parisdə idim, Bakıya gəlirdim. Aeroportda oturmuşdum, orada gördüm.

– 2004-cü ildən söhbət gedir?

– Bəli. Harada görmüşəm deyə diqqətlə baxıram, səsində belə xırıltı var. Yanında bir uşaq da var idi, ona farsca: “Cəmşid, bura gəl” dedi. Mən ona baxdım və salam verdim. Baxdım ki, salamımı aldı, amma danışmağa meyl göstərmirdi. Mən soruşdum ki, siz hara gedirsiniz, gördüm danışmaq istəmir. Mən də daha danışmadım. Bircə onda görmüşəm.

– Bəlkə desəydiniz ki, Şahın tərcüməçisi…

– Yox, o zaman Şahı 10 min adam tərcümə edib, nə bilsin ki, mən kiməm, nəçiyəm.

– Yəni anlaşılan onların da həyatı qapalı olub?

– Maraqlı həyatları olub. Mən indi bir kitab üzərində işləyirəm, “İrandan başlanan yol”. Yəni ki, mən əvvəlcə İrana getdim, ordan sonra bütün yolları keçdim və gəlib çatdım Belarusiyaya. Burada həm diplomatik yoldu, həm hərbi yoldu, həm müxtəlif yoldu.

– Yəni memuar yazırsınız.

– Bilirsiz, bunu yazsam artıq çox çıxacaq. O qədər hadisələr baş verib ki.

– Olsun da, çox olsun, bir neçə cild olsun.

– İnsanlar oxuyan deyil. Mən fikir vermişəm, insanlar kitab oxumağa meylli deyillər. Mən Türkiyəyə, Almaniyaya getdim, artıq il yarıma yaxındır gəlmişəm və baxıram ki, həminki insanlar deyillər, çox dəyişiblər.

– Azərbaycan xalqı dəyişib? Yəni o illərdəki həssas xalq deyil?

– Bəli.

Babrak Karmalın alkoqolik olmağı işinə yaradı

– Ömrünüzdən çox prezident, nazir, baş nazir keçdi elə deyilmi?

– Bəli, müxtəlif xarici ölkələrdən. Bəli, belə demək olar.

– Sizin üçün ən diqqətdə qalan, ən önəmli anlar hansılar oldu?

– Bəlkə də birinci dəfə olduğuna görə, İran Şahı deyə bilərəm. Babrak Karmaldan əvvəl Prezident Əmini idi. İndi bunlar yığışıblar, Əminini vurublar, o ölüb, onun yerinə kimi qoyaq. Deyirlər ki, Babrak Karmal Çexoslovakiyada səfirdir, onu gətirək. Dedilər ki, bunun müsbət xüsusiyyətlərini sayın. Dedi, onun çox müsbət xüsusiyyətləri var, birincisi, alkoqolikdir. Dedilər, kifayətdir.

– Allah Allah, buna görə onu gətirdilər?

– Onun özü millət olaraq tacik idi.

– Ziyaülhəqqi siz görmədiniz?

– Xeyr, mən onun dövründə işləməmişəm.

– Onda siz 1978-ci il hadisələrində də Əfqanıstanda olmadınız? SSRİ birlikləri ora gedəndə?

– Xeyr. 1976-cı ildə mən İrana getdim. 1978-ci ildə rus ordusu Əfqanıstana girəndə biz artıq eşitdik ki, 40-cı ordu girdi. 40-cı ordu da onların dayaq nöqtəsi idi, ən vuruşqan, ən dalaşqan, ən döyüşkən. Orada səfir Kuzanov deyilən biri idi, Rusiyanın səfiri. O da yazıb göndərmişdi ki, 3 illə 5 il arasında Əfqanıstan diz çökəcək. Elə oldu ki, 5 il ötdü, amma Əfqanıstanı diz çökdürə bilmədilər. Kuzanovu geri çağırdılar, güllələdilər Moskvada. Yerinə Fikrət Əhmətcan oğlu Tabiyevi göndərdilər. Amma məsələ bundadır ki, Əfqanıstan çox dalaşqan, çox vuruşqan şəkildə sonacan döyüşdü. Və rusu diz çökdürdü.

– Bütün proqnozu dağıtdı. Orada Ceyhun Mirzəyevin bir sualı var idi, Hüseyn Cavidin turançılığı, yoxsa Səməd Vurğunun azərbaycançılığı? Nəsə bir şey ehtiva edir?

– Mən bir şair kimi həm Hüseyn Cavidə, həm də Səməd Vurğuna böyük hörmətim var. Hər ikisi mənim üçün əzizdir, heç birini ayıra bilmərəm.

– Siz bəlkə ədəbiyyata çox yaxın olduğunuz üçün bu sualı verib. Sizin elmi işləriniz Süleyman Rüstəmlə bağlı olub?

– Mənim namizədliyim olub “Süleyman Rüstəmin yaradıcılığında Cənubi Azərbaycan mövzusu”, doktorluğum olub “Məhəmməd Hadi və 20-ci əsr Azərbaycan romantizmi”.

– Bu iki insan da çox fərqlidir. Məhəmməd Hadi çox dili ağır, romantik, amma Süleyman Rüstəm sosialist realisti.

– Belə demək caizsə əgər, Süleyman Rüstəmin cənub şeirləri. Məsələn, mən qüvvəni verib cənub mövzusu yazmışam. Namizədlikdə elmi rəhbərim Yaşar Qarayev olub, amma doktorluqda elmi rəhbər yox, konsultant olur, o da Məmməd Cəfər müəllim idi. Allah hər ikisinə rəhmət eləsin.

Mən ona heç vaxt Əbülfəz Elçibəy deməmişəm, demərəm də

– Allah rəhmət eləsin. İsfəndiyar məllim, Heydər Əliyev dövründə işləyibsiniz, amma Əbülfəz Elçibəyin dövrünü də keçmisiniz. Siz 1992-1993-cü illərdə heç bir vəzifədə olmadınızmı? Məncə sizin Əbülfəz bəylə münasibətləriniz normal idi.

– İndi hər kəs deyir ki, Əbülfəz bəylə dost olmuşam, qardaş olmuşam, yaxın olmuşam. Mən buna bir söz demirəm. Amma mən təbiətcə elə bir insanam ki, həmişə çalışmışam kölgədə qalım. Özüm haqqında çox da məlumat, bildiriş vermirəm. Bəli, Əbülfəz Əliyevlə müəyyən qədər yaxınlıq olub, demirəm dost olmuşuq. Mən ona heç vaxt Əbülfəz Elçibəy deməmişəm, demərəm də. Çünki respublikada belə seçki keçirilməyib, mən də bu seçkidə iştirak etməmişəm və mən buna səs verməmişəm ki, o, mənim elçim olsun.

– Yəni Elçibəy deməməyinizin özəl səbəbimi var?

– Müəyyən səbəbi var, o səbəb də ürəyimdə qalsın. Biz şərq fakultəsində oxuyarkən yaxınlığımız olub, 1971-1972-ci illərdə biz yataqxanada görüşürdük. Yadımdadır, hər həftənin 4-cü günü.

– Yoxsa siz də o özəl qruplarda olmusunuz? 3-lük 4-lük.

– Bu dəqiqə deyim sizə, birinci kursda oxuyanda biz 2-ci növbə idik, dərs saat 2-yə 20 dəqiqə işləmiş başlayırdı, axşam 6-da, 7-yə işləmiş bitirdi və biz yataqxanaya gedirdik və orada görüşürdük.

– Kimlər görüşürdünüz?

– Özü də gəlirdi, bir-ikisi dünyasını dəyişib indi, 5-6 nəfər olurduq.

– O zaman gizli dərnəklərin üzvü olmusunuz?

– Bəli, gizli dərnəklər idi. Bu, 1971-1972-ci illər idi. Bir dəfə heç yadımdan çıxmaz, 1973-cü ildə atam evə çox əsəbi halda gəldi ki, bir anonim məktub gəlib, bəs sənin oğlun filan işlə məşğuldur, özü də filan yerdə oxuyur, filan yerə getmək istəyir və ondan sonra bizim universitetə bir nəfər prorektor qoydular. Özü də Şəkidən idi. Soyadı yadımdadır – Dadaşzadə, adını bilmirəm.

– Azərbaycan Dövlət Universiteti?

– Bəli.

1971-1972-ci illərdə gizli dərnəklərimiz var idi

– Onun imzası ilə gəlmişdi məktub?

– Xeyr, imzasız məktub idi. Gizli dərnəklərdə biz fəal iştirak edirdik. Hər həftənin 4-cü günləri. Bunları bilirəm ki, belə işlər olub. Söhbət gedir 1971-1972 ci illərdən. O vaxt indikilərin heç biri yox idi.

– Bəs Əbülfəz bəy tutulanda siz harada idiniz?

– Əbülfəz Əliyev tutulub 1975-ci il yanvar ayının 17-də. O zaman bizdə imtahan günü idi, indiki kimi yadımdadır.

– Siz tələbə idiniz, Əbülfəz bəy müəllim idi. Bəs sizə dərs deyib?

– O ərəbist idi, biz iranist idik.

– O zaman siz şərqsünaslıq fakultəsinin iran filologiyasını qurtarmısınız?

– Bəli, fars bölməsini qurtarmışam.

– Orada mütərcimlik də var idi?

– Bəli, eyni şey idi.

– Çünki mən də şərqşünaslığı çox istəmişəm. Amma mən ərəb mütərcimliyinə verdim.

– Yaxşı ki, qəbul olunmamısınız.

– Qəbul olunmadım, hə. Bəlkə o Əbülfəz bəyə Elçibəy deməməyinizlə bağlı ürəyinizdə qalan şeyi deyəsiniz?

– Mən onu özüm üçün qeyd edirəm. Yenə deyirəm ki, mən onu 1992-ci ilin aprel ayının 14-də görmüşəm.

– Onda hələ hakimiyyətə gəlməmişdi.

– Yox, hələ gəlməmişdi. Yasamalda Şahdağdaki evlərinə getmişdim.

– 7-ci mərtəbədə Almuradın evinə?

– Bilmirəm, kimin evi idi.

– 9 mərtəbəli binanın 7-ci mərtəbəsində.

– Tarix ona görə yadımdadır ki, 16-da mən Türkiyəyə getmişdim.

– Nəyə görə getmişdiniz?

– Bir məsələ var idi. Ona görə getmişdim.

Elçibəylə sonuncu dəfə evində görüşdüm

– O evə, otağına getdiniz?

– Bəli.

– Yeri gəlmişkən, orada Heydər Əliyevin şəkli var idi? Gördünüz onu? Çünki o haqda müxtəlif fikirlər var, olub olmaması ilə bağlı.

– Bəli, var idi.

– Sonra Türkiyəyə getdiniz.

– Xarici İşlər Nazirliyində işləyirdim, sonra Türkiyəyə getdim.

– Ondan sonra görmədiniz?

– Yox, mən görmədim, amma yoldaşım görüb. Teatrda atamın əsərinə gəlmişdi. Onda xaricdə idim. Onda yoldaşımı geri qaytarırdım. Atam tanış eləmişdi ki, Əbülfəz, İsfəndiyarın yoldaşıdır. Mən o söhbətdə olmamışdım. Mən tez-tez ailəmi geri qaytarırdım.

– Erməni təhdidinə görə. O məsələyə gələcəyik. Yəni o gündən sonra siz Əbülfəz Elçibəyi görmədiniz.

– Yox, 1992-ci il aprelin 14-də getdim, yaxşı da hava var idi. Evə gələndə bir cavan oğlan qapını açmışdı. Almurad deyildi, Almuradı mən tanıyıram. Türkiyəyə getməyimlə bağlı bir söhbət oldu. Hətta bir az qışqıra-qışqıra söhbət oldu. Mən Türkiyəyə getdim. Türkiyədə diplomatik Akademiyada oxudum. Bilirsiniz, bəzən bunlar sual verəndə deyirəm ki, səfir-diplomat bir ölkənin simasıdır. Mənim yerimə kim gedib işləməlidir orada? Ellada gedib işləməlidir, yoxsa o başqa yazanlar? Üzr istəyirəm, mən peşəkar, professionalam. Kəşfiyyatdan da xəbərim var, diplomatiyadan da xəbərim var – hər şeydən xəbərim var. Mən pillə-pillə qalxanlardanam. Mənə heç nə sinidə gəlməyib. Hətta elə vaxt olub ki, mən soyadımdan da imtina etmişəm.

Atama əsəbiləşib soyadımı dəyişdim

– Bir ara İsfəndiyar Şəkili olubsunuz, niyə? Maraqlı bir tarixçəsi olmalıdır onun.

– Mənim atamın vəzifəsi olmayıb, adı olub. Bu ad da hər yerdə keçməyib. Mənim atam nə nazir olub, nə rektor olub, nə də kafedra müdiri. Adi, sıravi bir müəllim olub. Şair olub. Heç kim deyə bilməz ki, Bəxtiyar Vahabzadənin vəzifəsi olub. Axı olmayıb. Qumilyovun bir sözü var, türk-tatar xalqları kimliyə yox, nəçiliyə hörmət eləyirlər. Yaxşı, belə bir şəraitdə biz kim idik, nəçi idik? Bəxtiyar Vahabzadəyə görə nə üçün ehtiyat eləməli idilər, hörmət eləməli idilər? Heç yadımdan çıxmır, kürk deyilən bir şey bir ara dəbdə idi. Atama demişdim, o da bir nəfərə zəng eləmişdi, adam dedi ki, mən “dublyonka” satmıram. O qədər də şad-xürrəm yaşamamışıq yəni. Yağ-bal içində böyüməmişik biz. Elə olub ki, mən atamın paltarlarını çevirib geyinmişəm. Mən o qədər dindar adam deyiləm, amma Qurana and içirəm ki, tələbə olanda atamın paltarlarını çevirib geyinirdim. O cib hissəsi tərs tərəfə düşürdü. Elə vaxtlarımız olub. Amma camaat deyir ki, Bəxtiyarın oğlu belə-elə olub… Sonra mən İrana getdim. İran inqilabı adi məsələ deyildi. Qırğın idi, mərəkə idi. Nə zülümlərlə qaçıb gəlmişik.

– Yadıma indi düşdü. Bir mötərizə kimi danışaq. Soyad məsələsini danışırdıq, ona davam edəcəyik. O vaxt İran Amerika səfirliyində hamını həbs elədi? O vaxt da İranda idiniz?

– Onda da İranda idim. Onlar 54 nəfər idi, 52 nəfəri həbs olundu. 2 nəfər Kanada səfirliyi vasitəsilə qaçmışdı.

– Deyirlər ki, həmin o terroristlərdən biri Əhmədinejad olub.

– Mən Amerika səfirliyində olmamışam, onu deyə bilmərəm. Sadəcə olaraq bir şeyi deyə bilərəm ki, 54 nəfəri tutmuşdular, onlardan 2 nəfəri Kanada səfirliyi vasitəsi ilə qaçmışdı.

Mən namizədlik müdafiəmdən sonra atama dedim ki, mən istəyirəm doktorluq müdafiəsi də edim. Amma dedim, çox çətin mövzudur, hər adama vermirlər. Çünki Əziz Mirəhmədov romantizmdən yazıb, Məmməd Cəfər müəllim romantizmdən yazıb, çətin ola bilər deyə, belə bir söhbət oldu. Atam dedi ki, çətin olmaz, mənim soyadıma görə sənə verərlər. Bu söz məni tutdu.

– Xətrinizə dəydi?

– Bəli, xətrimə dəydi. Deyə bilərsiniz ki, atadır, çox söz deyə bilər. Amma mən belə şeyləri qəbul edə bilmirəm. Buna görə də mənim nə dostum, nə tanışım var. Ancaq gecə saat 01:00-da çıxıram, bir az gəzirəm, sonra evə qayıdıram. Necə deyərlər, bu da mənim gəzintim. Atam bu sözü deyəndən sonra getdim, bir gün fikirləşdim, sonra ertəsi gün bütün sənədlərimi dəyişdim. Sənədləri də dəyişmək nə qədər vaxt sərf eləyir, bilirsiniz.

– Allah Allah, soyadınızı dəyişdiniz?

– Soyadımı dəyişdim, elədim İsfəndiyar Şəkili. Hətta belə bir söz də dedilər ki, bu nədir, yəhudi pulunun adı?

– Yəhudi pul vahidi şekedi?

– Bəli, şekedi. Elədim İsfəndiyar Bəxtiyar oğlu Şəkili.

– Bəxtiyar Vahabzadənin bundan xəbəri yox idi?

– Xeyr, xəbəri yox idi. Bunu mən bildirmədim.

– Bəs sonra biləndə nə dedi?

– Dəqiq yadımda deyil, yəqin ki, mübahisəmiz oldu. Bu nədir, bu nə özbaşınalıqdır. Belə bir söhbət oldu. Mən də ona nəyə görə belə etdiyimi dedim. Əfqanıstan müharibəsi iştirakçısı olduğuma görə ev vermişdilər mənə. Bilmirəm, fikir vermisiniz, mən bir ayağımı çəkərək gəzirəm.

– Sonra o namizədliyin axırı nə oldu?

– Namizədliyi müdafiə etdim. Doktorluğumda artıq İsfəndiyar Bəxtiyar oğlu Şəkili olaraq getdim. Çox gecikdirdilər, başıma oyun gətirdilər, amma çox da bir şey edə bilmirdilər, çünki mən Əfqanıstan müharibəsində iştirakçı olmuşdum deyə, çox da mənə sözlərini deyə bilmirdilər. Hətta belə bir söhbət də oldu ki, mənim Yazova bir məktubum kifayət edər.

– Bəli, o vaxtı elə şeylərə böyük diqqət var idi.

– Növbədənkənar bağ sahəsi vermişdilər, növbədənkənar telefon çəkmişdilər. Məsələn, bizə ayda yarım kilo yağ, yarım kilo yarma, bir qutu siqaret-filan verirdilər. Belə şeylərə diqqət göstərirdilər.

Atam dedi ki, özünü müxbir üzvlüyünə təqdim etsən, nakişisən

– Bir vaxt Elmlər Akademiyasına müxbir üzvlüyü məsələsi də olub?

– Bəli, belə bir söhbət də olub, mən gəlib atama dedim ki, özümü müxbir üzvlüyünə təqdim etmək istəyirəm. Çoxdan müdafiə etmişəm, elmlər doktoruyam, professoram. O mənə dedi ki, kənar dur. Filankəs, adını çəkmək istəmirəm, səndən daha layiqlidir. Dedim, o layiqliyi hansı tərəzi ilə ölçürlər ki? Mən razıyam, məndən daha layiqlidir, mən buna bir söz demirəm, amma bəlkə mənim bəxtim gətirdi. O, həqiqi üzv idi, dedi ki, sənin üstündən birinci xətti mən çəkəcəyəm. Əvvəlcədən sənə deyirəm, pərt olmamaq üçün namizədliyini geri götür. Bu söz yenə məni tutdu, həqiqətən incidim. Bir daha dedim ki, ata, bəlkə bəxti ilahidən mənim bəxtim gətirəcək, dedi özün bil, mən deyirəm, mən xətt çəkəcəm. Dedi ki, Abdulla Şaiqin oğlu Kamal Talıbzadəyə də deyəcəm, o da xətt çəksin. Xüsusilə də o adamın səninlə arası yoxdur. Çünki mən doktorluğumda Kamal Talıbzadəni tənqid etmişdim, 7-8 yerdə. Mən də dedim ki, əgər mən bu dəfə seçilməsəm, bir də özümü müxbir üzvlüyünə təqdim etməyəcəm. O da belə bir söz işlətdi ki, bir də özünü təqdim etsən, nakişisən. Dedim, yaxşı. Bu hadisədən 2-3 ay sonra mən getdim, növbəti xarici ölkəyə, amma atamla xudahafizləşmədim. Daha doğrusu, öncədən Cənab prezident məni qəbul elədi.

– İlham Əliyev?

– Bəli. Dedi ki, bəs filan yerə gedirsən. Evə gəldim, yoldaşıma dedim, səhv eləmirəmsə, o, bir müddət burada qaldı, mən getdim. Amma atamla xudahafizləşmədim. Və mən xaricdə bütün qüvvəmi akademiyaya qoydum. Orada mən Moldova Dövlət Universitetində dərs deyirdim, Qaqauziya Dövlət Universitetində dərs deyirdim, ondan başqa mənim yazılarım çıxırdı, onları rumin dilinə tərcümə etdirirdim. Bunların hamısını etdim və göndərdim ora. 5 ildən sonra seçki yolu ilə seçildim.

– Siz Rumıniya dövlətinin akademiyasına seçildiniz?

– Xeyr, Moldova dövlətinin. Amma elə oldu ki, Moldovanın humanitar sahəsi Ruminyaya birləşdi deyə mən Ruminya Milli Elmlər Akademiyasının muxbir üzvü oldum.

– Yəni həqiqi?

– Bəli, fəxri yox, həqiqi üzvü. Həqiqi muxbir üzvü.

– Bəs onu Bəxtiyar Vahabzadə bildi? Təbrik etdi ona görə?

– Xeyr, dünyasını dəyişmişdi artıq.

– Allah rəhmət eləsin. İsfəndiyar məllim, sizin xarici səfirliklərdə işləyən dövrünüz də tamam başqa bir qovğanın içində keçib. O məktublarla da tanış oldum, o məktubların bir nüsxəsi məndə var. Siz ermənilərlə hər gün birə-bir döyüş halında olmusunuz. Onların məktublarında hətta sizə təhdid var, hətta ASALA-nı bir qəhrəmanlaşdırmaq təşəbbüsü var. Necə oldu? Çox ağırmı oldu?

II hissənin sonu

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin

2.2K dəfə oxunub

GÜNDƏM / MANŞET / QAYNAR QAZAN / XuralTAC

“Qaynar Qazan”da İsfəndiyar Vahabzadə (I hissə): “Amerika, İsrail və İran heç vaxt düşmən olmayıblar”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 15 Sentyabr 2018

İsfəndiyar Vahabzadə: “Mən hər zaman istəmişəm ki, kölgədə qalım, istəməmişəm ki, məni tanısınlar”

Əkrəm Əylislinin “Daş yuxular” kitabının hansısa erməninin gündəlikləri olmasına qədər…

Diplomatın qanının mütləq türk qanı olmasına qədər…

Hüquq mühafizə orqanlarında mütləq təmizqanlı türklərin işləməsinə qədər…

Beləliklə, “Qaynar Qazan”da budəfəki qonağımız ömrünün 30 ilini Azərbaycan diplomatiyasına həsr edən İsfəndiyar Vahabzadədir. İndi onu dinləyirik…

Əvəz Zeynallı

“Qaynar Qazan”

I hissə

Topçubaşovdan sonra ikinci mən oldum…

– Əziz “Qaynar Qazan” tamaşaçıları, bu gün qonağımız Azərbaycan diplomatiyasının ən önəmli simalarından biri İsfəndiyar Vahabzadədir. İsfəndiyar müəllim, xoş gəlibsiniz.

– Siz xoş gəlmisiniz.

– Bizim əslində sizinlə söhbətimiz çox geniş olacaq. O qədər suallar var ki… Həm tamaşaçıların, həm də özümün suallarım var. Haradan başlayaq deyə düşünürəm.

– Məsləhət sizindir, haradan istəyirsiniz, oradan da başlayaq.

– İsfəndiyar Vahabzadəni Azərbaycanda adətən Bəxtiyar Vahabzadənin oğlu kimi tanıyırlar, amma sizinlə söhbət etdikdən sonra şəxsən mən tamam başqa bir adamla qarşılaşdım. Sizi həm diplomat, həm Azərbaycanın müstəqilliyi uğrunda gizli savaş verən böyük mübarizə adamı, Əfqanıstan savaşından, İran inqilablarından keçən bir diplomat xadim kimi tanıdım. Bəlkə qısaca xülasə edək – İsfəndiyar Vahabzadə kimdir?

– Mən öz tərcümeyi-halımdan başlamaq istəyirəm. 1954-cü il təvəllüdəm. 1971-ci ildə Universitetin Şərq fakültəsinə qəbul olunmuşam. 1976-cı ildə oranı bitirmişəm və İrana getmişəm. Yəni İrana gedəndə orada Şahlıq dövrü idi. 1979-cu ildə Xomeyni gələndən sonra geri qayıtmışam. Qısa müddət Bakıda işlədikdən sonra Əfqanıstana getmişəm. Əfqanıstan savaşında olmuşam.

– Əfqanıstana əsgər kimi gedibsıniz?

– Hərbi tərcüməçi kimi getmişəm. Mən İranda işləyəndə də hərbi tərcüməçi kimi işləmişəm. Hansı xətlə işlədiyimi isə xırdalamaq istəmirəm. Həm İranda, həm Əfqanıstanda hərbi tərcüməçi olmuşam. Sonra hələ sovetin vaxtında Türkiyədə bir müddət diplomatik kurs keçdim və qayıdıb gəldim. Daha sonra Pakistanda, İsveçrədə səfir işləmişəm. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Avropa bölməsində Azərbaycanın nümayəndəsi olmuşam, yəni Topçubaşovdan sonra orada ikinci mən olmuşam. Bir nəfər qadın var idi, amma qadın Almaniya səfirliyinin müşaviri kimi təhkim olunmuşdu, mən isə birbaşa təhkim olunmuşdum. Mən hər zaman istəmişəm ki, kölgədə qalım, istəməmişəm ki, məni tanısınlar. Sonra Moldovada Azərbaycanın səfiri oldum. Sonra Belarusiyada səfir işlədim. İlyarımdır gəlmişəm Bakıya.

Azərbaycanda məndən çox səfir işləyən olmayıb

– İlyarımdır işləmirsiniz?

– İlyarımdır işləmirəm. Ancaq gətirdiyim materialların üzərində işləyirəm. Özümlə xeyli materiallar gətirmişəm. Həmişə deyirdim ki, bu materiaları nə zaman vaxt tapıb oxuya bilərəm, indi onları oxumaqla məşğulam. Kifayət qədər kitablar gətirmişəm. Elə kitablar var ki… Məsələn, “Qriqoryanskiy ensiklopediya”. Bəlkə də Azərbaycanda bu kitab heç yoxdur. Ermənistanın özündə bu kitabdan 3-4 nəfərdə ola, ya olmaya.

– Hansı kitabdır ki?

– O haqda söhbətin gedişatında deyərəm. O kitab erməni xalqının xislətini, “erməni xəstəliyi”ni, bu xəstəliyin nədən ibarət olduğunu bildirir. Biz havadan alıb deyirik, amma bu haqda orada hər şey var. Özümlə çoxlu kitablar gətirmişəm. Demək olar ki, ancaq kitablar oxuyuram. Sutkanın 20 saatını kitab oxuyuram.

– Yəni son ilyarımı kitab oxuyursunuz.

– Əvvəldən də kitab oxumağa çox meylli idim. İnternet kitablarını oxumuram demək olar ki. Ancaq dövlət kitablarını oxuyuram. Bilirəm ki, bunlar faktdırlar.

– Üst-üstə 30 ilə yaxındır ki, Siz diplomatik korpusda işləyirsiniz, eləmi?

– 17 il təmiz səfir işləmişəm. Azərbaycanda məndən çox səfir işləyən olmayıb. Sovet dövründə xarici dövlətlərdə – İranda, Əfqanıstanda, Türkiyədə işləmişəm. Bunları da üstünə gələndə təxminən 25-26 il edir. 4 il Xarici İşlər Nazirliyində işləmişəm. Bundan başqa, qısa-qısa ezamiyyətlərdə olmuşam. Bunların hamısını toplayanda bəlkə də 30 ildən çox edir. Demək olar ki, ömrüm xarici ölkələrdə keçib. Hətta Əvəz bəy, bəzən danışanda çaşdırıram, hansı ölkədə nəyi, hansı ölkədə kimi görmüşəm, kiminlə söhbətlərim olub, hansı prezidentləri görmüşəm, kimi tərcümə eləmişəm.

İran Şahını 18 dəqiqə tərcümə etmişəm

– Çox olar hər halda… Prezidentlər çox olar…

– Yetərincə olub, bəli.

– İran şahından tutmuş…

– İran şahını 18 dəqiqə tərcümə eləmişəm. Şah bizim zavodun açılışına gəlmişdi. O zaman mən 23-24 yaşında cavan oğlan idim. Bizim zavodun açılışı olmuşdu Məşhəd şəhərində.

– O hansı zavod idi?

– Hərbi zavod idi.

– O zaman deməli, siz fars və ərəb dillərini incəliklərinə qədər bilirsiniz.

– Ərəb dilini yox. Ərəb dilində fikrimi çatdıra bilirəm, amma fars dilini bir az təvazökarlıqdan uzaq da olsa, deyə bilərəm ki, mühazirə oxumaq səviyyəsində bilirəm. Hətta bir dəfə 1993, ya 1994-cü ildə mərhum prezidentimiz Heydər Əliyevi tərcümə eləmişdim. Bakıda Xarici İşlər Nazirliyində işləyirdim, birdən tam təsadüfən dedilər ki, tərcüməçi xəstələnib, sən getməlisən tərcümə etməyə. Getdim. O zaman hətta dedim ki, mən xeyli vaxtdır uzaqlaşmışam tərcümədən. Tərcümə incəlik tələb edir, xüsusilə də dövlət başçılarının tərcüməçiləri üçün. “Yox, getməlisən” dedilər. O zaman mən Tehranda mərhum prezidentimizi tərcümə elədim.

Xarici İşlər Nazirliyində “Türk dilləri idarəsi” açılmalıdır

– Fars dilinin arealı genişdir, eləmi? Əfqanıstan, Pakistan, Tacikistan…

– Bir dəfə bir məktub yazmışdım, bu, mənim çoxdankı arzum idi. Bakıya yazmışdım ki, bizdə “Türk dilləri idarəsi” açılsın. Bizim Xarici İşlər Nazirliyində buna əhəmiyyət verən olmadı. İranda, hətta Tacikistanın özündə belə bu cür idarələr var. Tacik dili, fars dili, dəri, puştun, pəncab, urdun – bunlar fars dilinin qollarıdır – yəni bunu istəyən, dərk etməyi, başa düşməyi qarşısına məqsəd qoysa bunu başa düşər. Bizim dillə qırğız dili kimi, qazax dili, özbək dili kimi.

– Bu maraqlı təklifdir ki, Xarici İşlər Nazirliyində “Türk dilləri idarəsi” yaradılsın.

– Amma təəssüf ki, belə bir “Türk dilləri idarəsi” yoxdur. Bunu mən dəfələrlə yazmışdım. Bunu Pakistanda olanda da yazmışdım ki, bu, tələb olunur. Hətta bir dəfə belə bir söhbət də olmuşdu. O zaman mən səhv etmirəmsə, ya Pakistanda, ya da İsveçrədə işləyirdim. Heydər Əliyevin qəbulunda olmuşdum. Onda demişdim ki, İsraildə səfirliyin açılması lazımdır, labüddür. Və İsraildə işləyən səfir fars dilini bilməlidir. Hökmən bilməlidir.

– Niyə?

– Heydər Əliyev gülərək dedi ki, özünü nəzərdə tutursan? Dedim, xeyr, mənim İsrailə getməyimə icazə verməzlər. Ona görə ki, mən vaxtilə İranın Hərbi Nazirliyinin əməkdaşı olmuşam.

– İsrail icazə verməz?

– Əlbəttə. Amma fars dilini bilən adam getməlidir. Və dedi ki, nəyə görə fars dili? Fikrini açıqla. O zaman mən dedim ki, təsəvvür edin ki, bizdə Quba yəhudiləri var. Bunlar farsca danışırlar. Buxara yəhudiləri farsca danışırlar. İvrit yəhudiləri fars dilinin bir qolunda danışır. Siz təsəvvür edin ki, mən Quba yəhudiləri ilə danışanda sərbəst olmasa da, müəyyən qədər fikrimi çatdıra bilirəm.

– O qədər yaxındır yəni?

– Yaxınlığı var, bəli.

Farslarla yəhudilərin arasında tarixi düşmənçilik yoxdur

– Bəs niyə farslarla yəhudilər tarixi düşmənçilik edirlər?

– Bunların arasında tarixi düşmənçilik yoxdur və heç bir zaman da olmayıb. Mən 1976-cı ildə İrana gedəndə bildim ki, İsraillə İranın siyasəti eyni gedir və heç bir zaman bunların arasında düşmənçilik olmayıb. Üzdən ediblər. Xarici ölkələrə göstərmək istəyiblər ki, biz düşmənik. Amerika, İsrail və İran – bunların arasında heç bir düşmənçilik yoxdur.

– İndi də elədir?

– İndinin özündə də elədir. Ola bilsin müəyyən qədər gizli mətləblər var. Mən onu tam açıb ağartmaq istəmirəm, amma onların arasında yaxınlıq var. Yəni o zaman mən demişdim ki, mütləq səfir fars dilini bilməlidir. Məsələn, Buxara yəhudilərinin dilləri fars dilinə yaxındır. Tacikistanın özündə yaşayan yəhudilər fars dilində danışırlar. Məsələn, bizim özümüzdə dağ yəhudiləri adlanan Quba yəhudiləri yaşayırlar. Bunlarla da fars dilində danışanda anlaşılır.

– Amma açılmadı hələ də səfirlik, İsfəndiyar bəy, eləmi?

– Xeyr, açılmadı.

Diplomatiyanın yolu ingilis dilindən başlamır

– Niyə açılmadı? Niyə açılmır?

– Ola bilsin müəyyən səbəblər var. Ola bilsin, Səudiyyə məsələsi var və yaxud İran məsələsi var. Amma İsrail hökmən bizə lazımdır. Səfirlik açılmalıdır və həmin səfirlikdə də mütləq fars dilini bilən bir səfir olmalıdır. İngilis dilini mən inkar eləmirəm, amma bir şey bilmək lazımdır ki, diplomatiyanın yolu ingilis dilindən başlamır. Bununla barışmaq lazımdır. Diplomatiyanın yolu ayrı şeydən başlayır.

– Maraqlıdır. Amma belə bir hakim qənaət var ki, diplomatiyanın dili ingiliscədir.

– Məsələn, dünyanın ən gözəl diplomatlarından biri Mehmet Fuad Köprülüdür. 1952-ci ildə Türkiyənin NATO-ya üzv olunmasında birbaşa onun imzası var. Fuad Köprülü ingilis dilini bilməyib. Ümumiyyətlə bilməyib. Mən indi deyəcəyəm diplomatdan ötrü əsas nə lazımdır? Məsələn, Almaniyanın Xarici İşlər naziri Ribbentrop ingilis dilində bilməyib. İngilis dilini bilmək vacib şərt deyil diplomatdan ötrü. Lazımdır, bilməlidir, amma bu, o demək deyil ki, diplomatiyanın yolu ancaq ingilis dilindən başlayır, xeyr.

Mən atamı 21 yaşımda itirmişəm

– Firəddin Əlioğlu soruşur: “Bəxtiyar Vahabzadə bir ata kimi öz övladlarına münasibətdə həlim, yumşaq, yoxsa sərt ata idi?”

– Vallah, mən Bəxtiyar Vahabzadənin mənzilindən 21 yaşında çıxdım. Bir yazımda da yazmışdım ki, mən atamı 21 yaşımda itirmişəm. 21 yaşında qapıdan çıxdım, 25-26 il xarici ölkələrdə oldum, bu arada qısa-qısa müddətlərdə atamı nə gördümsə gördüm. Deyə bilmərəm ki, heç görməmişəm, yox, görmüşəm, amma uzun müddət xarici ölkələrdə olmuşam. Bilirdi ki, məsələn, mən gəlmişəm, buradayam, yenə gedəsiyəm harasa, ola bilsin buna görə həlimlik görmüşəm.

– Amma belə deyirsiniz sərt olub, eləmi?

– Sərtliyi olub, bəli.

– Sizin peşə seçiminizdə, həyata baxışınızın formalaşmasında yəqin ki, rolu olub, yoxsa yox?

– Sözsüz. Bizim evimizdə həmişə qatı millətsevərlik olub. Millətçilik sözündən bilmirəm, nəyə görə ehtiyat edirlər, bu sözü bütün dünya qəbul edir. Bizə çatanda isə deyirlər ki, yox, bu sözdən bir az kənar durmaq lazımdır.

– Amma evdə həmişə millətçilik hakim olub?

– Həmişə o hakim olub. Amma sərtlik görmüşəm.

– Sonra uzun illər müxtəlif vəzifələrdə çalışıbsınız, bunların hamısını Bəxtiyar bəylə məsləhətləşibsiniz, danışıbsınız, yoxsa siz 21 yaşında gedəndən sonra hər şeyə özünüz qərar verdiniz?

– Mənim xarici həyatım iki yerə bölünür. Müstəqillik dövründə mən qərar verə bilmirdim. Mənim yerimə qərar verənlər var idi. Məsələn, mən bilirdim ki, Rusiyada bizə inanmırlar. Mən “qara”yam. Mən nə qədər dəridən-qabıqdan çıxsam da, mən bunlar üçün yadam.

Ruslar mənə inanmırdılar

– Sovet dövründə? Həmişə hiss edibsiniz, eləmi?

– Həmişə hiss eləmişəm, bəli. Onu həmişə öz üzərimdə hiss eləmişəm ki, mən yamağam. Nə qədər dəridən-qabıqdan çıxsam da, hiss edirdim ki, xeyri yoxdur. Təsəvvür edin ki, Əfqanıstanda ən çətin döyüşlərə gedirdim ki, mənə inansınlar. Ona görə yox ki, mənim xüsusi rəğbətim var idi, yox, rəğbətim yox idi, mən dissident ailəsində böyümüşəm, əlbəttə, rəğbətim olmazdı. Amma istəyirdim mənə inansınlar ki, görüm bunların gücü nədədir, bunlar nə edirlər.

– Yenə inanmadılar, eləmi?

– Yenə də inanmırdılar. Bu, hər addımbaşı hiss olunurdu. Ermənistan və Gürcüstanla müqayisədə bu yadlıq ən çox bizə qarşı – azərbaycanlılara qarşı hiss olunurdu.

– Bütün bunlardan Bəxtiyar Vahabzadənin xəbəri var idimi?

– Mən sovet vaxtında nə işdə işləmişəmsə, hansı işlə məşğul olmuşamsa heç birindən Bəxtiyar Vahabzadənin xəbəri olmayıb.

– Maraqlıdı. Axıra kimi də olmadı?

– Sovet dağılandan sonra da mən bir müddət xarici ölkələrdə işlədim, yenə də xəbəri olmadı ki, mən nə işləmişəm. Mən 4-cü kursda oxuyurdum. Bir nəfər mayor gəldi, indiyə kimi yadımdadı rütbəsi. Mənimlə görüşdü, mənimlə farsca danışdı, yoxladı. O, təsadüfən gəlməmişdi, nəsə məlumat əldə etmişdi ki, gəlmişdi. Dedi, biz istiyərik ki, siz bizimlə işləyəsiniz. Yəni hərəkətlərindən hiss olunurdu ki, bu təhlükəsizlikdən gəlib.

– Dövlət təhlükəsizliyi xidmətindən?

– Bəli. Mən də bu barədə atama dedim. Atam bir xeyli güldü. Yəni ki, Bəxtiyar Vahabzadənin oğlunu dövlət təlükəsizliyinə dəvət edirlər. Mənim kimi müxalif adamın. Ömrü boyu sovetə qarşı olan bir adamın oğlunu təhlükəsizliyə dəvət edirlər. Və yaxud da onlar çox zəif işləyirlər. Həmin günü axşamı atam Ziya Yusifzadəyə zəng etdi.

– O zaman sədr o idi?

– Xeyr, o zaman səhv etmirəmsə müavin idi. Onunla maraqlandı, soruşdu. O da dedi mən iki gündən sonra deyərəm. İki gün sonra zəng etdi ki, o adamın bizə aidiyyatı yoxdur, o adam Moskvadan gəlib. Sonra həmin adamla görüşdüm, dedi, mənim haqqımda niyə maraqlanmısan?

Moskvada bizə dedilər ki, 1977-ci ildə Şah İranı tərk etməlidir

– Rus idi?

– Bəli, rus idi, Moskvadan gəlmişdi. O bilirdi ki, mən fiziki cəhətdən hazırlıqlıyam. Elə oldu ki, 2 nəfər götürdülər. O birinin gözündə qüsur olduğu üçün qaldı, amma mən getdim. 1976-cı ildə İrana getdim. Onda 21-22 yaşım var idi. Əvvəl birbaşa uçuşlar yox idi. İndiyə kimi yadımdadır, 61 nəfər idik. Mən Moskvada oldum. Bizə dedilər ki, 1977-ci ildə Şah İranı tərk etməlidir.

– Allah Allah. Yəni əvvəlcədən bilirdilər?

– Bəli, əvvəlcədən demişdilər. Qrupda ən cavan mən idim. Elə oldu ki, illər ötdü – 1979-cu ilin yanvar ayının 17-də Şah İranı tərk etdi, qaçdı. Bizim də ali baş komandan Şah idi və o qaçdı, ancaq bizə göstəriş verilməmişdi ki, biz də İranı tərk edək. Bütün tikinti sahələri tərk edirdilər, ancaq biz qalmışdıq.

– Siz SSRİ-nin İran səfirliyində işləyirdiniz?

– Xeyr, bizim səfirliyə aidiyyatımız yox idi. Biz yerli camaatdan seçilməmək üçün saqqalımızı kəsmirdik, başımız da keçəl idi, çünki qorxurduq. Hər addımımızda bizi vura bilərdilər. Şah qaçandan sonra fevralın 1-də Xomeyni gəldi, fevralın 8-də İran İslam Respublikası quruldu. Ancaq biz hələ də göstəriş almamışıq.

– Hadisələr gözünüzün qarşısında gedir…

– Hər şey gözümüzün qarşısında gedir. Birinci gündən axırıncı günə qədər hadisələr gözümün qabağında idi. Səfirlikdən başqa bütün tikinti sahələri, hansı ki, sovet mütəxəssisləri işləyirdi – onlar çıxıb gediblər. Ancaq bizə, 61 nəfərə göstəriş verməyiblər ki, biz də tərk edək.

– Nəsə başqa bir göstəriş var idi ki, ya dəstək olun, ya evdən çıxmayın, yoxsa nə?

– Heç nə. 61 adam və mən də onların tərcüməçisi idim. 61 nəfərdən 6-nı öldürmüşdülər. Sonra göstəriş gəldi ki, filankəs və filankəsə qədər hamı tərk etsin. Biz İranı tərk etdik. Təyyarəyə minəndə bildim ki, hamı farsca bilirmiş. Mən də tərcüməçi idim, amma sən demə, bunlar hamısı farsca çox yaxşı bilirmişlər, özü də ləhcəsiz, Tehran ləhcəsində.

Tərcümə etdiyim adamların hamısı sən demə, farsca bilirmiş…

– Allah Allah, siz də illərlə bilməmisiniz ki, bilirlər.

– Mən də 3 il yarım onlarla işləmişəm tərcüməçi kimi. Hətta indiyə kimi yadımdadır, axırıncı tərcümə etdiyim günə qədər onlarda bir SEVAK var idi, SAVAK. Yəni KQB. Onun da başçısı var idi, azərbaycanlı idi – Nemətullah Nəsiri. Onun şifrələnmiş məktubu gəldi, mən onu tərcümə etdim. O cümlə yadımdadır ki, nə qədər İran torpağını tez tərk etsələr, o qədər onlar üçün yaxşıdır. Onu çıxarmışdılar artıq, Pakistana səfir göndərmişdilər. Sonra oradan gəlmişdi, onun muavini var idi – Tağızadə. Onu küçədə gözümün qabağında parçaladılar. Üzr istəyirəm, bütün bədəni cırıq-cırıq, tikə-tikə olmuşdu.

– Belə hallar da olurdu?

– Bütün onların SEVAK-a qarşı, hərbi kəşfiyyatına qarşı, dövlət məmurlarına qarşı, bəli, olurdu.

– Xəqani Səfəroğlunun bununla bağlı sualı var: “İsfəndiyar bəy İran inqilabı zamanı Tehranda çalışıb. Oxumuşdum ki, hadisələr zamanı çox böyük risk bahasına SSRİ-ə keçə bilib. Hörmətli səfir İran inqilabının canlı şahidi kimi, monarxiyanın devrilməsinin səbəbləri barədə hansı qənaətləri var? Xalq Şahı niyə devirdi? SSRİ-nin bu inqilaba münasibəti necə idi?” Dediniz ki, 3-4 il əvvəldən SSRİ-də bilinib ki Şah gedəcək.

– Bəli, 1976-cı ildə biz Moskvaya gəlmişdik. Moskvada demişdilər ki, Şah İranı tərk edəcək. Heç onda Xomeyninin söhbəti yox idi. Bilmirəm, eşitmisiniz, ya yox, Mohamed Museddiq. Onun dövründən qalmışdı, dedilər, onun adamları olacaq. O adamlar ki, Qoturzadə var idi, sonra Xarici İşlər naziri oldu, onlar hamısı Amerikada, Avropada təhsil alanlar idi. Onlar gəldilər orada vəzifə tutdular.

– Qərbpərəst idilər?

– Bilirsiniz, tam qərbpərəst də demək olmaz. Yəni sadəcə onlar müasirlik istəyirdilər. Amma 1976-cı ildə mənim İranda gördüklərim, bizim indiki müasirliyimiz onların yanında yalan idi.

– Elə?

– Bəli, üzr istəyirəm, kabare, bar, kafeşantan, xarici maşınlar, tikinti – hamısı o dövrdə İranda var idi. Onların 7 televiziya proqramları var idi. Hamısı gecə-gündüz konsert və açıq-saçıq verilişlər verirdi.

Ququş bizə bağlı deyildi

– Bizim indiki halımıza oxşayırdımı, İsfəndiyar müəllim?

– Bir muğənni var idi – Ququş, sonra Leyla Foruhər var idi. Mən bunlarla tanış olmuşdum.

– Ququş azərbaycanlı idi?

– Bəli, əsl adı Faiqə idi.

– Əbülfəz bəy onu çox istəyirdi. Amma deyəsən onun bizə bağlılığı olmayıb.

– Xeyr, yox idi. O şeyi ki, biz onlardan gözləyirdik, ancaq elə şey yox idi onlarda.

– Bəs nəyə görə Əbülfəz bəy onu çox istəyirdi?

– Vallah bilmirəm, Əbülfəz Əliyev idi də, istəyirdi. Onu mən deyə bilmərəm. Amma deyirlər ki, necə oldu ki, mən SSRİ-yə keçdim? Mən elə SSRİ dövründə getmişdim.

– Mən belə başa düşdüm ki, siz orada 61 nəfər silahlı, hərbi qruplaşma olmusuz?

– Qətiyyən. Silahlı olmamışıq. Mən ancaq bunu götür, onu qoy. Bir azərbaycanlı müsəlman mən idim, qalan hamısı rus idi.

– Ən sonda da bildiniz ki, bunun hamısı elə farsca bilirlərmiş.

– Bəli, illər ötəndən sonra mən maraqlandım ki, necə oldu ki, bir tacik götürmədilər, özbək götürmədilər, tatar götürmədilər. Mən zəng edib bunu maraqlandım. İndi də Moskva ilə əlaqələrim var, hərdən zəng edirəm, danışıram. Orada bir söhbət oldu, bir rus var idi, artıq qocalmışdı. Biz onunla Moskvada oturduq, xeyli söhbət etdik, keçmiş günləri yada saldıq. O dedi ki, bilərəkdən səni götürmüşdük. Çünki sən sünni təriqətindən idin.

– Allah Allah, siz sünnisiniz?

– Bəli, düzü bilmirəm, sünniyəm, ya şiəyəm. Yoldaşım şiədir, mən sünni. Belə şeylər o zaman yox idi, ona görə də bilmirəm. Mənim o zaman Moskvada ağlıma gəldi ki, bunlar nəyə görə sünni təriqətindən axtarırlarmış.

– Deməli, xüsusi axtarıblar. Ona görə sünni ki, şiələrlə əlaqəyə girməsin.

– Bəli, ona görə ki, mən onlara qarşı çıxa bilim. Hər şey nəzərə alınmışdı.

– Çox maraqlıdır. Qafil Həşimov soruşur: “Bəxtiyar Vahabzadə niyə birdəfəlik Şəkiyə getdi?”

– Bəxtiyar Vahabzadə birdəfəlik Şəkiyə getmədi. Onun istiyə dözümü yox idi. Mənim də yoxdur. Həmişə may ayında Bəxtiyar Vahabzadə gedərdi Şəkiyə, sentyabrda qayıdardı.

– Yəni xüsusi bir məsələ yox idi. Yay fəslini orada keçirirdi.

– Bəli.

Bəxtiyar Vahabzadənin bütün yaradıcılığı müxalif idi

– Tanınmış hərəkatçı Fərəməz Novruzoğlu soruşur: “Ötən əsrin 60-70-ci illərində “Gülüstan”-ı oxuyan gəncləri KQB tutub incidir, ancaq poemanı yazanı Mərkəzi Komitə daim yüksəklərə qaldırırdı. Nəyə görə? Rəhmətlik bu barədə oğluna nəsə deməmiş olmaz.”

– Bir dəfə mənimlə müsaibə götürdülər. Müsahibəni götürən adam mənə xoşagəlməz bir söz dedi ki, guya Mərkəzi Komitə tapşırıq vermişdi ki, sən bunu yaz, guya bunu tapşırıqla yazmışdı. Bu yalan söhbətdir. Bəxtiyar Vahabzadənin “Gülüstan” poemasından əlavə, “Yollar, oğullar” bundan iki dəfə artıq müxalif bir poema idi. Bütün yaradıcılığı müxalif olub. Bunu demək düzgün deyil.

– Tanınmış jurnalistlərdən Elbəyi Həsənli soruşur: “Bəxtiyar Vahabzadə vəfat etdikdən sonra ailəsi bəyan etdi ki, 15 il sonra şairin vəsiyyəti açıqlanacaq. Həmin vəsiyyətnamə haqqında nəsə deyə bilərmi?”

– Vəsiyyətnamə deməyək, gündəlikləri açılacaqdı. Mənim yanımda deməyib, kimin yanında bunu deyib, bilmirəm. Bunu xalq deyir, ola bilsin ki, bu, şifahi xalq yaradıcılığıdır. Mən onu görə bilmirdim. Yayda zəng edirdi ki, gəl söhbətim var, deyirdim, qışda gələcəm. Qışda zəng edirdi, deyirdim, yayda gələcəm. Gələ bilmirdim yanına. Heç vaxt da danışa bilmədik. Haradasa 2-3 il heç görmədim atamı. O da bilirsiniz, nəyə görə? Mən harada işləmişəmsə, işə çox məsuliyyətlə yanaşmışam. Mənə elə gəlirdi ki, işimi qoyub getsəm harasa, bir şey baş verəcək. Xarici İşlər Nazirliyində də var, 5 gün, 7 gün, 10 gün ezamiyyət götürürdüm. Mənə məzuniyyət 45 gün düşür, 36 gün ayrı, 9 gün də müharibə iştirakçısı oduğum üçün. Amma heç vaxt bunu mən götürməmişəm. 5-6 gün olmuşam məzuniyyətdə, dərhal da qayıdıb gəlmişəm. Heç vaxt axıra kimi olmamışam.

– Yəni deyirsiniz, konkret bir vəsiyyətdən söhbət getmir?

– O konkret vəsiyyəti mən eşitməmişəm. Mənim yanımda vəsiyyət deməyib.

Bəxtiyar Vahabzadənin adından istifadə etməmişəm

– Bununla bağlı bir sual da var, Rəvan Bağırlı soruşur: “Bəxtiyar Vahabzadənin özü sonuncu müsahibəsində etiraf etdi ki, Bəxtiyarın bəxti yar olmadı. Vahabzadənin dəfninə olan münasibət, elə onun vəsiyyətinin məğzindən xəbər verir. O ki qaldı oğluna, o, həmişə atasından istifadə edib və bu gün də edir. Atasının mübarizliyi, millətçiliyi və vətənpərvərliyi onu maraqlandırmayıb. Vəsiyyətə gəldikdə isə, onu indi yox, 50 ildən sonra kimsə açıqlayacaq, o nə Azər, nə də İsfəndiyar Vahabzadələr olacaq.”

– Bu adam nə yazır, heç özü də bilmir. Məsələ bundadır ki, mən Vahabzadə adından istifadə edərək nə etmişəm ki? İcra başçısı olmuşam, nazir olmuşam, yoxsa deputat olmuşam? Nə iş görmüşəm ki, o addan da istifadə edim? Məsələn, gəlmişəm və il yarımdır işləmirəm və bu öz özlüyündə məlumat verir ki, istifadə etmirəm. Ondan da əvvəl ən yüksək vəzifəm səfir olub. Mən elmlər doktoruyam, professoram, Rumıniyanın akademikiyəm. Mənim atam Anteneskoya zəng etmişdi ki, mənim oğlumu akademik seçin? Və yaxud da Voroninə zəng etmişdi? Mən Əfqanıstanda döyüşmüşəm, yaralanmışam, zədə almışam.

– Əslində, belə götürəndə Bəxtiyar Vahabzadə icazə verməməliydi Əfqanıstana getməyinizə.

– Bəli, bu, 1941-1945-in müharibəsi deyildi, bu, ağır müharibə idi. Mən zədə aldım müharibədə.

– Siz güclü döyüşlərdə rəsmən iştirak etmisiniz?

– Ön cəbhədə olmuşam, bəli. Əvvəlcə tərcüməçi, sonra aləm qarışdı, baxmadılar kim kimdir, hamı gedirdi. Mən də cavan oğlan idim, 28-29 yaşım var idi. Üzr istəyirəm, heç 3 ay deyildi evlənmişdim və ailəmi qoyub getdim Əfqanıstana. Mən istəmədim ki, atam kiməsə nəyisə xahiş etsin.

Onda bir az qorxdum

– Əfqanıstana getdiyinizi bildi? Heç özü də demədimi getmə?

– Qorxu deyilən bir hiss var, hansı ki müxtəlif olur, tələbə qorxur ki, imtahandan kəsilər bilər, maşın sürən qorxur ki, kimsə onu vura bilər, cinayətkar qorxur ki, onu tutacaqlar. Və mən də 28-29 yaşımda idim, İrana gedəndə artıq bilirdim ki, oradan sağ qayıtmaya bilərəm.

– İsfəndiyar müəllim, siz ciddi hərbi hazırlıqdan keçmisiniz, eləmi? Özünüz hərbi hazırlıqlı olmusunuz, amma xarici ölkələrə gedəndə orada ciddi hərbi hazırlıqdan da keçmisiniz?

– Xeyr. Hərbçi kimi keçməmişəm. Biz İrana gedəndə bizi Moskvaya apardılar, bir müddət orada olduq. Bizi artıq orada seçdilər və biz getdik İrana. Orada təlim keçiblər sadəcə. Amma Əfqanıstana getməmişdən əvvəl çağırış kağızı gəldi, sözün düzünü desəm, onda bir az qorxdum.

– Tərəddüd etdiniz ki, gedim getməyim? Getməyə bilərdiniz?

– Tərəddüd etdim. Amma getməmək mümkün deyildi. Bəlkə də qala bilərdim, amma bunu dəqiq bilmək üçün araşdırmaq lazımdır. Ancaq 40 il keçib, bunu araşdırmağın mənası yoxdur. Bir onu bilirəm ki, çağırışı alanda bir az ehtiyat etdim.

– Onda Bəxtiyar Vahabzadə bildi ki, siz gedirsiniz?

– Bəli, gəldim dedim ki, ata, çağırış gəlib, mən necə edim? Dedi, oğul, mən bilmirəm, İvan necə, sən də elə. Orada başa düşdüm ki, o, kiməsə deyə bilər, ancaq sözü yerə düşə bilər. Sözün yerə düşməyi mənim üçün artıq ölüm idi ki, atam söz dedi, yerə düşdü.

I hissənin sonu

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin

3.2K dəfə oxunub

GÜNDƏM / MANŞET / QAYNAR QAZAN / XuralTAC

“Qaynar Qazan”da Hacı Əbdül (III sonuncu hissə): “İlham Əliyev obyektimi dağıtmağa qoymadı”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 9 Sentyabr 2018

Hacı Əbdül: “Allahdan və vicdanından başqa Xanımın heç kimin qarşısında öhdəçiliyi yoxdur”

Hacı Əbdül Azərbaycan siyasətinin ən maraqlı və ziddiyyatli adamlarından biridir. Milli Azadlıq Hərəkatı başlayandan tutduğu mövqe etibarilə hər zaman ölkə siyasətinin gündəmində dayanan siyasi xadimlərdən biri olub. Qurduğu “Tövbə” Cəmiyyəti zamanın “Qardaşlıq” Cəmiyyəti ilə birlikdə Milli Azadlıq Hərəkatının və onun rəhbərlərinin əleyhinə fəaliyyət göstərmiş, dövrün irticaçı hökumətini – Ayaz Mütəllibovun anti-milli hakimiyyətini qorumağa yönəlmişdi. Buna görə də Hacı Əbdül və onun təşkilatı yaddaşlarda hər zaman mənfi emosiyalarla assosiasiya olunub.

Hacı Əbdülün adı bir çox tarixi hadisələrdə keçib. Hərəkatın və mitinqlərin dağıdılmasında rol alıb. 1991-ci ilin avqustunda AXC-nin qərargahına basqında və sonra hərəkat liderlərinin döyülməsində onların rolu olub. O zaman yaxşı yadımdadır. Biz AXC-nin qərarı ilə imtahandan yenicə çıxmış və Türkiyəyə göndərilməyə hazır gözləyirdik. Hər gün AXC-nin qərargahına gəlir, proseslərdə aktiv iştirak edirdik. Avqustun 21-dən sonra idi. QKÇP-nin baş verməsi ilə gündəm dəyişmiş, vəziyyət yenə gərginləşmişdi. Mən “Tövbə” və “Qardaşlıq” Cəmiyyətlərinin AXC-nın qərargahına hücumunu gözlərimlə gördüm. Silahlı adamlar Əbülfəz Elçibəyin otağına doluşanda, biz bir tələbə yoldaşımla (o, indi ölkənin məşhur həkimlərindən biridir) “Azadlıq” qəzetinə xəbər vermək üçün ora göndərildik. O zaman “Azadlıq” qəzeti AXC-nin “sovetski”dəki qərargahının yaxınlığında yerləşirdi. Bizi ora göndərdilər ki, mətbuat gəlib yazsın və məsələni ictimailəşdirsin. Qaranəfəs dayanmadan “Azadlıq” qəzetinin redaksiyasına qaçdıq və olanları xəbər etdik. Qəzetdəkilərin verdiyi reaksiyanın bizi çox heyrətləndirdiyini yaxşı xatırlayıram və bu haqda “Elçibəyin imtahanı”nda geniş yazmışam.

Hə, mənim Hacı Əbdüllə ilk tanışlıqlarımdan biri o idi. Biz geri qayıdanda görüş bitmişdi və mitinq başlayırdı. Mitinq başlayan kimi ilk çıxışçı olan Bakı və Kəndlər Birliyinin sədri Nəsir Ağayevə hücum oldu və başladı. Sabir Rütəmxanlının başını yardılar, Pənah Hüseynin qolunu qırdılar, Vurğun Əyyubu döydülər, əllərinə keçənləri əzib keçdilər. Əbülfəz Elçibəy isə əsl hədəfdi. Onu bayıra çıxaranda digərləri kimi polis maşınına aparmağa imkan vermədik. O böyük kütlənin içində mən və atam da vardıq və Əbülfəz bəyi çiynimizə alıb qərargahın yanındakı yolla yuxarı qaldırdıq və bir qırmızı “07” ilə göndərdik. Atamın ağ köynəyi Elçibəyin başından tökülən qıpqırmızı qanla boyanmışdı. Yadımdadır ki, atam o köynəyini yudurtmaq istəmirdi. ““Azadlıq” muzeyi qurulacaq, bu köynəyi ora verəcəyəm” deyirdi…

Sonra Hacı Əbdülün adı Xızı rayonunun icra hakimiyyətinin başçısı vəzifəsinin təyinatında keçdi. Orada zamanın dəliqanlı Daxili İşlər naziri İsgəndər Həmidovla qalmaqal yaşadı. Sonra Heydər Əliyevin diqqətinə gəldi, Naxçıvanda Heydər Əliyev hirslənib ünvanına nələr demədi. Bir az keçdi Azərbaycan “hacıleyləyin nağılı”nı dinlədi və indiyə qədər də bu məşhur söhbət dillər əzbəri olaraq qalır. Sonra da “Tövbə” Cəmiyyəti, Hacı Əbdülün zaman-zaman məşhurları şallaqlaması, indi deputat olan “Vəhdət” partiyasının sədri Tahir Kərimlini tövbə etdirməsi, Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibovu dəstəkləməsi və nəhayət, birinci vitse-prezident Mehriban Əliyevanın yanında, səfində yer alması. Bax belə, bugünkü müsahibimizin ömrünə bu boyda hadisələr sığışıb və biz onunla müsahibəyə gələndə bütün bu suallarımıza cavab almağı düşünürdük.

Mən ilk dəfə idi ki, onunla həmsöhbət olurdum. Açığı, ilk müsahibə olmasına baxmayaraq, bir-birimizi tanıyırdıq. Elə ilk zəngimlə razılığını verdi və hiss etdim ki, “Qaynar Qazan” izlədiyi bir verilişdir. Görüşəndə və söhbətləşəndə isə haqqında yaradılan obrazdan fərqli bir adamla qarşılaşdım. Tarixi hadisələrə münasibətindən aydın olur ki, heç o zamanlar da bilərəkdən və istəyərəkdən iştirak etməyib hadisələrdə. Bəzən zorən olub bəzi olaylar. Bunlar haqda diqqətli tamaşaçı və oxucu müsahibədən özlərinə lazım olanı götürəcəklər. Amma onun qürbətdə yaşayan mühacirlərimizin ölkəmizə qayıtmasında göstərdiyi münasibət məni həqiqətən kövrəlti. Hacı Əbdül o insanlardan danışanda göz yaşlarını saxlaya bilmədi və ağladı… Mən bunu müsahibə boyu hiss elədim və Hacının ürəyiyumşaq insan olduğu və mərhəmət dolu hisslərlə yaşadığının şahidi oldum. Ömrünün bu yaşında içində mərhəmət hissinin hələ də qaldığı insanların olması və onların Mehriban Əliyevanın komandasında yer alması bəlkə kimlərəsə yaşıl işıq ola bilər, bəlkə kiminsə qapısı açılar. Hər halda ilk ağlıma gələn də bu kontektdə siyasi məhbusllar oldu.

Hacı Əbdülün müsahibəsi çox maraqlıdır. Xüsusilə, 1991-ci ildə baş verən vertolyot qəzası haqqında dedikləri şəxsən məni heyrətləndirdi və açığını deyim ki, mən o hadisə haqqında ilk dəfədir Hacının dedikləri istiqamətdə məlumatlar alırdım. Onun dedikləri doğrudursa və həqiqətdirsə, o zaman Azərbaycanın son 30 illik tarixi yenidən və silbaşdan yazılmalıdır. Hələ Hacının onu öldürmək planları haqqında danışdıqları lap tükürpədicidir.

Xüsusilə, gəncliyində sevdiyi qızdan və onun Heydər Əliyevin köməkçisi olduğundan, sonunda Hacının anasının Heydər Əliyevlə görüşünü təşkil etdiyindən danışması da maraqlı hadisədir. Onun sevdiyi və müəyyən səbəblərdən həyat qura bilmədiyi bir qız, zaman gəlir ki, onun bir növ həyatını xilas edir – nə qəribə bir tale!

Hacının Əbülfəz Elçibəyə yaxşı və dost münasibəti olub. Onu çox istəyib. Ayaz Mütəllibovla da həm hakimiyyətdə, həm də Moskvada qaçqın olanda yaxşı münasibətləri olub və onun müdafiəsində yaxından iştirak edib. Heydər Əliyev zatən onun həyatında müstəsna insan olub. Çünki “Heydər Əliyev hakimiyyətə gəlməsəydi, məni öldürəcəkdilər” deyir. Üstəlik, gənclik sevgisi də Heydər Əliyevin köməkçilərindən biri olub. Bunlar artıq tarixdə qalıb. Maraqlıdır ki, Hacı Əbdül bu gün birinci vitse-prezidentin komandasında da önəmli adamlardan biridir. Açıqca onun haqqında danışır, “Azərbaycanın xilaskarı odur” deyir, Mehriban Əliyeva onun məscidini təmir edir və Hacı onun təbliğatını aparır, qurur və s. Ən əsası isə odur ki, Hacı Əbdül deyir ki, kim mənim əleyhimə danışırsa elə bil, Mehriban Əliyevanın əleyhinə danışır. Bu, çox böyük iddiadır və əsas olmasa kimsə belə bəyanatlar verə bilməz. Hələ Hacı Əbdül kimi təcrübəli adamlar əsla.

Qonağımız illər boyu ən maraqlı və qalmaqallı olaylarda baş rollardan birini oynayan Hacı Əbdüldür. “Tövbə” Cəmiyyətinin sədri Hacı Əbdül…

Əvəz Zeynallı

“Qaynar Qazan”

I hissəni bu linkdən oxuya bilərsiniz:

“Qaynar Qazan”da Hacı Əbdül (I hissə): “Azərbaycanın gələcəyini Mehriban xanımda görürəm”-VİDEO

II hissəni bu linkdən oxuya bilərsiniz:

“Qaynar Qazan”da Hacı Əbdül (II hissə): “Əbülfəz Elçibəylə ölənə qədər dost olduq”-VİDEO

III sonuncu hissə

İçirdim – birinci özüm tövbə elədim

– Tanınmış jurnalist Xəqani Səfəroğlu soruşur: “Hacı Əbdül deputat olduğu dövrdə Milli Məclisdə etdiyi çıxışların videosuna baxırmı? Onlara baxanda hansı hissləri keçirir? Siyasətdə olduğu zaman nəyi düz etmədiyini düşünür? Necə oldu ki, 1990-cı ildə Ali Sovetin deputatı seçildi?” Bu məqam başqa suallarda da var. Ramin Mahmudlu soruşur: “Necə oldu ki, Ali Sovetin deputatı oldu?”

– Çox gözəl. Biz 1985-ci ildə “Tövbə” Cəmiyyətini yaratmışdıq. Sovet məkanında hələ heç bir fəaliyyət yox idi. Bu “Tövbə” Cəmiyyəti elə bir şey idi ki, onda Rafael Allahverdiyev “Obşestvo trezvo” – “Ayıqlıq” Cəmiyyətinin sədri idi. Otururdular 26-lar bağının yanında. İki mərtəbə ofisləri var idi. Biz də “Tövbə” Cəmiyyətini yaratmışdıq. Yəni mən nəinki Azərbaycan, bütün İttifaqda “Tövbə” Cəmiyyətini yaratmışdım. İttifaqda, bütün Orta Asiyanın hər yerində. O vaxt imkanım da var idi. Yəni bağın içində indiki “Space” TV-nin yanında çayxana da var idi. Özümün idi. “Şəngülüm” kafesi var idi, özümün idi. Nərimanov dairəsinin yanında 2 mərtəbəli restoran var idi, özümün idi. Yəni o vaxt mən ticarəti qurtarmışdım, ərzaq malları üzrə əmtəəşünas idim. Həm də bunları işlədirdim, imkanım da var idi. Rəhmətlik atamı da hamı tanıyırdı, anam qızıl-brilliant alveri edərdi. Yəni bizim imkanımız çox yüksək idi. Üstəlik, mənim obyektlərim var idi, heç valideynlərimə ehtiyacım yox idi. Özüm qazanır, xərcləyirdim. Necə istəyirdim, elə də hərəkət edirdim. Bir gün yuxu gördüm. Ağlıma düşdü, “Tövbə” Cəmiyyətini yaratdım və bizim cavanlarımızı tövbəyə dəvət elədim. Birinci özüm tövbə elədim.

– İçki içirdiniz o vaxtlar?

– İçirdim. Hər şeydən tövbə elədim. O gündən bu günə qədər içmirəm. Mənim dostlarım da mənə baxdılar, tövbə etdilər – sonra da millət. Bizim bu “Tövbə” Cəmiyyəti bütün İttifaqı bürümüşdü. Əgər videoya baxsanız, Tatarıstanda 1987-ci ildə mən milyonlarla insanı arxamca aparıram. Hamısı “Tövbə” Cəmiyyətinin üzvləridir. 505 il ondan qabaq İvan Qroznı tatarları Kama çayının üstündə xaça salmışdı. Onu ilk dəfə mən yada salmışam.

Tatarlara 505 il əvvəlki tarixlərini xatırlatdım

– Kazanla nə əlaqəniz var idi?

– Bizim orada “Tövbə” Cəmiyyətimiz var idi.

– İndi siz deyirsiniz ki, ona görə mən deputat olmuşam?

– İndi ora gələcəyəm. Yəni o vaxt deputat söhbəti yox idi, mən “Tövbə” Cəmiyyəti ilə məşğul idim. Mən Orta Asiyada, hətta Moskvanın özündə də milyonlarla adamı oraya aparıb yad eləmişik ki, 505 il əvvəl sizi burada xaçpərəst ediblər. İndi orada onu yad edirlər. Onu birinci dəfə orada mən eləmişəm. Sözümün canı nədədir, 1990-cı illərdə “Tövbə” Cəmiyyətinin xətti ilə mən də deputatlığa namizədliyimi verdim. Yəni mənim seçiləcəyimə zərrə qədər şəkk yox idi.

Bakının birinci katibi Rüfət Ağayev yanıma gəldi ki…

– Bəlkə Ayaz Mütəllibovun adamı idiniz deyə seçildiniz?

– Yox, bir Allah şahiddir. Onda mən Ayazı tanımırdım. Hakimiyyətdə mən heç kimi tanımamışam. Hətta hakimiyyət o vaxt qərar çıxardı ki, bu tövbə işini yığışdırın, narkomaniya ki var, baş tutmur, alınmır. Mən onların əlindən Orta Asiyaya qaçıb gedirdim, hakimiyyətin əlindən qaçıb orada “Tövbə” Cəmiyyətini yaradırdım ki, tutub niyə bu işi görürsən deməsinlər. Sözüm onda yox. “Tövbə” Cəmiyyətini yaratmışdıq. Bir gün məsciddə “Tövbə” Cəmiyyətinin üzvləri ilə məscidi süpürürdüm. Bir qara maşın dayandı. Bir nəfər düşdü. Mənim də əlimdə şlanq var, məscidi yuyuram. Dedi ki, mənə Əbdül lazımdır. Onda hacı deyildim. Dedim, Əbdül mənəm. Uşaqlar da yanımda, məscid təmizləyirəm, məşğulam. Dedi, Əbdül sənsən? Dedim, bəli. “Tövbə” Cəmiyyətinin sədri sənsən? Dedim, bəli. Dedi, məscidi yuyursan? Dedim, Allahın evidir, burada pis nə iş var ki? Dedi, məni tanıyırsan? Dedim, yox, tanımıram. Dedi, mən şəhərin birinci katibi Rüfət Ağayevəm. Dedim, tanımıram. Dedi, məndən nə istəyirsən, de. Dedim, İçərişəhərdə “Bəylər” məscidi var. “Bəylər” məscidinin içində tualet düzəldiblər, o tualeti oradan yığışdır. Dedi, nə danışırsan? Dedim, bəli, mənim səndən istəyim budur. Məscidin içində tualet eləyiblər, onu yığışdır. Dedi, “ola bilməz”. Şalvarımı, qollarımı yuxarı sıyırmışdım. Dedim, gedək göstərim. Maşına oturdum, apardım, məsciddəki tualeti ona göstərdim.

– Ləğv etdimi?

– Elədi. Onda oranın artıq olan şeylərini düzəldirdilər. Ləğv elədi ki, belə olmaz. Mənim birinci dövlət adamı ilə yaxınlığım o vaxt oldu. Onunla da söhbətimiz qurtardı. Sonra deputatlığa gəldik. Mən Yasamal rayonunda deputat seçiləndə camaat gəlmişdi. Bilirsiniz, o vaxt təbliğatda mən birini tövbə elətdirirəm, o şəkil yayılmışdı. Mən də and içmişdim ki, mənim işim ancaq tövbədir. Deməli, Nəriman müəllim var, şair.

Nəriman Həsənzadə məni aldatdı

– Nəriman Həsənzadə?

– Bəli, şair. Nəriman Həsənzadə də ora verib. Bizim də uşaqlarımız, indi təsəvvür edin ki, bunlar hamısı keçmişin tələsindən çıxan adamlardır. Bunlara əl atmaq olmaz. Heç biri icazə vermirlər ki, bir qutuya artıq bir şey atılsın. Orada bir cavan oğlan gəldi yanıma. Dedi, Hacı mən komissiyanın üzvlərindən biriyəm. Mən istəyirəm ki, sən deputat seçiləsən. Uşaqlar qoymur ki, biz sənin xeyrinə artıq səs verək. Onlara tapşır, mənimlə işləri olmasın, biz ora salaq. Mən də tapşırdım ki, işiniz olmasın. Onlar qutuları doldurdular. Qutunun içindən Nəriman Həsənzadə çıxdı. Məni aldatdılar. Mən Nəriman Həsənzadə və başqalarıyla danışdım. Dedi, bağışla, artıq olub. Sən o uşaqları ver, mən onları Türkiyəyə gəzməyə göndərim. Dedim, mən onlara deyə bilmərəm, heç özüm də istəmərəm. Ancaq bizi aldatdınız, onu bağışlamayacağam. Zaman gəldi, seçkilərdə yenə bir başqa yerdə seçmək lazım gəldi. Bu Rüfət müəllim adam göndərdi, görüşdük. Dedi, deputatlıq var. Dedim, mən artıq deputatlığa verməyəcəm.

– 1990-cı illərdə? Burada söhbət sadəcə 1990-cı illərdən gedir?

– Bəli.

– Onda təkrar seçkilərdə seçilmisiniz? Onda haradan seçildiniz?

– Bəli, o da Yasamal rayonunda. Dedim, biz bir daha verməyəcəyik, çünki bizi aldatdınız.

Necə deputat oldum, heç özümün də xəbərim olmadı

– Deməli, Nəriman Həsənzadə sizi aldadaraq deputat olub?

– Bəli. Mən də uşaqlara deyə bilmirəm ki, yenidən səsə gedək. Onlar da eləməzlər. Bunlar özləri təşkil etdilər, özləri verib özləri seçdilər. Mənim xəbərim olmadı.

– O dövrdəki videolara baxanda nə hisslər keçirirsiniz?

– Ürəyim ağrıyır.

– Ramin Mahmudlu deyir ki, 1992-ci ildə dini radikalizmlə məşğul olmağınızdan utanırsınızmı?

– Mən bayaq dedim. Bizim “Tövbə” Cəmiyyətində 6 dildə nizamnamə var. Orada biz and içmişik, heç bir vaxt məzhəb, millət, təriqət ixtilafı törətməyəcəyik və iştirak da etməyəcəyik. Necə radikallıq ola bilər?

– Tural Dəmirov soruşur ki, 1992-1993-cü ildəki fəallığı indi niyə etmir?

– Əvvəla, onu nəzərinizə çatdırım ki, bizim o vaxtdan indiyə qədər məqsəd və niyyətimiz “Tövbə”ni təbliğ eləmək olub. Yəni biz onu indi də davam etdiririk. Yəni o nəzərdə nəyi tutur, onu anlamadım.

Elçibəyin hakimiyyəti dövründə mən zindanda olmuşam

– Elçibəy hakimiyyətinə qarşı daha fəal idiniz. Bəlkə onu nəzərdə tutur?

– Mən Elçibəyin hakimiyyəti dövründə heç bayırda olmamışam ki. O bilmir, onun xəbəri yoxdur. Xalq Cəhbəsi hakimiyyətə gələn gündən onlar hakimiyyətdən gedən günə qədər mən zindanda olmuşam.

– Maddə nə idi?

– Heç məhkəmə də olmadı.

– Ramin Mahmudov deyir ki, sizcə Azərbaycan xalqı sizi necə xatırlayacaq?

– Məni Azərbaycan xalqı tövbəylə məşğul olan adam kimi tanıyacaq.

– Ülfət Ədalətoğlu soruşur ki, siz həqiqi mübarizədə idiniz, yoxsa Moskvadan gələn əmirlərə tabe olub onu yerinə yetirməklə vəzifəli idiniz? O vaxtki hakimiyyətlə indiki Əliyev rejimini necə müqayisə edirsiniz? Yoxsa öz xəyalları ilə yaşayan Hacı Əbdüldür? Xahiş edirəm, səmimi cavab versin.

– Mən bir haşiyə çıxım. Anam Heydər Əliyevin evinə gedəndə Heydər Əliyev ona dedi ki, mən Hacını azad edirəm, de ona ki, mənim sözümə baxsın. Sizin üçün belə yox, belə olacaq. Anam ona demişdi ki, o düzünü danışandır. O nəyi bilir, onu deyəcək, mən ona heç nə deyə bilmərəm. Ancaq xahiş edirəm, onu azad elə. Məni azad edəndən sonra mən arada çıxış edəndə anam mənə deyirdi ki, nə yaxşı ki, mən o kişiyə söz verməmişəm.

– Yəni Heydər Əliyevin sözünə baxmadınız?

– Mən nəyi bilmişəm, necə bilmişəmsə, onu demişəm. Heç vaxt nə Moskvanın adamı olmuşam, nə Ayazın, nə də Heydərin adamı olmuşam. Əgər kiminsə adamı olmağı özümə layiq bilirəmsə, mən ancaq haqqın adamı olmuşam.

– Mehriban xanımın adamı olmamısınız?

– Mehriban xanımın da adamı deyiləm. Mən Mehriban xanımda onları görürəm.

– Hikmət Yusifoğlu deyir ki, Hacı Əbdül siyasətçi deyil, bir oyun idi düşmüşdü, ancaq maraqlı adamdır. Bununla razısınızmı?

– Mən heç vaxt siyasətçi olmamışam. Heç bu gün də deyiləm. Bir dəfə İmam Əlini qoydular bir yerə. Dedilər, yol göstər. İki yol var idi – biri yaxşı, biri pis yol idi. Tapşırmışdılar ki, kim gəlsə, cənnəti, cəhənnəmi ona göstərmə. O hansı yolla gedirsə getsin. Gələnə İmam deyərdi ki, bax 2 yol var, hansını istəyirsənsə, seç, get. Axı demişdilər ona ki, yol göstərmə. Biri gəlib soruşdu ki, ya Əli, mən səndən xahiş edirəm, hansı yolu məsləhət görürsən, hansı ilə gedim? Demişdi, cənnətlə get. Dedilər, ya Əli, biz demişdik ki, yol göstərmə. Dedi, o məndən məsləhət istədi. Mən ona səhv yol deyə bilməzdim. Mən bildiyim düz şeyi deyirəm. Ola bilsin kimin xoşuna gəlsin, ya gəlməsin. Rəhmətlik anam aylarla dindirməzdi, ay oğul, sənin nəyinə lazımdır, səndən başqa adam yoxdur, bircə göz işığı sənsən, – deyərdi. Deyərdim, nə eləyim, özümü saxlaya bilmirəm.

Heydər Əliyevə yazmışdım ki…

– Elbəyi Həsənli, bizim məşhur jurnalist soruşur: “Hacı Əbdül bir dəfə mənə bir məktub verdi, dedi ki, oxu gör necədir? İstəyirəm məktubu Heydər Əliyevə göndərim. Məktubu nəzərdən keçirdim. Hacının sözünün əsası o idi ki, cənab Heydər Əliyev, vəhhabiləri Azərbaycandan qovun. Ancaq məktubda xoşagəlməyən şeylər də var idi. Belə ki, Hacının vəhhabilərə nifrəti o qədər böyük idi ki, o prezidentə yazdığı məktubda belə vəhhabiləri ən qaba ifadələrlə söymüşdü. Ona dedim ki, Hacı, qurban sənə, düz deyirsən, vəhhabiləri Azərbaycandan qovsaq yaxşıdır, amma prezidentə belə ağır ifadələrlə dolu məktub göndərmək olmaz. Ayıbdır. Gəl mətində söyüş olan yerləri çıxaraq. Dedi ki, fikirləşərəm. Ancaq aydın hiss olunurdu ki, vəhhabilərə ünvanlanmış söyüşlərdən keçmək istəmir. Orası da var ki, Hacı Əbdülü Heydər Əliyev dəfələrlə ən ağır sözlərlə aşağılamışdı. Buna baxmayaraq, Hacı Azərbaycanı vəhhabi təhlükəsindən xilas etmək üçün Heydər Əliyevə üz tutmuşdu. İmkan olsa soruşun, Hacı həmin məktubu Heydər Əliyevə göndərdimi? Nəticəsi nə oldu?”

– Əvvəla, qardaşımız yaxşı ifadə eləmir. Söyüş söymək mənim təbiətimdə yoxdur. İkincisi, hamı bilir ki, bizim kənddə – Xanəgahda, ona xalq içində, dağlılar arasında “qanlı Xanəgah” deyirlər. Ləqəbi belədir. Bir söyüş üstünə adam öldürərlər. Mənim təbiətimdə söyüş yoxdur. Amma o deyir ki, söyüş yazmışdı. O, düz demir. Mənim yazdığım məktubda mən onları olduğu kimi göstərirdim.

– Bu məktub Heydər Əliyevə çatdımı? Nəticəsi oldumu?

– Yadımdan çıxıb. Yalan danışmayım.

– Rüfət Əliyev soruşur: “Heç yerdə işləmir, pulu haradan tapıb Həccə gedir?”

– Mən bayaq ərz elədim ki, əgər Bakıda iki varlı adam varsa, biri atam idi, digəri anam. Biri də elə mənim özüm. Kim restoran bağışlayardı? Mən bağışlamışam.

– Kimə?

– Dostuma restoran bağışlamışam. O vaxt Nərimanov heykəlinin yuxarıdan düşəndə sağında ikimərtəbəli restoran var idi. O, mənim idi. Almışdım, dostum gəlib dedi ki, Hacı, sənin yerlərin var. O da kirayə işi ilə məşğul olurdu. Fəxri Xiyabanla üzbəüz restoran var idi, orada işləyirdi. Dedim, gəl a, olsun sənin.

– Hacı, o obyektlərinizin hamısı batdı?

İlham Əliyev obyektimi dağıtmağa qoymadı

– Obyektlərimin hamısı batmadı. Birincisi, o çayxananı o vaxt dağıtdılar. Fərhad Əliyevin vaxtında dağıtdılar. “Space”-in yanında olanı da dağıtmaq istədilər, sənədlərimi ləğv eləmişdilər. Dağıtmaq istəyirdilər, İlham Əliyev dağıtmağına qoymadı.

– Yəni indi də obyektləriniz var?

– Bəli, həmin o obyektdir ki, indi də fəaliyyət göstərir.

– Mirzə Seyidov yazır ki, kişi adamdır. Yəni sizi tənqid edənlər də çoxdur.

– Olmalıdır da. Məsələn, sizin bu sözünüzün üstünə bir şey deyim. Hamısı eşitsin. Məni tənqid edənlərdən narahat deyiləm. Çünki Peyğəmbər buyurur ki, əgər bir nəfəri hamı tərifləsə, ondan pis adam yoxdur. Əgər hamısı pisləsə, yenə də ondan pis adam yoxdur. Əlbəttə, cəmiyyət müxtəlifdir.

– Ceyhun Mirzəli soruşur: “Həzrəti Məhəmmədin ölümündən 250-300 il sonra toplanan hədislərə etibar edirmi?”

– Hədis haqqında ayrıca elm var. Hamı eşitsin. Hədislərin əksəriyyəti saxta, yalançı hədislərdir. Hədisin gərək söykəndiyi yer olsun. Hədis filankəsin adı ilə başlayıb o birinin adına söykənməlidir. O biri digərinə. Axırda gəlib Peyğəmbərə söykənməlidir. Yox, əgər heç kimə söykənmirsə, onu qəbul eləmək olmaz.

– İslamın sənətə münasibəti necədir? Ümumi bir sualdır.

– Hansı sənətə?

– Ümumiyyətlə, sənətə.

– Çox yaxşı. Sənət bir bıçaqdır. Cərrahın əlində gözəldir, qadirin əlində başqa şeydir. Oxumaq gözəldir, oxuyan var, səni yaşadar, oxuyan var, gəlib sənin fikrini cin-şeytanla doldurar.

Tahir Kərimlinin yerinə xəcalət çəkirəm

– Bu tövbə edənlər varmı hələ də? Gəlirlərmi? Sizə zaman-zaman siyasətçilər gəlirdi. Hətta deyəsən şallaqlayırdınız da bəzilərini?

– Tövbə qiyamətdə qurtarar. Biz gedəcəyik, amma tövbə necə ki hələ də qalıb, qiyamətə qədər qalacaq. O bizlik deyil, heç kimlik deyil. Sadəcə olaraq biz bir funksionerik.

– Tanınmış adamlardan sonuncu tövbə edən kimlərdir? Deyəsən, ən son Tahir Kərimli idi?

– Əvvəla, Tahir Kərimli bir işdir, gəlib düşüb. Nə səhnədən çıxır, nə dildən düşür. Həmişə dildədir.

– Ondan sonralar kim gəlib?

– Tahir Kərimlidən sonra heç bir tanınmış adamın adını çəkmirik. Qurtardıq.

– Deyirsiniz, o da bir dərs oldu sizə?

– O da bir dərs oldu. Mən onun yerinə xəcalət çəkirəm. Hər onun adı çəkiləndə mən xəcalət çəkirəm.

– Niyə?

– Bir işdir olub. Hər dəfə onu deməzlər ki.

– Burada ayıb bir şey yoxdur ki, tövbədir də.

– Ayıb yoxdur. Tahir Kərimlini hər dəfə vururuq. Amma əslində elə vurulmalı adamdır. Mən həbsdə olanda min dənə məktub yazmışdı ki, mənim günahım yoxdur. Elədiyi əmələ görə elə o da cəzasını çəkib.

– Gülağa Əliyev soruşur: “Soruşmaq istəyirəm ki, Hacı olan adamın borcudur ki, haqsızlığa qarşı mübarizə aparsın, o, bunu edirmi? Edirsə hansı formada?”

– Haqsızlığa qarşı mübarizənin formaları çoxdur. Şəriət buyurur ki, gördün ki, biri birini döyür, gücün çatsa, cəzasını ver, əgər çatmasa, dillə başa sal, əgər özün üçün dillə deməyə qorxursansa, baxışlarınla etirazını bildir, ondan da ehtiyat edirsənsə, tərk elə get. Qoy hiss etsin ki, sən bunun əleyhinəsən. Mən bacardığım qədər haqsızlığa qarşı mübarizə aparmışam.

O kəslər ki məni vurur, deməli, o kəslər Xanımı vurur

– Hacı, bayaqları gözəl dediniz ki, bu xarici ölkələrdə olanların hamısı vətənə qayıtsın. Məsələn, günahsız həbs olunan siyasi məhbuslar olur. Onların hüquqları haqqında bir müraciət edirsinizmi? Əlinizdən gələni edirsinizmi? Məsələn, insanları sırf siyasi səbəblərdən – jurnalist olduğu üçün, siyasətçi olduğu üçün, fərqli fikir dediyi üçün, hakimiyyəti tənqid etdiyi üçün həbs edirlər. Buna bir etirazınız olurmu?

– Mən dəfələrlə buna etirazımı bildirirəm. Yazılarda da demişəm. İndi yeridir, indi də deyirəm. Əlbəttə, heç bir zülüm yerdə qalmır. Gec-tez gəlib həmin adama çatır.

– Sizin bu Gəncə hadisələrinə nə münasibətiniz var? Niyə baş verdi? Bunu İrana bağlamaq istəyirlər. Sizcə doğrudan da İran Azərbaycanın içini qarışdırmaqda maraqlıdır?

– Mən bir söz deyim. Bütün ətrafımız bizdən ancaq öz mənafelərinə görə istifadə edirlər. Bu gün də. Elə belə də olub. Yəni sırf deyə bilmərik ki, filankəs bu işi gördü və ya görmədi. Bu hadisələrin gedişatında hamısının öz məqsədi var. Özləri öz məqsədlərindən istifadə edirlər. Mən onun üçün dövlət başçılarına müraciət edirəm, ayıq olmaq lazımdır. Yəni xırda şeylər uymamaq lazımdır.

– Siz ölkədə yuxarıda olan hadisələri necə qiymətləndirirsiniz? Bayaq Xanım haqqında danışdıq. İndi istəyirəm ki, Xanım məsələsi ilə də söhbətimizi yekunlaşdıraq. Həmişə istər əvvəlki prezident seçkilərində, istər indi siz təşəbbüs qrupu yaratdınız. Rayonlara getdiniz. Dediniz, Xanım olmalıdır prezident. Hacı, ona necə təpki gəldi? Sizə əsəbiləşmədilər ki?

– Sözsüz ki, baxışlarını bildirməsələr də, bəzi yerdə bildirdilər. Deyirdim, mən bunu təbliğ edirəm. Bu olmalıdır. Biz onu istəyirik, başqası başqasını. Amma məsələ ondadır ki, Xanıma qarşı yüksək səviyyələrdə çox yanlış hərəkət edirlər. Bu şəxs birinci vitse-prezidentdir.

– Kimlər edir? Xəbəriniz varmı?

– Mən deyim də kimlər edir. Əvvəla, o kəslər ki məni vurur, bunu tapmaqda problem yoxdu, çox asandır.

– O kəslər ki sizi vurur, deməli, xanımı da vurur.

– Bəli.

– Maraqlıdır. Xanımın özünün sizə münasibəti necədir? Hər halda yaxşıdır ki, məscidi təmir etdirir.

– Bu məscidi təmir etdirmək Xanımın işidir. Xarici ölkələrdə də məscidlər, kilsələr təmir olunur. Bu, onun xeyirxah işlərindən biridir. Yəni bunu ora qoşmaq olmaz ki, münasibəti yaxşıdır, ona görə edir. Bu, onun əməllərindən biridir.

– Bayaq çox maraqlı bir açıqlama verdiniz ki, məni vurmaq Xanımı vurmaqdır.

– Bəli. Deyir, mənə dostunu göstər, sənə kim olduğunu deyim. Ya da dostumun düşməni mənim düşmənimdir. Mənim düşmənim dostumun düşmənidir.

Allahdan və vicdanından başqa Xanımın heç kimin qarşısında öhdəçiliyi yoxdur

– Deyirsiniz ki, hər halda bizi qarşıda çox maraqlı hadisələr gözləyir, eləmi?

– Bir şey deyim. Bu Xanımın yüksəkliyi ondadır ki, bu, xanımdır. Bu Xanımın Allahdan başqa və öz vicdanından başqa heç kimin qarşısında öhdəçiliyi yoxdur. Allahdan və vicdanından başqa.

– Bu da ciddi sözdür. Yaxındanmı tanıyırsınız?

– Ciddi yox, çox böyük sözdür. Buna imkan vermək lazımdır. Xanım işləyən adamdır. Onun işləməyinə imkan vermək lazımdır.

– Siz bir açıqlama da vermişdiniz ki, Dağlıq Qarabağ məsələsini yalnız Xanım həll edə bilər.

– Ancaq bu, Xanımlıqdır. İmkan vermək lazımdır. Şərait yaratmaq lazımdır. Qoyun işləsin. Cavandır, dünya onu tanıyır. Xeyirxahlığı ilə, siyasəti ilə. Qoyun işləsin, nolacaq ki? Dünya indi, Əvəz müəllim, xanımların dünyasıdır.

– Deyirsiniz, bütün ixtiyarları verək xanımlara, hə?

– Dünya xanımların dünyasıdır. Verin o imkanı, qoyun işləsin. Dünyaya baxanda dünya xanımların dünyasıdır.

– Müsahibəyə görə çox təşəkkür edirəm. Mən də sizdən xahiş edim ki, Xanımın, hökumətin nəzdində sözünüz eşidilir. Sözünüzün eşidildiyi ölçüdə siyasi məhbuslara yardımçı olun. Onların azad olunmağı üçün onlara yardımçı olun.

– Baş üstə.

– Başınız var olsun.

SON

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin

1.1K dəfə oxunub

GÜNDƏM / MANŞET / QAYNAR QAZAN / XuralTAC

“Qaynar Qazan”da Hacı Əbdül (II hissə): “Əbülfəz Elçibəylə ölənə qədər dost olduq”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 6 Sentyabr 2018

Hacı Əbdül: “İllər əvvəl sevdiyim qız Heydər Əliyevin katibəsi imiş”

Qonağımız illər boyu ən maraqlı və qalmaqallı olaylarda baş rollardan birini oynayan Hacı Əbdüldür. “Tövbə” Cəmiyyətinin sədri Hacı Əbdül…

Əvəz Zeynallı

“Qaynar Qazan”

I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

https://www.xural.com/qaynar-qazanda-haci-%C9%99bdul-i-hiss%C9%99-az%C9%99rbaycanin-g%C9%99l%C9%99c%C9%99yini-mehriban-xanimda-gorur%C9%99m-video/ (“Qaynar Qazan”da Hacı Əbdül (I hissə): “Azərbaycanın gələcəyini Mehriban xanımda görürəm”-VİDEO)

II hissə

Hər an ölümümü gözləyirdim

– Hacı, üzr istəyirəm, aradan bu qədər illər keçib. Siz bu haqda harasa danışmısınızmı? Bu, çox dəhşətli bir açıqlamadır. Yəni Qatır Məmməd deyib ki, “Tamerlan Qarayev dedi ki, “buradan təyyarə keçəcək…”

– “Erməni vertolyotu…”

– “…Erməni vertolyotu… Onu vurun, içindəki adamları da öldürün…”?

– “…bir nəfəri də sağ buraxmayın, biçin…”

– Bu dəhşətli bir şeydir. Azərbaycan siyasi tarixini dəyişən bir açıqlamadır.

– Mən sənə ardını danışım bu dəhşətin?

– Buyurun.

– Dalını danışım, sən dəhşətin birini də burada gör. Mən türmədə olanda rəhmətlik Heydər Əliyev hakimiyyətə gəldi. Mən türmədə yatırdım. Sabahıma da ümid yoxdur. Uzaq olsun, türmədə olanlar bilir. Mən çarpayının aşağısında yatmışdım, üstdəki çarpayının altından da belə bir ağ pərdə çəkmişdim ki, öləndə heç kəs məni görməsin.

– Hə, ortadan pərdə çəkirlər.

– Görsənməsin. O pərdəni də ona görə çəkmişdim ki, ölsəm, görsənməsin. Çünki mən ölümümü gözləyirdim. Elə gözləyirdim ki, bax, bu saniyə ölərəm. Çünki bir artıq nəfəs alanda boğulurdum.

– Səsiniz də batmışdı, eləmi?

– Səs yoxdur.

– Amma həbs olunmamışdan əvvəl səsiniz qaydasında idi?

– Bəli, qaydasında idi. Qəzetlər yazırdı ki, “təkbir ustası”. Çünki hələ indiyədək mənim kimi “təkbir” deyən olmayıb. Elə gözəl səsim var idi. Parlamentdə də çıxışlarım var. Anam rəhmətlik gedər Heydər Əliyevin qəbuluna.

İllər əvvəl sevdiyim qız Heydər Əliyevin katibəsi imiş

– Heydər Əliyev hakimiyyətə gələn kimi?

– Hə, gələn kimi… Gedər qəbuluna… Mənim bir balaca qızım vardı, heç 3 yaşı olmazdı. Onu da qəbula gedəndə yanında aparır. Sizin üçün bir maraqlı söhbət eləyim? Heç bir yerdə danışmadığım bir söhbətdir, sizin də fikrinizi dağıdım.

– Hə, buyurun.

– Tamam başqa söhbətə keçim bir anlıq. Mən politexnikdə oxuyanda subay idim və bizimlə paralel qruplar var idi. Orada bir qız oxuyurdu. Belə uzaqdan-uzağa bir-birimizi istəyirdik. İndi də o qız salamatdır, yəqin ki, eşidir. O qədər ağır təbiətli qız idi ki… Mən cəsarət eləyib ürəyimi ona aça bilmirdim.

– Sevdiyinizi deyə bilmirdiniz…

– Deyə bilmirdim, yox. Cəsarət eləyib, deyə bilmirdim. Hər dəfə yanımdan keçərdi, kafedrada onu görməyə gedərdim, uzaqdan baxardım, amma cəsarət eləyib deyə bilmirdim. Demədim də… Belə-belə zaman keçdi. İnstitutu qurtardım, evləndim, uşaqlar oldu, bir-birimizi daha görmədik.

– Yəni o qızla siz qovuşmadınız?

– Qovuşmadıq… Qovuşmadıq….

– Çox maraqlıdır.

– Maraqlısı daldadı. Anam Heydər Əliyevin qəbuluna gedər, qapıda dayananlar anamı içəri buraxmazlar. Ali Sovetin qabağında. Bunu anam söhbət edərdi. Deyir, dayanmışdıq Ali Sovetin qabağında bir dənə gözəl-göyçək qız məni gördü, dedi ki, “ana, sən kimsən?” Dedim ki, “mən Hacı Əbdülün anasıyam, içəri buraxmırlar…””

– Yoxsa bu qız həmin qızdır?

– (Gülür, başı ilə təsdiqləyir…)

– Kim olub ki?

– Anam deyir ki, qız getdi, bir də gördüm ki, gəldilər bizi apardılar yuxarı – Heydər Əliyevin qəbuluna.. Gördüm ki, bu qız oturub katibənin stulunda. Sən demə, bu qız Heydər Əliyevin katibəsi imiş…

– Deməli, sizin o vaxt sevdiyiniz qız Heydər Əliyevin katibəsi olub?

– Hə…

– …Və sizin ananızı Heydər Əliyevlə görüşdürür və dolayısı ilə sizi xilas edir?

– Gələndən sonra anam söhbət edir ki, “gəldik Heydər Əliyevin qəbuluna…”

– Kimdir o qız, adı nədir?

– Yadımdan çıxıb. (Gülür…) Deyir, mənim yanımda o qız Heydər Əliyevdən xahiş elədi ki, Hacını buraxın. Deyir, “Heydər Əliyev mənə dedi ki, get şəhər prokuroru (adı yadından çıxır)… Deputat idi.”

– Çingiz Qəniyev?

– Hə, deyir, “get Çingiz Qəniyevin yanına, denən Hacını buraxsınlar.” Maşını yoxdur, maşın da verir. Deyir, qız məni yola salanda dedi ki, ana, məni tanıdın? Dedim, yox. Deyir ki, “ana biz oğlunla bir-birimizi istəyirdik, niyə məni oğluna almadın?” (Gülür…) Deyir, dedim, qızım, mənim bundan heç xəbərim olub ki… Mən bilməmişəm, bilsəydim, alardım. Belə, bir az fikrinizi dağıtdım.

– Hacı, çox kövrək adamsınız.

– Əşşi… (Kövrəlir…)

– Vallah… Məni də kövrəldirsiniz.

– Üzr istəyirəm. Türmədən çıxdım.

Heydər Əliyev məni bir gün sonra buraxdı

– Yəni Heydər Əliyev sizi dərhal buraxdı.

– Səhəri gün buraxdı. Heydər Əliyev hakimiyyətə gəlib, mənim də xəbərim yox. Nadzor gəldi, mənə dedi ki, “Hacı, ümid var idi sənin türmədən çıxmağına. Heydər Əliyev hakimiyyətə gəldi, sən də hakimiyyətə düşmənsən …” Məni təbii bir gülmək tutdu. Bir hədis yadıma düşdü. Güldüm. Soruşdu ki, nəyə gülürsən?

– Həzrəti-Yusifin də quyudan çıxma ehtimalı yox idi. Gəldi vəzir oldu.

– Bəli. Allah-təala buyurur ki, mən istədiyim bəndənin işini lazım gəlsə, onun düşməninin əli ilə düzəldərəm. Əgər siz də deyirsiniz ki, Heydər Əliyev mənim düşmənimdir, mən bunu qəbul eləyirəm. Əgər Allah istəsə, – öz sözünü özü deyib – onun əli ilə buraxdırar.

– Tam da Allahın dediyi kimidir.

– Bəli. Adə, nöqtəbənöqtə… Səhəri gün nadzor gəldi, belə baxır mənim üzümə. Mənim də heç nədən xəbərim yox. Dedi, Hacı, sən nətəri adamsan? Yığış, Heydər Əliyev səni buraxdırdı. Gözləmirdim. Çıxdım gəldim. Mən bu hadisəni olduğu kimi səhəri gün qəzetdə verdim. Qatır Məmmədin ölüm hadisəsini də səhəri gün qəzetdə verdim.

– Demək, danışdınız o hadisəni?

– Necə sizə danışdımsa, elə də verdim. Bir gün “Baksovet”in (“İçərişəhər” metrostansiyası – Red.) qabağında dayanmışdım. Bir hündürboylu adam qarşımı kəsdi, salam verdi. Dedi, tanıdın məni, mən doktor Arifəm.

– Həmin Arif?

– Dedi, Hacı, mən sənə yaxşılıq elədim, səni azad elədim. Sən bunu getdin verdin qəzetə. Məni işdən çıxardılar. İndi mən gedirəm Moskvaya. Buradan başını götürüb getdi…

Dəhşətlisi burasıdır. Bir neçə il bundan qabaq vertolyot qəzası ilə bağlı ANS veriliş hazırladı. Hamını çağırıblar. Bir neçə deputat da var idi, məni də dəvət elədilər. İctimai xadimlər, valideynlər belə oturublar. Hər kəs gördüyünü, bildiyini danışır. Dedim, mənim də vertolyot qəzası ilə bağlı az-çox məlumatım var. Söz versəydiniz, mən də deyərdim. Söz verdilər ki, buyur. Sizə necə danışmışam, onlara da elə danışdım. Onda Tamerlan Qarayev Çində səfir idi. Verilişin aparıcısı Mirşahin telefon xəttini qoşdu ona. Dəhşət burasıdır, ha, Əvəz müəllim, dəhşətli olanı burasıdır. Mirşahin Tamerlan Qarayevə dedi ki, Hacı Əbdül belə bir iddia qaldırıb ki, Qatır Məmməd sizinlə bağlı bunları danışıb və onun müəmmalı ölümü ilə bağlı nə deyə bilərsiniz? Dedi, dustaqdır, dustağı hər şey deməyə məcbur edərlər. Oturanlardan biri əlini qaldırıb, Tamerlan müəllimə sual verdi ki, Qatır Məmməd bunları müstəntiqə danışmayıb, istintaqa danışmayıb, bunu öz dustaq yoldaşına danışıb, burada heç bir məcburiyyət yoxdur. Bu barədə nə deyə bilərsən? Maraqlansanız, o verilişi tapıb baxarsınız.

“Ağzımı açaram, Azərbaycan bir-birinə dəyər…”

Haşiyə:

ANS-in 20.11.2001-ci il vertolyot qəzası ilə bağlı hazırladığı tok-şoudan fraqmentlər:

Hacı Əbdül: 1992-ci ildə mən Bayıl təcridxanasının xəstəxanasında yatırdım. Həmin dövrdə mənimlə birlikdə Qatır Məmməd də xəstə vəziyyətdə yatırdı. Vertolyot hadisəsilə bağlı rəhmətlik Qatır Məmməd çox şey bilirdi. Bəzən biz bayıra çıxanda görüşürdük. Həmin görüşlərdə o deyirdi ki, “Vertolyot qəzası ilə bağlı bildiklərini buradan çıxandan sonra açıb deyəcəyəm.” Nəzərdə tuturdu ki, o zaman hakimiyyətdə olan bir çox adamların bu işdə günahları var. Onlardan biri kimi Tamerlan Qarayevin də adını tez-tez çəkirdi. Onun danışdıqlarından belə çıxırdı ki, vertolyotu nə ermənilər vurub, nə də vurandan sonra ora gəliblər. Vertolyot bizim tərəfimizdən vurulmuş və bizim tərəfimizdən də o günə salınmışdır. Çox maraqlıdır ki, o zaman bu hadisə ilə bağlı Qatır Məmməd də dindirilmişdi. Ancaq onu deyə bilərəm ki, əgər Qatır Məmməd bunu belə deyirsə, deməli, onun yanında olan yaxınları da bu işdən xəbərdardırlar.

Tok Şounun iştirakçısı: Məsələ ondadır ki, siz (Tamerlan Qarayev) bildirirsiniz ki, istintaq zamanı Qatır Məmmədə təzyiqlər olub. Amma Hacı Əbdül də bildirir ki, o da onun kimi bir dustaq idi və Qatır Məmməd də özü kimi bir dustağa ürək sözlərini açıb, burada hansı təzyiqdən söhbət gedə bilər?

Tamerlan Qarayev: Bir daha deyirəm ki, o, (Qatır Məmməd) mənim haqqımda nə deyibsə, o mənə məlum deyil. O barədə məni heç kim dindirməyib, mənə heç bir sual verməyiblər ki, məsələn, filankəs belə ifadə verib, sizin bununla bağlı fikriniz nədir? Digər tərəfdən, əgər onun tərəfindən ciddi iradlar, ciddi ifadələr verilibsə, kimin haqqında olursa-olsun, o cümlədən də mənim haqqımda – bunu istintaq yoxlamalı və buna bir qiymət verilməli idi. Hər-halda bu barədə mən də dindirilməli idim, ancaq onların heç birisi olmayıb və mən necə fikir yaratmışam bu barədə?

Heç kəs bunları deməyəcək məndən başqa

– Verilişdə (bu hissə verilişdə montaj olunaraq çıxarılıb) Tamerlan Qarayev elə qışqırdı ki, “məndən əl çəkin, adımı hallandırmayın. Ağzımı açaram, Azərbaycan bir-birinə dəyər.”

– Elə beləcə də dedi?

– Necədir? Hamımız bu gün varıq, sabah yoxuq. Heç kəs bunları deməyəcək məndən başqa. Kimsə haçansa bunları araşdıracaq ki, bu necə oldu?

– Çox maraqlı, son dərəcə önəmli məsələlərdən danışırsınız, həm də açığı, çox maraqlı müsahibsiniz.

– Sağ olun. Allah şahiddir ki, Əvəz müəllim, mən eşitdiklərimi qısaltmıram da, artırmıram da. Bunlar çox önəmli şeylərdir. Allah da… şahiddir…

– Siz Heydər Əliyevin dövründə həbsdə olmadınız…

– Olmadım. Heydər Əliyev hakimiyyətə gələn gündən mən türmədən azad olmuşam və parlamentdə iştirak eləmişəm. Rafael Allahverdiyev rəhmətə gedib, amma Lalə Şövkət ölməyib. Rafael Allahverdiyev mənə dedi ki, Hacı, Lalə Şövkət mənə zəng vurub dedi ki, bu dəqiqə Hacını tap, bilirəm, münasibətləriniz yaxşıdır – həqiqətən də rəhmətliklə münasibətlərimiz yaxşı olub – və onu tez göndər yanıma. Getdim. Dedi, Heydər Əliyev cənabları səni yuxarıda gözləyir.

Heydər Əliyev məni icra başçısı göndərdi, getmədim

– Hə, deməli, Heydər Əliyevlə görüşünüz olub?

– Bəli. Lalə Şövkət dedi ki, sənin bütün çıxışlarını bir videoya yazmışıq və həmin videolara da azı 10 dəfə baxmışıq. Heydər Əliyev belə qənaətə gəldi ki, “Hacı Əbdülün heç bir qərəzli çıxışı yoxdur. Hacı Əbdülü göndəririk hansısa rayona icra hakimi. Sənədlərin stolun üstündədir. Özün də qalx yuxarı.” Qalxdım. Heydər Əliyev mənə dedi ki, Hacı, səni icra hakimi göndəririk. Dedim, Heydər Əliyev, mən xəstəyəm, özüm də o vaxt əməliyyat elətdirmək üçün gedib gəlirdim. On il, ildə iki dəfə gedib gəlmişəm.

– Səsə görə, eləmi?

– Bütün səs tellərini götürmüşdülər və ildə iki dəfə gedirdim, yenidən tikirdilər. Əgər saxlamırdısa, bir də tikirdilər.

– Səs tellərini, eləmi?

– Bəli, səs tellərimi. Uzundur bu söhbətlər. Heydər Əliyevə dedim ki, mən xəstəyəm. Dedi, “sənin köməkçin var, müavinlərin var, onlar işləyər. Get, fikirləş”. Gəldim, fikirləşdim. Gördüm, yox, alınmır. Gedirəm 3 ay orada yatıram, gəlirəm 3 ay burada yatıram. Xəstəyəm. Bir dəfə də getdim görüşə – 3-4 dəfə belə görüşdük – dedim, Heydər müəllim, mən xəstəyəm, mümkün deyil. Əlimi boğazıma tutub danışıram. Aylarla yatıram. Müxtəsər, bu kişi məni göndərdi, mən getmədim.

Bir gün Xızı camaatı gəldi ki…

– Bayaq orada qalmışdıq. Sizin İsgəndər Həmidovla mübahisəniz də səhv etmirəmsə, Xızının icra hakimiyyətinin üstündə olmuşdu.

– Bəli.

– O hadisə necə olmuşdu, Hacı?

– Mənim birbaşa əleyhdarlarım yanlış məlumat verirlər. Rauf Gülməmmədov mənim Xızıya icra başçısı olmağım üçün birbaşa əmrimi vermişdi və ora göndərmişdi. Mən getməmişdim. Getməmişdim. Getmək fikrim də yox idi. Çünki mən məscidə, “Tövbə”yə çox bağlı adam idim. Heç olmazdı ki, ana-bacı gəlməsin, dərdləşməyək, söhbət eləməyək. Ora mənim həyatım idi. Mən oradan ayrıla bilmirdim. Bir gün Xızı camaatı gəldi ki, “Hacı, bizi icra hakimiyyəti incidir. Ali Sovet də bu məsələdən xalidir”.

– Kim idi o vaxt, Maksim Musayev?

– Maksim Musayev. O zaman İsa Qəmbər də Ali Sovetin sədri idi. Gəldim onun yanına, onunla münasibətim var. Dedim ki, İsa bəy, 3-4 nəfərlə gəlmişəm, onları qəbul elə, dindir. Allaha and olsun ki, başqa heç bir söz deməmişəm. Dedim, bu adamları qəbul elə və onların şikayətlərinə bax.

– İsa bəyə dediniz?

– Bəli. Bunun müqabilində o mənə dedi ki, Hacı, sən bizim adam deyilsən, bizim adam olsaydın, bu başqa məsələ.

– Beləcə də dedi?

– Belə… Seyid Əzim Şirvaninin bir sətir şeiri yadıma düşdü. “Köpəkoğlu” şeiri. Şamaxıda bildiyiniz kimi küçələrin adları olub. Mirzə Səfər adlı bir nəfər olur və böyük qonaqlıq təşkil edir. Ora Seyid Əzimi dəvət etmir. Bir gün bazarda qarşılaşırlar. Deyir ki, bağışla, yadıma düşmədi, səni dəvət etmədim. Onda Seyid Əzim Şirvani bədahətən bir şeir deyir:

Eşşək küçədə Mirzə Səfər yadına düşdü,

Xan küçədə mən düşmədim, eşşək köpək oğlu?

Bu şeirdən iki bənd yadıma düşdü. Dedi, “sən indi bizi söyürsən?” Onda dayana bilmədim, üstünə getdim ki, “buna bax, dövlətə bax, nə dövlət? Mən səni tanıyıram da…” Belə sətləşdik. Onda İsa bəy Arif Hacıyevi çağırtdırdı, dedi, bunları qəbul elə. Getdik Arif Hacıyevin yanına. Dedi, uzağı adna günü mən gələcəm. Mən də o vaxta qədər “adna günü”nün nə olduğunu eşitməmişdim.

– Adna günü, yəni cümə axşamı.

– Eşitməmişdim.

– Bizlərdə də adna günü deyirlər.

– Hə, hə mən eşitməmişdim. Birinci dəfə eşitdim. Çıxdıq bayıra, soruşdum adna günü nə vaxtdır? Dedilər, sabah. Bu gün üçüncü gündür, sabah da cümə axşamı. Deməli, sabah orada olmalıdır. Dedi ki, gedin, biz də gəlib, yerində araşdıracağıq.

İsgəndər Həmidov nazir olanda onu təbrik elədim

– Xızıda?

– Xızıda. Oradan gəldik məscidə, yoldaşlara da dedim ki, gedin, gələcəklər. Bunlar məndən əl çəkmədilər. Mən getmək istəmirdim. Bir Allah şahiddir, bir də orada olanlar. Dedim, sizin istədiyinizi dedim, tapşırdım. Dedilər, yox, sən özün də orada olmalısan. Apardılar məni ki, sən dağlısan, oradakı camaat da dağlıdır. Şikayətlərini dinlə. Getdik, orada onları gözlədik. Sonralar həbsdən azad olandan sonra mən İsgəndər Həmidovdan soruşdum ki, qardaş, biz axı dost olmuşuq. Hətta İsgəndər Həmidov Daxili İşlər naziri olanda, mən gedib onu təbrik elədim. O zaman dedi ki, “Hacı, bura qədər gəlmisən, mənə görə bir sözün, nə istəyirsən onu eləyim”. Dedim, “bizim burada bir yerlimiz var – Əbdülhəsənə diqqət elə.” Onu çağırtdırdı yanına, dedi Əbdülhəsən, Hacı Əbdül səni mənə tapşırdı, mən səni həmin şöbəyə rəis qoydum. Başqa sözün? Dedim, can sağlığı. İsgəndər bu gün də sağdır, dalınca danışmıram. Dedi, Hacı get, bir ay sakit otur, bir aya kimi mən səni harasa icra hakimi göndərəcəm. Belə. Ona görə də İsgəndərdən soruşdum ki, necə oldu ki, sən bu həddə gəldin? Bu döyüşlər kimə lazım idi?

– Belə çıxır ki, cümə axşamı günü ora Arif Hacıyev yox, İsgəndər Həmidov gəlib?

– Bəli, onlar gəlmədi, bunlar gəldi.

– İsgəndərgil. O zaman necə olur – onlar məsələni həll eləmək əvəzinə, bu cür qərar verirlər?

– Bax, elə mən də bunu ondan soruşdum. Dedim, bura qoşun çəkməyinə ehtiyac yoxdur axı.

– Özü də dostsunuz.

– Mən də dedim ki, axı biz nə eləmişik? Burada dayanıb, sizi gözləyirik. Dedi ki, gəlib mənə çatdırdılar ki, sən bura öz adamlarını yığıb mənim ünvanıma lap pis, biədəb söyüşlər söymüsən. Ona görə də adamları yığıb bura gəldim. Bağışla.

– Onda kim kimin barmaqlarını qırmışdı? Döyüşdə kiminsə barmaqları qırılmışdı, deyəsən?

– Heç kəsin.

Əbülfəz Elçibəylə ölənə qədər dost olmuşuq

– Amma siz də o zamanlar elə idiniz, Hacı. Məsələn, mənim yaxşı yadımdadır ki, – o zaman təzə qəbul olunmuşduq – Əbülfəz Elçibəyi və digərlərini “Tövbə” ilə “Qardaşlıq” cəmiyyətləri hamının gözü qarşısında döydülər, təhqir etdilər…

– Mən indi sizə bir söz deyim. Allah rəhmət eləsin Əbülfəz Elçibəyə. Ölüb, haqq dünyasındadır. Bizim onunla şəxsi münasibətimiz çox böyük olub.

– Mən də elə bilirəm ki, əvvəllər dost olmusunuz…

– Ölənə qədər… Ölənə qədər… Ölənə qədər… Kim onun haqqında nə deyir, özü bilər. Mənim şəxsən ona hörmətim olub. Şəxsən.

– O zaman o nə idi – “Tövbə” ilə “Qardaşlıq” cəmiyyətləri, bakılı-yeraz – nə məsələlər idi?

– Əvvəla, “Tövbə”nin qaydalarında belə bir bənd var ki, döyüşmək, vuruşmaq, ixtilaf salmaq tövbədir…

Əbülfəz Elçibəydən xahiş etməyə getmişdik…

– Olmaz.

– “Tövbə”yə qəbul olunanlar “Qurani-Kərimə” əl basıb and içirlər ki, millət, təriqət, qrup ixtilafı törətməyəcəyik və törədilmiş o ixtilaflarda iştirak etməyəcəyik. Heç vax olmayıb. Mən məsciddə oturmuşdum. İstəyirsən bu hadisəni mən sənə olduğu kimi deyim.

– Bəli.

– Heç kəs bunu belə deməz – mən dediyim kimi. Mən məsciddə oturmuşdum. Bir də gördüm ki, Bakı kəndlərindən insanlar töküldülər məscidə. Dedim nə məsələdir. Dedilər ki, sabah Xalq Cəbhəsi nümayiş eləmək istəyir. Ayaz Mütəllibov da İrandadır. Biz istəyirik ki, onlar nümayişi saxlasınlar, Ayaz Mütəllibov gələndən sonra da nümayişlərini eləsinlər. Səndən xahiş edirik ki, sən bizim ağsaqqalımız ol, böyüyümüz ol. Bizimlə birlikdə gedək, Əbülfəz bəydən bunu xahiş eləyək. Aşkar olanlar bunlardır, gizlində olanları Allah bilir. Mən bilmirəm. Mən bildiyimi deyirəm. Allah da şahiddir ki, bunu necə bilirəm, elə də deyirəm. Heç kəs deyə bilməz ki, Hacı, sən orada yalan dedin. Mənim həyat təcrübəm mənə çox şeyləri öyrədib. Mənə gəlib desələr ki, filan şey belədir, mən özüm kənardan hər şeyi hiss edə bilirəm. Dedim, yaxşı, gedərik, burada nə var ki? Əbülfəz bəylə də münasibətimiz yaxşıdır, İsgəndərlə də. Fikirləşdim, gedib deyəcəm ki, sən bu gün nümayiş eləmək istəmirsən, sabah elə. Qoy prezident gəlsin. Mən bunları dedim, bir ağsaqqal var idi, dedi, Hacı, ölürəm, mən ora gedə bilmərəm. Oradan da AXC-nin qərargahına bir tinlik yol idi. Bu ağsaqqal çəkildi. Necə olur ki, dünyanın o başından bura kimi gələ bilirsən, bir tinlik yolu gedə bilmirsən? Məstavər var idi, o da orada idi. Gəldi mənə dedi ki, Hacı, mən deyə bilmirəm, bəlkə sən deyəsən? Soruşdum, nə olub? Dedi, kran aşıb, iki fəhlə altında qalıb ölüb. Məlum oldu ki, “hökumət Ramiz” var – münasibətlərimiz var idi – bəs o ev tikdirir, kran da aşıb, iki fəhləni öldürüb. Camaat da tökülüşüb ora. Deyiblər ki, getsin ora. Mən bu ağsaqqaldan fikrimi götürmüşdüm. Dedim, sən get, mən deyərəm. Demədim. Nə oldu? Bu yoruldu. O birinin kranı aşdı. Demək, burada nəsə var. Mən şübhələndim. Uşaqların hamısını yığdım – uşaqlar da bizim uşaqlardır. Qalxdıq ora gedəndə dedim, yox, sən də gedəcəksən, sən də, sən də. Bura kimi gəlmisiniz, buradan da ora gedəcəksiniz. Hava da isti idi.

– Avqust ayı idi, deyəsən. Avqustun 24-ü.

– Tarixi yaxşı xatırlamıram. Orada pilləkənlər var idi, qalxdım, geri dönüb baxdım ki, adə o ağsaqqallar ki, var idi, hamısı mənimlə ora gəlmişdilər, hamısı çəkilib qırağa.

– Heç kim getməyib…

– Bir-iki nəfəri zorla çağırdım ki, a kişi, bura gəl. Adə, sən də bura gəl. Tək-təkinə qalmışam. Qalxdım yuxarı. Onda Tamerlan Qarayev də orada idi. İsgəndər Həmidov da aclıq elan etmişdi, uzanmışdı. Dedim, a kişi, dur ayağa, aclıq nədir? Burada aclıq ediləsi nə var? Belə, dostuq da… Qalxdıq Əbülfəz bəyin otağına. Hamısı yığışdı. Onlar çox oldular. Biz də iki-üç nəfərik. Hələ gələndə Ramiz Rövşəni də yuxarı dartdım ki, gəl, sən də danışıqda iştirak elə. Nə başını ağrıdım, Ramiz də indi sağ-salamatdır. Yığıldılar cəbhəçilər, hamısı ordan-burdan danışırlar. Baş şişibdir. Dedim, Əbülfəz bəy, biz üç nəfər gəlmişik. Siz də üç nəfər götürün, çəkilək bir qırağa söhbət edək. Siz əlli nəfərsinizsə, o zaman mən də aşağıdan əlli nəfər çağıracağam. Əlli nəfər siz, əlli nəfər də biz, danışaq. Belə olmaz ki… Dedi, yaxşı. Tahir Əliyev də orada idi. Onlarla yuxarı qalxdıq. Söhbət eləyəndə gördüm ki, mənimlə birlikdə qalxanlar, tamam başqa söhbət eləyirlər. Biri bundan danışır, o biri ondan.

Bizim “Qardaşlıq” Cəmiyyətinə heç bir dəxlimiz yoxdur

– Nə məqsədə gəlibsiniz, yaddan çıxıb…

– Hə, heç məqsəddən dnışan yoxdur. Bunlar belə danışandan sonra məsələ mənə tamamən agah oldu, durdum ayağa. Dedim, qardaşlar, mən getdim. Bu siz, bu da Əbülfəz bəy. Mən getdim, danışın. Düşdüm aşağı. Gördüm ki, bizim uşaqlar Xalq Cəbhəsinin uşaqları ilə döyüşmək istəyirlər. Dedim, uşaqlar, mən Əbülfəz bəylə danışdım. Qərara gəldik, nümayiş olmayacaq. Getdik. Mən “Tövbə”nin uşaqlarının hamısını bir nəfər kimi götürüb apardım məscidə. Necədir? Deməli, bizlik burada heç nə yoxdur. Qalanlar qaldı. Sizə danışdıqlarımı onlar üçün də danışdım. Dedim, bu nəsə bir qurmadır, oyundur. İstəyirlər bizi – uşaqları işə salsınlar. Mən gördüm, şübhələndim, hamısını götürüb geri gəldim ki, bizlik deyil. Sonra eşitdim ki, dava olub. Oranı milislər mühasirəyə almışdılar. Heç bizim özümüzü buraxmırdılar.

– Əbülfəz bəy onda yaralanmışdı.

– Bəli.

– Onda biz ordaydıq. Hacı, siz “Qardaşlıq”la eyni deyildiniz?

– Yox, yox. “Qardaşlıq” ayrı idi. Bizim “Qardaşlığ”a heç bir dəxlimiz yox idi.

– Xəqani Səfəroğlu soruşur: “Hacı Əbdül deputat olduğu dövrdə Milli Məclisdə etdiyi çıxışların videosuna baxırmı? Onlara baxanda hansı hissləri keçirir? Siyasətdə olduğu zaman nəyi düz etmədiyini düşünür? Necə oldu ki, 1990-cı ildə Ali Sovetin deputatı seçildi?” Bu məqam başqa suallarda da var. Ramin Mahmudlu soruşur: “Necə oldu ki, Ali Sovetin deputatı oldu?”

II hissənin sonu

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin

2.0K dəfə oxunub

GÜNDƏM / MANŞET / QAYNAR QAZAN / XuralTAC

“Qaynar Qazan”da Hacı Əbdül (I hissə): “Azərbaycanın gələcəyini Mehriban xanımda görürəm”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 4 Sentyabr 2018

“Heydər Əliyev hakimiyyətə gəlməsəydi, məni həbsdə öldürəcəkdilər”

“Rəhmətlik Qatır Məmməd birdən başladı danışmağa…”

Qonağımız illər boyu ən maraqlı və qalmaqallı olaylarda baş rollardan birini oynayan Hacı Əbdüldür. “Tövbə” Cəmiyyətinin sədri Hacı Əbdül…

Əvəz Zeynallı

“Qaynar Qazan”

I hissə

Azərbaycanın gələcəyini Mehriban xanımda görürəm

– Əziz tamaşaçılar, “Qaynar Qazan” izləyiciləri, bugünkü qonağımız Azərbaycan ictimai-siyasi həyatında müstəsna rol oynayan siyasi, dini, ictimai şəxslərdən biri Hacı Əbdüldür. Xoş gəlmisiniz, Hacı.

– Salam, xoş gördük.

– Uzun müddətdir, sizinlə “Qaynar Qazan”da görüşmək istəyirdik. Necəsiniz?

– Şükür Allaha. Yaxşıyam, sağ olun.

– Biz məsciddə görüşmək istədik, amma deyəsən orada təmir var idi.

– Bəli, təmir işləri gedir.

– Təmiri kim aparır, Hacı?

– Mehriban xanım – birinci vitse-prezident aparır.

– Təbrik edənlər də var. Emin Ramiz təbrik edib ki, məscidin təmiri mübarək.

– Sağ olsunlar.

– Mehriban xanım şəxsən məsələ ilə maraqlanır?

– Şəxsən, özləri edir.

– Mehriban xanımla görüşürsünüz?

– Görüşmürük, amma münasibətlərimiz yaxşıdır.

– Madam ki, Mehriban xanım mövzusu ilə başladıq, elə onunla bağlı bəzi suallarım var.

– Buyurun.

– Əvvəlki seçkilərdə də, indiki seçkilərdə də siz açıq şəkildə Mehriban xanımı dəstəklədiniz. Bunun səbəbi nədir?

– Səbəb çoxdur, lap çoxdur. Amma qısaca deməli olsam.

– Çoxu da deyə bilərsiniz. Yəni qısaca yox, rahat vaxtımız var.

– Əsas səbəb odur ki, mən şəxsən Azərbaycanın gələcəyini, xalqımızın gözəl yaşayışını, müstəqilliyimizin daimi olmasını, torpaqlarımızın yenidən özümüzə qaytarılmasını – bunların hamısını edə bilən bir şəxs kimi Mehriban xanımı görürəm. Çünki hər şey hamımızın gözünün qabağındadır. Keçmiş illərdə baş verən hadisələrdən isə danışmağa dəyməz. Nə olar ki xanımdır, aslanın erkəyi, dişisi olmaz. Mənim nəzərimdə minlərlə kişidən artıqdır Mehriban xanım. Bəzi kişilər onu öz üstünə götürməsin, amma çox kişilərdən hər sahədə – istər siyasi sahədə, istər Azərbaycanı dünyaya tanıtmaq cəhətdən üstündür. Azərbaycanı bu vaxta qədər dünyaya Mehriban xanım kimi açıq-aydın, müsbət tanıtdıran hələ ikinci bir şəxs yoxdur. Heç mən inanmıram ki, bundan sonra da olsun. Eyni zamanda, bu xanım xalqının da qeydinə qalır, ona bir ana məhəbbəti göstərir. Belə bir ictimai xadim olan yerdə başqalarını dəstəkləmək olmaz. Yəni nə olsa yalandır, düzü budur.

Mən Ayaz Mütəllibovun “Xocalı” faciəsində günahı yoxdur

– Sizin zaman-zaman siyasi həyatda müəyyən yolunuz olub. Məsələn, uzun illər Ayaz Mütəllibovu dəstəkləmisiniz. Düzdürmü?

– Bəli.

– Ondan peşimanmı oldunuz? Deyəsən, Ayaz Mütəllibovla sizin münasibətləriniz sonda kəskinləşdi, eləmi?

– Yox, mən, əvvəla, bir şeyi deyim ki, çoxusu onu tamamilə dərk etmir. Mən Ayaz Mütəllibovu müdafiə eləməmişəm.

– Amma Hüquqlarını Müdafiə komitəsinin sədri olmusunuz.

– Mən haqqı müdafiə eləmişəm. Haqqı – yəni “Xocalı” faciəsində Ayaz Mütəllibovun zərrə qədər günahı yox idi. Mən bu yöndə deyirəm. “Xocalı” faciəsində Ayaz Mütəllibovun zərrə qədər günahı olmayıb. 1993-cü ildə Məkkədən qayıdanda Ayaz Mütəllibovu ziyarətə getmişdim. Ayaz Mütəllibov hakimiyyətə gəldi, mən ziyarətə getdim. Ziyarətdə olanda hadisələr baş verdi, dəyişikliklər oldu, Elçibəy hakimiyyətə gəldi. Mən gələndə məni təyyarə meydanında tutdular.

– Həccdən qayıdanda? Onda artıq Əbülfəz Elçibəyin hakimiyyəti idi?

– Bəli. Məni tutdular, Daxili İşlər Nazirliyinə apardılar. Oğlumla getmişdim, adamdan xahiş elədim ki, həcc paltarındayam, burax məni, gedim evə, evdə gözləyirlər.

Məkkədən gələndə məni həcc libasında tutdular və dedilər ki…

– Onda Daxili İşlər naziri İsgəndər Həmidov idi?

– Bəli. Dedim, buraxın, sabah gəlim, qaçası deyiləm ki. Dedilər, yox, belə göstəriş var ki, səni buradan aparaq Daxili İşlər Nazirliyinə. Məni apardılar.

– Yəni həccdən gəldin, evlə görüşmədən sizi birbaşa həbsə apardılar? Niyə?

– Mən elə onu soruşurdum ki, qardaş, burada nə var ki aparırsınız? Məndən bir sual soruşdular. Sən niyə Məkkədən qayıtdın? Ona görə səni həbs edirik. Sən Məkkədən qayıtmamalı idin. Mən dedim, mən ziyarətə getmişəm, vətəndən qaçmamışam.

– Elə bilirdilər ki, qaçmısınız?

– Bəli. İkincisi də ki, mən niyə qaçmalıyam?

– Onda “Tövbə” cəmiyyəti var idi?

– Bəli, “Tövbə” cəmiyyəti 1985-ci ildə yaranıb.

– Cəbhəyə – Xalq Hərəkatına qarşı xüsusilə sərt olduğunuz üçün həbs ediblər?

– Mən heç kimə qarşı sərt olmamışam. İndi onlar hakimiyyətdə deyil ki. Mən haqlı söz demişəm. Bu gün də haqq deyirəm. Məni assalar da, haqq deyəcəyəm. Yəni mən nəyin düz olduğunu hesab edirəmsə, nədə haqq görürəmsə, onu deyirəm.

– Suallarımız o qədər çoxdur ki və o qədər maraqlı şəxsiyyətsiniz ki. Bunların hamısını bir-bir verəcəm, bizdə Mehriban xanımla bağlı suallar var, onları da verəcəm. Siz deyirsiniz ki, mən Məkkədən gələn kimi məni həbs etdilər. Sizin İsgəndər Həmidovla xüsusi münasibətləriniz olub? Dost olmusunuz, düşmən? Hətta Fuad Yusifov deyir ki, İsgəndər Həmidovun onu döydüyü doğrudurmu? Siz İsgəndəri döyübsünüz, yoxsa o sizi? Məncə siz güləşçi olubsunuz.

– Bəli, mən indi də güləşçiyəm.

– Cavanlıqdan da münasibətiniz olub?

– Bəli, olub. Cavanlıqda dost olmuşuq.

Heydər Əliyev hakimiyyətə gəlməsəydi, məni həbsdə öldürəcəkdilər

– Bəs sonra nə oldu ki?

– Mən sizin sualınıza elə bir cavab verim ki, bu, heç kimin bilmədiyi bir cavab olsun. Mən uzun müddətdən sonra həbsdən qayıtdım, yenə deputat idim. Deputatlıqda fəaliyyət göstərirdim. İsgəndər Həmidovun azadlığa buraxılması üçün imza toplayırdılar. Mənə də gəlib dedilər ki, imza atarsanmı? Yuxardan birinci imzanı mən atdım. Çünki onunla cavanlıqdan dost olmuşuq. Hətta o məni həbs etmiş olsa da. Heydər Əliyev cənabları hakimiyyətə gəlməsəydi, məni həbsdə öldürmüşdülər.

– Elçibəy hakimiyyətində?

– Bəli, onun özü də açıq iş idi.

– Heydər Əliyevin də sizə münasibəti sərt olub axı.

– Heydər Əliyev hakimiyyətə gəlməyindən 2 gün sonra məni azad elədi. Və dəmiryolu xəstəxanasının baş həkimi ilə danışdı, yer təşkil elədi, dedi ki, bu adamı müalicə edin. Yoxsa mən ölmüşdüm.

– Yəni siz Elçibəy dövründə həbsxanada idiniz. Deyirsiniz ki, sizi öldürəcəkdilər?

– Öldürəcəkdilər nisyə idi, öldürmüşdülər məni. Əgər mən bu gün sağamsa, ibadət edirəmsə, uşaqlarımın üstündəyəmsə, az-çox kiməsə yaxşılığım dəyirsə, mən bunun üçün birbaşa Heydər Əliyevə minnətdaram.

– Çox maraqlıdı. Bəs Heydər Əliyev Naxçıvanda sizin haqqınızda bir şeylər demişdi, niyə demişdi onları?

– Əvvəla, mən sizə bir şeyi nəzərə çatdırım ki, Heydər Əliyev cənablarının mənim haqqımda Naxçıvanda dedikləri mən deyiləm. O, mənim üçün deyir, o sözlər mənə aiddir, amma o, mən deyiləm.

– Deyirsiniz ki, yanlış informasiya veriblər?

– Bəli, yanlışdır. Əvvəla, mən maştağalı deyiləm. İkincisi, mən ömrüm boyu narkotika qəbul etməmişəm. Heç gül satmamışam, nəinki gül alverçisi, mən heç gülləri bilmirəm.

– Bəs siz haralısınız?

– Mən Xızır rayonundanam, Xanəgah kəndindənəm.

“Hacıleylək” deyərkən nəzərimdə birbaşa Heydər Əliyevi tutmuşdum

– Dağlısınız?

– Bəli, dağlıyam. Amma o deyir ki, maştağalıdır. Maştağada da Hacı Əbdül var, rəhmətə gedib. Hətta o Məşədi Əbdül idi, həmişə harasa gedəndə deyirdi ki, mənə Hacı Əbdül deməyin. Mən Məşədi Əbdüləm. Rəhmətliyə informasiyanı səhv veriblər. İkincisi də, o, məni azad elədi. Azad edəndən sonra hamı düşünürdü ki, onun mənə, mənim də ona münasibəti pis olub.

– Bu azad edəndən sonra dediniz, ona gələcəyik. Azad edəndən sonra nə oldu? Amma sizin bir “hacıleylək” söhbətiniz də var axı. Məhşur “hacıleylək” söhbətiniz var. Cavid Musazadə də burada deyir ki, bir vaxt deyəndə ki, “hacıleylək gəlib sizi bir-bir dənləyəcək”, heç kim dillənmirdi. Bəs bu “hacıleylək” kim idi?

– Mən “hacıleylək” deyərkən nəzərimdə birbaşa Heydər Əliyev tutmuşdum. Onun əvvəlində mən deyirəm ki, Həbəşistanın KQB-nin sədri var idi. Amma onun əvvəlini deyirəm. Hamı onu götürdü qoydu, o da gəlib bir-bir bunları dənlədi. Və bu gün siz nəzərinizdə istədiyiniz ki var, qəbul eləmirsiniz heç kəsi. Həbəşistanın başına gələn hadisə sizin də başınıza gələcək. Gələcək və sizi bir-bir dənləyəcək. Böyüklərin bir məsəli var. Deyir ki, zalımı müdafiə edən zülmə məruz qalar. Bu gəlməli idi, bu olmalı idi. Çünki bir qrup insanlar Xocalını zorla Ayazın boynuna qoydular, hakimiyyətdən aparmaq üçün. Onun burada günahı yoxdur. Bizim onla münasibətimiz var da demək olardı, yox da. Görüşmürük də.

– Gələndən sonra heç getməmisiniz?

– Görüşmüşük. Yəni oğlu rəhmətə gedəndə bir olmuşuq.

– Amma o Azərbaycana gələndən sonra getmək, evində söhbət etmək olmayıb.

– Təsadüfi hallarda.

– Ayaz Mütəllibov etibarsız adamdırmı, Hacı?

– Mən onun haqqında etibarsız deyə bilmərəm. Çünki mən ondan görməmişəm.

– Amma, məsələn, hakimiyyətin sərt dönəmlərində siz onu o qədər müdafiə etdiniz. Yəni bir “sağ ol”a dəymədimi?

– Mən onu müdafiə eləməmişəm, mən haqqı müdafiə eləmişəm. Ona görə də mənə heç bir təsiri yoxdur. Əgər onun yerinə bir gavur olsaydı, yenə də deyəcəkdim ki, bu işi o görməyib. Yəni burada mənə qarşı etibarsızlıq görməmişəm. Mən onu müdafiə etməmişəm. Haqqı müdafiə eləmişəm və onun burada günahı yoxdur.

“Qaynar Qazan” vasitəsilə dövlət başında duranlardan xahiş edirəm…

– Amma burda onla bağlı bir Ağasif Şakiroğlunun bir sualı var: “İndi özünü kim sayır? Mütəllibovçu, yoxsa Heydər Əliyevçi?”

– Mən yenə də deyirəm ki, heç vaxt Mütəllibovçu olmamışam. İslam çox incə dindi. Mən bunu İslami xəttlə elə xırdalayaram ki, adamın ayağı yerə yapışar. Mən haqqı müdafiə eləmişəm, Mütəllibovçu olmamışam. Heç vaxt olmamışam. Bu gün də deyiləm. O imza toplanması çox maraqlı bir hadisə idi, Əvəz müəllim. Mən bu gün də bütün vətəndən didərgin düşənlərin vətənə qayıtmasını istəyirəm. Bu, hamımızın vətənidir, onların da vətənidir. Bir an özümüzü kənarda təsəvvür edək. Kənardan vətənə baxaq. Onu gərək görəsən, hiss edəsən, yaşayasan. Mən sizin bu “Qaynar Qazan” vasitəsilə dövlətdən, dövlət başında duranlardan – hamısından xahiş edirəm ki, elə şərait yaratsınlar ki, vətəndən gedənlər qayıtsınlar. Onlara bir amnitsiya versinlər, keçirsinlər onları.

– Yəni tutmasınlar. Qayıtsınlar, amma tutmasınlar.

– Tutmasınlar.

– Sözünüz ölkədə keçir. Mehriban xanımın yanında sözünüz hörmətə malikdir, mən bilirəm.

– Sağ ol. Mən sizin “Qaynar Qazan” vasitəsilə hamıya müraciət edirəm. Dövlət başında duranlara, sözü keçənlərə, yəni ixtiyarı olanlara. İmkan versinlər, türmədə amnitsiya verdikləri kimi bunlara da versinlər. Qoy bunlar da vətənlərinə qayıtsın. Anaları, bacıları var. (Kövrəlir… Danışa bilmir…)

– Sağ ol, Hacı. Duyğulandınız. Məni də kövrəltdiniz.

– Qayıtsınlar. Bundan böyük cavab ola bilməz.

– O dövrə qayıdaq. Deyirdiniz ki, Heydər Əliyev gəlməsəydi məni öldürəcəkdilər. Niyə, Hacı? Kim?

– Bu məsələ haqqında danışım. Məni 18-ci kamerada saxlayırdılar.

– Bayılda, eləmi?

– Bayılda. Bizimlə üzbəüz 13-cü kamera var idi. Bizim kamerada yatanların hamısı tövbə etmiş uşaqlardı. Namaz əhli idi. Mənim işim o idi. İstər həbsdə, istər bayırda cavanlara düz xətt göstərmək. Bu gün də istəyirəm ki, bizim o cavan qızlarımız ki narkomaniya ilə məşğuldular, olmasınlar. Həbsdə 13-cü kameranı təmizləyirdilər. Bəzəyib düzəldirdilər. Bizə çox maraqlı idi. Oranı kim üçün hazırlayırdılar. Kamera hazır oldu. Bir də gördüm, gəldilər ki, Hacı, sənin yerini 13-cü kameraya dəyişdiririk. Deməli, mənim üçün idi.

Dəfələrlə rəisə yazmışdım ki, heç olmasa bir süpürgə ver…

– Maraqlıdır.

– Günlərin bir günü, 1 həftə, 10 gün. Bir süpürgə vermişdilər ki, oranı süpürək. Üfunət idi, göydən yerə hörümçək toru var idi. Heç o “kormuşka”nı açmırdılar ki, hava dəyişsin. Boğulurduq içəridə.

– Tək qalırdınız?

– Tək idim. Günlərin bir günü həkimlər kameraları yoxlayırdılar bir-bir. Bizim kameranı açanda açmağı ilə bağlamağı bir oldu. Üfunət vurdu onları. Dedim, görürsünüz, 1 saniyə qala bilmirsiniz, amma məni burada öldürürsünüz. Sözüm onda yox. Getdilər. Dəfələrlə rəisə yazmışdım ki, heç olmasa bir süpürgə ver, buranı süpürək. Dedilər ki, o vaxt deputat olanda parlamentdə nə üçün Bayılda həbsxana üçün süpürgə istəmirdiniz. Məzələnirdilər… Nə isə, Əvəz müəllim, gecənin bir aləmi, boğuldum. Boğuldum, qapını sındırdım. Açdılar, hava aldım.

– Pəncərə də bağlı idi?

– Bəli, başımı çıxartdım, hava aldım bir az, həkimə apardılar. Həkim gəldi, baxıb gördülər ki, indi ölə bilərəm. Qaz buraxmışdılar içəri, ona görə boğuldum. Məni xəstəxanaya apardılar. Mənim bütün səs tellərim şişmişdi.

– Səsiniz o vaxtdanmı belə oldu?

– Bəli. Səs tellərim şişmişdi və iynə ucu qədər nəfəs ala bilirdim. Bəlkə də nəfəs alsam, tutular, boğulub ölərdim. Həkimlər baxdı. Sözüm onda yox. Mən bir kamerada yatırdım, Şahvələd deyə bir siyasi dustaq var idi, o birində yatırdı…

– Mən də indi ona gələcəkdim. Səbirə Mahmudova soruşur ki, Ağdam komandirlərindən Yaqub Rzayevin – Qatır Məmmədin məhbəsdə qonşusu olduğunu eşitmişəm. Onun ölümü necə baş verdi? Qəsd idimi?

– Gözəl sualdır, saxlayaq o sualı bir az sonraya…

– Olar.

– Biz bir yerdə qalırdıq. Mən idim, Qatır Məmməd idi, Şahvələd id, bir də Vaqif Hüseynov – KQB-nin sədri.

– O da sizinlə yatırdı?

– Bəli, bir yerdəydik.

Rəhmətlik Qatır Məmməd birdən başladı danışmağa…

– Üzr istəyirəm, təxminən neçənci il idi?

– 1992-ci ilin axırı idi. Deməli, hörmət əlaməti olaraq bizdən xahiş edirdilər. Bir 30 dəqiqə ümumi dustaqları xəstəxananın koridorunda gəzməyə buraxırdılar. Yarım saatdan sonra içəri. Gecənin bir aləmi gördüm ki, hansısa bir “dejurnı” açıb bizi buraxdı ki, “keçin, bir az söhbətləşin”. Bu, mənə çatmırdı. Çünki mən bilirdim ki, cavan vaxtımda dövlətin kəşfiyyatçıları restoranda işləyən ofisiantlar idi. İndi bilmirəm, ama o vaxt elə idi. Taksi şoferlərinin əksəriyyəti idi, tramvaylardaki konduktorlardı. Bunların bir çoxu dövlətə işləyirdilər. Çünki bütün hadisələr bunların yaxınlarında olur. Ofisant orada yeyib-içənləri görür. Yəni bunları bilirdim. Sonra deyəndə ki, bunları belə ayırırlar, mən şüphələnirdim. Qatır Məmmədlə söhbət edəndə gəlib yanımızda dayanırdılar. Söhbətlərimizə qulaq asırdılar. Elə bu günün özündə də məni tanıyan dostlarım, yoldaşlarım bilirlər ki, mən həmişə onlara deyirəm ki, əgər bir sözü dövlət qarşısında deyə bilməyəcəksənsə, iki nəfər danışanda da danışma. Üçüncü nəfər də var. Sabah onun hesabını səndən soruşarlar. Danışma. Rəhmətlik Qatır Məmməd birdən başladı danışmağa ki, Hacı vertolyotu mən vurmuşam.

– Hansı vertolyotu? Nə danışırsınız?

– Bəli. Deyir, mən vurmuşam, biz vurmuşuq. Bu belə danışanda mən şokdaydım ki, nə danışır? Dedi, Tamerlan Qarayev bizə zəng elədi ki, bir erməni vertolyotu filan vaxtı oradan keçəcək, siz onu vurursunuz, birini də sağ buraxmırsınız. Hamısını vurursunuz.

– Dəhşətli söhbətdir…

– Dəhşət hələ sonrasıdır. Deyir, vertolyot gəlib keçəndə biz onu vurduq. Vertolyot dağın döşünə birtəhər özünü yetirəndə uzaqdan bunları gülləyə tutduq. Başladıq vurmağa. Gəldik gördük ki, özümüzünkülərdir.

– Siz nə danışırsınız, Hacı?!

– Dedim ki, Qatır Məmməd, sən nə danışırsan? Dedi, Hacı, mən o qədər şey bilirəm ki, buradan çıxandan sonra hamısını danışacağam. Dedim, sən bu danışıqla buradan çıxa bilməzsən. Qardaş, danışma, belə şeyləri burda danışma. Mən bunu deməyə məcbur oldum.

Qatır Məmməd belə dedi…

– Allah, Allah, mən şokdayam.

– Dedi, mən buradan sağ çıxsam, çox şey bilirəm, çox şey danışacam. Bizi təzədən öz yerimizə saldılar. Fikir götürüb məni ki, bu nə danışır?

– Hacı, təkrarlamağa belə ehtiyat edirəm. Sizin dediklərinizi 25-30 ildən sonra təkrarlamağa belə ehtiyat eləyirəm ki, Qatır Məmməd deyir ki, biz eləmişik…

– Belə deyir, bəli. Qatır Məmməd rəhmətlik belə dedi. Mən dedim, danışma. Dedi, buradan çıxsam, çox şey danışacam. Deməli, bizi saldılar yerimizə. Səhərisi gün günorta vaxtı yenə hamımızı çıxartdılar. Baxdım, Qatır Məmməd yoxdur. Nəzarətçiyə dedim ki, bəs Qatır Məmməd haradadır? Dedi, xəstədir, yatır. Dedim, 2 dəqiqə onunla görüşsəm olar? Olar dedi. Getdim yanına. Dedim, nə olub. Dedi, sən mənə dedin ki, danışma. Mənim başıma hadisə gəldi. Dedi, səhər-səhər nəzarətçi gəldi ki, həkim səni çağırır. Həkim də cənub zonasındandır, adı Arifdir, hündür oğlandır. Deyir, məni çağırdı, mənə dedi ki, xəstəxanaya yoluxucu xəstəlik yayılıb, istəmirik ki, siyasi dustaqlar xəstələnsinlər. Sizə iynə vuracağıq. Qaldırdım qolumu, vurdu. Gəlmişəm, ölürəm. Dedim, necə yəni? Deyir, Hacı, ölürəm. Yenə otağa saldılar. Heç o otağa keçmədik. Gördüm, nəzarətçi gəldi ki, həkim səni çağırır. Məni çağırırdı. Getdim.

– Deyəsən, sizə də bir iynə məsələsi olub axı?

– Ora gəlib çıxırıq.

– Çünki mənə bir adam yazmışdı ki, Hacıdan iynə məsələsini soruş. Orda onu öldürmək istəyirdilər.

– Bax, elə həmin söhbətdir. Dedi ki, Hacı, xəstəxanaya xəstəlik yayılıb. Bəs biz siyasi dustaqlara iynə vururuq ki, onlar xəstələnməsinlər. Dedim ki, həkim, mən Ala Yaqub deyiləm. Xəbərim var axı. Onun boynuna şər atdınız, düzünü Allah bilir. Nəyi satdı, nəyi də aldı, bu ermənilərlə əlaqə saxladı, ya nə etdi, bimirəm. Çağırıb ona iynəni vurdunuz, onu orada öldürürsünüz. İndi istəyirsiniz ki, məni vurub öldürəsiniz? Mənim günahımı deyin. Deyin ki, sən millətə qarşı bu cinayəti törətmisən, mən qolumu özüm qaldırım, deyim, vur. Mən camaatı ağlım kəsəndən tövbəyə çağırmaqdan, düz yolu təqlid eləməkdən, haqqı deməkdən başqa heç nə eləməmişəm. Sən birini de, mən qolumu qaldırım, iynəni vur. Bu gördü ki, mən bilirəm, vəziyyətdən xəbərdaram. Əgər onu mən bilməsəydim, mən indi çoxdan ölmüşdüm. Dedi ki, Hacı, qaldır qolunu, indi nəzarətçiləri çağıraram, burarlar qolunu, iynəni vuraram. Gördüm, bu düz deyir. Orada kim məndən xəbər tutacaq, kim mənim vəziyyətimi biləcək? Kim biləcək ki, Ala Yaqub nədən öldü? Kim biləcək ki, mən niyə öldüm? Sadəcə deyə bildim ki, ay Allah, özün kömək ol.

– Allah Allah. Elə bil dəhşətli filmə baxıram.

– İlahi, özün kömək ol. Ürəyimdə “Allahu Əkbər, Allahu Əkbər” deyirdim. Bu yavaş-yavaş ayağa qalxır. Mən “Allahu Əkbər” də deyə bilmirəm. Sadəcə “Allah” deyirəm. Tək ümidim Allahadır. Bu siyirtməni çəkdi, iynə çıxartdı. Qarşıma keçdi. Mən də ayağa qalxdım ki, əgər mənə zorla iynə vursa, mən də müqavimət göstərəcəyəm. Nə qədər gücüm varsa. Mən ona necə baxıram, bir Allah bilir. O məndə nə görür, bir Allah bilir. Çatanda mənə, iynəni yerə vurdu. Dedi, Əbülfəzin də, İsgəndərin də var-yoxu belə-belə olsun. Otur. Əvəz müəllim, mən oturdum. Oturmağımla elə bil ki, bir vedrə suyu mənim başıma tökdün. Bütün bədənim su oldu. Mən alnımın, başımın tərini yığa bilmirəm. Silirəm, yenə gəlir. Bütün bədənim su içindədir. Bu mənim vəziyyətimi gördü. Belə stolun üstündə balaca samovarı var idi. Açdı, oradan bir stəkan çay süzüb mənim qabağıma, bir stəkan da öz qabağına qoydu. Baxdım ona, baxdım, ürəyimdən keçdi ki, iynədən qurtardıq, keçdik çaya. Mən buradan nə vaxt salamat çıxaram? Çayı içmədim. Gördü ki, çayı içmirəm, ancaq tərimi təmizləyirəm. Götürdü çayımı içdi. Dedi, Hacı, qorxma iç. Bir az içdim. Dedi, Hacı, get, ürəyin nə vaxt istəsə, de ki, həkimi görmək istəyirəm, gəl, söhbətləşək. Ürəyimdə dedim ki, mən hələ buradan bayıra çıxım, ölsəm də bura gəlmərəm. Çıxdım, gəldim, uzandım. Bax məni belə öldürürdülər, Allah qoymadı.

– Bəs Qatır Məmməd necə? Orada öldü?

– Bəli. Mən kameraya gəldim. Elə uzanmışdım, öz fikrimdə idim ki, ay Allah, nə yaman qurtardım. Birdən qışqırıq qopdu ki, Qatır Məmməd öldü.

– Deməli, bu, sizin şahidliyinizlə, gözünüzün qabağında olub.

– Mənim şahidliyimlə, mənim gözüm görə-görə onu buradan apardılar.

I hissənin sonu

“Qaynar Qazan”da yaddaşlarda qalanlar:

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin

2.6K dəfə oxunub

GÜNDƏM / MANŞET / QAYNAR QAZAN / XuralTAC

Skandal yaradacaq müzakirə:“Qarabağ savaşı üçün böyük dövlətlərdən icazə ala bilməliyik!”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 26 Avqust 2018

İndi bütün dövlətlərin “formatlanması” prosesi gedir

“Strateq baxışı”nın budəfəki müzakirəsi “Dəyişən regional şərait: “Azərbaycana və Qarabağ münaqişəsinə mümkün təsirlər” mövzusudur. Mövzunu sabiq Baş nazir və Azərbaycan Xalq Partiyasının sədri Pənah Hüseyn, sabiq MTN-in sabiq birinci müavini və Azad Demokratlar Partiyasının sədri Sülhəddin Əkbər, “Qlobal İnteqrasiya və Dialoq Mərkəzi” İB-nin prezidenti Yasəmən Qaraqoyunlu və qonağımız Milli Strateji Düşüncə Mərkəzinin üzvü, Əhrar Partiyasının sədri Vaqif Hacıbəyli ilə müzakirə edirik. Hər zamankı kimi qaynar və ciddi müzakirədə Qarabağ münaqişəsindən tutmuş maraqlı dövlətlərin məsələyə yanaşmasına, Qarabağ münaqişəsi, yoxsa müharibəsi deyilməsindən tutmuş Rusiyaya necə münasibət bəsləməli olduğumuza, regionda qurulması planlaşdırılan kürd dövlətindən APA-nın bağlanılmasına qədər bir çox məsələlərdən danışdıq. 1 saat 40 dəqiqə necə gəlib keçdi heç bilmədik. Müzakirə boyunca Qarabağ münaqişəsinə ən müxtəlif kontekstlərdən yanaşma sərgiləməyə çalışdıq.

Müzakirənin maraqlı olduğunu nəzərə alıb iştirakçıların çıxışlarının qısa özətini də oxucu-tamaşaçılarımıza təqdim edirəm. Sizə çox maraqlı gələ bilər.

Beləliklə, “Strateq baxışı” verilişinin 6-cı mövzusunda ekspertlərimiz nələr dedilər:

Sülhəddin Əkbər:

“- Gürcüstan hadisəsi əslində dünya üçün bir qara ləkədir.

– Bizim ərazi bütövlüyümüzə həmsədr dövlətlər belə BMT Baş Assambleyasında səs vermədilər.

– Biz demokratik strateji seçim etməliyik. Bu seçim bizə doğru yolu göstərəcək.

– ABŞ bu gün regionda bir kürd dövləti qurmaq istəyir. Bunu anlamalıyıq. Kürd dövləti qurmaq üçün də İran, İraq, Türkiyə və Suriyə dağıdılmalıdır. Bir çox xəritələrdə Naxçıvan da ora daxildir.

– Rusiyanın Azərbaycana qarşı apardığı vəkalət müharibəsidir Qarabağ savaşı.

– Amerika və Rusiya bir məsələdə həmrəydirlər. Bu regiondakı böyük dövlətlərin hamısının federal və ya konfederal kövrək yapıya çevrilməsi. Bu məsələdə onların hər ikisinin planı üst-üstə düşür və bunlar bu məsələdə anlaşacaqlar.

– İran məsələsi gündəmdədir və deməli, Azərbaycan məsələsi də gündəmdədir. ABŞ dərin dövlətinin bu gün 1 nömrəli məsələsi İran məsələsidir.

– Hər bir region dövləti, o cümlədən Azərbaycan uğrunda mübarizə gedir. İndi bütün dövlətlərin “formatlanması” prosesi gedir.

– Mingəçevir və Gəncə hadisələri nə zaman vaş verdi – 26 iyun hərbi paradından 10 iyula qədər olan dövrdə.

– Heç olmasa ana xəttləri ilə milli bir konsepsiya qəbul olunmalıdır.”

Pənah Hüseyn:

“- Bu iqtidar Qarabağ məsələsində ən azı 50/50-yə nisbətdə uğurlu siyasət aparır. Nə qədər korrupsiya olsa da, Azərbaycan ordusu qüdrətlidir və var. Cəmiyyəti müharibəyə hazırlamaq üçün hakimiyyət çox ciddi islahatlara getməlidir.

– Azərbaycan dövləti və diplomatiyası bu icazəni almalıdır – böyük dövlətlərdən. Biz kimdən icazə almalıyıq və bu icazəni kimlər verməlidir? İcazə alınacaq dövlətlərdən biri də Rusiyadır. Biz müəyyən etməliyik ki, kimlərə, nələri güzəştə gedə bilərik?

– Nə baş verir ki, nə baş verəcək ki, ya da nə baş verdi ki və yaxud nəyə hazırlıq görülür ki, APA-nı belə bağladılar? APA Mingəçevir SES çökən kimi çökdü – simvolik olaraq belə qiymətləndirmək mümkündür.

– Rusiyanı da, Türkiyəni də dağıtmaq istəyirlər. Elə bir məqam yaranıb ki, yeni situasiya yarana bilər.

– Azərbaycanı müharibəyə hazırlamaq və bunun üçün icazəni almaq lazımdır.

– Azərbaycan ictimaiyyəti və müxalifətinin Qarabağ məsələsində seyrçi mövqe tutmaları məni qane eləmir. Qarabağ məsələsi demokratiyadan da irəli çəkilməlidir.

– Hökumətdən tələb olunmalıdır ki, ya Qarabağı azad elə, ya da get.

– 1990-ciı illərdən bu tərəfə ilk dəfədir ki, Qarabağın azad olunması üçün real şərtlər və şərait yaranıb və onun təzahürləri ortadadır.”

Yasəmən Qaraqoyunlu:

“- Beynəlxalq hüquq heç də universal hüquq deyil. Münaqişə yox, müharibə termininin istifadə olunmasının tərəfdarıyam. Ermənistan Rusiya ilə birlikdə Azərbaycana qarşı işğalçılıq siyasəti yeridir.

– Ermənistan cənub türklüyü ilə şimal türklüyünün, şərq türklüyü ilə qərb türklüyünün ortasında qurulub ki, bu türklüyü parçalasın. Ermənilər həm də Rusiya tərəfindən Anadolu, İran və Qafqaz türklüyünə qarşı istifadə olunur.

– Qarabağın statusunun danışıqların predmeti olması bizim uğursuzluğumuzdur.

– “Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi” demək yanlışdır. Bu, bizim zəifliyimizdir.

– Qarabağın statusu müzakirə oluna bilməz. Qarabağ Azərbaycan torpağıdır. Bu, Azərbaycan diplomatiyasının məğlubiyyətidir.

– Qarabağ məsələsində vahid strateji xəttimiz yoxdur.

– Rusiyanı içəridən qarışdıra bilərik. Panturanizmi və panislamizmi Rusiyanın içində yaymaqla onu bölmək mümkündür. Bizim də İrana və Rusiyaya qarşı hücum siyasətimiz olmalıdır.

– Türkiyənin hərbi bazasının Azərbaycanda yerləşməsinə nail olmalıyıq. Necə olur ki, Rusiya Ermənistanda hərbi bazalarını yerləşdirə bilir?

– Əgər ermənilər Qarabağda qalib gələ bilsələr, hökmən Şərqi Anadolunu da alacaqlar.

– Bütün verilən torpaqlar Ermənistandan geri istənilməlidir.”

Vaqif Hacıbəyli:

“- Bizim Rusiya ilə qarşıdurmaya getməyimiz rasional düşüncə deyil. Daha ağıllı olmalıyıq. Ukrayna, Gürcüstan nəyə nail oldu? Qərbə və Amerikaya ümid etmək olmaz.

– Türkiyə ilə ən azı Ermənistan-Rusiya ittifaqına oxşar bir ittifaq qurmaq lazımdır.

– Qarabağda sülh mümkün deyil, ona görə ki, Qarabağda sülhlə Qarabağı vermək olar, Qarabağı qaytarmaq olmaz.

– Həqiqət ondadır ki, Rusiya ilə açıq qarşıdurmaya getmək olmaz.

– Ermənistandakı Azərbaycan vətəndaşlarına hansı status veriləcəksə, Azərbaycandakı Ermənistan vətəndaşlarına da eyni statusu vermək lazımdır. Burada simmetrik status məsələsindən söhbət gedə bilər.

– Mən anti-Rusiya ritorikasını məqbul saymıram. Bu ritorikadan çəkinmək, amma öz siyasətimizi də aparmaq lazımdır.

– Sabah üzərimizə rus tankları gələndə ona da hazır olmalıyıq.

– Totalitar cəmiyyətdə də torpaqlar qaytarıla bilər, təki siyasi iradə olsun.”

Əvəz Zeynallı,

“Strateq baxışı”

“Strateq baxışı”ndan fotoların yaddaşında qalanlar:

Strateq.az

Paylaş:

Oxumağa davam edin

1.2K dəfə oxunub

GÜNDƏM / MANŞET / QAYNAR QAZAN / XuralTAC

“Qaynar Qazan”da Zəlimxan Məmmədli (III sonuncu hissə): “Sünniyəm, amma Kərbəlaya getdim”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 22 Avqust 2018

Zəlimxan Məmmədli: “Borçalı toplumunu hakimiyyətlərin yedəyindən azad etməliyik”

Azərbaycanın siyasi mühitinin zaman-zaman önəmli simalarından olub Zəlimxan Məmmədli. Onunla “Qaynar Qazan”da müsahibəyə qərar verəndə bu haqda danışmayacağını təxmin etmişdim amma. Nədən ki, Zəlimxan bəy xeyli zamandır ictimai fəaliyyətlə məşğul olur və bu səbəbdən siyasətdən ayrılıb. Onun gündəmi son illər “Borçalı” Cəmiyyətidir. Borçalı ilə yatır, Borçalı ilə qalxır. Vətənin Gürcüstanda qalan hissəsi kimi Borçalı əslində, yer üzündə yaşayan bütün Azərbaycan türklərinin və azərbaycanlıların əsas məsələlərindən biridir, biri olmalıdır. Nədən ki, biz pəndəmliklərimiz ucbatından qədim torpaqlarımız olan Dəmirqapı Dərbəndi, Ulu Göyçəni, Zəngəzuru, Qarabağı və daha necə müqəddəs torpaqlarımızı itirmişik. O mənada Borçalı bizim – bizim olan sonuncu müqəddəs torpağımızdır – Dəmirqapı Dərbənd kimi, Ulu Göyçə kimi, Zəngəzur kimi, Qarabağ kimi.

Artıq illərdir ki, siyasətin dolambaclı yollarından keçən Zəlimxan bəy bu qutlu mübarizənin içindədir. Qafqazın ən “yaramaz cocuqlarından” biri ilə – gürcülərlə savaş verir. Maraqlıdır ki, nə qədər qanunlara riayət edir, nə qədər gürcülərlə yaxınlaşmağa çalışır, nə qədər gürcülərin dövlətini də özünün dövləti bilirsə, o qədər də gürcülər tərəfindən itələnir, dışlanır və kənarlaşdırılmağa çalışılır. Ona görə ki, gürcülər onun kim olduğunu yaxşı bilirlər – hətta özümüzünkülərin bilmədiyi qədər. Onun necə milliyyətçi olduğunu, ürəyinin Azərbaycan və türk milləti üçün necə döyündüyünü gürcülər bilir və qiymətləndirir. Ona görədir ki, millətin bağrından süzülən “Elat” bayramı qadağan olundu və onun əvəzinə törəmə və qurama bir bayram çıxardılar. Sonra da ürəkləri soyumadı – Zəlimxan Məmmədlini Gürcüstana buraxmadılar – min bir bəhanə gətirərək. Beləcə, illərdir aparılan “gürcü-Borçalı” dostluğu ən azı birinci mərhələdə gözlənilən nəticəni vermədi.

Zəlimxan Məmmədli ilə həm də bu məsələlərdən danışdıq. O, siyasətlə o qədər içli-dışlı deyil, bir az məsafəlidir. Elə siyasətdən gedişi də asan olmamışdı. Hətta bir ara adama elə gəlirdi ki, Zəlimxan bəy siyasətdən bir az da zorən göndərildi ictimai işlərə. Bunu özü də təsdiqləyir bir növ. Məxsusən Əbülfəz Elçibəyin son günlərində mətbuat sözcüsü o idi. Elçibəy orada can çəkişəndə burada “bu gün-sabah gələcək” təranələri quraşdırılırdı və o bəyanatların çoxu Zəlimxan Məmmədlinin ağzından səslənirdi. O sualları da verdim və maraqlı cavab aldım – təbii ki, məncə səmimi olmadı o cavablar…

“Qaynar Qazan”da Zəlimxan Məmmədli ilə çox məsələlərdən danışdıq. Borçalı dərdindən, borçalıların Zəlimxan bəyə qarşı qaldırdıqları “qiyam”dan, “Elat” bayramından və siyasətdən. Amma saat yarımlıq söhbətin sonuna gələndə məlum oldu ki, tamamilə yeni və daha maraqlı bir mövzu başladı. Zəlimxan Məmmədli təmsil olunduğu və Xətai rayonunun icra hakimiyyətinin başçısı vəzifəsini daşıdığı Elçibəy hökumətinin zamanında qarşılaşdığı sabotajlardan, çörək qıtlığından və çörəyi dənizə tökənlərdən danışanda qərara gəldik ki, onu bir də “Azadlıq salnaməsi”ndə danışdırmaq lazımdır. Milli hökumətin işbaşından getməsi də gəlməsi kimi tarixi problemlərlə dolu olub. Aman Tanrım, bu milləti hökumətinə qarşı qaldırmaq üçün çörəyi dənizə tökən yaramazlar olub – bir düşünün.

Zəlimxan Məmmədli ilə söhbətimizin ən maraqlı məqamlarından biri də tarixi abidələr olan Şah İsmayıl Xətainin və Xocalı harayını əks etdirən “Ana” abidəsi oldu. Zəlimxan bəy planlarında olan Bakıdan bir az danışdı: Babək prospekti də AXC hökuməti dövründə açılıb. Xətai heykəlinin qarşısı böyük bir xiyaban olacaqmış və bu xiyaban “Ana harayı” abidəsinə qədər uzanacaqmış. Babək prospektinin Nizami rayonu ilə kəsişdiyi nöqtədə – indiki Ukrayna dairəsinin üstündəki Heydər Əliyev parkının yerində əzəmətli “Koroğlu-Çənlibel” abidə kompleksi qoyulacaqmış. Hündürlüyü 77 metr olacaq abidə kompleksi “7777 dəli” formasında olacaqmış. Və sair və ilaxır. Milli hökumətin və milli düşüncənin hər anı və məqamı gözəldir. Bir anlıq xəyalı belə adamı götürüb haralara aparır – neftdən gələn bu milyardlar millətin özünün qurduğu hökumətə qismət olsaydı, bu pullara milləti, onun gələcəyini düşünən sağlam insanlar hökm etsəydi, indi haralarda olardıq! Düşüncəsi belə insanı həyəcanlandırır – mən Zəlimxan Məmmədli ilə danışanda və onların gələcək planlarının cüzi bir hissəsi ilə tanış olanda o həyəcanı yaşadım. Tələbəlik illəri yadıma düşdü – biz o düşüncə və xəyallarla yaşayır, oxuyurduq. Biz bir dünya dövləti qurmaq istəyirdik. Quracaqdıq. Quracağıq.

Bu düşüncələr içərisində “Borçalı” Cəmiyyətinin sədri Zəlimxan Məmmədli ilə “Qaynar Qazan”da müsahibəmizin 1-ci hissəsini yayınlayırıq. Zəlimxan Məmmədli təpədən-dırnağa milli adamdır, millətin adamıdır. Şah İsmayıl abidəsinin, Xocalı faciəsini əks etdirən “Ana harayı” abidəsinin müəllifidir – bu abidələr onun başçılığında qoyulub. Tarixi məsələmiz olan Borçalı məsələsinin yükünü bu gün o çəkir – ən qutlu dərd millətin çəkilən dərdidir. Bu gün Borçalı dərdi onun çiyinlərindədir. “Elat” duyğusunu minilliklərin o tayından günümüzə qədər dartıb gətirən və millətin həyəcanverici duyğularını qabardan odur. Qısaca olaraq onun dərdinə şərik olmaq istədik “Qaynar Qazan”da. Buyurun, dinləyin…

Əvəz Zeynallı

“Qaynar Qazan”

I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

“Qaynar Qazan”da Zəlimxan Məmmədli (I hissə): “2003-cü ildə müxalifət İlham Əliyevi milli platformaya gətirməli idi”-VİDEO

II hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

“Qaynar Qazan”da Zəlimxan Məmmədli (II hissə): “Gürcüstan üçün ən çətin buxovlar ermənilərdir”-VİDEO

III sonuncu hissə

Siyasətdə boğuşmalar olmasa, inkişaf da olmaz

– Tural Əliyevin bir sualı da var: “Dini görüşünüzü öz dilinizdən eşitmək istəyərdim.”

– Yəni orada da şübhə edənlər var. Rəqiblərim mənim kimliyimi şübhə altına salan yazılar yazdırdılar, ailəmə müdaxilə etdilər. Özü də kimlər yazdırdılar, bilirsənmi, bəy, əlim cibində olanlar. Bir əlim ciblərində idi ki, uşaqsınız, öyrənin, gedib Allah qoymasa oralarda qəzet buraxacaqsınız. Onlar da gəlib böyrümə soxdular xəncəri. Mən təbii ki, müsəlmanam. Amma məzhəb ayrımçılığı mənlik deyil. Borçalılar sünnidir, amma mən Kərbəlada İmam Hüseyni ziyarət eləmişəm. Mənim üçün din yolunda fədakarlıq edən Əli də, Ömər də, Hüseyn də fədakar nəhənglərdir, yaşamış insanlardır, mif deyillər. Ona görə də hətta Əjdər Tağızadə məni topa tutdu. “Bunun nə işi var orada?” deyə. Bunlar çox primitiv düşüncələrdir. Mən Kərbəlada olduğum üçün mənə “Kərbəlayi” deyirlər. Dedim ki, mənim adımın böyrünə heç nə qoşmayın…

Atamın adını de, Zəlimxan adı qoyub. Sabah Həcc ziyarətinə gedərəm, “Hacı Zəlimxan” deyilməsini istəmərəm. Niyə görə? Mən bir dini ritualı yerinə yetirirəm, amma o, mənim üstümdə bir yük olub məni basmalı, ya da məni qaldırmalı, yüksəltməli deyil. Mən ibadətimi minnət qoymadan edərəm. Mən ibadətimlə reklam etmərəm. Mən əməlisaleh düşüncəmi, fikrimi edərəm, çalışaram ki, sənə salamı yaxşı verim, dostluğu yaxşı edim. Mirmahmud Mirəlioğlunu ələşdirə də bilərəm, sədaqətli olub partiyasının xəttinə. Deyirlər ki, hələ orada qalmısan. Niyə qalmayım ki, nə baş verib ki? Siyasətdə boğuşmalar olmasa, inkişaf da olmaz. Mən müsəlmanam, özü də məzhəbüstü düşüncəyə malik bir müsəlmanam. Məzhəb bölücülüyünü Azərbaycana, İslam dünyasına elə salıblar ki… Üç böyük sütunu var İslamın – Səudiyyə vəhhabilərdir, İran şiələr, Türkiyə isə sünnilər. Bunlar üçü də İslam dinindən danışır. Bizə düşmən lazım deyil, bunlar bir-birinə bəs edirlər.

– Əjdər Tağızadədən danışın…

– Yox, ondan danışmaq istəmirəm.

– Onunla məsələniz bitdimi?

– Vallah, niyə qurtarmasın ki. Əjdər Tağızadə ilə aramızda nə olmuşdu ki? Bir məsələmiz də yoxdur axı.

– DAK-da (Dünya Azərbaycanlıları Konqresi) deyəsən var idi?

– DAK-da da Sabir Rüstəmxanlı ilə bir yerdə olublar, bir yerdə gedib-gəliblər.

– Yaxşı da dost olublar.

– Qardaş olublar, həm də ailəvi. Amma birdən-birə də adamı qurşaqdan aşağı vurmaq olmaz. Mənim ən yaxın dostumdan içki məclisində bir söz alıb, mənə qarşı çeviriblər. Onun anası mənim qarşıma çay qoyub. Nə baş vermişdi? Əslində, heç nə baş verməmişdi. Mən 2012-ci ildə DAK-a gələndən sonra bəzi şeylər gördüm. Allah işini avand eləsin, hər halda bizim aramızda heç nə baş verməyib. Sonra bir məhkəmə iddiası məsələsi olub. O məhkəmə iddiasını da mən durdurmuşam. İddia var idi, dedim, qəti olmaz. Ortada Güney davası varsa – kimsə, ya o, ya da biz haqlı, ya da haqsız ola bilərik, biz onu məhkəməyə daşıya bilmərik. Dedi, halal xoşu olsun. Bir zaman gələr, yenidən çayı keçəndə görüşərik. Yəni itələyib çaya salmaq olmaz.

Hara baxırsan od püskürür

– Rəşad Qədirli soruşur: “Elçibəy iqtidarında İcra başçısı, partiyada rəhmətlik Elçibəyin müavini kimi postları məşğul etmiş Zəlimxan bəyin “fəaliyyəti” ölkə gündəminə, siyasi proseslərin dinamikasına nəinki adekvat deyil, bu yöndə ümumiyyətlə fəallığın özü yoxdur.”

– Tamamilə doğrudur. Bilirsən, hara baxırsan od püskürür. Biz kənarda olan azərbaycanlılara Azərbaycan iqtidarının yedəyi kimi baxmamalıyıq. Yəni onları elə tərbiyə eləməli deyilik. Mən onda bir ifadə işlətdim – Cəmil Həsənlinin seçkilərində – “Borçalı” Cəmiyyəti siyasətdə iştirak eləmir. Amma “Borçalı” Cəmiyyəti məndən öncə zaman-zaman bəyanatlar verib ki, filankəsi dəstəkləyirik. Borçalıya bunların dəxli olmayıb. Əksinə, Borçalının vəziyyəti daha da ağırlaşıb. Onu dağıtmaq lazım idi. Təcrübəm deyir ki, biz bu toplumu hakimiyyətlərin yedəyindən azad etməliyik. Ona görə ki, onlar orada vətəndaşdırlar, onların da hakimiyyəti var və qoy o hakimiyyətin qurulmasında iştirak eləsinlər. Bir neçə hədəfli bir şey idi bunlar. Yəni nə qədər bura bağlayırsan, oradan uzaqlaşır, orada da gəlib yemini əlindən alıb yeyirlər. İkinci bir tərəfdən, vətəndaş hüququnu da heç kim əlindən ala bilməz. Cəmil Həsənli namizədliyini verəndə mən dedim, İlham Əliyev Qarabağ problemini həll edə bilsəydi, mən ona məmnuniyyətlə səs verərdim. O zaman belə bir bəyanatım oldu. Mən vətəndaşam, seçmə hüququm var. Demişdim ki, mən Cəmil Həsənliyə səs verəcəm. Niyə? Ki, onu tanıyıram, aramızda dostluq münasibətləri var, əqidəsinə bələdəm – belə bir açıqlamam oldu. Mənə arqumentləri qurtaranda o yada düşür, yəni əskimiz tüstülüdür. Təbii ki, aktiv siyasi fəaliyyətlə bu cür strateji əhəmiyyətli bir layihədə iştirak etmək uyuşmaz, qətiyyən uyuşmaz. Ona görə ki, hər iki tərəfi zərbə altında qoya bilərsən. O baxımdan, mən Ali Məclisin sədrliyindən getdim. Ağa ilə üzbəüz oturduq. Ağa, burada bir şeylər var ki, mən onu etsəm, sənin partiyana ziyan dəyə bilər. Orada məni hədəf götürənlər vardı, indi özləri pis vəziyyətə düşüblər. Onlardan da partiyaya ziyan gələ bilər deyə, mən Ali Məclisdən istefa verdim. Özüm də bilirdim ki, gözəl yerə getmirəm, çox ağır, məhrumiyyətlərlə dolu bir yerə gedirəm. Oturduq, əl-ələ verdik, görüşdük, ayrıldıq. Ağanın özü də o hərəkətimə görə təşəkkür elədi ki, sənin bəzi hərəkətlərin var ki, yaxşı mənada adamı təəccübləndirir. O zaman məni hədəf götürənlər, indi partiyada problem mənbəyinə çevriliblər. Onları da zaman həll edər. O baxımdan, mənim aktiv siyasi fəaliyyətlə məşğul olmamağımı mənə irad tutanlar, sosial şəbəkələrdə tənqid etməməyimi, asıb-kəsməməyimi gözləyənlərdir. Bir az ağıllı adam bu cür düşünməz. Doğrudanmı, Elçibəy, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə bizə bunları öyrədib? Sosial şəbəkə ona görədirmi ki, orada oturub həm passivləşəsən, həm də ələşdirəsən, evini yıxasan. İlham Əliyev kimi oturuşmuş, artıq oturuşmuş – İlham Əliyev 2003-cü ildəki İlham Əliyev deyil – bir adamla bu metodlarla, daş atmaqla, “raqatka” ilə mübarizə aparmaq olmaz. Tam fərqlidir…

Mən yenə siyasətə qarışmaq istəmirəm. Əvəz bəy, günümüzün gerçəkliyi var ki, “Borçalı” Cəmiyyətinin sədri olmağın bir həqiqəti var, o həqiqəti deməyə məni yasaqlayıblar. Mən o həqiqəti zaman-zaman deyirəm. Mənim İlham Əliyevə çox sərt açıq məktublarım olub. Bəzən təəccübləniblər ki, bu, necə olur? Qardaşım, mən vətəndaşam, vətəndaş kimi görürəm ki, mənim mindiyim bir gəmi batır. O, təkcə mənim gəmim deyil, Azərbaycan gəmisi batır. Onda dururam, bir gün içində hər şeyi buraxaram, səngərə gedərəm. Amma dəyişən nədir? Geosiyasi mənzərədə elə şeylər var ki, baxırsan ki, sənsiz də, mənsiz də bu gəmini sürənlər var. Pis sürür, qayaya vurur, aysberqlə toqquşdurur, birdən batır, birdən çıxır, birdən üzür – amma hər halda varımızdır. Pis-yaxşı bir alaq otu basan bostanımız olsa da, varımızdır da, bostan bizimdir. Bir az baxsaq, nəsə ola bilər. O baxımdan, ictimai fəaliyyət aktiv siyasi fəaliyyəti məhdudlaşdırdığı üçün yəqin ki, o münbit şərait yetişərsə, xəyalımda tutduğum bir zaman gələrsə, aktiv siyasi gəlişmə də ola bilər.

– Bir mövzu ilə bitirmək istəyirəm müsahibəmizi. Şah İsmayıl Xətainin və “Xocalı harayı” abidəsinin müəllifi sizsiniz. Bu abidələr sizin dövrünüzdə qoyulub. “Elat” bayramı da sizin layihənizdir. İllər keçib aradan. Bu layihələrin hansı daha yaddaqalan, hansı daha əzizdir sizin üçün? Şah İsmayıl Xətainin abidəsinin yeri çox uğursuzdur, bilmirəm, o zaman oranı niyə seçmişdiniz?

– O zaman orada yol tamam başqa cür idi, infrastruktur proyekti tam fərqli idi. Elbəy Qasımzadə ilə birlikdə işləmişik bu layihələri. Bura başdan-ayağa böyük bir prospekt olmalı idi. “Xocalı harayı” abidəsindən bura – Şah İsmayıl Xətainin heykəlinə qədər “Danışan şəhər” olmalı idi. Qarabağdan, işğal tariximizin hər məqamından balaca bir abidə olmalıydı. Layihə elə idi.

– Böyük bir kompleksmi olmalı idi?

– Böyük bir kompleks olmalı idi.

– “Ana” abidəsindən bu yana…

– Bəli, bunlar birləşməli idi. Biz qəhrəmanlıq tariximizin və başımıza gələn faciənin qovuşan yerində uşaqlarımıza milli hissləri aşılamalı idik.

“Xocalı” abidəsinin açılışına prezident yox, Arif Hacılı gəldi

– Bir az bu abidələrimizin tarixindən danışa bilərsinizmi? Necə oldu? Necə yarandı? Öz fikriniz idimi? Prezidentlə danışmışdınızmı? Bu layihələri deyəsən, icra başçısı olanda elədiniz, eləmi?

– Bəli, icra hakimiyyətinin başçısı olanda. Xocalı faciəsi baş vermişdi və bizim rayonda Xocalı qaçqınları çox idi. Bir “Xocalı” Cəmiyyəti var idi, onun bir sədri var idi, çox fəal kişi idi, Allah rəhmət eləsin. Nəslindən çox adam qırılmışdı. Onda biz Xocalı şəhidlərinin xatirəsinə bir Xocalı küçəsi yaratdıq. Onlara ayrıca yer verdim. Hələ ki, gücüm buna çatırdı. Həm də biz Xocalı faciəsinin 1 illiyinə “Xocalı abidəsi” yaratmaq istəyirdik. Və o ideyanın eskiz müəllifi mən özüməm. Ananın bir uşağı var və bu uşaq ölüb. Ananın vəziyyətini təsəvvür edirsinizmi? Əsl bir türk anasıdır. Onun hayqırtısı, ekstaza varan etirazı görünürdü, o zaman uşaq ananın əllərinin üstündə idi, qan damırdı əllərindən. Ana da dəli kimi idi – həsrətlə tapdığı uşağı əlindən alıblar. Elə oldu ki, mən bunu xalq tikintisi kimi etmək istədim. Mənim bu ideyadan çox xoşum gəlir və cəmiyyətdə də tətbiq edirəm. Elin təmərküzləşməsi, elin birliyi kimi. Məsələn, rayonun özünün abadlığını mən iməciliklərlə həyata keçirirdim. Bunun kollektivçiliyə mühüm töhfələri olur.

– Siz vəzifəyə dərhal təyin olunmuşdunuz?

– Bir ay müavin oldum, sonra təyin olundum. O zaman bu ideya dəstəkləndi. Arxitertor dedi ki, pul almayacam. Bizim bircə daşa pulumuz çıxdı, vəssalam. Sonra bəlkə 50 dəfə təmir etdilər, mən bizim etdiyimizdən danışıram. O abidə xalq tikintisi olaraq millətin idi və millət Xocalı soyqırımına sahiblənməli, dövlətin büdcəsinə girməməlidir. El elə etdi ki, heç bir problem olmadı. Müxtəlif qurumlar arasında işi bölüşdürdük. 1993-cü il 26 fevralda abidənin açılışını elədik. Rəsmilərdən tədbirdə Arif Hacılı, İsgəndər Həmidov iştirak edirdi. Biz elə etmişdik ki, o həyəcanı hamı görsün. Biz o zaman dedik ki, bir zamanlar buraya siyasi mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hamı ziyarətə gələcək və baş əyəcək. Elə də oldu.

– İndi dövlətin əsas ziyarətgahı oradır.

– İkinci tədbirimiz nə idi? Məsələn, deyirlər ki, bizim qəhrəmanlıq tariximiz olmayıb. Ümumiyyətlə, bəzən bizi heç nəyi olmayan millət kimi qələmə verənlər var. Məncə, bu gün Xətaini də ona görə hədəfə alırlar. Sən demə, 3 milyonluq Ermənistanın dövləti varmış, 3-4 milyonluq Gürcüstanın Kartlisi varmış, 50 milyonluq Azərbaycanın heç nəyi yox imiş. Amma bizim böyük dövlətçilik tariximiz olub, biz dövlət quran millət olmuşuq. Biz onu çatdırmaq istəyirdik. Xətainin heykəlinin orada olmasının kökündə də bu düşüncə durur. Hava limanından gələndə hamı onu görürdü. O zaman orada tramvay xətti var idi. Tramvay xətti söküləndə orada böyük bir xiyaban yaranırdı. Küçə də enli idi. Yeraltı keçidlə keçib ziyarət etmək mümkün olacaqdı. Bu Xiyaban böyüyüb Xocalı abidəsi ilə birləşir və vahid bir kompleksə çevrilirdi. Dövlətçilik tariximizin iki düşüncəsi birləşirdi. Fikir verirsinizsə, AMAY-ın binasının yanında Nizaminin “Xəmsə”sini çəkdirmişəm. Mozaika ilə. Onu da mən etmişəm. Düşüncə nə idi? Paralel küçə Fəhlə prospekti idi. Bu prospekt magistral yol olmalı idi. Bütün boş divarlarda qəhrəmanlıq tariximiz, folklorumuz, mədəniyyətimiz, kültürümüzün özəllikləri əksini tapmalı idi. Cocuqlarımız dədələrinə sual verəndə ki, bu nədir, cavabını almalı idilər. Yəni milli ruhla dolu olan nəsil yetişdirməlisən. Nizami rayonu ilə Xətai rayonunu birləşdirən yerdə Babək prospekti keçir. Babək prospektinin ilkin açılışını mən etmişəm.

– Babək prospekti o zaman açıldı?

– Bəli. Babək prospekti ilə Nizami rayonunun birləşən yerində Babəkin möhtəşəm bir abidəsi nəzərdə tutulurdu. Ukrayna dairəsinin ətrafında isə – indiki Heydər Əliyev parkının yerində – böyük bir Çənlibel abidə kompleksinin yaradılması nəzərdə tutulurdu. Kompleksin ortasında Cümşüd İbrahimov adlı bir heykəltəraşın 77 metr hündürlüyündə Koroğlunun abidəsi qoyulmalı idi. Kompleks elə tərtib olunmuşdu ki, orada 7777 dəlinin hamısı bir formada əksini tapmalı idi. Böyük və möhtəşəm bir şey olmalı idi. Və bir az aralıda “Çənlibel” – bu da bizim mifik qəhrəmanımızın yuvası idi. Hər halda bunlar bizim xəyallarımız idi – yarımçıq qaldı. Babək qaldı, digərləri qaldı…

Elat bayramına gəlincə… Maraqlıdır, təxminən 250 nəfər yığılıb Rəşid Behbudov adına mahnı teatrına, mən orada seçilirəm və deyirəm, Borçalı insanının, lap elə Qərbi Azərbaycanlılar olsun, onlar da elat əhlidir, bunları birləşdirə bilsək, ciddi bir iş görmüş olarıq. Bax oradan qaynaylandı ki, Borçalı eli kifayət qədər mürəkkəb, özünəməxsus, qanında sufilik olan və dağlardan çıxan bir toplumdur. Bunlar daha çox qıpçaqlarla oğuzların qarışığıdır. Düşündüm ki, bu toplumu birləşdirsə “Elat bayramı” birləşdirəcək və birləşdirdi də. “Elat ruhu” həm də maldarlıqdır, heyvandarlıqdır, məşğuliyyətdir, təminatdır, bazardır. Həm də bir az tarixi haqdır “Elat”. Türkiyəyə də yaxınlıq baxımından önəmlidir bu. Biz hətta təklif eləmişdik ki, “Elat” məkanından qədim “İpək yolu”na bir xətt çəkilsin – cəmi 80 km məsafəsi var. Onun biri çəkildi. Bizim “Elat” Türkiyə ilə Azərbaycan arasındakı quru xəttini inkişaf etdirmək, Gürcüstanın kommunikasiya imkanlarına yardımçı olmaq, ortadakı dini bir zolağın – axıskalıların, ermənilərin, kürdlərin və s. yer aldığı bir bölgədir. Biz də gürcüləri inandırırdıq ki, bu, sizin milli maraqlarınıza uyğundur. Erməni sabah sənin üçün bir təhdid mənbəyidir. Yəni “Elat” bir dastandır. Hərdən fikirləşirəm ki, bəlkə bəsdir. Amma bəs deyil. Mənə elə gəlir ki, elə xəyallar var ki, onlar da gerçəkləşəcək.

Qiyam baş verən gün Şah İsmayılın abidəsini açdıq

– Şah İsmayılın abidəsinin açılışına Əbülfəz Elçibəy gəlmişdi?

– Yox. Şah İsmayılın abidəsinin açılışı iyunun əvvəllərində oldu. Ya 4-də, ya da 5-də. Qiyam baş verən gün. Biz belə fikirləşmişdik ki, iyula – Şah İsmayılın doğum gününə hazırlayaq abidənin açılışını. Amma proseslər çox sürətli gedirdi. İbrahim adlı bir heykəltaraş vardı, abidə onun layihəsi idi. Mən Şah İsmayılın heykəlini at üstündə istəyirdim. Proses çox sürətlə getdiyi üçün biz hazır abidədən istifadə etməli olduq. Bu abidə hazır idi. Görürdüm ki, irəlidə nələr olacaq. Bizim bu şəraitdə hakimiyyəti saxlamaq imkanlarımız məhdud idi. Bir hakimiyyət çörək sabotajı ilə imtahana çəkilirsə… Çörəyi dənizə tökəndə naqanı çıxarıb kəlləsinə tuşladım adamların…

– Elə bir hadisə olmuşdu?

– Çörək zavoddan çıxıb dükana gəlməlidir də satılmağa. Gəlmir. Camaatı da “5-ci kolon” qızışdırır. Məlum olur ki, satılmaq üçün 5 çörək gəlib. Basabasda çörək qurtarır. Başlayır qarışıqlıq. “Keçisaqqal” onda dedilər də. Hakimiyyəti gözdən salmaq üçün hətta bizim ana müxalifət əllərində mikrofon “çörəyin içində qurd var” deyirdilər. Tutduq həmin uşaqları, dedim, sənin başını kəsərəm, amma demokratiya səni xilas elədi.

– Ona görə də Elçibəy açılışa gələ bilmədi?

– Gələ bilmədi. Açılışı mən eləmişəm. Qiyam baş verdi, aləm qarışdı bir-birinə, çox təlatümlü hadisələr idi. Bakı şəhərinin meri Rauf Gülməmmədov idi, mən idim, parlamentdən gələnlər vardı. Lentini də mən kəsmişəm, açılışını da mən etmişəm. Sonra da məlum oldu ki, şəcərəmiz gedib çıxır Şah İsmayıla…

– Şah İsmayıla çıxır?

– Bəli, ata tərəfdən gedib çıxır.

Sürət Hüseynov, Şah İsmayıl sənin babandırsa, sənin etdiyin bu qələtlər nədir?

– Hamınız qohumsunuz ki. Elçibəy də gedib Şah İsmayıla çıxır, Heydər Əliyev də, siz də…

– Hələ Murtuz Ələsgərov da…

– Hətta Sürət Hüseynov “Xural”a müsahibəsində demişdi ki, Elçibəylə əmioğluyuq.

– Ona görə də onlar deyəndən sonra mən danışmıram. Adama sual verərlər, sən kimsən? Yəni Şah İsmayıl sənin babandırsa, ay Sürət Hüseynov, sənin etdiyin bu qələtlər nədir? Sənin o baban ola-ola bu qələtləri eləməli idinmi? Mən ona iddia etmirəm. Bir dəfə prokuror Mahir Cavadov dedi ki, Zərdüşt Əlizadə və Nemət Pənahlı – onlar məni tez-tez tənqid edirdilər – yazıb ki, Zəlimxan öz şəklini qoyub Xətai adında heykəl düzəltdirib. Mahir Cavadov baxdı-baxdı, dedi ki, bu heykəl sənə oxşayır. Dedim, yəqin babamdır. Heykələ profildən baxanda həqiqətən də oxşarlığımız var, amma maya-zad qoymamışıq ha… (Gülür…) O zaman sadəcə qara piar aparırdılar…

– Bu Mahir Cavadov sizin dövrünüzdə prokuror işləyirdi?

– Bəli. Çox çətin bir dönəm idi. İcra başçısı olduğum zaman ömrümün ən çətin dövrü idi. Ona görə yox ki, bacarmırdım, əksinə, çox gözəl işlər görmüşdük.

– Çox maraqlıdır. Müsahibənin sonunda tamamilə yeni bir mövzu açıldı. Davamını mütləq “Azadlıq salnaməsi”ndə edərik. Çox təşəkkür edirəm.

– Mən sizə çox təşəkkür edirəm. Əvəz bəy, ayağınız uğurlu olsun. Bu ofisi yeni icarəyə götürmüşük və bu, bizim burada verdiyimiz ilk müsahibədir.

SON

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin

773 dəfə oxunub

GÜNDƏM / MANŞET / QAYNAR QAZAN / XuralTAC

“Basqal Həsən” Əbülfəz Elçibəydən danışdı: “Dünyasını dəyişəndə elə bildim ki, həyatım dayandı”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 22 Avqust 2018

Bu gün – 22 avqust Əbülfəz Elçibəyin haqqa yürüdüyü gündür. Onun yaxın dostlarından çox az adamlar var ki, Əbülfəz bəyin haqqında fikirlərini bölüşürlər. Onlardan biri də “Basqal Həsən”dir. “Basqal Həsən”lə Əbülfəz Elçibəyin sadə dostlarından biri kimi görüşüb müsahibə aldıq. Müsahibədə Elçibəy ailəsinin üzvlərindən Çingiz Özgür də var və bu görüşün baş tutması həm də Çingiz bəyin əməyinin nəticəsidir.

“Basqal Həsən” Elçibəyin təmənnasız dostlarından biri olub. Zaman-zaman onun Basqaldakı evinə gedib, orada qalıb, müalicə alıb, dincəlib. Həsən Əbülfəz bəyin yaxın çevrəsindəki komandadan danışanda sanki əsəbiləşir. Elə bil həmin günlərin hirsini nümayiş etdirir: “Hərəsinin yanında bir qrup yarandı” deyir. Qrup yaradanların hamısı da onun dediyinə görə, zaman-zaman nüfuzdan düşdülər və “məmləkət də, hakimiyyət də belə bərbad oldu”.

Əbülfəz Elçibəy çox maraqlı adam olub. Prezident seçiləndən sonra gərgin iş rejiminin təsirindənmi, yoxsa başqa bir səbəbdən Əbülfəz bəy yaxın adamları, ailəsi, dostları ilə görüşməyə o qədər meylli adam olmayıb. Bu haqda “Basqal Həsən” də deyir. Təsəvvür edirsinizmi, Əbülfəz bəy prezident seçiləndən sonra “Basqal Həsən” onunla cəmi 1 dəfə görüşür. Prezidentlə normal görüşə bilməyən dost da demək olar ona.

“Basqal Həsən”in Əbülfəz Elçibəylə bağlı maraqlı xatirələri var. Müsahibəyə diqqətlə qulaq asanda məlumatlı adamlar pərdəarxası daha maraqlı məqamlar tapa bilər. Əbülfəz Elçibəyin Vəzirovdan haqda, eləcə də yaxın komandasından danışması, bəzən onlara qəzəblənməsi maraqlı məqamlardandır.

Əbülfəz Elçibəy məsələsi və mövzusu ilə yaxında maraqlandıqca, Elçibəyi və onun dövrünü araşdırdıqca, çox ciddi bir gerçəklə üzləşməli olursan. O gerçək odur ki, Əbülfəz Elçibəyi və onun icraatlarını, fikirlərini hakimiyyət hər zaman qeyri-ciddiləşdirməyə və elə təqdim etməyə çalışır. Nə qədər maraqlı olsa da, deməliyəm ki, bu təşəbbüs müxalifətin bəzi kəsimlərində də olub və var. Onlar bir çox şeyləri təhrif ediblər və Elçibəyi olduğu kimi təqdim etməyə bilərəkdən yanaşmayıblar, ya da buna qabiliyyətləri çatmayıb. Bu baxımdan, “Basqal Həsən”in müsahibəsi çox maraqlıdır və diqqətli gözlər oradan maraqlı məqamları götürə biləcək. Tarix isə bu müsahibələri və şahidlərin “ifadələrini” zamanında qiymətli xəzinə kimi araşdıracaq.

Buna əminəm. Hələliksə “Sözüm var” layihəsində danışır Əbülfəz Elçibəyin dostu “Basqal Həsən”…

Əvəz Zeynallı

“Sözüm var”

Paylaş:

Oxumağa davam edin

1.9K dəfə oxunub

GÜNDƏM / MANŞET / QAYNAR QAZAN / XuralTAC

“Qaynar Qazan”da Zəlimxan Məmmədli (II hissə): “Gürcüstan üçün ən çətin buxovlar ermənilərdir”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 18 Avqust 2018

Zəlimxan Məmmədli: “Gürcüstanın xoşbəxtliyi Azərbaycan, Türkiyə və Türk Dünyası ilə bağlıdır”

Azərbaycanın siyasi mühitinin zaman-zaman önəmli simalarından olub Zəlimxan Məmmədli. Onunla “Qaynar Qazan”da müsahibəyə qərar verəndə bu haqda danışmayacağını təxmin etmişdim amma. Nədən ki, Zəlimxan bəy xeyli zamandır ictimai fəaliyyətlə məşğul olur və bu səbəbdən siyasətdən ayrılıb. Onun gündəmi son illər “Borçalı” Cəmiyyətidir. Borçalı ilə yatır, Borçalı ilə qalxır. Vətənin Gürcüstanda qalan hissəsi kimi Borçalı əslində, yer üzündə yaşayan bütün Azərbaycan türklərinin və azərbaycanlıların əsas məsələlərindən biridir, biri olmalıdır. Nədən ki, biz pəndəmliklərimiz ucbatından qədim torpaqlarımız olan Dəmirqapı Dərbəndi, Ulu Göyçəni, Zəngəzuru, Qarabağı və daha necə müqəddəs torpaqlarımızı itirmişik. O mənada Borçalı bizim – bizim olan sonuncu müqəddəs torpağımızdır – Dəmirqapı Dərbənd kimi, Ulu Göyçə kimi, Zəngəzur kimi, Qarabağ kimi.

Əvəz Zeynallı

“Qaynar Qazan”

I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

“Qaynar Qazan”da Zəlimxan Məmmədli (I hissə): “2003-cü ildə müxalifət İlham Əliyevi milli platformaya gətirməli idi”-VİDEO

II hissə

Gürcüstana girişə qadağanın səbəbi – “Elat” bayramı…

– Yəni mənim bu gün Gürcüstana girişimin qadağasının kökündə həm oralı, həm buralı böyüməyimizi istəməməkləri durur. İran da istəmədi, erməni də istəmədi, PKK təmayüllü hansısa iş adamları – hansı ki Gürcüstana qoşulublar, onlar da istəmədi. Ona görə ki, onların strateji maraqlarına uyğun deyil ki, orada bir türk ruhu oyansın. Dəyələr qurulur, yurdlar salınır, bayramlar olur…

– Bu qadağanın səbəbi nə idi əslində? Bu qadağanı Gürcüstan hökuməti qoydu, eləmi?

– Xarici vətəndaş haqqında qanunun maddəsini tətbiq eləyiblər. Çox subyektiv idi və maddənin başı, ayağı bilinmirdi. Bir maddə tətbiq ediblər ki, dövlətçiliyə təhdiddir. Sonra insanların sağlıq və istirahət hüququnun pozulmasıdır. Axmaq və əsassız bir maddə təqdim ediblər və beynəlxalq konvensiyalarda da var ki, sən demə, hər bir dövlət istədiyi adamı arzuolunmaz adam hesab edə bilər. O da sadəcə “Elat” bayramı ilə bağlı idi. Bir də bizim biraz dik duruşumuz özünəməxsusdur. Allah rəhmət eləsin, bir məşhur adam var idi, “Gürcüstan” qəzetinin baş redaktoru Süleyman Əfəndi. O, kifayət qədər sayılan insanlardan biri idi. Bir dəfə o mənə dedi. Dedi, sənin “Borçalı” adlı problemin yoxdur, əsas sənin varlığın ciddi şəkildə burada müzakirə olunur. Bu toplumun içərisində belə bir adam olmamalıdır. Bu toplumda belə bir layihəyə belə bir adam rəhbərlik etməməlidir. Nəyə görə? Bu vaxta qədər cəsarətlə deyirəm ki, Gürcüstanı, dövlətini, bayrağını, kültürünü, dilini təhqir edəcək bir fikrin nəinki müəllifi deyiləm, hətta düşünməmişəm belə. Yəni hədəf Qafqazın birliyinə Azərbaycan-Gürcüstanı ortaq edəcək bir şey, ictimai dəstəkdir. İctimai qurumlarda bunlar yasaq deyil. Yəni bir layihəyə ictimai dəstək verə bilərəm. Amma siyasi proseslərə qoşulmaq, namizəd vermək, hakimiyyət uğrunda davaya qoşulmaq-filan nə burada, nə də orada olmayıb. Sən də bilirsən olmayıb və bizim dostlarımız da yeri gələndə bunu tam deyirlər.

– Məni əslində düşündürən bilirsiniz nədir? Mən buna hətta zaman-zaman həm yazılarımda, həm də düşüncələrimdə etiraz etmişəm. Siz gürcülərə yaxınlaşdıqca, belə deyək, onları əzizlədikcə sizə qarşı daha çox aqressiv olurlar. Düz də edirlər. Yəni bu qədərmi matah oldular gürcülər? Yəni gürcüləri bu qədər əziz tutarkən onların sizə münasibəti niyə bu qədər sərt olsun ki?

– Gürcülər də hesablayırlar. Məsələn, “Elat” bayramını hesablayırlar. Folklorçuları var, alimləri, türk tarixini bilənləri var. Adi dəyənin qurulmasından bunlar qorxuya düşürlər ki, türk dəyə quranda yer qutsallaşır. Yer qutsallaşırsa, türk ona sahiblənir. Sonra da burada dövlət qurur. Və separatçılıq damğasının kökünü dəyədə axtarırlar. Və yaxud da Zəlimxanın pulu-parası yox ki, pullar xərcləsin, amma bir çağırışı ilə 10.000 adam yığılır ora. Zəlimxan da mühafizəsiz olaraq onların arasında gəzir. Hamı gəlir ki, bircə tikə kəsək. Çaxır vuran da var, hamı istəyir ki, bir 50 qram da içək. Düzdür, içən deyiləm. Hətta elə olub ki, bir tikə 5 saat əlimdə gəzib, vaxt olmadığı üçün onu ağzıma qoya bilməmişəm. Gürcü ona baxır ki, mühafizəsiz gəzən bu adamı vura da bilərlər, biri üzünə qayıda bilər. Bunu elə ölçür, biçir ki, yox, burada bir liderləşmə prosesi gedir. Onların beynində Zəlimxan Məmmədlinin, siz demiş, yarınma kimi təqdim olunan, görünən bayrağına, kültürünə təriflər deməyi, baxır ki, toplumu bir araya gətirər. Yəni bunu hiylə kimi görürlər.

Borçalılar dağınıq olmalı, birləşməməli, pərakəndə olmalıdır

– Yəni sizin hiylənizin üstünü açırlar, eləmi?

– Amma hiylə də deyil bu. Yəni deyərsən ki, Borçalı güclənsin, Gürcüstana arxadan zərbə vursun, o da deyil. Amma fikirləşir ki, yox. Bunların beynində və yaxud milli təhlükəsizliyində bu şey yasaqdır. Borçalılar dağınıq olmalı, birləşməməli, pərakəndə olmalıdır. O da gəlib birləşdirir, amma elə birləşdirir ki, sən ona irad bildirə bilmirsən ki, məni təhdid edirsən. Nə baş verdi? Gürcü elitası, ziyalıları bizi dəyərləndirdi. Orada beynəlxalq akademiya var. Akademiya milli akademiyadır. İctimai fəaliyyəti və bizim bu dediyimiz, bir az ironik görünür, hətta bizim özümüzünkülər dedi ki, hər halda onlar pul verirlər ki, bunlar belə edirlər. Onlara dedilər ki, bu dostluq Qafqazda çox önəmli olan Azərbaycanla Gürcüstan arasında iki mədəniyyətin, iki yad dinin yaxınlaşması üçün bu fədakarlıq buna layiqdir. Gürcü siyasi sisteminin yasaq qoyduğu adam üçün, yasaq qərarından sonra təntənəli şəkildə qırmızı körpüdən bəri gürcü alimləri gəldilər, bu adı akademiyada təqdim elədilər. Bu indi açılmalıdır, bu nə deməkdir görəsən? Hansı doğrudur? Alimlərmi doğrudur, siyasətçilərmi? Mənə elə gəlir ki, alimlər bir az da təzyiqə məruz qalıblar. Gec-tez o xətadan dönəcək. Çünki dərin qatda təhdidedici bir niyyət yoxdur. Təhdid etmək də bizə qəti yaraşan deyil. Bizə vətəndaş hüquqlarını yüksək səviyyədə təmin eləmək lazımdır. İnsanlarımız azad olsun, siyasətə girsinlər. Və siyasətə girərlərsə, Gürcüstanda çox ciddiliklə yaxın 10 ilə Kvemo Kartli (Borçalı) bölgəsində millətin səsi gələcək. Gürcüstan daha güclü olacaq. Etnik azlıq kültürəl özəlliyin altına düşəcək, görünməyəcək. Dini təqdimatın, dini mənsubiyyətin sənin intellektliyinin arxasında qalacaq. Ümumgürcüstan qafalı insanlar yetişəcək. Bir sıra nümunələr var ki, bizim o bir növ məktəb də demək olmaz, hər halda elat bayramına çox sayğılı olan gənclərimiz var ki, ayrı-ayrı yerlərdə ən güclü rəqiblərə seçkilərdə meydan oxudular. Samirə olsun, Əhməd İmanquliyev olsun – başqası olsun, bu insanlar yetişir və o qorxu sınır. Biz varıq, biz edə bilərik, biz gələ bilərik. Vətəndaş hüququnu təmin edirsən. Sən onun qabağını kəsməklə özün üçün problem yaradırsan, ay gürcü qardaşım. Görürsən, gətirib Marneula alternativ qoyduğun adamı sonra bir təxribatla gedib dama soxmusan. Mənim yerlimdir, soydaşımdır. Amma bu sınıbdır. Yəni bu, o deməkdir ki, demokratik dünyaya inteqrasiya edən Gürcüstanda bir başqa kimliklə bu gün davranmaq olmaz. Bizim qoyduğumuz xətt doğru xəttdir, dürüst xəttdir. Və o xətti də əl-ələ tutub getməlidirlər.

– Həqiqətən inanırsınız ki, gürcülər nə zamansa orada bizi təqibi dayandıracaqlar, kənd adlarımızı dəyişdiriblər, onları geri qaytaracaqlar?

– Mən inanıram, nəyə görə? Çünki bir sıra hallarda da birbaşa məmurlarla bu məsələ müzakirə edilib. Dialoqlarda masanın üstünə yatırılıb. “Biz bilirik ki, bizdən əvvəlkilər bu xətanı buraxıblar”. Bunu məmur etiraf edir. Milli demokratlar milli mənsubiyyətlə dini inancları bura qatmırlar. Mən, çox cəsarətlə deyirəm ki, gürcü alimlərilə bizim aydınlar, simalar arasında heç bir fərq yoxdur. Dini mənsubiyyəti ilə, milli mənsubiyyəti ilə üstün insandırlar. O, artıq barışdırıcıdır, ədalətlidir. Ona görə də gürcülərin siyasi konyukturası – Rusiyadan gələn pas var, Azərbaycanda olduğu kimi, İrandan, Türkiyədən gələn xətlər var, ermənilərin özünün Gürcüstanın içində oturmuş bir sistemi var. Ən çətin buxovlar onlardır. Azərbaycan demokratikləşməlidir. Azərbaycan demokratikləşməsə, Azərbaycanda millətin iradəsi üst qata çıxmasa, çətin olar. Amma bu mövzu gürcü məmurları ilə ayrı-ayrı hallarda masanın üzərinə qoyulub, bunlar doğrudur, biz bunu həll edəcəyik, bizə problem yaradıblar. Bizə sadəcə zaman tanıyın. Bunu hətta burada Gürcüstanın səfiri də deyib.

– Bu Gürcüstan bayrağı elan olunanda niyə etiraz etmədiniz? Və ya etdinizmi? Gürcülərdən sonra haradasa ən böyük etnik qrup biz Azərbaycan türkləriyik. Bu 5 xaçın yanına bəlkə bir aypara ola bilərdi?

– Yox, Gürcüstan çox polietnik bir dövlətdir. Məsələn, incəliyinə baxaq. Kador dərəsindən tutmuş üzü bu tərəfə, hətta ermənilər, acarlar, osetinlər, yunanlar. Ümumiyyətlə, bu bizim özümüz üçün də problem yarada bilər. Biz milli dövlətik, qanunla, hüquqi olaraq qəbul etdiyi bir şeyə dəqiqləşdirici olaraq dəstək veririk. Bu Gürcüstandır, məsələn, orada xaç oldusa, aypara da ola bilər və s. Bizim bayrağımıza da bəzən deyirlər ki, rəngi düz deyil. Bu yaxınlara qədər yaşılı tərs qoymuşdular, təzə qanunda dəyişiklik ediblər. Yəni qanunla dəyişə də bilərlər. Himnin üstündə düşünürlər, bəlkə dəyişək, sözü köhnədir-filan. Bu orqanın qərarından sonra onu dəstəkləmək bizim borcumuzdur. Müzakirə müstəvisində mən iştirak etməmişəm açığı. Vətəndaşdır, dövlətdir, özü bilər. Mənim orada o məsələyə qarışmağım sadəcə belə olur ki, mən Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı olaraq siyasi prosesə qarışıram.

Gürcüstanlı məmurlar mənim sədrlikdən getməyimi istədilər

– Gürcüstanlıların lobbiləri Azərbaycanda varmı? Sizə dəstək varmı? Hakimiyyətdə çoxlu gürcüstanlı məmurlar var…

– Yəni bu, Azərbaycanın problemidir. Azərbaycanda məmurun regional mənsubiyyətə görə hər hansı bir özəlliyə malik heç bir şeyi yoxdur. Sadəcə olaraq siyasi sistemin içərisinə qoyulan adamlar üçün qırmızı xətlər müəyyən olunub. Qırmızı xətləri də yuxarıdan müəyyən edirlər. Bu qırmızı xəttin içinə girirlər. Bu, istər prokuror olsun, istər Ramiz olsun, istər də vergilərdə var idi, Aydın Əliyev. O da bilirsən də kim idi, onun funksiyası nə idi?

– Pulu vaxtında çatdırmaq…

– Pulu vaxtında çatdırmaq idi. Və yaxud maliyyə naziri olsun. Bunların hər hansı bir formada regional kimliyi yoxdur. Onlar hakimiyyətin içərisində oyun qaydaları ilə qırmızı xəttin içinə salınmış fiqurlardır. Onların regional mənsubiyyətinin heç bir dəxli yoxdur. Təbii ki, mənim zaman-zaman onların əksəriyyəti ilə görüşlərim olub. Yəni indiki zamanlarda. Amma hər hansı bir formada əməli yardımlar bir tərəfə qalsın, mən hərdən deyirdim ki, mane olmasalar yaxşıdır. Amma bu axırıncı proseslərdə bunlar iş birliyində oldular, yəni əksinə, əks olan cinahı körükləyib, meydana atıb murdar edirdilər. Bunlar murdar elədilər o baxımdan. Yəni “Borçalı” Cəmiyyətinin sədrliyindən Zəlimxan getsin. Biz də dedik ki, sənə veririk.

– İndi o məsələ tam həll olundu? Qarşı tərəfdəki “Borçalı” Cəmiyyəti nə oldu? Onlar da “Borçalı” Cəmiyyəti qurmuşdular, hətta, deyəsən, qeydiyyatdan da keçirdilər.

– Bəli, qeydiyyatdan keçirdilər. İndi o sualı mən də verirəm. Haradadırlar, görəsən? Noldu? Asan iş idimi? Elə bilirdilər ki, asan idi. Zəlimxanın elədiyi fədakarlıq, özümə görə demirəm, yüzdə birini eləmək gücündə deyildilər axı. Bunlar hazır bir şey istəyirdilər ki, yuxarıdan, boxçadan tökəcəklər, bunlar da daraşıb yeyəcəklər. Gürcülər də istifadə elədilər. Azərbaycan şəbəkəsi bizə qarşı gürcülərlə eyni platformanı bölüşdülər. Bir millət öz millətini açıq satıb xəyanət edirsə, ondan ağıllı adam istifadə eləyir, sonra tullayır. Yəni onu yanında saxlayıb özünün adına, imicinə bir zərər eləmir. Elədilər, qəhrəman kimi təqdim olunan adam indi burada qalıb. “Zəlimxan nəsə edib, ona görə buraxmırlar”, – deyən adamın indi özünün quyruğu qapı arasındadır, gedə bilmir Gürcüstana. Sən bu xəyanətə qol çəkdinsə, sən mənə necə dost ola bilərsən? Sən Azərbaycan-Gürcüstan dövlətçiliyinə necə dost ola bilərsən? Sən kifayət qədər boy atan, sağlam bir təşkilatı dağıdıb imicini zədələyirsən. Sədr oldun, baş üstə, səni qəbul etdilər qubernator səviyyəsində. Biz də dedik, getdi bunlar. Hara gedirlər? Gürcüstan qoydu burda. Dedi xoş getdin. Və ya Türkiyədən bizim vasitəmizlə “qarapapaq” adı ilə gələnlər. Türkiyədən gəliblər, deyirəm, ola bilməz, amma bunların qafaları o qədər xəstədir ki, bunlar sən demə, paraya-pula gəliblər. Sonra da balaca bir məmurun hiyləsinə düşürlər. O da aparıb bunları hətta “qarapapaq” adı ilə müqavilə imzaladır. Müqaviləni imzalayandan dərhal sonra 6 nəfəri qoyur sərhəddin o tərəfinə. Mən onlar haqqında yazmışam. Onlara yazmışdım ki, “abim, siz yanlışlıq yox, xəyanətin içərisindəsiniz, xəbəriniz varmı? Siz insanları 100 manatla oynadırsınız, amma onların gözləri görür. Mən gürcü ilə imzaladığınız bir müqavilənin faydalı olacağına inansam, əl çalaram. Amma gürcü səni istifadə edib, sonra da zibil yeşiyinə tullayacaq.” Atdılar və zibil yeşiyinə tulladılar. Qalıblar indi bağıra-bağıra. Sonra da deyirlər, necə olur gürcü balacadır, amma işləri belə rəvandır. Deyirəm, qardaş, sən ayrılan pulları qarnına-mədənə verirsən, o isə yola verir. Fərqimiz var. “Borçalı” Cəmiyyətinin nəyi varsa “yola” verir, bizim yeri gələndə mədəmiz yadımızdan çıxır. İdarə Heyətinin üzvləri buradadır, bir də götürsən, “cibinizdə nə var” deyə soruşuruq. Bəzən istismar edirəm onları. Yəni qardaş, sən əl qoymasan məmləkət sənin olmayacaq. Yəni sən sahiblənməsən, bu dövləti əlindən alarlar.

Bizim getdiyimiz yol bir az da ruhani bir yoldur

– “Borçalı” Cəmiyyətini öz imkanlarınızlamı saxlayırsınız?

– Öz daxili imkanlarımızla. Üzvlərin daxili imkanları və fədakarlıqları ilə. Sizin kimi dostların dəstəyi də qatqıdır və fədakarlıqdır. Elə nüfuzlu insan elə söz deyər ki, aforizmə çevrilər. Və o artıq bizim üçün qida mənbəyi rolunu oynayır. Bizim də qazancımız odur. Elim qidalansın, elim güvənsin. İnsanların özləri yazırlar artıq ki, bu il “Elat”a gedəcəyik. Qazancımız odur ki, bu məsələ bütün kəndlərdə, xeyir və şərdə müzakirə olunur. “Niyə buraxmırlar?”, “niyə qarşısını kəsirlər?” – insanlar danışırlar bu barədə. Mən hələ 2009-cu ildən bəyanatımı vermişəm: “Nə qədər buradayam, bura çirkli kapital girməyəcək.” Bura könül birliyidir. 3 il keçib. Bu 3 ildə biri dənə gəldi, dəni tapa bilmədi, getdi. Heç nə demədik. Biri karyeraya gəldi, tapa bilmədi, getdi. Olsun, “Elat” dastanı ətrafında nə qədər Zəlimxanın haqqı var, o qədər də bu yolda olanların haqqı var. O “Borçalı dastanı”nda da hər kəsin haqqı var, kiminsə bir kəlmə sözü varsa, o da var. Hətta mənə qarşı qatı barışmaz, kinli bir münasibətdə olan bir adamın da – o qədər incə yanaşmışam ki, onun sözü olduğu kimi qalsın. Bu, yazılan bir tarixdir. Bir zamanlar yada düşəcək, istifadə olunacaq. 15-20 ildən sonra o kitab bir mənbə olacaq. O baxımdan, bizim getdiyimiz yol bir az da ruhani bir yoldur.

– Mən düşünürəm ki, Borçalıdan çıxan iş adamları və zənginlər bu cəmiyyəti daha da inkişaf etdirməlidir.

– Çox ciddi problemlərimizdən biri də odur. Səməd Qaraçöpün bir şeiri var. Qısa məzmunu belədir ki, şərəf arxasınca düşür insanlar. Gedir, gedir, görür ki, pulu yoxdur. Hansısa pullu adam da gedir, görür ki, şərəfi yoxdur. Obrazlı götürəndə belədir. Mən hərdən pullu adamlarımıza deyirəm, içinizdə qeyrətlisi varmı, elə yer var ki, el-obaya xərclənən 100 manat boş yerə xərclənən 10.000 manatdan xeyirlidir. Mənim yanımda elə adamlar olub ki, bir “paçka” yüzlüyü cığıltılı səslə oxuyan bir müğənniyə göndərib ki, bu mahnını bir də oxu. Toyda idik. Dedim, sən xəstəsən, naxoşsan, a kişinin oğlu, sən pulu o cığıltılı səslə oxuyan müğənniyə verməklə nə demək istəyirsən? Hörmət qazanmaq istəyirsən? Hörmət etdiyim də bir adam idi. Dedim, hazırladığım layihələrim var – bulaqlar. O bulağın birini bir kəndə çək. Adını da üstünə yaz ki, bulağı filankəs çəkib. Biz də sənin reklamını edək, tarixə düş də. Baxır ki, bulaqdan su axacaq, nə xeyri olacaq ona?

– Deyir, “sən allah, məni siyasətə qatma”, eləmi?

– Bu dərəcədə siyasətdən qorxmaq yaxşı deyil. Bu, Azərbaycan insanına vurulan öldürücü bir xəstəlikdir, virus kimi yayılıb. Siyasətdən qorxutmaq, siyasətdən iyrəndirmək, ümummilli problemlərdən, Qarabağdan aralamaq – imperiya siyasətində zaman-zaman bu, olub. Onun da ağrısını indi biz çəkirik.

Gürcüstanın xoşbəxtliyi Azərbaycan, Türkiyə və Türk Dünyası ilə bağlıdır

– Rza Rzayev soruşur: “Niyə “Borçalı” Cəmiyyətinin sədri naxçıvanlı, Qərbi azərbaycanlı, bakılı, şirvanlı yox, Borçalıdan seçilməlidir? Sizcə, bu, cəmiyyətin fəaliyyətinə mənfi təsir etmir ki?”

– Mən çox istəyirəm ki, elə olsun. Bizdə vətəndaş cəmiyyəti o həddə qədər inkişaf eləsin ki, Azərbaycanın hər qarışı hər birimiz üçün müqəddəs olsun. Biz insanları Qərbi Azərbaycandan qovanda, yüz cür şəbədə qoşurduq. Düşmən qoşdururdu. Hətta Qarabağ, Vətən savaşında könüllülər filan yerdəydi, filankəs tora saldı deyərək, bu təbliğatı aparanları biz gördük. İndi Diaspora Komitəsinin sədri cavan bir oğlandır – Fuad Muradov. Çox istərdim əvvəlki xətaları təkrarlamasın. Yəqin bu yaxınlarda onunla görüşüm də olacaq. Fikirlərimi özünə də bildirəcəm. Buyursun, meydan onun əlindədir. Bizim üçün nə lazımdır? Millətimizin və ümumi regionun maraqlarını təmin edəcək bir platforma qurulmalıdır. Bizə bu 3 bayrağı çox irad bildirirdilər – 5 xaç və Türkiyə, Azərbaycan bayrağı. Çox yazılar yazdılar, amma biz uzun müzakirələrdən sonra onu qəbul etdik. Siyasi bir iş idi bayraqların yanaşı durması. Bu, çox düşündürücüdür, bunu görən insan düşünəcək: “Nə var görəsən burada?” Burada Ermənistan və Rusiya bayrağı yoxdur. Türkiyə-Azərbaycan-Gürcüstan. Sonrakı etap nədir? 2012-ci ildən başlayan layihələrdə eynilə bizim düzdüyümüz kimidir – Azərbaycan-Gürcüstan-Türkiyə. Protokolda da elədir. Deməli, biz də nəsə bilirik. Biz də bilirik ki, burada Azərbaycan bayrağı birinci olacaq. Gürcüstan Azərbaycan üçün ikinci olacaq, çünki bu, strateji bir tərəfdaşlıqdır. Bizim Avropa və dünya ilə əlaqələrimizin memarı isə Türkiyədir. Bu bağlantını qurduq. Saakaşvilidən sonra isə gürcülər də dəyişdi. Babalarımız bizi başqa istiqamətə aparırdılar, amma görünür, Gürcüstanın daha gözəl xoşbəxtliyi Azərbaycan, Türkiyə və Türk Dünyası ilə bağlıdır. O da bunu elə-belə havadan demədi. Konflikt zonasından çıxmağın ən gözəl yolu bu coğrafiyada gözəl və zəngin bir Gürcüstan yetişdirməkdir. Onun kültürünə dəymədən bir yerdə daha gözəl ola bilərik. İri kommunikasiya xətlərini Ermənistandan keçirə bilərik. Bir zaman elə layihələr də var idi. Onlar təcavüzdən imtina edə bilsəydilər, böyük məmnuniyyətlə orada Ermənistan bayrağı da ola bilərdi. Ermənistan təcavüzkardır və özü üçün də quyular qazıb. Amma Gürcüstan bizə bunu etmədi. Gürcüstan bizimlə strateji tərəfdaşlığı bu və ya digər formada – müəyyən kənaraçıxmalar olsa da – qoruyub saxladı.

– Elmidar Əliyev soruşur: “Siyasətdən imtina edib idmana qayıtmağı düşünürmü?”

– Bir dəfə ağsaqqallardan bir dedi ki, a bala, nə var, nə yox. Dedim, ay Camal müəllim, heç kim mənə demədi ki, al bu konfeti ye, əksinə, hərə gətirib çiynimizə bir yük qoydu. Suala gəlirəm, idmana qayıdışla bağlı bir ara böyük bir kampaniya oldu. Məşqçilərimiz “yenidən geri dönün” dedilər. Görüşdük. Bir-iki görüş oldu. Məni şirnikləndirdilər ki, Sambo batır, gəl. Sonra mən bunu sosial şəbəkələrdə yoxladım. Çox maraqlı bir şeydir ki, bəlkə də statuslarıma ən maraqlı rəylər o zaman gəldi. Ki, getmək, yəni qayıtmaq lazımdır. Azərbaycanı samboda Avropa çempionu, Avropa rekordçusu, dünya rekordçusu etmişəm. Azərbaycanda Avropa çempionatının təməlini mən qoymuşam. Yəni ilk Avropa çempionatının yarışlarını mən keçirmişəm burada, həm də qatı müxalifətdə olan vaxtlarımda. Beynəlxalq Federasiyanın vitse prezidenti vəzifəsinə qədər yüksəlmişəm. 10 illik bir tarix də orada yazılıb və o tarix çox şərəfli bir tarixdir. Düşünürəm ki, 10 ildən sonra qayıtmağım mümkün olar. Mənim burada da 10 ilim keçir, artıq 9 ili keçdi. Əsas odur ki, biz hakimiyyətin dinc və demokratik yolla dəyişməsinin əsaslarını qoya bilək. Bu, o demək deyil ki, buradan da qurtardıq, böyük siyasət də yoxdursa, Zəlimxanın məşğuliyyət sahələri olmayacaq, yox, var. Kifayət qədər boş yerlər var ki, sadəcə fədakarlıq edib gedib çalışmaq lazımdır.

– Tural Əliyevin bir sualı da var: “Dini görüşünüzü öz dilinizdən eşitmək istəyərdim.”

II hissənin sonu

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin

1.5K dəfə oxunub

GÜNDƏM / MANŞET / QAYNAR QAZAN / XuralTAC

“Qaynar Qazan”da Zəlimxan Məmmədli (I hissə): “2003-cü ildə müxalifət İlham Əliyevi milli platformaya gətirməli idi”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 17 Avqust 2018

Zəlimxan Məmmədli Elçibəyə xəyanətdən danışdı: “Elçibəyin namizədliyinə əngəl olan hər kəs mükafatını aldı”

Əvəz Zeynallı

“Qaynar Qazan”

Borçalı sadəcə bir məhəllə deyil…

I hissə

– “Qaynar Qazan”da bugünkü qonağımız “Borçalı” Cəmiyyətinin sədri Zəlimxan Məmmədlidir. Zəlimxan Məmmədlinin Azərbaycan cəmiyyətində siyasi kimliyi də var. Amma son illər ictimai işlərlə daha çox məşğul olur. Bütün hallarda bu gün Zəlimxan Məmmədli ilə “Qaynar Qazan”da daha başqa suallar ətrafında danışacağıq. Zəlimxan bəy, “Qaynar Qazan”a xoş gəlmisiniz.

– Sağ olun, bəy, siz də xoş gəlmisiniz.

– Yeni ofisiniz mübarək.

– Açılışı sizinlə eləyirik, ayağınız sayalı olsun.

– Yeni bir ofis kirayə eləməklə yeni bir fazaya keçilir, fəaliyyətin növbəti mərhələsinə başlanılır, eləmi?

– Hər halda mən geniş adam deyiləm – özüm naturamı deyim. Həmişə nikbinəm və bir zirvə götürürəm özüm üçün. Lap bu, adi bir iş olsun. O zirvəni fəth etmək lazımdır. Əvvəlcə zirzəmidəydik, biz bir az yuxarı qalxdıq. Amma həm də dünya dəyişir, şərait dəyişir. Və “Borçalı” lahiyəsi nə qədər ictimai bir iş hesab olunsa da, hesab edirəm ki, böyük bir siyasi işdir. Biz itirə-itirə gəldik, nəhayət, bir yerdə dayanmaq lazımdır. Ağrısını çəkirik. Şairlərimiz Zəngəzurdan, Vedibasardan, Göyçədən şeirlər yazırlar, sonra ağılar deyirlər. Daha sonra yaddan çıxır. Biz deyirik ki, onlara dərs olsun ki, Borçalı sadəcə bir məhəllə deyil, həm də minillərlə babalarımızın yaşadığı bir Türk oylağıdır. Türk ruhunun hakim olduğu bir coğrafiyadır və onu qorumaq lazımdır. Bu yeni ofisimiz bu ideyaların gerçəkləşməsində yuxarıdan-aşağı baxmaq imkanı yaradır. Keçmişə, Azərbaycana, 100 il bundan qabağa, itirdiklərimizə, qazandıqlarımıza baxmaq imkanı yaradır. İndi çoxları üçün xırda görünən bu məsələdə fədakarlıq etməyə dəyərmi, dəyməzmi, bəlkə “böyük siyasət” deyilən bir şey var, “Zəlimxan orda olsa yaxşıdır”, – deyə suallar da olur, hətta bəzən çox ironik yanaşanlar da olur, bəyənməyənlər də olur, bir az bunun fəlsəfəsini açmaqda zorlanan zehniyyət də olur. Yəni diqqət mərkəzindəyik ki, “bu orada nə edir?” Hər halda, bu ofisimizi kirayələməyin də kökündə o durur ki, yol davam edir və o qadağa, bu baxışlar, tənqidlər – bunların heç biri təsirsiz deyil. Tarixdən gəlinən nəticə odur ki, sahiblənməsək, sahiblənirlər. Olmasa da, əlimizdən alırlar. İtirib axtarmırıqsa, bizlik olmur. Bu, məişətdə də, həyatda da, böyük siyasətdə də belədir. Biz hələ dünən Qərbi Azərbaycanı itirmişik, axtarmaq da istəmirik. Və o da sənə veriləsi deyil. Onu alan da oradan çıxıb gedəsi deyil, “bağışlayın” deyəsi də deyil. Ev eşqin olarsa, sahiblənmək duyğusu ortaya çıxarsa, oradan tutunmaq istəyib, “mənimdir” deyə hayqırarsansa, hətta burada bir az qan da tökərsənsə, bu, sənin ola bilər. Yoxsa elə-belə sənin olası deyil.

Bilirsiniz, bu ofisimizə ilk ayaq açan sizsiniz. Hələ ki, bəzi təmir işləri görülür. Girişindən çıxışına qədər səliqəli olmalıdır. Çünki bura bir milli dava ocağıdır. Bu ocaq bütün hallarda çox səliqəli olmalıdır. Artıq danışmaq da olmaz. Yasaq qoymuram, amma bura gələn adamlar mənən zəngin adamlar olmalıdır. Bu ocaqda hədəf mənim cibim və ya mənim kariyeram deyil, bir başqasınınkı da deyil. Burada millətimizi, onun əhəmiyyətli bir kəsimini, hələ ki Azərbaycan folklorunu, kültürünü özünəməxsus notlarla zənginləşdirən, həm də dilimizdə çox gileyləndiyimiz ərəb-fars sözlərini türk sözləri ilə əvəz edən bir ocaq var. Borçalı ocağını, onun ruhunu, coğrafiyasını yaşatmaq, yəni itirməmək lazımdır. O baxımdan, bu ocağa yaxşı insanlar gəlib-gedəcək. Ayağınız sayalı olsun.

5 dəfə mandatımı ləğv ediblər

– Amin. Borçalı çox ağır bir problemdir əslində və digər ölkələrdə qalan əsir yurdlarımızın hamısı itirilib. Dərbənd Rusiyada qaldı, itirildi. Siz demiş, itirib-axtaran da heç yoxdur. Sonra Ermənistanda qalan Göyçə, Zəngəzur və başqa torpaqlarımız itirildi. İndi kənarda qalan ən önəmli torpağımız Borçalıdır. Onun da başının üstündə zaman-zaman dumanlar əsib. İstəyirəm bu məsələnin mahiyyətindən danışaq. Siz həm də böyük siyasətdə idiniz. Böyük siyasətdən Borçalı məsələsinə bilərək getdiniz, yoxsa sizi itələyib sıxışdırdılar, ona görə ora getdiniz?

– Bəy, siyasət elə bir şeydir ki, biz toxum əkdik ki, bu cücərsin, sonra bar versin. Qoymurlar. Biri suyunu kəsir, biri dərmanını vermir, alaq otları basır, ziyanvericilər gəlir, qonşunun bağ heyvanı girir bostana, dağıdırlar, bar verməyə qoymurlar. Yəni siyasət obrazını götürəndə belə deyərdim ki, bizim Azərbaycan mühasirəyə düşüb. Hətta millətin boy verməsinin ən böyük dərmanı Məhəmməd Əmin Rəsulzadə xəttidirsə, müsavatçılıqdırsa, rəsmi səviyyədən tutmuş qıraqdan ərazimizə göz dikən də, işğal edən də onu təqib edir. Ona görə ki, o, millətin xilas yoludur və hər tərəfdən təqib olunur. Bir müddətə qədər onlara qarşı durduq, sadəcə siyasətdə o təməllər ki var, iki üstəgəl iki dörd edir, məchul deyil. Bəzi hallarda, iki üstəgəl iki doqquz deyirlər və bunun üstündə də çox israrlı olanda məntiq qoyursan. Yəni burada qatığın ağlığını sübut eləmək lazımdır. Görürsən ki, o da zorlayıb “sən niyə qatıq ağdır dedin, bu qaradır” deyəndə artıq baxırsan ki, siyasi termindən çıxdı bu. Buradakı normal yanaşma da deyil, primitiv yanaşma da deyil, artıq xəstə təxəyyülüdür. Və ona da boy vermək üçün müəyyən dava-dərmanlar vuranda baxırsan ki, insan simasını itirir. Ya bunu öldürməlisən, ya da özün getməlisən. Yəni mən bir az siyasətin içində mütləqləşdirdiyim bir şeylər var. Mənəviyyat və siyasət bir yerdə uyuşar, uyuşmaz deyirlər. Biri deyir, yox, praqmatik siyasətdə uyuşmaz, nə mənəviyyat, bas keç. Amma mənim düşüncəmə görə, öz fikrim belədir ki, bu ikisi yanaşı olanda millətə fayda verəcək, yox, bunlar ayrılsa millətə fayda gəlməyəcək. Mən də kariyerist deyiləm, yəni özüm üçün buranı bir kariyera yeri, mənfəət əldə eləmək, bu gün millət vəkili olmaq, sabah filankəs olmaq niyyətində deyiləm. Zamanında millət vəkili seçilmişəm də, üstündən 5 dəfə mandatımı ləğv ediblər, birində rəsmi, digərlərində saxtakarlıqla ləğv olunub. Təkliflər-filan da olub, onu, bunu edərik deyiblər, mən bu ikisinin vəhdətdə saxlanılmasının tərəfdarı olmuşam və bu gün də eləyəm. Bir insan kimi mənim də quruluşum elədir. Ola bilər ki, özünü iri hesab edən bir siyasətçi mənə yuxarıdan-aşağı baxsın ki, “bu nə danışır, sənin yerin siyasət deyil”. Amma hər halda, fayda verəcək məkanı orada görürəm ki, bunlar vəhdətdə getməlidir. Mən fayda vermək üçün siyasətdəyəm. Yəni siyasət başlayanda mən Bakıda kəndimizin maddi imkanlarına görə, ən imkanlılarından biri sayılardım. Burada müəyyən məsələlərə görə mənə müraciət edərdilər. Yəni maddi məsələ deyil, evim-eşiyim, maşınım, bağ yerim var idi. Amma sonra baxırsan ki, vətən savaşında bir maşın silah da almışam, silah da göndərmişəm. Yəni formalaşmasında rollarımız olub, heç vaxt dilimizə gətirməmişik, birinci dəfədir ki, burada gedir. Yəni bu, o deməkdir ki, ona qida verməsən, bar verməyəcək. Fikirləşirdik ki, millət bunu istəyirsə və bu da səndə varsa, bunu verməlisən. Amma sonra siyasətdə təməl olaraq ideoloji təmərküzləşmə getmədi. İdeoloji sistemləşmə pozuldu. Artıq eqolar gəldi, fərdlərin hikkələri gəldi. Və bir zamanlar gördüm ki, artıq bu, siyasət deyil, başqa bir şeyə oxşayır. Elə həmin ərəfədə aydınlarımız, ziyalılarımız dəvət elədilər, “a bala, gəl otur, söhbət eləyək, mətbuatda tənqidlər eşidirik”-filan. Yadınızdadırsa, bir az da əleyhimə gələn şəbəkə böyük idi, “sənin adın var, sanın var, əslin, nəslin var, gəl elə buna rəhbərlik elə. İcra başçısı-filan olmusan, imicin var”. Və o bir az diqqətimi çəkdi. Mənim dinc durmaq imkanlarım yox idi. Siyasətdən getməyi də düşünmürdüm. Bəydən sonrakı qurultayımızda hətta sədrliyə iddia qoydum. O iddianın kökü yanlışlara etiraz, protest idi. O etirazlar gerçək istəyim deyildi. Sadəcə, diqqəti buraya yönəltmək istəyirdim ki, bizim problemlərimiz var. Məsələn, bizim cəbhənin missiyası bu deyil, bu vəziyyətdə olmalı deyilik, bu təşəbbüsü götürməliyik. Yəni belə lahiyələr, təkliflər eləmişdim. Amma bu ziyalılar bir növ saqqızımı oğurladılar. Rəhmətlik Camal Mustafayev orada öndər olanlardan biri idi və mən ora getməyimdən peşiman deyiləm. Doğrudan da, ciddi təlatümlü bir Borçalının səsi indi çox yerlərdən gəlir. Yəni bizim hədəfimiz orada döyüş, möcüzələr yaratmaq deyildi.

Borçalı Göyçənin taleyini yaşasa

Ən azı, ictimai rəyi, diqqəti problemə yönəltmək idi. Azərbaycanlı insanın Borçalının nə olduğunu bilməsi idi. Hələ də bu Azərbaycanın içində çox çalışmaq lazımdır. Azərbaycan aydınları, elit təbəqəsi bilsin ki, orada belə bir torpaq var. Azərbaycanın kənarında strateji əhəmiyyət daşıyır. Dövlətlərin münasibətini tənzimləyən bir yuvadır. Bura sadəcə insanların yaşadığı bir coğrafiya deyil, Borçalının ayrı bir siyasi mahiyyəti var. Mən cəsarətlə deyirəm ki, Borçalı Göyçənin taleyini yaşasa, hər halda yaşamayacaq, bir əminliyim var ki, Azərbaycanın dövlətçiliyinin gələcəyi ciddi şəkildə təhdit altına düşə bilər. Oraya yolumuz da, ruhumuz da bağlanar. Çox şeylər var ki, Qərbi Azərbaycan, Borçalı Azərbaycanın mənəvi dünyasını qidalandırır. Dərbənd təməl idi, Dərbəndi aldılar və unutmağımızdan da istifadə etdilər, “Dərbənd artıq bizim deyil” deyərək artıq onu düşünmürlər. Hərdən Borçalı Cəmiyyətində o məsələni gətirəndə “Dərbəndin Borçalıya nə dəxli var?”, – deyirlər. Çox böyük dəxli var. Və biz Qərbi Azərbaycana müdaxilə edəndə, hətta Qərbi Azərbaycandan böyük siyasətçilər “sən kimsən, bizim bostanımıza girirsən” deyirlər. Borçalı o baxımdan Azərbaycanın dövlətçiliyinin və regionda, ümumiyyətlə, Cənubi Qafqazda tarazlığın təmin olunmasının açarlarından, qüvvələrindən biridir. Etnik faktor var, dini faktor var, mənəvi və kultural faktorlar var. Çox ciddi faktorlar var ki, o coğrafiyanın qida mənbəyidir. Fikir verin, Qarabağda, Qərbi Azərbaycanda kompakt olaraq birlikdə məskunlaşmağa qoymurdular. Çünki o kültürü yaşadacaq. Dağıtdılar və 70-ə qədər rayona dağılıblar. Bir-iki nəsildən sonra artıq bir növ milli Azərbaycan dövlətinin o regionunun içərisində assimilyasiya olunurlar. Onun kültürəl, təməl özəllikləri sıradan çıxır. Dil quruluşu, türklük, türk ruhu sıradan çıxır. Bunu Dağlıq Qarabağda edirlər. Yadınızdadırsa, Qərbi Azərbaycandan deportasiya olanda, hətta kəndi kəndə dəyişmək məsələləri az yerdə baş tutdu. Əksər halda onu dağıtdılar. Bunların hamısı böyük bir siyasətdir. Mən demirəm ki, bunu Məmməd, Həsən elədi. Böyük güclərdir və bunlar türk ruhunu öldürmək üçün hesab edir ki, sazımız Kəlbəcərdədir, Qərbi Azərbaycandadır, Borçalıdadır.

Harada qədim Dədə Qorqud ruhunu saxlayan dialekt varsa, oranı dağıdırlar

Bu, bizim gözümüzün qabağında baş verir və bunu bu cür əsaslandırıram ki, məşğul olduğum sahə ümumi Azərbaycan probleminin tərkibi, mərkəzlərindən biridir. Bu, sənin problemindir, Əvəz Zeynallının problemidir, hamımızın problemidir. Qazaxlıların yığılıb sadəcə qazax problemini həll etməsi gülməli gələr. Azərbaycan var, dövlət var, mərkəzi aparatı, icra hakimiyyəti var. Bir kəndində müəyyən yardımlar edə bilər, bu, ayrı şeydir. Amma Borçalı ilə bağlı tamamilə fərqli bir şeydir ki, biz bir mərhələ üçün Borçalının problemini, mahiyyətini, Azərbaycan cəmiyyətinə, Türkiyə vasitəsilə hələlik türk dünyasına tanıtmaq üçün müəyyən lahiyələr həyata keçirmişik və buna davam edilməli, çox iş görülməlidir.

– Zəlimxan bəy, mən belə başa düşdüm ki, siyasətdən elə problemlər olmasaydı, hər iş rəvan getsəydi, siz heç “Borçalı” Cəmiyyətinə gəlməyəcəkdiniz.

– Anklav olaraq Zəlimxan Məmmədlinin fədakarlığı, onu da bilirəm ki, siyasi proseslər həll olunmamış effekt verəsi deyil. Anklav olaraq Borçalının xoşbəxtliyi Azərbaycanın xoşbəxtliyinin içərisindədir. Ola bilər ki, dağ da, dərə də qurarıq, məktəb də qurarıq, amma bu Azərbaycan Allah eləməmiş, türkçü olmazsa, heç nə olmaz. Sadəcə bir yuva olar ki, o yuva qaynayar. Bir müddət fədakarlık edər, o baxımdan, Azərbaycan və onun siyasi sistemi, ciddiliklə o dediyimiz xəstəliklərdən aşınmalıdır, qurtarmalıdır, ələnməlidir, yenilənməlidir. Təsir əks təsirə bərabərdir, adekvatlaşmalıdır. Elə döyürlər, biz də başımızı salırıq aşağı, demək olar ki, köhnə qvardiya yorulur, görürsən də tədbirlərimizdə. Eyni, monoton durumdur. Amma çox şeylər dəyişib ki, çox şeylər də dəyişməlidir və təbii ki, Azərbaycan siyasəti yeniləşməsə, modelləşməsə, düzəlməsə, ayaq üstə durmasa, Borçalı və o məsələdə digərləri haqqında da nəticə əldə olunmaz.

Mənim layihəm aparıcı olsaydı, indi fironlaşma olmazdı

– Tural Əliyev soruşur: “Zəlimxan bəy, KXCP-nin son vaxtlar fəaliyyətinin zəifləməsi sizcə, nə ilə əlaqədardır? Siz KXCP sədrliyinə namizədliyinizi irəli sürəcəksinizmi?”

– Təbii ki, bu, dediyim məsələ idi. Mən hakimiyyətin içində idim. Ali Məclisin sədri idim.

– Siz ora hələ üzvsünüz?

– Üzvəm, bəli. Mən sədaqəti çox xoşlayıram, bəy. Yola da sədaqətliyəm, amma mənim “Borçalı” Cəmiyyətinə getməmişdən əvvəl başqa fikirlərim də var idi. Amma təməlli olaraq siyasətdə idi. Yəni mən boş olaraq çəkilim gedim, elə deyil.

– Demokratiya yoxdur onda, belə çıxır ki.

– Əlbəttə.

– Sizin fikirləriniz olub, partiyada da bu olub yəqin ki.

– Həm o olub, həm hüquqi qərarların qəbul olunmasında kollegiallıq zahirən görünə bilər. Amma eyni zamanda elə şeylər baş verib ki, mən fikirləşirəm və bu gün də o iddianın üzərindəyəm ki, o layihə aparıcı olsaydı, indi fironlaşma olmazdı. 2003-cü ildən, bəy rəhmətə gedəndən sonra, Müsavat partiyası ilə həm vahid namizəd, həm də vahid komanda prinsipi ilə ümumi seçki qərargahına Arif Hacılı ilə mən rəhbərlik etmişəm. Ondan sonrakı dönəmdə, meydan bizim idi. Və o saxtalaşdırmalar oldu, udduq, o, öz yerindədir. Ona da protokol vermək, bunu iddia eləmək üçün əsaslarımız var. Amma həmin ərəfədə mənim düşüncəm bu idi ki, İlham Əliyev gəlib prezident olur, həm də bilirik necə olur. Amma bütün hallarda mənim üçün o, Heydər Əliyevin oğludur. Onun dədəsi Moskvanın məktəbinin bütün “orasını-burasını” da bilir. Və hətta dədəsinin Moskvadan Naxçıvana sürgün olunmasının – Şevardnadze ilə bu ikisi sürgün olunmuşdular. O sürgünün ətrafında Kremlin iddiaları, maraqları vardı. Yəni Azərbaycanda milli qüvvələrin qarşısına bunlar çıxarılırdı. Gürcüstanda da Şevardnadze faktı mühim rol oynadı. Qamsaxurdiyaya baxış birmənalı deyil. Qara piar üzərində onun obrazı formalaşır, amma o da milli dövlət qurmaq istəyir. O da milli gürcü dövlətini qurmaq istəyirdi. Hər ikisinin qarşısında Moskvanın yetirməsi durdu – Şevardnadze və Heydər Əliyev. Amma onun keçdiyi məktəb – KQB məktəbi o qədər mükəmməldir ki, bəlkə də zombiləşmiş müəyyən şeylər var ki, sən onu oradan alıb bura gətirəsən, bu mümkün deyil. İlham Əliyevin, xəyalpərəstlik deyirlər buna, amma düşünürdüm ki, təzə-təzə oturuşmamış, 2003-cü ildəki prezident seçkilərindən sonra məhz aktif 100.000-i ortaya çıxara bilən müxalifət, vahid bir güc mərkəzi vardı. Güc mərkəzi daha praqmatik yanaşaraq buna yaxın getməli idi. Gedib onun yaxasından tutub onu milli platformaya gətirməli idi.

– Müxalifət getmədimi?

– Yox, getmədi. Ondan sonra bir müddət asma-kəsmələrdən sonra artıq hərə öz oyununu oynamağa başladı.

– Deyirsiniz ki, 2003-dən sonraki o hadisələr olmamalı idi mi?

– Olmaya bilərdi. Mən, məsələn, layihə təşkil elədim o ərəfədə. O layihə ciddi şəkildə müzakirə olundu. Aktifləşmədən qarşılıqlı etimada doğru bir lahiyə. Yəni qütbləşmənin Azərbaycan cəmiyyətinə ziyanının fərqində idim. İndiki etapda bu cavan oğlan hələ o məktəbi keçməmiş varislik prinsipi ilə gəlir, onu çəkib bu düşərgədə işlətmək olardı, olmazdı? Bəlkə də bundan daha pis ola bilərdi.

– Yəni deyirsiniz ki, müxalifət İlham Əliyevə doğru getsəydi, İlham Əliyev əl uzadardı?

– Uzatmasa da, hər halda, məsuliyyət onun üzərində qalardı.

– Deyəsən, o vaxt İlham Əliyev dialoq təklif eləmişdi.

– Yox, bəlkə də o təklif elədi, amma öz maraqlarına uyğun şəkildə. Artıq çeşitlədi, kimlərlə getmək olar, oyunlar başladı. Həmin oyunlarda bizim verdiyimiz platformaya alternativ olaraq cəbhənin birləşmə layihəsi yuxarıdan gəldi. Etimad lahiyəsi partiyanın içərisində səs çoxluğuyla keçdi. Sonra üstündən xətt çəkdilər, keçmədi. Hətta o layihə keçsə, gərək kiminsə meyitinin üstündən keçəydik. Və təbii ki, artıq yaradıcı yanaşma yoxdur. Keçərdi, lap müzakirə eləyərdik, təkliflərimiz gedərdi, siyasi müxalifəti yığardıq. Biz etimad ideyasının tərəfdarıydıq. Hər halda indi də gec-tez Azərbaycanda ya qanlı inqilab, ya da etimad mühiti olmalıdır. Ortaya gəlməlisən və bir qərar qəbul eləməlisən. Yəni bilmirəm, bundan başqa alternativ yollar varmı? Həmin ərəfədə cəbhənin içərisində birləşmə oyunu gəldi. Məsələn, yurdçular öz oyununu oynadı, Qüdrətgil öz oyunlarını oynadılar.

– Bir yerdə idiniz, deyəsən, Qüdrət Həsənquliyevlə?

– Yox, onlar artıq ayrılmışdılar, hətta partiya qururdular, proses içəri gedirdi.

– İndi dediniz yadıma düşdü, bu hadisələrdə özünüzü nədəsə günahkar hesab edirsinizmi?

– Qabağa getsək, deyir, “çoxluq qərarı qəbul edibsə, tabe olmalısan” prinsipidir. Amma 1998-ci ildə tarixi bir şans məhz bizim partiyanın içərisində çoxluğun qərarı ilə bir tarixi prosesin qarşısı alınıb. Əbülfəz Elçibəy və Heydər Əliyevin prezidentliyə namizəd olaraq alternativ toqquşdurma imkanları bizim öz partiyamızın içərisində səs çoxluğu ilə dayandırılıb, boykot edilib.

Boykot ideyası ona görə irəli sürüldü ki, Elçibəy namizəd olmasın

– Yəni cəbhə də istəməyib ki, Əbülfəz Elçibəy namizəd olsun?

– Boykot ideyasının 12 sentyabr mitinqindən sonra ilk xətti, təməli bizdə qoyulub. “Qanunvericilik yaxşı deyil”, “paritet deyil” bəhanələri ilə…

– Yəni boykot ona görə irəli sürülüb ki, Əbülfəz Elçibəy namizəd olmasın?

– Bəli.

– Belə bir fikir var ki, İsa bəy də yerini verməyib?

– Həmin ərəfədə o da var idi. Bir partiya olaraq iddialı idi. Zaman-zaman çıxışları olub. Çox kəskin çıxışlar olub.

– Yəni Əbülfəz bəyin öz partiyası da onun namizəd olmaması üçün boykot edib.

– Mən içində olmuşam. Hətta cəbhənin boykot qərarının nüvəsi bizim partiyanın içərisində olub. Səs verənlər də indi kifayət qədər məsul yerdədirlər.

– Səs verənlər kim idi?

– Bəlli adamlar. Hər birinin də öz partiyası var.

– 1998-ci ildir, yaddan çıxıb.

– Kiminsə yadından çıxar, amma Əvəz bəy, sənin yadından çıxmaz.

– 20 il keçib, ən azından gənclər üçün burada deyilməlidir.

– Hər halda o vaxt Əbülfəz Elçibəy komandası və sonrakı idarə heyətinin üzvlərinin əksəriyyəti partiya sədridir.

– Deyirsiniz, hər kəs mükafatını alıb?

– Əlbəttə, mən hər halda bu hakimiyyətin bir üstün cəhəti olaraq öz maraqları baxımından onlara xidmət edənlərin haqqını verir. İstər imperiyada olsun, istərsə siyasətdə.

– “Özünüzü günahkar hiss edirsinizmi” ona görə dedim ki, Əbülfəz bəyin son günlərində mənim də yadımdadır, siz dediniz ki, vəziyyət çox yaxşıdır, özü ilə danışdıq. Amma sonra məlum oldu ki, həmin dövrdə Əbülfəz Elçibəy komada olub.

– Yox, mənim ən sonuncu danışığım da o rəhmətə gedəndən 3-4 gün əvvəl olub. Birbaşa özü ilə danışmışam. Kimlər salam verib, adlarıyla demişəm. Şəxsən mən orada Əbülfəz bəyin sağlığı ilə bağlı mediaya açıqlamadan məsul idim. Və həmin ərəfədə aldığım informasiya nə idisə, onu verirdim. Yəni hər hansısa formada onu təhrif eləyim verim, bu ola bilməzdi, mümkün deyildi. Nə alınıb, o verilib. Səsi çox boğuq idi. Amma biz ən sonuncu günlərdə onun xərçəng xəstəsi olduğunu öyrəndik. Bizə immuniteti çox zəifdir-filan deyirdilər, həkimi ilə, özü ilə, yanındakılarla danışmışıq. Ola bilər, Azərbaycan cəmiyyətini məyus eləməmək üçün idi, özünün tapşırığı idi. Amma mən nə almışamsa, mediaya da o informasiyaları vermişəm.

Mirmahmud Ağa da firondur

– Bayaq fironlaşma ilə bağlı bir şey dediniz. Öz partiyanızdan danışanda da elə deyirsiniz? Mirmahmud bəyə firon demək olarmı?

– Niyə olmaz ki? Mirmahmud ağa da bir bəndədir.

– Yəni odamı fironlaşdı?

– Ola bilər ki, obraz tam o fironlardan olmasın. Amma ümumiyyətlə götürəndə avtoratizmə meylli olur. Mən dediyim olmalıdır-filan. Mirmahmud ağa da olub, digərləri də olub. Azərbaycan siyasətində o buzu sındırana mən bir təbrik yazmışdım. İsa bəy namizədliyini verməyib Arif bəy seçiləndə, nəhayət ki, partiyada da bir yeniləşmə oldu. Hər halda Müsavat partiyasında böyük fəlakətlər olmadı, ayrılan-filan oldu. O da mövcud liderin əvəzolunmazlığı imicini yaratmağın ağrıları idi. Və o mühit 3-5 nəfər tərəfindən yaradılmalı idi, iddialı ola bilər, dəyişə də bilər. Mən bu gün o imici cəmiyyətin özündə də hazırlayıram. Mən artıq bəyan edirəm ki, namizədlər də hazırlansın, gəlin. 2 il yüklədilər “Borçalı” Cəmiyyətini, amma mən 2 il təpkili idim. Hələ 10 illikdə mən getmək istəyirəm.

– Belə çıxır ki, siz növbəti seçkilərdə “Borçalı” Cəmiyyətindən gedəcəksiniz?

– Yəni mənim istəyim belədir ki, yeni nəfəs gəlməlidir. Yeni nəfəsin qarşısında təbii ki, biz də kötük olmayacağıq, yardımçı olmaq istəyirik ki, bu, işlək bir mexanizmə çevrilsin. Mirmahmud bəy də bunu çoxdan etməli idi. İsa bəy elədi, yəni partiyanın imicini itirmədi.

– Məhz indiki məqamda da İsa bəyin attığı addımların faydaları səhhəti ilə bağlı məsələlərdə-filan görünür.

– İsa bəyin sağlıq durumundan öncə də kifayət qədər aktif bir tarixi təqdim eləməyə başladı. Amma qəfildən oldu. Bizim də başımıza gələ bilər, heç kim axşam nə baş verəcəyini bilmir.

– Yəni onu demək istəyirəm ki, hətta səhhətində çıxan problemlər də partiyada bir dalğalanma yaratmadı. Çünki artıq partiyanın başqa çıxış yollarının olduğu məlumdur. Zəlimxan bəy, Klassik Xalq Cəbhəsindəki qurultaya müdaxilə edəcəksinizmi? Namizədlərlə bağlı?

– Mən qurultay nümayəndəsiyəm, amma iddialı olan namizədlər də var. Mən KXCP-nin üzvüyəm. Amma eyni zamanda partiyanın sədrliyi ilə bağlı bu vəziyyətdə hər hansı bir formada o iddiada ola bilmərəm. Onun üçün bir sıra təməllər var. Loyal keçid müəyyən olunmalıdır. İndiki sədr bu baş verənlərə xeyir-duasını verməlidir və o xeyir-duanın da üzərində durmalıdır. Daha sonra o partiyaya yeni nəfəs vermək olar. Mən düşünürəm ki, KXCP indiki durumundan daha yaxşı müstəviyə qalxa bilər. Onun imkanları da var. Mənim özümü düşünürüksə, partiya quruluşunda təməl olaraq tələb olunan 5 maddənin 3-ü varsa, 2-ni də əksik görürəmsə, mən artıq o tərəfdə olmayacağam. Mən nə zamansa bu iddiada olsam, o zaman 5 komponentlə gəlib birinciliyə iddialı olacağam və reallaşdıracağam. 5 komponent olmasa gəlib oynayaram, 1-2 manat artıq verərlər, o da mənlik deyil.

– “Borçalı” Cəmiyyətindəki sədrliyinizdən istefa verəndən sonra yenidən siyasətə qayıdacaqsınızmı?

– Gələrəm, mümkündür. Allah can sağlığı versin, adamların bəziləri 50 yaşını keçdik, nəyimiz qalıb deyirlər, amma tibb elmində, biologiyada, təsnifatda 62 yaşa qədər gənclik dövrüdür. Sən onu bilirdinmi?

– Yox.

– 62-dən 70-in üstünə qədər ahıllıq dövrüdür. Sonra 90-a qədər qocalıq dövrüdür. 90-dan sonra artıq uzunömürlülük dövrüdür. Yəni 4 yerə bölünür. Bizim hələ cavan vaxtımızdır, mən cavan hiss edirəm özümü. Yəni 40-50 yaşlar eşidəndə belə havalanıram. Yox, deyirlər ki, nəyimiz qalıbdır? Hələ hər şey qabaqdadır. Mən “Borçalı” Cəmiyyətindən istefa vermək yox, layiqli bir sədr – hamınızın etimadı ilə – seçiləcək, ictimai qurumlu fəaliyyətini aparacaq, mənim də əl-qolum açılacaq. Siyasi fəaliyyətdə olmağa zaman, sağlıq icazə verəcəksə, o iddia var.

Nazim İbrahimovun cibinə baxanlar var

– “Borçalı” Cəmiyyəti ətrafında gürcüstanlılar arasındakı təlatümlər səngidimi?

– Gürcüstanlılar arasında “təlatüm” anlayışı süni qurulmuş bir şeydir. Məsələn, Borçalını, gürcüstanlıları deyək, Azərbaycan cəmiyyəti yaxşı tanımır. Yəni onun varlığı, fəlsəfəsi, quruluşu, insan tipi həqiqətən öyrənilməli bir məsələdir. Bir qrup alim adında, amma nə alimliyində bir şey deyillər, nə də hər şeyə müdaxilə edirlər. Müəyyən mənada Nazim İbrahimovun cibinə baxanlar var.

– Nazim İbrahimov da edirdi onu?

– Onun başında duranlardan biri idi. Gürcüstandakı və buradakı şəbəkə onun dəstəsi idi. İndi tapşırığı haradan almışdılar, bilmirəm. Öz başı ora qədər çata bilərdi. Bir neçə dəfə görüşdüm və gördüm ki, bu başla heç yeni şeylər eləmək olmaz. Ondan yaxşı əyri biznes-filan qurmaq olardı. Pul silməyə yarayardı. Sağlam, keyfiyyətli bir milli-ideoloji təməlin daşıyıcısı kimi baxa bilməzdim ona. O, müəyyən mənada kriminallaşmış bir adam idi. Özü ilə söhbətlərimizdə də demişdim mən özünə. O, pul sayırdı.

– Kim?

– Nazim İbrahimov. Və onun da Gürcüstandakı şəbəkəsi lap birinci gündən əleyhimizə idi. Seçildiyim ilk gündən əleyhimə oldular. İlk boykot qərarı verən də onlar oldular, oradan – Borçalıdan. A uğurun xeyir olmasın, niyə boykot edirsən, nə baş verib? Siyasət deyil, hakimiyyətə getmirik, yaylaqda el bayramı etmək istəyirik da. Biri şayiə buraxdı, biri para buraxdı, bir qəzetdə “elat yox, elə atanlar” yazdılar. Hələ cəmi-cümlətanı bir ay deyil seçilməyimdən, atəşlər açılmağa başlayır. Bu da bunun maliyyələşdirdiyi qəzetin iki səhifəlik yazısıdır. Və bir nəfər də onun düşərgəsindən “Elat” bayramında iştirak etmədi. Bütün kəndlərimizin – 206 kəndin əksəriyyətinin ziyalıları iştirak edirdi.

– Getdikcə də böyüdü…

– Bəli, böyüdükcə də mənim üçün ciddi problemlər yaranmağa başladı.

I hissənin sonu

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin

1.6K dəfə oxunub

MANŞET / MƏTBUAT / QAYNAR QAZAN / XuralTAC

Media Klubu mətbuatın problemlərini müzakirəyə çıxardı-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 22 İyul 2018

Media Klubu Azərbaycan mətbuatının mövcud problemlərini müzakirə edir…

Media Klubu müzakirə edir: “Azərbaycan mediası niyə belə acınacaqlı duruma düşdü?”

Media Klubu Milli Mətbuat Gününün 143-cü ildönümü münasibətilə mediamızın köklü problemini müzakirə edib. Müzakirədə Media Klubunun üzvləri iştirak ediblər. Xaricdə səfərdə olan media eksperti Ələsgər Məmmədlidən başqa Media Klubunun bütün üzvləri – “Turan” informasiya agentliyinin baş direktoru Mehman Əliyev, “Yeni Nəsil” Jurnalistlər Birliyinin sədri Arif Əliyev, professor Qulu Məhərrəmli, “Ayna-Zerkalo” qəzetlərinin baş redaktoru Elçin Şıxlı, “Xural” qəzetinin və xural.com saytının baş redaktoru Əvəz Zeynallı, qaynarinfo.az saytının baş redaktoru Zahir Əzəmət və aztoday.az saytının baş redaktoru Elmidar Əliyev dəyirmi masada iştirak ediblər. Professor Qulu Məhərrəmlinin moderatorluq etdiyi dəyirmi masada 143 ildə baş verən media tariximizə qısaca ekskurs edilib, günümüzdə baş verən media olayları təhlil edilib və çıxış yolları göstərilib. Eyni zamanda mətbuatın bu acınacaqlı duruma salınmasının səbəbləri göstərilib. Xural.com toplantının videoyazısını təqdim edir:

Media Klubun dəyirmi masasından fotolar:

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin

732 dəfə oxunub

MANŞET / MÜSAHİB / QAYNAR QAZAN / XuralTAC

“Qaynar Qazan”da Zərdüşt Əlizadə (III sonuncu hissə): “Ana tərəfim də, ata tərəfim də zır türkdür”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 21 İyul 2018

Zərdüşt Əlizadə: “Ziyalılar əsasən, axura bağlı insanlardır, bu axurun da yemini hökumət tökür, təki danışma”

Politoloq Zərdüşt Əlizadə ilə “Qaynar Qazan”da müsahibədə çoxdandır görüşmək planımız var idi, amma heç cür alınmırdı ki alınmırdı. Gah bizim, gah da Zərdüşt bəyin vaxtı olmurdu. Bir ara heç “Qaynar Qazan”a müsahibəyə gəlmək istəmədi, mən də taleyimlə barışası oldum. Amma yaxın günlərdə Zərdüşt bəylə anlaşa bildik və onunla “Qaynar Qazan”da söhbətləşməyə razılıq ala bildim.

Mən Zərdüşt bəyi illərdir – hələ Türkiyədə təhsil aldığım tələbəlik illərindən tanıyıram. Hər Bakıya gələndə bütün siyasilərlə görüşürdüm. Zərdüşt bəylə də hər gələndə görüşür, söhbətləşirdik. Zərdüşt bəy fərqli idi. Onu səmimiliyi və düzgünlüyü digərlərindən fərqləndirən əsas amillərdən biri idi. O zaman Bakının ən prestijli yerində, “Nizami” kinoteatrının yanında Sosial Demokrat partiyasının qərargahı var idi və hər dəfə partiyaya gedəndə oranı adamlarla dolu görərdim.

Zərdüşt bəyi o illərdən böyük demokrat kimi tanıyıram. Biz belə götürəndə fərqli dünyaların və ideoloji görüşlərin adamları idik və normalda biz heç bir zaman normal münasibətlərdə olmamalı idik, amma Zərdüşt bəyin böyük demokratlığı və insanlara səmimi yanaşması bizim dostluğumuzun indiyə qədər davam etməsinə vəsilə oldu. Azərbaycanda bu cür demokrat adamların olması, əslində ölkə üçün ciddi bir şansdır.

Bəlkə buna görədir ki, Zərdüşt bəylə söhbətimizin ortasında onun 73 yaşı olduğunu biləndə gerçəkdən şok oldum. Mən elə bilirəmmiş ki, o, hər zaman mənim o zaman – 27 il bundan əvvəl gördüyüm adamdır. Zaman bəzən işlərin və həyatın axarında durur – elə bilirsən, o zamandır, amma hiss edəndə, hesablayanda, biləndə ki doğrudan da Zərdüşt bəyin 73 yaşı var – bax o zaman fərqinə varırsan ki, Zərdüşt Əlizadə də çürüyən nəsillərin möhtəşəm bir nümayəndəsidir. Bizim hamımız kimi…

Zərdüşt Əlizadə həm də Azərbaycanın ən obyektiv politoloqlarından biridir. “Qaynar Qazan”da da buna sadiq qalıb. Azərbaycanı və onu çevrələyən dövlətlərin siyasətlərini mükəmməl bir şəkildə izah edib. Bizi əhatə edən dövlətlərin Azərbaycana və bölgəyə olan münasibətini dəqiq konturları ilə cizib. Ermənistanda baş verənlərə, Gürcüstanda baş verənlərə elə açıqlamalar gətirib ki, inanmaya bilmirsən.

Zərdüşt Əlizadə ölkəmiz kimidir bəzən. Ölkəmizin də xarici siyasətdə bəzi uğurları gözə dəysə də, daxildə hər şey bərbaddır. Zərdüşt bəylə də daxili – öz məsələləri ilə danışmaq bir az çətin oldu. Təbii ki siyasətdən danışan kimi söz AXC-yə, Əbülfəz Elçibəyə və milli hökumətə getdi. Bu məqamlarda Zərdüşt bəy qatıdır. O qədər ki, onun müsahibəsini yayınlamaq üçün Əbülfəz Elçibəyin 80 illik yubiley tədbirlərinin keçirilməsini gözləməli oldum. Zərdüşt Əlizadə AXC-yə, Elçibəyə, milli hökumətə çox sərt, amansız və qətidir. Bu müsahibədə də bir çox sensasion məqamlardan danışıb.

Zərdüşt bəy qardaşı Araz Əlizadəyə aid suallara da qapalı oldu. O haqda heç danışmaq istəmədi, ancaq mən onun Araz Əlizadəyə görə çox əziyyət çəkdiyini hiss etdim. Onun haqqında susdu.

“Qaynar Qazan”da Zərdüşt Əlizadə ilə söhbətimiz çox maraqlı alındı. Bunu təbii ki, Oxucular daha yaxşı qiymətləndirəcək. Elə isə Zərdüşt Əlizadəni dinləyək. Görkəmli Azərbaycan politoloqu və siyasi şərhçisini. O, həm də qocaman jurnalistlərimizdən biridir, zamanında “İstiqlal” qəzetinin təsisçisi və baş redaktoru olub. Danışır Zərdüşt Əlizadə.

Əvəz Zeynallı

“Qaynar Qazan”

I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

Zərdüşt Əlizadə “Qaynar Qazan”da (I hissə): “İran könüllü və silah göndərib Azərbaycana”-VİDEO

II hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

Zərdüşt Əlizadə “Qaynar Qazan”da (II hissə): “Hər bir inqilabdan sonra diktatura gəlir”-VİDEO

III sonuncu hissə

“Biz səni 1969-cu ildən izləyirik”

– Deyir mənə leytenant rütbəsi verdilər və dedilər ki, birinci işə gedəcəksən. Moskvadan istintaq qrupu gəlib, bir azərbaycanlı dissidentin istintaqı gedir, rus dilini bilmir, sən tərcüməçi olacaqsan. O dissident kim ola, kim ola?..

– Əbülfəz bəy…

– Əbülfəz Əliyev. Birinci istintaqından tutmuş sonuncu istintaqına qədər tərcüməçi mən olmuşam. Sual-cavab, mən tərcüməçiyəm. Onlar birinci istintaqdan dedilər ki, biz səni 1969-cu ildən izləyirik. Sənin işin ondan ibarətdir ki, girirsən auditoriyada sovet hökumətini yamanlayırsan, gedirsən namizədlik, doktorluq müdafiələrində içirsən, durub söyürsən sovet hökumətini və s. Sovet hökuməti sənə neyləyib ki, sən onu belə söyürsən? Deyir, Əbülfəz bəy çox ötkəm dedi ki, siz imperiyasınız, mənim xalqımı müstəmləkə eləmisiniz, istismar eləmisiniz. Dedilər, çox gözəl, gəl açaq. Bax, bu, Azərbaycanın statistik göstəriciləri, bu da müstəmləkə olmayan Türkiyənin, İranın və İran Azərbaycanının göstəriciləri. İqtisadi, mədəni və s. Baxın, müstəmləkə Azərbaycanın Elmlər Akademiyası, televiziyası, radiosu – ana dilində, universitetləri, institutları, zavodları, fabrikləri, hər kəndinə klubu. Deyirsiniz ki, dilinizi məhv eləmişik, nəzəri fizika, nəzəri kimya, nəzəri biologiya, nəzəri riyaziyyatın Azərbaycan dilində dərslikləri var. Azərbaycan alimləri dünyanın aparıcı jurnallarında çap olunur. Nəsə, bu, söz tapmadı. Dedilər ki, bəs sən nə üçün deyirsən ki, bu, müstəmləkədir? Müstəmləkənin inkişafı, maşallah, müstəqil ölkələrin inkişafından qat-qat yaxşıdır. Dedi, yox, siz bizi rüşvət bataqlığına salmısınız. Dedilər, lap yaxşı, indi sən bizə cavab ver. Sənin atan müharibədə həlak olub, anan da kəndçi arvaddır, Naxçıvanın bir ucqar kəndində. Sən məktəbi yaxşı oxumusan, rüşvət vermisən? Deyib, yox. Gəlib imtiyazlı Şərqşünaslıq fakultəsinə girəndə rüşvət vermisən? Deyib, yox. Sən baxmayaraq ki, rus dilini zəif bilirdin, amma səni Misirə tərcüməçi göndəriblər, oranı bitirəndə rüşvət vermisən? Yox. Oradan qayıtmısan, aspiranturaya girmisən, rüşvət vermisən? Yox. Müdafiə eləmisən, rüşvət vermisən? Yox. Universitetə müəllim götürüləndə, rüşvət vermisən? Yox. Sən verməmisən, almamısan, bəs haradan bilirsən? Yox, mən bilirəm. Siz bizim xalqın mənəviyyatını məhv eləmisiniz. Deyiblər ki, bağışla, sənin bir filmini çəkmişik, istəyirsən, göstərək. Xırp kəsilib. Dedilər, mənəviyyatdan danışma. Sonra dedi, məni bağışlayın. Dedilər ki, tövbə ərizəsi yaz, səni bağışlayaq. Oturdu, qələm götürdü, o zaman Azərbaycan KQB-sinin sədri vardı, general Qorelovski. Onun adına ərizə yazdı: “Mən bütün törətdiyim səhvləri anlayıram, boynuma alıram. Əgər mənim günahımdan keçib məni Sov.İKP sıralarında saxlasanız, ömrümün sonuna qədər Leninin beynəlmiləl siyasətini müdafiə edəcəyimə söz verirəm. Əbülfəz Əliyev” Götürdülər, dedilər, məhkəmə bunu nəzərə alacaq. Ondan sonra mənim əlimi sıxdılar, dedilər, sən yaxşı tərcüməçi idin, sağ ol. Mən də getdim öz işimə. Deyir, 3-4 ildən sonra bir dəfə Əbülfəzi “Baksovet” metrosunun yanında gördüm, artıq buraxılmışdı, üzünü çevirdi və məni görməzlikdən gəldi. Mən də dedim, yaxşı ki, görüşmədik. Ondan sonra onun öz həyatı, mənim öz həyatım.

Qapı açıldı və Vaqif Hüseynovla Əbülfəz bəy gülə-gülə çıxdılar

1990-ci il yanvarın əvvəli idi. Xaricilərin istintaq işlərini KQB aparırdı. Bir əfqan tələbə qızıl və valyuta alveri eləmişdi, onu tutmuşdular, istintaqına mən baxırdım. İş bitmişdi, hər şeyi boynuna almışdı, iş göndərilməli idi məhkəməyə, sədrin dərkənarı lazım idi. Zəng elədim katibəyə, katibə dedi ki, yanında adam var. 5-6 dəfə zəng elədim, yenə dedilər, yanında adam var. Nəhayət, durub özüm getdim. Gəldim, oturdum, soruşdum kimdir, dedilər, yanında adam var. Dedim, yenə eyni adamdır, dedi, hə. Dedim, a bala, nə sevimli adamdır ki, bu qədər uzun söhbət edirlər. Dedi ki, “polosatı”dır. Mən peşəkar çekistəm, “polosatı” deyəndə düşündüm ki, mən daxili nizamnamənin tələblərinə görə, onu görməməliyəm. Mən istintaq idarəsinin rəisi olsam da, cinayət-axtarış şöbəsinin agenturasını mən görməməliyəm. “Polosatı” o deməkdir ki, “verbovka” olandan sonra dosyesinin üzərindən bir qırmızı xətt çəkilir. Mən onu görməməli idim. Mən durdum ki, gedim, qapı açıldı və Vaqif Hüseynovla Əbülfəz bəy gülə-gülə çıxdılar. Deyir, Əbülfəz məni gördü, tutuldu.

– Neçənci il olub?

– 1990-cı il yanvarın əvvəlində. Vaqif Hüseynov o zaman KQB-nin sədri idi. Vaqif Hüseynov peşəkar çekist deyildi, o, daxili təlimatlara o qədər də fikir verməzdi. O, komsomoldan, idmandan gəlmişdi. Mənə dedi ki, keç içəri, mən də keçdim içəri.

…Sonra Xalq Cəbhəsi gəldi hakimiyyətə. Sülhəddin Əkbəri gətirib qoyublar DTK-nın birinci müavini. O, ömrü boyu KQB-də işləməyib. Gələn kimi deyir, 20 nəfər Naxçıvandan işçini götürdü gətirdi KQB-yə. Heç bir yoxlamasız. Deyir, məni 6 ay yoxlamışdılar, onların heç birini yoxlamadılar. Deyir, məni çağırdı və gələn kimi Əbülfəz bəyin dosyesini istədi. Və birdən “ərizəni yaz, işdən çıx” dedi. Dedim, niyə. Dedi, sən Əbülfəzin istintaq işində iştirak eləmisən. Deyir, orada mənim verdiyim bir sual var? Mən yalnız tərcüməçi işləmişəm. Vəzifəmi yerinə yetirmişəm. Yox, yox, ərizəni yaz, çıx. Dedim, mənim 2 ilim qalıb pensiyaya, məni niyə çıxarırsan? Yox, çıxmalısan. Dedim, mən dövlətə və cənab prezidentə… Yox, çıx. Gəldim deyir, otağıma, 4 nömrəli dövlət telefonum vardı. Yığdım, Əbülfəz bəyin nömrəsini, götürdü. Dedim, Əbülfəz bəy, mən filankəsəm, məni tanıdı. Dedim, bəs Sülhəddin Əkbər deyir ki, ərizə yaz, çıx işdən. Dedim, mən sizə qarşı hansısa bəd iş görmüşəm? Dedi, yox. Dedim, mən qalıb işləmək istəyirəm, mənim 2 ilim qalıb təqaüdə. Dedi, qal işlə, qal işlə. Oturdum işlərimi görməyə. Səhər məni Sülhəddin bəy yenə çağırdı: “Ərizəni yaz, çıx.” Dedim, prezident mənə dedi, qal, işlə. Dedi, qələt edib, ərizəni yaz, çıx. O yerdə ki, Komitə sədrinin müavini prezident haqqında deyir ki, qələt edir…

– İfadə eləcə də olub?

– Yox, bir az ağır olub, onu da mən demirəm. Deyir, o zaman dedim ki, mən belə dövlətdə işləməyi düzgün hesab etmirəm. Deyir, gəldim, şəxsi əşyalarımı yığdım, açar qıfılda ola-ola, döndüm çıxdım gəldim. Deyir, məni hirs boğur, dövlət keçib naşı adamların əlinə və mən də onlara qarşı söz deyə bilmirəm. Baxdım Azərbaycan mətbuatına, bir qəzet var ki, bunların sağına da, soluna da qılınclayır, qorxmur onlardan – “İstiqlal.” Ona görə də sizi çağırdım və sizə verirəm müsahibəmi. Dedim, lap yaxşı. Götürdüm müsahibəni və iki qoşa səhifə verdim. Şəkillərini də verdim, yaraşıqlı kişi idi. Çap elədim, heç reaksiya olmadı. Hamısının başı qarışmışdı vəzifə bölgüsünə.

Ana tərəf də, ata tərəf də zır türkdürlər

– Adının çəkilməsini istəməyən tanınmış adamlardan biri soruşur ki, İsgəndərlə Həmidovla bağlı məsələnin əsli nə idi?

– Əsli o idi ki, mən etnik amildən siyasətdə istifadənin qəti əleyhinəyəm. Sən ermənisən, sən türksən, sən russan, sən talışsan – bunun nə əhəmiyyəti var? Yaxşı insan var, pis insan var.

– Vətəndaş var…

– Vətəndaş var, Azərbaycan vətəndaşı var. O zaman Xalq Cəbhəsi türkçülük amilindən çox istifadə edirdi. “Filankəs əsl türkdür.” Əsl türk olub neyləyib? Mənə maraqlıdır.

– Zərdüşt bəy, türksünüzmü?

– Bu haqda sonra ayrıca bir sual kimi danışa bilərəm. Ana tərəf də, ata tərəf də zır türkdürlər, amma bunun heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Ata tərəfdən xamnəlidirlər, Mirzə Fətəli Axundzadənin yerlisidir, babamın adı Əlidir. O biri tərəfdən də İçərişəhərlidirlər, Zeynalovlar, Aşurovlar – zadəgan nəslidirlər. Yəni bunun bir əhəmiyyəti yoxdur. Mən azərbaycanlıyam, xalqıma sədaqətlə qulluq edirəm. Burada etnik mənsubiyyətin nə əlaqəsi var? Amma bu adamların ki, başqa bir məziyyəti, bacarığı yoxdur, o, etnik amili şişirdir. Mənim qəzetim açıq qəzet idi. Pulu yox idi, bir şeyi yox idi. Kim istəyirdi yazını gətirirdi, mən də çap edirdim.

– Qəzetlə bağlı da sual var: “Məmləkətin ən reytinqli qəzetlərindən olan “İstiqlal” qəzetinin yaradıcısı Zərdüşt bəy oldu. Bunu necə bacardı?” Bəhruz Əsədbəyli soruşur.

– Reytinqli deyildi. Çünki biz 16.000-dən başladıq, gəlib 6.000-ə düşdük. Azalan xətt üzrə getdik. Çünki camaat qalmaqal qəzetləri alırdı…

– Arxiviniz var, eləmi?

– Var idi, oğurlandı. Qəzetlərin bəzi nömrələri var, amma tam arxiv yoxdur.

– Təəssüf, çox yaxşı qəzet idi “İstiqlal” qəzeti.

– Düşünən, fərqli, azad qəzet idi. Mənim oxucularım yazı gətirirdilər. Mən də onları çap edirdim. Bir cavan oxucum gəldi, mənə bir yumoristik yazı verdi. Yazı yazılmışdı pasaj bazarının satıcıları adından. Bəs Pənah bəyə əsaslı hücumlar olur, onu naşılıqda, savadsızlıqda ittiham edirlər, biz pasaj bazarının satıcıları bu fikirlərlə əsla razı deyilik, biz onunla alverçi yoldaşıq, o, bizimlə qarpız satır və biz hesab edirik ki, o, çox gözəl saya da bilirdi, oxuya da bilirdi və s. Mən bunu çap elədim. Pənah bəy mindi cin atına, zəng elədi, mənim atam satıb, qardaşım satıb, mən satmamışam. Dedim, a kişi, ayıbdı satmaq, kənd təsərrüfatı məhsuludur da, nə olar.

– Pənah bəyin özü zəng eləmişdi?

– Bəli, özü zəng eləmişdi. Mən satmamışam. Arif Hacıyevlə birlikdə “Azərbaycan” nəşriyyatında görüşdük. Dedim, a kişi, burada təhqir yoxdur, halal zəhmətdir.

İsgəndər Həmidov haqqında yazını tərtərli gətirmişdi

– Bir az ironiya var, başqa nə var ki?

– İroniya var, nə isə. Bir başqa oxucum vardı, çox savadlı fəhlə idi. Dərin Özüllər Zavodunun oksigen hissəsinin işçisi idi, özü tərtərli idi əslən – Nadir Fəridzadə. Orta təhsilli adam idi, amma Azərbaycan ədəbiyyatını və mədəniyyətini elə bilirdi ki, heç bizim ali təhsilli mütəxəssislər o cür bilmirdilər. O mənə bir dənə “Çaynvord” gətirdi. Boş xanalar var, onları doldurmaq lazımdır. Yazılmışdı: “Azərbaycanda o hansı tanınan və məşhur iki qardaşdır ki, siyasi mübarizədə biri deyir ki, mən türk oğlu türkəm, o biri deyir ki, kürd oğlu kürdəm.” Bunu çap elədim. Mənim əqidəmə uyğun gəlirdi. Xanaları dolduranda “Həmidov” olurdu.

– Amma Zərdüşt bəy, böhtan var da burada. Siz indiki gözlə baxanda, 147, 148-ci maddələrə getmir?

– Hansı gözlə? Qulaq as, onu yazan tərtərlidir. Sərdar Həmidov icra başçısı olmaq üçün yığır ətrafına kürdləri, deyir, biz kürdlər götürməliyik rayonu. İsgəndər Həmidov da Daxili İşlər naziri idi, hər yerdə qışqırırdı ki, mən türk oğlu türkəm və s. Burada bir cinayət, təhqir yox idi ki. Pənah Hüseyn götürüb İsgəndərə zəng edir ki, Zərdüşt yazıb ki, sənin ananın iki əri olub. Necə yəni? Görürsən yazıb ki, iki qardaşdan biri deyir türk oğluyam, bir deyir kürd. Bir də gördüm İsgəndər Həmidov iki nəfər polislə kabinetimə gəldi. Gəldilər və hücum çəkdilər. Daxili İşlər naziri şəxsən gəlib. Əvvəlcə gəlirdilər, bizim sosial-demokratlara 1-2 şillə vururdular və qaçıb girirdilər dəlmə-deşiyə. Kişi kimi məni axıra qədər müdafiə edən Müşfiq Tahirov olub. Bizim gənclər təşkilatının sədri. Təbii ki, o, naziri vurmayıb, sadəcə, mənə enən zərbələri öz sifəti və bədəni ilə müdafiə edib. Amma mən vuruşdum onunla.

Gördüm məni maşının baqajına salmaq istəyirlər

– Yəni İsgəndər Həmidov gəlib sizi kabinetinizdə vurdu?

– Bəli, bəli. Gəldi, əvvəl ağır bir külqabı vardı, götürüb onu atdı, sonra hücum çəkdi. Yanında bir cangüdəni vardı – 2 metr boyu 120 kq çəkisi vardı. Biri də karateist idi, yumruqları döyənəkli – düşdülər 3 nəfər üstümə. Mən də onlarla vuruşdum. Vuruşdum, pencəyinin yaxasını cırdım, üstündə mənim təpiklərimin izləri vardı, yəni dalaşırdıq. Axırı, qolumu burub apardılar. Gördüm məni maşının baqajına salmaq istəyirlər. Dedim, vurub təpiklə maşını əzəcəyəm. “Mercedes” idi, dövlət maşını – heyfim gəlirdi. Məni arxa oturacaqda oturtdular və “Banditizm”ə qədər vura-vura apardılar.

– İsgəndər Həmidovun özü də maşında idi?

– Yox, özü başqa maşında idi. İki tərəfimdə də polis oturmuşdu, sürücü də hərdən çevrilib yumruqla sifətimə vururdu. Çatdıq ora, orada da çıxdı təpik vurdu mənə, ana-bacı söyüşü söydü, sonra da saldılar məni zirzəmiyə. Qaranlıq bir otağa. Axtardım, bir dəmir parçası tapdım, gələndə vuracaqdım ona. Bir 3 saat mən orada qaldım. Qaranlıq idi, bir işıq ucu belə yox idi. Təmir olunmamışdı deyə yer də daş-kəsək, sement-filan idi. 3 saatdan sonra açıb məni çıxardılar. Bütün üstüm qan idi. Tapançasının dəstəyi ilə vurmuşdu başıma. Onun yeri hələ də qalır (Başının yaralanan hissəsinin qalan izini göstərir – Ə.Z.). Dedilər, əl-üzünü yu. Üzümün, üstümün qanını yudum. Sonra oturtdular bir “Jiquli”yə, məni gətirdilər 28 maya, Rəşid Behbudov döngəsində düşürdülər və dedilər ki, bundan sonra dilini qoy qarnına. Dedim, hə, bilirəm. Gəldim işə. 9 ərizə yazdım. Rayon, Bakı, respublika prokurorluğuna, rayon, Bakı, respublika ali məhkəməsinə, rayon, Bakı və respublika polisinə. Yazdım ki, mənə qarşı cinayət törədilib.

Heydər Əliyev gələndən sonra hər şey dəyişdi

– Prezidentə müraciət elədiniz?

– Yox, nə müraciət edəcəm. Əbülfəz bəy onu bilmirdi ki. Ona deyəndə demişdi ki, mən də elə edərdim, çünki təhqirdir. Nəyi təhqir idi? Yazmışdı ki, hansı məşhur 2 qardaşdır ki, siyasi mübarizədə biri deyir ki, türk oğlu türkəm, biri deyir kürdəm. Təhqir yoxdur. Siyasi mübarizədə etnik amildən istifadə etməzlər, ey insanlar. Bu, milləti bölür. Ondan sonra Arzu xanım gedib Tofiq Qasımovun yanına, Tofiq Qasımov zəng edib İsgəndər Həmidova ki, ay İsgəndər… Bu, Tofiq Qasımovu söyüb, ona ağzına gələni deyib. Tez dəstəyi qoyub yerə. Zəng edib İsaya ki, Arzu xanımı qəbul elə. İsa bəy qəbul edib. Pənah da gəlib ki, görürsən, Arzu xanım, Zərdüşt dilini farağat qoymur. Arzu xanım da deyib ki, o yazıb, sən də yaz. Üstünə adam göndərib döydürmək nə demək? İsgəndər Həmidovu çağırıblar, bir az da yava-yava danışıb. Ondan sonra məcbur olub ki, məni buraxdırsın. Nə qədər ki, hakimiyyətdə idilər mənim şikayətlərimin heç bir xeyri olmadı. Heydər Əliyev gələndən sonra hər şey dəyişdi. İsgəndər Həmidov vaxtilə televizorda deyirdi ki, Heydər Əliyevi cibimə qoyacam, torbaya salacam, amma Heydər Əliyev gələndən sonra dedi ki, camaat deyir ki, mən sənin bacın oğluyam. Deməli, İsgəndər Həmidov Heydər Əliyevin bacısı oğludur, eləmi?

– Deyəsən, siz sona qədər getmədiniz?

– Yox, ondan sonra 2 maddə ilə 400 min dolların mənimsənilməsi iddiası ilə cinayət işi qaldırdılar. 2-ci maddə də mənə qarşı qatı xuliqanlıq maddəsi. Day, pionerlər, komsomollar, kommunistlər, uşaqlıq dostlarım, qonşularım – hamısı gəldilər minnətçi kimi ki, bəs sən onun yanına get. Dedim, yox. Bakı prokurorluğunda görüşdük. Dedim, İsgəndər bəy, xalqı sevirsiniz? Dedi, bəli. Dedim, bax xalqın naminə sən gərək gedib yatasan. Çünki bir görk olsun Azərbaycan tarixində ki, Daxili İşlər naziri jurnalistə əl qaldırır və cəzalandırılır buna görə. Məndən əvvəl sən 4 jurnalisti döymüsən. Hamısının ağzını yağlamısan, mumlamısan, sənin günahından keçiblər. Bəziləri də qorxub keçiblər.

Yaxınlaşdım İsgəndər Həmidova, o üzündən, bu üzündən öpdüm

– Biri Mahal İsmayıloğlu idi…

– Biri Mahal, biri Eminbəyli, biri Cahangir Hüseynoğlu. Döyürdü də… Onu döyürdü, bunu döyürdü… Televiziyaya əlində tapança, canlı yayına girirdi, onu hədələyirdi, bunu hədələyirdi. Lotu idi. Dedim, yox, sən yatmalısan. Dedim, bundan sonra bəlkə yenə jurnalistləri döyəcəklər, amma nazir döyməyəcək, sən gedib yatmalısan – millət naminə. Üzr istədi, dedim yox. Nəsə, getdi, iş verdilər ona, mən də getdim, məhkəməsində ifadə verdim. Sonra da getdim İsveçə, seçki texnologiyasını öyrənməyə, Avropada seçkilər idi. Qayıtdım. 8, ya da 9 il yatdı. Sonra Qobustan həbsxanasında təkrar məhkəməsi keçirildi. Elə bütün bu müddət ərzində Arzu xanım onu müdafiə edirdi. O, hamını müdafiə edir, o cümlədən caniləri də. Təkrar məhkəmədə məni çağırdılar. Mən dedim ki, mənə qarşı törətdiyi cinayətin cəzasını çəkib – 4 il. O biri cinayət işinə gəlincə, hansı ki, 400.000 dollar mənimsəyib, 400.000.000 milyon dollar oğurlayanlar 400.000 dollar oğurlayanı ittiham edir. Mən onun tərəfdarı idim ki, onu azad eləsinlər. Xahiş etdim və lazım olan bütün imzaları atdım. Qəfəsdən dedi ki, Zərdüşt bəy, gün olar, hətta biz bəlkə də dost olarıq. Dedim, İsgəndər bəy, gəl, barışaq da. Hakimə müraciət etdim: “Yoldaş hakim, ona yaxınlaşmaq olar?” Dedi, olar. Yaxınlaşdım, o üzündən, bu üzündən öpdüm, dedim, Allah fərəc versin sənə. Çıxdım gəldim, qurtardı. Ondan sonra bir də görməmişəm onu.

– Görüşməmisiniz… Amma barışdınız, eləmi?

– Barışdıq, barışdıq… Amma ki, Azərbaycan demokratik hərəkatına onun vurduğu ziyanı bəlkə erməni vurmadı.

Bunları eləsə, Azərbaycan xalqı yaşayacaq…

– Bəlkə bir dəfə təşkil edək, İsgəndər bəylə bir çay içəsiniz?

– Yox, yox, qurtardı.

– Zərdüşt bəy, gələcəklə bağlı suallar var. Elmidar Əliyev soruşur ki, Azərbaycan olaraq yaxın və uzaq perspektivdə bizi nə gözləyir? Rəşad Məmmədov deyir ki, əgər xalq taleyinə biganə yanaşırsa, Vətən, torpaq duyğuları get-gedə məhv olursa, Azərbaycanın gələcəkdə məhvə məhkum olacağını proqnozlaşdırmaq olarmı? Baba Allahnəzərov deyir ki, nə etməli və nəyi etməməli? Ağarəhim Əsgərov da deyir ki, Zərdüşt bəyin proqnozları doğru olur, insanların bu yaşayışlarını hansı dərmanla müalicə etmək olar?

– O dərmanları bizim möhtərəm ağsaqqallarımız deyiblər: Oxumaq, savadlanmaq, gerçəkliyi düzgün qavramaq və vicdanın səsinə qulaq asmaq. Bunları eləsə, Azərbaycan xalqı yaşayacaq, dövlətini də yaşadacaq, bunu eləməsə, heç bir möcüzə bizi xilas edə bilməz. Çünki faktiki olaraq indi bizi dövlət kimi saxlayan faktorlar nədir; neft və qaz. Neft şelfdə və Abşeronda çıxarılır, hakim zümrə tərəfindən bir hissəsi verilir onların hakimiyyətdə qalması müqabilində xaricilərə, böyük hissəsi mənimsənilir, mənasız tədbirlərə xərclənir, böyük bir hissəsi gedir ciblərə, hansısa xırda qırıntıları da xalqın qarşısına qoyurlar. Bu neft-qaz olmasa, Azərbaycan xalqını birləşdirən hansısa müqəddəs bir amal da olmaz. Vətən sevgisi – yaxşı bu, necə sevgidir ki, kasıb sevir, varlı sevmir, varlı qarət edir. Vətən sevgisi hamı üçün eyni olmalıdır, eləmi? Hansısa bir ümumi məsuliyyət yoxdur. Dövləti biz formalaşdırırıq? Yox. Prezident Aparatında bir ovuc adam deputatların siyahısını yazır, göndərir Məzahir Pənahova, Məzahir Pənahov Dairə Seçki Komissiyalarına, Dairə Seçki Komissiyaları Məntəqə Seçki Komissiyalarına, onlar da deyiləni yazırlar, hamısı da təyinatla gəlib otururlar Milli Məclisdə. Onlar da xalqın adından yox, Prezident Aparatının göstərişi ilə danışırlar. Hər bir deputat danışmaq üçün söz alanda, Oktay Əsədov ona söz versə danışar, söz verməsə, gözünü tökərlər – danışmaq hüququ yoxdur onun.

Ziyalılar əsasən, axura bağlı insanlardır

Ziyalıların mütləq əksəriyyəti ənam qarşısında “dəymə mənə dəyməyim sənə” prinsipi ilə yaşayırlar. Ziyalılığın missiyası bundan ibarət deyil. Ziyalı gərək xalqı düşünsün. Ziyalı Nizami Gəncəvi olub, ziyalı olub Mirzə Cəlil, Mirzə Fətəli, Üzeyir bəy. Bunlar ziyalı olublar. Amma bizim zəmanəmizdə ziyalı çox az tapıldı. Ziyalılar əsasən, axura bağlı insanlardır. Bu axurun da yemini hökumət tökür, təki danışma. Məmur zümrəsi yalnız və yalnız varlanmaqla məşğuldur. Azərbaycan dünya bazarına nə ilə çıxır? Hər şey xaricdən gəlir, amma dünya bazarına neft və qazla çıxırıq. Bir az da qızıl… Vəssalam. Yəni xammalla. Biz əqli işimizin məhsulunu sata bilmirik. Çünki əqli məhsul yoxdur. Niyə yoxdur? Bütün millətin beynini qapadıblar, hamı bir adamın beyni ilə işləyir. O adamın da beyni yalnız “Avroviziya”, “Formula-1”, olimpiada, islamiada – belə şeylərlə məşğul olur. Amma ölkənin, elmin həqiqi inkişafı həqiqətin axtarışındadır. Cəmiyyət gərək həqiqəti axtarsın. Bizdə həqiqəti deyənin işi çətindir. Əgər dövlət yalan üstündə qurulubsa, deməli, onun təməli əyridir. Sov.İKP niyə dağıldı? SSRİ qüdrətli dövlət idi. Qüdrətli ordusu, elmi, mədəniyyəti, KQB-si və s. vardı. Amma təməli əyri qoyulmuşdu, demokratiya yox idi və aşdı, öldü, dağıldı. Onu heç kim dağıtmadı. Amerika dağıtmadı, SSRİ hakim zümrənin xəyanəti və xalqın biganəliyi nəticəsində dağıldı. Bizdə də elədir. Xalqın vecinə də deyil indi. Xilasımız ondadır ki, biz gərək şüurlu vətəndaş olaq. Şüurlu vətəndaş olmaq üçün biz gərək savadlanaq. Onun üçün gərək oxuyaq, təhlil edək, danışaq.

– Danışan Azərbaycan…

– Danışan Azərbaycan quraq, müzakirələr edək. “Azad Fikir” Universiteti var idi, onu bağladılar.

– Onu bağladılar, televiziyalar bağlandı, qəzetlər susduruldu… danışmaq ümumiyyətlə, olmaz… Ülfət Ədalətoğlunun sualının ikinci hissəsini verirəm. Çünki birinci hissəsi Araz bəylə bağlıdır. Ki, siz böyük kimi ona əxlaq kodeksi öyrətmirdiniz? Sual belədir: “Heydər Əliyev hakimiyyəti onlara hansı töhfələri verdi?”

– Kimə?

– Sizə.

– Mənə?

Əliyev rejimindən nə görmüşəmsə, yalnız mənfi şey görmüşəm

– Yəqin ki, Araz bəyin deputat olmasını nəzərdə tutur.

– Biz tamam fərqli, başqa, uzaq adamlarıq. Mənə nə dəxli var, o, millət vəkilidir, ya millət vəkili deyil. Mən adi bir insanam, kasıb həyat tərzi sürürəm.

– Birdən iraq olsun, ağrıyırsınız, xəstələnirsiniz, ağır günləriniz olur, o hallarda da yoxdur Araz Əlizadə ilə münasibətlər?

– Yox. Heç bir münasibət yoxdur. Mənim özümü tanıyırlar. Hansısa həkimə gedəndə…

– Gör nə qədər çox inciyibsiniz?

– Əstəğfürullah, heç kəsdən inciməmişəm. Heç kəsdən də heç nə ummuram.

– Hər halda qardaşınızdır. Siz böyüksünüz həm də, eləmi?

– Bəli, mən 1946-cı ildənəm, o, 1951-ci ildir. Hərənin öz işi, öz taleyi var. Mən Əliyev rejimindən nə görmüşəmsə, yalnız mənfi şey görmüşəm. Düzdür, Xalq Cəbhəsinin dövründəki kimi məni gəlib döyməyiblər, vurmayıblar, parlamentin binasında, kabinetimdə çırpmayıblar.

– Parlamentin binasında nə olmuşdu?

– Əbülfəzin əmri ilə parlamentin binasında bizi öldürmək istəyirdilər.

– Niyə?

– Fərqli danışırdıq, fərqli düşünürdük.

– Milli Məclisin?

– Bəli. 1993-cü ilin iyun günlərində. Şıxov batalyonunun zabiti başda olmaqla 18 əsgər bizi döyüb öldürürdü. Parlamentin o mərmər foyesində.

– Zərdüşt bəy, kitabda onun hamısını yazmısınız?

– Yazmışam. İnşallah, Azərbaycanca çıxsa oxusunlar. Rusca bilənlər oxuya bilərlər. İnternetdə var. Zarduşt Alizade: “Konets vtoroy respubliki.”

– Yəqin inşallah, Azərbaycanca da çıxar.

– İnşallah.

Azərbaycan Şərqşünaslığından hansısa elmi nailiyyət gözləmirəm

– Sonuncu sual Şəhriyar Səmədovundur: “1. Azərbaycanda Şərqşünaslıq elminin hazırkı durumunu necə qiymətləndirirsiniz? 2. Gündəlik hansı xarici kanalları izləyirsiniz? Son zamanlarda oxuduğunuz ədəbiyyat hansılardır?”

– Əgər cəmiyyətdə ümumi bir tənəzzül varsa, onun bir sahəsi çiçəklənə bilərmi?

– Yox.

– Qurtardı. Şərqşünaslıq elmi haqqında çox danışa bilərəm. Şərqşünaslıq elmi ümumiyyətlə, Şərqi müstəmləkəyə çevirmək istəyən Qərbin uydurduğu bir elm sahəsidir. Gəlib Şərqi öyrənirdilər ki, pul verib onu yaxşı əzsinlər. Azərbaycan Şərqşünaslığı da Sovet Şərqşünaslığının bir tərkib hissəsi idi. Biz özümüz Şərqik. Sovet Şərqşünaslığı yüksək səviyyədə idi, amma Azərbaycan Şərqşünaslığı elə deyildi.

– Şərqşünaslığı son illər bir az İlahiyyata çevirib ona dini məzmun qatdılar.

– Bəli, ola bilər. Hər halda mən indi Azərbaycan Şərqşünaslığından hansısa bir elmi nailiyyət gözləmirəm. Qaldı nə oxumağıma, yalnız internet – rus dilində, ərəb dilində, bəzən ingilis dilində. Televiziyaya baxmıram. Çox nadir hallarda, o da önəmli bir hadisə baş verəndə mahiyyəti anlamaq üçün Azərbaycan kanallarına baxıram. Amma əsasən, xarici dillərdə saytlara baxıram. Kitab da ki nəvəm ingilis dilinə gedir, onu saat yarımlığa gözləyəndə oxuyuram.

– Sonuncu oxuğunuz kitab hansıdır?

– 4-cü, ya 5-ci dəfə Dantenin “İlahi Komediya”sını oxudum.

Xalqa xəyanət etmiş liderlərimizin cəhənnəmin hansı qatında hansı cəzasını alacağını bilirəm

– Bu kitabı oxumağa tövsiyə edirsiniz?

– Bəli, çünki orada günahların əvəzində cəhənnəmdə hansı cəzaları insanlar alacaqlar, onun təsviri var. Xalqa xəyanət etmiş liderlərimizin cəhənnəmin hansı qatında hansı cəzasını alacağını bilirəm. Çünki Dante onun təsvirini verib.

– Zərdüşt bəy, özünüz harada olacaqsınız? Cənnətdə, yoxsa?..

– O, O kişinin işidir. Mən hər halda ömrüm boyu çalışmışam ki, heç kimə pislik etməyim, əlimdən gələn yaxşılığı edim. Amma O, özü bilər.

– Bir az elə bil sizi pessimist gördüm.

– Xeyr, heç bir pessimizm yoxdur. Mən realistəm. Məlumatlı realistə pessimist deyirlər.

– Çox maraqlı fikirdir. Təşəkkür edirəm.

– Buyur.

– Çox sağ olun.

– Sağ olun.

SON

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin

974 dəfə oxunub

MANŞET / MÜSAHİB / QAYNAR QAZAN / XuralTAC

Zərdüşt Əlizadə “Qaynar Qazan”da (II hissə): “Hər bir inqilabdan sonra diktatura gəlir”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 19 İyul 2018

Zərdüşt Əlizadə: “Mütəllibov çox məzmunsuz, qətiyyətsiz adamdır”

Zərdüşt Əlizadə qardaşı Araz Əlizadə haqqında sərt sözlər dedi: “Vaxtilə qardaş olmuşuq”

Əvəz Zeynallı

“Qaynar Qazan”

I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

Zərdüşt Əlizadə “Qaynar Qazan”da (I hissə): “İran könüllü və silah göndərib Azərbaycana”-VİDEO

II hissə

Bütöv Azərbaycanda prezident kim olacaq?

– Bütöv Azərbaycan ideyası məncə nədən keçir. Qonşu İran Cümhuriyyəti ilə qardaş, dost münasibətlərdən. Sərhədlər açıq olsun, viza rejimi ləğv edilsin…

– Sərbəst iqtisadi zonalar yaradılsın…

– O qədər səbəb var ki. O qədər yaxın olmalıyıq ki, bir-birimizdən heç bir şəkk-şübhə olmasın. Mən oturum maşınıma, gedim Astaradan rahatca keçim Təbrizə, bibim oğlunun nəvəsinin toyunda iştirak edim. Qoy bu cür olsun Bütöv Azərbaycan. Yox, əgər qapalı, anti-demokratik Azərbaycan fərz edək ki, İranı dağıdıb Cənubi Azərbaycanı özünə birləşdirmək istəyirsə, mən də bu sualı verirəm: Orada 22 milyon azərbaycanlı, burada 10 milyon azərbaycanlı, birləşdik, seçki keçirildi, prezident kim olacaq? Deputatlar kim olacaq? Bu vəzifələri kim satacaq? Torpağı kim satacaq, rüşvəti kim alacaq? (Gülür…) O saat səsləri kəsilir… Mən hesab edirəm ki, millətin birləşməsi dostluqdan keçir. Xalqın ərazilərində yaşadıqları dövlətlərin dostluğundan keçir. Rusiya ilə də dost olmalıyıq – ağlı olan dost olar. Tramp gördünüz ki, Baltikyanı ölkələrin prezidentləri ilə görüşdü. Nə dedi? Dedi, Rusiya ilə düşmənçilik edənin ağlı yoxdur, axmaqdır. Onların üçü də düşmənçilik edir, susdular, bir şey deyə bilmədilər.

– Böyük dövlətlər də balaca dövlətlərin problemlərini istəmirlər… Zakir Cavanşirli soruşur: “Rüşvət, korrupsiya çirkabına bulaşmayan neçə nazir tanıyırsınız?”

– Heç birini də tanımıram. Mən ümumiyyətlə, nazirlərlə tanış deyiləm. Mənim o yuxarı tayfa ilə – deputatdır, nazirdir, Prezident Aparatıdır – heç biri ilə əlaqəm yoxdur. Mən adi bir adamam. Jurnalistləri də çox tanımıram. Tanıyırdım Allah qəni-qəni rəhmət eləsin, Rauf Talışınskini, o qədər savadlı, o qədər istedad sahibi idi ki. Dünya səviyyəli nadir azərbaycanlı jurnalistlərdən idi. Onun qələmi, onun baxışı – mən onları tanıyırdım. Elçin Şıxlını, Zeynal Məmmədlini tanıyıram, səni tanıyıram, (Məlahət Zeynallıya müraciətlə – Red.) sizi tanıyıram, amma yuxarı tayfanı tanımıram. Ona görə də deyə bilmərəm ki, kim bulaşıb, kim bulaşmayıb və s. Nəzəri baxımdan orada rüşvət almasan, qala bilməzsən.

– Arada jurnalist kimi mötərizə açım və sual verim…

– Buyurun.

– Sizin bir Bakı Jurnalistika Məktəbiniz var. Necədir vəziyyət?

– Siz onu soruşun bizim tələbələrdən, razıdırlar, yoxsa razı deyillər. Əgər desələr ki, pis öyrədirik, o zaman biz günahkarıq, desələr ki, yaxşı öyrədirik, deməli, vəziyyət yaxşıdır.

Deyə bilərsiniz ki, Zərdüşt qocalıb…

– İllərdir bu işin içindəsiniz. Gənclərin içində bir az da özünüzü gənc saxlayırsınız…

– Bəli, mən gəncləri çox istəyirəm, tələbələrimin xətrini çox istəyirəm. Hərçənd ki, onların savad səviyyəsindən çox narazıyam. Bizim sovet dövrünün məktəbi, şagirdlərinin, tələbələrinin mütaliə dairəsi, dünya görüşləri indikinə nisbətən hədsiz yüksək idi. Deyə bilərsiniz ki, Zərdüşt qocalıb, qoca kişi kimi deyinir, bütün qocalar yeni nəsli tanımır, deyinir, mən də onlardan biriyəm… Amma mən belə fikirləşirəm.

– Yox, hələ qocalmayıbsınız.

– Yox, qocalmışam.

– Neçə yaşınız var ki?

– 73.

– !!!

– Bəli. 1946-cı ildənəm – 73. Burada təəccüblü bir şey yoxdur.

– Elə şey ola bilməz! Sizin 73 yaşınız var?!

– Vaxtanq Kikabidze deyir ki, “moi qoda moi boqatstvo” (mənim illərim mənim zənginliyimdir). (Gülür…) Bəli, 73 yaşım var, 46-cı ildənəm.

– İnanmadım. Çox cavan görünürsünüz.

– Ruhum cavandır, narahat olma.

– Mahir Rəşidov soruşur: “Xalqının başına bu qədər oyunlar açan və zərbələr vuran, korrupsiya və başqa yollarla xalqın varını və dövlətini talayan, yüzlərlə insanları fikir və söz azadlığına görə günahsız yerə şərləyərək zindanlarda saxlayan və öz doğma vətənindən didərgin salan, bir sözlə, Azərbaycan xalqına qəddar düşmən kimi davranan bu rejimi Zərdüşt bəy dəstəkləyir, ya yox?” Əslində, sizin fikirləriniz hər zaman məlumdur, amma yenə də nə düşünürsünüz?

Vəziyyətin günahı xalqdadır

– Dəstəkləmirəm, kəskin tənqid edirəm və s., amma mən bununla yanaşı, həm də bütün bu yaranmış xoşagəlməz vəziyyətin günahını xalqın özündə görürəm. Yaxşını pisdən ayırmır.

– Xalq neyləsin? Xalq bu son 30 ildə 5 dəfə, 6 dəfə…

– Neyləyib? Neyləyib?

– …qalxdı, inqilab elədi.

– İnqilab eləməyib. Hər dəfə yanlış liderlərin arxasınca düşüb, ilğımların…

– İnanıb da, neyləsin bəs?

– İnanmasın da. Oxusun. Kitab oxusun. Heç olmasa, Mirzə Cəlili, Mirzə Ələkbəri, Üzeyir bəyi, Cəfər Cabbarlını oxusun.

– Deyirsiniz, onlarda hər şey var?

– Var. Onlardan əlavə, başqa şeylər də var, amma oxusunlar, savadlansınlar. Yeni nəsil mütaliə ilə çox zəif məşğuldur.

Hər bir inqilabdan sonra diktatura gəlir

– Ceyhun Fətullayev soruşur: “Zərdüşt bəy, sizcə Azərbaycanda inqilab olacaq, yoxsa bu sülalənin getmə ehtimalı var?”

– Bilirsiniz, mən ümumiyyətlə, inqilabların əleyhinəyəm. Çünki onlar çox böyük itkilərlə müşayiət olunur. Hər bir inqilabdan sonra diktatura gəlir. Bu, aksiomadır. Böyük fransız inqilabından sonra Napoleon diktaturası gəldi.

– Bütün zamanlarda elə olub.

– 1917-ci il inqilabından sonra Lenin-Stalin diktaturası gəldi. Bizdə də Xalq Cəbhəsi dərəbəyliyindən sonra diktatura gəldi. İstəyirsiniz, bir dəfə də inqilab edin, yenə diktatura gələcək. Heç bir inqilab olmayacaq, təkamüllə getmək lazımdır. Oxumaq, hansısa mütərəqqi özəklər yaratmaq, tərbiyə eləmək, işləmək, çalışmaq, hüquqları müdafiə eləmək, nəhayət, öz konstitusion hüququnu öyrənmək… Çox sadə izahlardır…

– Namiq Salam soruşur: “YAP-ın axırı necə olacaq?”

– Sov.İKP-nin axırı necə oldusa, YAP-ın da axırı elə olacaq. Saxta bir qurumdur.

– Nurlan Bağırov soruşur: “Zərdüşt Əlizadə iqtidara müxalifdir, bunu bildik, bəs müxalifətə niyə müxalifdir?”

– Hamıya yox, məsələn, mən ReAL-a, ADR-ə qarşı müxalif deyiləm. İlqar bəy və silahdaşlarına, Qubad bəy və silahdaşlarına çox müsbət münasibət bəsləyirəm. Amma qalan müxalifətdə mən zəka potensialı, düzgün siyasi yol və özlərində demokratiklik görmürəm. Mən demokratiyanın tərəfdarıyam. Mən 21 il Sov.İKP-nin üzvü olmuşam. Sov.İKP-nin evini o yıxdı ki, bizim partiyanın daxilində demokratiya yox idi. Məsələn, Mixail Qorbaçov satqın idi, gəldi hakimiyyətə, onu hey aşırmaq istədilər, aşıra bilmədilər. Demokratiya yox idi. Bizdə də müxalifətdə demokratiya yoxdur. Müxalifətçiliklə dərəbəyliyi qarışdırırıq.

Əli Kərimli kif iyi verən köhnəlmiş Elçibəy irsindən ayrıla bilmədi

– ReAL-la ADR-də var, eləmi?

– Oralarda hər halda bunun işartıları var. ReAL-da xeyli var, amma Qubad da gözü açıq, ziyalı adamdır və hələlik, hansısa müstəbidlik meylləri onda görmürəm.

– Yadımdadı, siz ANS-in “Nəzər nöqtəsi” verilişində bir dəfə Əli Kərimliyə “parlayan ulduz” demişdiniz.

– “Parlaq gələcəyi var” demişdim.

– Proqnozunuz doğrulmadımı?

– Doğrulmadı, nəyə görə, çünki özünü mənasız şeylərə xərclədi. Çox heyf ona. Qədd-qamətli, yaraşıqlı, dilli-dilavər – Azərbaycan demokratik hərəkatında, ümumiyyətlə, Azərbaycanın müasir dövründə ən parlaq natiq sözsüz ki, Əli Kərimlidir. Gözəl nitq qabiliyyəti, nitqləri var.

– Amma yenə öndədir, daha neyləməlidir, ay Zərdüşt bəy? Yenə vuruşur, yenə döyüşür…

– Yox, o görüntüdür. Kif iyi verən köhnəlmiş Elçibəy irsindən ayrıla bilmədi, ona görə ki, bu, onun mirasıdır, təməlidir. Yarı batmış, dor ağacı sınmış, yelkənləri cırılmış gəminin kapitanıdır, sular onu ora aparır, bura aparır. Özünün bir strateji xətti, görüşü yoxdur. Nə qədər demək olar ki, onlar getsin, biz gələk. Onlar niyə getsin? Gül kimi oturub yeyirlər də? Onlar getsin, sən gəlib yeyəsən? İstəməz… Heç olmasa dursun desin ki, biz bir il hakimiyyətdə olanda filan-filan səhvləri eləmişik və bu səhvləri filan-filan adamlar edib. Biz indi elə bir demokratik partiya qururuq ki, burada heç bir buqələmunluq, məsləksizlik, əqidəsizlik yoxdur. Biz hansısa təməl prinsiplərə sadiqik – bunu demir. Eləmir, mən də deyirəm ki, mənim ümidlərim doğrulmur. Çox istərdim ki, o, potensialından istifadə edə bilsin, amma edə bilmədi. Xərclədi xırda siyasi intriqalara, İsa ilə itələşdi, Lalə Şövkətlə, İlyas İsmayılovla, onunla-bununla itələşdi. Yəni bu adam strateji məsələləri qiymətləndirə bilmirsə, ondan nə gözləmək olar? Ona görə də müxalifətdədir və müxalifətdə də qalacaq. Əgər o, alternativ, yaxşı alternativ təklif edərsə, xalq onun arxasınca gedər. Hakim qüvvənin əlində cəbr aparatı var və bu cəbr aparatından istifadə edərək, müxalifəti əzir, satın alır, aldadır, bihal edir.

– Zərdüşt bəy, Müsavatla, İsa bəylə əlaqələriniz varmı? Xəstəliyi ilə bağlı…

– Heç bir əlaqəm yoxdur. Allah şəfa versin.

– O vaxtdan əlaqələriniz yoxdur?

– Bəli, o vaxtdan əlaqəm yoxdur. Allah şəfa versin.

– Bu günlərdə İsa bəyin qardaşı Rövşən Qəmbər maraqlı bir açıqlama verdi…

– Mən onunla 80-ci illərin sonunda tanış olmuşam. Çox ziyalı, mötədil, yaxşı adamdır. O vaxt köçüb getdi Almaniyaya. O vaxtdan da görməmişəm.

– Maraqlı bir açıqlama verdi ki, atamı Ayaz Mütəllibovun tapşırığı ilə KQB öldürüb.

– (Təəccüblənir…) İndi mənim 73 yaşım var, sabah mən yıxılıb ölsəm, kimsə durub deyəcək ki, Zərdüştü KQB öldürüb? Hər bir adam o yaşda ölə bilər…

İsa Qəmbərin atası nər kişi idi

– Mütəllibov tərəfindən mitinqlər olmasın deyə İsa Qəmbərə xəbərdarlıq olunub. 8 sentyabr 1991-ci ildə seçkilər idi axı.

– Xəbərim yoxdur. Mən onun atasını tanıyırdım. Yunus müəllim çox ziyalı, çox mülayim bir kişi idi. Bir dəfə mən Xalq Cəbhəsini təzə-təzə təşkil etdiyim zamanlarda məni dəvət elədi öz institutuna, Qaraşəhərdə, Şaumyan metrosunun yanında Kimya İnstitutunun müdir müavini idi. Kabinetində oturduq, xeyli söhbət elədik. O, etnik milliyyətçiliyi ən böyük bəla kimi görürdü və Xalq Cəbhəsinin ondan qorunmasını məsləhət gördü. Mənə bir kitabça kimi qovluq verdi. Orada yazmışdı, necə bir beynəlmiləl siyasət yürütmək olar. Bakı ermənilərini necə müdafiə etməli, iş görməli və şərait yaradılmalıdır. Yəni xalqımızda bir məsəl var: “Yaxşılığa yaxşılıq hər kişinin işidir, yamanlığa yaxşılıq nər kişinin işidir.” Mən gördüm ki, bu, nər kişidir. Azərbaycanlı oğlu olan bir adam erməni millətindən olan alimlərə bu cür şərait yaradıb ki, onlar azad, asudə işləyiblər Azərbaycanda. Sonra nankor çıxıblar, o başqa məsələ. Sən öz nər işini gör, öz yaxşılığını elə. Mən ona çox minnətdar oldum, o qovluğu da özümdə saxladım – Azərbaycan nəcibliyinin və nəcabətinin nümunəsi kimi. Həmişə də ermənilərlə görüşəndə deyirəm ki, bax deməyin ki, biz sizi təqib eləmişik, sıxmışıq, elə deyil, əlimizdən gələn yaxşılığı sizə eləmişik. Keçmişdə ürəkbulandıran çox hadisə olub, amma biz özümüzdə mərdlik tapıb unutmuşuq. Və o, yenə deyirəm, savadlı, nəcib insan idi, Allah rəhmət eləsin! Vəssalam. Amma mənim xəbərim yoxdur ki, Ayaz Mütəllibov kimisə öldürsün. Ayaz Mütəllibov qətiyyətsiz, qorxaq, ağciyər bir adamdır.

– Ayaz Mütəllibovla görüşübsünüzmü, görüşürsünüzmü?

– Yox, bir dəfə Xalq Cəbhəsinin İdarə Heyəti Mərkəzi Komitənin üzvləri ilə görüşəndə görüşmüşəm onunla, görmüşəm. Bir təklif etmişəm, qəbul etməyib, ondan sonra heç görüşümüz olmayıb.

– Nə təklif vermişdiniz?

– 1989-cu ilin noyabr ayı idi. Mərkəzi Komitənin Bürosu dəvət elədi AXC İdarə Heyətini görüşə. Gəldik. 10-12 nəfər idik. Telman Orucov MK katiblərindən biri idi, dedi ki, Vəzirov Moskvadadır və oradan zəng edib ki, Qorbaçov onun sözünə baxmır, Azərbaycanın mənafelərini nəzərə almır və Qarabağ məsələsini də qanun çərçivəsində həll eləmək istəmir. Biz də bilmirik neyləyək. Sizi dəvət eləmişik ki, sizin rəyinizi soruşaq. Çox gülünc idi. İctimai təşkilat olan Xalq Cəbhəsi və hakim partiya Kommunist Partiyası. Hakim partiyanın rəhbərliyi bizi – ictimai təşkilatı çağırır ki, bizimlə məsləhətləşsin. Hamı susdu. Yəni bu acizlik etirafına qarşı heç kim heç bir söz tapa bilmədi. Mən dedim ki, mənim bir təklifim var.

Dedim, Azərbaycan SSRİ-nin tərkibindən çıxsın

– Xalq Cəbhəsinin bütün İdarə Heyəti orada idi?

– Yox, 10-12 nəfər var idi. Yadımda deyil, amma deyəsən, 3-4 nəfər yox idi. Mən dedim ki, mənim 2 təklifim olacaq. Dedilər, buyur. Dedim, əvvəla, siz mənim bir sualıma cavab verin. Siz bu komitənin rəhbərliyində olan şəxslər bir-birinizə inanırsınızmı, sadiqsinizmi, Azərbaycana sadiqsinizmi? Etinasızlıqla “əlbəttə” dedilər. Dedim, lap yaxşı, o zaman mən sizə görün nə təklif verirəm. Polyaniçko da orada idi. Dedim, bax, biz çıxıb gedirik. Siz yığışıb qərar çıxarırsınız və Mərkəzi Komitənin plenumunu çağırırsınız. Plenumu bir gün ərzində çağırmaq mümkündür. Polyaniçko deyəcək ki, siz neyləyirsiniz? Deyin ki, biz plenum çağırırıq. Plenumu nə üçün çağırırsınız? Azərbaycan Kommunist Partiyasının növbədənkənar qurultayını çağırmaq məqsədilə. O saat Moskvadan sizə zənglər gələcək, hədələyəcəklər. Siz bir-birinizi satmayın, möhkəm olun. Biz Azərbaycan Kommunist Partiyasının rəhbərliyi qərar veririk ki, biz növbədənkənar qurultay çağırırıq. Uçub gələcəklər. 37-ci il deyil, heç kimi güllələməyəcəklər. Deyin ki, MK qurultayın gündəliyinə bir məsələ salır: Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının və Sovet dövlətinin münasibətinə Azərbaycan Kommunist Partiyasının müvafiq mövqeyi. Azərbaycan Kommunist Partiyası Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasından çıxır. Və bu, birinci addımdır ki, Azərbaycan SSRİ-nin tərkibindən çıxır. Əvvəl hədələyəcəklər, sonra ayağınıza düşəcəklər, yalvaracaqlar. Ondan sonra deyəcəklər nə istəyirsiniz? O zaman tələb edəcəksiniz: Qarabağdakı hərəkatı yatırdın! Əks halda, biz öz fikrimizdə qalırıq. Dedim, ondan sonra görəcəksiniz ki, bir həftə ərzində bütün Yerevanın, xaricin emissarlarını tutub salacaqlar qoduqluğa və Qarabağ hərəkatı yatışdırılacaq.

– Qətiyyətli olsaydılar, olardı.

– Sükut, sükut, bir də sükut… Hamı baxır mənə. Sonra Telman Orucov boğuq səslə deyir: “Biz belə bir iş görə bilmərik.” Dedim, o zaman mənim ikinci bir təklifim var. Dedilər, buyur. Dedim, Ayaz müəllim, siz Nazirlər Sovetinin sədrisiniz. Məxməri səsiylə dedi, həəə. Dedim, Azərbaycan milisi mərkəzi milisin tərkib hissəsidir, amma Azərbaycan milisi müəyyən dərəcədə sizə tabedir, eləmi? Dedi, bəli. Dedim, onda siz qərar verirsiniz, Bakı milisinin şəxsi heyəti bütünlüklə yığışır və ezam olunur Dağlıq Qarabağa. Başlayırlar pasport rejimini yoxlamağa. Qarabağın əhalisi olmayan bütün adamları tutursunuz, göndərirsiniz Ermənistana. “Bəs Bakıda əmin-amanlıq nə olacaq?” Dedim, Xalq Cəbhəsinin Bakıda 100.000 nəfər üzvü var. Söz veririk ki, Bakıda nizam-intizamı biz təmin edərik. Dedim, hətta oğrular da bilsə ki, Azərbaycan milisi gedib Qarabağa, onlar da cinayət etməyəcəklər. Dedi, mən bunu edə bilmərəm. Dedim, onda siz burada niyə oturmusunuz? Siz – ev sahibləri bu xalqın ağır günündə özünüzdən başqa heç kəsi fikirləşmirsinizsə, qorxursunuzsa, siz niyə bu ölkədə oturmusunuz, siz niyə bu otaqda oturmusunuz? Tez Polyaniçko durdu ki, fasilə elan olunur. Çəkdi məni pəncərə tərəfə. Dedi, bu qardaş haqqında nə fikirləşirsən, dedi, ilanın ağına da lənət, qarasına da. Başa düşdüm ki, nəsə Araz onu nəsə acılayıb. Ondan sonra Polyaniçkoya fısıldadı-fısıldadı, başladı ki, sən anla, biz heç nə edə bilmirik. Dedim, niyə eləyə bilmirsiniz? Dedi, Stepanakertə gedə, camaatla işləyə bimirik. Dedim, mən sizə deyim necə işləmək lazımdır. Dedi, necə? Dedim, “Krunk”un bütün rəhbərliyi cinayətkar partiya-təsərrüfat rəhbərləridir. Hamısı rüşvətə bulaşmış adamlardır. Hamısını dərhal həbs edin, mən əminəm ki, hamısına qarşı Azərbaycan prokurorluğunda, Xalq Nəzarət Komitəsində materiallar var, hamısını həbs edin. Dedi ki, bəs bütün dünya haray qaldırar ki, bəs erməni xalqına qarşı repressiya başlayıb. Dedim, yox, iki erməni, bir azərbaycanlı tutun, bir erməni, iki azərbaycanlı tutun. Azərbaycanda oğruların sayı çoxdur. Deyin ki, biz korrupsiyaya qarşı mübarizə aparırıq. Bir erməni korrupsioneri, iki erməni korrupsioneri – heç kim söz tapa bilməzdi. Dedi yox, biz bunu edə bilmərik. Dedim, onda siz deyin ki, əqidə dəyişib, məslək dəyişib və dövlətdə intizam yoxdur.

Nəsə, döndüm və çıxıb getdim. Yəni Mütəllibovla görüşüm o vaxt olub. Gördüm ki, çox məzmunsuz, qətiyyətsiz adamdır. Ondan sonra həmişə yazanda yazırdım ki, mülayim adamdır, evyıxan deyil – ona görə inanmıram ki, Yunus müəllimi o öldürüb – amma qətiyyətsiz adamdır. Siyasətçi üçün əsas məziyyətlərin biri də qətiyyətdir.

– Sualların içərisində Araz Əlizadə ilə bağlı xeyli suallar var. İsmayıl İslamoğlu, Şakir Əlisoy, Ramiz Mirzəoğlu, Mətanət Bayramova, Nazim Səfəvi Həmzəyev, Mehman Muradov Əlibəyli, Emin Ramiz, Ülfət Ədalətoğlu və s. Siz prezident seçkilərinə səsverməyə getmişdiniz?

– Yox, getməmişəm. Mən 2003-cü ildən sonra seçkilərə getmirəm.

– Çünki İsmayıl İslamoğlu soruşur ki, prezident seçkilərində kimə səs verdiniz?

– 2003-cü ildən sonra heç bir seçkiyə getməmişəm.

– Araz Əlizadə ilə uzun müddətdir münasibətiniz yoxdur, yoxsa?

– 2000-ci ildən sonra.

– Nə oldu səbəb, Zərdüşt bəy?

– Siyasi yollarımız ayrıldı, baxışlarımız ayrı oldu. Onun öz həyatı var, mənim öz həyatım var. Vəssalam. Bununla da qurtardı.

Əlləm-qəlləm bir tarixi olub ADR-in

– Burada soruşulur ki, Zərdüşt Əlizadə Araz Əlizadənin Məhəmməd Əmin Rəsulzadə haqqında dedikləri fikirlərlə razıdırmı?

– Heç bilmirəm nə deyib. Allah rəhmət eləsin, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə haqqında mənim öz fikrim var, böyük siyasi xadimdir, böyük vətənpərvərdir. Başqa şey deyə bilmərəm. O, bizim nakam ADR-in liderlərindən biri olub. Nəyə görə nakam, çünki çox əlləm-qəlləm bir tarixi olub ADR-in. Heç bir zaman öz ərazilərinə tam nəzarət edə bilməyib. Öz neftinə tam nəzarət edə bilməyib. Həmişə ərazisində yadelli qoşunlar olub. Bu, işqlı, vətənsevər insanların bir cəhdi idi. Alınmadı. İndi maşallah ki, bütün təşkilatların üzvüyük – İSESKO-dan YUNESKO-ya qədər.

– Bilirsiniz, niyə soruşuram. Araz Əlizadənin açıqlamaları cəmiyyətdə çox böyük əks-səda doğurur, sizə də hücum gəlir. Bundan heç narahatçılığnız yoxdurmu?

– Xəbərim yoxdur, maraqlanmıram, mənim üçün heç fərqi yoxdur. O, çox başqa insandır axı.

– Ramiz Mirzəoğlu soruşur ki, dost-doğma qardaşdırlar?

– Bəli.

– Bu qədər kəskin ziddiyyətlər var. Cəmiyyət sizi başqa cür tanıyır. Təbii ki, qardaş qardaşa görə cavab vermir, amma yenə də…

– İndi həyat yollarımız ayrılıb.

– Orta məktəbdə necə oxuyurdunuz?

– Bunun heç bir əhəmiyyəti yoxdur. O da, mən də bir insan, siyasətçi kimi göz qabağındayıq. Bizim əlaqələrimiz indi yoxdur. Vaxtilə qardaş olmuşuq, hərəkatda olmuşuq, bir partiyada olmuşuq.

– Burada bir sual var, deməsəm olmur…

– Deməlisən də, sən “Qaynar Qazan”ın aparıcısısan…

– Nazim Səfəvi Həmzəyev soruşur: “Ataları vaxtilə Əbülfəz Elçibəyin işində iştirak edib üzünə durub.” Atanızın Əbülfəz bəyin işi ilə nə əlaqəsi var?

– Deməli, Xalq Cəbhəsində mənə qarşı Əbülfəz bəy mübarizə aparanda deyirdi ki, mənim atam onu tutdurub və mən Zərdüşt Əlizadə KQB agentiyəm. 1988-ci ildə oktyabrın 27-28-də AXC-nin Ali Məclisi idi. Orada mənim 12 nəfərlik qrup – sevimli naxçıvanlı biradərlərim məni ifşa etdilər. Diqqətlə qulaq asdım onlara. İddia edirdilər ki, atam Əbülfəz bəyi tutdurub. Mən o zaman xaricdə idim. 1973-1976-cı illərdə Cənubi Yəməndə mütərcim işləyirdim.

Əbülfəz bəyin əleyhinə 3 adam ifadə vermişdi

– Əbülfəz bəy həbs olunanda?

– Bəli, mən o zaman Bakıda yox idim. Cənubi Yəməndə Sovet səfirliyinin nəzdindəki iqtisadi müşavirin tərcüməçisi idim. AXC-nin həmin məşhur sessiyası qurtaran axşam sizin bir yerliniz olan və çoxdan tanıdığım Yaşar Məsimov adlı bir adamla görüşməyə çalışdım. Bu milliyyətçi hərəkatla çox bağlı bir adam idi. Tapdım Yaşarın nömrəsini, ona zəng elədim, getdim “Xutor”da tapdım evini. Yaşarı çağırdım evindən bayıra, dedim, Yaşar, qardaşım, mənə danış Əbülfəz bəyin məhkəməsi necə olub. Dedi ki, 1-ci iclasdan sonuncu iclasa qədər mən iştirak eləmişəm. Dedim, onu mənim atamın ifadələri əsasında həbs ediblər? Dedi, yox, 3 nəfər ona qarşı ifadə vermişdi. Biri Hafiz Misgər, ərəbşünas, raykomun işçisi, ikincisi, Fəzail Ağamalı, üçüncüsü, Aydın Hacıyev – atası Mərkəzi Komitənin görkəmli işçisi olmuşdu. Hafiz Hacızadənin əmisi oğlu. O da Diplomatik Akademiyada professor idi, sonra köçüb getdi Moskvaya. Onun ifadələri əsasında yenə bir neçə nəfər DTK tərəfindən tutulmuşdu – müstəqillik illərində.

– O, harada işləyirdi ki?

– Mən bilmirəm. Fəzail Ağamalını tanıyırdım, çünki AXC-də Əbülfəzin tərəfdarlarından idi. Hafiz Misgəri tanıyırdım, çünki o da ərəbşünas idi, mən də ərəbşünasam. Dedim, çox sağ ol, atamın ifadəsi yox idi, dedi, yox, sənin atanın ifadəsinin nə işi var. Durdum səhər gəldim AXC-nin Ali Məclisinin sessiyasına. Yenə məni ifşa etdilər. “Kommunist”, “Moskvanın agenti”, “DTK-nın agenti”, “Əbülfəz bəyin düşməni” və s. və s. Axırda söz istədim. Söz vermək istəmirdilər. Demokratiyaya hazır deyildilər, birtəhər söz aldım. Dedim, Əbülfəz bəy, axı siz səhərdən deyirsiniz ki, sizi atamın ifadəsi ilə həbs ediblər. Axı sizə qarşı ifadə verən Fəzail Ağamalı burada oturub. Zal bir-birinə dəydi.

– Onu ilk dəfə siz deyibsiniz?

– Bəli. Tez ayağa durdu, əlini uzatdı Lenin kimi, dedi ki, Fəzail bəy mənim göstərişimlə onu edib, biz təşkilatımızı qorumaq istəyirdik, ona görə mən ona dedim ki, sən mənə qarşı ifadə ver, amma təşkilatımız qalsın. Dedim, təşkilatınız qalır? Bəs niyə o zaman mənim yaratdığım təşkilata gəlib onu içəridən dağıdırsınız? …Sonra Əbülfəz bəy prezident oldu. Bəndəniz ona “İstiqlal” qəzetində açıq məktub yazdı ki, bəy, mənə qarşı mübarizə aparıb mənə “DTK agenti” deyibsiniz, acizanə şəkildə xahiş edirəm, mənim dosyemi açın, xalq görsün mən necə mənfur casusam. Açın mənim dosyemi, amma öz dosyenizi də açın. Xalq Cəbhəsinin digər rəhbərlərinin də dosyesini açın. Hamının dosyesi var, açın. Bir yazdım açmadı, iki yazdım açmadı, üç yazdım açmadı, axırda dedilər ki, bəy deyir, bu məndən nə istəyir, hey yazır ki, öz dosyeni də aç, mənim dosyemi də aç. Dedi, mən dosyeləri açsam, vətəndaş müharibəsi başlayar. Yazdım ki, bəy, xalqımızdan bədgüman olma. Xalqımızda casusların sayı olsun 5 min, maksimum 10 min. 10 min adam 7 milyonluq xalqa bir şey etməz.

“Soyudis”in Ali Seyminin 35 üzvündən 17-si KQB agenti çıxdı

– Zərdüşt bəy, siz də elə hesab edirdiniz ki, arxivlər açılmalı idi?

– Əlbəttə. Açılmadı ki, bu gündəyik də. Mən sizə misal çəkərəm, nə üçün açılmadı. Litva Xalq Cəbhəsi “Soyudis” hakimiyyətə gələndən sonra parlamentin birinci qərarlarından biri qanun çıxarmaq oldu – bu qanun nə demək idi. İstənilən ictimai xadim haqqında KQB arxivinə sorğu vermək olar ki, onun dosyesində nə var. Və məlum oldu ki, “Soyudis”in Ali Seyminin 35 üzvündən 17-si KQB agentidir. O cümlədən “Soyudis”in ideoloqu və baş naziri. Nə baş verdi, vətəndaş müharibəsi oldu? Yox, təbii ki. Bunlar çəkilib ictimai-siyasi həyatdan getdilər. Qurtardı. Nəyi soruşuram, əgər Litva KQB-si “Soyudis”in hakim tərkibinə 50 faiz casus sala bilibsə, bizim ulu öndərin qayğısı ilə yetişmiş Azərbaycan KQB-si Azərbaycan Xalq Cəbhəsinə neçə faiz casus sala bilər? Mən bu sualı verirəm. Heç kəsdən cavab yoxdur. Deyirəm ki, axı casus o adama deyilər ki, hakimiyyətin xeyrinə hərəkətlər eləsin. Mən hər zaman demişəm: zorakılıqdan qaçın, təkamüllə gedin, demokratiya bizim silahımızdır, xalqla işləyin, xalqa söykənin. Onlar nə deyiblər: vur, yıx, dağıt. Nəticədə nə olub, ordu gəlib güllələyib, gəlib KQB əzib və axırda da hakimiyyətdə KQB-dir. Kim kimdir indi, kim KQB-dir?

– Maraqlıdır ki, arxivlərin açılmasını Nemət Pənahlı da tələb edib, siz də. Amma sizin münasibətləriniz həmişə gərgin olub.

– Nemətlə maraqlanmıram, çünki o qədər məzmunsuz insandır ki. Mənə məzmunsuz insan maraqlı deyil. Və… günlərin bir günündə “İstiqlal” qəzetində, sizə tanış olan kabinetimdə əyləşmişdim. Telefon zəngi gəldi. Təxminən 1993-cü ilin yanvar ayı idi, götürdüm dəstəyi. Bir səs gəldi ki, mənə Zərdüşt Əlizadə lazımdır, dedim, Zərdüştdür danışan. Dedi, mən sizə müsahibə vermək istəyirəm, dedim, buyurun gəlin, qapım açıqdır. Dedi, yox, mən gələ bilmərəm, siz mən deyən ünvana gələ bilərsinizmi? Dedim gələ bilərəm, problem yoxdur. Ünvanı dedi, yazdım. Sonra fikirləşdim ki, əşi, hər yerdə Xalq Cəbhəsi məni söyür, vurur – gedərəm, orada məni vurub öldürərlər. Sonra fikirləşdim ki, Allahın işidir, lazım bilsə öldürərlər. Nə isə, durub getdim o ünvana. Məlum oldu ki, KQB-nin binasının yanında 14 mərtəbəli yaşayış evidir. Zəngi basdım, açıldı qapı. Bəstəboy, səliqəli bir kişi idi, saçları arxaya daranmış, yanında da bir xanım. Məni çox hörmətlə qarşılayıb yer göstərdilər.

Dedilər ki, Moskvadan bir istintaq qrupu gəlib, bir dissidentin istintaqı gedir

– Siz hələ bilmirsiniz kimdir?

– Kimdir bilmirəm. Gözəl də bir süfrə açmışdılar. Yemək, içmək. Və… danışdı. Dedi, mən KQB-nin İstintaq İdarəsinin rəisi, KQB polkovniki Əziz Rəsulovam.

– Əziz Rəsulov.

– Əziz Rəsulov. Dedi, mən sizə öz həyatımı danışmaq istəyirəm. Çıxarıb diktofonu qoydum, dedim, buyurun. Dedi, mən əslən Lənkərandanam. Mən çağa ikən atam müharibədə həlak olub. Anam kəndçi arvaddır. Məni öz zəhməti ilə tək böyüdüb. Mən məktəbdə əlaçı oxumuşam. Məktəbi qurtarandan sonra məni orduya çağırıblar. Orduda rus dilini öyrənmişəm, məni partiyaya qəbul ediblər. Gəlmişəm, Bakı Dövlət Universitetinin hüquq fakültəsinə daxil olmuşam. Yetim adamam, heç bir tapşırıq rol oynamayıb. Əlaçı oxumuşam, partiya bürosuna seçiblər məni. Əlaçı oxuya-oxuya gəlib 5-ci kursa çatanda təyinat ərəfəsində məni çağırıblar ki, sənin dəvət edirik DTK-ya işə. Kasıb yetim uşaq, DTK-ya iş. DTK təminat deməkdir, hörmət deməkdir, demişəm mən razı. 6 ay mənim bütün əslimi-nəslimi yoxlayıblar. Deyiblər ki, layiqdir, zəhmətkeş ailəsidir. Amma son mərhələdən keçmədim. Son mərhələ nədir – 1973-cü il. Deyiblər ki, bütün KQB kadrlarını birinci katib Heydər Əliyev qəbul edir. Aparırlar məni Heydər Əliyevin qəbuluna. 2 saat mənimlə söhbət edir. Çox mehriban, ədəbiyyatdan, tarixdən, həyatından, güzəranından, qohumlarından – hər şeydən danışdı. Sonra durub dedi ki, bəyənirəm, qal sədaqətlə Vətənə xidmət elə, sıxdı əlimi, dedi ki, get, hesab edirəm ki, sən DTK-da işləyə edə bilərsən. Məni gətirdilər leytenant rütbəsi verdilər və dedilər ki, birinci işə gedirsən. Moskvadan bir istintaq qrupu gəlib, bir azərbaycanlı dissidentin istintaqı gedir və o, rus dilini bilmir, sən tərcüməçi olacaqsan. Bu dissident kim ola, kim ola?

– Əbülfəz bəy…

– Əbülfəz bəy…

II hissənin sonu

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin

1.9K dəfə oxunub

GÜNDƏM / MANŞET / MÜSAHİB / QAYNAR QAZAN / XuralTAC

Zərdüşt Əlizadə “Qaynar Qazan”da (I hissə): “İran könüllü və silah göndərib Azərbaycana”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 17 İyul 2018

Zərdüşt Əlizadə: “Biri İsraildir, biri Kürdüstan, biri də Ermənistan…”

Politoloq Zərdüşt Əlizadə ilə “Qaynar Qazan”da müsahibədə çoxdandır görüşmək planımız var idi, amma heç cür alınmırdı ki alınmırdı. Gah bizim, gah da Zərdüşt bəyin vaxtı olmurdu. Bir ara heç “Qaynar Qazan”a müsahibəyə gəlmək istəmədi, mən də taleyimlə barışası oldum. Amma yaxın günlərdə Zərdüşt bəylə razılaşa bildik və onunla “Qaynar Qazan”da söhbətləşməyə razılıq ala bildim.

Mən Zərdüşt bəyi illərdir – hələ Türkiyədə təhsil aldığım tələbəlik illərindən tanıyırdım. Hər Bakıya gələndə bütün siyasilərlə görüşürdüm. Zərdüşt bəylə də hər gələndə görüşür, söhbətləşirdik. Zərdüşt bəy fərqli idi. Onu səmimiliyi və düzgünlüyü digərlərindən fərqləndirən əsas amillərdən biri idi. O zaman Bakının ən prestijli yerində, “Nizami” kinoteatrının yanında Sosial Demokrat partiyasının qərargahı var idi və hər dəfə partiyaya gedəndə oranı adamlarla dolu görərdim.

Bəlkə buna görədir ki, Zərdüşt bəylə söhbətimizin ortasında onun 73 yaşı olduğunu biləndə gerçəkdən şok oldum. Mən elə bilirəm ki, o, hər zaman mənim o zaman – 27 il bundan əvvəl gördüyüm adamdır. Zaman bəzən işlərin və həyatın axarında durur – elə bilirsən, o zamandır, amma hiss edəndə, hesablayanda, biləndə ki doğrudan da Zərdüşt bəyin 73 yaşı var – bax o zaman fərqinə varırsan ki, Zərdüşt Əlizadə də çürüyən nəsillərin möhtəşəm bir nümayəndəsidir. Bizim hamımız kimi…

Zərdüşt Əlizadə Azərbaycanın ən obyektiv politoloqlarından biridir. “Qaynar Qazan”da da buna sadiq qalıb. Azərbaycanı və onu çevrələyən dövlətlərin siyasətlərini mükəmməl bir şəkildə izah edib. Bizi əhatə edən dövlətlərin Azərbaycana və bölgəyə olan münasibətini dəqiq konturları ilə cizib. Ermənistanda baş verənlərə, Gürcüstanda baş verənlərə elə açıqlamalar gətirib ki, inanmaya bilmirsən.

Zərdüşt Əlizadə ölkəmiz kimidir bəzən. Ölkəmizin də xarici siyasətdə bəzi uğurları gözə dəysə də, daxildə hər şey bərbaddır. Zərdüşt bəylə də daxili – öz məsələləri ilə danışmaq bir az çətin oldu. Təbii ki siyasətdən danışan kimi söz AXC-yə, Əbülfəz Elçibəyə və milli hökumətə getdi. Bu məqamlarda Zərdüşt bəy qatıdır. O qədər ki, onun müsahibəsini yayınlamaq üçün Əbülfəz Elçibəyin 80 illiyini keçirməyi gözləməli oldum. Zərdüşt Əlizadə AXC-yə, Elçibəyə, milli hökumətə çox sərt, amansız və qətidir. Bu müsahibədə də bir çox sensasion məqamlardan danışıb.

Əvəz Zeynallı

“Qaynar Qazan”

I hissə

Ermənistan qalın barmaqlıqları olan dəmir qəfəsin içindədir

– Bu gün “Qaynar Qazan”da növbəti qonağımız Zərdüşt Əlizadədir. Zərdüşt Əlizadə ilə uzun müddətdir “Qaynar Qazan”da görüşmək istəyirdik, amma gəlib bu günə təsadüf elədi. Zərdüşt bəy, xoş gəlibsiniz…

– Xoş gününüz olsun.

– Bəlkə Ermənistanda baş verən hadisələrdən başlayaq. Nə baş verir Ermənistanda?

– Ermənistanda çox sadə bir hadisənin şahidiyik. Hakim zümrədə çat yaranıb. Hakim zümrənin bir hissəsi üstdə olan o biri hissənin həddən artıq və uzun müddət Ermənistanı təkbaşına qarət etməsindən narazı qalaraq, “Demokratiya” və “Ədalət” şüarları ilə kütləni ayağa qaldırıb. O cümlədən hakim zümrədəki müəyyən mövqelərindən istifadə edərək polisi, ordunu bitərəf saxlayıb və 20 ildən artıq Ermənistanda hakim olan Qarabağ klanını, zümrəsini Yerevan zümrəsi yavaş-yavaş kənarlaşdırmaq istəyir. Deyəsən, buna da nail olur. Çünki Nikol Paşinyan Yerevan zümrəsinin nümayəndəsi sayılır. Amma bu, o demək deyil ki, Qarabağ zümrəsi tamam gedəcək, sadəcə bir az insafla böləcəklər o …qoğalı. Erməni qoğalını daha insafla böləcəklər, çünki fərz etsək ki, əvvəlcə 90 faizini Qarabağ zümrəsi götürürdü, 10 faizi Yerevan zümrəsinə qalırdı, indi bölüşmə 50/50-yə olacaq.

– Zərdüşt bəy, bu hadisə səbəbilə erməniləri bizdən daha irəli millət hesab edənlər var.

– Nə fərqi var ki, Robertdən sonra Serj gəldi, heç bir fərqi yoxdur. Yəni həmin Qarabağ klanı hakimiyyətdə idi. Hakimiyyətin mahiyyəti dəyişməmişdi.

– Amma Paşinyan Qarabağ klanı deyil axı.

– Deyirəm də, o gəlir ki, Yerevan klanı ilə Qarabağ klanı arasındakı pay bölgüsü məsələsi var, onu həll etməyə. 90/10 faiz olmayacaq, olacaq 50/50. Qarabağ klanı imkanları yenə də qalacaq, amma bir az Yerevan klanına da pay ayrılmalı olacaq. Vəssalam.

– Elvin Aslanov soruşur: “Ermənistanda baş verən dəyişiklik xalqın iradəsi idi, yoxsa nə? Rusiya niyə müdaxilə etmədi prosesə?”

– Rusiya ona görə müdaxilə etmədi ki, Ermənistan qalın barmaqlıqları olan dəmir qəfəsin içindədir. Qapısından çox qalın bir qıfıl asılıb, bu qıfılın da açarı Rusiyadadır və Ermənistan bu qəfəsin içindədir. Rusiyanın nə vecinədir ki, qəfəsdə olan Ermənistanın başında Köçəryandır, Sərkisyandır, Paşinyandır, Mkrtçyandır, Melkumyandır, ya da kimdir. Nə fərqi var ona? Qəfəsin içindədir də. Xarici sərhədlərini Rusiya qoruyur, ordusuna Rusiya nəzarət edir, strateji-iqtisadi sahələrə Rusiya nəzarət edir, elektrikinə, nəqliyyatına, maliyyə sisteminə Rusiya nəzarət edir, Ermənistan büdcəsinin 35-40 faizi Rusiyadan gələn transferlər hesabına formalaşır və bu qəfəsin içində olan Ermənistan Rusiya üçün heç bir başağrısı törətmir. Ona görə də onların işinə qarışmaq da istəmir. Bilir ki, Ermənistan qəfəsin içindədir.

Ermənistandakı xalq cahildir, azad deyil, kölədir

– Yəni bu hadisələrin demokratiya ilə, Avropaya inteqrasiya ilə heç bir əlaqəsi yoxdur?

– Heç bir əlaqəsi yoxdur. Bilirsən, qəfəsin içində oturub Avropa demokratiyası qurmaq olar? Avropa demokratiyası azad və demokratik xalqın hakimiyyətidir. O zaman bu, “İstiqlal” qəzetinin şüarı idi. Ermənistandakı xalq cahildir, azad deyil, kölədir. Nə cür demokratiya qura bilər? Və onun Avropa ilə nə əlaqəsi var? Rusiyanın qəfəsində oturan Ermənistan nə cür Avropaya inteqrasiya edə bilər? Siz mənə izah edin, mən başa düşmürəm bəlkə. Və buna inanın. Mümkün olan şey deyil.

– Bizim 1992-ci ildəki hadisələrə də bir az oxşarı varmı?

– Əlbəttə, var. Hakim zümrənin daxilində çat əmələ gəlir, zümrənin bir hissəsi ən yuxarıda oturan şəxsi və onun dəstəsini kənarlaşdırmaq üçün şüarlar qaldırırlar: “Demokratiya”, “Azadlıq”, “Müstəqillik” və s. Sonra mafiya gəlir, götürür əlinə dövləti, vurur xalqın başına, oturdur xalqı yerində. Sizə deyirəm, bir azdan siz görəcəksiniz ki, erməni xalqı o eyforiyadan çıxacaq, o qələbə nəşəsindən xilas olacaq və özünün gündəlik ağır, acınacaqlı məşəqqətlərinə qayıdacaq. Heç bir “erməni baharı”, “erməni azadlığı”-filan yoxdur, qəfəsin içində azad olmaq mümkün deyil. O qəfəs, “Qarabağ münaqişəsi qəfəsi”dir. Biz də onun içində, ikimiz də orada oturmuşuq. Açarı da Rusiyadadır. Sağa, sola addım atmaq mümkün deyil.

Azərbaycanda hakim zümrə yumruq kimi möhkəmdir

– Ermənistanda baş verən hadisələrin Gürcüstandakı hadisələrdən çox fərqi var deyirsiniz? Onun regiona yayılma təsiri, ya da bunun küləyinin Azərbaycana gəlmə ehtimalı yoxdurmu?

– Yox. Azərbaycanda hakim zümrə yumruq kimi möhkəmdir. Birinci şəxsin kim olması məsələsi müzakirə olunanda ehtimal olunan çat var idi. Bəy, yoxsa xanım olacaq? Bax bu məsələ olanda hakim zümrədə yavaş-yavaş çat əmələ gəlməyə başlamışdı. Elə ki, Bəy təhlükəni duydu və dedi ki, elə mən olacam və ya ona dedilər ki, sən olmalısan, ondan sonra yenidən birləşdilər. Yəni bu hakimiyyət xalqa qarşı mütəşəkkildir, öz aralarında qoğalın bu hissəsini sən, bu hissəsini mən götürməliyəm məsələsində fikir ayrılığı yoxdur. Ona görə çəkişə bilirlər və biz bunu vaxtaşırı görürük. Bir də görürsən o nazirin başını əkdilər, bu nazirin başını əkdilər, onun yerinə başqasını qoydular, amma ki, bütövlükdə xalqa, demokratiyaya, dünyaya, tərəqqiyə qarşı mövqedə birləşirlər, möhkəmdirlər və çat yoxdur. Ona görə də belə bir parçalanma mümkün deyil.

– Deputatlardan biri çox maraqlı bir söz dedi ki, Ermənistanı bu vəziyyətdən yalnız bizim prezidentimiz çıxara bilər.

– Nə bilim, mən yuxarıda əyləşənlərin məntiqi ilə tanış deyiləm, anlamıram da onları. Mən tamam fərqli bir dünyanın insanıyam. O deputat tayfası ilə əlaqəm yoxdur.

– İlkin Əli Məmmədli soruşur: “Suriyada böhranın dərinləşməsinin səbəbkarı kimdir? Azərbaycan hökumətinin Suriya ilə bağlı mövqeyi Zərdüşt bəyi qane edirmi?”

– Bəli, qane edir. Münasibət belədir də, görürsünüz ki, haradasa uzaqda bir dava-dalaş gedir, ağlı olan kəs gedib ora girər? Mənim yerim buradır, sakit oturmuşam. Yəni Azərbaycan xalqının o qədər müşkülü var ki, indi bir də Suriyə müşkülünə qarışmağı düzgün olmaz.

– Belə çıxır ki, hakimiyyətin xarici siyasəti doğrudur…

– Bu məsələdə doğrudur. Beynəlxalq hüquqda əksini tapan müddəalara tam uyğun olaraq dedik ki, biz Suriya xalqının öz müqəddəratını təmin etmək hüququnu tanıyırıq, hesab edirik ki, Suriyaya xarici müdaxiləyə son qoyulmalıdır və terrorçulara qarşı mübarizə düzgün aparılmalıdır və biz Suriya xalqı ilə həmrəyik. Vəssalam. Bundan artıq nə etməliyik? O ki qaldı Suriyada nə baş verir, çox sadə izahı var: neft və qaz. Baxın, Fars körfəzində Qətərlə İran arasında dünyanın ən nəhəng qaz yatağı var. Qaz yatağı elə yerdədir ki, orada dövlət sərhəddi yoxdur. Kim ora birinci borunu salıb oradan qazı sömürüb satmağa başlasa, o qaz yatağı onundur. Qətər Qərbin qabaqcıl texnologiyalarına açıqdır, yəni Qətər üçün heç bir məhdudiyyət yoxdur, amma İrana məhdudiyyət var. Qabaqcıl texnologiyaları İrana vermirlər. Baxmayaraq ki, bəzi müqavilələr imzalanıb, amma Amerika İrana icazə vermir, bəzi sanksiyalar var. Bu tərəfdən Qətər dünyanın ən böyük qaz ixracatçılarından biridir, amma qazı nə cür satır, əvvəl mayeləşdirir, sonra satır – gəmilərlə. Amma boru çəksə, çox asan olar, qazın maya dəyəri çox aşağı düşər. Qətər gəldi Bəşər Əsədə dedi ki, ay mənim ərəb qardaşım, icazə ver, boru çəkim, qazı çıxarım, Səudiyyədən gətirim düz Suriyadan çıxım Aralıq dənizinə, orada dənizin altından çəkim çıxarım Avropaya, orada böyük bazar var – dünyanın ən böyük bazarı, satım qazı. Bəşər Əsəd də İranla müttəfiq idi. İran ona icazə vermirdi. Dedi, mən elə həmin Farsdan İran vasitəsilə çəkərəm, sənə də onlara verdiyindən çox verərəm. Pul başdan yuxarı. Dünyanın nə qədər avara, sərgərdan, başıboş, sərsəm adamları var onlara pul payladılar və bütün dünyanın terrorçuları yığıldılar Suriyaya. Qərb mətbuatı başladı vəhşi Bəşər Əsəd rejiminin yırtıcı hərəkətlərindən yazmağa. Beləcə, vətəndaş müharibəsi başladı.

Azad Suriya döndü oldu xaraba Suriya

Mən o ölkədə olmuşam, çox gözəl insanları, çox gözəl xalqı var. Bəşər Əsəd əlbəttə ki, Qərb demokratiyasına uyğun deyil, amma müsəlman dövlətləri arasında – Türkiyədən, Mərakeşdən, Livandan sonra – bəlkə də ən demokratik hakimiyyət Bəşər Əsədin hakimiyyətidir. Hər halda Qərbin bir nömrəli müttəfiqi Səudiyyə Ərəbistanı ilə müqayisədə Bəşər Əsəd demokratiya bayraqdarıdır. Amma buna baxmayaraq, Qərb başladı Bəşər Əsədi yıxmağa. Müəyyən ana qədər Rusiya çox soyuqqanlı baxırdı bu məsələlərə, “qoy vuruşsunlar”. Bir də gördü ki, Bəşər Əsədi yıxırlar. Bəşər Əsədi yıxandan sonra bu boru xəttini çəkəcəklər, Avropada “Qazprom”un bazarı bağlanacaq, qiymətlər düşəcək və Rusiya itirəcək. Rusiya isə əsasən, xammal ixracı hesabına yaşayır. Ondan sonra gəldi, qoşunlarını göndərdi, qarışdı və İran, Hizbullah, Rusiya əlbir olub məcbur etdilər ki, Bəşər Əsəd qalsın və geri çəkilməsin. Yəni hakimiyyətdən çox pul davasıdır. Vəssalam. O ki qaldı Azərbaycana, Azərbaycan qaz ixracatında çox zəif yer tutur. Bizim üçün fərqi yoxdur, Avropaya İran qazı gedəcək, Qətər qazı gedəcək və ya indi Aralıq dənizinin cənub sahillərində Livanın, İsrailin sahillərində böyük qaz yataqları tapılıb – oradan qaz gedəcək, fərq etməz. Bizim qazımız o qədər azdır ki, gəlirlərimizə o qədər təsir etməyəcək. Natiq Cəfərli çox gözəl dedi ki, bizim o qazdan ümumiyyətlə, bir gəlirimiz olacaqmı? Yəni biz Qərb banklarından pul almışıq, o borcun hesabına qaz yataqlarını istismar edəcəyik, boru kəməri çəkəcəyik, sonra aldığımız borcun özünü qaytaracağıq, onun faizlərini qaytaracağıq, o vaxta qədər də qaz qurtaracaq. …Amma dedilər ki, Molla Nəsrəddin tacirdir. 10 qəpiyə alırdı yumurtanı, 9 qəpiyə satırdı.

– Bizim qaz məsələmiz də təxminən Molla Nəsrəddinin yumurta ticarətinə oxşayır. Bəs Türkiyənin işi nədir Suriyada?

– Türkiyənin bir böyük yanlışı oldu. Maşallah, (Əvəz Zeynallıya xitabən – Red.) sən bu işləri məndən yaxşı bilərsən, çünki sən orada təhsil alıbsan. Amma mən də hər halda çalışıram öz düşündüklərimi deyim. Türkiyə bir ara çox yanlış bir siyasi müddəalar irəli sürməyə başladı, bu da “Yeni Osmanlıçılıq” idi. Başa düşmədi ki, “Yeni Osmanlıçılıq” ideyasını həyata keçirmək üçün müəyyən maddi imkanlar olmalıdır.

– Dünyanın super gücü olmalıdır…

– Bəli. Həm də Türkiyə hesab elədi ki, Yaxın Şərqdə demokratiyanın bayraqdarı olmalıdır. Ona görə Ərdoğanın məşhur müraciətləri oldu. Müəmmər Qəddafiyə “qardaşım, get”, Hüsnü Mübarəkə “qardaşım, get”, Bəşər Əsədə “qardaşım, get” dedi. Hamısı sənin qardaşındır? Niyə getsin ki? Sən oturmusan, onlar da oturublar… Ona görə də Suriyadakı böhranın dərinləşməsində Türkiyənin də rolu oldu. Dağıdıcı rol oynadı Türkiyə. Bütün o terrorçular, DAEŞ-çilər və s. və s. hamısı Türkiyə ərazisindən keçdi. Amma müəyyən anda hadisələrin gedişi oraya gətirdi ki, Suriyanın türk bölgəsində Amerikanın dəstəklədiyi hərbi-siyasi qoruq başladı yaranmağa. Və bu qoruq həm də Suriyadakı daxili işlərdə bir ciddi oyunçuya çevrilməyə başladı. Tramp dedi ki, biz 30.000-lik bir kürd ordusu yaratmaq istəyirik. Türkiyə gördü ki, burada 30.000-lik kürd ordusu, orada, Şimali İraqda Kürdüstan – burada Kürdüstan, orada Kürdüstan muxtariyyatı, Türkiyə gördü ki, növbə gəlir çatır Türkiyənin özünə. Bu məqamda Ərdoğan çox düzgün qərar qəbul elədi, çox qətiyyətli addım atdı. Türk ordusu girdi Suriyaya və kürd qurumunun yaranmasının qarşısını aldı. Bunun əsas məqsədi Suriya deyil, bunun əsas məqsədi Türkiyənin bir vahid dövlət kimi iflas etdirməkdir. Qərb strateji olaraq öz yaxın müttəfiqi olan Türkiyənin dağılmasında maraqlıdır. Çox qəribə bir şeydir. Türkiyəni etnik, dini və s. amillər əsasında bölməyə hazırlaşırlar və bunu tarix sübut edir. Vudrov Vilsonun 1-ci dünya müharibəsindən sonra məqsədi ondan ibarət idi ki, Türkiyə ümumiyyətlə, parçalanır, ortada bir balaca Anadolu qalır, Böyük Ermənistan yaranır, Kürdüstan yaranır və Türkiyə məhv olur. Ərdoğan tutduğu yanlış yoldan çəkindi, məcburən getdi Rusiya və İranla əməkdaşlığa, Bəşər Əsədin qalmasına göz yumdu, yəni əvvəlki qətiyyət itdi, əsas odur ki, kürd amilini Suriyada ciddi amilə çevrilməyə qoymadı. Bu da Türkiyənin səlamətliyi naminə oldu.

Heç kim deyə bilməz ki, İranda istibdad var

– Sizcə Kürdüstan qurulacaqmı?

– Qərbin planlarında Yaxın Şərqi əsarətdə saxlamaq üçün 3 plan var – biri İsraildir, biri Kürdüstan olmalıdır, biri də Ermənistan. Bax, bu 3 ayağa söykənən Qərb siyasəti bütün Yaxın Şərqi əsarətdə saxlayacaq. Hələlik, İsrailə nail olublar, amma Kürdüstanın qurulmasını nə Suriya istəyir, nə İraq istəyir, nə Türkiyə istəyir, nə də İran. Dördü də istəmir və mən düşünürəm ki, Azərbaycanın ağlı olsa, heç biz də istəmərik. Ermənistan da hələ ki, ehtimal sayılır. Hələlik Rusiyanın forpostudur, ona görə də Qərb onu nəzarətinə ala bilməyib.

– O zaman bizi və bölgəni getdikcə daha ağır günlər gözləyir…

– Hər şey xalqın özündən, onun tutduğu mövqedən asılıdır. Əgər biz indiki yürüdülən siyasəti götürsək, gələcəyimiz çox qaranlıqdır.

– Zərdüşt bəy, İranda da məsələ getdikcə gərginləşir. Onun bizə birbaşa təsiri olacaqmı?

– İranda teokratik bir sistemdir. İranın gücü əqidəsindədir. Yəni dünyada heç bir hegemon dövlət inama – Qurana qalib gələ bilmir. Quran yenilməz bir şeydir. Əksinə, Quran, İslam sürətlə genişlənir və möminlərin sayı sürətlə artır. Avropada, Rusiyada və bütün dünyada möminlərin sayı çoxalır. Yəni İslam dinamik inkişaf edən bir dindir. İranda da Qurana əsaslanan bir sistem hakimdir. Və çox uğurlu bir İslam demokratiyasını tətbiq edirlər. Yəni islam çərçivəsində sağlar var, sollar var, liberallar var və onların aralarında seçki gedir. Heç kim deyə bilməz ki, İranda istibdad var, onu deyənlər yalan deyirlər. Bizdə də çox yanlış və naşı olaraq hey qışqırırlar ki, Azərbaycan dilinə qadağanı aradan götürsünlər və s. Azərbaycan dilində radio, televiziya, kitablar, jurnallar var. Mən 8-9 dəfə olmuşam İranda. Müsahibələr vermişəm, Təbriz televiziyasında məni göstəriblər, Azərbaycan dilində danışmışam. Yəni naşılıqlar çox var.

– Doğrumu deyil informasiya, bizmi şişirdirik?

– Yox, bizdə qəsdən onu təhrif edirlər. Bir hissəsi cəhalətdən, bir hissəsi riyakarlıqdan və s.

– Yəni İranda Azərbaycan dilində təhsil varmı deyirsiniz?

– Təhsil yoxdur. Təbriz Universitetində Azərbaycan dili və ədəbiyyatı şöbəsi – filologiya fakultəsi var. Azərbaycan dilində təhsil yoxdur.

– Mətbu orqanlar, televiziyalar var…

– Mətbu orqanlar, televiziya, radio var. Amma təhsil yoxdur. Nəyə görə yoxdur, mən sizə deyim. Bu məsələ Rusiyada da hey müzakirə olunur ki, nə üçün milli azlıqlara öz dilində təhsil hüququ verilir? İndi Tatarıstanda tatar dilinin öyrədilməsi icbaridən keçdi fakultativə. Tatarlar çox narazılıq edirlər, amma Putin prokurorluğa göstəriş verib ki, tatar dilini məcburən öyrədənləri cinayət məsuliyyətinə cəlb edin.

– Yəni məcbur deyil, istəyən gəlsin öyrənsin…

– Bəli, fakultativ olur indi.

– Amma əvvəlcə məcbur idi?

– Əvvəlcə məcbur idi. Yeltsin dövründə məcbur elədilər, Tatarıstanın suverenliyi və s. məsələlər qəbul olundu. Bu da nədən irəli gəlir? Ana dilində oxuyan insan o biri dilləri nisbətən zəif bilir. Və elə bil ki, qapanır öz ana dilinin arealına. Orada yaşayır, oranın milli burjuaziyasını, məmur və ticarət burjuaziyasını təşkil edir, ziyalılarını təşkil edir və elə bil ki, ümumi dövlətdən bir balaca aralı düşür. Onun öz məxsusi marağı yaranır və sonra o, separatizm üçün qəşəng bir zəminə çevrilir. Ona yol verməmək üçün – hərçənd ki, İran Konstitusiyasında yazılıb ki, milli azlıqların öz dilində oxumaq hüququ var, bunu da dövlət özü etmir. Çox da danışanda deyir ki, qadağa etmirik ki, pul qoyun, xüsusi məktəb açın. İran boyda ölkədə isə pul qoyub Azərbaycan dilində məktəb açmaq istəmirlər. Bunun üçün mən sizə yaxşı bir misal çəkim. Vaxtilə bizim Azərbaycanda talışlar “talış dilində dərs olsun”, “talış dilini Azərbaycanda sıxırlar, boğurlar” və s. iddiaları səsləndirirdilər. Talış millətçilərindən biri gəlmişdi Arzu Abdullayevanın yanına, Arzu xanım da yumşaq adamdır, dedi ki, mən də bundan sonra məsələ qaldıracağam ki, 10 illik talış məktəbləri olsun. Adam etiraz etdi ki, nə 10 illik Arzu xanım, siz talış xalqının düşmənisiniz? Axı talış dilində oxuyan gəlib Azərbaycan dövlətində hansı vəzifəni tuta biləcək? Heç bir vəzifə tuta bilməyəcək. Biz istəmirik, biz istəyirik talış dilində 4 il ərzində ibtidai təhsil olsun. Dedik, nə deyirsiniz o olsun, bizim üçün fərqi yoxdur. Yəni bu dil məsələsi çox mürəkkəb məsələdir. Dilin hamısı bir dilin ətrafında toplanır. O baxımdan, İran rəhbərliyi Konstitusiyada olmasına baxmayaraq, imkan vermir.

Şimalda böyük Rusiya, cənubda böyük İran

– Mehman Muradov Əlibəyli soruşur: “Rusiya, yoxsa İran? Azərbaycan hansıyla daha yaxın müttəfiq olmalıdır və nə üçün? Bir də İranın Ermənistana dəstəyinin səbəbini nədə görür? İran nədən şiə Azərbaycanla qardaş olmaq istəmir?”

– Əvvəla, bu sual bir az uşaq sualıdır. Bu, ona bənzəyir ki, uşaq gəlir və valideyninə deyir ki, bundan sonra mənə kabab verməyin, yalnız şokolad verin, mən şokolad yeyəcəyəm, şokoladla qidalanacağam və s. Axı bu, düzgün deyil. Kabab da ye, şokolad da ye, piti də ye, bozbaş da ye. Yəni Azərbaycan elə bir coğrafi mühitdə yerləşir ki… Şimalda böyük Rusiya, cənubda böyük İran. Biz məhkumuq hər iki dövlətlə yaxın, dost münasibətlərdə olaq. Vəssalam. O ki qaldı nə üçün İran Ermənistan məsələsində Azərbaycanla tam həmrəy deyil, bunu gedin özünüzdən soruşun, Elçibəy dövrünün xarici siyasətinin özəlliklərinə bir baş vurun, ondan sonra o sualı verərsiniz.

– Elçibəy dönəmi getdi də Zərdüşt bəy…

– Davam edir axı. Siz elə bilirsiniz ki, indiki hakimiyyət Elçibəy dövrünün hakimiyyətinin davamı deyil? Bəzi məsələlərdə davamıdır.

– Deyirsiniz ki, indiki hakimiyyət bəzi məsələlərdə Elçibəyin siyasətini davam etdirir?

– Bəli, bəli, bəli…

– Xarici siyasətdə ola bilər, amma İrana qarşı o cəsarət haradandır?

– Elə İrana qarşı da. Müəyyən mənada müəyyən cəsarətin sahibiyik. İranın bir çox istədiyi şeyləri vermirik.

– O zaman belə çıxır ki, İran hətta haqlıdır?

– Bəli, bəli, bəzi məsələlərdə haqlıdır. İran azı öz tərəfindən şiə, müsəlman qardaşı kimi Azərbaycana istənilən dəstəyi, köməyi verib. Sizə deyim ki, Azərbaycan müstəqilləşib, Qarabağda Ermənistana savaş başlayıb. İran təşkil edib, əfqan mücahidləri gəlib Azərbaycanda vuruşmağa.

İran öz könüllülərini göndərib Azərbaycana, İran silah verib

– O zaman?

– Bəli, İran təşkil edib. İran öz könüllülərini göndərib Azərbaycana. İran silah verib Azərbaycana. Mən özüm Qarabağda döyüşən iranlı könüllüləri görmüşəm. Bunun müqabilində Elçibəy neyləyib? “Biz İranı dağıdacağıq”, “Təbrizdə mitinq edib gedəcəyəm Xankəndinə”. Vəssalam, maşallah. Ondan sonra 1, 2, 3, İran da çomağın o biri tərəfini çevirib və başlayıb Heydər Əliyevi dəstəkləməyə. Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlməsində İran müsbət rol oynayıb, dəstək verib. Hətta Heydər Əliyev gələndən sonra 12 İran generalı gəlib Bakıda oturub. Qarabağ döyüşləri üçün İran “spetsnaz”ı gəlib. Ermənilərə qarşı döyüşlərdə iştirak edib, o cümlədən Horadizin alınmasında İran “spetsnaz”ının böyük rolu olub. Bəli. Ondan sonra zəng ediblər ki, ağayi rəisi-cümhur, sərhəddə qədər yol açıqdır, siz bizə icazə verin, gedib çıxaq Ermənistan sərhəddinə. Deyib yox, qayıdın. Qayıdıblar, sıxıb əllərini, deyib sağ olun, getdiniz. Ondan sonra onlar da deyiblər ki, bəli, anladıq məsələni. Anladıq ki, bir oyun gedir və biz bu oyunda qurban olmaq istəmirik. Ona görə də biz Ermənistanla da münasibətləri yaxşı qururuq, Azərbaycanla da.

İran bizim 60.000 qaçqınımızı saxladı

– Çox maraqlıdır, mən bu məsələ haqqında ilk dəfədir, eşidirəm.

– Ermənistanla münasibətləri yaxşı qururuq, Azərbaycanla daha yaxşı qururuq. Sizin 60.000 qaçqınınızı biz götürüb 5-6 il saxlayırıq. İran maşınları gəlirdi, çadır şəhərciklərini gətirirdi. Burdan bir kisə düyü, bir tənəkə yağ, bitki yağı, şəkər, o tərəfdən, düyü, yağ, şəkər – neçə il saxladı İran bizim 60.000 qaçqınımızı. Az deyil. Buna baxmayaraq, İranı mütəmadi olaraq söyürdü Azərbaycan mətbuatı. Mən sizə dediklərimi elə bilirsiniz yuxarı sinif bilmirdi, bilirdi, amma ki, bu, onlara xeyir edirdi. Əvvəla, İranın, şiə məzhəbinin ideoloji təsirindən qorxurdular. İkincisi, İranın siyasi təsirindən qorxurdular. Üçüncü də ondan qorxurdular ki, Qərb onlara kəc baxar. Bizim hakimiyyətin əsas məqsədi Qərbə xoş gəlmək idi. Ona görə də İran deyəndə ki, qardaş, sən cəmi 300.000.000 dollar xərcləyib İran ərazilərindən boru kəmərini çək və İran ərazisindən çıx azad sulara. Sən müqaviləni Bakıda bağla, neftini ver bizə. Biz də öz neftayırma zavodlarımızda – Təbrizdə, Ərəhdə, İsfahanda – onu emal edək iranlılara sataq, sənin də müqavilədə imzaladığımız neftini Xuzistanda, ən yüksək keyfiyyətli İran neftini sənin tərəf müqabillərinə sataq, yükləyib göndərək. 300.000.000 dollara boru xətti başa gəlirdi. Amerika dedi ki, olmaz. İran beynəlxalq əmək bölgüsündə iştirak etməməlidir. Qadağandır Azərbaycan hakimiyyətinə. 4 milyard dollar xərclədik Bakı-Tiflis-Ceyhan neft kəmərini çəkdik, o da hərdənbir Türkiyədə partladırdılar.

– Qlobal embarqonun qarşısında İranla əməkdaşlıq edə bilərdikmi sizcə?

– Kim bizə nə deyə bilər ki? Ermənistan edir. Ermənistana göz yumurlar.

– Əslində, Ermənistanı indi yaşadan İrandır.

– Bəli. Levon Ter Petrosyan demişdi ki, biz boğulurduq, İran bizə nəfəslik kimi açıldı və biz oradan hava udduq. İran nə üçün Ermənistana nəfəslik açdı, çünki biz ona qardaş və müsəlman kimi yox, düşmən kimi yanaşdıq.

– Azərbaycan birləşməsinmi, Zərdüşt bəy? Bütöv Azərbaycan olmasınmı?

– Buna siyasətdə irredentizm deyirlər. Yəni erməni siyasəti nədir – irredentizm. Erməni xalqının yaşadığı Ermənistan respublikası var və erməni ideologiyasında bir şey var ki, böyük Ermənistan yaranmalıdır.

– Dənizdən-dənizə Ermənistan…

– Dənizdən-dənizə… Ermənilərin yaşadığı yerlər, ya da tarixən ermənilərin yaşadıqları bütün torpaqlar birləşməlidir Ermənistana. Ona görə Qarabağla müharibə başladılar. Mənim çox yaxın bir erməni həmkarım var – Bakıya da gəlmişdi. O danışırdı ki, biz 1987-ci ildə Cavaxetiya ilə sərhəddə bir dəstə silahlı erməni gənci dayanmışdıq, əmr gözləyirdik ki, Cavaxetiya ilə müharibə başlayaq. Xaçpərəst gürcü xalqı ilə müharibəyə başlamaq üçün özümüzü mənəvi cəhətdən hazırlamışdıq. Bunun üçün gürcülərin bizə qarşı etdikləri özümüzdən uydururduq. Onları söyür, özümüzü hazırlayırdıq. Birdən əmr gəldi ki, yox, uşaqlar, Cavaxetiyada deyil, müharibə Qarabağda olacaq. Hə, yaxşı, getdik Qarabağa. Bu, erməni fikridir. Erməni bu düşüncənin sayəsində hansı kökə düşüb, hansı məğlubiyyətlə qarşılaşıb, hansı qəfəsdə oturub onu sizə danışmaq məncə artıqdır. Artıq demişəm bunları. İndi təsəvvür edin ki, həmin irredentizm ideologiyasından çıxış edir. Dağıstanda 100.000 azərbaycanlı yaşayır, Dərbənd də tarixi Azərbaycan torpağıdır. Bu bir. Rusiya ilə düşmən olduq. Şimali İranı qoparıb Bütöv Azərbaycan yaratmalıyıq. Bu iki. İranla düşmən olduq. Prezidentimiz deyir ki, Qarabağ bizimdir, amma Yerevan da bizimdir. Biz Ermənistanla da düşmənik. Borçalı da bizimdir. Dərindən baxanda elə Qars, Ərdəhan da bizimdir. Bötüv Azərbaycan ideyası necə də gözəl ideyadır (ironiya ilə – Red.). Azərbaycan dönür olur faşist Almaniyasının nümunəsi, Sudeti istəyir, Avstriyanı istəyir, Dansiqi istəyir və s. və s. Faşist Almaniyasının axırı nə oldu?

– İstəməyəkmi, Zərdüşt bəy?

– Ruslar deyir, “meçtat ne vredno”. Oturub deyirsən ki, qoy Bill Qeytsin milyardlarından 5-10 milyardı da mənə gələydi. Nə yaxşı olardı. Axı bu, Bill Qeytsin milyardlarıdır, sənin milyardların deyil. Sən oturub özün fikirləşməlisən ki, özün nə qazana bilərsən. Azərbaycan Respublikası tarixin gedişatı nəticəsində bizə bəxş edilib. Bu gözəl respublikada qibtə ediləsi, gözəl bir həyat qurmaq olmazmı?

– Normal rejim yaradaq…

– Bütöv Azərbaycan ideyası məncə nədən keçir. Qonşu İran Respublikası ilə qardaş və dost münasibətlərdən. Sərhədlər açıq olsun, viza rejimi ləğv edilsin.

– Sərbəst bazarlar yaradılsın…

– O qədər yaxın olaq ki, heç bir-birimizdən zərrə qədər şəkk-şübhə olmasın. Mən oturum maşına, mühərriki işə salım gedim Astaradan rahatca keçim gedim Təbrizə bibim oğlunun nəvəsinin toyunda iştirak edim. Bax bu cür olur BütövAzərbaycan…

I hissənin sonu

Paylaş:

Oxumağa davam edin

2.3K dəfə oxunub

MANŞET / MÜSAHİB / QAYNAR QAZAN / XuralTAC

“Strateq baxışı”nda kritik müzakirə: “Əgər İran vurularsa…”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 15 İyul 2018

İranın dağılması Azərbaycanın dağılması demək olacaq

“Strateq baxışı”nda bu dəfə “Yeni böyük oyunun İran pərdəsi” mövzusunu müzakirəyə çıxardıq. Strateq.az olaraq ayda bir dəfə olmaqla Azərbaycanın strateji tərəfdaşlarından, ya da dünyanın qlobal siyasətində rolu olan məsələlərdən danışırıq. Bu dəfə mövzumuz İrandır. İranın Azərbaycanın həyatında oynadığı rol müstəsnadır. O baxımdan, bir daha İran məsələsini masaya yatırmağa qərar verdik. Bunun da öz səbəbləri var.

Bizi əhatə edən dövlətlərin arasında İranda baş verənlər bizi birbaşa əlaqədar edir. Son zamanlarda İran ətrafında gedən dolaşıq dünya siyasəti bizi də narahat etməyə bilmir. Trampın başını çəkdiyi böyük dünya gücləri İrana qarşı siyasəti tündləşdirirlər. Bəzən adama elə gəlir ki, Suriyadan sonra sıra İrandadır. Əgər İran vurularsa, nə olacaq? İranı kimlər vurmaq istəyir – Amerikamı, yəhudilərmi, sionist hərəkatmı? İranın vurulmasında əsas rolu kim oynayır? İranın daxilində baş verəcək hadisələrin Azərbaycana birbaşa təsiri necə olacaq? Hədəf İranda rejim dəyişikliyidir, yoxsa İranı parçalamaq? İran neçə yerə parçalanacaq? İranın vurulması Azərbaycanın birləşməsinə, yoxsa daha ciddi problemlərin meydana çıxmasına səbəb olacaq? Bütöv Azərbaycan mümkündürmü? Bütöv Azərbaycan məsələsi meydana çıxarsa ərəblərlə, kürdlərlə və beluçlarla münasibətlərimiz necə olacaq? Azərbaycan dövləti və cəmiyyəti İranın vurulması təhlükəsi qarşısında hansı mövqe tutmalıdır?

Bu və daha bir çox suallara cavab axtararkən, bir də Gəncədə baş verən son hadisələr meydana çıxdı. Biz İranı qlobal siyasi düzən kontekstində müzakirə etməli ikən, Baş Prokurorluğun, Daxili İşlər Nazirliyinin və Dövlət Təhlükəsizlik Xidmətinin Gəncə hadisələri haqqında birgə bəyanatlarından sonra İran dolayısı yolla olsa da, Azərbaycanın daxili işlərinin bir parçası oldu. Belə olan halda, müzakirələrə təbii ki, Gəncədə baş verənlərin müzakirəsi də qatıldı.

Əslində, Gəncədə baş verənlərin İranla nə əlaqəsi ola bilərdi və İran həqiqətənmi, hər zaman Azərbaycanın daxili məsələlərinin həll olunmasında vasitə kimi rol alacaq? Zaman-zaman Azərbaycanda ortaya çıxan bəzi ciddi məsələlərin həllində İran amilindən həmişə istifadə olunub və bu da İranla bəzi hallarda münasibətlərin gərginləşməsinə səbəb olub. İndi də belə bir hadisə ilə qarşı-qarşıyayıq. Bir zamanlar Nardaranda baş verənlər də İrana bağlanmışdı. İndi də Gəncədə baş verən hadisələrdə dolayısı ilə İran izi axtarılır. Biz gündəmdə olan bu məsələni də müzakirənin bir parçasına çevirdik. Çox maraqlı və ciddi bir müzakirə alındı. Məlum oldu ki, İran məsələsinə baxışda ciddi fikir ayrılıqları var.

Bir saat 42 dəqiqə davam edən müzakirə belə demək mümkündürsə, birnəfəsə keçdi. Əminik ki, sizin üçün də elə olacaq, əziz tamaşaçılar. Əsl qiyməti sizlər verəcəksiniz. O zaman “Yeni böyük oyunun İran pərdəsi” mövzusunda müzakirəmizə diqqətlə qulaq asın. Son söz sizindir…

“Strateq baxışı”

Əvəz Zeynallı

Paylaş:

Oxumağa davam edin

589 dəfə oxunub

MANŞET / MÜSAHİB / QAYNAR QAZAN / XuralTAC

“Qaynar Qazan”da Hürrü Əliyev (III-sonuncu hissə): “Elçibəyin kor bağırsağı partladı..”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 21 İyun 2018

Hürrü Əliyevin mübarizə devizi: “Asılsaq da, kəsilsək də, soyulsaq da…”

Uzun zamandır “Qaynar Qazan” efirə çıxmır. Əsas səbəb prezident seçkiləri olsa da, zaman problemləri ilə bəzən gözlənilməz sürprizlər edə bilir. Əvvəl seçkilər, sonra Kərbəla ziyarəti, danışan adamların sürətlə və kəskin şəkildə azalması, hökumətin uğursuz media siyasəti – bütün bunlar “Qaynar Qazan”a təsirsiz ötüşmür. Həm iqtidar, həm də müxalifət düşərgəsinin adamları son dərəcə ehtiyatlı olublar. Ağızlarını bıçaq açmır. Qorxurlarmı, çəkinirlərmi, bilmirəm, amma onu bilirəm ki, bəziləri “Qaynar Qazan”a çıxmağa, bu qazanın içində qaynamağa risk etmirlər. Həm də səbəb budur təbii ki…

Amma təbii ki, bizim özümüzün də proqramımız bəzən sıx olur. Bu sıxlıq içərisində bəzən istədiyimiz alınmır. Hələ Avropadakı dostlarımızın uğurlu efir layihələri də bəzi hallarda bizim “dayandoldurum” verilişlərimizi kölgədə qoya bilir. Bütün bunları ona görə yazıram ki, bəzi həssas tamaşaçılar çox narahatlıqla “Qaynar Qazan”ın aqibətindən narahat oldular, onlarla adam yazdı mənə, zəng etdilər. Bu da onu göstərir ki, bu informasiya bolluğunda bu “canlı” yayınların cirit atdığı bir zamanda bu “dayandoldurum” imkanlarla biz hələ lazımıq və tamaşaçı bizi gözləyir. Açığı, bu, mənə ayrı bir stimul verdi. Və fasilə bir az çəksə də, yenidən bizi izləyənlərin və sevənlərin qarşısındayıq.

Bu dəfə qonağımız Azərbaycanın gənc siyasətçilər nəslinin nümayəndələrindən biri Hürrü Əliyevdir. Hürrü bəy Azərbaycanın 2-ci prezidenti Əbülfəz Elçibəyin qardaşı Almurad Ağanın oğludur. Yeni ”Bəyaz” Hərəkatı yaradıb və onun sədridir. Onunla söhbətləşmək marağı məni onu “Qaynar Qazan”a dəvət etməyə səslədi. Həm yeni hərəkatın məramı maraqlı idi, həm də Hürrü Əliyev mənim tələbə yoldaşım olmuşdu, onu müsahibəyə çəkmək, illərin nəyi və necə dəyişdiyini müşahidə etmək istəyirdim.

Hürrü Əliyev gənc siyasətçilər nəslinin nümayəndəsi kimi ənənəvi siyasi sistemdən gileylidir. Daha ötəsi var. O, Elçibəyin ölümündən bu tərəfə keçən 18 ildə onun ideoloji mirasına sahib çıxılmadığı iddiasındadır v bir çox məsələlərdə keçmiş silahdaşlara iradlarını bildirir. Hürrü bəy həm Əbülfəz Elçibəyin siyasi-ideoloji mirasına, həm də bu ideoloji silaha sarılaraq hamını birləşdirəcəyinə inanır. Onun üçün yeni birlik modeli təklif edir: “Vahid Milli Güc İttifaqı”! Bu birlik yaranarsa, Azərbaycanın bütün problemlərinin öz həllini tapacağına əmindir.

Hürrü Əliyev “Qaynar Qazan”ın bu dəfəki qonağıdır. Qiymət isə tamaşaçıların olacaq…

Əvəz Zeynallı

“Qaynar Qazan”

I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

“Qaynar Qazan”da Hürrü Əliyev (I hissə): “Ölkədə Milli Güc çökdürülür”-VİDEO

II hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

“Qaynar Qazan”da Hürrü Əliyev (II hissə): “BAB niyə yığışmır?!”-VİDEO

III – sonuncu hissə

Bir prezident göstərin ki…

– Zakir Cavanşirli soruşur: “Dünya tarixində dövləti başsız qoyub qaçan neçə prezident tanıyırsınız?”

– Mən sualı oxudum. Bəy tam açmasa da, mən bilirəm nəyi demək istəyir. Mən qoyub gedən prezidentləri tanımaya bilərəm. Amma bəyin sualına bu cür cavab verə bilərəm. Tanıdığım yeganə prezident Əbülfəz Elçibəydir ki, öz vəzifəsini, öz kreslosunu xalqın milli qırğınının qarşısını almaq üçün qoyub getdi. Bir prezident göstərin ki, hərbi qiyam nəticəsində devrilib, ancaq öz dövlətindən çıxmayıb.

– Azərbaycanda yoxdur…

– Mən tanıdığım prezident odur – bu yöndə.

– Maraqlıdır, Əbülfəz Elçibəy sizin əminiz olub, təbii ki, prezident dövründən xatirələriniz olmamış deyil. Necə idi prezidentliyi? İstəyirəm, bir az Əbülfəz Elçibəydən danışasan. Prezident olanda görüşürdünüzmü?

– Prezident olanda bir dəfə Mərdəkanda bağda oldum, bir dəfə də Yasamalda olan evdə oldum. Bir dəfə də səhərə yaxın gələndə gördüm.

– Yəni prezident olanda cəmi 3 dəfə görüşmüsən?

– Bəli. Cəmi 3 dəfə görüşmüşəm.

– Yəni Əbülfəz Elçibəy prezident olduğu müddətdə onu 3 dəfə görübsən?

– Hə, bir dəfə evə gəlmişdi…

– Nə söhbət etdiniz? Heç etdinizmi?

– Bibim oğlu var idi, onunla qalırdıq. Heç çox da qalmadı, tez də getdi. Bir dəfə də səhərə yaxın gəldi. Heç xidməti maşınla da gəlmədi, “06” ilə gəlmişdi.

– Yəni sizi bir yığsın, qardaşı uşaqları, bacısı uşaqları – oturasınız bir masa ətrafında, söhbət edəsiniz, sizə bir tövsiyələri olsun… Olmadı, eləmi?

– Vallah, heç üzünü görmək mümkün deyildi. Gəlib dəyirdi və gedirdi. Bir onda görə bilirdik. Yığsın, saatlarla, günlərlə – yox, elə bir şey yaşamamışıq prezidentlik dönəmində. Amma ondan öncəki dönəmlərdə bəzən olurdu. Bir sual da vardı ki, hansı siyasi ədəbiyyat oxuyursunuz…

Bəy 1975-ci ildən bizim evimizdə qalırdı

– Bəli, Ceyhun Mirzəli soruşur ki, hansı kitabları oxuyur?

– Mən 6 yaşımdan 8 yaşıma qədər Murad əmimgildə oxuyurdum. Eyni bina idi. Geologiyaya verilən bina idi – atamla Murad əmimə verilmişdi. Bəy də 1975-ci ildən etibarən bizim evimizdə qalırdı. Mənim indi 46 yaşım var, onun ən azı 20 ili rəhmətlik Bəylə bir yerdə olub. Sovet vaxtından, imperiya vaxtından üzü belə. Onun qeyri-adi insani keyfiyyətləri var idi. Biz yaşaya-yaşaya onu örnək götürmüşük. Onun dilindən çıxan bütün ifadələri, onun davranışları, özünü aparması – bunlar bizim üçün həyat məktəbi olub.

– Bir növ müəlliminiz olub?

– Təbii ki. Böyük bir məktəb, böyük bir məfkurə idi Əbülfəz Elçibəy. Vaxtınız varsa, mən Əbülfəz Elçibəydən kiçik bir xatirə danışaram.

– Çox maraqlı olar.

– Bəlkə də bu, indiyə qədər heç yerdə hallanmamış bir hekayədir. Təxminən 14 yaşım olardı. 1985-1986-cı illər idi. Axşam saat 6-dan sonra idi. Bacımla evdə idik. Əmim qonaqları ilə gəldi evə – 6 nəfər idilər. 3 nəfər bir gəldi, 2 nəfər bir, 1 nəfər də bir. Axşam saat 8-dən səhər saat 6-ya qədər oturdular. Bacım çay qoyurdu, hazırlayırdı, mən də çay aparıb verirdim – onlar da söhbət edirdilər. Gecə saat 02.00-03.00 arasında həmin yoldaşlardan 3 nəfər getdi, sonra 1 nəfər, axırda da qalan 2 nəfər getdi. Ən son gedən 6-nın yarısında getdi, çünki hava işıqlanmışdı. Bəyin özü yola saldı bunları. Biz də dəhlizdə dayanmışdıq. Qayıdıb otağa taxtına uzandı – siz o taxtı görmüsünüz – dedi, qardaş oğlu, üstümü basdır. Dəhşətli titrəmə tutmuşdu Bəyi. Üstünü basdırırıq, xeyri olmur. Necə edəcəyimizi bilmədik, qonşumuzu çağırdıq. Qonşu zəng edib təcili yardım çağırdı. Birinci təcili tibbi yardım gəldi, bir az su-filan içirdi, deyəsən, məsələnin nə yerdə olduğunu tuta bilmədi və çıxıb getdi. Allah canını sağ eləsin, uzun ömür versin, Ramiz dayı idi qonşumuz – israrla dedi ki, Bəy, mütləq səni xəstəxanaya götürməliyik. İkinci təcili tibbi yardım çağırıldı. Yenə getmirdi, Ramiz dayı israr etdi. Həkimlər çıxıb çöldə dedilər ki, kor bağırsaqdır və partlayıb. Təcili xəstəxanaya götürülməsə, məsələ bitir. İsrarla, yalvar-yaxarla, səhər saat 7-də xəstəxanaya götürüldü…

Əbülfəz Elçibəydən həyat dərsi almışam

– Deməli, kor bağırsaq partlayıb?

– Bəli, partlamışdı. Xəstəxanada 4 saat əməliyyat getdi – bəlkə 4 saatdan da çox. Həkim arayışında deyilirdi ki, ən şiddətli ağrılar 12 saat öncədən başlayıb, 10 saat öncə isə lap şiddətlənib. Təsəvvür edin… Mən burada Əbülfəz Elçibəyin qeyri-adi insan olmağı məsələsini ortaya qoyuram. Bu insan 6 nəfər dostu, silahdaşı ilə etdiyi siyasi söhbət boyu öz daxili ağrısını üzündə bildirmir. Ən azından öz yaxın dostları hiss edərdilər bunu. Təsəvvür edin, o sancı və ağrı ilə qonaqların sonuncusunu da qapıdan yola salıb, amma dimdik ayaqda durub, simasını və üz cizgilərini belə qoruyub. Əbülfəz Elçibəy bu məfkurənin sahibidir, belə şəxsiyyətdir. Mən bütün bu məsələləri Əbülfəz Elçibəyi bütləşdirmək üçün danışmıram, qardaşı oğluyam deyə demirəm. Mən bir vətəndaş kimi danışıram və yanaşmam xalq yanaşmasıdır. Mən o cür qeyri-adi bir insan görməmişəm. Mən yaşaya-yaşaya bir çox şeylərin şahidi olmuşam. Mən yeniyetmə vaxtlarımda Murad əmimgildə qalırdım və üzərimdə təzyiqlər vardı. Bir az ev uşağı idim, bir az şuluq uşaq olmuşam. Bir çox məsələlərdə mən Əbülfəz Elçibəydən həyat dərsi almışam. Demirəm, böyük kitablar oxumuşam, böyük mütaliələr etmişəm, böyük elmi araşdırmalar aparmışam – yalan olar. Mən həyat, siyasət, ideologiya və din anlayışını o böyük şəxsiyyətdən – Əbülfəz Elçibəydən öyrənmişəm. Hər danışıqlarını diqqətlə dinləmişəm. Məsələn, din məsələsində Vasim Məmmədəliyev əsas imzası olan adamlardan biridir. Mən 4-cü sinifdə oxuyanda Vasim Məmmədəliyev əmimgildən 2 mərtəbə aşağıda kirayə qalırdı. Mən onların yanında böyümüşəm, onların söhbətlərinin içində olmuşam. Ondan sonra da ictimai-siyasi fəaliyyətə başlayanda fikir olaraq söykəndim Əbülfəz Elçibəyə. Əbülfəz Elçibəy özündən əvvəlki keçmişə söykəndiyi kimi, biz də ona söykənmişik. Və bu bizə həm əxlaqda, həm mənəviyyatda, həm şərəfdə, həm ləyaqətdə, həm ağılda, həm təfəkkürdə, həm düşüncədə böyük bir xidmət olub.

– Prezidentlikdən sonra heç görüşdünüzmü?

– Bəy kəndə gedəndən sonra mən də getdim. İl yarım kənddə qaldım. Sonra mən qayıtdım. 1997-ci ildə Əbülfəz Elçibəy Kələkidən qayıdanda yenə həmin evə gəldi və bir il də həmin evdə qaldı. Sonra evini dəyişdi. Prezidentlikdən sonrakı dönəmdə çox görüşdük. Məzarlarımızı birgə ziyarətə gedirdik – Bəy öz anasının, mən də öz anamın məzarlarını ziyarət edirdik. O dərəcədə birgə idik. Evini dəyişəndən sonra bir az seyrək gedib-gəlirdik, amma dünyasını dəyişənə qədər görüşürdük.

– O otaq indi dururmu, saxlayırsınızmı? Yoxsa?..

– Yox, biz həmin evi satdıq. Çoxdan satmışıq…

– Bəs o otaq necə oldu?

– O otağı olduğu kimi köçürdük “Vorovski”dəki öz evinə.

– Eynilə?

– Eynilə. Kitabları, əşyaları, sonrakı tarixdən də yığılan bütün əşyaları öz evindədir.

– O otağın divarlarında doğrudan Heydər Əliyevin şəkli var idi?

– O dönəmdə bəli, var idi.

– Deyəsən, Türkan Şorayın da şəkli olub?

– Bəli, Türkan Şorayın da şəkli vardı. Şah İsmayılın və Atatürkün də şəkilləri var idi.

– Şah İsmayıl, Türkan Şoray…

– Səttarxanın büstü də var idi.

– Bir şey də soruşum, mənə çox maraqlıdır. Əbülfəz bəyin yaxın adamlarını, məsələn, sizi geniş ictimaiyyət tanımayıb. Prezident olanda da elə olub. Ankarada istəməmişdi Aqil yanında qalsın, Çilənayın – qızının toyuna getməmişdi. Niyə elə idi?

– Bəyin ailəyə yanaşmasını qısaca izah edim.

– Çox maraqlı olar…

– Bir çox örnəklər gətirəcəyəm. Sadəcə olaraq, o dönəm Xalq Cəbhəsi qəbul olunan tələbələri xaricə göndərəndə qardaşım – Ayturan Əliyev onlarla getmişdi. Rəyasət Heyətində onları aparan 2 nəfər var idi. Orda Ayturan özünün savadı, biliyi ilə keçmişdi. Və keçməkdən əlavə, 70 nəfər içindən ilk onluğa daxil olmuşdu. Bəy onun adını oxuyan kimi Bəy Ayturanın adının üstündən xətt çəkib. Allah canını sağ eləsin, o adam bu gün də yaşayır. O deyib ki, bəy, bu uşaq ilk onluğa düşən uşaqdır. Amma qəti şəkildə imkan vermirdi onun getməsinə ki, qardaşı oğludur. Halbuki o öz ağlıyla, savadıyla ilk onluğa düşən uşaq idi. Yəni onun adını bəyin qardaşı oğlu olduğu üçün ora yazmamışdılar. Onu silmək istəmişdi. Sonra qohum-əqrəbasına yanaşmada tamam fərqli idi. Bilirsiniz, bəy cəmiyyətə, öz xalqına tamamilə öz anlayışı, təfəkkürü ilə yanaşırdı.

– Deyəsən, sən də oxumaq üçün Ankaraya çox çətinliklə gəlmişdin. Bəy buraxmırdı?

– Məni, ümumiyyətlə, buraxmırdı. Atam israr edirdi ki, sən də get, xaricdə təhsil al, amma bəy əleyhinə idi. Sonra biz imtihan verən vaxt dövlət testinə düşmüşdük. O zaman Xalq Cəbhəsi keçirmişdi testi. Mən onda turizm və otelçiliyə qəbul olunmuşdum. Sonra sizlə qaldığımız yurda getdik.

– Atatürk Öyrənci Yurdunu indi qız yurdu ediblər.

– Bilirəm, bu yaxınlarda gedəndə kənardan ziyarət eləmişdim. Dedilər, qız yurdudur.

– Ərdoğan ülkücülərdən tarix qisasını aldı. Ora ülkücülərin kalesi idi axı.

– Məsələn, mən çox arzu edərdim ki, o vaxtki Avropadan, Amerikadan sitat gətirdiyiniz qədər Türkiyə siyasətindən daha çox örnək gətirsinlər. Türkiyə siyasətində ayrıca bir elementi deyək. Oranın da iqtidar, müxalifəti var, milli qüvvəsi və cümhuriyyətçiləri var, dini-ideoloji tərəf tutanları da var. Siyasi partiyalar, ideoloji təşkilatlar var. Orda indi oturuşmuş fundamental siyasi bir sistem var. Türkiyə dövlətində qurulmuş bir sistem. Adi örnəkləri ordan götürsünlər, məsələn, birini təhqir və tənqid edəndə belə “Sayın, Ərdoğan”, “Sayın Kılıçdaroğlu” deyirlər. Yəni ismin önündə “hörmətli” deyirlər. Bu nə deməkdir? Kılıçdaroğlu, müəyyən bir təşkilatın və təbəqənin təmsilidir. Türk millətini təmsil edir. Tənqid də edirlər, irad da bildirirlər, bir də onu deyir ki, “sayın”, yəni mənim millətimə, xalqıma hörməti var. O, qarşılıq verir. Türkiyə siyasətində ikinci önəmli örnək, son zamanlardaki adi bir şeyi deyim: çevrilişə cəhd. Yəni bu yalan idi, qondarma idi, bilmirəm. Amma müxalifətdə duran təşkilatlar istəsəydilər, bundan yararlana bilməzdilərmi? Türkiyə siyasi sistemində bir prinsip qəbul olunub: dövlətçilik və milli mənafe hər məsələdən üstün olmalıdır. Yəni siyasi mübarizə ayrıdır, bir-birinə qarşı iradlar, nöqsanlar var. Hökumət, dövlət olduğu yerdə korrupsiya da ola bilər. Dövlət olduğu yerdə sosial rifahın aşağı, yuxarı səviyyəsi olur. Bunlara qarşı, bəli, irad tərəfləri olmalıdır. Amma o da öz əxlaqına uyğundur. Bu hər iki tərəfə aiddir. İqtidar nə deməkdir? İqtidar dövləti təmsil eləyən bir növ kiçik ailədir. Daha çox ailədən güzəştli addımlar olmalıdır. Qarşı tərəf yanlış ola bilər, amma o yanlışdı deyə daha çox yanlışa yönləndirmək olmaz.

– Uşaq nadincdir də. Uşaq nadincdirsə, daha çox əziyyət verər.

– Bəli, bugünkü siyasi mühitin yaranmasının əsas səbəblərindən biri də iqtidardır. İqtidar, müəyyən məsələlərdə daha böyük düşünməlidir, daha böyük çıxışlar eləməlidir.

Hərəkatın maliyyəsini, maddi qaynağını kimlərsə təmin edərlərsə, təşkilat müstəqil ola bilməz

– Son sualımızı da verim. Vüqar Qurdqanlı soruşur ki, “Bəyaz”ın pulunu kim verir, Kəmaləddin Heydərov?

– Bəy, bir söz deyim. Mən öz fəaliyyətimizlə bağlı bir məsələyi ortaya qoyacam. Bir də baxın, “Bəyaz” Hərəkat nə deyir, bayaqdan sadalayırıq. Arzu edirik, kaş ki, dediyiniz olaydı. Bu təşkilata heç bir yerdən dəstək gəlmir, amma kaş ki, kaş ki, elə bir şey olaydı. Təbii ki, mümkün də deyil. Kaş ki, dövlət sahib çıxsın, kimin əlində nə imkan var, qatılsın, qatqısı olsun. Bəyin sualının kökünə bir nöqtə ilə cavab vermək istəyirəm. “Bəyaz” Hərəkat özünün gələcək maddi-texniki bazasını bu gün çalışıb qazandığı sosial bazasından yaradacaq. Bu, belədir. Çünki bir hərəkatın maliyyəsini, maddi qaynağını kimlərsə təmin edərlərsə, bu təşkilat müstəqil ola bilməz. O təşkilat özünü idarə edə bilməz. Bizim maddi-texniki imkanlarımızı sosial bazamız yaradacaq. Biz belə götürmüşük. Təmin edəcəyik, etməyəcəyik, böyük sosial bazaya sahib olacağıq, olmayacağıq, bu, başqa məsələ, amma bir məsələ də var. Bizim fəaliyyətlə bağlı insanlar tək Azərbaycanda deyil, Türk Dünyasının hər yerində, hətta Avropada var. İnanıram ki, təşkilatımızı xalqın mənfəətlərinə və tələbatlarına uyğun Vahid Milli Güc İttifaqını ortaya qoyacağıq. Asılsaq da, kəsilsək də, soyulsaq da bunu edəcəyik. Etməyə çalışacağıq.

– Müşahidə etdim ki, Əbülfəz bəylə oxşarlığınız var. Mən Əbülfəz bəylə bir neçə dəfə görüşmüşəm. Jestlərinizdə, danışıqlarınızda da bir oxşarlıq var. Oxşarlığınız varmı?

– Genetikdir. Yəni oğulun ataya, babaya, dayıya, əmiyə oxşaması normaldır. Məni atama da bənzədirlər, əmimə də bənzəyirəm. Atamla əmim də bir-birinə çox oxşayırdılar. Bəzi göz cizgilərim anam tərəfə oxşayır.

– Bu bənzərliyin siyasətdə avantajı var, yoxsa dezavantajı?

– Bu gün xalqın səmimi və doğru düşüncəyə, doğru yola ehtiyacı var. Keçəl ol, lal ol, şikəst ol – düşüncən və mövqeyin düzgün olsun. Elçibəyin qardaşı oğlu da ola bilərsən, Elçibəyə bənzəyə də bilərsən, amma 100 il də keçsə Elçibəy olmaq var. Kaş biz Əbülfəz Elçibəyin 10 faizi olaq, nəsə edə bilək. O kişinin yanına alnıaçıq gedək. Məqsədimiz budur. Əbülfəz Elçibəyin düşüncələrində nə varsa, biz də onun daşıyıcılarıyıq, ayrı məqsədimiz yoxdur. O zamana qədər də cəmiyyətə təşkilatımızı tanıdacağıq və tanınacağıq.

– Eşq olsun, təşəkkürlər.

– Minnətdaram.

SON

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin

807 dəfə oxunub

MANŞET / MÜSAHİB / QAYNAR QAZAN / XuralTAC

“Qaynar Qazan”da Hürrü Əliyev (II hissə): “BAB niyə yığışmır?!”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 20 İyun 2018

Hürrü Əliyev: “Bu gün Azərbaycan bütövlüklə iqtidarı ilə, müxalifəti ilə, bizimlə, sizinlə fars və rus qüvvələrinin təsiri altındadır”

Hürrü Əliyev gənc siyasətçilər nəslinin nümayəndəsi kimi ənənəvi siyasi sistemdən gileylidir. Daha ötəsi var. O, Elçibəyin ölümündən bu tərəfə keçən 18 ildə onun ideoloji mirasına sahib çıxılmadığı iddiasındadır və bir çox məsələlərdə keçmiş silahdaşlara iradlarını bildirir. Hürrü bəy həm Əbülfəz Elçibəyin siyasi-ideoloji mirasına, həm də bu ideoloji silaha sarılaraq hamını birləşdirəcəyinə inanır. Onun üçün yeni birlik modeli təklif edir: “Vahid Milli Güc İttifaqı”! Bu birlik yaranarsa, Azərbaycanın bütün problemlərinin öz həllini tapacağına əmindir.

Hürrü Əliyev “Qaynar Qazan”ın bu dəfəki qonağıdır. Qiymət isə tamaşaçıların olacaq…

Əvəz Zeynallı

“Qaynar Qazan”

I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

https://www.xural.com/qaynar-qazanda-hurru-%C9%99liyev-i-hiss%C9%99-olk%C9%99d%C9%99-milli-guc-cokdurulur-video/ “Qaynar Qazan”da Hürrü Əliyev (I hissə): “Ölkədə Milli Güc çökdürülür”-VİDEO

II hissə

Bu, bizim vicdan borcumuzdur

– Bizim digər silahdaşlarımız da bu gün bir vicdan və şərəf borcumuz olaraq bu məsələni ortaya qoyurlar. Əbülfəz Elçibəyin və şəhidlərimizin ruhu qarşısında bu, bizim vicdan borcumuzdur. Biz də dünyadan gedə bilərik, düşüncəniz, ağlınız, təfəkkürünüz olmasa, gözünüz də görməsə, bunu başa düşə bilərik, ancaq Azərbaycan xalqının bu durumunu görüb susan bir tərəf olmaq bizim əxlaqımıza da, vicdanımıza da, şərəfimizə də yaraşmaz. Artıq hədəflər, fəaliyyətlər, hara gedirik, necə olacaq, uğur qazanacağıq, uğursuzluq olacaq – o ayrı məsələdir. Bu, bizim vicdan borcumuzdur. Və biz tam əminliklə qeyd edirik ki, yaxın gələcəkdə milli ideoloji bir ittifaq yaranacaq və bütün siyasi fəaliyyətləri tam kölgədə qoyacaq bir siyasi mənzərə yaradan güc olaraq ortada olacaq. Buna mən tam əminəm. Nəyə əminik? Bizim borcumuzdur ki, müraciət edək. Hərkəsə qucaq açaq. Biz fəaliyyətdə olanların yanında olmağa da hazırıq. Onlara dəstək verməyə də hazırıq. Amma müəyyən əsaslarla. Biz bunu özümüzün borcu sayırıq. Apardığı siyasi fəaliyyətdən asılı olmayaraq onlar da öz xalqımızın övladlarıdır. Ama biz fəaliyyətimizi, Əbülfəz Elçibəyin Azərbaycan gəncliyinə müraciətini siz də bilirsiniz, oradaki ifadələrdən birini örnək kimi: “Mən əminəm ki, Azərbaycan gəncliyi öz torpağının azadlığı və bütövlüyü uğrunda şübhəsiz və mütləq mübarizə aparacaq”. Biz Azərbaycan gəncliyinə tam əminik ki, bu yolda – torpaqlarımızın azadlığı, bütövlüyü uğrunda “Bəyaz” Hərəkatla birgə mübarizədə olacaq. Bizim əminliyimizin bir səbəbi də budur. Borcumuz olaraq da müraciətimizi edirik. Müraciətləri yenidən edəcəyik.

– Bir xəbər var mı? Reaksiyalar necədir?

– Çox güman ki, xəbər var. Kifayət qədər yayılıbdır müraciətlər. Məlumatı olanlar da var və ziyalılarımızdan gələnlər çoxdur. Düşüncəni və orda olan səmimiliyi, düzgünlüyü görmək üçün gəlib görüşmək istəyənlər var. Və öyünmək kimi olmasın, yüksək şəkildə təqdir olunuruq, müsbət qəbul edilirik.

“Elçibəy Fondu” mütləq yaradılmalıdır

– Əbülfəz bəyin irsi mövzusunda nə düşünürsən? Bu il 80-ci ilidir, müəyyən tədbirlər keçirilir. Bunu necə dəyərləndirirsən, necə olmalıydı əslində? Elçibəy Mərkəzi, Elçibəy Fondu, bu məsələ haqqında nə isə etdinizmi?

– Bəy, bu yaxınlarda 80-ci yubileyi ilə əlaqədar Təşkilat Komitəsi yaradılıb. Biz buna müsbət yanaşırıq. Amma 2008-ci ildən sonra dəfələrlə çıxış etdim, hətta ailəyə də bu yöndə müraciətlər verilməsini də xahiş etdim. Ərturquta Əbülfəz bəydən sonra ard-arda bir neçə dəfə dedim ki, “Elçibəy Fondu” mütləq yaradılmalıdır. Əslində, 2005-ci ildən bu məsələ ortaya qoyulmuşdu, ancaq mən bunun haqqında çox dərinə getməyəcəm. Fondun yaradılması nə deməkdir? Bu gün ən azı təşkilatlar yaradılır, Əbülfəz Elçibəy haqqında hər hansı müsabiqələr, tədbirlər təşkil eləmək – bunlar gözəl addımlardır. Amma hər bir məsələni bir qaynağa ehtiyacı var. Mənəviyyatdan başqa, fəaliyyətdən, qol-əl, fikir əməyindən başqa bir maddi tələbata da ehtiyac olur. Düşünün ki, Əbülfəz Elçibəy Fondu və ya Mərkəzi 2005-ci ildən yaradılıb. Mən o zaman da Ərturqut bəyə dedim ki, çox yaxın, etibarlı – istər ailəyə, istər Elçibəyin yoluna, onun əqidə baxımından da sadiq insanları ilə görüşün, müzakirə aparın və güvəndiyiniz bir İdarə Heyəti yaradın, başında da özünüz durun. Bir Fond yaransın. Bu ictimai bir fəaliyyətdir, buna heç kim qarşı qoya bilməz, bu, qlobal bir məsələdir. 2008-ci ildən götürsək, 10 il keçib. 10 il o fonda, mərkəzə kifayət qədər maliyyə toplanardı və büdcəsi ola bilər. Və nəinki sadəcə ildönümündə, Əbülfəz Elçibəyin ümumiyyətlə, fəaliyyətinin də, öz taleyinin də, şəxsi məfkurəsinin də, ideallarının da, fikirlərinin də, onun şəxsiyyətinin də təbliğatı lazımdır. Onun fikirlərini cəmiyyətə zamanla yeni nəsilə ötürməliyik. Yəni bu, böyük bir iş idi. Özləri də şahiddir ki, bunu mən dəfələrlə xahiş etmişəm.

– Niyə yaranmayıb, bəy?

– Mən o məsələlərə heç o qədər də qarışmaq istəmirəm. Yenə də bu da mənim borcumdur, bu mənim qardaşlıq, oğulluq borcum idi ki, bunu deyim. Bunu tək ailəyə deməmişəm, bunu siyasi düşərgələrə də demişəm. Əgər ortada bir fond olsa, cəmiyyət Əbülfəz Elçibəy haqqında nə düşüncəsi varsa bu fonda gələr. Bu gün təşkilat yaradılırsa, hər hansısa tədbir keçirilərsə, bu ondan qaynaqlanar. Yəni sistem bu cür qurulmalıdır. Əbülfəz Elçibəyə bu yöndə dəyər verməyin iqtidarla nə əlaqəsi var? Bunu eləmirlərsə, bunun mənimlə, ya da bir başqası ilə nə əlaqəsi var? Yəni haqqı olan tərəflər var ki, bunu onlar eləməlidirlər, onların borcudur, onu da eləmək lazımdır.

– Belə başa düşdüm ki, onu ailə eləməlidir.

– O mütləq olmalıdır. Əbülfəz Elçibəy şəxsiyyəti vətən, millət, dövlət, torpaq, Bütöv Azərbaycan, Turan – hər şey deməkdir. Yəni Əbülfəz Elçibəyin təbliğatı xalqın, vətənin təbliğatıdır. Bundan daha asan məsələ yoxdur ki, bunu təşkil edə bilmirlər.

Adımın mənası “Hür”dən gəlir…

– Müxtəlif suallar var. Kamran Süleymanov soruşur ki, Hürrü nə deməkdir? Adınızın mənası nədir? Məncə, Əbülfəz Elçibəy qoydu, eləmi?

– Bu maraqlı bir dövrə söykənir. Mirbaba ağa – Əbülfəz Elçibəyin qaynatası və əmisi (Miryəhya ağanın) oğlu, o atamgilin, əmimin əmisi oğludur. Yəni oranın ağsaqqalı, böyüyü olub.

– Yəni Əbülfəz bəy əmizadəsi ilə evlənib.

– Bəli, elə olub. Atam İmam məclisində çıxışlarının birində atamın marağını çəkən tərəf Hürrü Əleyhissalam oldu. Hürrü Əlihəsənov, ümumiyyətlə, islamiyyətin böyük, güclü bir sərkərdəsi olub. O zaman qarşı tərəfdə idi və Yezidin haqsızlığına dözməyərək İmam Hüseynin tərəfinə keçdi. Məclisdə Mirbaba ağa Hürrüdən danışır və atamın könlünü fəth edir. Orada deyir ki, əhd eləmişəm, oğlum olsa adını “Hür” qoyacağam. “Hür” sözünün kökü elə “azad” deməkdir. Bəy də ona “…rü” əlavə etdi, oldu “Hürrü”, yəni “hürriyyət”.

– Yəni Əbülfəz bəyin əlavəsi “Hürrü”dür?

– Bəli, orda artıq bir türk çaları var. Amma “Hürrü” sözünün əsas anlamı özgürlük, azadlıqdır.

– Deməli, bu, İmam Hüseynin “Kərbəla” hadisəsinə gedib çıxır.

– Bəli, o atamın ordan götürdüyü bir məsələdir.

– Çox maraqlıdır. Mən elə bilirdim, Əbülfəz bəy qoyub.

– Əbülfəz bəy tamamlayıb.

– Kamran Zamanlı soruşur: “Elçibəyin mənəvi və ideoloji varisi kimi özünüzümü, Aqil Səmədbəylinimi görürsünüz? Çünki bu günlərdə Elçibəyin ideoloji varisliyinə iddia edənlərinin sayı çoxdur. Səhv etmirəmsə, biri də Aqil Səmədbəylidir.” Əbülfəz bəydə də ideoloji varislər çoxdur, deyəsən.

– Bəli, bunun ən çox arzusunda olan da bizik ki, ideoloji varislər, buna iddialı olan tərəflər nə qədər çox olsa o qədər yaxşıdır. Nəinki ali siyasi mövqe, siyasi xətt götürüb gedənlər. Aqil bəyin, ümumiyyətlə, Xalq Hərəkatının üzvü olmağı, elə o vaxtlar Gənc Aydınlarla da fəaliyyəti, yəni sırf bu yöndə fəaliyyəti nəzərə alınarsa, bəli, Aqil bəyin özünü də ideoloji varis hesab etmək olar. Biz özümüzü ideoloji varis elan eləmirik ki, bizdən başqa heç kim yoxdur. Belə məsələ yoxdur, biz sadəcə qeyd edirik ki, hər kəsin siyasətini, siyasi fəaliyyətini qəbul edirik və uğurlar arzulayırıq. Biz də Əbülfəz Elçibəyin bu ideallarının bir yolçusu olaraq bu məfkurəni ortaya qoyuruq, bunu aparırıq.

– Yəni heç kimə mane olmadan.

– Qətiyyən. Əksinə, o ideallarda həmrəy olan şəxsləri də biz könlümüzə qəbul edirik. Nəinki qəbul edirik, arzulayırıq. Bizə lazımdır ki, milli məfkurə, milli təfəkkür inkişaf eləsin. Azərbaycan xalqı milli gücünə, ruhuna irəli gəlsin. Digər siyasətlərə yox.

– Kamran Zamanlı yenə bir sual soruşub: “Əgər hakimiyyətdən çox yüksək bir vəzifə təklif olunsa, Elçibəy ideyalarından vaz keçib bu kitabı bağlayarmı?”

– Tələb kimi değil, amma rica edirik, gərək çalışsınlar ki, müraciətlə tanış olsunlar. Biz milli ideoloji mübarizəni, sistemi, bu fəaliyyətləri daha böyük amallar hesab edirik, nəinki hər hansısa bir vəzifə, nəinki prezidentlik. Yəni bizim üçün bu məsələlərdə nəinki hər hansı bir vəzifə, prezidentlik statusu belə çox cılızdır. Yəni bu amallar daha böyük amallardır. Bir daha qeyd edirəm, hərdəfəki fikirlərimi dinləyicilər də, izləyicilər də yekəxana qəbul etməsinlər. Topraqlarımızın azadlığı, Bütöv Azərbaycan və türk dövlətlərinin birliyi ən uca amallardır. Biz kimik ki? Bu xalq, bu millət bizdən asılı olmayaraq gedir. Biz də xalqımızın tərəfləri olaraq cəmiyyətimizə bunu aşılayırıq, bunun fəaliyyətini ortaya qoyuruq, bunun uğrunda mübarizə aparırıq. Və bunda dini inanclarımız qədər milli inanclarımızı daha önə qoyuruq. Milli inanc yoluna gedən haqq yoluna, müqəddəs yola getmiş sayılır. Bu, qəbul olunmuş məfkurədir. Yəni insan doğulduğunda bir milli kimlik alır, sonra hansı dinə mənsub olduğunu bilir. Milli kimliyin olmasa hansı dinə mənsub olsan nə olar?

– Bəlkə ona görə suallar ortaya çıxır ki, məsələn, Əbülfəz Elçibəyin müavinlərinin hamısı parlamentdə, indi hamısı hakimiyyətə daha yaxındır. Mən yanılmıramsa, Fazil Mustafa da “Qaynar Qazan”da müsahibəsində demişdi ki, mənim yolum Elçibəy yolu deyil. Bəlkə bunu nəzərdə tuturlar?

– O məsələni eşitmişdim. Yox, bəy, mən bir daha onu qeyd edim, mən bu məsələyə nəyə görə gəldim. Fazil bəy ən azından çıxıb onu açıq qeyd edib. Amma digər tərəfdən, qeyd edənlər var ki, biz Əbülfəz Elçibəy yolu gedirik, amma o yola ümumiyyətlə aid olmayan bir fəaliyyət aparırlar. Bir də, biz axı qeyd etdik, hərkəs – təşkilat rəhbəri, hər bir şəxs öz götürdüyü siyasi fəaliyyəti haqq saya bilər. Ona qarşı getməyin səni aşağı salar, yuxarı qaldırmaz. Biz necə bunu haqq qəbul ediriksə, o da bunu belə qəbul edə bilər. Biz sadəcə olaraq onu deyirik ki, Vətəni, milləti, Azərbaycanın qurtuluşunu düşünürsünüzsə, ortada milli məfkurə inkişaf eləməlidir. Sadəcə bu böyük iddialar həll olunandan sonraki məsələdir.

– İndi, məsələn, Qüdrət Həsənquluyev, Asım Mollazadə, Fazil Mustafa, Mirmahmud Mirəlioğlu, Əli Kərimli, onu demək bəlkə indi necə çıxır bilmirəm, amma Razi Nurullayev… Yəni bunların hamısı bu və ya digər formada indi ən fərqli yollarda olsalar da, Əbülfəz bəyin bir zaman şinelindən çıxıb. Bax bunlarla münasibəti necə quracaqsınız?

– Biz siyasi prosesləri də izləyirik. Bir çox hallarda, bu məsələlərdə ancaq AXC və Əli Kərimli mücadilə eləyib. Yaxşı, o məsələdə Əli Kərimli haqq olmadı, siz geri çəkildiniz. Bəs indi sadaladığınız 5 və 6 təşkilat niyə öz birliyini təmin eləyib Elçibəyin yolunu, ideallarını davam eləmədi? Bilirsiniz, mən ona görə deyirəm ki, Əbülfəz Elçibəydən sonra onların böyük bir hərəkat yolu keçməsinə baxmayaraq, Əbülfəz Elçibəyin təfəkküründən yetişən tərəflər olmasına baxmayaraq, tamamilə ayrı mövqe, siyasi xətt tutdular. Yəni burda Əli Kərimov haqsızdır, Mirmahmud ağa haqlıdır, belə anlayış yoxdur. Bu məsələlərdə, bütövlüklə hamısı haqsızdır, hamısında günah var.

AXC bölünməməli idi

– N

Rahim Qazıyevdən Ayaz Mütəllibova sərt cavablar: “Çevriliş edəcəkdik!”-VİDEO

“Azadlıq salnaməsi”ndə Pənah Hüseyndən Ayaz Mütəllibova cavab-VİDEO

“Strateq baxışı”nda müzakirə: “İran vurularsa Azərbaycan nə etməlidir?”-VİDEO

“Qaynar Qazan”da Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibov (III sonuncu hissə): “Onu Azərbaycan seçib…”-VİDEO

“Qaynar Qazan”da Azərbaycanın birinci prezidenti Ayaz Mütəllibov (II hissə): “Rahim və Etibarın deputat mandatlarını qoydum seyfə…”-VİDEO

“Qaynar Qazan”da Azərbaycanın birinci prezidenti Ayaz Mütəllibov (I hissə): “Çingiz Mustafayevi arxadan vurub öldürdülər!”-VİDEO

“Azadlıq salnaməsi”ndə İqbal Ağazadə: “Milyonlarla dollar Arif Hacılıya çatıb…”-VİDEO

Pənah Hüseyn-Hacı Əbdül debatı: “Əbülfəz Elçibəy mənə dedi ki…”

“Azadlıq salnaməsi”ndə Pənah Hüseyn-Nemət Pənahlı debatı (II sonuncu hissə): “Heydər Əliyev görüş istədi”-VİDEO

“Azadlıq salnaməsi”ndə Pənah Hüseyn-Nemət Pənahlı debatı (I hissə) -VİDEO

“Strateq baxışı”nda müzakirə: “Putinin Azərbaycana səfəri nə vəd edir?”-VİDEO

“Qaynar Qazan”da İsfəndiyar Vahabzadə (III sonuncu hissə): ““Daş yuxular” Əkrəm Əylislinin yox, erməni Nacarovundur”-VİDEO

“Qaynar Qazan”da İsfəndiyar Vahabzadə (II hissə): “Rza Şah elə bildi ki, farsam!”-VİDEO

“Qaynar Qazan”da İsfəndiyar Vahabzadə (I hissə): “Amerika, İsrail və İran heç vaxt düşmən olmayıblar”-VİDEO

“Qaynar Qazan”da Hacı Əbdül (III sonuncu hissə): “İlham Əliyev obyektimi dağıtmağa qoymadı”-VİDEO

“Qaynar Qazan”da Hacı Əbdül (II hissə): “Əbülfəz Elçibəylə ölənə qədər dost olduq”-VİDEO

“Qaynar Qazan”da Hacı Əbdül (I hissə): “Azərbaycanın gələcəyini Mehriban xanımda görürəm”-VİDEO

Skandal yaradacaq müzakirə:“Qarabağ savaşı üçün böyük dövlətlərdən icazə ala bilməliyik!”-VİDEO

“Qaynar Qazan”da Zəlimxan Məmmədli (III sonuncu hissə): “Sünniyəm, amma Kərbəlaya getdim”-VİDEO

“Basqal Həsən” Əbülfəz Elçibəydən danışdı: “Dünyasını dəyişəndə elə bildim ki, həyatım dayandı”-VİDEO

“Qaynar Qazan”da Zəlimxan Məmmədli (II hissə): “Gürcüstan üçün ən çətin buxovlar ermənilərdir”-VİDEO

“Qaynar Qazan”da Zəlimxan Məmmədli (I hissə): “2003-cü ildə müxalifət İlham Əliyevi milli platformaya gətirməli idi”-VİDEO

Media Klubu mətbuatın problemlərini müzakirəyə çıxardı-VİDEO

“Qaynar Qazan”da Zərdüşt Əlizadə (III sonuncu hissə): “Ana tərəfim də, ata tərəfim də zır türkdür”-VİDEO

Zərdüşt Əlizadə “Qaynar Qazan”da (II hissə): “Hər bir inqilabdan sonra diktatura gəlir”-VİDEO

Zərdüşt Əlizadə “Qaynar Qazan”da (I hissə): “İran könüllü və silah göndərib Azərbaycana”-VİDEO

“Strateq baxışı”nda kritik müzakirə: “Əgər İran vurularsa…”-VİDEO

“Qaynar Qazan”da Hürrü Əliyev (III-sonuncu hissə): “Elçibəyin kor bağırsağı partladı..”-VİDEO

“Qaynar Qazan”da Hürrü Əliyev (II hissə): “BAB niyə yığışmır?!”-VİDEO