QAYNAR QAZAN

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

İqbal Ağazadə “Siyasət meydanı”nda: “Siyasi mühacir problemi necə həll olunmalıdır?”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 16 Avqust 2019

Əvəz Zeynallının təqdimatında avqustun 15-i, saat 20:00-da Xural TV-nin youtube.com kanalında canlı yayımlanacaq “Siyasət meydanı” layihəsində Ümid Partiyasının sədri İqbal Ağazadə olub. İ.Ağazadə ilə “Siyasi mühacir problemi necə həll olunmalıdır” mövzusu müzakirə olunub. Bundan başqa, “Siyasət meydanında və AXH-də nələr baş verir?”, “Almaniyada daha bir azərbaycanlı gənc Dublin sazişi çərçivəsində İtaliyaya qayıtmamaq üçün qollarını doğrayıb. Ümid Partiyasının bu tip hadisəyə baxışı necədir?”, “Hakimiyyətə gələrsə mühacir məsələsini necə həll edəcək?”, “Mübariz Mənsomovun gəmi siyasəti necə aparılır? Əbülfəz Elçibəy gəmisini nə gözləyir?”, “Minlərlə, on minlərlə gənc ölkəni tərk edir. Təhsil probleminə Ümid Partiyasının baxışı necədir?” mövzularına toxunulub. Xural.com İqbal Ağazadə ilə “Siyasət meydanı”nı təqdim edir:

Xural.com

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

Əvəz Zeynallı “Siyasət meydanı”nda: “12 mənzili o biri dünyaya aparmaq mümkündürmü?”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 14 Avqust 2019

Əvəz Zeynallının təqdimatında avqustun 13-ü, saat 20:00-da Xural TV-də yayınlanan “Siyasət meydanı” layihəsində “12 mənzili o biri dünyaya aparmaq mümkündürmü?”, “Putin youtube.com-a və google.com-a qarşı hədə-qorxuya keçib, onlarla hesablaşacağını bildirib. Səbəbi?”, “Sakinlərin sözlərinə istinadən deyilir ki, onların mənzillərinə iddialı olan qadınlar keçmiş baş hərbi komissar, ehtiyatda olan general-leytenant, Milli Məclisin IV və V çağırış deputatı Əliağa Hüseynovun həyat yoldaşı Elmira Hüseynova və qızı Esmira Əliyevadır. Onların saxta sənədlər əldə etdiyi iddia olunur”, “Baş nazirin müavini Əli Həsənovun nəvəsi, iki nəfərin ölümünə səbəb olmuş yol qəzası törətməkdə təqsirləndirilən Nail Allahverdiyevin haqqındakı qərar niyə dəyişib?”, “Kamal Abdulla ilə məhkəmə davam edir”, “”Azərbaycan bayrağı” ordeni alan, oğlu Qarabağ müharibəsində döyüşərək iki ayağı dizdən aşağı kəsilən Gülnisə ana İlham Əliyev və Mehriban Əliyeva ilə görüşəndən sonra Qusar bələdiyyə sədri onun torpaqlarını əlindən almağa cəhd edir”, “Mübariz Mənsimov Məhəmməd Əmin Rəsulzadə adına gəmini istismara buraxdı. Niyə indi?”, “Təhsili bu ölkədə bitirənlərin cəzası ağır olacaq”, “Azərbaycan təhsil sisteminin qocaman əfsanələrindən olan Vurğun Əyyubun səhhəti yaxşı deyil” kimi bu və digər mövzular təhlil olundu. Xural.com “Siyasət meydanı”nda Əvəz Zeynallının çıxışını təqdim edir:

Xural.com

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

Tural Abbaslı “Siyasət meydanı”nda: “Siyasətdə “gənclər və qocalar” problemi varmı?”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 13 Avqust 2019

Əvəz Zeynallının təqdimatında, avqustun 12-də, saat 20:00-da Xural TV-də yayımlanan “Siyasət meydanı” layihəsində “Azərbaycan siyasətində “qocalar” və “gənclər” problemi varmı?” mövzusu müzakirə olunub. Qonağımız 18 yaşından siyasət meydanında mübarizə aparan, siyasəti peşə olaraq qəbul edən AĞ Partiyanın başqanı Tural Abbaslıdır. Tural Abbaslı ilə müxtəlif suallara cavab tapmağa çalışmışıq. Xural.com “Siyasət meydanı”nda Tural Abbaslı ilə söhbəti təqdim edir:

Xural.com

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

Əbülhəsən Abbasov “Siyasət meydanı”nda: “Niyə bu vəziyyətdəyik?”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 12 Avqust 2019

Əvəz Zeynallının təqdimatında bu gün saat 17:00-da Xural TV-də yayınlanan “Siyasət meydanı” layihəsində AMEA-nın professoru, tanınmış filosof Əbülhəsən Abbasov oldu. Əbülhəsən Abbasovla “Siyasətdə nizam və xaos problemi”, “Etnik və dini rəngarəngliyə münasibət, cəmiyyətin müxtəlif fəaliyyət sahələrində və dövlət siyasətində onun yeri və rolu. Dominant funksionallıq məsələsi nədir?”, “Daxili və xarici determinantlar. Nədir onlar?”, “Cəmiyyətin özünüreallaşdırma kanallarının çoxluğu və optimallığı. İmkanlar və ehtimallar divergensiyası…”,- mövzularında müzakirəyə qulaq asacaq, yaranan suallarına cavab tapacaqsınız.

“Siyasət meydanı”nda qonağımız AMEA Fəlsəfə İnstitutunun professoru, Fəlsəfə elmləri doktoru Əbülhəsən Abbasovdur. Xural.com verilişi təqdim edir:

Xural.com

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

“Azadlıq salnaməsi”ndə Pənah Hüseyn-İbrahim İbrahimli debatı-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 21 May 2019

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

“Qaynar Qazan”da Tural Abbaslı (III sonuncu hissə): “Nelson Mandela kimi terrorist olmaqdansa…”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 17 Mart 2019

Gənc siyasətçidən tarixi ekskursiya: “Ayaz Mütəllibov, Elçibəy, Heydər Əliyev necə prezident olub?”

Tural Abbaslı Azərbaycan siyasətinin ən gənc nümayəndələrindən biridir. Onun “Qaynar Qazan”da müsahibəyə çağırılması hər zaman gündəmdə olub, amma bir türlü alınmayıb. Buna ən müxtəlif səbəblər olub. Əsas səbəblərdən biri də açığı, Tural bəyin bəzən müxalifət – daha doğrusu, ənənəvi müxalifətin üzərinə yerli-yersiz getməsi olub. Allah var, ənənəvi müxalifətin üzərinə Tural bəy bəzi digər gənclər kimi getməyib, çox aşırıya qaçmayıb, ifrata varmayıb, amma hər halda əsas səbəblərdən biri bu olub. Lakin Tural bəyin siyasi həyatda oynadığı rol açıq-aşkar ortadadır və biz qərara gəldik ki, bu dəfəki qonağımız Tural Abbaslı olsun.

Tural Abbaslı müasir Azərbaycan siyasətinin əsas fiqurlarından biridir. AĞ Partiyanın sədridir. Qarabağ Komitəsində, Azərbaycan Xalq Hərəkatında təmsil olunur, aktiv hərəkətlənmələrin mərkəzində yer alır. Onun da başından sığallanmır, onun da yolu rəvan deyil, amma gündən-günə apardığı siyasətlə daha təmkinli və sağlam təməllərə oturduğu göz önündədir. Bu təmkinli davranışları ilə son zamanlar heç ənənəvi müxalifətin də üzərinə yerimir. Seçimimizdə bu siyasətin də rolu var, nə gizlədim.

Müsahibəni evlərində götürmüşük. Təbii ki, “Qaynar Qazan”ın sabit studiyası yoxdur. Bəzən verdiyimiz fasilələrin səbəbi də budur. Düzənli fəaliyyətimizi həm də ciddi əngəlləyənlər var. Biz bu haqda zaman-zaman məlumat veririk cəmiyyətə, ancaq vermədiklərimiz də var. Ona görə də müsahimizi danışdırmaq üçün lazım olan yeri tapa bilməyimiz də dövrümüzdə ayrıca bir qəhrəmanlıqdır.

Tural Abbaslının evi söküntü sahəsindədir. Evi tapdıq və evə daxil olan kimi anası, tanınmış siyasətçi, Müsavat Partiyasının Divan üzvü Başxanım müəllimənin təqdimatında canlı bir tarixin içinə düşdük sanki. Sən demə, bu ev Hacı Zeynalabidin Tağıyevin birinci həyat yoldaşına tikdirdiyi evmiş. Bu da bir problem. Məlum oldu ki, Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti bu binanı və binanın qonşuluğunda yer alan digər tikililəri də sökmək niyyətindədir. Anlaşılması o qədər çətindir ki… Hacı Zeynalabidinin tariximizdə oynadığı rol ortadadır. Onunla bağlı, onun tikdirdiyi hər bina bizim şanlı tariximizin səhifələrindəndir. Bu binaları qoruyub-saxlamaq, onları gələcək nəsillərə ərməğan etmək olmazmı? Niyə sökülsün ki, bu binalar? Tural bəylə elə bu mövzu ilə də başladıq.

Gəncdir. Təbii ki, müasir Azərbaycanın standartlarında gəncdir Tural Abbaslı. Müasir Azərbaycanın standartlarında elə mən də gəncəm. Amma Əli Kərimlinin 27 yaşında Dövlət Katibi olduğunu, Pənah Hüseynin 33 yaşında Baş nazir olduğunu – o dövrün bütün vəzifə sahiblərinin 30-40 yaş arasında olduğunu düşünəndə təbii ki, biz qocaların qocasıyıq. Bu amansız sistemdə o da çürüyənlərdən biridir. “Qaynar Qazan”da gənclər olub. Bəxtiyar Hacıyev, Ruslan İzzətli – amma onların heç biri partiya sərdi, müxalifətin atişləməz yollarında cəng edən deyillər. O baxımdan, Tural Abbaslı ilə müsahibə mənim üçün də çox maraqlı idi. Mən də gəncliyimdə bəzən müsahiblərimi zəif görəndə ləzzət alır, onları zəif göstərmək üçün zövq alırdım, amma indi müsahiblərimi zəif görəndə çox ağrıyıram. Bilirəm ki, Azərbaycanın gələcəyi bunlardır. Nə qədər zəifdirlərsə o qədər zəif olacağıq, amma nə qədər güclüdürlərsə o qədər də güclü olacağıq. O baxımdan, Tural bəyin də güclü çıxmasını istəyirdim bu müsahibədən. Çox istəyirdim…

Buna Tural Abbaslı nə qədər nail olub, onu mən deyə bilmərəm. Onu oxucular, tamaşaçılar deyəcəklər. Amma mən onu xeyli təmkinli, səbatlı, ağıllı və yetkin gördüm. Xüsusilə, çətin, tənqidi, hətta bir az da həddini aşan ironiyalı sualların qarşısında dözümlü gördüm. Bu, çox yaxşı haldır, bunu yayının gedişində də dedim. Təmkinli olmaq, dözümlü olmaq indiki siyasətdə çox önəmlidir. Bunu bacara bilirsənsə, uğur qazanmaq ehtimalın var. Dövrümüzün Azərbaycanının hakimiyyəti də, müxalifəti də, hətta qeyri-hökumət sektoru da, vətəndaş cəmiyyəti də çox amansızdır, çox zalımdır. Bizim mühit indi yıxdığını kəsəndir, şər-böhtanla dost-yoldaş olandır, söyüşü çörək yerinə yeyəndir, bu mühitdə baş çıxarmaq çox çətin və məşəqqətlidir. Mən Tural Abbaslını baş çıxaran görürəm və əminəm ki, elə də olacaq. Sona qədər gedəcək və sonu gətirəcəklər bu cavanlar. Allah onları da, bizi də utandırmasın!

Hə, onu az qala unutmuşdum. Tural Abbaslı hələ subaylığın daşını atmayıb. Müsahibədən əvvəl də, müsahibədə də, ondan sonra da bu haqda rəsmi və qeyri-rəsmi danışdıq. Demədi, amma ucundan-qulağından hiss etdim ki, gəlin namizədimiz var, amma bu namizəd Tural bəyi yaman qorxudub. Sər verir sirr vermir. Mən söz verdim ki, bütün siyasi sistemi ayağa qaldırar, elçiliyə gedər, yalvarar-yaxarar, lazım gələrsə döyüşər və qızı alarıq. Tural bəy də söz verdi ki, bu il – 2019-cu il ərzində subaylığın daşını atacaq. Başqa yolu da yox zatən. Millətə xidmət etmək həm də onun üçün dəyərli və faydalı övladlar yetişdirməkdir. Zaman isə ötür. Başxanım müəllimə də o qutlu günü arzulayır. Güman edirəm ki, Tural bəyin namizədini biz də tanıyırıq və güman edirəm ki, gəlinimiz hətta mənim yazdıqlarımı da oxuyacaq. Gəlinbacımız, biləsən ki, hövsələmiz tükəndi, daşı ətəyindən tök, Turalı hizaya gətir və bu il toyunuzu edək. Tural Abbaslının gələn ilə qədər limiti var, biləsən…

Nə manidardır ki, “Qaynar Qazan”da ötən qonağımız Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibov olmuşdu. İlk prezidentdən sonra sıra Tural Abbaslıya gəldi. Üç dəfədir prezident İlham Əliyevdən “Qaynar Qazan” üçün müsahibə istəmişəm. Mən bütün son açılımların hamısına o zaman inanacağam ki, İlham Əliyevlə “Qaynar Qazan”da müsahibə götürüm. Deməli, Tural Abbaslıdan sonra İlham Əliyev ola bilər “Qaynar Qazan”ın qonağı. Bunun özü də maraqlıdır və bəlkə də bir əlamətdir. Təki bütün əlamətlər xoş olsun…

İndi isə keçək müsahibəyə. “Qaynar Qazan”ın budəfəki müsahibi AĞ Partiyanın sədri, gənc siyasətçi Tural Abbaslıdır.

Əvəz Zeynallı,

“Qaynar Qazan”

I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

“Qaynar Qazan”da Tural Abbaslı (I hissə): “Parçalanmanı Arif Hacılı etdi”-VİDEO

II hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

“Qaynar Qazan”da Tural Abbaslı (II hissə): “Yaşasın Kim Çen İn!”-VİDEO

III – sonuncu hissə

Bütün Azərbaycan xalqı kadr potensialıdır

– Nurlan Mirəli yazır: “Tural bəy, hakimiyyətə gəlməyə hazırsınızmı? Yoxsa siz də Erkin Qədirli kimi özünüzü hazır görmürsünüz? Və hakimiyyətə gəldiyiniz təqdirdə dövləti idarə edə biləcək kadr potensialına sahibsinizmi və önəmi postlar tutacaq kadrlarımız varmı?”

– “Hakimiyyətə gəlmək” dedikdə, Azərbaycanda heç kimə sirr deyil ki, güclü, mərkəzləşdirilmiş prezident üsul idarəsidir. Yəni burada əsas olan parlament, Nazirlər Kabineti də o gücdə deyil. Mən özümü şəxs olaraq buna hazır bilirəm, əgər hazır bilməsəm, 2018-ci ildə prezidentliyə namizədliyimi verməzdim. “Hakimiyyətə gələndən sonra kadr potensialım varmı?” – təbii ki, var. Şərt deyil ki, mən hakimiyyətə gələndən sonra ancaq mənimlə bir komandada olan insanlarla işləyim. Səhv eləmirəmsə, bu gün Azərbaycanda 30 minə yaxın təyinatlı vəzifə var. 30 minlik kadr potensialı haradan ola bilər? Amma bütün Azərbaycan xalqı sənin kadr potensialındır. Necə ki, bugünkü hakimiyyətin komandasında kadr potensialı neçə faizdir? Zamanında onlar da 91-lərə daxil idilər…

– Heç yoxdurlar, keçmişdən – 91-lərdən heç kim qalmayıb.

– Heç kimə sirr deyil. Bir gün rəssamlar arasında sorğu keçirirlər ki, “dünyanın ən güclü rəssamı kimi hesab edirsiniz?” Hərə iki ad yazmalı idi. Hamı birinci öz adını yazır, ikinci isə başqasını. Sorğuda iknci yazılan ad əsas götürülür, çünki heç kim özünü ikinci olaraq görmür. Yəni bütün sahələrdə belədir. Hamı yaxşı bilir ki, bu sahənin mütəxəssisi kimdir, bu sahənin güclü bilicisi kimdir. Fərqi yoxdur, mənimlədir, qeyrisi ilədir. Kadr problemi yoxdur. Əsas siyasi iradədir. Siyasi iradə olandan sonra… Necə olur ki, eyni düşüncəli gürcü xalqı Saakaşvilinin apardığı islahatlara tabe olur. Halbuki Şevardnadzenin hakimiyyəti dönəmində eyni gürcü xalqı korrupsioner və rüşvətxor idi. Məncə bu məsələlərdə siyasi iradə önəmlidir.

Fəxr elədiyimiz, qürurlandığımız bir qəhrəmanlıq günümüz yoxdur

– Natiq Ələkbərov soruşur: “Tural bəy öz partiyasının platformasını nə zaman xalqa təqdim edəcək? Tural bəy mənim fikrimcə, siyasətdə heç bir uğur qazana bilməyəcək. Çünki dünyanı idarə edən ABŞ və Qərb dairələri kimi istəyir hakimiyyətə onu da gətirir”.

– Bizim platformamız bu və ya digər formada bəllidir. Onunla bağlı kiçik sənədimiz də var. Əgər bəy, istərsə, ona da göndərə bilərik. Yəni bizim rəngimiz, tutduğumuz xətt bilinir. Biz milli görüş, milli xətt üzərindəyik. Bu xətlə də gedəcəyik. Avropa, Amerika məsələsində də biz onun kimi utopik fikirlərdə deyilik.

– “Milli görüş” Ərdoğanın milli görüşüdür?

– Təbii ki, hər dövlətin özünə görə nüansları var. Biz milli xətt üzərində siyasətimizi aparırıq və mən Azərbaycanda hakimiyyətə gəlmək üçün Avropadan – 9 və ya 12 dövlətdən və yaxud da kimlərdənsə icazə almaq niyyətində deyiləm. Yəni zamanında kimsə nəsə deyibsə, desin. Amma mənim kimlərdənsə icazə almaq fikrim yoxdur. Mənə Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları səs versinlər, kifayətdir. Azərbaycanda seçilmək üçün mənim gedib kimdənsə razılıq almaq kimi bir niyyətim yoxdur və belə razılaşmanın da tərəfdarı deyiləm. Çünki bu gün onların razılığı ilə hakimiyyətə gələn, sabah da onların razılığı ilə hakimiyyətdən gedər. Bu gün kifayət qədər nümunələr var ki, xalqın dəstəyi ilə hakimiyyətə gəliblər. Elə Ərdoğanı götürək. Bəyəm o, hakimiyyətə Avropa, ya da Amerikanın dəstəyi ilə gəldi? Və yaxud da zamanında Mursi Misirdə Avropanın, Amerikanın dəstəyiləmi seçilmişdi? Amerika qulağının dibində olan Kubada hakimiyyəti dəyişə bilmir. Venesuelada Maduronun, ondan qabaq da Uqo Çavesin başına açmadıqları oyun qalmadı. Var, nümunələr var. Odur ki, biz balaca, kiçik dövlət ola bilərik, amma öz xətti olan dövlət olmalıyıq. Baxın İsrail də balaca dövlətdir. Kimsə deyə bilər ki, İsrail dünya iqtisadiyyatına, siyasətinə, təhlükəsizliyinə təsir eləmir? Nümunələr çoxdur. Bizim özümüzə inamımızı, etibarımızı öldürüblər. Bizə aşağılıq kompleksini sırıyıblar. Baxın, adi bir nüans deyim. Bizim müasir tariximizə baxsanız, faciə günlərimizin sayı bayram günlərimizdən çoxdur. Yanvarda 20 Yanvar, fevralda 26 Fevral Xocalı soyqırımı, martda 31 Mart soyqırımı, apreldə, mayda, iyunda hansısa rayonlarımızın işğalı. Hər ay hansısa matəm, hansısa faciə günümüz var. Bizdən başqa heç bir xalq bu qədər matəm gününü qeyd eləmir. Bizim bir qəhrəmanlıq günümüz yoxdur, bizim fəxr elədiyimiz, qürurlandığımız gün yoxdur. Bayaq sual vermişdilər ki, “cümhuriyyətçi partiyadan çıxıb xilafət təfəkkürü ilə…”

– Hə…

– Mən xilafət təfəkkürü ilə yaşamıram… Çox istərdim ki, bugünkü Türkiyə Cümhuriyyəti Osmanlı imperiyasının zamanında olduğu gücdə, təsir imkanlarında olsun. Bizim də Nadir Şahımız, Şah Qacarımız var. Biz niyə elə özümüzü Rəsulzadənin davamçısı olaraq…

– Şah İsmayılımız var…

– Tariximizdən danışanda Rəsulzadə və yoldaşlarından danışırıq. Bəs, onlardan əvvəlki tariximiz? Onlardan qabaq Nadir şahı, Qacar şahı, Şah İsmayılı kimə verək? Biz bu regionun ən böyük dövlətlərindən biri olmuşuq.

Loqotipimiz Nadir şah Əfşarın damğası və Osmanlının laləsidir

– Onları da İran, fars alıb…

– Bizim partiyanın loqotipində Nadir şah Əfşarın damğası var. Adımız və emblemimizə Nadir şah Əfşarın damğasını və Osmanlının laləsini daxil etmişik. Yəni bizim üçün bu iki dövlətin birliyi önəmlidir. Bu iki dövlətin sintezi, birlikdə fəaliyyəti önəmlidir. Bu, o demək deyil ki, biz onları birləşdirək, onlar bizə birləşsinlər. Yəni bilirsinizmi, kökümüzə qayıtmaq lazımdır. Biz xanlıqlar dönəmindəki Azərbaycan deyilik. Biz Nadir şah, Qacar şah dönəmində olan Azərbaycanıq. İndi İranın ərazisində olan Azərbaycan türk dövləti olub. XX əsrin əvvəllərində orada farslar Qacarlar sülaləsini devirərək hakimiyyətə gəliblər. Məncə, tariximiz bir az ədalətli yazılsa, adamlar anlayarlar ki, biz nəyi demək istəyirik.

Xalqın övladı burada iş tapa bilmir, öz övladın Avropada yağ-bal içində yaşayırsa…

– Kamal İlhamoğlu: “Tural bəy, siyasi təcrübəniz qədər yaşı olmayanların və siz siyasi məhbus olsanız da, ölkədə İlham Əliyevin adını çəkməyə qorxanların sizə verdiyi mənasız suallardan bezmədiniz ki?”

– Sağ olsun. Siyasət budur, “çünki oldun dəyirmançı, çağır gəlsin dən, Koroğlu”. Onu da deyirlər ki, “əgər canavardan qorxursansa, o zaman meşəyə niyə girirsən?” Biz bu tənqidləri, ironiyaları qəbul eləməsək…. Peyğəmbərimizə belə lağ eləyiblər, peyğəmbərimizi belə daşa basıblar. Biz hələ maşallah… Mən xalqımdan qətiyyən narazı deyiləm. Baxın, xalqımızı da qətiyyən aşağılamıram. Bu xalq tankın, topun qarşısında duran xalqdır. Baxmayaraq ki, bəziləri, hətta özlərini siyasi lider kimi qələmə verənlər də durub xalqa dərs keçirlər: “Nə qədər qorxacaqsınız? Nə qədər çəkinəcəksiniz? Çıxın meydanlara… Haqqınızı tələb eləyin!” O adama sual vermək lazımdır ki, “Bu xalq çıxdı da meydanlara, sonra da səni hakimiyyətə gətirdi. Nə elədin? Özün o qabiliyyətlə gəlmişdin hakimiyyətə?” Bizim xalq kifayət qədər cəsarətlidir, kifayət qədər də siyasi biliyi var və kifayət qədər də uzaqgörəndir. O bilir kimə, nə vaxt, necə dəstək verəcək. İsmayıllıda olanları bilirsiniz. Oradakılar qorxaq idilər? İsmayıllını bir söyüşə görə yandırıb ayağa qalxdılar. Ondan qabaq siz eşitmişdiniz ki, İsmayıllıda xalq ayağa qalxıb desin ki, “bizim seçki hüququmuz pozulub”? Yox. Ondan qabaq eşitmişdiniz ki, xalq qalxıb desin ki, “sərbəst toplaşmaq azadlığımız pozulub”? Yox. Bizim xalqın dəyərləri başqadır. Eşitmisiniz ki, bizim xalq qalxıb desin ki, “niyə bizim pullarımız Panamada ofşor zonalardadır?” İsmayıllı qalxmışdı? Yox. Quba qalxmışdı? Yox. Amma bizim xalqın dəyərləri var. Sən əgər xalqının dilində danışmağı öyrənməyəcəksənsə, xalq sənə niyə dəstək versin? Sənin xalqının övladı burada iş tapa bilmir, öz övladın Avropada yağ-bal içində yaşayırsa, xalq sənin arxanca gələr? Kim üzərinə götürür, götürsün. Yəni mən özümün, xalqımın gələcəyinə inanmıram, övladımı xaricə göndərirəm ki, “övladım, get orada özünə gələcək qur”, buradakı gəncləri də meydanlara çağırıramsa, xalq mənə səs verməz də. Səs verməməlidir də. Mən xalqımdan razıyam. 35-36 yaşım var və azdan-çoxdan da mübarizəmiz olub və xalqımız o mübarizəyə görə kifayət qədər hörmət də eləyir, ehtiram da eləyir, azdan-çoxdan tanıyırlar da.  İnsanlar olub ki, illərlə mübarizə aparıblar, heç adları bilinmir. Nəsiman Yaqublu, səhv eləmirəmsə, 1989-cu ildən bu yana elə bir kitab yazdı.

– Ensiklopediya.

– Hə, ensiklopediya. Orada elə insanlar var ki, ömürlərini türmələrdə keçiriblər, səhv eləmirəmsə, üçrəngli bayrağı 1969-cu ildə Qız Qalasının başından asıb adam. Heç adını bilən yoxdur. Amma bu gün bizim mübarizəmiz azdan-çoxdan varmı, yoxmu, insanlar tanıyır. Məsəl üçün siz də gəldiniz, müsahibə aldınız. Ona görə də mən xalqımdan narazı deyiləm. Eybi yoxdur, qoyun belələri də olsun, suallarını da versinlər.

– Qabil Əliyev soruşur: “Sualımı səsləndirsəniz, sevinərəm. Tural bəy siyasi fərdilik və yaxud da özünəməxsusluq əvəzinə niyə siyasi yamsılama və ya özünübənzətmə yolunu tutub? Bəy necə fikirləşir, siyasi şəxsiyyətlərin öz imzaları yoxdursa, siyasi səhnədə qalmağın nə mənası var?”

– Bəylə tamamilə razıyam. Hər bir siyasi kimliyin özünün siyasi xətti, xarakteri olmalıdır. Bəy yəqin məni tanımır. Yəqin o məni AK parti söhbətindən sonra tanıyıb. Mən 2000-ci ildən partiya üzvü olmuşam. Yəni 2000-ci ildən… Əvəz bəy, siz də siyasi səhnədə olmusunuz…

– Deyim ki, suallara dözümlülüyünüz xoşuma gəldi. Yəni ən sərt, ən qıcıq suallara, baxıram da çox hövsələ ilə cavab verirsiniz…

– Bizim şəxsi düşmənçiliyimiz yoxdursa, sağ olsun ki, vaxtını ayırıb sözünü deyir, sualını verir. O əgər bizə elə sual verirsə, demək biz onu inandıra bilməmnişik. Amma inandıracağıq. Baxın, “siyasi xarakter”lə bağlı məqama cavab verim. 2000-ci ildən mən Müsavat Partiyasının üzvü olmuşam, artıq 2019-cu ildir. 19 ildir məni tanıyanlar bilir. Siyasi sektorda kifayət qədər nüfuzlu insanlar var ki, onların heç olmasa birindən soruşun, “ondakı Tural Abbaslı ilə indiki Tural Abbaslı araslında dünyagörüşü səviyyəsinə görə, siyasi baxışlarında fərq varmı?” Ərdoğan 2000-ci illərdə hakimiyyətə gəlib. O illərdən sonra ortaya xarakter qoyub. İnsanlar “yamsılamaq” deyəndə tutalım, məni onunla eyniləşdirirlər. Mən zatən doğulandan, formalaşandan beləyəmsə, günahımdır ki, indi kiməsə oxşayırıq? Bəs yaxşı, özlərini Nelson Mandelaya oxşadanlar niyə bu sözləri demirlər? “Mən bu dövlətin Saakaşvilisi olacam!” deyənlərə niyə lağ eləmirlər? Mən deməmişəm ki, Ərdoğan olacam. Mən Tural olacam və Ərdoğanla bizim hər hansı xarakterimiz üst-üstə düşürsə, düşsün, ya düşməsin, o başqa məsələdir. Amma baxın, açıq-aşkar deyirlər, “mən Saakaşvili olacam” , biri deyir ki, “Mən Lex Valensa olacam!”, o biri deyir ki, “mən Rəsulzadəyə oxşayıram. Baxın, belə duranda profilimə baxın, necə ona oxşayıram”. Yəni bunu demirlər, amma mənim eləmədiklərimi də üzərimə qoyurlar.

– Profilindən özünü Rəsulzadəyə oxşadan kimdir?  

– Kifayət qədər elə adamlar var.

– Var, düz deyirsiniz. Hətta özünü Heydər Əliyevə oxşadanlar da var. Mən bir deputat tanıyıram, məhz profildən şəkil çəkdirib yayır ki, Heydər Əliyevə oxşasın.

– Oxşadanlar da, bənzədənlər də var. Bəy, yenə deyirəm. Niyə bizə gələndə bu “yamsılama” olur, digərlərinə gələndə bu yamsılamaq olmur? Bu, nə anlayışdır. 2005-ci ildə biz Ukraynanın rəngini götürdük e… Biz deyəndə hansısa partiyalar. Heç kim onlara demədi ki, “Nə narıncı inqilabıdır bu? Özünüzə bir rəng tapmadınız ki, narıncı seçdiniz?” Düz deyirlər də, o qədər spektrdə bir başqa rəng tapa bilmədiniz? O yamsılamaq olmur, nə bilim, adlar yamsılamaq olmur, hətta şəkilləri də var məndə, təbliğat plakatlarına Saakaşvili ilə, Yuşenko ilə, Timoşenko ilə şəkillərini qoyurlar, bu yamsılamaq olmur, amma bizim adi ideologiyamız, siyasi xəttimiz üst-üstə düşəndə deyirlər ki, yamsılayırsınız. Qardaş, biz eyni düşünə bilmərik? Yəni neçə dənə siyasi xətt var ki? Biz yenidəın kosmosdan başqa bir yeni ideologiya gətirək?

– Gülağa Əliyev yazır: “Siz inanırsınızmı ki, dinc və sivil olaraq bu hakimiyyəti dəyişmək olar?”

– Bilirsinizmi, inanmıram desəm, bunun alternativi nədir? Əlimizə silah alıb küçələrəmi çıxacağıq? Yoxsa, tankımız, topumuzmu var? Fərqi yoxdur, baxın. Müstəqil Azərbaycan Respublikasının ilk prezidenti Ayaz Mütəllibov necə prezident olub? Elçibəy necə prezident olub? Heydər Əliyev necə prezident olub? İlham Əliyev necə prezident olub? Biz tarixdən öyrənirik. Onların heç birində hakimiyyətə gələrkən qan tökülməyib. Amma hakimiyyətə gəlmələri də heç birində hamar keçməyib. Yəni biz də hər şeyin hamar keçməsinin, sivil yollarla olmasının tərəfdarıyıq. Amma yenə də söz sahibi xalqdır. Xalq nə qərar verəcəksə, o, xalqın qərarıdır.

Bu hakimiyyətə qarşı ağ eləyəcəyik

– Sizi tənqid edən suallar çoxdur. Amma təqdir eləyənlər də var. Cavid Hacıbəyli yazır ki, “Müsahibəni maraqla gözləyəcəyik…”

– Sağ olsun…

– Mehman Muradov Əlibəyli yazır ki, “Uğur olsun!” Piri Kazımlı yazır ki, “bu ölkəyə Tural bəy kimi savadlı kadrlar lazımdır. Eşq olsun! ”

– Piri bəylə tam razıyam. (Gülür…)

– İman Yusifoğlu yazır: “Var ol, Tural bəy”. Burada Amal Abuşov təriflərin bəzilərinə etiraz eləyir. Deyir, “Ağ eləmıəyin!”

– Baxın, bizim hətta belə bir şüarımız da var: “Haqsızlığa qarşı ağ eləyəcəyik!”, “Saxtakarlığa qarşı ağ eləyəcəyik!”, “Korrupsiyaya qarşı ağ eləyəcəyik!”, “Haqqın yeyilməsinə qarşı ağ eləyəcəyik!”. Niyə eləmirik ki? Ağ eləyəcəyik, hə. Bizim haqqımızı kim yeyirsə, ona qarşı ağ eləyəcəyik. Bu hakimiyyətə qarşı ağ eləyəcəyik. Niyə eləməyək? Biz buyuq, eləyəcəyik. Kimdən çəkinirik?

– Rəşid Nazim yazır ki, “Kimliyindən asılı olmayaraq bu hakimiyyətlə mübarizə aparan hər bir vətəndaşa, istər partiya sədri olsun, istərsə də yox, dəstək olmaq lazımdır. Ona uğur diləmək lazımdır. Tural bəyə də tutduğu yolda sadəcə uğur diləyəmiz qalır. Eşq olsun!”…

– Sağ olsun…

– Cavanşir Abbaslı yazır: “Eşq olsun, başqanım Tural Abbaslıya!”

– Yaxşı ki, öz dostlarımız var, tərifləyirlər.

– Vətəndaş və İnkişaf Partiyası yazır ki, “Hər ikinizi salamlayırıq. Tural bəyə də uğurlar arzulayırıq”.

– Çox sağ olsunlar, minnətdaram.

– Azad Lətifov yazır ki, “Tural bəy gənc və perspektivli siyasətçidir. Mən Tural bəyə tutduğu mübarizə yolunda uğurlar diləyirəm. Eşq olsun!” Yəni bunları da deyənlər var. Bizim başqa kateqoriyadan olan 1-2 sualımız qalır. İndi son bir neçə suala keçəcəm. Şamil Beydullayevlə Şəfi Şəfiyev arasında atışma-dialoq var. Onları tanıyırsınızmı?

– Şəfi Şəfiyevlə hətta sutkalıqda da bir yerdə olmuşuq.

Gələcəyin Rəsulzadəsi, Nelson Mandela

– Hə, burada “sutkalıq”la bağlı da məsələ var. Şamil yazır ki, “Tural bəy gəncliyin lideri və gələcəyin Rəsulzadəsidir”…

– Əstəğfürullah…

– “Ona həmçinin kiçik bir iradım var. İsa Qəmbərin xasiyyəti deyəsən, Tural bəyə də keçib. Yəni siyasi ölüləri diriltmək və onlara süni nəfəs vermək. Sualım isə, “26 ildir eyni taktika ilə gedən köhnə müxalifət həmişəki kimi uğursuzluq əldə edir. Sizin də onlarla birgə qocalmaq fikriniz var, ya taktikanı dəyişib uğur əldə edəcəyinizə inanırsınız? ” Burada Şəfi Şəfiyev qeyd edir ki, “Tural bəy Nelson Mandeladır”

– Yox, mənim belə bir iddiam yoxdur.

– Şamil bəy yazır ki…

– Baxın, Nelson Mandela deyirlər e…

– Hə…

– Əvəz bəy, Nelson Mandela kim olub?

– Vallah, Nelson Mandela yazıq bir adam idi…

– Terrorist olub, bəy. Terrorist olub.

– Elə o terrora görə də 27 il həbsdə yatıb.

– Terrorist olan bir adam hətta türmədən belə həyat yoldaşı vasitəsilə terror aktlarının həyata keçirilməsi üçün tapşırıqlar verib. İndi özlərinə liberal deyənlər, “insan həyatı hər şeydən dəyərlidir” deyənlər Mandelanı özlərinə kult seçirlər. Mən bir söz demirəm e… Mandelanın mübarizəsi var, xalqı yolunda eləyib. Yəni siz üzünüzü göstərin də. Biz aprel döyüşlərində Lələtəpə uğrunda bu qədər şəhid verdik. “Olmaz, anaların göz yaşına dəyməz!” deyənlər indi Mandelanı qəhrəman elan ediblər. Mənim Mandela olmaq fikrim yoxdur, mənim terrorist olmaq fikrim yoxdur. Mandela öz xalqının qəhrəmanı olub, amma həm də terrorist olub, terror aktları törədib.

– Amma ona uzun illər apardığı mübarizəyə görə dəyər verirlər. 27 illik böyük bir mübarizənin önündə gedib.

– Yaxşı, amma məsələdə ölüm var.

– Ölüm hadisəsi Yasir Ərəfatda da var idi.

– Mənim üçün problem deyil e… amma bir öldürənə demokrat deyib, o biri öldürənə kimsə diktator deyirsə, onun xarakterində problem var. Mənim üçün o məsələlər aydındır. Xalqın azadlığı uğrunda ölərlər də, öldürərlər də, torpağın azadlığı uğrunda ölərlər də, öldürərlər də. Yəni mənim Mandela olmaq fikrim yoxdur. Heç 27 ilimi türmələrdə keçirmək fikrim də yoxdur.

– Şəfi Şəfiyev yazır: “6-7 may NİDA-çıların məhkəmə proseslərindən sonra həbs olunanda bir maşında idik. Nəsimi rayon məhkəməsi ona sutkalıq verəndə reaksiyası gözümün qabağındadır . Bu nə məsələ idi? Ondan sonra deyəsən mübahisələr yatışır.”

– Şəfi Şəfiyev gənclər sektorunda fəal olan gəncdir. Şəxsən dostluğumuz da var, görəndə bir-birimizlə görüşürük. İdeyalarımızı qəbul eləmirlər, amma Şamiıl də deyəsən orada onun həyəcanlamağından yazıb: “sən də həbs cəzası alanda həyəcanlandın, bir az çəkindin, gözlərin doldu”. Ola bilər. Çünki adam mübariz deyil, gündə bizim kimi tutulmur ki, öyrəşsin. O da adi vətəndaşlarımızdandır. Şəfi ilə zarafatımız da var. Amma bəzən ona da “dindoş, filandoş” kimi söhbətlər yaraşmaz. Çünki yenə qeyd edirəm, özlərinin dəyər verdikləri məsələnin kökünə gedəndə görürük ki, onların böyük əksəriyyəti çox çürük dəyərlərdir. Mən hər dəfə bu haqda yazıram. Sən demə, Azərbaycanda ən böyük problem ailədə zorakılıq imiş, azyaşlı uşaqların evləndirilməsi imiş… Hansı ki, bu problemlər Azərbycanda ən son yerdə duran problemlərdir. Amma bütün Qərb mətbuatı yalnız bu məsələləri işıqlandırır.

– Əsas problemi qabartmağa cəsarət eləmirlər, ona görə də bu məsələlərin üzərinə gedirlər. O problemlərin hamısı təbii ki, aradan qaldırıla biləcək məsələlərdir.

– Onlar yeri gələndə istəyirlər ki, o məlumatlar da oxunsun. Axırıncı dəfə bir oğlanı çıxarıblar, “vizajist olmaq istəyirəm” deyir. Sifətində də makiyaj. Biz bu təbliğatın əleyhinəyik. A kişi, bizim öz dərdimiz, öz dəyərlərimiz var. Kim bu dəyərlərlə yaşamaq istəmirsə, o dəyərlərə qiymət verən yerdə yaşasın. Mən dəyərlərimizə qiymət verməyən şeyləri qəbul eləmirəm, kim də bu dəyərləri təbliğ edir, onlar mənə səs verməsinlər. İstəmirəm mən onların səsini.

Bu gün Qarabağ məsələsi cəmiyyətin bir nömrəli məsələsi halına gəlibsə…

– Son suallarımıza yetişdik. Davud Atakişiyev yazır, bu, həm də yəqin ki, mənə ünvanlanan sualdır: “Qarabağ Komitəsi yaranıb. Lakin bu da acı bir həqiqətdir ki,  bir işə yaramır. Çünki etdiyiniz bütün təkliflər hakim partiya tərəfindən qəbul edilmir. İkincisi də, iqtidarın bütün müxalifətlə anlaşmayacağı bəllidir. Deyin görüm, içinizdəki rəqibinizlə bacarmadığınız halda dünyanın baş edə bilmədiyi bir məsələyə qarışmağınız nə dərəcədə doğrudur? Bir halda deyirsiniz ki, YAP Qarabağ məsələsinin həllini istəmir. İndi deyin, sizə necə güvənim, nə etmək istəyirsiniz? Əvəz bəy və Tural bəy sualıma cavab verin”. Elçin Aztürk yazır: “Tural bəy, sizin Qarabağ Komitəsində, AXH-də nə işiniz var? Heç kənardan baxmısınızmı ki, kiminlə bir masa arxasındasınız?” Elşən Abbaslı da ona cavab yazır ki, “Özü nədir ki? Elə layiq olduğu adamlarla da bir yerdədir…”

– Bilirsinizmi bəy, mən bu nüansı bayaqkı suallarda da keçmişdim. Yəni siyasətdə belə “Atalar və oğullar” qarşıdurması yaratmağa çalışırlar. Mən bu gün Qarabağ məsələsində və yaxud da digər məsələlərdə eyni masa arxasında oturduğum insanların böyük əksəriyyəti ilə fəxr edirəm. Onlar zamanında müstəqilliyimizin qazanılmasında imzaları olmuş, bu dövlətin idarəçiliyində ən yüksək postlar tutmuş insanlardır. Normal dövlətlərdə elə adamlar xüsusi statuslarla təmsil olunurlar. Hətta yaşlananda belə həmin dövlətin təmsilçiliklərini edirlər. Yəni onlarla bir yerdə olmaq və onlardan nəsə öyrənmək mənim üçün fəxrdir. Burada nəsillərarası xələflik-sələflik söhbəti, varislik məsələsi var. Artıq təcrübənin, enerjinin gənc nəslə ötürülməsi və onun da gənclərin enerji və təcrübəsi ilə birləşdirilməsi, sintez edilməsi kimi məsələlərdə problem var. Bizim də, gənclərimizin də bu məsələlərdə problemləri var ki, onlarla dil tapmırıq, yaxud da yaşlı nəsildə də bəzi qısqanclıq, özünəvurğunluq var ki, onlar da bu sintezi eləməkdə maraqlı görsənmirlər.   Mən Qarabağ Komitəsində və digər platformalarda – AXH və s. olsun – olan bir çox insanlarla fəxr edirəm. Təbii ki, başqa yerlərdə olan insanların hamısı ideal deyillər ki… heç ola da bilməz. Biri üçün qəhrəman olan digəri üçün qəhrəman deyil. Hər kəsin öz baxış bucağı var. Lakin qəbul etməsə də, Qarabağ Komitəsi kifayət qədər ciddi işlər görür. Bəy də bu komitənin adını çəkir, Qarabağ problemindən danışır. Biz 2005-ci ildə – Narıncı inqilablar ərəfəsində – Nərimanov dairəsində sorğu keçirmişdik. Sorğu ondan ibarət idi ki, Azərbaycan vətəndaşlarını narahat edən üç əsas problemi tapacaq və bizim də namizədimiz həmin üç problemi teleefirdəki çıxışı zamanı vurğulayacaq. Siz bilirsinizmi Qarabağ problemi neçənci yerə düşmüşdü?

– Sonuncu?

– 7-8-ci yerdə idi. Birinci gəlirdi işsizlik problemi, kommunal məsələlər, təhsil, səhiyyə və s. mən aprel döyüşlərinə qədər o sorğunun təsirində idim və düşünürdüm ki, sabah istənilən halda, istənilən hakimiyyət Qarabağı ermənilərə güzəşt eləsə, bu xalqın reaksiyası sıfır olacaq. Amma aprel döyüşlərində mən gördüm ki, xalqımız Qarabağa da, işğal altında olan digər torpaqlarımıza da sahib çıxır, mən səhv fikirdə imişəm. Ona görə də, əgər bu gün Qarabağ məsələsi cəmiyyətin bir nömrəli məsələsi halına gəlirsə, demək ki,  bu Qarabağ Komitəsinin fəaliyyətidir. Yəni prioritet məsələ kimi bu gün hakimiyyət də, müxalifət də ondan danışır. Belə də olmalıdır. Necə qaytaracağıq? Bilirsinizmi, silahla alınan torpaqların necə qaytarıldığını hamı bilir. Bunu deməyə ehtiyac da yoxdur. Qan tökərək torpaqlarımızı işğal edənlər səninlə bir masa arxasında oturub, danışıqlar yolu ilə sənə torpaq qaytarmazlar. Danışıqlarla torpaq qaytarılsaydı, o zaman Fələstin-İsrail məsələsi bu günə qədər həll olunardı. ABŞ-ın özünün dünyanın neçə ölkəsinə ordu yeritdiyini saysam bitməz, orada indi də müharibə aparır. Əgər ABŞ dünya demokratiyasının beşiyi sayılırsa, niyə Suriya məsələsini danışıqlar yolu ilə həll eləmədi? Niyə İraqı, Əfqanıstanı həll eləmədi? Bu gün hətta Venesuellanı təhdid eləyir ki, qoşunlarını yeridəcək. əgər danışıqlar yolu bu qədər effektiv idisə, onlar da eləsinlər də. Bizim insanlarımız dünyaya daha çox xitab edirlər, dünyadan daha çox gözləntiləri var, nəinki özümüzkülərdən. Mən inanmıram ki, əgər sabah biz öz torpaqlarımızı işğaldan azad eləsək, kimsə gəlib bizə deyəcək ki, “niyə torpağını azad elədin?” Biz sadəcə olaraq o fədakarlığa hazır olmalıyıq.

AXH-nin formalaşmasında bəzi anlaşılmazlıqlar oldu

– Azərbaycan Xalq Hərəkatının perspektivini necə görürsünüz? Çünki mən bilirəm ki, bu yaxınlarda sizin orada sədrlik dönəminiz başlayır.

– AXH zamanında sizin də təmsil olunduğunuz Qarabağ Komitəsinin zəminində daha güclü vüsət aldı.  Oradakı insanlar, təşkilatçılarından ibarət olan ilk siyahını da siz çıxardınız. Sizi tənqid edənlər də oldu. Hətta siyahıda adların yeri ilə bağlı narazılıqlar da oldu. Təşkilata kim gələcək, kim gəlməyəcək və s. kimi məsələlər əslində Qarabağ Komitəsində niyə vüsət aldı? Çünki Qarabağ Komitəsi sırf Qarabağ problemi ilə məşğul olurdu. Yəni orada təmil olan insanlar da siyasi kimliklərdir. Siyasi kimliyi olan adamlara demək ki, siyasətlə məşğul olma, uyğun deyil. O baxımdan ideya olaraq AXH – Azərbaycan Xalq Hərəkatı ideyası ortaya çıxdı. Düzdür, AXH-nin formalaşmasında bəzi anlaşılmazlıqlar oldu, bəzi insanlar, məsələn Pənah Hüseyn, Sərdar Cəlaloğlu, İqbal Ağazadə rəhbərlikdə təmsil olunmadılar. Amma partiya olaraq orada təmsil olundular. Strukturlaşmada bəzi fikir ayrılıqları oldu. Hələ yeni başlayıb. Bu gün xalqın reaksiyasına, xalqın AXH-nə olan etimadına, inamına baxsaq perspektivli ola bilər. Yəni bunun uğurlu olub-olmayacağını mən düşünürəm ki, ora toplaşan insanlar həll edəcəklər. Bir hərəkat yarananda ya qalibiyyətə, ya da məğlubiyyətə məhkum deyil. Onun atdığı addımlar, yürütdüyü siyasət bunu göstərəcək. Hələ müasir siyasi imkanlar daxilində nə etmək mümkündürsə, eləyirik və ümid edirəm ki, inşallah, nələrsə ola bilər.

Bu il imperatorluğu təhvil verəcəm

– İnşallah. İndi mən gəlirəm sonuncu sualımıza. (Gülür…) Deməli, biz bayaqdan sizin evinizdəyik. Müsahibəyə başlamazdan əvvəl ananız Başxanım müəllimə ilə söhbət elədik. Aydın oldu ki, əziyyət çəkir, yorulur, şikayətlənir.

– (Gülür…)

– Əli Sabirabadlı Kərbəlayı da soruşur. Yazır ki, “Tural bəyi salamlayıram. Tural bəy “sulatanlığ”a nə vaxt son verəcək?” Azərbaycan xalqında bir məsəl var ki, onun özünün ailəsi yoxdursa, hələ evlənməyibsə, bu millətə nə iş görə bilər? Ona görə biz də istəyirik ki, buradan həm Başxanım müəlliməyə, həm də bizim tamaşaçılara sizin subaylığın son qrafik tarixini açıqlayaq.

– Düzdür, deyirlər ki, “subaylıq sultanlıqdır”, amma bizimki artıq imperatorluğa gedir. (Gülür…)

– Hə. (Gülür…)

– Dövlət Bağçalının bir yaxşı sözü var. Ondan bir dəfə soruşublar ki, “niyə evlənmirsən?”, cavab verib ki, “oğlum, Əzrayılla evliliyin vaxtının nə vaxt gələcəyini kimsə bilməz…” Amma görək. Bu istiqamətdə artıq fəaliyyətlərimiz var.

– Hitlerin də buna uyğun bir sözü var.

– Əgər mən ondan sitat gətirsəm…

– Ondan soruşanda ki “niyə evlənmirsiniz?” Hitler deyirdi ki, “mənim bir sevgilim var, o da Almaniyadır.”

– Vətən təbii ki, ilk sevgilimizdir, amma bizim dinimizdə də evlilik sünnətdir və evlənmıək, ailə başçısı olmaq, övlad sahibi olmaq önəmli addımlardan sayılır. İnşallah, çalışacam ki, bu il bu imperatorluğu təhvil verək. Yəni o istiqamətdə işləyirik. (Gülür…)

– Bu çox məsuliyyətli bir sözdür. Biz də Qarabağ Komitəsi, AXH olaraq sizi incidən qızımızı hamılıqla gedib, istəyə bilərik. Evlərinin qarşısında piket də eləyə bilərik…

– Allah razı olun…

– Mitinq də eləyə bilərik… Uğurlar. Xoşbəxt olun.

– Çox sağ olun!

SON

Xural.com

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

“Qaynar Qazan”da Tural Abbaslı (II hissə): “Yaşasın Kim Çen İn!”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 14 Mart 2019

Gəns siyasətçidən iddialı sözlər: “Nə  Ərdoğan, nə də Madura diktator deyil”

Tural Abbaslı: “Azərbaycanın maraqlarını təmin eləyən istənilən diktatorla əlbir olmağa hazıram”

Tural Abbaslı Azərbaycan siyasətinin ən gənc nümayəndələrindən biridir. Onun “Qaynar Qazan”da müsahibəyə çağırılması hər zaman gündəmdə olub, amma bir türlü alınmayıb. Buna ən müxtəlif səbəblər olub. Əsas səbəblərdən biri də açığı, Tural bəyin bəzən müxalifət – daha doğrusu, ənənəvi müxalifətin üzərinə yerli-yersiz getməsi olub. Allah var, ənənəvi müxalifətin üzərinə Tural bəy bəzi digər gənclər kimi getməyib, çox aşırıya qaçmayıb, ifrata varmayıb, amma hər halda əsas səbəblərdən biri bu olub. Lakin Tural bəyin siyasi həyatda oynadığı rol açıq-aşkar ortadadır və biz qərara gəldik ki, bu dəfəki qonağımız Tural Abbaslı olsun.

Tural Abbaslı müasir Azərbaycan siyasətinin əsas fiqurlarından biridir. AĞ Partiyanın sədridir. Qarabağ Komitəsində, Azərbaycan Xalq Hərəkatında təmsil olunur, aktiv hərəkətlənmələrin mərkəzində yer alır. Onun da başından sığallanmır, onun da yolu rəvan deyil, amma gündən-günə apardığı siyasətlə daha təmkinli və sağlam təməllərə oturduğu göz önündədir. Bu təmkinli davranışları ilə son zamanlar heç ənənəvi müxalifətin də üzərinə yerimir. Seçimimizdə bu siyasətin də rolu var, nə gizlədim.

Müsahibəni evlərində götürmüşük. Təbii ki, “Qaynar Qazan”ın sabit studiyası yoxdur. Bəzən verdiyimiz fasilələrin səbəbi də budur. Düzənli fəaliyyətimizi həm də ciddi əngəlləyənlər var. Biz bu haqda zaman-zaman məlumat veririk cəmiyyətə, ancaq vermədiklərimiz də var. Ona görə də müsahimizi danışdırmaq üçün lazım olan yeri tapa bilməyimiz də dövrümüzdə ayrıca bir qəhrəmanlıqdır.

Tural Abbaslının evi söküntü sahəsindədir. Evi tapdıq və evə daxil olan kimi anası, tanınmış siyasətçi, Müsavat Partiyasının Divan üzvü Başxanım müəllimənin təqdimatında canlı bir tarixin içinə düşdük sanki. Sən demə, bu ev Hacı Zeynalabidin Tağıyevin birinci həyat yoldaşına tikdirdiyi evmiş. Bu da bir problem. Məlum oldu ki, Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti bu binanı və binanın qonşuluğunda yer alan digər tikililəri də sökmək niyyətindədir. Anlaşılması o qədər çətindir ki… Hacı Zeynalabidinin tariximizdə oynadığı rol ortadadır. Onunla bağlı, onun tikdirdiyi hər bina bizim şanlı tariximizin səhifələrindəndir. Bu binaları qoruyub-saxlamaq, onları gələcək nəsillərə ərməğan etmək olmazmı? Niyə sökülsün ki, bu binalar? Tural bəylə elə bu mövzu ilə də başladıq.

Gəncdir. Təbii ki, müasir Azərbaycanın standartlarında gəncdir Tural Abbaslı. Müasir Azərbaycanın standartlarında elə mən də gəncəm. Amma Əli Kərimlinin 27 yaşında Dövlət Katibi olduğunu, Pənah Hüseynin 33 yaşında Baş nazir olduğunu – o dövrün bütün vəzifə sahiblərinin 30-40 yaş arasında olduğunu düşünəndə təbii ki, biz qocaların qocasıyıq. Bu amansız sistemdə o da çürüyənlərdən biridir. “Qaynar Qazan”da gənclər olub. Bəxtiyar Hacıyev, Ruslan İzzətli – amma onların heç biri partiya sərdi, müxalifətin atişləməz yollarında cəng edən deyillər. O baxımdan, Tural Abbaslı ilə müsahibə mənim üçün də çox maraqlı idi. Mən də gəncliyimdə bəzən müsahiblərimi zəif görəndə ləzzət alır, onları zəif göstərmək üçün zövq alırdım, amma indi müsahiblərimi zəif görəndə çox ağrıyıram. Bilirəm ki, Azərbaycanın gələcəyi bunlardır. Nə qədər zəifdirlərsə o qədər zəif olacağıq, amma nə qədər güclüdürlərsə o qədər də güclü olacağıq. O baxımdan, Tural bəyin də güclü çıxmasını istəyirdim bu müsahibədən. Çox istəyirdim…

Buna Tural Abbaslı nə qədər nail olub, onu mən deyə bilmərəm. Onu oxucular, tamaşaçılar deyəcəklər. Amma mən onu xeyli təmkinli, səbatlı, ağıllı və yetkin gördüm. Xüsusilə, çətin, tənqidi, hətta bir az da həddini aşan ironiyalı sualların qarşısında dözümlü gördüm. Bu, çox yaxşı haldır, bunu yayının gedişində də dedim. Təmkinli olmaq, dözümlü olmaq indiki siyasətdə çox önəmlidir. Bunu bacara bilirsənsə, uğur qazanmaq ehtimalın var. Dövrümüzün Azərbaycanının hakimiyyəti də, müxalifəti də, hətta qeyri-hökumət sektoru da, vətəndaş cəmiyyəti də çox amansızdır, çox zalımdır. Bizim mühit indi yıxdığını kəsəndir, şər-böhtanla dost-yoldaş olandır, söyüşü çörək yerinə yeyəndir, bu mühitdə baş çıxarmaq çox çətin və məşəqqətlidir. Mən Tural Abbaslını baş çıxaran görürəm və əminəm ki, elə də olacaq. Sona qədər gedəcək və sonu gətirəcəklər bu cavanlar. Allah onları da, bizi də utandırmasın!

Hə, onu az qala unutmuşdum. Tural Abbaslı hələ subaylığın daşını atmayıb. Müsahibədən əvvəl də, müsahibədə də, ondan sonra da bu haqda rəsmi və qeyri-rəsmi danışdıq. Demədi, amma ucundan-qulağından hiss etdim ki, gəlin namizədimiz var, amma bu namizəd Tural bəyi yaman qorxudub. Sər verir sirr vermir. Mən söz verdim ki, bütün siyasi sistemi ayağa qaldırar, elçiliyə gedər, yalvarar-yaxarar, lazım gələrsə döyüşər və qızı alarıq. Tural bəy də söz verdi ki, bu il – 2019-cu il ərzində subaylığın daşını atacaq. Başqa yolu da yox zatən. Millətə xidmət etmək həm də onun üçün dəyərli və faydalı övladlar yetişdirməkdir. Zaman isə ötür. Başxanım müəllimə də o qutlu günü arzulayır. Güman edirəm ki, Tural bəyin namizədini biz də tanıyırıq və güman edirəm ki, gəlinimiz hətta mənim yazdıqlarımı da oxuyacaq. Gəlinbacımız, biləsən ki, hövsələmiz tükəndi, daşı ətəyindən tök, Turalı hizaya gətir və bu il toyunuzu edək. Tural Abbaslının gələn ilə qədər limiti var, biləsən…

Nə manidardır ki, “Qaynar Qazan”da ötən qonağımız Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibov olmuşdu. İlk prezidentdən sonra sıra Tural Abbaslıya gəldi. Üç dəfədir prezident İlham Əliyevdən “Qaynar Qazan” üçün müsahibə istəmişəm. Mən bütün son açılımların hamısına o zaman inanacağam ki, İlham Əliyevlə “Qaynar Qazan”da müsahibə götürüm. Deməli, Tural Abbaslıdan sonra İlham Əliyev ola bilər “Qaynar Qazan”ın qonağı. Bunun özü də maraqlıdır və bəlkə də bir əlamətdir. Təki bütün əlamətlər xoş olsun…

İndi isə keçək müsahibəyə. “Qaynar Qazan”ın budəfəki müsahibi AĞ Partiyanın sədri, gənc siyasətçi Tural Abbaslıdır.

Əvəz Zeynallı,

“Qaynar Qazan”

I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

“Qaynar Qazan”da Tural Abbaslı (I hissə): “Parçalanmanı Arif Hacılı etdi”-VİDEO

II hissə

Hakimiyyət bəlli müxalifət partiyalarının qalmağında maraqlıdır

– Baxın, bu “gəlmək” nədir? Bir də tez-tez qeyd etdiniz ki, bunlar hakimiyyətə gəlmədilər. Nə etməli idilər? Getməlidirlərmi? İstefa verməlidirlərmi?

– Bilirsinizmi, bəy, bütün bunlar aydındır. Mən zamanında bu məsələləri mətbuatdan çox daxildə müzakirə eləmişəm. Yəni mən bir çox məsələləri addım-addım keçmiş partiyamda müzakirələrə çıxarmışam.  Eyni cür yanaşma idi. Baxın, buradan Gəncəyə gedirsiniz – eyni maşınla, eyni yolla və eyni sürətlə. Eyni vaxtda çata bilərsiniz, fərqli nəticə əldə edə bilərsiniz? Yox. Əgər fərqli zamanda çatmaq istəyəcəksinizsə, o zaman daha sürətli və daha keyfiyyətli yola əl atacaqsınız – ya yolu dəyişəcəksiniz, ya da maşını dəyişdirib, sürəti artıracaqsınız.

– Ya da radarlara diqqət etməyəcəksiniz. (Gülüşmə…)

– Nəsə eləməlisiniz ki, eyni vaxtda çatmayasınız. Eyni taktika ilə, eyni insanlarla, eyni şüarlarla fərqli nəticə əldə olunmaz. Bu, artıq elə bir vəziyyətə gəlib ki, Əvəz bəy, hakimiyyət – bu artıq heç kimdə sirr deyil – bəlli bir müxalifət partiyalarının qalmağında maraqlıdır.  Üzləri üzlərinə öyrəşib, gedişlərini, xarakterlərini bilirlər. Nəinki syasi xarakterlərini, hətta şəxsi xarakterlərini də əzbər bilirlər. Bunlarda nəsə dəyişiklik eləmək lazımdır. Mənim ittihamım o deyil ki, niyə hakimiyyətə gəlmədiniz? Mənim ittihamım odur ki, qardaş, müxalifətə keçəndə əlinizdə olan statusu heç olmasa qoruyardınız. Onlar müxalifətə keçəndə, müxalifətin maliyyə dayaqları, qərargahları, təsir imkanları, mətbuat orqanları, azad mətbuata çıxışları, sərbəst toplaşmaq azadlığı var idi. İndi hansı qalıb? Müxalifətə keçəndə nəinki olduqları yeri saxlaya bildilər, əksinə, geriyə getmişik biz.

– Təkcə günah onlardadırmı? Hakimiyyətin də böyük təsiri var…

– Bilirsinizmi, bu nəyə oxşayır? Mən rinqə çıxıram, uduzuram və mətbuata çıxıb müsahibə verirəm ki, görmürdünüz, o məni necə insafsızcasına döydü, gördünüz yumruğu mənə necə atdı? Onun işi zatən odur, o, onu eləməlidir. Bəs, yaxşı, əgər döyülmək, döymək istəmirsənsə, niyə çıxırdın rinqə? Sənin işin onu udmaqdır. Deyirlər ki, görmürsünüz, seçkiləri saxtalaşdırırlar? Qardaş, sən bilirsən də… 20 ildir bilirsən. Birinci seçkiləri başa düşdük. Siz Heydər Əliyevi tanımırdınız və onun siyasi gedişlərini bilmirdiniz və ümid edirdiniz ki, demokratik seçki keçiriləcək. İkinci dəfə seçkilər keçiriləndə də tutaq ki, yenə xəyalpərəst oldunuz, insanlara inandınız və düşündünüz ki, bu dəfə ədalətli olacaq. Onda da aldandınız.  Yaxşı, üçüncü, dördüncü, beşinci, altıncı və neçəncisə seçkilərdə siz gördünüz ki, seçkilər saxtalaşdırılacaq, hər dəfə bilirsiniz ki, “karusel” olacaq, mətbunata çıxış olmayacaq, amma yenə də eyni taktika ilə gedib uduzursunuz. Sonra deyirsiniz ki, seçkiləri saxtalaşdırdılar.  Yəni bundan çıxış yolunu kim tapmalıdır? Hakimiyyət deməlidir ki, qardaş, təyyarə göndərim, gəlin, hakimiyyətdə oturun? Bunu demirlər e… Bu tarixdə bir dəfə olur. Onda da gəlib otururlar və 25 il də hakimiyyətdə olurlar. İttiham səsləndirmirəm, amma baxın görün, Əvəz bəy, haradan hara gəlmişik. Siz mətbuat nümayəndəsisiniz, mətbuatın o dönəmdəki vəziyyətilə bu dönəmdəki vəziyyəti eynidirmi?

Türkmənistan ona görə olmamışıq ki…

– Yox, təbii ki…

– Baxın, geriyə getmişik də. Bizə indi deyirlər ki, Türkmənistan olmamışıq. Qardaş, Türkmənistan ona görə olmamışıq ki, Türkmənistan zatən əvvəldən elə idi. Biz isə qismən azad olan dövlət statusundan gəlib azad olmayan dövlət statusuna düşdük. Hələ bunların Avropa dəyərləri-filan varkən. Mən Avropanı da səmimi hesab eləmirəm. Biz ümumiyyətlə, Avropanın Azərbaycanda yürütdüyü siyasətə etimad, ümid də eləmirik. Amma hətta onların belə dəyərləndirmələrinə görə biz qismən azad ölkədən keçmişik azad olmayan ölkələr sırasına. Tutalım, burada 70 faiz hakimiyyətin günahı var, bəs 30 faiz bizdə günah yoxdur? Heç olmasa, nəyisə dəyişək. Baxın, bəy, statistika aparın. Müavinlər belə eynidir, rayon təşkilatlarının sədrləri belə eynidir. Yaxşı, sədr əvəz olunmazdır, peyğəmbərdir, bəs aşağılar niyə dəyişmir?

– Fərdi Tayfurun yaxşı bir mahnısı var, “Bana sor”. Gənclik illərimizin mahnısıdır. İndi sən onu bana sor ki, mətbuat niyə bu günə düşdü.

– İndi baxın da, görün nə gündəyik.

– Təkcə hakimiyyət yox, bizim müxalifətdə olan dostlarımız belə, onun haqqında hansısa ildə çıxan bir yazıya görə, adamla düşmən ola bilirlər. Mən bayaq örnəyini göstərdim. İqbal Ağazadə Müsavat partiyası haqqında bir müsahibə verdi, az qala rəhbərlik səviyyəsində salam vermirlər. Əslində, İlham Əliyev hakimiyyəti də, əslində, mövcud iqtidar da mətbuata deyir, yazma, eyni qaydada müxalifət də deyir, yazma.

– Resurslar, imkanlar fərqlidir. Əgər bu gün hansısa mətbu orqandan jurnalist zəng vurub müsahibə almaq istəyirsə, “mən mətbuata müsahibə vermirəm” deyən və özünü demokrat adlandıran müxalifətçi, sabah hakimiyyətə gələndən sonra da eyni siyasəti yürüdəcək. Məsələn, İlham Əliyev Mirşahinə müsahibə verdi, ardınca dedilər ki, son 16 ildə ilk dəfə prezident yerli mətbuata müsahibə verdi. Mən bunu artıq özümüzdə də görürəm ki, bəzi dostlarımız hakimiyyətə gələndən sonra ümumiyyətlə, müsahibə verməyəcəklər. İndi belə vermirlər.

– Ya da adamı Mirşahinin gününə salıb, müsahibə verəcəklər…

– (Gülür…)

– Əlizadə Elməddin məni tənqir edir və yazır: “Sizin də bu cür adamları gənc siyasətçi kimi xalqa sırımağınız olmaya da”…

– Yəni siz bizi siyasi arenadan yox, başqa bir yerdən tanımısınız?

– Maraqlıdır, gənclərdən müsahibə götürürsən, deyirlər ki, “siz bunları haradan çıxarırsınız?” Müsahibə götürməyəndə də tənqid eləyirlər ki, “bəs, gənclərə niyə söz vermirsiniz?”

– Mən o Elməddin bəyə sual vermək istəyərdim ki, “o, kimi siyasətçi hesab eləyir?”

Mənim Trampla görüşüm olmadığı üçün…

– Deyir, “Bu gənc siyasətçi haradan çıxdı, hansı mətbəxin məhsuludur? Bəlkə bu barədə də yazasınız…”

– Vallah, mən Elməddin bəyə əvvəlcə bir məsləhət verim. Google deyilən möhtəşəm bir icad var, axtarış portalıdır. Bizim adımızı ora yazsın, o yardımçı olacaq – haradan çıxmışıq, nə eləmişik, nəyi eləməmişik. Orada görsənəcək. Bir az araşdırsın. İkincisi də, əgər bizi siyasətçi saymırsa, siyasətçi saydığı kimlərsə ki var, onların çəkdirdikləri fotoların sağına-soluna, həmin dəyirmi masaların sağına-soluna baxsın, ən azı, üçdən birində bizi görəcək. Yəni bunun böyük siyasətçi saydığı adamlar bizimlə eyni masada oturub, zamanında eyni işlər görmüşüksə, onları Elməddin bəyin saymamasını bilmirəm, hansı kriteriyalarla dəyərləndirir. Yəqin Trampı böyük siyasi lider hesab edir. Mənim Trampla görüşüm olmadığı üçün, yəqin məni böyük siyasətçi hesab eləmir.

– Tural bəy, məsələn, belə bir fikirlər də səslənir ki, “əşi, hökumətin adamıdır”…

– (Gülür…) Bəy, bilirsinizmi, əslində mən özümü Allahdan başqa heç kimin yanında gözükölgəli olmayan biri hesab edirəm. Yəni buradan sizin də vasitənizlə mətbuata səslənirəm, hakimiyyətə də, müxalifətə də səslənirəm – elə bir fakt varsa, çıxarın. Varsa, bir cümlə, bir şəkil, bir video, bir fakt varsa, qoyun ortaya, biz də bilək. Yəni hər halda mənə heç kim deməyib ki, filan yerdə görüşümüzün kasetləri var. Və yaxud da filan yerdə biznes elədin, filan qədər mülkün var. Yaxşı, hakimiyyətin adamı olub da, nə eləmişik? Vəzifəyə gəlmişik, var-dövlət əldə eləmişik? Hansısa üstünlüklər qazanmışıq? Hə, “hakimiyyətin adamı” demək də asandır. Bilirsinizmi, qəribə yanaşmadır. Bunlar daha çox ümumiləşmiş sözlərdir. Varsa, çıxarsınlar, biz də üzr istəyib, ümumiyyətlə siyasi arenadan çəkilək. Sizsə, Azərbaycan hakimiyyətinin əlində bizə qarşı bir kompromat olsaydı, biz bu qədər…

Partiyamızın adı kimi keçmişimiz də ağdır

– 50 min dəfə tirajlayardılar…

– Yəni. Heç olmasa bir-iki dəfə işarə verərdilər ki, budur, budur, biz də yerimizi bilərdik. Əgər biz bu qədər cəsarətli danışırıqsa, deməli, partiyamızın adı kimi keçmişimiz də ağdır.

– Zamin Babayev yazır: “Ona babat bir deputat mandatı versəydilər, sakit oturardı…” Deputat  mandatı alsanız, sakit oturacaqsınızmı?

– Zamin bəyin deputat mandatı haqqında təsəvvürləri məncə çox şişirdilmişdir. Deputat mandatı məncə böyük bir üstünlük deyil. Mənim elə kiçik hədəflərim yoxdur. Mən deputat mandatına bir mərhələ kimi baxa bilərəm, siyasi arenada atacağım növbəti addım kimi baxa bilərəm. Ancaq mənim üçün məqsəd, hədəf, deputat mandatı deyil. Deputat mandatı olsaydı, mənimlə zamanında bu hakimiyyəti tənqid edən gənclərin böyük əksəriyyəti bugünkü hakimiyyətdə böyük postlarda vəzifədədirlər. Hansı ki, onlar zamanında digər müxalifət partiyalarında, hətta bizim partiyada mənimlə çiyindaş idilər. Eyni təşkilatda idik, onlar manevr eləyəndə, mən də manevr eləyərdim. İndi də hansısa iri postların birində oturmuşdum.  Onların heç birinin adını hallandırmaq istəmirəm, zamanında bu hakimiyyəti bizimlə birgə tənqid eləyənlər var ki, indi çox böyük vəzifələri tutublar.

– Amma onların adlarını da çəksəydiniz yaxşı olardı.

– İndi bizə də mərdiməzarlıq yaraşmaz. Zatən onların əksəriyyəti də tanınmış adamlardır.

– Kimlərdir?

– Mən sizə sual verim, bu gün İlham Əliyev hakimiyyətinin böyük əksəriyyəti zamanında harada olub?

– Müxalifətdə.

– Vəssalam.

– Elə Elçibəyin 6 müavini bu gün parlamentdədir.

– Elə Gənclər Təşkilatı da eyni situasiyadadır. Bu kadrların böyük əksəriyyəti də müxalifətdən gediblər. Bizim də elə manevrlər eləməyimiz üçün imkanlar var idi.

– Əslində, maraqlı bir şeydir. Elə bil ki, müxalifət uzun illər hakimiyyət üçün kadrlar yetişdirib.

Ailəm də xalqın nümayəndəsidir, xalq da ailəmdir…

– Bilirsinizmi, bu sirr deyil. Ən strateji postlarda oturan adamların keçmişinə baxırsınız, gəlir müxalifətə çıxır. Yəni burara ayıb da bir şey yoxdur, amma cavab olaraq o insanlara deyirəm ki, əgər bizim də dərdimiz hər hansı bir post olsaydı, bunlar düşünüldüyü qədər də qəliz məsələlər deyildi. Ən azı bizim üçün qəliz deyildi. Həyatının 14-15 ilini siyasətə vermiş adam üçün hansısa mandatı alıb oturmaq o qədər də qəliz məsələ deyil.

– Siyasətlə və Ərdoğanla bağlı suallar var. Elxan Zamanlı yazır: “Salam, Tural bəy. Siyasətdə siyasətini bəyəndiyiniz siyasətçi kimdir? Seçim arasında qalsanız xalqı, yoxsa ailənizi seçərdiniz? Vaxtilə üzvü olduğunuz partiyanın səhvlərini təkrar etməyəcəyinizə əmin ola bilərikmi? Təşəkkürlər…”

– Axırıncı sualdan başlayım. Bəyin bizim keçmiş partiyada gördüyü səhvlərlə mənim gördüyüm səhvlər arasında fərq ola bilər. Bununla bağlı bir şey deyə bilmərəm. Mən ümumiyyətlə, səhv bildiyim şeyi eləmərəm. Eləyirəmsə, demək səhv bilmirəm. İndi ola bilsin bəy üçün səhv dəyərləndirilə bilər. Ailə ilə xalq arasında seçim eləməyə gəlincə, bu, bir az uyğun sual deyil. Çünki ailəm də xalqın nümayəndəsidir, xalq da ailəmdir. Onların arasında necə seçim eləyəcəm? Bir dəfə Müsavatda seçkilər keçirilirdi. Gənclərin bəziləri Məclisə üzvlüklərini verirdilər. Rüfət Hacıbəyli və Cavid Hacıbəylinin adları siyahıda alt-alta düşmüşdü. Region müsavatçılarından biri – təmiz demokrat adamdır – gəldi, soruşdu ki, “bunlar qardaşdırlar?” Dedim, hə. “Bunların ikisi də niyə Məclisə namizədliklərini veriblər?” Dedim, bəy, onların ayrı-ayrılıqda mübarizələri var. Dedi, “yox, mən birinə səs verəcəm. Denən, hansına verim?” Dedim, hansına istəyirsiniz, verin. “O balacaboy, qarayanız oğlan kimdir?” Dedim, Rüfət. Görünür, Rüfətə səs verdi və Cavid bir fərq səslə seçilmədi. Yəni həmin bəy səs vermədiyi üçün Məclisə düşmədi. Amma baxın, o bəy maraqlanmır ki, düzdür, bunlar qardaşdırlar, amma onlar ayrı-ayrılıqda tutulurlar, həbs olunurlar, ayrı-ayrı mübarizə aparırlar, əziyyət çəkirlər. İndi bunların günahı var ki, qardaşdırlar? Yəni bunlar qardaşdırlar deyə o biri cəza çəkməlidir? Necə demək olar ki, sənin bir qardaşın mitinqə çıxıb, sən çıxma, otur evində? Məsələn, 2011-ci ildə elə gün oldu ki, – Novella xanım Cəfəroğlu təsdiqləyə bilər – mən Səbail rayon məhkəməsində idim, qardaşım Nəsimi rayon məhkəməsində idi, böyük qardaşım da Nəsimi bölməsindəydi. Yəni üçümüz müxtəlif yerlərdə həbs olunmuşduq. Axırda Novella xanım getdi dedi ki, “a qardaş, bunların birinə cəza ver, birinə xəbərdarlıq ver, o birini də burax. Olmaz axı, bir evdən üç adam həbs eləmisiniz”. Amma indi biz üçümüz hansısa postda təmsil olunsaq, bəylər deyəcəklər ki, bunlara bax, ailə partiyası eləyiblər. Bilirsinizmi, burada insanlara fərd olaraq yanaşmaq lazımdır. Mən o baxımdan ailəmlə xalqımı, xalqımla ailəmi ayırmadığım üçün belə seçimlər eləmirəm. Hansı siyasətçiləri bəyənirəm? Öz xarakteri, özünəməxsus keyfiyyətləri, öz ideologiyası olan, sərt, doğru, yanlış – fərq eləmir – özünün bildikləri uğrunda mübarizəsini davam edən bütün siyasətçilərə hörmətim var. Bizdə formalaşdırılmış o qəlplərə yox – kimsə nə vaxtsa qəlplər yaradıblar və biz də özümüzü o qəlplərə uyğunlaşdırmalıyıq, yox, qəlpini özü formalaşdıran, xəttini özü tutan, yeri gələndə dünyaya dikələn, dünya ilə dirəşən bütün siyasi liderləri – kimliyindən asılı olmayaraq, fərqi yoxdur – hakimiyyətə gəlib, gəlməyib, hamısına hörmətim var. Məncə siyasət xarakter sənətidir, nəinki daha çox manevr və s. Yoxsa Saakaşvili kimi gah Gürcüstanın prezidenti olur, gah deyir, “Ukrayna mənim vətənimdir”, yəni belə şeyləri qəbul etmirəm. Düzdür, bu adama qarşı Azərbaycanda böyük sevgi var, lakin mən bu adamı o vaxtdan o cür qəbul edirəm. Bilirsinizmi, layihə olmaq olmaz e… Sən xarakterini qoy və qazan. Yoxsa, mən Amerikanın layihəsiyəm,  Fransanın layihəsiyəm, mən belə şeyləri bəyənmirəm.

– Bayaq dediklərinizə qüvvət. Nə yaxşı ki, Novella xanım kimi hüquq müdafiəçilərimiz var. Buradan da onu salamlayaq. Onun kimin adamların olması da cəmiyyətə lazımdır. Belə çıxır ki, onun sayəsində biriniz tutuldunuz, biriniz buraxıldınız, eləmi?

– Mən sutkalıq həbs aldım. Böyük qardaşıma məhkəmə xəbərdarlıq etdi, balaca qardaşım da canını qurtardı. Mən Novella xanım haqqında demək istəyirəm. Bu gün də azadlığa çıxan istənilən siyasi məhbusun tarixcəsində Novella Cəfəroğlunun bir xətti, bir imzası, bir rolu var.

– Çox rolu var…

– Ən çox tənqid olunan, qədri bilinməz adam da Novella xanımdır.

– Hə, Novella xanımdır.

– Hansı ki, baxın, biz bölməyə gedən kimi deyirdilər, “bəy, bir zəng elə Novella xanıma, gəlsin də…” Azadlığa çıxandan iki gün sonra status yazırdı ki, “bunlar satılıblar…” Soruşuram ki, qardaş, ya onu eləmə, ya da bunu eləmə. Başa düşmək olmur, Novella xanım da gəlib bizimlə tutulsun? Elə hallar olub ki, bəy, bölmədə bizə qarşı dava, qırğın, döyülmək, gərginlik belə olub, Novella xanımın bir zəngindən sonra rəis göstəriş verib, bizə qarşı münasibət dəyişib. Görməyən üçün asandır, amma oraları görən üçün hüquq müdafiəçisinin nə demək olduğunu biz bilirik. Yəni o insanları qorumaq lazımdır.

– Elə Novella xanım da, Səidə xanım da, Səadət xanım da onlara qarşı ən sərt davranan adamları belə müdafiə eləyiblər. Axı, biz onlardan başqa nə gözləməliyik? Onların mandatı da odur.

– Onların da işləri odur zatən. Biz qəzetçilərdən gözləyirik ki, gəl müxalifətçilik elə. Hüquq müdafiəçilərindən gözləyirik ki, gəl liderlik elə. Ay qardaş, o işləri görəcəklərsə, elə gəlib partiya sədrləri olarlar da…

– Elədir.

– Qəzetçi gəlib müxalifətçi olardı. Hərənin öz işi var. Bizdə bütün işlər bir-birinə qarışıb. Hamı-hamını ittiham eləyir.

– Yeri gəldi, deyirəm. Önümüzdə siyasi məhbus məsələsinin həlli də durur. Novruz bayramına da böyük bir əfv gözlənilir.

– İnşallah… Ümid eləyək ki, böyük bir əfv olsun.

Türkiyəni güclü eləyən kim olursa olsun, ona böyük hörmətim var

– İlk başdan bu siyahılar bir az tərəddüd yarada bilər. Bir neçə siyahı var. Mən bunu hər zaman deyirəm. Novella xanımgilin tərtib etdiyi siyahıda 30-50 siyasi məhbusun adı var? Əvvəlcə onları buraxsınlar, sonra da ardı gəlsin. Əslində, bu siyahılar da bir-birini tamamlayır. Buradan Novella xanımgilə eşq olsun! Cavid Məmmədzadə yazır: “Çox savadlı və mədəni insandır, Tural bəyə böyük hörmətim var. Bir sualım var. Niyə Ərdoğanın təriflənməsinə ayırdığı qızıl vaxtını İlham Əliyevin tənqidinə ayırmır? Tural bəy hakimiyyəti həmişə tənqid edib, sadəcə Ərdoğana ayırdığı vaxtı nəzərdə tuturam. Təşəkkür edirəm.”  Yaqub Muradov soruşur ki, “Tural bəy niyə Türkiyəyə köçüb, Ərdoğana orada dəstək vermir?”

– Suala görə hər ikisinə təşəkkür edirəm, amma qeyd eləyim ki, baxın, sosial şəbəkələr var. Araşdırsınlar, axırıncı dəfə mən Ərdoğan şəxsiyyətini nə vaxt tərifləmişəm?..

– Mənim üçün də maraqlıdır. Şəxsən mən rast gəlməmişəm. Sizə Ərdoğanla bağlı ünvanlanan bir xeyli suallar var.

– Ümumiyyətlə, mən o barədə yazmıram, demirəm. İnsanlar özləri bu partiyanın adına görə, ola bilsin siyasi xarakter olaraq, siyasi ideologiya olaraq bənzərlik tapdıqlarından bunu eləyirlər, amma siz özünüz də verilişin sonunda onun əlavəsi kimi soruşa bilərsiniz – axırıncı dəfə mən nə vaxt Ərdoğanın adını çəkib, onunla bağlı status yazmışam? Mənim üçün Türkiyə anlayışı var və Türkiyəni güclü eləyən kim olursa olsun, ona böyük hörmətim var.

– AKP ilə ümumiyyətlə, təmasınız varmı?

– Bəy, vallah, cəmiyyətin düşündüyü qədər təmasımız yoxdur.

– Baxın, məsələn, Cümhuriyyət Xalq Partiyasının sədri möhtərəm və möhtəşəm Bədrəddin Quliyev Türkiyəyə getmişdi və orada Kamal Qılıncdaroğlu ilə, hətta Dəniz Baykalla görüşmüşdü.

– (Gülür…) Yox, bizim onların ünsiyyətinin yarısı qədər belə ünsiyyətimiz yoxdur. Bilirsinizmi, burada bir az şişirdilmə-filan var. Qardaş, baxın bizim ideoloji xəttimiz eynidir, addımlarını dəstəkləyirik. Mən istəmirəm ki, Türkiyə NATO-nun bir bazası rolunu oynasın.  Mən istəmirəm ki, Türkiyə Rusiyanın Amerikaya qarşı bir oradakı platzdarmı olsun. Mən istəmirəm ki, Türkiyə bir üçüncü dövlət kimi Avropanın, Amerikanın bazarı olsun. Mən istəyirəm ki, Türkiyə dövləti dünyada sözü keçən güclü bir dövlət olsun və bunu kim eləyirsə eləsin, mən o insanı alqışlayaram. Əminəm ki, Türkiyə vətəndaşları da eyni şeyləri Azərbaycan üçün istəyərlər. Biz əqidəli insanlarıq. Allaha, dinə inamımız var. Sabah əcəl vaxtı çatdı və Ərdoğan öldü. Bu, o deməkdir ki, bütün Türkiyə öldü? Və yaxud da həmin siyasi-ideoloji xətt öldü? Biz şəxsiyyətlərə pərəstişin tərəfdarı deyilik. Mən ümumiyyətlə onun əleyhinəyəm. Amma adamın gördüyü işləri tərifləməyək? Onda da eyni sualı vermək olar ki, o zaman Elçibəyi biz niyə şişirdirik? M.Ə.Rəsulzadəni niyə tərifləyirik? Onda eyni təfəkkürdür də. Yəni bu baxımdan insanları gördükləri işə görə dəyərləndirmək lazımdır.  Ümumiyyətlə, mənim Ərdoğan haqqındakı fikirlərim qabardılır. Təbii ki, mənim Ərdoğana simpatiyam var, dəstəkləyirəm də, ona böyük hörmətim də var. Gördüyü işlərdən dolayı…

– Ümumiyyətlə, Ərdoğan ziddiyyətli adamdır. Mənim də onunla bağlı bir yazım olmuşdu.

– Bəli.

– Ona görə məni də çox tənqid eləmişdilər.

– Mən o yazını oxumuşdum – Abdulla Güllə Ərdoğan məsələsini…

– Bəli.

– Çox obyektiv yazı idi, orada şişirdilmiş nə var idi ki? Yəni baxın, siz Türkiyədə təhsil almısınız. O zamankı Türkiyə ilə indiki Türkiyə eynidirmi?

– Eyni deyil təbii ki, fərqli fikirlər var. Gəlin, Ərdoğanla bağlı bütün sualları deyim ki, siz də onları birlikdə cavablandıra biləsiniz.

– Buyurun, buyurun…

Nə Avropa, nə də Amerika diktatorun kim olduğunu mənə sırıya bilməz

– Elşən Əlisoy soruşur: “Mənə maraqlı gələn odur ki, Müsavat partiyası kimi cümhuriyyət ideyalarının daşıyıcısı olan bir partiyadan ayrılıb, xilafət təəssübkeşliyi daşıyan bir partiya qurmağa səbəb nə oldu? Tural bəy, siz necə düşünürsünüz, din dövlətdən ayrı olmalıdır, yoxsa yox?” Şəfi Şəfiyev yazır: “Diktator və dindoş Ərdoğanı dəstəkləyəcək adekvat cavab gözləyirəm. Konkret cavab, özü dindar olduğu üçün onu dəstəkləyir, yoxsa niyə? İlham Əliyevlə Ərdoğan arasında nə var ki, onu dəstəkləyir? Şübhəm var ki, T.Abbaslı İ.Əliyevi də dəstəkləyər”. Elçin Aztürk yazır: “Tural bəy, əgər hakimiyyətə gəlsəniz, Ərdoğana Bakıda heykəl qoyulacaqmı? ” Ehtiram Əsgərli deyir: “Dostumuz Tural Abbaslıya uğurlar. AKP siyasi xəttini insanlar təsirini öyrəndiyi üçün dəstəkləyirik, amma rəqiblərinə etdiyi zülmə münasibəti?” Yəni Ərdoğanın da Türkkiyədə medianı susdurduğu, rəqiblərinə amansız davrandığı haqqında geniş qənaət var. Düzdür, azad media tam çökməyib, çökə də bilməz Türkiyədə. Şəxsən mən Ərdoğanı diktator hesab etmirəm. Buyurun.

– Mən burada Ərdoğanın vəkili rolunda çıxış eləmək istəməzdim. Yəni deyilən kimi, “isinmədik istisinə, kor olduq tüstüsünə”. Sualları xatırladığım qədər cavablandırım. Əvvəla, diktator anlayışına aydınlıq gətirmək istəyirəm…

– Bununla bağlı iki sualımız da var. Elmar Nəbiyev yazır: “Türkiyə diktatorunu Azərbaycanda təbliğ etmək kimə və nəyə lazımdır?” Məhəmməd Hüseynsoy deyir: “Diktatorlardan yalnız  Ərdoğanı, yoxsa Kim Çeni, Maduronu və ya Putini sevir?”

– (Gülür…) Diktator anlayışına gələk. Mənim üçün diktator anlayışı Avropanın, Amerikanın mənə sırıdığı anlayışlar deyil. Yəni mən oturub fikirləşim ki, Amerika buna-ona diktator deyir və “siz də mən kimə diktator deyirəmsə, ona diktator deyin” təfəkküründə deyiləm. Nə Avropa, nə də Amerika diktatorun kim olduğunu mənə sırıya bilməz. Mən bunu qəbul eləmirəm. Mənim özümün diktator anlayışım var, mənim özümün demokrat anlayışım var, vətənsevər anlayışım var. Hə, məni kimsə buna görə bəyənər, bəyənməz, onda da seçki qutusunda münasibətini bildirər. Mənim üçün  Ərdoğan diktator deyil, Madura diktator deyil.  Əgər Madura diktatordursa, o zaman parlamentin yarısını necə uduzur? Baxın, burada “diktator” sözü ilə “Avropa və Amerikanın maraqlarına uyğun olmayan adam” sözü qarışdırılır. Necə olur ki, Qəddafi 20 il Avropa və Amerikanın ən sevimli adamı olur, çadırını aparıb Ağ Evin qarşısında qurub yaşayır, ABŞ prezidenti də gəlib orada bədəvi üslubunda çay içir, onda diktator olmur, amma artıq Qəddafi onların marağına uyğun olmayanda birdən-birə məlum olur ki, sən demə, bu diktator imiş? Necə olur ki, xalqın səsi ilə seçilmiş Mursini tankları ilə yıxan Sisi diktator olmur, amma əhalinin 60-70 faiz səsini toplayıb hakimiyyətə gələn Ərdoğan diktator olur? Bu, nə anlayışdır? Gəlin Afrikaya baxaq. Bu qitənin dövlətlərinin hamısının rəhbərləri Avropa ilə əlaqəlidir. Qəddafi hələ Sarkozinin seçki təbliğatını, seçki kampaniyasını maliyyələşdirib. Yəni bu nə anlayışdır? Necə olur ki, Kim Çinə diktator deyirlər, amma “demokratiyanın beşiyi” dedikləri Amerikanın prezidenti Kim Çin İnlə görüşür. Görüşür, görüşmür? Görüşür.

– Görüş yaxşı keçəndə də sevinir ki, yaxşı keçdi.

Yaşasın Kim Çen İn!

– Bilirsinizmi, biz bir az da gözüaçıq xalq olmalıyıq. Biz artıq BBC-lərin, “Azadlıq”, “Amerikanın Səsi” radiolarının təsiri ilə formalaşmış bir cəmiyyət olmalı deyilik. Biz artıq bu mərhələni keçməliyik. Zamanında “Kommunist” qəzeti, “Komsomolskaya pravda” qəzetləri bizləri yönləndirirdi, indi də bunlar yönləndirirlər – “Nyu York Tayms” nə deyir? “Vaşinqton Post” nə yazır? Bizim də öz gözümüz, öz qulağımız var. Özümüz görürük, analiz eləyirik. Yəni bu məsələlərdə açıq göz olmalıdır. Bu gün Azərbaycanın maraqlarını təmin eləyən istənilən diktatorla mən əlbir olmağa hazıram. Əgər Kim Çin İn gəlib Qarabağı azad etmək üçün bizə bu və ya digər formada – BMT-dəmi və yaxud da hansısa formada dəstək verəcəksə, yaşasın Kim Çen İn! Yox, əgər Amerika …

– Çox ciddi fikirlər səsləndirirsiniz…

– Baxın, mənim üçün bilirsinizmi necədir? Mənim üçün Azərbaycanın maraqları hər şeydən öndə gəlir. Yaxşı, bizim o “demokratlar”a sualım var. Amerika niyə bizə 907-ci düzəlişi tətbiq elədi, hələ də aradan qaldırmayıb. Bilirsiniz də ABŞ rəsmi olaraq Azərbaycana bütün yardımları qadağan eləyib. Nədir ki? Biz Xocalı soyqırımını törətmiş Ermənistana gedən dəmiryolunu bağlamışıq. Guya onları blokadaya salmışıq. Bunu niyə demirlər? Niyə bəs demirlər ki, ATƏT-in Minsk Qrupu dünya demokratiyasının beşiyində, respublikaçılığın doğulduğu Fransa, terrorçu ilə işğal altına düşəni, zalımla məzlumu masa arxasında eyni, bərabər görür. Niyə bunu demirik? Yəni sən bu gün gedib Fransada desən ki, erməni soyqırımı olmayıb, sənə cinayət işi düşür. Budur diktatura! Yoxsa bütün günü Türkiyə mətbuatı, televiziya kanalları Ərdoğanı belə yuyur, elə sərir, Fox TV də daxil. Bilirsiniz, mən onları qınamıram e…

– Axırda Fateh Portağalı da tutacaqlar.

– Adam küçələrə açıq çağırış eləyirdi. O günü mən Qarabağ Komitəsində sıradan bir söz demişəm ki, lazım olsa biz konstitusion hüququmuzdan istifadə eləyib etirazımızı bildirəcəyik, küçələrə çıxacağıq. Partiya sədri kimi mənim hüququmdur. Jurnalist kimi yox.

– Həm də qapalı bir alanda demisiniz bu sözləri…

– Hə. Məni Bakı şəhər Baş Polis İdarəsi çağırıb deyir ki, “sən təbliğat aparırısan” . Yəni, bilirsinizmi, mənim öz dəyərlərim var. Bəziləri də deyirlər ki, “onda mən sənə səs verməyəcəm”. Verməyin, qardaşım, get kimi istəyirsən, ona da səs ver. Mən kiminsə, Avropanın, Amerikanın və yaxud da…

– Amma özümüzə də baxaq. Niyə o şəraiti yaradırıq ki?

– Təbii…

– Biz niyə insanları şərləyib tuturuq ki? Bizdə niyə müstəqil məhkəmə yoxdur? Niyə müstəqil mətbuat yoxdur?

– Baxın, sual verirlər ki, “Ərdoğana heykıəl qoyacaqsınız?” Mən kiməsə niyə heykəl qoymalıyam ki? Bu, nə heykəlbazlıqdır, nə davabazlıqdır?

– Yəni bəy, deyirsiniz ki, AG partiyadan Özbəkistanda da qurulsun, Orta Asiyada hər bir dövlətdə qurulsun…

– Qurulsun da. O demək deyil ki, Ərdoğan üçün qurulsun.

– Bunun da banisi Ərdoğandır da… Bunu inkar etməyin nə mənası var?

– Xeyr bəy, AK partinin siyasi ideologiyasının banisi Ərbakandır, ondan da gedir “Müsəlman Qardaşları”na. Yəni daha çox siyasi ideologiyalar milli olmalıdır. Biz özümüz şərqliyik, böyük əksəriyyətimiz türkdür və müsəlmanıq. Biz bu anlayışdan çıxış eləməliyik. Bilirsinizmi, bizdə ümumbəşəri dəyərlər – Amerikanın, Avropanın öz cəmiyyətinə tətbiq eləmədiyini bizə tətbiq eləyirlər. Baxın, bu gün şəhidlərin sayını Müdafiə Nazirliyi açıqlamayanda cəmiyyətdə bir fırtına qalxır. Xəbəriniz varmı ki, ABŞ göstəriş vermişdi ki, Əfqanıstanda ölən əsgərlərinin sayını dərc eləyən istənilən mətbuat orqanı qapadılacaq. Bəs, ona niyə səslərini çıxarmırlar? Bizdə müstəmləkə aydınları, ziyalıları var. Yəni onların düşüncələrinə görə Avropa və Amerikadan gələn hər şey düzdür, doğrudur və bu, sözsüz qəbul olur. Bizim elə bir anlayışımız yoxdur. Bizim öz həqiqətlərimiz var – səhv, ya doğru – bizim səhvimiz və bizim doğrumuzdur. Amma əgər söhbət Madurodan gerdirsə, bəyəm Maduro xalqını saxlamaq istəmir? Sən Maduronun neftini su qiymətinə alırsan, özünə də embarqo qoyursan, öz malını satmağa qoymursan, sonra da deyirsən ki, xalqı acından ölür? Necə olur ki, sən Kim Çin İnlə… Çin dünyada ən böyük diktator, təkpartiyalı sistemi olan ölkədir. Çinlə ən böyük ticarət dövriyyəsi olan ölkə kimdir? ABŞ, sonra da Avropa Birliyi.   O zaman ona niyə söz demirlər? Çin konslagerlər yaradır, uyğurları qırır. Təəssüf ki, bizim insanlar müasir medianın təsiri altındadırlar və özləri də ayılmaq istəmirlər. Ona görə, bizi də o pəncərədən qiymətləndirirlər. Mən bir dfaha təkrar edirəm, istər Ərdoğan olsun, istərsə də başqa biri – heç kimin şəxsiyyətinə pərəstiş eləmirəm. Həm də bizim inanclarımıza görə, şəxsiyyətə pərəstiş haramdır. Əgər biz peyğəmbərə pərəstiş eləmiriksə, ondan başqa kimə pərəstiş eləyəcəyik? Yəni peyğəmbərimiz  Məhəmməd peyğəmbəırdir, o da bizim kimi Allahın quludur və peyğəmbərdir. Yəni biz pərəstişi Allaha eləyərik, vəssalam.

– Daha bir neçə sual var. Əliyev Vasif soruşur: “Hakimiyyət yenilənəndən sonra yenə də siyasətdə qalmağı düşünürmü?”

– Təbii ki… mən ümumiyyətlə, siyasətdən başqa indiyədək heç bir işlə məşğul olmamışam.  Bayaq dediyim kimi, 18 yaşından siyasətdəyəm və ondan başqa heç bir yerdə işləməmişəm, heç bir fəaliyyət növüm də olmayıb. Əlavə heç bir fəaliyyətim yoxdur. Yəni mən siyasəti vaxt keçirmək üçün yox, peşə olaraq seçmişəm. Fəaliyyətdə olduğum müddətdə də yalnız siyasətdə olacam. İstər hakimiyyətdə olsun, istərsə də müxalifətdə, hər zaman siyasətdə olacam.

Bizim Qubad İbadoğlugildən fərqimiz ondadır ki…

– Əli Sabirabadlı Əli Kərbəlayının ikinci sualı belədir: “Nədən Tural bəy partiyasını saxta yolla ələ keçirən Arif Hacılıya qarşı aparılan mübarizədə səssiz qaldı?”

– Səssiz qalmadı. Əvvəlcə mən bir detalı dəqiqləşdirim. Partiyadan iki qrup – Qubad İbadoğlunun və bizim qrup ayrıldı. O qrupdan bizim fərqimiz onda idi ki, biz bu gün də Arif Hacılının saxta yolla seçildiyini qəbul eləmirik. Arif Hacılı qurultay nümayəndələrinin 50+1-nin səsini alıb, seçilib. Yəni bizim Qubad İbadoğlugildən fərqimiz ondadır ki, onlar Arif Hacılının saxta yolla seçildiyini deyirlər. Baxın, mən adi bir məqamı qeyd eləyim. Qubad bəy də, Vurğun bəy də orada olublar, bunu təsdiqləyə bilərlər. Yəni  deyirlər ki, “igidi öldür, haqqını yemə!” Seçkidən 2 gün qabaq bizim qurultaya hazırlıq üzrə Təşkilat Komitəsinin iclası oldu. İsa bəy orada başqan kimi üç namizəddən – Qubad İbadoğlu, Arif Hacılı və məndən soruşdu: “Arif bəy, iki gündən sonra seçki keçiriləcək. Prosesləri yekunlaşdırmışıq, sənədlər-filan da qəbul olunub. Narazı olduğunuz, hansısa etiraz etdiyiniz bir nüans varmı?”

– İsa Qəmbər soruşdu?

– Bəli, İsa bəy soruşdu. Bunu elə soruşdu ki, yəni əgər sonra seçkinin nəticəsini uduzsanız, kimsə qalib gəlsə, bundan istifadə edib, şübhəli məqamı önə çəkməsin. Yəni hansısa detal da ola bilər ki, siz ondan narazısınız. Arif bəy dedi ki, “Yox, hər şey qaydasındadır.” Çünki o günə qədər zatən bizim həftədə 1-2 dəfə görüşlərimiz olub – müxtəlif müzakirələr, mübahisələr. Hamısı qaydasına qoyula-qoyula gəlirdi. Arif bəy dedi ki, yox. Sonra məndən soruşdu ki, “Tural bəy, sizin nəyəsə etirazınız, narazı qaldığınız məqam varmı?” Mən də dedim, “Yox, bəy” . Mən də dedim ki, “bu günə qədər olan proseslərdən razıyam, öz sözümüzü də demişik”…

– Maraqlı bir məqamdır…

– Sonra da Qubad İbadoğlundan soruşdu: “Bəy, narazı qaldığınız, sizdə sual doğuran bir məqam varmı?” Dedi, “yox”.  “O zaman üçünüz də seçkilərin nəticələrini tanıyacaqsınızmı?” Mən dedim ki, qardaş, kimin udub, kimin uduzmağından asılı olmayaraq, biz o nəticələri tanıyacağıq, əgər bu günə qədərki proses olsa, səsvermədə qeyri-adi hadisə baş verməsə. Və biz tanıdıq. İndi o sözü deyəndən sonra seçkinin nəticələri bəlli olanda mən desəm ki, yox, burada filan namizəd seçilib…

– Belə çıxır ki, bu sualı Qubad bəyə də verib?

– Onu Qubad bəyin özü ilə danışanda özünə sual verin. Mən Qubad bəylə danışanda da demişəm, özü ilə ayrıca görüşəndə…. Vurğun bəyə də demişəm… hətta elə bir mərhələdə olduq ki, Qubad bəyin də tərəfdarları bizi tənqid elədi, Arif Hacılının adamları da… Bunlar dedilər ki, “siz Arif Hacılıya legitimlik qazandırırsınız” , bu biri tərəf də dedi ki, “siz Arif Hacılını dəstəkləmədiniz”. Biz haqq nə idi, onu da elədik. Bu günə qədər də siz bizim heç bir müsahibəmizdə, açıqlamalarımızda bir cümlə də olsun tapa bilməzsiniz ki, Müsavat partiyasında başqanlığa keçirilən seçkilərdə qanun pozuntusu, saxtakarlıq olub. Biz özümüz qəbul eləməmişik, indi də eləmirik. Əgər onların arqumenti varsa, çıxıb desinlər və yaxud da əgər var idisə, o zaman niyə axırıncı iclasda çıxıb demirdilər? Ən azı deyərdilər ki, narazılığımız var.

– Bu açıqlama mənim üçün yeni idi.

– Yəni mən orada olan insanların da adını çəkirəm və onlar da təsdiqləyə bilərlər. Amma biz niyə istefa verib getdik? Biz seçkidən sonra 2 il çalışdıq ki, seçkinin yaratdığı atmosferi dəyişək, demokratik mühiti qaytaraq, qrupbazlıq qurtarsın. Yaxşı, Arif bəy, qazandın, eşq olsun, artıq qrupbazlıq qurtarsın və bacarığa görə işlər getsin. Lakin gördük ki, getmir. Biz qalıb daxildə mübarizə etməyə çalışırdıq – Qubad bəy və ətrafı çəkildi və biz azlıqda qaldıq. Artıq bizim orada qalıb mübarizə aparmağımız effektsiz və vaxt itkisi olardı, həm özümüzün, həm də onların… ona görə getdik və yollarımızı ayırdıq. Yoxsa insana asan deyil ki, həyatının 16 ilini qoyduğu bir partiyadan ayrılsın.

– Və artıq Müsavat partiyasına dönüşdən söhbət gedə bilməz?

– Yəni artıq yollarımızı ayırmışıq. Düzdür, biz özümüzü – ideologiyamız eynidir – müsavatçı hesab edirik. Müsavat bizim milli görüş ideologiyamızdır. Bu gün də əslində Müsavat partiyası müsavatçılıqdan uzaqlaşaraq ultra liberallığa doğru gedir. Yəni biz zatən özümüzü müsavatçı hesab edirik.

– Nurlan Mirəli yazır: “Tural bəy, hakimiyyətə gəlməyə hazırsınızmı? Yoxsa siz də Erkin Qədirli kimi özünüzü hazır görmürsünüz? Və hakimiyyətə gəldiyiniz təqdirdə dövləti idarə edə biləcək kadr potensialına sahibsinizmi və önəmi postlar tutacaq kadrlarımız varmı?”

II hissənin sonu

Xural.com

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

“Qaynar Qazan”da Tural Abbaslı (I hissə): “Parçalanmanı Arif Hacılı etdi”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 12 Mart 2019

Gənc siyasətçidən ittiham: “Parçalanma hazırkı başqan Arif Hacılı tərəfindən oldu”

Tural Abbaslı: “Türkiyənin AK Partisinin etdiklərini biz də Azərbaycanda etmək istəyirik”

Tural Abbaslı Azərbaycan siyasətinin ən gənc nümayəndələrindən biridir. Onun “Qaynar Qazan”da müsahibəyə çağırılması hər zaman gündəmdə olub, amma bir türlü alınmayıb. Buna ən müxtəlif səbəblər olub. Əsas səbəblərdən biri də açığı, Tural bəyin bəzən müxalifət – daha doğrusu, ənənəvi müxalifətin üzərinə yerli-yersiz getməsi olub. Allah var, ənənəvi müxalifətin üzərinə Tural bəy bəzi digər gənclər kimi getməyib, çox aşırıya qaçmayıb, ifrata varmayıb, amma hər halda əsas səbəblərdən biri bu olub. Lakin Tural bəyin siyasi həyatda oynadığı rol açıq-aşkar ortadadır və biz qərara gəldik ki, bu dəfəki qonağımız Tural Abbaslı olsun.

Tural Abbaslı müasir Azərbaycan siyasətinin əsas fiqurlarından biridir. AĞ Partiyanın sədridir. Qarabağ Komitəsində, Azərbaycan Xalq Hərəkatında təmsil olunur, aktiv hərəkətlənmələrin mərkəzində yer alır. Onun da başından sığallanmır, onun da yolu rəvan deyil, amma gündən-günə apardığı siyasətlə daha təmkinli və sağlam təməllərə oturduğu göz önündədir. Bu təmkinli davranışları ilə son zamanlar heç ənənəvi müxalifətin də üzərinə yerimir. Seçimimizdə bu siyasətin də rolu var, nə gizlədim.

Müsahibəni evlərində götürmüşük. Təbii ki, “Qaynar Qazan”ın sabit studiyası yoxdur. Bəzən verdiyimiz fasilələrin səbəbi də budur. Düzənli fəaliyyətimizi həm də ciddi əngəlləyənlər var. Biz bu haqda zaman-zaman məlumat veririk cəmiyyətə, ancaq vermədiklərimiz də var. Ona görə də müsahimizi danışdırmaq üçün lazım olan yeri tapa bilməyimiz də dövrümüzdə ayrıca bir qəhrəmanlıqdır.

Tural Abbaslının evi söküntü sahəsindədir. Evi tapdıq və evə daxil olan kimi anası, tanınmış siyasətçi, Müsavat Partiyasının Divan üzvü Başxanım müəllimənin təqdimatında canlı bir tarixin içinə düşdük sanki. Sən demə, bu ev Hacı Zeynalabidin Tağıyevin birinci həyat yoldaşına tikdirdiyi evmiş. Bu da bir problem. Məlum oldu ki, Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti bu binanı və binanın qonşuluğunda yer alan digər tikililəri də sökmək niyyətindədir. Anlaşılması o qədər çətindir ki… Hacı Zeynalabidinin tariximizdə oynadığı rol ortadadır. Onunla bağlı, onun tikdirdiyi hər bina bizim şanlı tariximizin səhifələrindəndir. Bu binaları qoruyub-saxlamaq, onları gələcək nəsillərə ərməğan etmək olmazmı? Niyə sökülsün ki, bu binalar? Tural bəylə elə bu mövzu ilə də başladıq.

Gəncdir. Təbii ki, müasir Azərbaycanın standartlarında gəncdir Tural Abbaslı. Müasir Azərbaycanın standartlarında elə mən də gəncəm. Amma Əli Kərimlinin 27 yaşında Dövlət Katibi olduğunu, Pənah Hüseynin 33 yaşında Baş nazir olduğunu – o dövrün bütün vəzifə sahiblərinin 30-40 yaş arasında olduğunu düşünəndə təbii ki, biz qocaların qocasıyıq. Bu amansız sistemdə o da çürüyənlərdən biridir. “Qaynar Qazan”da gənclər olub. Bəxtiyar Hacıyev, Ruslan İzzətli – amma onların heç biri partiya sərdi, müxalifətin atişləməz yollarında cəng edən deyillər. O baxımdan, Tural Abbaslı ilə müsahibə mənim üçün də çox maraqlı idi. Mən də gəncliyimdə bəzən müsahiblərimi zəif görəndə ləzzət alır, onları zəif göstərmək üçün zövq alırdım, amma indi müsahiblərimi zəif görəndə çox ağrıyıram. Bilirəm ki, Azərbaycanın gələcəyi bunlardır. Nə qədər zəifdirlərsə o qədər zəif olacağıq, amma nə qədər güclüdürlərsə o qədər də güclü olacağıq. O baxımdan, Tural bəyin də güclü çıxmasını istəyirdim bu müsahibədən. Çox istəyirdim…

Buna Tural Abbaslı nə qədər nail olub, onu mən deyə bilmərəm. Onu oxucular, tamaşaçılar deyəcəklər. Amma mən onu xeyli təmkinli, səbatlı, ağıllı və yetkin gördüm. Xüsusilə, çətin, tənqidi, hətta bir az da həddini aşan ironiyalı sualların qarşısında dözümlü gördüm. Bu, çox yaxşı haldır, bunu yayının gedişində də dedim. Təmkinli olmaq, dözümlü olmaq indiki siyasətdə çox önəmlidir. Bunu bacara bilirsənsə, uğur qazanmaq ehtimalın var. Dövrümüzün Azərbaycanının hakimiyyəti də, müxalifəti də, hətta qeyri-hökumət sektoru da, vətəndaş cəmiyyəti də çox amansızdır, çox zalımdır. Bizim mühit indi yıxdığını kəsəndir, şər-böhtanla dost-yoldaş olandır, söyüşü çörək yerinə yeyəndir, bu mühitdə baş çıxarmaq çox çətin və məşəqqətlidir. Mən Tural Abbaslını baş çıxaran görürəm və əminəm ki, elə də olacaq. Sona qədər gedəcək və sonu gətirəcəklər bu cavanlar. Allah onları da, bizi də utandırmasın!

Hə, onu az qala unutmuşdum. Tural Abbaslı hələ subaylığın daşını atmayıb. Müsahibədən əvvəl də, müsahibədə də, ondan sonra da bu haqda rəsmi və qeyri-rəsmi danışdıq. Demədi, amma ucundan-qulağından hiss etdim ki, gəlin namizədimiz var, amma bu namizəd Tural bəyi yaman qorxudub. Sər verir sirr vermir. Mən söz verdim ki, bütün siyasi sistemi ayağa qaldırar, elçiliyə gedər, yalvarar-yaxarar, lazım gələrsə döyüşər və qızı alarıq. Tural bəy də söz verdi ki, bu il – 2019-cu il ərzində subaylığın daşını atacaq. Başqa yolu da yox zatən. Millətə xidmət etmək həm də onun üçün dəyərli və faydalı övladlar yetişdirməkdir. Zaman isə ötür. Başxanım müəllimə də o qutlu günü arzulayır. Güman edirəm ki, Tural bəyin namizədini biz də tanıyırıq və güman edirəm ki, gəlinimiz hətta mənim yazdıqlarımı da oxuyacaq. Gəlinbacımız, biləsən ki, hövsələmiz tükəndi, daşı ətəyindən tök, Turalı hizaya gətir və bu il toyunuzu edək. Tural Abbaslının gələn ilə qədər limiti var, biləsən…

Nə manidardır ki, “Qaynar Qazan”da ötən qonağımız Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibov olmuşdu. İlk prezidentdən sonra sıra Tural Abbaslıya gəldi. Üç dəfədir prezident İlham Əliyevdən “Qaynar Qazan” üçün müsahibə istəmişəm. Mən bütün son açılımların hamısına o zaman inanacağam ki, İlham Əliyevlə “Qaynar Qazan”da müsahibə götürüm. Deməli, Tural Abbaslıdan sonra İlham Əliyev ola bilər “Qaynar Qazan”ın qonağı. Bunun özü də maraqlıdır və bəlkə də bir əlamətdir. Təki bütün əlamətlər xoş olsun…

İndi isə keçək müsahibəyə. “Qaynar Qazan”ın budəfəki müsahibi AĞ Partiyanın sədri, gənc siyasətçi Tural Abbaslıdır.

Əvəz Zeynallı,

“Qaynar Qazan”

I hissə

Hacı Zeynalabidin Tağıyevin binasını və Cəlil Məmmədquluzadənin ev muzeyini sökürlər

– Hörmətli “Qaynar Qazan” tamaşaçıları, bu gün növbəti qonağımız Azərbaycan siyasətinin gənc sayıla biləcək nümayəndələrindən biri Tural Abbaslı ilə müsahibədəyik. Tural bəy, “Qaynar Qazan”a xoş gəlmisiniz.

– Xoş gördük, Əvəz bəy.

– Əslində, biz də Tural bəygilə xoş gəlmişik. Tural bəygilin evindəyik. Bura çox maraqlı, tarixi binadır. Yəqin bu haqda da bizim əlavə söhbətimiz olacaq.

– İnşallah.

– Elə yeri gəlmişkən, belə binaları dağıtmaq yox, məncə bərpa, təmir etmək və gələcək nəsillərə ötürmək lazımdır.

– Əlbəttə, qorumaq lazımdır.

– Mən burada eşitdim ki, bu bina Hacı Zeynalabidin Tağıyevin ilk həyat yoldaşına tikdirdiyi binadır. Möhtəşəm bir abidədir. Deyəsən, bu binaya yaxın bir binada Cəlil Məmmədquluzadənin ev muzeyi də var?

– Bəli, onu da deyəsən, sökmək istəyirlər.  Ümumiyyətlə, burada – Sovetski deyilən ərazidə gecəqondulara qatıb, Azərbaycanın tarixi binalarını da sökürlər. Ola bilsin ki, gecəqondular memarlıq baxımından dəyərli olmasın və onu söksünlər, amma tarixi binalarımız var ki, onları da layihələrə salıb sökürlər. Məsələn, bizim məhəllədə çıxanda görəcəksiniz ki, fundamental, tarixi binalar var, hansı ki, mən dəfələrlə görmüşəm, turistlər buralara gəlirlər, gəzirlər, çəkirlər. Ümumiyyətlə, Bakının siması bu binalardır. Dağıdın, köhnə gecəqonduları dağıdın. Ancaq belə tarixi, fundamental binaları da dağıdıb, yerində hündürmərtəbəli binalar tikməklə nəyə nail olacaqlar, başa düşmək olmur. İnşallah, düşünərlər, analiz edərlər və ən azı belə binalara əl dəyməzlər.

– Deyirsiniz ki, burada C.Məmmədquluzadənin də ev muzeyi belə bir təhlükədədir?

– Təbii ki… həmin bina da bizim bina ilə eyni sıradadır (Unudulmaz aktyor Süleyman Tağızadə də (1908-1960) həmin binada yaşayıb). Binaları sökə-sökə gəlirlər, artıq bir bina qalıb ki, bizim binalara yaxınlaşsınlar.  Ola bilsin yay, ya da payız fəslində artıq buraları da sökəcəklər. Orada tək həmin binanı yəqin ki, saxlamazlar.

Bakını Dubay eləmək istəyirsinizsə…

– Bu, həm də bir həyəcan təbili olsun ki, belə tarixi binaları sökməsinlər. Belə tarixi binalar qalmalıdır. C.Məmmədquluzadənin ev muzeyi, Z.Tağıyevin tikdirdiyi bu bina həm də Azərbaycanın memarlıq tarixinin dəyərli sərvətləridir. Hər halda, bir partiya olaraq da bu məsələ ilə məşğul olmaq olar.

– Bizim elə bil ki, bəxtimizdəndir. Bu, yaşadığımız 3-cü tarixi binadır ki, sökmək istəyirlər. Sözün düzü, artıq yorulmuşuq. Bakını Dubay eləmək istəyirsinizsə, o zaman ətrafını Dubay eləyin. Mərkəzdəki tarixi binaları sökmək nə dərəcədə düzgündür? Gəlin, Parisə, Londona baxaq, indi orada da qədim binaları söksəydilər, bu şəhərlər hansı vəziyyətdə olardılar? Tariximizi qorumaq lazımdır, deyə düşünürəm. Məncə bir az səhlənkarlıq var. Elə nömrələyib sökürlər. Araşdıran, baxan yoxdur. Analiz eləyən yoxdur. Tarixinə baxan yoxdur. Bir az dayanıb düşünsələr, saxlamaq olar. Belə binaları böyük restovrasiya etməyə də ehtiyac yoxdur. Üzlərini təmizləyib, qaydasına salsalar, kifayət edər.

– Mən Strasburqda şahidi olmuşdum. 1645-ci ilin binası hələ də yerində durur. Yəni oralarda qədim binalara münasibət ayrı olduğu üçün tarixi binalar da çoxdur. Avropa əslində tarixinə qiymət verir, gərək biz də verək.

– İnşallah, yəqin ki, bu verilişə baxan səlahiyyətli nümayəndələr bu məsələyə diqqət göstərərlər. Bakının meri də dəyişib – əvvəl Hacıbala idi, indi Eldar Əzizovdur. Hər halda tariximizə dəyər vermək lazımdır.

– Səhv etmirəmsə, Eldar Əzizov “Difai”nin qurucusu Əhməd Ağaoğlunun nəvələrindən biridir. Onun tayfasından, onun soyundan gəlir. O baxımdan, milli dəyərlərimizə laqeyd qalınmamalıdır. Bəy, bəlkə biz elə siyasətdən də başlayaq…

– Buyurun.

Partiyamızın 3.000 üzvü var…

– Ülfət Abadov soruşur: “Partiyanızın neçə üzvü var?”

– (Gülür…) Bizdə bu, ən çox verilən sualdır. Mən düşünürəm ki, bu anlayış sovet dönəmindən qalıb. Kommunist Partiyasının neçə üzvü var, neçə rayon təşkilatı, neçə şöbəsi var…

– İman Hüseyn adlı bir nəfər də onun sualının ardınca yazır: “iki cüt, bir tək…”

– Yəni yaza bilərlər… Bilirsinizmi, bir daha təkrar edirəm, bizdə hələ də sovet təfəkkürünün qalıqları qalıb. Partiyaların qeydiyyatdan keçməsi üçün lazım olan say iki min nəfərdir. Bizdə də respublika üzrə haradasa üç min civarında üzvümüz var. Belə deyə bilərik, çünki bəzi rayonlarda bölgülər üzrə götürülür və zatən də iki min nəfərdən aşağı olmaz. O baxımdan, hesab edirəm ki, ola bilsin üç min nəfərdən çoxdur.

– Siz o siyahıların hamısını Ədliyyə Nazirliyinə təqdim edirsiniz?

– Təbii ki…  Ədliyyə Nazirliyi qeydiyyat məsələləri lazım olanda bu siyahını tələb edirlər. Zatən həmin adamların da hamısı bizdə qeydiyyatdan keçib. Ona görə də siyahını təqdim edirik, adları, soyadları ilə… Yəni üç min civarında üzvümüz var və artıq irəliləməkdə davam edirik. Nəzərə alın ki, biz iki ildən bir az artıq müddətdə bu partiyanı yenidən formalaşdırmağa çalışırıq.  Bizə qədər zatən 1993-cü ildən Kərrar Əbilovun Vahid Azərbaycan Partiyası adı altında fəaliyyət göstərib və bu partiya kifayət qədər də Azərbaycan siyasi arenasında özünəməxsus rol oynayıb. Son illər iki-üç partiyadan başqa digər partiyaların fəaliyyəti görsənməyib, bu partiya da həmin partiyalardan biridir. İndi biz çalışırıq ki, heyət də yenilənsin, gəncləşsin. Çünki 1993-cü ildə partiyaya üzv olanların o təfəkkürü, o düşüncəsi artıq aradan 25 il keçəndən sonra dəyişib. İndi XXI əsrdir və biz onu yenidən formalaşdırırıq. İndiki məqamda bu heç də rəvan getmir. Məsələn, o “iki cüt, bir tək” – deyən bəydən soruşmaq lazımdır ki, sonuncu dəfə hansı siyasi aktivliyə qatılıb, hansı partiyanın üzvü olub. Ümumiyyətlə, seçkilərə gedibmi? Məlum olacaq ki, yox. Özünün də şəxsi problemləri var – ailəsinə çörək qazanır və yaxud nəsə eləyir. Belə bir zamanda təbiidir ki, partiya quruculuğu rahat deyil. Hətta köklü partiyalar belə bazalarını itirir, qalmışdı ki, yenilərini cəlb eləmək. Amma bizdə müsbət dinamika gedir. Üzvlərimizin çox hissəsi gənclərdən ibarətdir. Zamanında, inşallah, həmin o bəylər partiyanın gücünü də, qüvvəsini də göstərəcək. Zatən indi də görürlər. Çünki əgər bu gün bizi tanıyırsa, dəyərli vaxtını ayırıb bizə sual verirsə, demək ki, partiyamız azdan-çoxdan siyasi səhnədə yer tutub. Bəydən soruşsaq ki, Azərbaycanda qeydiyyatdan keçmiş 53 partiyadan hansının adını çəkə bilər, bizim partiya da daxil olmaqla beş partiyanın adını çəkə bilər, yəqin ki…

– Partiyanızla bağlı yeniləşmədən danışdınız…

– Bəli…

Rəsmi adımız Vahid Azərbaycan Partiyasıdır

– Partiyanız Ağ Partiyadır, yoxsa…

– Bilirsiniz ki, partiyamızın qurultayı keçirildi və onun mövcud nizmnaməsi, adı dəyişdirildi. Biz bununla bağlı Ədliyyə Nazirliyinə müraciət eləmişik. Bilmirəm, deyəsən Ədliyyə Nazirliyi də “Ağ Partiya” adından Türkiyə məsələlərinə görə ehtiyat edir, yoxsa istəmir elə bir tendensiya yaransın… Yəni müxtəlif sudan bəhanələrlə, hansı ki, elə bəhanələr gətirirlər ki, məsələn, “Nizamnamədə filan bənd uyğun deyil”. Biz iqtidarda olan Yeni Azərbaycan partiyasının və qeydiyyatda olan digər partiyaların eyni bəndini sözbəsöz işə əlavə edib, təqdim edirik ki, qardaş, yaxşı bu bənd uyğun deyildirsə, niyə o zaman YAP-ın Nizamnaməsində eyni bəndlər mövcuddur. Yəni adın dəyişməməsi üçün müxtəlif bəhanələr gətirirlər. Rəsmi olaraq, adımız hələ ki, Vahid Azərbaycan Partiyasıdır. Mərkəzi Seçki Komissiyasında qeydə götürülən adımız Vahid Azərbaycan Partiyasıdır. Ancaq cəmiyyətdə, mətbuatda daha çox Ağ Partiya kimi tanınırıq. Rəsmi Vahid Azərbaycan Partiyasıdır.

– Vahid Azərbaycan Partiyası da birmənalı partiya olmayıb. Onu vaxtilə, Əli İnsanov – Allah qapısını açsın – almışdı.

– O məlumatı da mən sizdən eşitdim.

– Biz o haqda yazmışıq, sonralar hakimiyyət mətbuatı da bu haqda yazdı. Yəni belə qalmaqallı bir partiyadır. Siz bu partiyanı Kərrar Əbilovun özündə almısınız? Ümumiyyətlə, pulla almısınız?

– Yox, qətiyyən arada pul söhbəti olmayıb. Nə bizdə o qədər imkanlar var, nə də Kərrar Əbilovda. Mən düşünürəm ki, bizi tanıyanlarda bizi bilirlər. Bir siyasətçi dostumuz var. Onun vasitəsilə tanış olduq. Əvvəllər Kərrar müəllimlə bizim tanışlığımız yox idi. O, bizi əlaqələndirdi. Həmin siyasətçi dostumuzun da kim olması maraqlıdırsa, istəsə o özünü təqdim edə bilər. Mənim onun adını çəkməyim etik olmaz. Görüşdürdü, tanış elədi, bir yerdə söhbət elədik və onu inandırmağa nail olduq ki, bu gedişlə partiya məhvə doğru gedir. Fəaliyyət göstərmədiyi üçün bir azdan qeydiyyatı da ləğv olunacaq. Ondansa, biz gələk və partiyanın fəaliyyətini gücləndirək. Sağ olsun, etiraz eləmədi və biz artıq o istiqamətdə fəaliyyət göstəririk. Yəni qətiyyən arada pul söhbəti olmayıb.

– Çünki Əli İnsanovun vaxtında arada güclü pullardan söhbət gedirdi.

– Əli İnsanovun vaxtında zaman da başqa idi, bu sahələr üçün maliyyə də var idi. Bizdə isə məsələ tamam başqa cürdür. Pul məsələsində qıtlıq var deyə biz bu yola baş vurmadıq. (Gülür…)

– Ümumiyyətlə, Azərbaycan siyasətində partiyaların alınıb satılması da çox maraqlı bir şeydir. Necə ola bilər, partiya alıb satasan?

– Elə olmamalıdır, əslində. Bu partiya kiminsə şəxsi mülkiyyəti deyil ki, onu istədiyi kimsə ala, ya da sata bilsin. Partiya partiyanın üzvlərinindir.  Yəni həmin partiyanı təmsil edən üzvlərindir. Biz partiyaya üzv olduq və partiyanın qurultayını keçirib, bu işləri gördük. Partiya nəsə dəftər-kitab deyil ki, onu pulla alaq. Düzdür, ümumi anlayışda belə fikirlər səslənir, jurnalistlər də bu sualı verirlər. Yəqin prosedur qaydalarını bilmədikləri üçün  çox vaxt belə suallar verirlər. Əslində, cəmiyyət də, partiya üzvləri də sevinməlidirlər ki, artıq fəaliyyəti bir növ dayandırılmış bir partiya yenidən siyasi gündəmə qayıdır və siyasi arenaya da yeni rəng qatacaq.

Ərdoğanın AK Partiyasının burada eynisiyik

– O zaman niyə partiyanın adını dəyişdirirsiniz? Elə Vahid Azərbaycan Partiyası adı da pis deyil. Çünki Ağ Partiya deyəndə AK Parti ilə qarışıdırırlar. Bizim Türkiyə ilə də bağlı çoxlu suallarımız var. Ərdoğana simpatiyaya görə sizə iradını bildirən məqamlar çoxdur. Yeri gəlmişkən, Ağ Partiya da Ərdoğana olan simpatiyanın nəticəsidirmi?

– Biz burada bir məqamı qarışdırırıq. Cəmiyyət də qarışdırır. Partiyanın adını Ağ Partiya qoymağımız təbii ki, Türkiyənin Ak Partisi ilə eyniləşdirilməsidir. Yəni cəmiyyət Ağ Partiya adını eşidərkən beyinlərində, başlarında Türkiyənin Ak Partisinin adı ilə eyniləşdirsinlər.

– Yəni siz AK Partiyə uyğun olaraq Ağ Partiya adını qoymusunuz?

– Təbii ki… Baxın, niyə? Bizim siyasi ideologiyamız onların siyasi ideologiyasıyla eynidir. Biz də bu gün Türkiyənin AK Partisinin elədiklərini Azərbaycanda eləmək istəyirik. Məsələn, Türkiyənin AK Partisi ilə bizim Ağ Partiyamızın ideologiyası nədir? Milliyyətçiliyimiz, türkçülüyümüz, öz müasirliyimiz və İslam – bizim bayrağımızdır. Zatən müsavatçılıq da bu ideologiyadır. Bizim partiyalarımız ideologiyadan o qədər uzaq düşüb ki …

– Ancaq Ərdoğanda türkçülük yoxdur, axı…

– Türkçülük deyəndə bayrağımızda təmsil olunan türkçülük nəzərdə tutulur. Belə götürəndə bizdə talışlar da, avarlar da, ləzgilər də var, onda onları nə edək. Yəni türkçülükdən daha çox həmin ərazidə yaşayan milli kimlikləri müdafiədən söhbət gedir. Biz də o xəttin tərəfdarıyıq. Niyə Lalə xanım Şövkətə sual vermirlər ki, Azərbaycan Liberal Partiyası olaraq niyə İtaliyadakı Liberal Partiyanın etdiklərini kopyalayırsınız? Yaxud niyə sual vermirlər ki, Azərbaycan Kommunist Partiyası Çin Kommunist Partiyasının, yaxud da Rusiya Kommunist Partiyasının fəaliyyətini niyə kopyalayır? Eləcə də demokratlar, digər bu yönümlü partiyalar? Hətta ərəblərin “Bəəs” Partiyası var. Bütün ərəb dövlətlərində “Bəəs” partiyası, siyasi-ideoloji xətti var. “Müsəlman Qardaşları” var ərəblərdə. Amma türk müsəlmanlarının özünə xas bir siyasi ideologiyası niyə olmasın? Bir nümunə var və Türkiyə bu gözəl nümunənin əsasını qoyub. Həm bizim milli-mənəvi dəyərləri, həm də dinimizi özündə birləşdirir. Qoyun bu qalsın, bütün dövlətlərin də eyni siyasi-ideoloji xətti olsun.

Çox istərdim, AK Parti Özbəkistanda, Qırğızıstanda, Qazaxıstanda və Türkmənistanda da qurulsun…

– AK Partini o mənada türk millətinin…

– …siyasi-ideoloji xətti kimi qəbul elədik. Çox istərdim ki, AK Parti Özbəkistanda, Qırğızıstanda, Qazaxıstanda və Türkmənistanda da qurulsun…

– Amma bu, çox önəmli bir məsələdir. Mən şəxsən indi bilirəm ki, sizin Ağ Partiyanız Türkiyənin AK Partiyası ilə eyni siyasi ideoloji-xətti təmsil edir. Ağdır yəni…

– Təbii ki, o da var. Ağ dedikdə təmizlik, heç bir ləkəmizin olmadığına arxayınlıq var. Ona işarə verir ki, keçmişimiz, vicdanımız təmiz, ağappaq siyasətçilərik. Bizim keçmişimizdə “pul yeyib”, “filan vəzifəyə gəlib”, “filan torpağı verib” kimi ləkələr yoxdur.

– O milyonların sizə dəxli yoxdur?     

– (Gülür…) Biz onda həm gənc idik, həm də…

Nə milyonlar, çayxanalarda çayın pulunu verə bilmirdik

– Yeri gəlmişkən dedim. Məsələn, İqbal Ağazadə dedi ki, 2003-cü il prezident seçkilərində Müsavat partiyasından 3 milyon pul getdi. 2003-cü ildə də Müsavat Partiyasının gənclər təşkilatı olaraq ən fəal dövrünüz idi.

– Bəli, həmin illərdə mən Müsavat Partiyası Gənclər təşkilatının sədri idim. Onu da qeyd eləyim, İsa Qəmbərin təbliğat afişalarını yapışdırmaq üçün yapışdırıcını biz özümüz öz cibimizdən alırdıq. Həmin dövrdə bir yarış başlamışdı, hansı namizədin şəkli daha üstdə olacaq? Etibar Məmmədov, İsa Qəmbər və İlham Əliyev arasında belə bir yarış gedirdi. Məsələn, onların hər ikisinin maliyyə baxımından vəziyyəti yaxşı idi. Biz alüminium nərdivanların ümidinə qalmışdıq ki, onu belə öz pulumuzla alırdıq. AZİ-nin qarşısındakı divara biz plakatı daha yuxarıdan yapışdırmağa çalışırdıq, səhəri gün gəlirdik ki, İlham Əliyevin plakatları qaldırıcı kranla elə bir yerə yapışdırılıb ki, ora çatmaq mümkün deyildi. Yəni həmin ərəfədə pul olubsa da görməmişik, olmayıbsa da bizlik bir şey olmayıb. Biz o söhbətlərdən ümumiyyətlə, aralı olmuşuq. Çünki həmin dönəmdə bizim Gənclər Təşkilatının hansı sıxıntılarla təbliğat apardığı, hətta çayxanalarda çayın pulunu verə bilmədiyimiz hamının yadındadır.

– Həmin dönəmdə partiyanın daxilində olubsunuz. Pul söhbəti nə söhbətdir? Burada yeri gəldi deyə, bu sualı verdim.

– Bilirsiniz, Müsavatdan çox danışmaq istəmirəm. Çünki insanlara elə gəlir ki, əgər partiyadan getmisənsə, demək onu çirklətməyə çalışırsan. Yox, qətiyyən. Amma biz partiyada olanda daxildə bu söhbətlər çox da getmirdi. Bilirsinizmi, Müsavat partiyasında bir həyat var idi, bir pərdələr var idi, bir “qırmızı xətt”lər var idi. Heç kim belə texniki, cılız söhbətlərə varmırdı. Pul haradan gəldi, necə oldu, üzvlük haqları necə yığıldı – texniki məsələ sayılırdı. İnsanların böyük əksəriyyəti daha üstdə dururdu və başqa heç yerdə müzakirə olunmurdu. Daha sonralar İqbal bəyin və digər siyasilərin bəyanatları, çox iyrənc görünən bu mühacir biznesi-filan meydana çıxdı. Bizim orada olduğumuz müddətdə ümumiyyətlə, belə söhbətlər yox idi, belə söhbətlər eləyə bilmirdilər, eləyə bilərdilərsə, çox-çox ciddi eləyərdilər. Mən Müsavat partiyasında Divan üzvü olmuşam, başqanlığa namizəd olmuşam, amma heç bir vaxt da belə informasiyalarım olmayıb. Hər kimsə, şəxs olaraq partiyadakı fəaliyyəti ilə bağlı məndən xasiyyətnamə istəyibsə, bir cümlə ilə fəaliyyəti nədən ibarət olubsa, yazmışıq da, imzamızı da atmışıq. Beş adam olub, onların hamısı indi Avropadadır, çıxıb deyə də bilərlər ki, onu nəyin qarşılığında eləmişik. Heç bir qarşılığı olmayıb. Nə varsa, onu da yazıb, imzalamışıq. O baxımdan, bu söhbətlər indi çıxıb, onlara da cavab verilsəydi, yaxşı olardı. O cür tarixi adın altında bu cür sözlərin işlənməsi uygün deyil.

İqbal Ağazadənin ittihamlarına cavab verilməlidir

– Maraqlıdır ki, heç rəhbərlik səviyyəsində də bu cür ittihamlara cavab verilmədi. Əksinə, bunları ortaya çıxaran jurnalistlərdən incidilər. Məncə inciməkdənsə…

– Bilirsinizmi, bir var sözü elə adam deyə ki, sən də deyəsən, əşi, desin də, ona reaksiya vermək düzgün deyil, onun özü nədir, statusu nədir? Bir də var, İqbal Ağazadə. İqbal bəy Azərbaycan siyasi arenasında kifayət qədər sanballı adamdır. Həm də həmin dönəmdə Müsavat Partiyasının əsas müttəfiq partiyalarından biri olaraq təbliğat kampaniyasının da aparıcı simalarından biri olub. Yəni bunun həm mənəvi, həm də belə deyək, informativ haqqı çatır ki, nəsə desin. Yəni buna mütləq cavab verilməlidir. Çünki artıq sən deyə bilməzsən ki, əşi, o, bu proseslərdə yox idi və yaxud da kənarda fəaliyyət göstərirdi. Siyasi və mənəvi olaraq haqqı çatır, çünki bu adam həmin proseslərdə yaxından iştirak edib, həm də o hadisələrə görə həbs də olunub. Ona görə də özləri bilərlər. Cavab verərlər, verərlər, verməzlər də öz üzvləri arasında cavab verərlər. Məncə, bu, doğru siyasət deyil. Ən yaxşı taktika aydın suala açıq-aydın cavab verməkdir.

– Bəli, bü cür ittihamlara cavab verilməlidir.

– Təbii ki…

– Namiq Salam soruşur: “Bilmək olarmı Müsavat partiyasından kim tərəfindən çıxarılmısınız?”

– Belə deyək, mən və mənə dəstək verənlər… Bilirsinizmi, Müsavat Partiyasında birlik var idi. Parçalanma daha çox başqanlıq məsələsindən sonra çıxdı. Başqanlıq məsələsində də parçalanma bizim tərəfimizdən olmadı, daha çox hazırkı başqan Arif Hacılı tərəfindən oldu. Elə bil, kim başqa namizədə dəstək verirdisə, partiya daxilində yad elan olunurdu. Qruplar elan olundu. Mənə də kim dəstək vermişdisə, biz də ayrı qrup elan olunduq. Qeyri-təbii olaraq… Nə mən, nə də mənim qrupumdan heç kim partiya tərəfindən çıxarılmayıb. Biz hətta qurultaydan sonra da iki il müddətində orada qalmışıq. Seçkili orqanlarda…

– Belə bir sual var idi ki, niyə o vaxt Arif Hacılıya qarşı mübarizə aparmadınız?

– Ümumi olaraq deyim. Biz seçkilərdən sonra üçüncü səsi aldıq. İkinci də Qubad İbadoğlu oldu. Belə deyək, daha böyük narazı elektorat Qubad İbadoğlunun ətrafında yığışdı. Biz gənc olduğumuz, “hələ sənin perspektivin qarşıdadır”, “sən növbəti dəfə başqan olarsan”  kimi səbəblərlə…

Qubad İbadoğlu bizi tək qoydu

– Seçkilərdə neçə səs almışdınız?

– Mən 20 səs aldım. Amma Arif Hacılı 220, Qubad İbadoğlu səhv xatırlamıramsa 200 səs almışdı. Biz az səs almışdıq, amma partiyadaxili nüfuzumuz kifayət qədər var idi. İstər mənim, istərsə də məni dəstəkləyənlərin. Biz qalıb fəaliyyət göstərməyin və daxildə mübarizə aparmağın tərəfdarı idik. Hətta fraksiya ideyasını vermişdik ki, daxildə narazı bir fraksiya kimi, daxili müxalifət kimi ümumi mübarizəyə ziyan olmadan partiyadaxili rəqabət aparaq. Təəssüf ki, fraksiya müzakirələrinin son mərhələsində Qubad İbadoğlu və ətrafı bu prosesi dayandırdılar və kənarda bir hərəkat yaratmaq düşüncəsində olduqlarını bəyan elədilər. Bununla da onların böyük əksəriyyəti partiyadan getdi və biz – mən və ətrafım tək qaldıq. Biz də iki ilə yaxın bir müddətdə daxildə nəsə eləməyə, nəyisə dəyişməyə çalışdıq. Ən azı, bu yanaşma tərzini – ki, “kim mənə səs verib, partiyada qala bilər, kim səs vürməyibsə, əleyhimə olubsa, o mənə düşməndir” – dəyişək. Baxın, mən ən az üç dəfə Müsavat Partiyası Məclisinə namizədliyimi vermişəm. Əhəd Məmmədli, Rüfət Hacıbəyli, Kərim bəy namizədliyini verib. Bu insanların hamısı vicdan məhbusu olub. Partiyada müşavir olublar, Məclis üzvü olublar, partiyanın aparıcı simaları olublar. Onların heç biri Məclisə seçilmədi. Hətta baxın, bir rayon təşkilatında vicdan məhbusu Elşən Həsənov – indi Ağ Partiyada müavindir – Müsavatın Sabunçu rayon təşkilatının sədri olmaq istədi, sırf mənə səs verib deyə, o olmasın deyə orta məktəb attestatı olmayan bir adamı sədr seçdirdilər. O da bir il sonra istefaya getdi. Yəni gördük ki, bu yanaşma artıq iki ildir ki, davam edir, fəaliyyətimiz yalnız daxildə çəkişmədən ibarətdir… Baxın, mətbuat orqanlarına zəng vurub deyirdilər ki, “Turaldan niyə müsahibə alırsınız?” “Elə status var bəyəm, Müsavat başqanlığına keçmiş namizəd?”, “Belə bir status yoxdur, niyə ondan müsahibə alırsınız?””

– Partiyanın rəsmi adamları edirdi bunu?

– Təbii ki… mənim jurnalistlərlə ünsiyyətim zamanı deyirdilər ki, “bəy, bizə basqı eləyirlər ki, niyə Tural Abbaslıdan müsahibə alırsınız, adi insandır o.” Və yaxud, partiya daxilində kim bizimlə oturub-durub, söhbət eləyirdi, həmin an o adamı çağırıb soruşurdular ki, “xeyir ola?” Mən də gördüm ki, burada artıq vaxt sərf eləyirik, zaman itiririk və artıq fəaliyyətimiz də mübarizə deyil, artıq intriqa səviyyəsindədir, ona görə də baxdıq auditoriyaya, gördük ki, yox, elə bunlar bu düşüncədədirlər, dedik ki, qardaşlar, gəlin biz sakitcə çəkilək, özümüz öz xəttimizi tutaq və mübarizəmizi aparaq. 16 ilimizi həsr elədiyimiz partiyamıza da uğurlar arzulayaq. Elə də elədik. Çox haylı-küylü yox, ərizəmizi yazdıq, partiyadan da sakitcə çıxdıq. Bu günə qədər də – bilmirəm hiss olunur, ya yox, ya mənə elə gəlir – partiya əleyhinə xüsusi bir təbliğat aparmırıq. 18 yaşından – 16-17 il,  34-35 yaşıma qədər həyatım orada keçib. Mən Müsavat partiyasına 18 yaşım tamam olan günü üzv olmuşam – 2000-ci il sentyabrın 13-dən. Qanun icazə verdiyi gün. Ona görə bu gün də məni ağrıdır o partiya haqda mətbuatda, ictimaiyyətdə neqativ hallar olanda. Nə edək? Məsullar düşünsün.

İnsanlara olan ümidlərimiz qırıldı…

– Yəni deyirsiniz ki, 18 yaşım tamam olan günü partiyanın üzvü olmuşam. Dövrünüzün ən gənc, ən fəal, ən yaxşı bir dönəmi, yetkinlik dövrü ona düşüb. Peşmançılıq hissi varmı ki, gərək belə olmayaydı?

– Xeyr, peşman deyiləm. Niyə peşman deyiləm? Çünki biz müsavatçılıq ideyasına görə ora getmişdik, mübarizəmizi də aparırdıq. Bizim də o mübarizəyə qatqılarımız oldu. Müsavatçılıq məktəbinin də bizə qatqıları oldu. Bizim Tural, Əhəd, Cavid olmağımızda o məktəbin də rolu, təsiri var. Qətiyyən peşman deyiləm. Hə, insanlara olan ümidlərimiz qırıldı, o başqa. Ona görə ümumən “peşmanam” deyə bilmərəm. Bəzi insanlara bəslədiyimiz həddindən artıq etimada görə peşman olaram ki, bəli, bəzilərinə dəyərindən artıq qiymət vermişəm.

– Məsələn, İsa Qəmbər?

– (Gülür…) Yəni, detallara enməyək.

– Niyə detallar? Qoymursunuz Pənah Hüseyni danışmağa. Söhbət burada fərddən getmir. Çünki mənim yadımdadır ki, o zamanlar 2003-də, ondan da əvvəl Azərbaycan siyasi mühitində sizin də olduğunuz dönəmdə İsa Qəmbərə münasibət tamam başqa idi. Amma mən o münasibəti istər son hadisələrdə, istər Qarabağ Komitəsi məsələsində görmədim. Yəni o baxımdan soruşuram.

– Yəqin insanlar dəyişir. Onlar da dəyişəndə onlara münasibətlər də dəyişir. İnsanların özləri izləməlidirlər ki, onlara olan münasibət niyə müsbətə, ya da mənfiyə dəyişib? Mən nə deyə bilərəm? Məsələn, mən İsa bəy başda olmaqla kiməsə irad tuta bilmərəm. Deyə bilər ki, “ay qardaş, mən səndən nəsə xahiş eləmişdim? Yalvarmışdım? Yaxud da öhdəlik qoymuşdum ki, mənə bu qədər etimad elə?” Hər halda bu da bir məktəbdir, öyrənirik.

– Rizvan Şıxızadə tənqidi sual verir: “Yəni o da inanır ki, partiya rəhbəridir? Təsəvvür elə ki, Kommmunist Partiyasından sonra Ağ Partiyanın üzvü olursan…”

– Səhv eləmirəmsə, Kommunist Partiyasının 600 minə yaxın üzvü var idi. Bu gün də YAP-ın üzvlərinin sayı 700 minə çatır. Bilirsinizmi, partiya deyəndə nə nəzərdə tutulur? Bu anlayışı nəzərə almaq lazımdır. Əgər partiya deyəndə insanın kütləviliyi, partiyanın fanatları nəzərdə tutulursa, Azərbaycanda bir siyasi lider göstərsinlər ki, Röyadan daha çox fanatı var. Yaxud da Aygün Kazımovadan daha çox adam yığa bilər meydana. Bu siyasətçinin statusu Faiq Ağayevin “tvit”indən daha çox like yığır.  Bunlar göstərici deyil. Bilirsinizmi, M.Ə.Rəsulzadə neçə nəfərlə müstəqillik əldə elədi? Həmin dönəmdə Rəsulzadənin partiyasında neçə nəfər var idi?

– Çox deyildi, cəmi 26 deputatımız var idi.

– Əsas ideologiyaların mübarizəsidir, fərdlərin yox, yəni nəfərlərin saylarının yox. Kommunist Partiyası Çar Rusiyasını yıxıb hakimiyyətə neçə nəfərlə gəldilər? Həmin dövrdə Kommunist Partiyasının say tərkibi nə qədər idi? Hətta son dönəmlərə baxaq. Paşinyan neçə nəfərlə hakimiyyəti ələ aldı? Paşinyanın partiyasının üzlərinin sayına baxın və hakimiyyətdə olan respublikaçıların sayına baxın. Yəni əgər biz sayı kompleks eləyiriksə, bəy bu faktlara da baxsın. Bizim elə bir kompleksimiz yoxdur. Biz bilirik ki, partiyamızın bir çox tərəfdarları var ki, onlar gəlib bizə səs verəcək. Şərt deyil ki, onlar bu gün gəlib, mənimlə mitinqə çıxsın və yaxud da 20 Yanvarda kolon düzəldək, göstəriş verək. Ədalətli seçki olan günü hamı biləcək ki, kimin gücü nə qədərdir. İndi hamı güclüdür, hamı qalibdir, hamı seçkidə uda bilər.

Mənə elə gəlirmi ki, mən partiya sədriyəm – elə gəlir

– Əslində, ədalətli seçkilər olmayana qədər bu, ehtimal olaraq da qalacaq.

– Təbii ki… Mən də iddia edə bilərəm ki, hamıdan çox səs almışam. İnşallah, ədalətli seçki olanda hamı biləcək kimin gücü nə qədərdir. Mənə elə gəlirmi ki, mən partiya sədriyəm? Mənə elə gəlir. Amma bəy bunu qəbul eləmirsə, bu da onun azad seçim hüququdur.

– Səxavət Məmmədov münasibət bildirib: “Siyasətə gəlməmiş özlərini bitirdilər”.

– (Gülür…) Vallah, “gəlməmiş bitirdilər” deyəndə… Bəziləri hərdən deyirlər ki, “mən 30 ildir səhnədəyəm”, onlar kimi olmasın, amma mən 2000-ci ildən partiyadayam, 2001-ci ildən partiyanın Gənclər Təşkilatının sədr müavini olmuşam. 2006-2007-ci illərdən Gənclər Təşkilatının sədri olmuşam. 2005-ci ildən Müsavat Partiyası Səbail rayon təşkilatında müxtəlif postlarda müavin, Məclis, Divan üzvü olmuşam. “Vicdan məhbusu” olmuşam və yaxud da həbs cəzaları almışam. Kütləvi aksiyalar, razılaşdırılmış, razılaşdırılmamış piketlər təşkil eləmişəm. Seçki kampaniyalarında iştirak eləmişəm, bəzilərinin hətta təşkilatçısı da olmuşam, müşahidələr etmişəm. Yəni bunları əgər bəy siyasətə gəlməmək kimi qiymətləndirirsə, o zaman mənə maraqlıdır ki, o, hansı kriteriyalarla işləyir? “Özünü bitirmək” ifadəsini də açmaq lazımdır. Mən düşünürəm ki, əksinə, son dönəmlər elə siyasətə gələnlər bizik. 1989-cu ildən indiyədək mən və ətrafımdan başqa bir nəfər göstərsinlər ki, həmin dönəmdə olmayan yeni siyasi simadır, daha gəncdir və siyasətə gəlib. Kim gəlib bəy? Var elə bir adam? Yəni mən gəlməmişəmsə, demək, Azərbaycan siyasəti ümumiyyətlə qısırdır ki, heç kim yeni siyasətçi kimi yetişməyib. Çünki bu gün kimə baxsanız, hətta ən gəncinə baxsanız belə  – böyük əksəriyyət İlqar Məmmədovun adını çəkir… Deyirlər ki, İlqar Məmmədov yeni simadır. Çox uzağa getməyin, “Azadlıq” qəzetinin və yaxud da həmin dövrdə çap olunan qəzetlərin 2000-ci ildə dərc edilən saylarını qaldırın,  İlqar Məmmədov Etibar Məmmədovun müavini kimi müsahibələr verir.

– AMİP-in sədr müavini olub, əslində Etibar Məmmədovun şinelindən çıxan adamdır.

– Bəli. Yəni gənc odursa… indi haqqımızda deyəndə ki, “gəlməmiş bitirdiniz”, əksinə düşünürəm ki, biz son dönəmlərin əsas gələn yeni, bəlkə də Azərbaycanın siyasi arenasında ölmədiyini sübut edən siyasi komandayıq. İndi bəy o cür qiymətləndirirsə, o zaman onun kriteriyalarını müəyyənləşdirmək lazımdır. Mən düşünürəm, burada bir az subyektivlik var, bir az təəssübkeşlik var. Məsələn, mən bilmirəm, o bəyləri də araşdırmamışam, yəqin ki, onların böyük əksəriyyəti bizə opponent olan partiyaların üzvləridir.

– Sizə opponent olan hansı partiyalardır?

– Daha çox Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının üzvləri ola bilər. Yəni bilirsiniz, onlarda yalnız belə qısqanclıqlar olur. Yeni, fərqli.

– Niyə? Əli Kərimlinin özü də gənc deyilmi? Yəni gənc saymaq olar da…

– Əgər 60 yaşına yaxınlaşır, o gəncdirsə, o zaman mən də ultra gəncəm.

– Əli Kərimli 60-a yaxınlaşır?

– Hər halda 50-ni keçib də…

– Hə, 50-ni mən də keçirəm…

– Siz də artıq 60-a yaxınlaşırsınız… (Gülüşmə…)

Lider kimi üzərinizə düşənləri niyə eləməmisiniz?

– Yox, mən missiya olaraq deyirəm – Əli Kərimli vuruşur, avanqarddır. Əslində, sizin də son zamanlar Əli Kərimlinin üzərinə yüklənmələriniz müşahidə olunur.

– Bilirsinizmi, yüklənmə deməyək, belə deyək; baxın, əgər mən liderliyə iddialıyamsa, mən o liderliyin gətirdiyi dividentlərlə yanaşı, o liderliyin gətirdiyi məsuliyyətin də cavabdehiyəm. Mən sual verə bilərəm, verirəm də – qardaş, mən partiyalara sıravi kimi gəlmişəm, fərqi yoxdur – İsa bəy olsun, Əli bəy olsun,  Etibar Məmmədov olsun – kim olur olsun, 18 yaşımda siyasətə gəlmişəm? Bəli. Sıravi fanatlıq eləmişəm? Eləmişəm. Afişa yapışdırmışam, plakat yapışdırmışam, müşahidəçilik eləmişəm? Döyülmüşəm, söyülmüşəm, tutulmuşam? Yəni mənim sıravi kimi üzərimə nə düşübsə, eləmişəm. Bəs siz, lider kimi üzərinizə düşənləri niyə eləməmisiniz?

– Nə eləməliydilər ki?

– Əgər müxalifət partiyası hələ də hakimiyyətə gəlməyibsə, deməli, nəticə yoxdur.

– Nə olmalı idi, Tural bəy? Adətən ənənəvi müxalifətin nümayəndələri – mən bunu tez-tez İsa Qəmbərdən eşitmişəm, deyib ki, “kimdir onların yolunu bağlayan, gəlsinlər!” Belə bir fikir var.

– Bəli, bəli…

– Baxın, bu “gəlmək” nədir? Bir də tez-tez qeyd etdiniz ki, bunlar hakimiyyətə gəlmədilər. Nə etməli idilər? Getməlidirlərmi? İstefa verməlidirlərmi?

– Bilirsinizmi, bəy, bütün bunlar aydındır. Mən zamanında bu məsələləri mətbuatdan çox daxildə müzakirə eləmişəm.

I hissənin sonu

Xural.com

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

“Azadlıq salnaməsi”ndə Şəhriyar Məcidzadə danışır: “Ayaz Mütəllibova suallarım var”

Xural Yazıldığı tarix 11 Fevral 2019

Tərtər rayonunun sabiq icra hakimiyyətinin başçısı, Tərtər özünümüdafiə batalyonunun komandiri Sərdar Həmidovun haqqında son günlər bəzi açıqlamalar verilib. Bu açıqlamalar sabiq Daxili İşlər naziri İsgəndər Həmidovun “Azadlıq salnaməsi”nə verdiyi müsahibədən sonra başlanan qalmaqallı müsahibələrdə deyilib. İsgəndər Həmidovun nazir olduğu zamanlara aid verdiyi müsahibədən sonra “El hərəkatı” partiyasının sədri Əflan İbrahimov bizimlə əlaqə saxladı və İsgəndər Həmidova cavab vermək istədiyini dedi. Biz onun haqqını tanıyaraq Əflan İbrahimovla müsahibə götürdük və Əflan İbrahimov müsahibəsində bəzi qalmaqallı olaylardan danışdı. Əflan İbrahimov 1994-cü ildə Sərdar Həmidovun Moskvaya, Ayaz Mütəllibovun yanına göndərildiyini, onun Ayaz Mütəllibovdan bəzi xahişlər etdiyini dedi. Guya Sərdar bəy Ayaz Mütəllibovdan Tərtərin bir neçə kəndinin alınmasını xahiş edib. Bu skandal məlumatdan sonra zatən uzun zamandır planlaşdırdığımız Şəhriyar Məcidzadədən müsahibə götürmək arzumuz reallaşdı. Fürsət varkən digər suallara da aydınlıq gətirdik.

Şəhriyar Məcidzadə Azərbaycan ictimai-siyasi fikrinin önəmli cavanlarından biridir. Uzun müddət gənclər arasında təşkilatlanma ilə məşğul olub. Milli Fikir Mərkəzinin sədri kimi bir çox önəmli layihələrin müəllifi olub. Hakimiyyət bunu belə xor görüb və Milli Fikir Mərkəzini təqib edərək onun bağlanmasına yol açıb. Bizim söhbətimiz əslində, bu və digər suallar ətrafında olmalı idi. Amma İsgəndər Həmidovun və ona cavab verən Əflan İbrahimovun müsahibələrindən sonra Şəhriyar Məcidzadə ilə bizim də gündəmimiz dəyişdi.

“Azadlıq salnaməsi”nin 32-ci qonağı Tərtər qəhrəmanı Sərdar Həmidovun oğlu Şəhriyar Məcidzadədir. Buyurun, dinləyin…

Əvəz Zeynallı,

“Azadlıq salnaməsi”

Xural.com 

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

Əflan İbrahimov “Azadlıq salnaməsi”ndə İsgəndər Həmidova cavab verdi-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 5 Fevral 2019

Ölkənin siyasi gündəmi isinməyə başlayır…

Ötən həftə sabiq Daxili İşlər naziri İsgəndər Həmidovla “Azadlıq salnaməsi”ndə geniş müsahibə götürmüşdük. Müsahibədə İsgəndər Həmidovla Daxili İşlər naziri olduğu dövrü müzakirə etmiş, Elçibəy hökuməti dövründə görülən işlərdən danışmışdıq. İsgəndər Həmidovla bu müsahibəmiz təxminən ay yarım bundan əvvəl götürülsə də, İsgəndər bəyin liderliyi ilə yaradılan Azərbaycan Xalq Hərəkatının təsis olunması məsələsinə görə, müsahibənin yayımı yanvarın 26-dan – AXH-nin təsis olunmasının bitməsindən sonraya təxirə salınmışdı. Bu qədər ertələnməsinə baxmayaraq, müsahibə mətbu və siyasi gündəmdə rezonans yaratdı və müxtəlif ictimai-siyasi xadimlər müxtəlif səpkili cavablar verməyə başladılar. Onlardan biri də “El Hərəkatı” Partiyasının sədri Əflan İbrahimovdur.

Sabiq Daxili İşlər naziri İsgəndər Həmidov müsahibəsində bir dəfə də olsun Əflan İbrahimovun adını çəkməyib, onu nədəsə ittiham etməyib. Biz bunu Əflan İbrahimova da dedik, amma Əflan müəllim İsgəndər Həmidovun həmin hadisələrdəki rolu haqqında dediklərinin onu da bağladığını, o hadisələrdə birbaşa özünün də iştirak etdiyini, deyilənlərin ona da aid olduğunu qeyd edərək, mütləq cavablandırmalı məsələlər olduğunu dilə gətirdi. Haidsələrdə iştirak etdiyini iddia edən Əflan İbrahimovu bu səbəblə “Azadlıq salnaməsi”nə dəvət etdik və ondan İsgəndər Həmidovun dediklərinə münasibətini öyrənməyə çalışdıq.

Əflan İbrahimovun müsahibəsi boyu maraqlı məqamlar meydana çıxdı. O, təkcə İsgəndər Həmidovun müsahibəsinə münasibət bildirmədi, həm də zamanında şahidi və iştirakçısı olduğu hadisələr haqqında danışdı. Fürsəti əldən vermədik və Əflan müəllimə mövzu ilə bağlı bir çox suallar verdik. Onun müsahibəsi boyu maraqlı məqamlar meydana çıxdı.

Əflan İbrahimov Ayaz Mütəllibovun ölkəni tərk etdiyi günlə bağlı maraqlı açıqlamalar verdi. Onun Heydər Əliyevlə görüşü və ondan sonrakı taleyi haqda dedikləri də maraqlı idi. Əflan müəllim iddia edir ki, 1994-cü ildə İsgəndər Həmidovun qardaşı Sərdar Həmidovla Moskvaya gedib və orada Ayaz Mütəllibovla görüşüb. O görüş və görüşün iddia olunan detalları da Azərbaycan siyasətində çox danışılacaq məsələlərdən biri ola bilər. Onu da qeyd edək ki, Əflan İbrahimovun müsahibəsində maraqlı məqamlar təkcə bunlar deyil. Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyevanın ətrafında toparlanan yeni qüvvələrin içində də münasibətlər rəvan deyil. Əflan müəllimin Hacı Əbdül haqqında danışdıqları gələcək qarşıdurmadan xəbər verir ki, bu da yeni hadisələrin meydana çıxması deməkdir.

İndi isə söz “El Hərəkatı” Partiyasının sədri Əflan İbrahimovundur. “Azadlıq salnaməsi”ndə Əflan İbrahimov təkcə İsgəndər Həmidova cavab vermir, başqa və yeni problemləri də gündəmə gətirir…

Əvəz Zeynallı,

“Azadlıq salnaməsi”

Xural.com

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

İsgəndər Həmidov “Azadlıq salnaməsi”ndə: “Eldar Həsənov 50.000 manat gətirdi ki, ölkədən get!”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 29 Yanvar 2019

Kaş Zərdüşt Əlizadəni döyməyəydim, öldürəydim

Keçmiş Daxili İşlər naziri Rəsul Quliyevdən, Eldar Həsənovdan, Eldar Mahmudovdan, Mədət Quliyevdən, Ramil Usubovdan danışdı…

Elçibəy dövrünün Daxili İşlər naziri İsgəndər Həmidovla “Azadlıq salnaməsi”ndə bu müsahibə ötən ilin dekabr ayında götürülüb. İsgəndər Həmidovla nazir işlədiyi dövr haqqında danışmışıq. O dövrün ən ziddiyyətli məmurlarından biri kimi Elçibəy dövründə baş verənlər, polis orqanlarının fəaliyyəti, aparılan islahatlar və digər məsələlər haqqında bir də bu günün pəncərəsindən o illərə baxmışıq. Maraqlı, maraqlı olduğu qədər də ibrətamiz məqamlar ortaya çıxıb. İsgəndər Həmidov işə götürdüyü və indi general rütbəsi daşıyan adamlardan tutmuş, keçmiş və indiki nazirlərə qədər çox şeydən danışıb. Zamanın artıq hamı tərəfindən bilinən “jurnalistdöymə” hadisələrinə də aydınlıq gətirib və bu aydınlıq bir çox tərəfləri ilə yenidən gündəmə damğasını vuracaq mahiyyətdədir. Sabiq nazir Eldar Həsənovdan, Rəsul Quliyevdən, Eldar Mahmudovdan, Mədət Quliyevdən maraqlı hadisələr danışır və onları bəzən şərh edir. Bu da tarixlə maraqlanan Oxucular üçün ilk əldən informasiya mənbəyidir.

Bütün hallarda zamanın vəzifəli adamları danışdıqca, tarixin qatlarının açıldığı hiss olunur. İş başında çox qısa müddətdə qalsalar da, dövr o qədər zəngin hadisələrlə dolu olub ki, bəzi detalların aydınlaşdırılması illər alır. Zənnimizcə, bu müsahibə də o aydınlaşmaya xidmət edən müsahibələrdən biridir.

Müsahibənin bu qədər gecikməsinin obyektiv səbəbi var. Dekabrın əvvəllərində götürdüyümüz müsahibənin hazırlanması İsgəndər Həmidovun təşkilatçılığı ilə başlanan Azərbaycan Xalq Hərəkatının təşkilatlanması dövrünə təsadüf etdi. Ona görə də prosesə təsir etməsin deyə, İsgəndər bəyin özünün də təklifi ilə müsahibənin dərcini bu günlərə qədər gözlədik. Ümid edirik ki, digər müsahibələrimiz kimi, bu müsahibə də Oxucularımız və tamaşaçılarımız tərəfindən qiymətini alacaq – istər müsbət, istərsə də mənfi mənada. Əlahəzrət hakim tamaşaçıdır və qiyməti onun təqdiri verir.

Beləliklə, “Azadlıq salnaməsi”nin 30-cu qonağı Əbülfəz Elçibəy dönəminin Daxili İşlər naziri, general İsgəndər Həmidovdur. Buyurun, dinləyin. Onunla çox maraqlı məqamlardan danışmışıq…

Əvəz Zeynallı

“Azadlıq salnaməsi”

İsgəndər Həmidov “Azadlıq salnaməsi”ndə deyir ki:

– Korrupsiya cinayəti ancaq hakimiyyətə bağlı cinayətdir, onu vətəndaş edə bilməz.

– 1990-cı ildən korrupsiya ilə mübarizə aparıram

– 1990-cı ilin yanvarına qədər Əbülfəz Elçibəyin tapşırığı ilə kölgədə qalmalı oldum.

– Ruslar öz səfirliklərini vurmaq istəyirdilər – hərəkatı gözdən salmaq üçün

– Yaqub Məmmədovun fərmanı ilə Daxili İşlər naziri oldum – Əbülfəz bəy əlini masaya vurdu ki, sən Daxili İşlər naziri olmalısan

– Elçibəy hökumətinin ilk naziri mən oldum

– İxtiyar Şirini respublika prokuroru qoyanda, Dadaş Rzayevi Müdafiə naziri qoyanda nəinki etiraz eləmişəm, hətta yazılı Əbülfəz bəyə müraciət eləmişəm – onların əleyhinə

– Hacı Əbdül süpürgə götürüb Meydanı süpürürdü

– AXC-dən hakimiyyətdə iki nəfər vardı – biri Əbülfəz Elçibəy idi, biri mən

– Yatsam yuxuma girməzdi Daxili İşlər naziri olacağam

– Bakatinə salam vermədim ki, əlin mənim xalqımın qanına batıb

– Məni mühakimə edən hakim dedi ki, sənə iş verəcəm və çox iş verəcəm, amma çalışacam ki, güllə olmasın – mən də güldüm

– Mədət Quliyevi işə mən götürmüşəm

– Eldar Həsənovu Gəncədə işdən mən çıxardım. Onunla yaxın qohum olmuşam. Eldar Həsənov mənim başımın üstündən yuxarı adamlara çıxmışdı. Mən DİN-ə gedənə qədər Əbülfəz Elçibəy mənə zəng elədi. Dedim, o zaman mən çıxıram.

– Novella xanım mənə həbsimdən bir gün əvvəl zəng edib dedi ki, səhər səni həbs edəcəklər, Azərbaycandan çıx. Həmin gecə Eldar Həsənov bax bu evə gəlib dedi ki, səhər səni həbs edəcəklər, Azərbaycandan çıx. Dedim ki, mənim həbs sanksiyamı sənə verdirib səni respublika prokuroru qoyacaqlar. Dedi, yox, mən Əli Ömərovla yaxın dostam. Dedim, mən səni yaxından tanıyıram, sən Əli Ömərovun başını yeyəcəklər.

– Eldar Həsənov mənə 50.000 manat gətirdi ki, ölkədən gedim

– Məni İstanbula konsul təyin etmişdilər

– Mədət Quliyev çox cəsarətli və ürəkli adamdır

– İşə qoyduğum adamlardan 7-si indi generaldır

– Eldar Mahmudovu sal murdar suya iç, amma…

– Hamı bilirdi ki, Eldar Mahmudov 10 ildir MTN-də pul yığır

– Mənə Ayaz Mütəllibovun dövründə Milli Təhlükəsizlik naziri vəzifəsi təklif edib, qəbul etməmişəm

– Əbülfəz Elçibəy mənə həm Milli Təhlükəsizlik Nazirliyini, həm də Müdafiə Nazirliyini təklif etdi, istəmədim

– Rəsul Quliyevə qarşı cinayət işi qaldırdım. Rəsul Quliyevin cinayətlərinə görə verdiyim hər təqdimatda Rəsul Quliyevin vəzifəsini artırdılar.

– Hüquq mühafizə orqanlarının İstintaq İdarələrinin hamısının birləşdirilib prezidentə bağlanmasını təklif etmişdim

– İşlədiyim zamanda 5 böyük əməliyyat oldu

– Ələkrəm Hümmətova həbsxanada hər gün Azərbaycanın himnini oxudurdum

– Hər zaman oğru aləminə hörmət eləmişəm

– “Qızıl Amnistiya” ilə türmələri boşaltdıq

– Mahal İsmayıloğlu mənə dedi ki, Rəsul Quliyevlə Babək Hüseynoğlu məni məcbur etdilər ki, yaz ki, İsgəndər məni döyüb

– Kaş Zərdüşt Əlizadəni döyməyəydim, öldürəydim

– Canlı yayına ona görə müdaxilə etdim ki, Kəlbəcərin harayını çatdırım

– İstefamın səbəbi Kəlbəcər oldu

– Elə söhbətlər var ki, mənimlə məzara gedəcək

– Kaş ki, Pənah Hüseynlə münasibətlərim indiki kimi olaydı – hakimiyyətdən getməzdik

– Bizim hakimiyyətin 1-ci cinayəti müstəqilliyə nail olmaq, 2-ci cinayəti xalqını sevmək, 3-cü cinayəti ərazi bütövlüyümüzü bərpa etməyə çalışmaq, 4-cü cinayəti test imtahanlarını gətirmək, 5-ci cinayəti rus ordusunu çıxarmaq, 6-cı cinayəti – ən böyük cinayətimiz idi – vəzifələrə pulsuz adam qoymaq idi.

– Cinayətkarı da tutanda Əbülfəz Elçibəy “balası var, gör nə edirsiniz, kömək edin” deyirdi

Xural.com

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

“Strateq baxışı”nda şok açıqlama: “Ermənistan silahlı qüvvələrinin komandanı “Ruslar bizi sülhə gəlməyə qoymazlar!” dedi”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 29 Dekabr 2018

“Strateq baxışı”nda şok açıqlamalar oldu, mütləq seyr edin…

Strateq.az saytının layihəsi olan “Strateq baxışı” verilişinin 9-cu bölümü “Ermənistan inqilabı: Qarabağ məsələsinə mümkün təsirləri” mövzusuna həsr olunub. Mövzunu verilişimizin daimi ekspertləri Azərbaycan Xalq Partiyasının sədri, keçmiş Baş nazir Pənah Hüseyn, Azad Demokratlar Partiyasının sədri, keçmiş Milli Təhlükəsizlik nazirinin 1-ci müavini Sülhəddin Əkbər, “Qlobal İnteqrasiya və Dialoq Mərkəzi” İB-nin prezidenti Yasəmən Qaraqoyunlu və qonağımız keçmiş Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin polkovniki, təhlükəsizlik üzrə ekspert İlham İsmayılla müzakirə edirik. Ermənistanda nələr baş verir, Ermənistan-Paşinyan inqilabının səbəbləri nələrdir, necə oldu ki, illərlə hakimiyyətdə olan, Qarabağ “qəhrəmanları”ndan ibarət “qaliblər komandası”nı kiçik bir azlıq devirə bildi, Rusiyanın bu inqilabda barmağı varmı, Ermənistan inqilabının Azərbaycana, Qarabağ probleminin həllinə nə kimi təsirləri ola bilər? Müzakirə boyu bu və ya digər suallara cavab axtarıldı və 1 saat 19 dəqiqəlik veriliş su kimi axıb keçdi. Keçmiş Baş nazir Pənah Hüseynin sensasion açıqlamaları, keçmiş Milli Təhlükəsizlik nazirinin 1-ci müavini Sülhəddin Əkbərin Əbülfəz Elçibəy-Ter Petrosyan görüşünün baş tutmamasının pərdəarxası məqamlarını ilk dəfə söyləmələri mətbuat üçün də yenilik oldu. Yasəmən Qaraqoyunlu və keçmiş Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin polkovniki, təhlükəsizlik üzrə ekspert İlham İsmayıl isə ciddi təhlilləri ilə mövzunun tam açılmasında maraqlı və zəngin məlumatlar verdilər.

Əminik ki, “Strateq baxışı” verilişinin bu buraxılışı da geniş tamaşaçı kütləsinin diqqətini çəkəcək.

Buyurun, “Strateq baxışı” verilişinin 9-cu bölümünü seyr edin. Hər şeyin necə olduğunun ən yaxşı qiymətini Siz verəcəksiniz, əziz tamaşaçılar.

“Strateq baxışı”,

Əvəz Zeynallı

Strateq.az

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

Rahim Qazıyevdən Ayaz Mütəllibova sərt cavablar:  “Çevriliş edəcəkdik!”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 6 Dekabr 2018

“Azadlıq salnaməsi”ndə Rahim Qazıyev Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibovun “Qaynar Qazan”a verdiyi müsahibəsinə cavab verir…

Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibovun “Qaynar Qazan”a verdiyi tarixi müsahibə rezonansa səbəb oldu. Fəaliyyəti boyunca ən uzun müsahibəni “Qaynar Qazan”a verən Ayaz Mütəllibovun səsləndirdiyi bəzi faktlar ölkə ictimaiyyətinin ən müxtəlif təbəqələrində maraqlı reaksiyaya səbəb oldu. Bəzi insanlar cavab vermək üçün müraciət etdilər. Bunların sırasında bir çoxları ilə bərabər, AXC hökumətinin sabiq Baş naziri Pənah Hüseyn və sabiq Müdafiə naziri Rahim Qazıyev də vardı. Biz həm Pənah bəyin, həm də Rahim bəyin cavab haqlarını dərhal təmin etdik. Həm Rahim Qazıyevdən, həm də Pənah Hüseyndən Ayaz Mütəllibovun səsləndirdiyi iddia-ittihamlara cavab aldıq və etiraf etməliyəm ki, həm Pənah Hüseynin, həm də Rahim Qazıyevin cavabları olduqca maraqlı oldu. Güman etmək olar ki, Ayaz Mütəllibov onların dediklərinə geniş cavablar verəcək. Çünki istər Pənah Hüseyn, istərsə də Rahim Qazıyev Ayaz Mütəllibova verdikləri cavablarda çox ciddi və yeni faktlara toxunub, yeni ittihamlar səsləndiriblər. Cavablar dövrün mahiyyətini açmaqda tamaşaçılara kömək edəcək.

Əslində, Ayaz Mütəllibovun müsahibəsindən dərhal sonra olunan müraciətlər daha çox idi. Amma müsahibə tam bitəndən sonra bəzi dostlarımızdan səs çıxmadı – ola bilər, Mütəllibovun müsahibəsinin davamı onların ilkin qənaətlərini dəyişmişdi. Rahim Qazıyev və Pənah Hüseyn isə dediklərinin üzərində dayanıb cavab verdilər. Burada bir haşiyəyə çıxmamaq olmur. Belə ki, Rahim Qazıyev, elə Pənah Hüseyn də Ayaz Mütəllibovla bir dəyirmi masa ətrafında söhbətləşməyin daha doğru olacağını düşündülər. Xüsusilə, Rahim Qazıyev israrla debat təklif etdi və təklifinin Ayaz Mütəllibova şəxsən çatdırılmasını xahiş etdi. Biz də öz növbəmizdə hörmətli Ayaz Mütəllibova Rahim Qazıyevin debat təklifini çatdırdıq. Amma təəəsüf ki, bu təklif alınmadı. Ona görə də həm Pənah Hüseyndən, həm də Rahim Qazıyevdən ayrı ayrılıqda müsahibə götürməli olduq.

Rahim Qazıyevin saat yarımlıq müsahibəsində çoxlu məqamlar var. Təbii ki, burada da qısa zamanda almaq istədiyimiz cavablar uzandı və hələ toxunmadığımız mövzular qaldı. Güman edirik ki, bu, Ayaz müəllimlə ehtimal olunan debatlara giriş üçün yetərlidir. Yəqin yaxın zamanlarda o dövrün sirrləri ilə bağlı daha ciddi və sensasion debatlar təşkil edə biləcəyik.

Hələliksə, Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibovun “Qaynar Qazan”a verdiyi müsahibədəki iddia və ittihamlarına keçmiş Müdafiə naziri Rahim Qazıyev cavab verir.

Əvəz Zeynallı,

“Azadlıq salnaməsi”

Xural.com

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

“Azadlıq salnaməsi”ndə Pənah Hüseyndən Ayaz Mütəllibova cavab-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 26 Noyabr 2018

“Azadlıq salnaməsi”ndə tarixi sirr açıldı: “Elçibəyin tapşırığı ilə Ayaz Mütəllibovun yanına adam göndərdik…”

Pənah Hüseyn “Qaynar Qazan”a görə Ayaz Mütəllibova cavab verdi-VİDEO

Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibovun “Qaynar Qazan”a verdiyi tarixi müsahibə rezonansa səbəb oldu. Fəaliyyəti boyunca ən uzun müsahibəni “Qaynar Qazan”a verən Ayaz Mütəllibovun səsləndirdiyi bəzi faktlar ölkə ictimaiyyətinin ən müxtəlif təbəqələrində maraqlı reaksiyaya səbəb oldu. Bəzi insanlar cavab vermək üçün müraciət etdilər. Bunların sırasında bir çoxları ilə bərabər, AXC hökumətinin sabiq Baş naziri Pənah Hüseyn və sabiq Müdafiə naziri Rahim Qazıyev də vardı. Biz həm Pənah bəyin, həm də Rahim bəyin cavab haqlarını dərhal təmin etdik. Həm Rahim Qazıyevdən, həm də Pənah Hüseyndən Ayaz Mütəllibovun səsləndirdiyi iddia-ittihamlara cavab aldıq və etiraf etməliyəm ki, həm Pənah Hüseynin, həm də Rahim Qazıyevin cavabları olduqca maraqlı oldu. Güman etmək olar ki, Ayaz Mütəllibov onların dediklərinə geniş cavablar verəcək. Çünki istər Pənah Hüseyn, istərsə də Rahim Qazıyev Ayaz Mütəllibova verdikləri cavablarda çox ciddi və yeni faktlara toxunub, yeni ittihamlar səsləndiriblər. Cavablar dövrün mahiyyətini açmaqda tamaşaçılara kömək edəcək.
Əslində, Ayaz Mütəllibovun müsahibəsindən dərhal sonra olunan müraciətlər daha çox idi. Amma müsahibə tam bitəndən sonra bəzi dostlarımızdan səs çıxmadı – ola bilər, Mütəllibovun müsahibəsinin davamı onların ilkin qənaətlərini dəyişmişdi. Rahim Qazıyev və Pənah Hüseyn isə dediklərinin üzərində dayanıb cavab verdilər. Burada bir haşiyəyə çıxmamaq olmur. Belə ki, Rahim Qazıyev, elə Pənah Hüseyn də Ayaz Mütəllibovla bir dəyirmi masa ətrafında söhbətləşməyin daha doğru olacağını düşündülər. Xüsusilə, Rahim Qazıyev israrla debat təklif etdi və təklifinin Ayaz Mütəllibova şəxsən çatdırılmasını xahiş etdi. Biz də öz növbəmizdə hörmətli Ayaz Mütəllibova Rahim Qazıyevin debat təklifini çatdırdıq. Amma təəəsüf ki, bu təklif alınmadı. Ona görə də həm Pənah Hüseyndən, həm də Rahim Qazıyevdən ayrı ayrılıqda müsahibə götürməli olduq.

Pənah Hüseyn saat yarımlıq müddətdə Ayaz Mütəllibovun müsahibəsinə aydınlıq gətirir və onun dediklərinə cavab verir. Təbii ki, yenə bütün sualları əhatə edə bilmədik, amma güman edirik ki, bu, Ayaz müəllimlə ehtimal olunan debatlara giriş üçün yetərlidir. Yəqin yaxın zamanlarda o dövrün sirrləri ilə bağlı daha ciddi və sensasion debatlar təşkil edə biləcəyik.
Hələliksə, Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibovun “Qaynar Qazan”a verdiyi müsahibədəki iddia və ittihamlarına keçmiş Baş nazir Pənah Hüseyn cavab verir.

Əvəz Zeynallı,
“Azadlıq salnaməsi”

Xural.com

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

“Strateq baxışı”nda müzakirə: “İran vurularsa Azərbaycan nə etməlidir?”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 22 Noyabr 2018

“Strateq baxışı”nda İran müzakirəsi…

Strateq.az saytının layihəsi olan “Strateq baxışı” verilişinin 8-ci bölümü “İran düyünü və İrana tətbiq olunan sanksiyaların bölgəyə və bölgə dövlətlərinə təsiri” mövzusuna həsr olunub. Mövzunu verilişimizin daimi ekspertləri Azərbaycan Xalq Partiyasının sədri Pənah Hüseyn, Azad Demokratlar Partiyasının sədri Sülhəddin Əkbər, “Qlobal İnteqrasiya və Dialoq Mərkəzi” İB-nin prezidenti Yasəmən Qaraqoyunlu və qonağımız Türk tarixi tədqiqatçısı Əkbər Nəcəflə müzakirə edirik. Gündən-günə gərginləşən bölgəmiz və konkret olaraq İrandakı vəziyyətin bizə nə təsiri olacaq? Əgər İran vurularsa, bu, Azərbaycana və bölgəyə hansı təsirləri göstərəcək? İranın vurulması və ya vurulmaması hallarında Azərbaycan nə etməlidir? Azərbaycan cəmiyyətinin, dövlətinin və müxalifətinin üzərinə hansı yük və məsuliyyətlər düşür? Bu suallara cavab tapmaqla yanaşı, İranın daxili problemləri, İranın etnik tərkibi və digər məsələlər haqqında da ekspertlərlə və qonağımızla ciddi müzakirə apardıq.

Ümid edirik ki, “Strateq baxışı” proqramının bu buraxılışı da Oxucularımızın marağına səbəb olacaq və onlar öz düşüncələrini bizə yazacaqlar.

Buyurun, “Strateq baxışı” verilişinin 8-ci bölümünü seyr edin. Hər şeyin necə olduğunun ən yaxşı qiymətini Siz verəcəksiniz, əziz tamaşaçılar.

“Strateq baxışı”,

Əvəz Zeynallı

Xural.com

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

“Qaynar Qazan”da Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibov (III sonuncu hissə): “Onu Azərbaycan seçib…”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 13 Noyabr 2018

Ayaz Mütəllibov: “Əlikram Hümbətov məni Lənkərana dəvət etdi”

Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibovla “Qaynar Qazan”da müsahibə götürmək ilk günlərdən planımızda vardı. Bunun üçün siyahımızda olan digər siyasi xadimlər kimi, onunla da zaman-zaman əlaqə yaratmağa təşəbbüs etmişdik. Onun köməkçisi ilə (indi o, köməkçisi deyil) təxminən, ilyarım danışıqlar apardıq. Nə etdik, nə dediksə, təsiri olmadı, Ayaz Mütəllibovla xəttə çıxa bilmədik. Nəhayət, əlimizi müsahibə istəyindən üzdük.

Ta… bu günlərə qədər. “Tövbə” Cəmiyyətinin sədri Hacı Əbdülün müsahibəsindən sonra Ayaz Mütəllibovun köməkçisi Qulu müəllim zəng etdi və onunla bəzi məsələlər ətrafında söhbətləşdik. Qulu müəllimlə söhbətimiz alındı və bu, Ayaz Mütəllibovla “Qaynar Qazan”da söhbətə qədər irəlilədi və Azərbaycanın birinci prezidenti ilə tarixi bir müsahibə götürdük.

Ayaz Mütəllibov Azərbaycan tarixinin ən ziddiyyətli siyasi liderlərindən biridir. Onun dövrü elə tarixi mərhələlərə düşüb ki, demək olar, çağ dəyişib Azərbaycan. Azərbaycan müstəqilliyinin ən həssas zamanları, eyni zamanda ən böyük faciələri də bu dövrdə yaşanıb. Ən ağrılı zamanlarımız onun dövründə olub. Müstəqilliyimizin, demək olar ki, bütün atributlarını onun dövründə qazanmışıq və indi bizə xəyal kimi görünən maraqlı bir demokratiya dönəmi də məhz onun dövründə yaşanıb.

Ayaz Mütəllibov mətbuata hər zaman məsafəli adam olub. Bu məsafə onu daha da uzaqlaşdırıb ictimai-siyasi həyatdan. O səbəbdəndir, bəlkə, həm də çox az danışıb ilk prezident. Mən onun televiziya kanallarında uzun verilişlərinə heç bir zaman rast gəlməmişəm. Son illərdə bəzi-para verilişlər olub ki, onlar da çox nadirən 1 saatı keçib. Zatən Ayaz Mütəllibovun 1 saatdan çox müsahibəsini seyr etmək mümkün də olmayıb, çünki olmayıb.
Ancaq “Qaynar Qazan” bu nizamı pozdu. Mən biləni, ilk dəfə idi ki, ilk prezident bu qədər kamera qarşısında danışırdı. Həm də təxminən canlı efir kimi. Bilənlər bilir ki, “Qaynar Qazan” elə təxminən canlı kimidir – biz çəkilişdən sonra çox az dəyişikliklər edirik. Amma Ayaz Mütəllibovla danışanda onun istədiyi dəyişiklikləri edəcəyimizə söz vermişdik. O qədər də etmədi. Və çox uzun – 3 saatdan çox ekran qarşısında suallarımı ona yönəldə bildim.

Təbii ki, Mütəllibovun miqyası çox böyükdür. Onun şəxsiyyətinə və yürütdüyü siyasətə kimin necə baxmasından asılı olmayaraq, Ayaz Mütəllibov bu ölkənin ən kritik zamanlarında bu ölkənin birinci adamı olub. Azərbaycanı ən qarışıq zamanlarda idarə edib. Moskvaya çox bağlı adam olub və çox şeyləri, çox sirləri bilir. Onunla danışarkən çox şey bildiyini, amma hələ də çox az şey danışdığını hiss etdim. Kaş ki, bütün bildiklərini Azərbaycanın gələcəyi üçün danışaydı da, biz də yorulmadan onu çəkib millətin ixtiyarına verə biləydik.

Daşıdığı tarixi missiya və önəm digər bütün qonaqlarımız kimi, Ayaz Mütəllibova da həssas və diqqətli yanaşmamızı əmr edirdi. Suallar da həddindən artıq çox idi. Təkcə sosial şəbəkələrdən gələn suallar yox, həm də başqa suallar vardı, özümüzü maraqlandıran suallar vardı. Buna görə də Mütəllibova sualları müxtəlif kateqoriyalarda qruplaşdırdıq. Ümumi suallar, 20 yanvar 1990-cı il hadisələri ilə bağlı suallar, 20 noyabr 1991-ci il hadisələri ilə bağlı suallar, 26 fevral 1992-ci illə və 14 may 1992-ci illə bağlı suallar… Təbii ki, Heydər Əliyevlə, İlham Əliyevlə, Mehriban Əliyeva ilə bağlı suallar, eyni zamanda digər maraqlı suallar da vardı və bütün bunları ardıcıl düzmək və yerində istifadə etmək, həm də prezident olmuş bir tarixi şəxsiyyətlə, etiraf edim ki, asan iş deyildi. Həm də bu, mənim Ayaz Mütəllibovla ilk görüşüm idi və mən onu hər zaman qaraqabaq, qaşqabaqlı və bir az da əsəbi görmüşdüm kanallarda. Düşünürdüm və ehtiyat edirdim ki, elə olsa çox çətin olacaq müsahibənin taleyi.

Biz böyük bir binanın foyesində görüşdük Ayaz Mütəllibovla. Foyenin böyük olması səsin bir az dağılmasına səbəb olub – hiss edəcəksiniz. Ayrıca, bizə səs-küy olmayacağını vəd etsələr də, binanın zəngin sakinləri sanki bir az da səs salmaq istəyircəsinə xüsusi əda ilə səs-küy salmağa çalışırdılar və sağ olsunlar, buna mümkün qədər də nail ola bildilər. Diqqətli tamaşaçılar müsahibə boyu ədalı kabluk səslərini, səs-küylü lift qapılarının cırıltısını və hündürdən danışılan səsləri eşidəcəklər. Görünür, özümüzün keyfiyyətli studiyalarımız olana qədər biz belə məşəqqətlərə dözməliyik. O da olacaqmı, hələ bilinməz…

Ayaz Mütəllibovla qarşılaşan kimi, kefini yaxşı gördüm. Ekrandan məni tanıyırdı və çoxdanın tanışı kimi görüşdük və görüşümüz müsahibə boyunca da xoş ovqatla davam etdi. Pozitiv idi. Mən onu nadir hallarda gülən görmüşdüm, müsahibə boyunca mümkün qədər pozitivliyini və gülərüzlüyünü də göstərməyə çalışdı. Təbii ki, verilən ağır suallara o qədər səmimi olacağını heç düşünmürdüm də. Ayaz Mütəllibov başından olmazın fəlakətlər keçən və qarışıqlıqlar içində ömür sürən bir adamdır. Gözü ilə od görüb. Onun tam səmimi olacağını düşünmək bir az da xəyal ola bilərdi, amma ilk müsahibə kimi, 3 saatdan çox danışmaq və yorulmamaq özü artıq bir göstərici idi. Ayrıca, Ayaz Mütəllibov elə şeylər danışıb ki, Azərbaycanda aylar boyu müzakirə olunacaq, bilirəm.

Beləcə, sözü çox uzatmadan Ayaz Mütəllibova – Azərbaycanın ilk prezidentinə vermək istəyirəm. Hər şeyi tamaşaçı qərarlaşacaq. Harada səmimidir, harada yox, nələri daha deyə bilərdi, nələri yox – seçim onundur. Elə isə o zaman söz “Qaynar Qazan”ın 52-ci qonağınındır – Ayaz Mütəllibovun…

Əvəz Zeynallı
“Qaynar Qazan”

I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

“Qaynar Qazan”da Azərbaycanın birinci prezidenti Ayaz Mütəllibov (I hissə): “Çingiz Mustafayevi arxadan vurub öldürdülər!”-VİDEO

II hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

“Qaynar Qazan”da Azərbaycanın birinci prezidenti Ayaz Mütəllibov (II hissə): “Rahim və Etibarın deputat mandatlarını qoydum seyfə…”-VİDEO

III sonuncu hissə

Mən Şimalda qalmaq istəmirdim

– Şükür Cəlilov soruşur: “Mən bu insanın qapalı olduğunu hiss edərək hələ də Heydər Əliyev rejimindən çəkindiyinə şübhə etmirəm – Sizi deyir – əks təqdirdə onu Bakıya buraxmazdılar. Onun hansı şərtlərdə Bakıya buraxılmasını İlham Əliyev, Putin, bir də özü bilir.”

– Yox, mən şəxsən deyə bilmərəm ki, belə bir qərar qəbul ounmalı idi. Sözün doğrusu, belə söz-söhbətlərdən də çəkinirdim. Ancaq sonra məlum oldu ki, bu, prezidentin iradəsidir. Təkcə onun iradəsidir.

– Sizin Azərbaycana gəliş məsələniz?

– Onun…

– Yəni bu, təkcə İlham Əliyevin iradəsidir. Başqa heç kimin?

– Bəli.

– Burada başqa heç bir faktor yoxdur.

– Xeyr.

– Dilqəm Əhmədli soruşur ki, “1992-ci ilin yanvarında – bayaq dediyiniz – Ayaz müəllim bir heyətlə Türkiyədə – Ankarada Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin də məzarını ziyarət etmişdi…”

– Bəli.

– “…Həmin görüntüləri youtube.com kanalına yükləmişəm. Mənə maraqlıdır ki, vaxtilə Azərbaycanda Kommunist Partiyasının rəhbəri olmuş, sonra isə müstəqil Azərbaycanın faktiki ilk prezidenti olmuş adam kimi M.Ə. Rəsulzadənin məzarı önündə nə hisslər keçirdi?

– Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin adını bir dəfə müsahibələrimdən birində çəkdim. O zaman demişdim ki, mən Moskvada – Vətəndən təcrid edilmiş vəziyyətdə yaşayarkən düşünürdüm ki, sən demə, mənim də payıma qürbətdə yaşamaq düşəcəkdi. Mən də Nəriman Nərimanov, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə kimi öz həyatımı Moskvada qurtalmalıyam? Özümə cavab verməyə başlayırdım, – mən çalışacağam ki, Vətənə qayıdım. Mən Şimalda qalmaq istəmirdim. Torpaqlarıma qayıtmaq istəyirdim.

– Bakını, Azərbaycanı çox istəyibsiniz? Darıxırdınız?

– Bütün Azərbaycanı, nəinki Bakını istəmişəm. Hər bir guşənin öz ləzzəti var. Azərbaycan Azərbaycandır, onun qədrini bilmək lazımdır. Hamımızdan bu asılıdır, hamımızdan. Birinci, hamımız bir-birimizə mehriban olmalıyıq. Bir-birimizi eşitməliyik. İndi uzaqdan-uzağa mən xəbər tuturam. Əsas toqquşan qüvvələrə də imkan olsa xəbərdarlıq edərdim – lazım deyil, qardaşlar. Qardaşıq biz!

– Yol mehribançılıqdan və birləşməkdən keçir, deyirsiniz.

– Hə, əlbəttə.

– “Versus” saytının redaktoru Tahirə Qafarlı yazır: “Verilən hər bir sualın cavabı yəqin ki, olacaq, amma məni bir sual düşündürdü. İlk prezident statusu alan Ayaz Mütəllibov öz fəaliyyəti dövrünü düşünəndə daha çox hansı işindən qürur keçirir və nədən təəssüf hissi yaşayır? “Yenidən prezident olsaydım, bunu edərdim…” və yaxud da etməzdim, deyirmi?”

– Qürur hissi keçirdiyim bir məqamı deyərəm. Azərbaycanın MDB-yə daxil olmasını mən özümə klassik formada siyasi bir amil kimi qəbul edirəm. Высшей степени вертуозности…

Məni nə Nazarbayev, nə də Yeltsin dəvət eləmədi…

– Doğru qərar idi, deyirsiniz?

– Doğru idi. Mən bu qərarı alanda, özümə tapşırıq verəndə ki, düş bu məsələnin üstünə, tək idim. Azərbaycanın özündə bu fikirlə razılaşan yox idi. Yüksək səviyyədə də, ortada da, aşağıda da deyirdilər ki, bizim müstəqilliyimiz meydandadır, biz onu itirə bilmərik. Ona görə də əgər MDB-yə getsək, müstəqilliyimizi itirməli olacağıq. Respublika başçılarının toplantısının «Беловежская пуща» – dan sonra davamını 25 dekabrda Alma-Atada elədilər.

– Bəli.

– Məni həmin toplantıya nə Nazarbayev, nə də Yeltsin dəvət eləmədilər. Məcbur oldum Nazarbayevə zəng edim. Nazarbayevə dedim ki, “Я только что беседовал с начальством и хочу у тебя спросить почему меня не приглашаешь?” (“Mən indicə rəhbərliklə danışdım, səndən də soruşmaq istəyirəm, məni niyə dəvət etmirsən?”) Axı, onda mən də məzuniyyətdə idim. Dedim, yanınıza gəlməliyəm, bir mühüm məsələni müzakirə etməliyik. Dedi ki, “Ты знаешь по этому вопросу надо тебе обратится Борису Николаевичу” (“Sən bu məsələ üzrə Boris Nikolayeviçə müraciət etməlisən”). Barmağımı dişlədim; “Хорошо” (“Yaxşı”). Hazırlaşıb, tez Moskvaya uçdum. Yanımda keçmiş müşavir Sabir Hacıyev var idi. İkimiz gəldik.

– İndiki deputat?

– İndiki deputat. Dedim, “Sabir, sən get bax gör, Baş nazirlərin iclası keçirilir, orada nədən danışırlar və bizim də yerimiz var orada, yoxsa yox?” Sabir getdi, bir-iki saatdan sonra gəldi ki, “Ayaz müəllim, bizim adımız heç bir dəftərdə yoxdur. Siyahını mən gördüm, Ermənistanın adı ilə başlayır.” Dedim, “yaxşı, gəl hazırlaşaq, sabah saat 09.30-da birinci iclasda görüşürük. Yəni Məşvərət-hazırlıq iclasında”. Otağa onun yarısında girdim. Orada da saat 10-da böyük bir iclas təyin olunmuşdu. Məşvərət aparılan otaqda mən ki, içəri girdim, həriflər mənə baxıb təəccübləndilər ki, bu haradan peyda oldu.

Yeltsini utandırdım

– Sizi gözləmirdilər…

– Gözləmirdilər. Müzakirə də gedir. Mən bunlara bir toy tutdum. Utandılar, Yeltsin utandı. Dedim, bu sizin “çox sağ ol”unuzdur? Azərbaycan nefti olmasaydı, siz harada idiniz indi? Buna niyə qiymət vermirsiniz, axı bu günahdır. Məni təkləyirsiniz? Siz o boyda xalqı təkləyirsiniz. Soruşmaq istəyirəm ki, bu xalqın günahı nədir? Sizə nə pislik eləyib? Azərbaycanda dava-şavanı idarə eləyən Ter-Petrosyandır, Boris Nikolayeviç, o da sənin yanında oturub. Siz isə burada qurum yaradırsınız, Azərbaycanın əleyhinə. Sizin Azərbaycan haqqında planlarınız var. Ona görə də bizi dəvət etməmisiniz.” Nazarbayevlə telefon danışığından sonra ora gəlib, bütün bu sözləri tam həcmdə işlətdim. Dedim, “İndi mən buradan çıxacağam və beynəlxalq mətbu orqanlarının hamısını çağırıb, qarşılarında press-konfrans keçirəcəyəm və deyəcəyəm ki, siz burada nə ilə məşğulsunuz.” Mən bunu dediyim zaman sakit, başıaşağı oturan Yeltsin başını Belarusiyanın ovaxtkı rəhbəri Şuşkeyeviçə çevirib dedi, “оставить Азербайджан” (“Azərbaycan qalsın”). Bu olub, dekabrın 27-də. Dekabrın 28-də mən kolleqalarımla Minskə gəldik. Minskdə bir günlük müşavirə elan olunmuşdu. Orada olanda mən çıxışımda Azərbaycan ordusu haqqında məsələni ortaya qoydum.

– Yəni biz də ordu yaradacağıq, eləmi?

– “Biz tələb edirik, Azərbaycan Milli Ordusuna nə lazımdırsa, verəsiniz. Xahiş edirik, bizim payımıza düşəni verin. Bu, quru qoşunlarına aiddir, hərbi-dəniz donanmasına aiddir. Hərbi-hava qüvvələrinə aiddir”. Bu sözlərdən sonra məsələni gündəmə saldım və rahatlaşdım. Fevralın əvvəlində Rusiyanın hərbi nazirinin birinci müavini Boris Qromov, bir də SSRİ Hərbi Donanmasının komandanı Çernavin gəldilər. Onlara cəbhəçiləri qoşdum. Oturduq, siyahı tutduq, komissiyanın tərkibini müəyyənləşdirdik. Dedim, “uşaqlar, gedin, skladlarda, arsenallarda nə var, nə yox, nəzarətə götürün”. Beləliklə, mən Azərbaycanı tərk eləyəndə Azərbaycan ordusu tərəfimdən təmin olunmuşdu. Mənim əlim və mənim dilimlə. Hər şeyi almışdıq. Zirehli texnikadan tutmuş hər şeyi…

– Keçmiş müdafiə naziri Rahim Qazıyev də müsahibələrində deyib ki, “Azərbaycanın heç bir şeyi yox idi, biz hamısını zorla aldıq…”

– Qələt eləyir Rahim Qazıyev. Xahiş edirəm, bu adamın adını çəkməyəsiniz. O, Azərbaycana ziyan verən adamdır.

– Ayaz müəllim, Əziz Tağıyev soruşur ki, “Ayaz müəllimi salamlayıram. Siz Kommunist partiyasını ləğv etməklə özünüzü siyasi dəstəkdən məhrum etdiniz. Kommunist partiyasının bazasında başqa adla partiya yaratmaq olmazdımı? ”

– Bu, nə verəcəkdi? Başqa adla bu partiya nə edəcəkdi. 25 ildir bunun üstündən keçib.

– İnsanlar maraqlanır, soruşur…

– Soruşur soruşsun da… Yox, biz buna gedə bilməzdik. Sizə bir misal çəkim. Sentyabr ayında Yeltsin Azərbaycana ziyarət proqramı ilə gəlmişdi…

Qısa fasilə…
– Maşında Zaqulba tərəfə gedirik. Qərara gəlmişdim ki, bunları dənizdə çimdirim – Yeltsin həvəskardır. Yolda deyirəm ki, “Boris Nikolayeviç, bizdə Azərbaycan Kommunist partiyasının qurultayı keçirildi. Məni darıxdıran, mənə toxunan o oldu ki, Kommunist partiyasının lehinə çıxış edənlər əksər halda fəhlə-kəndlilər oldu. Onlar ağlayırdılar, səmimi olaraq, heyfsilənirdilər ki, artıq bu partiya yoxdur.” Dedi ki, “Biz Kommunist partiyasının yerinə başqa bir partiya yaratmaq niyyətində deyilik. Qurtardı. O dövr getdi. Biz çalışarıq yeni, sosial yönümlü variantda olan partiyanı yaradarıq və bu da bizə bəs eləyər. Kommunist partiyasının fəaliyyəti bağlandı.”

Elçibəy özünə bir gün yaratmadı – mənim kimi

– Ramiz Mirzəoğlu soruşur ki, “Heydər Əliyevlə Elçibəy arasındakı fərqi necə dəyərləndirir?”

– Fərq təbii ki, var.

– Əmrah Vətənsevər də soruşur ki, “Elçibəy sizin üçün kim idi?”

– Elçibəy mənim üçün kim idi?

– Bəli.

– Azərbaycanın prezidenti. Onun prezident olduğunu heç kim əlindən ala bilməz. Olub prezident. Ümumiyyətlə, demək lazımdır ki, Elçibəy pis insan deyildi. Он порядочным был человеком. (O, yaxşı adam idi.) Başqa bir şey deyə bilmərəm, heç bir zaman. O özünə bir gün yaratmadı. Mənim kimi!

– Siz də yaratmadınız, eləmi?

– (Başı ilə “yox” işarəsini verir) Moskvaya bir çanta ilə getdim.

– Amma həmişə elə yazılıb-çizilib ki… Ayaz Mütəllibov belə, elə…

– Yox. Nə danışırsınız? Nə danışırsınız? Elə şey yoxdur.

– Siz Moskvada olanda, mən bilən Əbülfəz Elçibəy sizi Azərbaycana dəvət etmişdi.

– Yox. Belə söhbət var idi. Bu söhbəti mənə Rəhim Hüseynov çatdırmışdı, telefonla: “Bir ərizə yaz, prezidentin ünvanına…” Dedim, “Rəhim, ərizə yazıb, mən nə deməliyəm? Xahişimi nəyə əsaslandırmalıyam? Mənim məsələmi prezident səlahiyyətli bir şəxs özü həll edə bilər. Və həll edəcək. Mən xahişdən imtina eləyirəm.” Belə. Bununla da məsələ bitdi.

– Çünki mən belə bir məsələ olduğunu bu yaxınlarda Pənah Hüseyndən eşitdim. Dedi ki, “biz Ayaz Mütəllibovu dəvət etmək üçün yanına adam göndərdik və hər cür şərtləri dedik – gəlsin, işləsin, əgər istərsə, Prezidentlik haqqında qanun çıxsın…”

– Görəsən, kimi göndəriblər? Kimi göndəriblər?

– Onu Pənah Hüseyn demişdi. Haradasa nazirliklərdən birndə işləyən, Şamaxı əsilli, sizinlə münasibəti olan bir adama. Adını da dedi, amma mən onu unutdum. Amma o deyir ki, “həmin adam getdi, Ayaz Mütəllibovu ziyarət etdi.”

– Mənim yanıma gələn iki, ya da üç nəfər oldu. Onlardan biri rəhmətə gedib – Nizami Süleymanov…

– Yox, deyilən adam Nizami Süleymanov deyildi.

– Nizami Süleymanov gəldi, görüşdü mənimlə. Bu məsələni dedi. Mən də dedim ki, “mənə sizdən heç nə lazım deyil. Sən səlahiyyətli adam deyilsən. Bu söhbəti mən səlahiyyətli adamla apara bilərəm, səninlə yox. Sən könüllüsən və könüllü olaraq gəlmisən, çatdırırsan ki, belə bir variant var. Ancaq bunun arxasında kim duracaq, kim durmayacaq mənə bəlli deyil.”

– Pənah Hüseyn bu haqda “Azadlıq Salnaməsi”ndə Hacı Əbdüllə olan debatında deyib.

– Mən baxdım o verilişə.

– Eləmi?

– Hə, baxdım.

– Həmin debatda Pənah Hüseyn deyib ki, “biz Ayaz Mütəllibovun yanına adam göndərdik…”

– (Gülür…) Hamama getdiniz?

– Getdilər… Getdilər, and içdilər. Hər ikisi and içdi.

– Yaxşı oldu. Yaxşı oldu.

– Baxdınızmı, o verilişə?

– Baxdım.

Ana Vətən bu xanımı hazırlaşdırıb

– Tərlan Malik Rzazadə yazır ki, “Ayaz Mütəllibovun Mehriban Əliyevanın vitse-prezident təyinatına münasibəti maraqlı olardı… Ayaz Mütəllibov Mehriban Əliyevanı prezidentlik postuna layiq görür, səbəbini bilmək istərdim…”

– Səbəbsiz. O, bu vəzifəyə layiqdir. Demək olar ki, ana Vətən bu xanımı hazırlaşdırıb. Onu bütün dünya tanıyır. Biz bu işlə fəxr etməliyik. Bilirsinizmi, başqa cür də yanaşmaq olmaz. Mənim fikirlərimə qalanda, mənim dediklərimin hamısı həqiqətdir. Lazım olsa, məsləhət olsa, biz həmişə onu dəstəkləməyə hazırıq. Çünki bilirsinizmi, elə hallar olur ki, (pauza…) Burada təəccüblü bir şey var? Biz tanış deyilik. Mən sadəcə olaraq bir sabiq prezident kimi, işin içində olan adam kimi televiziyada bəzilərinin səsləndirdiyi bir çox çıxışlara, millət vəkillərinin çıxışlarına əsəbiləşirəm. O qalır mənim ürəyimdə. Kimsə yaxşı, kimsə pis.

– Ayaz müəllim, ümumiyyətlə, Azərbaycana gələndən sonra ya İlham Əliyev, ya da Mehriban xanımla görüşmüsünüzmü?

– Yox, görüşməmişəm…

– Sizi qəbul eləməyiblər?

– Görüşməmişəm.

– Özünüz də buna cəhd eləməmisiniz?

– Görüşümüz olmayıb, ancaq telefon söhbətimiz olub.

– Siz bura gələndə, yoxsa Prezidenlik haqqında qanun çıxanda?

– Qanun çıxanda.

– Namiq Salam soruşur ki, “Ayaz müəllim, Milli Şuraya dəvət etsələr üzv olarsınızmı? ”

– Mənim bu yaşda…. (Gülür…) Nə üzvlükdən danışmaq olar?

Qurban Məmmədovu həbs yox, azad etdirmişəm

– Qurban Məmmədov maraqlı bir sual verib: “Mənim həbs edilməmə kimin təklifilə razılıq vermişdi? 14 may 1992-ci ildə kimlərin vədilə yenidən hakimiyyətə qayıtmağa cəhd etdi?” Qurban Məmmədovu siz həbs etdirmişdiniz?

– Qurban Məmmədovu mən həbs etdirməmişəm, əksinə, türmədən azad etdirmişəm.

– Azad eləmisiniz?

– Bəli.

– Pənah Hüseyn isə deyirdi ki…

– Bu adam Sabirabadda yaşayır və işləyirdi. Hüquqşünas idi. Onun da adını yanımda çəkən Araz Əlizadə olub. Araz Əlizadə ümumiyyətlə, yanımda Qurban Məmmədovun da, Əlikram Hümbətovun da adını çəkib.

– Azadlığa buraxmaq üçün?

– Bəli. Həqiqətən də 20 yanvar hadisələrindən sonra həbs olunan şəxslərin hamısını mən buraxdırdım. Türmədə heç kim qalmadı. Belə olan halda bir misal da çəkmək istəyirəm. Həmin o bayaq danışdığım “KQB-şnik” Babkov komissiyanın sədri idi. Bir gün yanıma bir təkliflə gəldi ki, “gərək AXC-nin fəaliyyətini qanundankənar hesab edəsiniz. – Надо их распустить!”

AXC-ni qanundankənar hesab etməyimi tələb etdilər

– Babkov dedi?

– Babkov dedi. Dedim, “Филип Денисович, а армянские движение Карабах будет распушена?”, “- А причем тут это?”, “- А как причем? Тема которое этом схвадка был создан это Карабах. Основная проблема это. А мы а чем-то другом говорим и решаем дедовским методом ”. Belə. Vermədim Cəbhəni, çünki Cəbhə müxtəlif simalardan formalaşan bir qurum idi. Ancaq bütövlükdə onun fəaliyyətinə də baxmaq lazım idi – demokratik islahatlar yolunda onun ziyanı nə ola bilər?

– Amma o zaman bunu eləyə də bilərdiniz, eləmi?

– Eləyə bilərdim. Bilərdim.

– Amma Sizin Cəbhənin rəhbərləri ilə münasibətləriniz heç də pis olmayıb, Ayaz müəllim?

– Mən pislik eləməmişəm. Ümumiyyətlə, mən pislik eləyən adam deyiləm. Ancaq onlar həmişə, bilirsinizmi, özlərini reaksioner kimi aparırdılar. Onlar hesab edirdilər ki, nə qədər çox bağırsan, bir o qədər də effektli olar. Bu, düz deyil.

– Əmrah Vətənsevərin bir neçə sualı var: “QKÇP dövründə Ayaz Mütəllibov gerçəkdənmi artıq Yanayevin qələbə çaldığına inanırdı? Sizin iqtidarınız o vaxt həqiqətənmi xuntanı dəstəklədi?” Ayaz müəllim, ümumiyyətlə, bu söhbətlər hər zaman baş alıb gedir.

– Mən heç kimi dəstəkləməmişəm. Sizə sidq ürəkdən, açıq deyirəm. Mən o zaman İranda – Tehranda olmuşam. Tehrandan avqustun 20-də Xorasana – Məşhədə qayıtdım. Oranı ziyarət etdim. Mən Məşədiyəm. (Gülür…)

– Demək siz də məşədisiniz? (Gülür…)

– Hə.

– Amma Həccə getməmisiniz…

– Yox.

– Kərbəlaya da getmədiniz?

– Yox. Ancaq indi də yadımdadır. Kommunist partiyasının I katibi İmam Rzanın məzarına pəncəsini qoyub, bir-iki kəlmə deyib. (Gülür…) Mənim bu hərəkətimi çox sevinclə qarşıladılar.

– Ayaz müəllim, ümumiyyətlə, elə o vaxtlarda da dinə münasibətiniz necə olub?

– Yaxşı. Kommunist partiyasının I katibi təyin olunanda da mən ilk ziyarətimi yanvar ayında Allahşükür Paşazadəyə elədim. Ofisində.

– İlk?

– İlk.

Yanayev mənə zəng elədi – telefonda da ağzından spirt iyi gəlirdi

– Vəzifəyə başlayanda?

– Vəzifəyə başlayanda. Niyə? Mən indi də belə düşünürəm. Çünki bu adam Azərbaycan xalqının dini rəmzi, nümayəndəsi kimi qəbul olunur. Və mən bildirməliyəm ki, dindarlar da mənimdirlər.

– Bəli.

– Mən də onların atasıyam, rəhbəriyəm. Ayrı-seçkiliyə yol vermək olmaz. Və biz oturduq, xeyli danışdıq. Elə o söhbətin nəticəsi idi ki, biz məscidləri qaytarmağa başladıq. Yeni məscidlər tikilməyə başladı. Mədrəsə təşkil olundu, bir neçəsi…

– Yəni sizin ilk işlərinizdən biri, dini sahədə islahatlarınız oldu?

– Bəli.

– Maraqlıdır. Mənim üçün çox şey maraqlı oldu… Hə, bayaq xuntanı dəstəkləmək məsələsindən danışırdıq. Deməli, sizin Yanayevə elə bir dəstəyiniz olmayıb?..

– Qorbaçovun xuntası? Hə. Yox, yox. Yanayev 22, ya da 23-də mənə zəng elədi – iş işdən keçəndən sonra. Telefonda da ağzından spirt iyi gəlirdi.

– Telefonda?

– (Gülür…)

– O qədər içmişdi, eləmi? Onda nə dedi?

– “Ты знаешь, ну ты знаешь, как я к тебе отношусь. Ну ты там с армянами побольше пообщайся… Да, ты поддержи нас”. Mən də dedim ki, “Я поддержал-бы вас в том случае если бы я понял что вы как новый власть решите Карабахскую проблему. А вы мне звоните что бы я вас поддержал по такому-то поводу случившимся с Карабахом. Это не серьезно”. И все.

– Deməli, 23-də sizə zəng vurub?

– Hə.

– Hadisələr bitəndən sonra?

– Hə. Bakıya qayıdan kimi iclas çağırdım və dedim: “Biz heç kimə dəstək verməyəcəyik. Sadəcə olaraq ondan ötəri ki, biz fövqəladə vəziyyətdən çıxmamışıq. Bu, bizə aid deyil. Məntiqi belə tutduq. Ona görə kim nə deyib, nə deməyib, bilin, bundan sonra heç kimlə heç kəslə bu söhbəti aparmayacağıq.” “Мы находимся в режиме черезвычайного положения”. Bununla da məsələ qurtardı.

– Ayaz müəllim, baxın, həmin QKÇP dövründə Cəbhəyə bir hücum oldu, Əbülfəz Elçibəyi də vurdular.

– Başa düşdüm. Bilirsinizmi, o da Rüfət Ağayevin, o mütrüfün işlərindən biri idi.

– Bu da onun işi idi?

– O, onun işləri idi. Mən bunu eşidəndə, zəng elədim ona. Dedim ki, “sən dəli olmusan? Moskvada QKÇP ilə məşğuldurlar, bu gün, sabah Allah eləməsin girişərlər bizə. Sən bu yeni demokratik qüvvələrə niyə sataşırsan?” “Да, нет…”, “Да брось, слушай.” “Ölkə prezidenti var, sən kimsən…” Onda da Sabir Rüstəmxanlının başı…

– Hə, Sabir Rüstəmxanlının başını yarmışdılar, hə…

– Bir həftə “povyazka” ilə gəzdi, başıyarıq… (Gülür…)

– Referendumun nəticələrini saxlaşdıraraq, SSRİ-nin saxlanılmasının tərəfdarı olan Ayaz Mütəllibov Azərbaycan müstəqilliyini əldə edəndən sonra o kresloda necə oturdu?

– (Gülür…) Qəribə adamlar var. Referendumu saxtalaşdırmağa ehtiyac yox idi.

– Amma Ayaz müəllim, 97 faiz müstəqilliyin əleyhinə nəticə çıxmışdı.

– Bu indi köhnə qaydada, kim gəlib, kim gəlməyib məsələsi deyil, ancaq olsun 60 faiz lehinə səs vermişdi. Lap olsun 55 faiz.

– 50+1 deyirsiniz, yəni…

– Hə. Daha bütün millətə ləkə yaxmaq nəyə lazım idi. Bu bir. İkincisi, referendum formal bir tədbir idi. Moskvada Qorbaçovun timsalında hesab edirdilər ki, referendumun köməkliyi ilə SSRİ-də olan vəziyyəti ayırd eləyib, bir əndazəyə gətirmək olar. Görək xalq bizə nə qiymət verir? Xalqın etimadını doğrultmuşuq, ya yox? Məqsəd bu idi.

– Yəni deyirsiniz ki, referendumun nəticələrinə heç bir müdaxilə olmamışdı?

– Yox.

– Heç bir saxtalaşdırma, müdaxilə olmamışdı?

– Yox, yox…

Mütəllibovu rədd elədiniz, nə uddunuz?

– Ayaz müəllim, daha bir sual var: “Rahim Qazıyev müdafiə naziri olanda Moskvada heç sizinlə əlaqə saxladımı?”

– Saxladı. Mən də ona dedim ki, “Ay başı bəlalı nazir. Sən də gəldin, düşdün bu zibilə…” (Gülür…)

– Moskvaya gələndə?

– Hə.

– Orada görüşdünüz?

– Hə, görüşdük.

– Maraqlıdır, nə müzakirə elədiniz?

– Görüşdük e… Amma bilirsən, indiyə qədər bunlar mənim təmiz olduğuma inanmırlar. Niyə inanmırsınız? Mən sənin adını çəkərəm, çəkinmədən öz fikrimi ifadə eləyərəm. Sən bunu niyə eləyirsən? Niyə girişmisən bu məsələyə? Mütəllibovu rədd elədiniz, nə uddun sən? Nə uddular?

– Onda Rahim Qazıyevin də rolu oldu?

– Əlbəttə. Rahim Qazıyev hətta bir dəfə Moskvada olan görüş zamanı mənə dedi ki, “Mən kitab yazmışam, bu tarixdir. Mən istəyirəm ki, bunu siz məndən eşidəsiniz, başqasından yox. Mən Yeltsinə bunu, bunu, bunu demişəm.” Eyni zamanda Yeltsinə deyib ki, “Mütəllibov səni “şizofrenik” adlandırır.” Qabağından yeməyən adama bu sözü demək olar? Yox. Beləliklə də Azərbaycanda hər şey alt-üst oldu.

– Yəni deyirsiniz ki,…

– Rahim Qazıyev nəyi ilə fərəhlənir? Kimdir o Azərbaycan tarixində? Hamını başına yığıb, inandırmaq istəyir ki, “Он с собой что-то представляет. Кто он такой?” Bilirsiniz, AXCP-nin (AXC-ni nəzərdə tutulur) iyi indi də çıxmır binalardan, kabinetlərdən. Vallah. Nə bəd bir şeydir bu? Kimi dindirirsən AXCP-dən danışır. Bəsdir, 27 il keçib onun üstündən, bir özünüzdən danışın da… Pənah Hüseynov. Pənah Hüseynov kimdir ki? Kimdir Pənah Hüseynov?

Bütün təqsirlər mənim boynumda sınmalıdır?

– Ölkənin baş naziri olub.

– Olub baş nazir? Baş nazir olub, nə edib vəzifəsində? Nə edib bu adam? Başa düşmürəm bunu… Mənə pisliyi çatmayıb. Mən ona pislik də eləmək istəmirəm. Ancaq təvazökarlıqdan uzaqda olmaq olmaz axı. Pressa verir, filankəslər qulaq asırlar, hara getsə, “buyur-buyur”dur. Onda nə oldu? Bütün təqsirlər mənim boynumda sınmalıdır? “Mən Ayaz Mütəllibova dedim”, bu “дежурный” kəlmə də hər yanda gedir.

– Hamı da elə deyir…

– Daha Ayaz Mütəllibovdan soruşan yoxdur ki, bu adam səndən danışıb, bunu deyib, sənin xəbərin var, yoxsa yox? Mən deyim ki, “xəbərim yoxdur! Mən belə işlərlə məşğul deyildim.” Deyib-deyib də, cəhənnəmə desin.

– 4 iyun hadisələri zamanı Moskva sizə nə vəd etdi? Siz Bakıya prezident olaraq dönəcəyinizə ümid edirdinizmi? Ümumiyyətlə, 4 iyun hadisələrində sizin adınız hallanırdımı ki, gələcəksiniz?

– 4 iyun?

– Hə. 1993-cü il 4 iyun – Sürət Hüseynovla bağlı hadisələr zamanı.

– Yox.

– Ümumiyyətlə, o hadisədə olmamısınız?

– Yox, yox, yox… O ərəfədə bir gün mənə Gəncədən Araz Əlizadə zəng elədi.

– O hadisələr dövründə…

– Hə. Dedi ki, “Siz bura gəlməlisiniz…”

– Gəncəyə?

– Gəncəyə. Niyə? “- Siz bura gəlib, Bakıya getməlisiniz.” Dedim, “Başın xarab olubdur sənin?” (Gülür…)

– Araz Əlizadə dedi bunu sizə?

– Hə.

– Adətən belə bir fikir hakimdir. O dövrdə də, elə indi də, söhbət əsnasında istər Nemət Pənahlı, Rahim Qazıyev, rəhmətlik Əbülfəz bəy də sağlığında onlardan soruşanda ki, onları günahlandıranda ki, “siz Heydər Əliyevi hakimiyyətə gətirdiniz”, deyirlər ki, “axı Ayaz Mütəllibov gəlirdi. Biz Ayaz Mütəllibovun qarşısını almaq üçün hakimiyyətə Heydər Əliyevi gətirdik.”

– Çox böyük hünər etmisiniz…

– Ona görə deyirəm. Siz Araz Əlizadənin sözü olmasın, Bakıya gəlirsinizmi? Elə bir fikir var idimi?

– Bu misalı mən sizin üçün dedim. Lazım deyil, qeybət olmasın, istəmirəm. Ancaq bu həqiqətdir. Gəlməlisən. Dedim ki, “sən bu qədər qeyri-ciddiliyə yol verməməlisən”. Dedim, “Ты знаешь на каком основании я оттуда ушел …” Mənə bu nə təklifdir?

– Əlikram Hümbətov Lənkəranda üsyan qaldıranda və Sürət Hüseynovla Rahim Qazıyev Əlikramın yanından sizinlə əlaqə saxlayıblarmı? O zaman məhz Əlikram hadisəsinin törədilməsi sizi iqtidara gətirmək üçün Rusiyanın siyasi planı olduğu deyilirdi. Bu doğrudurmu?

– Mənə Əlikram söhbətini Araz Əlizadə deyib, telefon bağlantısı vasitəsilə.

– Əlikramın yanından zəng eləyib?

– Hə.

– Araz Əlizadə də maşallah, həm Gəncədən zəng eləyib, həm Lənkərandan zəng eləyib… Heydər Əliyev demiş, “bunlar elə hər yerdə olublar…”

– Hə.

Əlikram Hümbətov məni Lənkərana dəvət etdi

– Onda niyə zəng eləmişdi, Ayaz müəllim, nə deyirdi?

– Əlikram Hümbətov mənimlə danışdı, dedi ki, “nə var, nə yox? Nə edirsən? Biz sizi dəvət edirik. Gəlin biz tərəfə.”

– Yəni Lənkərana?

– Lənkərana. Mən də özüm-özümə deyirəm ki, “bu da vaxt tapdı. Gör telefonla mənə nələr danışır.” (Gülür…) Dedim ki, “Lənkəranın tayı-bərabəri olmaz. Azərbaycanın təbiəti zəngindir. Allah qoysa gələndə, ziyarət eləyərik.” (Şəxsi telefonu zəng çalır…)

– Ayaz müəllim, cavab verin.

– (Danışır…) Hə, qardaş, salam. Sağ ol qardaş, sağ ol. Çox sağ ol. Qərəzli şeylərdir, qərəzli… Paxıllıq eləyirlər, paxıllıq… Fikir vermə, özünü incitmə. Deyirlər, desinlər. (Gülür…) Hə, yaxşı. Çox sağ ol, qardaş, çox sağ ol.

– Ayaz müəllim, kimdir?

– Ağamalı kimdir, Ağamalı?

– Fəzail Ağamalı?

– Hə. Deyir, sizin ünvanınıza axmağın sözlərini deyib.

– Fəzail Ağamalı deyib?

– Hə.

– Deputatdır…

– Hə. “Aldadıb bizi, nə edib…” Bilmirəm, mən onu niyə aldatmışam, kimdir ki o?

Fəzailə iki verdə alsınlar…

– Ana Vətən Partiyasının sədridir.

– Hə. Dedim, “deyib deyib də…”, “Yox, necə yəni?” İstədim deyəm ki, “2 vedrə alsınlar ona gələn il” (Gülür…)

– Fəzail Ağamalı nə deyib ki, sizin haqqınızda?

– Haradasa çıxışında deyib ki, “Ayaz Mütəllibov bizi aldadıb…” Nədə aldatmışam, heç bilmirəm.

– Yeri gəldi, soruşuram. Ümumiyyətlə, Fəzail Ağamalı ilə hər hansı münasibətləriniz varmı? Əvvəldən onu tanımısınızmı, yoxsa indi kənardan belə tanıyırsınız?

– Yox. Münasibətim olmayıb. Kənardan tanıyıram. Daim məni tənqid edən adamdır. Elə o idi deyən ki, “Ayaz Mütəllibova eks-prezidentlik düşmür.”

– Hə, həmişə qanunun müzakirələrində, o fikri deyib. …Bu iki sual çox maraqlıdır, sizin bu suallara verəcəyiniz cavab da mənim üçün maraqlıdır. Rəşad Əliyev yazır: “Hakimiyyətdə olduğu dönəmdə niyə naxçıvanlılardan xoşlanmırdı?”

– (Gülür…)

Naxçıvanlılar və ermənistanlılar…

– Onun hakimiyyəti dövründə əksər iri müəssisələrdən naxçıvanlılar rəhbər vəzifələrdən nə səbəbdən çıxarılırdı?

– Ata-babasıyla yalan, əvvəldən-axıracan böhtan və başqa ifadələr də yapışardı ona.

– Onun bütün bunlardan xəbəri var idimi, yoxsa ətrafının onun üçün yaratdığı provokasiya idi?

– Mən sizə deyim, provokasiyadan da böyükdür…

– Mən digər sualı da verim, əvvəlki sual açılsın.

– Hə.

– Mərdan Seyidbəyli də – Avropada yaşayan bir həmvətənimizdir. Soruşur ki, “Əvəz bəy, Ayaz müəllim ilk dəfə Azərbaycanda parlament seçkilərinin demokratik şəraitdə keçirilməsinə şərait yaratdı. Hərəkat nümayəndələrindən Sabir Rüstəmxanlını, Firudin Cəlilovu, İsa Qəmbəri, Tamerlan Qarayevi və s. vəzifəyə gətirdi. AXC ilə koalisiya da yaratmaq istəyirdi. Regionçuluq amilləri ona tamamilə yad idi…” Sanki yuxarıdakı suala cavab verir.

– Düppədüz…

– “…Naxçıvan və qərbi azərbaycanlıları tayfabaz, qohumbaz olduqlarına görə vəzifələrindən kənarlaşdırırdı. Milli islahatçı komandası var idi. O da məhv edildikdən sonra, hakimiyyətdə qalması inandırıcı görsənmirdi. Bir sözlə, xalqla açıq dialoq qura bilmədiyinə görə klanlar savaşında məğlub oldu…”

– Mən?

– Bəli. Bu naxçıvanlı, ermənistanlı məsələsi nə deməkdir?

– Demək, Naxçıvana gələk. Mən bütün məsul vəzifədə olduğum zamanda fəaliyyətimi Naxçıvana ziyarət etməkdən başlayırdım.

– Naxçıvana getmisiniz…

– Getmişəm e, dəfələrlə. Və demişəm də, “Mən Naxçıvana ona görə gedirəm ki, Naxçıvan bizdən ayrıdır. Azərbaycandan ora quru yol yoxdur.” Ona görə də bütün yaxşı fikirlərimiz bu regionla bağlı olmalı idi, halbuki ermənilər də bu işdən kənarda deyildilər. Erməni xətası Naxçıvan üçün də var.
– Yadınızdadır, Vəzirov “qoz-qoz” məsələsini deyirdi.

– (Gülür…) Hə…

– O söz bilirsinizmi, nədən irəli gəlib? Mən Naxçıvanı bir neçə nazirlə ziyarət etdim. Qarşımda bir məqsəd var idi ki, Naxçıvandan mer-meyvə, tərəvəz, başqa nemətlərdən də aparmaq olar. Ona görə də necə edək ki, bu sahəni inkişaf etdirək? Çünki bütün bu şirniyyatlar Naxçıvandan xaricə gedirdi. İndinin özündə də bilmirəm, necədir, ancaq o zaman tələbat çox yüksək idi. Belə olan halda biz əkinçilik üçün yeni torpaq sahələrini araşdırmalı idik.

– Orada bu sahəni inkişaf etdirirdiniz ki, xaricə – Türkiyə və İrana ixrac etmək mümkün olsun?

– Bəli, bəli. Buna da biz nail olduq. Xüsusi sərəncam qəbul olundu. Naxçıvan MR-in Nazirlər Sovetinin sərəncamı qəbul olundu. Hətta biz gedib Estoniyada kombayn axtarmışıq. Orada – Ordubad tərəflərdə daşlıq çoxdur. Gil qarışıq… Oranı təmizləmək üçün sən demə, Estoniyada xüsusi kombayn var, onu istehsal edirlər.

– Torpaqları təmizləmək üçün…

– Hə. Torpaqları təmizləmək üçün. Onu da biz gedib gördük. Sonra mən yerli sənaye naziri vəzifəsində işləyərkən, Sovet İttifaqının “qosplan”ında bir məsələni həll elədim. Böyük bir dəzgah aldım. 1 milyon dollar qiymətində.

– O da torpağı təmizləmək üçün idi?

– Yox. Mərmərdən “plitka”lar istehsal etmək mümkün idi. Naxçıvanda daş var, daş ehtiyatı yaxşıdır. Ona görə də mən bu məsələni Baybakovla həll etdim və pulu çatdırdım. Özüm də vaxtaşırı gedib, nəzarət eləyirdim. Və mən o sexi Heydər Əliyevə təhvil verdim. (Əli ilə “qayçı ilə açılış” işarəsini göstərir).

– Əliyev Naxçıvan Ali Məclisinin sədri vəzifəsində işləyəndə?

– Yox. Ondan əvvəl. Söhbət Sovet dövründən gedir.

– Hə, Sovet dövründən…

– O vaxtdan, bəli. Ona görə də Naxçıvanla mən ciddi məşğul olmuşam. Bir dəfə də bir vaqon adamla Heydər Əliyev bizi apardı ora.

(Telefon zəng çalır: – Да, ало… Все нормально, да все нормально. Просто много вопросов, хороших в том числе…. Да нет, нормально, нормально все. Хорошо. )

Mənim yerlibazlığa aidiyyatım yoxdur

– Ayaz müəllim, tam hiss olunur ki, həyat yoldaşınızdır. Elə çox tez-tez nəzarət edir sizi? Siz də qorxursunuz?

– Yox. Niyə qorxuram ki…

– Ümumiyyətlə, cavanlıqda necə, qorxmusunuz?

– Yox, hörmət eləmişəm. Hər zaman hörmət eləmişəm.

– (Gülür…) Təbii ki… Buyurun, Naxçıvandan danışırdıq.

– Hə. Ona görə də bu sözlər mənə yaraşmaz. Mənim yerlibazlığa aidiyyatım yoxdur. “Ayaz Mütəllibov naxçıvanlıları işdən çıxarıb…” Rəhmətlik Afiyəddin Cəlilovla günlərin bir günündə Sədərəkə getdik. Ermənilər Sədərəki topa tutmuşdular. Gəldik Sədərəkə, zal doludur. Qışqır-bağır… “Ay camaat, nə olub?”, “Bizi Sədərəkdən atəşə tutublar.” “Vinzavod” var idi, oradan… Dedim, “həlak olan var?”, dedilər, yox. Dedim, “Şükür Allaha, yoxdur da… Daha niyə həyəcanlanırsınız? Lazım deyil bu səs-küy, tədbir görərik. Daha sonra istəyiniz nədr?”, “Biz qəsəbə yox, rayon olmaq istəyirik.” Dərhal əmr verdim, “sabahdan etibarən Sədərək rayonu “işə salınır”… Daha nə istəyirsiniz?” (Gülür…)

– Hə, deməli, Sədərəkə siz rayon statusu vermisiniz?

– Hə. Belə münasibətlərim olub. Rayonlarda mənim xalqla ünsiyyətim yaxşı olub. Ümumiyyətlə, mənə hörmət ediblər, eşidiblər, inanıblar. Mən də öz növbəmdə çalışırdım etimadlarını doğruldum.

– Ayaz müəllim, ümumiyyətlə, sizə də Azərbaycan siyasi analitikləri zaman-zaman “Bakı klanı” deyib. Bakı klanının zaman-zaman sizin ətrafınızda cəmləşməsi belə bir fikir yaradıb.

– Bu tamamilə boş fikirdir, çünki Bakı klanı Ağa Nəsirovun timsalında…

– “Qardaşlıq” cəmiyyətini nəzərdə tutursunuz?

– Yox. Bakı Kəndlər Birliyi.

– Nəsir Ağayev?

– Hə, Nəsir Ağayev mənim istefaya getməyimin təşəbbüskarlarından biridir.

– Niyə? Nəsir Ağayev hərəkatçı idi, Cəbhəçi idi.

– Hə, Cəbhəçi idi.

– Mənim yadımdadır, o zamanlar sizin də bəzi bəyanatlarınız var idi – “Бакинцы особый нация!” kimi bir şey…

– Yox.

– Bu mənaya gələn bir şey…

– Yox. Mən həmişə demişəm ki, Bakı, Gəncə, Sumqayıt, başqa bölgələr – Şirvan və s. kimi söz-söhbətləri qurtarın! Olmaz! Mənə şamaxılılar bəzi halda irad tuturlar ki, bu adam biz şamaxılılara nə edib e? Mən bir dəfə onlardan birinə – Bakıdan cavan oğlan idi – özüm cavab verdim, mən sizin üçün nə etməliyəm? Tərbiyə etməliyəm? Köməklik etməliyəm ki, bazarlıq edəsən? Nə? Fikrin nədir? Bu nə söhbətdir? Hə, belə söhbətlər də var. “Bizə nə edib?” Deyirəm, “Mən millətin atası vzifəsindəyəm. Sən bunu indiyənə qədər duymursan. Mən Şamaxıya gələrəm, ancaq… (əli ilə uzaqları göstərir) …etapları keçəndən sonra… İşlər həll olunandan sonra”…Deməsinlər ki, bu da bizim prezidentimiz!

– Ayaz müəllim, siz özünüz Şamaxı əsillisiniz? Mən heç onu bilmirdim.

– Bəli, Şamaxıdan, Sarıtorpaqdanıq…

– Mən sizi bakılı bilirdim, ona görə soruşdum.

– Yox, Şamaxıdanam.

– Sarıtorpaq kəndindən?

– Yox. Sarıtorpaq deyilən yer var.

– Heç kəndinizə getmisinizmi?

– Yox, olmamışam.

– Ümumiyyətlə, olmamısınız?

– Olmamışam.

– Yoxsa, son illərdə olmamısınız?

– Ümumiyyətlə…

– Niyə getməmisiniz, sizin üçün maraqlı deyil?

– Yoldaşımın vəziyyəti çox pisdir, ona görə onu da apara bilmirəm.

AXC-nin qeydiyyata alınmasının səbəbkarı mən idim – Polyaniçko xahiş etdi

– Azərbaycan müxalifəti ilə münasibətləriniz zaman-zaman heç də pis olmayıb.

– Mən həmişə…

– Üzr istəyirəm, mən müsahibələrin çoxunda müxalifət nümayəndələrindən eşitmişəm ki, deyiblər “getdik Ayaz Mütəllibovun yanına, Ayaz Mütəllibovla görüşdük…” Mən həmişə sual vermişəm ki, “siz Ayaz Mütəllibovla bu qədər rahat görüşə bilirdinizsə…”

– Mənim qapım onların üzünə açıq idi. Gəlirdilər, ən çox gələn də Rahim Qazıyev idi. Elçibəylə də hələ prezident seçilməmişdən qabaq bir dəfə görüşdük. Onlar da bilirdilər ki, AXC-nin qeydiyyata alınmasının səbəbkarı mən idim.

– Siz qeydə almısınız?..

– Mən… Yox, mən Vəzirova təklifimi vermişəm, Vəzirov da Polyaniçkoya deyib, o da məndən xahiş elədi, mən də qol çəkdim. 15 nəfər o tərəfdən, bir nəfər də mən. Bir balaca zarafat da elədim ki, “15 nəfərlə bir nəfərin mütənasibliyi bir balaca şübhəli gəlir… Siz 15 nəfər, mən də tək. Yəni mənim belə gücüm var?” Zarafata saldıq. Ancaq bu həqiqət olub. Mən kontrolda – nəzarətdə saxlamışam.

– Cəbhəni?

– Cəbhəni. Həmişə. Məsələn, xaricdən kimsə nəsə etmək istəsəydi, mən də öz sözümü deməli idim. Düşmən mövqeyində olmamışam. Sadəcə olaraq bunların da o qədər təcrübəsi yox idi.

– Maraqlı bir şey dediniz. Cəbhənin qeydiyyata alınması məsələsini Polyaniçko sizə təklif edib?

– Bəli.

– Cəbgənin yaradılmasında sizin rolunuz olmayıb ki?

– Cəbhənin yaradılmasında?

– Bəli.

– Yox.

– 1989-cu il iyulun 16-da?

– Yox.

– Çünki Polyaniçkonun AXC-ni qeydiyyata alma məsələsini təklif etməsi mənə çox maraqlı gəldi.

– Kağız gətirdilər, müraciəti ora göndərdik. Mən dedim ki, “siz gedin, rəsmi qaydada müraciətinizi edin və mən də Mərkəzi Komitəyə öz fikrimi deyərəm…” Və belə də oldu. Göndərdilər, orada da götür-qoy elədilər. Günlərin bir günü də Polyaniçko məni ziyarət elədi: “Аяз Ниязович, вот они здесь, надо зарегистрировать”. Orada vacib bir bənd də var idi ki, “Азербайджанская организация Халг Джебхеси обьязуется не покущатся на конституционную власть.” Hüquqi nöqteyi-nəzərindən onu əsas tutaraq bunların hamısını “basmaq” olardı.

– Hə, burada bəziləri deyir. Mən indi o sualları vermədim. Amma burada çox maraqlı məqamları siz də dediniz.

– Aha…

– Burada Zahid Bardinskiy deyir ki, “Mənim Ayaz müəllimə böyük hörmətim var. Sual verməyəcəm, amma iradım var ki, nə üçün o dövrdə Ayaz müəllim Xalq Cəbhəsinin liderlərini məhv eləmədi? Həmin adamlar da ölkəni pis günə saldı.” Düzdür, burada başqa bir adam da Rüfət Zahidoğlu – bu adam kimdirsə, həmişə sizi müdafiə edir – deyib ki, “Ayaz Mütəllibov Cəbhə liderlərini məhv etsəydi, onun Səddamdan, Pinoçetdən nə fərqi olardı?”

– (Gülür…)

– Yəni deyirsiniz, belə də ola bilərdi, elə də ola bilərdi.

– Ola bilərdi, hə.

Meydanı qaldıran xalq idi – Azərbaycan Xalqı!

– Ayaz müəllim, Meydan hərəkatının 30 illiyidir. Meydan Hərəkatı başlayanda siz Plan Komitəsinin sədri idiniz…

– Plan Komitəsinin sədri idim, bəli.

– 15 gün Meydanda insanlar toplaşdılar, onlar yeyib-içməklə təchiz olundular…

– Hamısını görmüşəm. Mənim kabinetim Meydana çıxırdı.

– Hamısını görürdünüz?

– Bəli.

– Bəs, bir köməyiniz var idimi? Siz də ora nəsə elədinizmi? Bu, mənim üçün çox maraqlıdır.

– Ora xalq köməklik edirdi – Xalq Cəbhəsi yox. Xalq Cəbhəsi öz növbəsində idi. Ancaq Meydanı qaldıran xalq idi – Azərbaycan Xalqı! Və mən vaxtaşırı məqam düşəndə deyirdim, indi də deyirəm, Azərbaycanın onurğa sistemini sındıran, ümumiyyətlə, Azərbaycanı sındırdı. Azərbaycanı sınmış bir vəziyyətdə saxladı. Niyə?

– Kim sındırdı bizi?

– Zaman… Zaman… Bir dəstə sistemli qaydada müəyyən qüvvələri kənarlaşdırdı. Sonradan da başqalarını yarada bilmədik. Ancaq bu sistem də sındı. Baxın görün, 1993-cü ildən bəri indinin özünə qədər həmin Meydanda səs var? Meydandan səs çıxır?

– Yox.

– Niyə? Mən hesab edirəm ki, xalqla hər hansı bir xadimin arasında körpü olaraq mütləq ictimaiyyət olmalıdır. İctimaiyyət. Bizim rəsmilərin səsinə həmin Meydanda ictimaiyyət də səs versəydi, o zaman baxıb deyəcəkdilər ki, burada xalq var. Ancaq o vaxtdan bəri ki, onurğanı sındırdılar, Meydan söndü.

– Yəni deyirsiniz ki, xalqın inamını sındırdıq deyə, xalq gəlmədi.

– Hə. Gəlmədi.

– Bunun günahı həm sizdə, həm də müxalifətdədir. Həm də hamıdadır.

– Hamıdadır, hamıda. Niyə? Bir dəfə kabinetdən Meydana baxırıq. Meydan da gur-gur guruldayır. Yanımda da Moskvadan bir adam var idi. Mən baxıram, gözlərim kövrəlir, yaşarır. Üzümü qonağa çevirib dedim ki, “Вот это Азербайджанский Народ! Я горжусь этим народом. Посмотрите! Ни кто не сумеет совлодать с этим народом.” Doğrudan da hamı çəkinir, qorxurdular. Bilirdilər ki, Azərbaycanın qüdrəti nə qədərdir. Ancaq işlətmədik.

– Ayaz müəllim, bir neçə sualımız qalır. Söhbətimiz çox şirin gedir. Sizi bilmirəm, yormuram ki?

– Yox.

– Bir neçə sual qalıb gələcəklə bağlı. Azərbaycan tarixinin hər yerində siz varsınız. Biz də sizinlə tez-tez söhbət eləmirik, inşallah bundan sonra eləyərik. Ona görə də belə çox suallar yığılmaz. Elvin Cavadzadə soruşur ki, “Azərbaycanda hansı dəyişiklkləri görmək istəyir? Hakimiyyətdə kimin olmasından asılı olmayaraq.”

– Mən vallah, onu deyə bilərəm ki, prezident İlham Əliyevin və Xanımın (Birinci Vitse-prezident Mehriban Əliyeva nəzərdə tutulur) gördüyü işlər, misal üçün məni qane edir. Birnci növbədə iqtisadiyyatda, siyasətin özündə də. Var müəyyən şərtlər, daha da yaxşı olmaq niyyətinə olan şərtlərdən danışıram. Ruslar demiş, bunun üçün bazis var – əsas var. Əsas qoyulub. Onları inkişaf etdirməliyik.

– Bir neçə dəfə demisiniz ki, “mən də hansı sahədə olursa-olsun, kömək etməyə hazıram…”

– Əlbəttə, mən bunu deməliyəm, çünki əks təqdirdə deməliyəm ki, “məni maraqlandırmır.” Nə olur-olsun biganəliyə yol vermək istəmərəm.

– Eldar Mirzəyev soruşur: “Ayaz müəllim, müxalifətdə yeni lider kimi görürsünüz?” Ümumiyyətlə, müxalifəti izləyirsinizmi, müxalifət partiyalarının fəaliyyətindən xəbərdarsınızmı?

– Yox.

– İzləmirsiniz?

– Mən dəyişikliyi görmürəm. Bu illər ərzində heç bir dəyişiklik olmayıb. Elə həmin şeylərdir.

– Deyirsiniz ki, haranı açırsan oradan AXCP-nin (AXC) iyi gəlir?

– Hə. (Gülür…)

– Amma Mehdi Mustafayev soruşur: “Azərbaycanın siyasi və iqtisadi gələcəyini necə görür? Yaxın 10 ildə ReAL hərəkatının və ya digər bir siyasi liderin rəhbər olacağını gözləyirmi?” Müxalifətdə cavanlar da var. Bilmirəm, ReAL-ın rəhbəri İlqar Məmmədovu tanıyırsınızmı?

– Eşitmişəm, hə. Onunla tanış deyiləm, amma haqqında eşitmişəm. O, deyəsən, Harvard universitetini qurtarıb.

– Yox. O, Harvardda oxumayıb, Moskvada oxuyub. Harvardı bizim gənc var – Bəxtiyar Hacıyev bitirib.

– Hə. Mən də belə eşitmişdim ki, guya Harvardı qurtarıb. O SOROS-la əməkdaşılıq edirdi.

– Bəli, bəli. Onun beynəlxalq təşkilatlarla – Avropa Birliyi ilə, Avropa Şurası ilə yaxşı əməkdaşlığı olub.

– Yəqin bilərsiniz, SOROS da nəyin müəllifidir?

– İnqilabların?

– Hə, inqilabların.

– Açığı, mən İlqar Məmmədovu elə bilmirəm, amma yeni müxalifət kimi diqqətinizi çəkməyib?

– Yox.

– Abbas oğlu soruşur ki, “son zamanlar baş tutan Qarabağ mitinqinə, Qarabağ Komitəsinə münasibəti necədir? Növbəti – 24 noyabrda olacaq mitinqdə iştirak edəcəkmi?”

– Mən?

– Bəli.

– Yox, hər kəsin öz işi var. Mənim də mənə münasib sferam var. Mən ondan kənara çıxa bilmərəm. O cavanların işidir. Yox, ümumiyyətlə, yersiz deyil. Bilmirəm, nə qədər adam yığılır.

– Gəlmişdi. Son mitinqə 7-8 min adam yığılmışdı. Bəzən az da deyirlər, çox da deyirlər.

– Azdır, çox azdır. Çox olmalıdır.

– Amma indiki zamanda da bilərsiniz çətindir belə şeylər – mitinq eləmək. Sizin dövrünüz deyil. Elə rahat əlini-qolunu sallaya-sallaya hamı mitinq eləmir. İndi bir də görürsən adamları birdən-birə həbs edirlər. Belə olur. Ümumiyyətlə, həbsdə olan siyasi məhbuslarla maraqlanırsınızmı?

– Yox.

– Mən suallarımı bitirdim. Amma bir şeyi də etiraf edim ki, uzun müddətdir proqramlarda, verilişlərdə həmişə sizə baxanda sizi qaraqabaq, qaşqabaqlı görürdüm. Amma bu dəfə sizi səmimi gördüm, gülərüz gördüm. Həmişə üzünüz gülsün, Ayaz müəllim.

– Çox sağ olun.

– Ömrünüz uzun olsun.

– Çox sağ olun.

– Bizim müsahibəmizdən razı qaldınızmı?

– Razı qaldım. Çox gözəl. Ətraflı… Çox gözəl…

– Ümid edirəm ki, sizinlə tez-tez müsahibələşəcəyik.

– Əlbəttə…

– Çünki mən bilirəm ki, tariximizin çox gizlinləri var ki, siz onları hələ demirsiniz. Amma nə zaman deyəsi olsanız…

– Birinci sizə deyəcəm…. (Gülür…)

– Birinci “Qaynar Qazan”a deyin…

SON

Xural.com

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

“Qaynar Qazan”da Azərbaycanın birinci prezidenti Ayaz Mütəllibov (II hissə): “Rahim və Etibarın deputat mandatlarını qoydum seyfə…”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 9 Noyabr 2018

Ayaz Mütəllibov: “Vəzirov məndən xahiş etdi ki…”

Nə pislik var, harada mənə nə pislik edən varsa, bu, Rüfət Ağayevin ucbatından, onun əli ilə olub, onun Azərbaycana vurduğu zərəri heç kimə vurmayıb.

İlk prezident “Qaynar Qazan”da

Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibovla “Qaynar Qazan”da müsahibə götürmək ilk günlərdən planımızda vardı. Bunun üçün siyahımızda olan digər siyasi xadimlər kimi, onunla da zaman-zaman əlaqə yaratmağa təşəbbüs etmişdik. Onun köməkçisi ilə (indi o, köməkçisi deyil) təxminən, ilyarım danışıqlar apardıq. Nə etdik, nə dediksə, təsiri olmadı, Ayaz Mütəllibovla xəttə çıxa bilmədik. Nəhayət, əlimizi müsahibə istəyindən üzdük.

Ta… bu günlərə qədər. “Tövbə” Cəmiyyətinin sədri Hacı Əbdülün müsahibəsindən sonra Ayaz Mütəllibovun köməkçisi Qulu müəllim zəng etdi və onunla bəzi məsələlər ətrafında söhbətləşdik. Qulu müəllimlə söhbətimiz alındı və bu, Ayaz Mütəllibovla “Qaynar Qazan”da söhbətə qədər irəlilədi və Azərbaycanın birinci prezidenti ilə tarixi bir müsahibə götürdük.

Ayaz Mütəllibov Azərbaycan tarixinin ən ziddiyyətli siyasi liderlərindən biridir. Onun dövrü elə tarixi mərhələlərə düşüb ki, demək olar, çağ dəyişib Azərbaycan. Azərbaycan müstəqilliyinin ən həssas zamanları, eyni zamanda ən böyük faciələri də bu dövrdə yaşanıb. Ən ağrılı zamanlarımız onun dövründə olub. Müstəqilliyimizin, demək olar ki, bütün atributlarını onun dövründə qazanmışıq və indi bizə xəyal kimi görünən maraqlı bir demokratiya dönəmi də məhz onun dövründə yaşanıb.

Ayaz Mütəllibov mətbuata hər zaman məsafəli adam olub. Bu məsafə onu daha da uzaqlaşdırıb ictimai-siyasi həyatdan. O səbəbdəndir, bəlkə, həm də çox az danışıb ilk prezident. Mən onun televiziya kanallarında uzun verilişlərinə heç bir zaman rast gəlməmişəm. Son illərdə bəzi-para verilişlər olub ki, onlar da çox nadirən 1 saatı keçib. Zatən Ayaz Mütəllibovun 1 saatdan çox müsahibəsini seyr etmək mümkün də olmayıb, çünki olmayıb.
Ancaq “Qaynar Qazan” bu nizamı pozdu. Mən biləni, ilk dəfə idi ki, ilk prezident bu qədər kamera qarşısında danışırdı. Həm də təxminən canlı efir kimi. Bilənlər bilir ki, “Qaynar Qazan” elə təxminən canlı kimidir – biz çəkilişdən sonra çox az dəyişikliklər edirik. Amma Ayaz Mütəllibovla danışanda onun istədiyi dəyişiklikləri edəcəyimizə söz vermişdik. O qədər də etmədi. Və çox uzun – 3 saatdan çox ekran qarşısında suallarımı ona yönəldə bildim.

Təbii ki, Mütəllibovun miqyası çox böyükdür. Onun şəxsiyyətinə və yürütdüyü siyasətə kimin necə baxmasından asılı olmayaraq, Ayaz Mütəllibov bu ölkənin ən kritik zamanlarında bu ölkənin birinci adamı olub. Azərbaycanı ən qarışıq zamanlarda idarə edib. Moskvaya çox bağlı adam olub və çox şeyləri, çox sirləri bilir. Onunla danışarkən çox şey bildiyini, amma hələ də çox az şey danışdığını hiss etdim. Kaş ki, bütün bildiklərini Azərbaycanın gələcəyi üçün danışaydı da, biz də yorulmadan onu çəkib millətin ixtiyarına verə biləydik.

Daşıdığı tarixi missiya və önəm digər bütün qonaqlarımız kimi, Ayaz Mütəllibova da həssas və diqqətli yanaşmamızı əmr edirdi. Suallar da həddindən artıq çox idi. Təkcə sosial şəbəkələrdən gələn suallar yox, həm də başqa suallar vardı, özümüzü maraqlandıran suallar vardı. Buna görə də Mütəllibova sualları müxtəlif kateqoriyalarda qruplaşdırdıq. Ümumi suallar, 20 yanvar 1990-cı il hadisələri ilə bağlı suallar, 20 noyabr 1991-ci il hadisələri ilə bağlı suallar, 26 fevral 1992-ci illə və 14 may 1992-ci illə bağlı suallar… Təbii ki, Heydər Əliyevlə, İlham Əliyevlə, Mehriban Əliyeva ilə bağlı suallar, eyni zamanda digər maraqlı suallar da vardı və bütün bunları ardıcıl düzmək və yerində istifadə etmək, həm də prezident olmuş bir tarixi şəxsiyyətlə, etiraf edim ki, asan iş deyildi. Həm də bu, mənim Ayaz Mütəllibovla ilk görüşüm idi və mən onu hər zaman qaraqabaq, qaşqabaqlı və bir az da əsəbi görmüşdüm kanallarda. Düşünürdüm və ehtiyat edirdim ki, elə olsa çox çətin olacaq müsahibənin taleyi.

Biz böyük bir binanın foyesində görüşdük Ayaz Mütəllibovla. Foyenin böyük olması səsin bir az dağılmasına səbəb olub – hiss edəcəksiniz. Ayrıca, bizə səs-küy olmayacağını vəd etsələr də, binanın zəngin sakinləri sanki bir az da səs salmaq istəyircəsinə xüsusi əda ilə səs-küy salmağa çalışırdılar və sağ olsunlar, buna mümkün qədər də nail ola bildilər. Diqqətli tamaşaçılar müsahibə boyu ədalı kabluk səslərini, səs-küylü lift qapılarının cırıltısını və hündürdən danışılan səsləri eşidəcəklər. Görünür, özümüzün keyfiyyətli studiyalarımız olana qədər biz belə məşəqqətlərə dözməliyik. O da olacaqmı, hələ bilinməz…

Ayaz Mütəllibovla qarşılaşan kimi, kefini yaxşı gördüm. Ekrandan məni tanıyırdı və çoxdanın tanışı kimi görüşdük və görüşümüz müsahibə boyunca da xoş ovqatla davam etdi. Pozitiv idi. Mən onu nadir hallarda gülən görmüşdüm, müsahibə boyunca mümkün qədər pozitivliyini və gülərüzlüyünü də göstərməyə çalışdı. Təbii ki, verilən ağır suallara o qədər səmimi olacağını heç düşünmürdüm də. Ayaz Mütəllibov başından olmazın fəlakətlər keçən və qarışıqlıqlar içində ömür sürən bir adamdır. Gözü ilə od görüb. Onun tam səmimi olacağını düşünmək bir az da xəyal ola bilərdi, amma ilk müsahibə kimi, 3 saatdan çox danışmaq və yorulmamaq özü artıq bir göstərici idi. Ayrıca, Ayaz Mütəllibov elə şeylər danışıb ki, Azərbaycanda aylar boyu müzakirə olunacaq, bilirəm.

Beləcə, sözü çox uzatmadan Ayaz Mütəllibova – Azərbaycanın ilk prezidentinə vermək istəyirəm. Hər şeyi tamaşaçı qərarlaşacaq. Harada səmimidir, harada yox, nələri daha deyə bilərdi, nələri yox – seçim onundur. Elə isə o zaman söz “Qaynar Qazan”ın 52-ci qonağınındır – Ayaz Mütəllibovun…

Əvəz Zeynallı
“Qaynar Qazan”

I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

“Qaynar Qazan”da Azərbaycanın birinci prezidenti Ayaz Mütəllibov (I hissə): “Çingiz Mustafayevi arxadan vurub öldürdülər!”-VİDEO

II hissə

Tofiq İsmayılov mənə dedi ki…

– Ayaz müəllim, Çingiz Sizə nə dedi ki, “getmə” dediniz. “Mənə deyirsən, amma mən də sənə deyirəm ki, getmə”. Deməli, Sizə çox önəmli şeylər deyib.

– Bəli.

– Aradan 30 il keçib, indi demək olmazmı?

– Yox.

– O qədər önəmli idimi?

– Gündəmdə olan məsələlərə aid idi. Onsuz da orada-burada müxtəlif söz-söhbətlər var, mən sizə həqiqəti dedim.

– Amma Çingizin Sizə nə dediyini demədiniz.

– Dedi, mən məəttəl qaldım.

– Özümüzünkülərmi etmişdi o üz-gözdəki yaraları? Onumu deyirdi Çingiz?

– …(Uzun pauza)

– Heç kimə deməyəcəksinizmi?

– Hələlik yox.

– Elmidar Əliyev soruşur: “20 noyabr faciəsinin hakimiyyətdən getməsində təsiri oldumu?” Sizin demək olar ki, bütün komandanız məhv edildi. Ümumiyyətlə, Ayaz müəllim, Sizin komandanız idimi o adamlar? Cəmiyyətdə müxtəlif informasiyalar var. Məsələn, deyənlər var ki, əslində, Ayaz Mütəllibov o komandadan imtina etmişdi.

– Mən bu komandanı özüm yığmışdım. Onların hamısı mənə qarşı etibarlı insanlar idilər. Münadibətlərimiz hələ vəzifədən əvvəldən çox isti olub.

– Guya həmin dövrdə Məhəmməd Əsədovu işdən çıxarıbsınızmış…

– Məhəmməd Əsədovu işdən çıxarmamışdım. Mən onu daha da irəli çəkmişəm. Bütün inzibati orqanların kurasiyasını da ona tapşırmışdım. Onunla bağlı fikirlərim vardı. Onu bir platsdarm kimi vəzifəyə təyin etmişdim.

– Daha yuxarı aparmaq fikriniz olub?

– Bəli. Onun haqqında deyə bilərəm ki, o, çox qızıl insan idi. Çingizin, İsmət Qayıbovun, Tofiq İsmayılovun təyinatlarını mən vermişəm. Onların özlərinin xahişi ilə. Günlərin bir günündə Tofiq İsmayılov gəldi yanıma.

– Ayaz müəllim, onların hamısı ilə bir az da dost kimi olubsunuz sanki… Çox səmimi münasibətləriniz olub.

– Çox səmimi. Müəyyən rəsmi çərçivələr olub, amma səmimi olmuşuq. Tofiq İsmayılov mənə dedi ki, mən sənə kömək etmək istəyirəm. Dedim, Tofiq, sən mənə Moskvada, Ali Sovetdə onsuz da kömək edirsən. Tofiq dedi ki, mən sənə burada kömək etmək istəyirəm. Dedim, olsun.

– Deməli, vəzifəyə elə təyin edibsiniz?

– Bəli. Dedim, o zaman günü sabahdan işə çıxa bilərsən. Məhəmməd Əsədov da özü gəlib yanıma. Məhəmməd Əsədovu Sumqayıtdan tanıyırdım. O, Sumqayıtın partiya komitəsində işləyirdi. Sənayeyə baxırdı. Biz onunla vaxtaşırı görüşürdük. Münasibətlərimiz çox isti idi. Dedi ki, Ayaz müəllim, mən özüm qərara gəldim ki, bu sözü sizə açım. İstədim ki, mənim özümdən eşidəsiniz. Mən Sizin yanınızda Sizə kömək etmək istəyirəm. Mən heç kimə xahiş etməmişəm, heç kimə ağız açmamışam, ağız açmaq niyyətində də deyiləm. Bu ağır anda biz gərək bir yerdə olaq. Mən Sizə sadiq olan adamam. Dedim, sabah işə başlaya bilərsən…

– Birbaşa Daxili İşlər naziri?

– Bəli.

– İsmət Qayıbov da elə oldu?

– İsmət Qayıbovla mən İsmayıllı rayonundan tanış olmuşam. Çox müasir tipli, yüksək mədəniyyətə malik olan insan idi. Kefqom idi, gülərüz idi. Mən onu təyin elədim. Onlar səngərlərdə olublar. Hamısı. Hətta Vaqif Hüseynov. …Azərbaycanın çox böyük itkisidir.

Yeltsinlə Nazarbayev özlərinin “piar”ı üçün gəlmişdilər

– Səbirə Mahmudova soruşur: “Doğrudanmı 20 noyabrda ermənilərlə azərbaycanlılar arasında müsbət yönlü addım gözlənilirdi və bu prosesin rusların vertolyotu vurması ilə əlaqəsi vardımı?” Nəyə görə bunu belə deyir, Pənah Hüseynin maraqlı bir müsahibəsi oldu, o dedi ki, o vaxt Jeleznovodski danışıqları gedirdi və irəliləyişlər vardı. İndi belə ehtimallar var ki, bu vertolyot da həmin o Jeleznovodski danışıqlarını dayandırmaq məqsədi ilə vurulub. Elə bir ehtimal var idimi? Nə düşünürsünüz? Çünki o zaman Sizin Nazarbayev və Yeltsinlə bir görüşünüz də oldu. O ərəfə idi, deyəsən? Eləmi?

– Bəli, Yeltsinlə Nazarbayev bu ziyarəti təşkil etdilər, özləri üçün. O “piar” aksiya idi.

– Yəni Azərbaycana münaqişənin həllinə yardım etmək üçün yox, özlərinin piarı üçün gəlmişdilər?

– Azərbaycana bir sənədlə gəlmişdilər. Adi bir kağızda yazılan protokol, “Jeleznovodski sazişi”. Belə çıxdı ki, bu protokol Çaykənd əməliyyatının nəticəsində ermənilərin ərazidən boşaldılmasından bəhs edir. Bu, ermənilərin yazısı idi. Protokolu ermənilər tərtib etmişdi. Qorbaçovun komandası-zadı yox…

– Yeltsinlə Nazarbayev ermənilərin tərtib etdiyi protokol əsasında gəlmişdilər bura, eləmi deyirsiniz?

– Bəli. Və hətta söhbət arası Yeltsin Nursultana dedi: “Biz çox sürətlə işimizi bitirib gedəcəyik. Bir saat bizə bəs edərmi?” O da cavab verdi ki, bəli, yetər. Mən deyirəm ki, Boris Nikolayeviç, bu, çox ciddi materialdır. Siz bir saata bunu həll edə bilməzsiniz. Çünki çox ciddi bir sənəddən söhbət gedir. Bu sənədin üzərində işləmək lazımdır. Və biz Jeleznovodskidə səhər saat 10.00-dan başlayaraq gecə saat 02.00-a qədər protokolun üzərində işlədik. Artıq 2-yə işləmiş qol çəkdik və nahar etdik. Bundan belə bir nəticə çıxarmaq olar ki, onlar təsəvvür etməyiblər ki, nə üçün, niyə və hansı məqsədlə gəlirlər Azərbaycana?

– Yəni bu vertolyot qəzasının Jeleznovodski sazişi və danışıqlarının dayandırılmasına təsiri ola bilərdimi Sizcə?

– Yox.

– Rail Məmmədov soruşur: “Vertolyotu kim vurmuşdu?” Son zamanlar Hacı Əbdül, Sizin köhnə silahdaşınız, Sizi müdafiə edən Hacı Əbdül müsahibə verdi və bu müsahibə həqiqətən ölkədə bomba təsiri yaratdı. Düzdür, bu mövzuda Hacı Əbdül illərdir danışır, amma “Qaynar Qazan”da başqa cür təsiri oldu bu müsahibənin. Bütün Avropada, Azərbaycanda – hər yerdə bu müsahibə müzakirə olundu. Hacı Əbdül deyir ki, vertolyot Tamerlan Qarayevin əmri ilə vurulub…

– Elə söz-söhbətlər gəzirdi. Məndən də bu haqda soruşurdular Tamerlan Qarayev haqqında. Cavab olaraq deyirdim ki, mənim elə bir sənədim yoxdur ki, deyim, bəli, mən Tamerlan Qarayevi günahkar hesab edirəm. Onun əli, qolu, nəyi var. O haqda heç nə deyə bilmərəm.

Hacı Əbdül ciddi adamdır, boş-boşuna danışan deyil

– Ayaz müəllim, özünüz nə düşünürsünüz? Elə ola bilərmi? İnanırsınızmı ki, elə ola bilər? Təbii ki, heç kimin əlində heç bir sənəd yoxdur. Tutaq ki, Hacı Əbdüldə də sənəd yoxdur, amma Hacı Əbdül deyir ki, mən inanıram ki, o tapşırığı Tamerlan Qarayev verib.

– O rəhmətə gedən “Ala Yaqub” ki var, Yaqub Rzayev, ona istinad olunur da, için içində o idi. Məlumatı Hacı Əbdülə verən də odur. Mənim heç xəbərim yox idi ondan. Yaqub Rzayev o sözləri mənə çatdırsaydı, mən öz sözümü deyə bilərdim. Ancaq Hacı ciddi adamdır, o, boş-boşuna danışan deyil.

– Hacı Əbdül?

– Bəli. Mən bildiyim…

– Arzu Zeynallı soruşur: “Hacı Əbdüllə münasibətləri indi necədir?”

– Normaldır. Həmişə normal olub münasibətlərimiz. Sözün doğrusu, o qədər də yaxınlığımız olmayıb. O, “Tövbə” Cəmiyyətinin sədri vəzifəsində işləyir, savab işlərlə məşğul olur. Salamməleykimiz var.

– Amma Sizi həmişə müdafiə edib.

– Bilirəm. Onun dediyinə görə, haqqı müdafiə edib.

– Hə, elə deyir. Bizə demişdi ki, mən Ayaz Mütəllibovu yox, haqqı müdafiə eləmişəm. Hacı Əbdüllə bağlı Ceyhun Bayramlının bir sualı var: “Hakimiyyətiniz dövründə “Tövbə” və “Qardaşlıq” Cəmiyyətlərinə şəhərdə hər cür qoçuluq əməlləri etmək üçün şərait yaradılmasından xəbəriniz var idimi?”

– Yox.

– “Vardısa, bu şilləvuranlar dəstəsinə nə üçün şərait yaratmışdınız? Yox idisə, nə üçün 14 may 1992-ci ildə parlamentdə Hacı Əbdülün təbriklərini qəbul edib qol-boyun olmuşdunuz?”

– Vallah, mənim o gün əlimi sıxan, öpən, sevinc hissləri təbrik edənlər az deyildi. Bunların hamısını mənim adıma yazmaq nə qədər düzgündür? İndi sevinc hissiyyatı keçiriblər, burada mənlik nə var? Bunu mən təşkil eləməmişəm ki.

– “Qardaşlıq” və “Tövbə” Cəmiyyətlərinin Sizinlə bir bağlılığı yox idimi?

– Yox, yox, qətiyyən. “Qardaşlıq” julikin biri…

“Qardaşlıq” julik, Ağa julikin dal ayağı idi

– Ağa?

– Ağa… julikin dal ayağı, avantürist idi. O, Rüfət Ağayevin kadrı idi. Nə pislik var, harada mənə nə pislik edən varsa, bu, Rüfət Ağayevin ucbatından, onun əli ilə olub. O, Azərbaycana vurduğu zərəri heç kimə vurmayıb.

– Rüfət Ağayev?

– Bəli, Rüfət Ağayev.

– Amma bu “Qardaşlıq”ın etdiklərinin hamısı da Sizin adınıza yazılıb, Ayaz müəllim?

– Özü də mən Rüfəti qoymuşam özümün yerimə, zavodun müdiri, mən…

– Soyuducu zavoduna?

– Soyuducular zavodunun müdiri. Mən onu adam etmişəm. Bu məni… (çox əsəbiləşir…) Nə deyim?

– Xəyanət edib?

– Xəyanət edib, özü də necə. Mən bilirəm, kiminlə oturub-durur, indi də onlar sağdırlar. Sadəcə qoşulmaq istəmirəm bu söhbətə.

– Yəni bu “Qardaşlıq”, Sizin adınızdan istifadə edənlərin hamısı Rüfət Ağayevin adamları və əməlləridir deyirsiniz…

– “Qardaşlıq”ı deyim sizə. Bir gün “Qardaşlıq” Cəmiyyətindən Ağa, bir gün də ondan əvvəl Tarix adlı bir adam…

Ağa ilə Tarix Etibarla Rahimi azad etmək xahişi ilə yanıma gəldilər

– Sonra həbsxanada öldü…

– Bəli, Tarix sonra həbsxanada öldü. Gəldilər mənim yanıma bir xahişlə. Moskvada, “Lefortovo” həbsxanasında olan Rahim Qazıyevi, Etibar Məmmədovu azad etməyi xahiş etdilər. Kömək istəyirdilər məndən.

– Həmin Ağagil?

– Bəli. Ağa deyir, biz Bobkovla danışmışıq. Bobkov da KQB-nin sədri Kryuçkovun birinci müavini idi. Bobkov Azərbaycanda istintaq komissiyasına nəzarət edən adam idi. Bir incə məqam var, indi onu da deyəcəyəm sizə. Dedim, sən hara, Bobkov hara, Ağa? Sən haradan gedib ora çıxmısan? Dedi, hə, getmişəm. Dedim, düz deyirsən? Dedi, bəli. Xüsusi telefonlar vardı, “VÇ”, götürüb dedim, “məni Bobkovla birləşdirin.” Telefonun dəstəyini Bobkov götürdü. Dedim, bu, bu, adamlar sizin yanınıza xahişlə gəliblərmi? Dedi, bəli. (Uzun pauza…) “Bəli” sözünü o idarədə elə-belə demirlər. O hara, bunlar hara? Uyğun gəlmirlər axı bir-birilərinə. Bu sözdən sonra mən başa düşdüm ki, burada nəsə dolaşıq məsələlər var. Onda mən qərara gəldim ki, Rahim Qazıyevi və Etibar Məmmədovu türmədən çıxarım. Belə qərara aldım.

– Maraqlı gəldi mənə. Yəni onlara bir təhlükəmi hiss elədiniz?

– Hər şey ola bilərdi.

– Onları orada öldürə bilərdilər?

– Mən onu demək istəmirəm, ancaq hər şey ola bilərdi. Ondan savayı, hara gedirdim – fabriklərə, zavodlara – fəhlələr yaxınlaşıb deyirdilər ki, qurban olum, Etibar Məmmədovu azad edin, nə olar. “Simpatiçnı” oğlan idi, hörmət edirdilər ona. Ancaq çox radikal idi.

“Lefortovo” məhbuslarını mən buraxdırmışam

– Ayaz müəllim, o zaman “Lefortovo” məhbuslarının buraxılmasında Sizin rolunuzmu var? Beləmi demək istəyirsiniz? Onları Sizmi buraxdırmısınız?

– Bunu mən eləmişəm, özü də klassik formada. Qorbaçovun yanında keçirilən iclasların birində mən durub çıxış etdim və iki məsələni müzakirəyə çıxardım. Biri, dedim ki, Mərkəzi Televiziya Azərbaycanda olan məsələləri düzgün işıqlandırmır, obyektiv vermir. Əgər bizim işimiz, rolumuz varsa, biz də Mərkəzi Televiziyaya maya qoyuruqsa, o zaman gəlin, bizim payımızı ayıraq, biz o proqramları özümüz idarə edək. Axı biz bura pul veririk. Bizim pulumuza bizi söyürlər, elə şeymi olar? Mixail Qorbaçovun qarşısında ikinci məsələni də qaldırdım. 80-100 nəfər adam həbs olunmuşdu texniki personalla birlikdə. Ona SSRİ KQB-sinin təcridxanasında müttəfiq respublikalar üçün prezident hazırlama kurslarının açıldığını dedim. Bu 6 aylıq kursları Zviad Qamsaxurdiya keçdi…

– Çox maraqlı bir şeydir…

– Və sonra Gürcüstanın prezidenti oldu.

– Zviad Qamsaxurdiyanı da onlar həbs etmişdilər…

– O biri kolleqamız Ter Petrosyan. (Gülür…) O da eyni qaydada Ermənistanın prezidenti təyin edildi.

– Bütün bunları Qorbaçova deyirsiniz…

– Hə. Təkcə Qorbaçova yox e, bütün zala deyirəm: “Mənə bircə o qalır deyəm ki, burada bizim respublikadan iki nəfər adamımız həbsdə saxlanılır. Hətta 3 nəfər – Xəlil Rza da.”

– Xəlil Rza da var idi, Məhəmməd Hatəmi də var idi – bir neçə nəfər daha var idi.

– Davam etdim: “Bu adamların imkanı var ki, onlar da prezident olsunlar.” Və onların adlarını çəkdim: “Diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm ki, rəsmən DTK sədri Kryuçkova müraciət olunsun və o adamlar Azərbaycana təhvil verilsin. Onlar Azərbaycan vətəndaşlarıdır və mühakimə olunmalıdırlarsa, sovet qanunları əsasında Azərbaycanda mühakimə olunmalıdırlar.” Elə də oldu. İkisi də qayıtdı. Qayıdanbaşı onlar çox narahat idilər ki, sentyabr ayındakı seçkilərə çatmayacaqlar.

Rahim Qazıyevin də, Etibar Məmmədovun da deputat mandatlarını mən qoydum seyfə…

– Yoxsa onu da Siz elədiniz?

– Mən elədim. İkisinin də – Rahim Qazıyevin də, Etibar Məmmədovun da deputat mandatlarını mən qoydum seyfə ki, xatircəm olun, buradadır, darıxmayın…

– Allah, Allah – indi burada mən belə deməyim, nə deyim? Deməli, Siz…

– (Ayaz Mütəllibov əlini atıb konfet qabından bir şokolad götürür və and içir…) Bax, bu bərəkət haqqı…

– Deməli, Siz adamları “Lefortovo” həbsxanasından gətiribsiniz parlamentə?

– Hə, hə, bəli, mən eləmişəm.

– Niyə elədiniz ki?

– Mənə onlar lazım idi Bakıda, parlamentdə. Biz demokratiyadan danışırıq. Küçələrdə şuluqluqla məşğul olmaqdansa…

– İstəyirdiniz ki, demokratik müxalifət gəlsin parlamentə?

– Bəli, nə sözün var, gəl parlamentdə deginən. Döşə, nə istəyirsən elə. Buyurun, demokratiya olsun.

– Nə yaxşı prezident olubsunuz, Ayaz müəllim.

– Hə, görürsünüz, siz indi dinləyirsiniz. İndi mən böyük bir auditoriya yığsam, bir-bir məqamları açıb desəm, nələr olar?

– Siz bizə açın, bəzi məqamları açın.

– Açdım da… (Gülür…)

– Beləcə, aydın oldu ki, bu “Qardaşlıq” Cəmiyyəti Ayaz Mütəllibovla bağlı olmayıb, eləmi?

– Yox.

– Bunlar nə ediblərsə, hamısı Sizin adınıza yazılıb?

– Bəli. Düz yazılmayıb, düz yazılmayıb. Zərrə qədər.

– Burada bir sual var, bilmirəm, bu, Sizə nə dərəcədə uyğundur, amma yazılıbsa vermək istəyirəm. Ceyhun Bayramlı yazır ki, uğursuz Daşaltı əməliyyatına görə faktiki Ali Baş Komandan vəzifəsi daşıyan adam kimi özünüzdə günah payı hiss edirsinizmi?

– Mən onu bilirəm ki, Daşaltı əməliyyatı haqqında ermənilər əvvəldən bildilər. Bizimkilər bu haqda ermənilərə xəbər verdilər. Mənə belə danışıblar.

Azərbaycanı heç kim məğlub edə bilməzdi, əgər…

– O problem də var idi, eləmi? Bizdə planlar cizilirdi, erməni xəbər tuturdu. İçimizdə xainlərmi olub?!

– (Ayaz Mütəllibov sağ əlinin şəhadət barmağını alnının ortasına qədər qaldırır və təsdiqləyir…) Belə… Belə… Azərbaycanı heç kim məğlub edə bilməzdi, əgər içəridə satqınlar olmasaydı. İnanın mənə!

– Bunun qarşısını ala bilmədinizmi?

– Necə alaydım? Bunların alınlarına yazılıb bəyəm xain olduqları?

– Amma Ayaz müəllim, DTK var, Daxili İşlər Nazirliyi var…

– Nə DTK-dan danışırsınız, aləm qarışmışdı bir-birinə… İnzibati orqanların heç biri işləyə bilmirdi, onlar iş qabiliyyətlərini itirmişdilər. Onları eşidən yox idi. Bakıda toy-bayram edən qüvvələr var idi. Müxalifət həmçinin… Yanvar hadisələri ərəfəsində Bakını idarə edən biz de-yil-dik! Biz de-yil-dik! Yəni hakimiyyət deyildi!

– Bəs kim idi?

– Xalq Cəbhəsi! Xalq Cəb-hə-si!

Araz Əlizadənin təklifi başına dəysin…

– Amma Siz Milli Müdafiə Şurası yaratmadınızmı, Ayaz müəllim?

– Milli Müdafiə Şurasını mən yaratdım, sonra gördüm ki, yox e…

– Nemət, Rahim Qazıyev, Etibar Məmmədov…

– Adə yox e, Araz Əlizadənin təklifi idi…

– Araz Əlizadə…

– Araz Əlizadənin təklifi idi. Təklifi də başına dəysin…

– Niyə?

– Təklifi idi, dezorqanizatsiya, destabilizatsiya. Mən bunlara bir dəfə dedim ki, siz tarixşünassınız, hamınız namizədlik işində yazmısınız, lap Elçibəyin özü də yazıb: “Sov İKP KP MK 22-ci qurultayı qərara aldı ki…” Bunları hamınız yazmısınız. Bizə irad tutursunuz, ancaq özünüzün qolunuz var. Ki, bu işləri siz görəcəksiniz, yoxsa sizə namizədlik bileti verən kim idi ki? Elmi işçilərin işlərindən söhbət gedirdi. Destabilizatsiya, dezorqanizatsiya – bunlar bolşeviklərin 1917-1918-ci illərdə apardıqları mübarizə metodu idi. O zaman onların devizi bu idi: “Hakimiyyət üçün nə qədər pisdirsə, bizim üçün o qədər yaxşıdır.” Dedim, bu yolla gedirsiniz siz, ancaq yolunuz pis olacaq. Mən açıq dedim da, dedim…

Mən vicdanlı adam olmuşam

– Əbülfəz bəyin Mirşahinə maraqlı bir müsahibəsi var, orada deyir ki, fağır bir prezident tapmışdınız, sağdan da döşəyirdiniz, soldan da. Mən baxıram dediklərinizə, elə Siz də fağır olubsunuz, Ayaz müəllim.

– Mən vicdanlı adam olmuşam, vicdanla işləmişəm, vicdanla rəftar eləmişəm. Bir azərbaycanlı olaraq azərbaycanlı qardaşlarımıza hörmət eləmişəm. Mən regional məsələlərdir, yerlibazlıqdır – bunları qətiyyən qəbul edən adam deyiləm. Mən “haralısan” sualını soruşmağa xəcalət çəkirəm. Əşşi, nə haralısan, azərbaycanlıyam mən! Qurtarın!

– O məsələ ilə bağlı suallar da var və onları verəcəm. Ayaz müəllim, ən ağır faciələrdən biri Xocalı faciəsi haqqında suallar var. Bu da Sizin dövrünüzə və çox ağır zamanlara təsadüf edir. Bu da Sizin dövrünüzdə olub.

– (Gülümsünür…) Bilirsiniz, niyə gülümsəyirəm? Görəsən, məndən sonra da prezidentlərə bu cür yanaşacaqlar? Prezident olmusunuz, deməli, günahkarsınız. “Sizin vaxtınızda olub” – bu nə cür kəlamdır, bunu necə qəbul etmək olar?

Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyini təmin edən mən oldum

– Ayaz müəllim, amma razılaşın ki, bütün məsuliyyət dövlət rəhbərinin üzərindədir.

– Orası düzdür, ancaq çox böyük həvəslə biz ən xırda məsələləri axtarırıq. Mənim işlərimə maraq yetirənlər çoxdur. Halbuki mən o qədər də işləmədim, heç mənə macal vermədilər işləməyə.

– İşləmədiniz, amma bütün taleyüklü məsələlər də Sizin dövrünüzdə oldu. Həm müstəqillik, həm bayraq…

– Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyini təmin edən mən oldum.

– Onlar da yazılır. Müsbət də yazılır. Məsələn, bayraq Sizin dövrünüzdə qəbul olunub…
– Az danışılır… İndi-indi dillər açılıb, indi deyirlər… Bu vaxta qədər ilk prezidentin kim olduğunu da demirdilər.

– Ola bilər, amma mən bütün fəaliyyətim boyu bir jurnalist olaraq həmişə onu qeyd etmişəm.

– Siz ziyalı adamsınız.

– Ankarada mən tələbə idim. Orada biz Sizinlə görüşmüşük. Hətta o zaman orada mən jurnal çıxaranda, yadımdadır, Sizin və Elçibəyin şəkillərini Azərbaycanın 1-ci və 2-ci prezidentləri olaraq yanaşı qoymuşdum və bu, böyük söz-söhbətlərə səbəb olmuşdu. Kimin xoşu gəlsin, kimin gəlməsin, Siz Azərbaycan xalqının birinci prezidentisiniz.

– Düzdür.

– Bu, tarixdir və bu tarixi də kimsə poza bilməz. Bu tarixi bu gün pozanlar da sabah bununla barışası olacaqlar.

– Düppədüz deyirsiniz.

– Cavid Zülfüqarlı soruşur: “Ayaz bəy özünü Xocalı faciəsinin günahkarı hesab edirmi?”

– Yox.

– Səfər Cavadov Xocalıdandır, yazır: “Xocalıya hücumun olacağı barədə kəşfiyyat məlumatlarının olduğu deyilir. Bu, nə dərəcədə doğrudur? Sizin bundan məlumatınız olubmu? Nəzərinizə çatdırım ki, bir xocalılı olaraq sizi günahkar bilirik.”

– Vaxt gələr, günahkarlar aşkara çıxar. Vaxt gələr… Bunlar üçün mən deyirəm, çünki bunlara inanmayan adamlar da az deyillər. Necə yəni, belə çıxır ki, Xocalı hadisələrini mən törətmişəm?

– Sizin məlumatınız vardımı?

– Mənim əleyhimə olan tədbir idi…

– Elə Xocalı faciəsinin nəticəsində də Siz hakimiyyətdən getdiniz.

– Hə…

– Deməli, həm də plan olub?

– Mən oturdum, düşündüm, öz-özümə sual verdim ki, sən indi nə qoyub nə axtarırsan, bunlar qan-qan danışır. Sənin nə imkanın, nə canın var ki, bu səpkidə işlərin öhdəsindən gələsən. Kimsə baltanı qaldırıb mənim boynumun üstündə. Mən bu ərəfədə Ali Sovetin binasından çıxa bilərdim. Bir kopayoğlu da mənə dəyməzdi. Ancaq sonra hansı təxribatları edəcəkdilər. Çünki birinci provokasiya baş tutmadı. İkinci variant daha dəhşətli təxribat çıxa bilərdi ortaya. Ona görə mən dedim, bu, mənim meydanım deyil. Öz ailəmi, öz taleyimi naməlum bir vəziyyətə bağladım.

– Siz 15 maydan danışırsınız…

– Hə, istefa verdiyim gündən.

– 15 mayla bağlı suallar olacaq. Türkiyədə yaşayan professorlarımızdan Toğrul İsmayıl soruşur: “Ayaz Mütəllibov 26 fevralda Xocalıda yaşananları niyə xalqdan gizlətdi? Niyə oraya yardım edilmədi? Buna görə məsuliyyət hiss edirmi?” Burada təbii ki, sizin tərəfdarlarınızdan Rüfət Sahiboğlu onlara cavab veriblər, Cəbhə hakimiyyətini də Kəlbəcərə görə ittiham ediblər, amma Toğrul İsmayıl onu soruşur ki, Xocalıda yaşananlar niyə xalqdan gizlədildi? Deyəsən, ilk vaxtlar informasiya elə olmuşdu, eləmi? İki nəfərin öldürüldüyünü demişdilər…

– O informasiyanı Şahin Musayev açdı. Günlərin bir günündə hansısa müxbir sual verib ki, bəs, kimsə deyib ki, Xocalıda 2 nəfər həlak olub.

– İlk informasiya deyəsən elə olmuşdu.

– Bəli. Və bu sözün müəllifi aşkara çıxdı. Şahin Musayevdən bunu soruşanda Şahin dedi ki, mən demişəm o informasiyanı, prezidenti narahat etmək istəməmişəm. Şahin Musayev.

– Sizi narahat eləməmək üçün?!

– Bəli.

– Yəni Sizə ilk informasiya elə verildi ki, ölənlər 2 nəfərdir?

– Mənə belə dedilər ki, 2 nəfərdir. Mənə yox e, mənə heç çatmadı. Deyim də sizə, elə birinci gün ki xəbər çatdı, Daxili İşlər naziri Tofiq Əhmədov və Təhlükəsizlik naziri İlhüseyn Hüseynov pərişan vəziyyətdə yanıma gəldilər. “Nə olub?” dedim, cavab verdilər ki, bəs deyirlər, Xocalıda böyük hadisə baş verib. Ölüm hadisəsi. Mən soruşdum ki, nədir, kimlərdir, nə ölüm hadisəsidir, neçə nəfərə aiddir bu, dedilər, biz indi araşdırırıq. Bu söhbət saat 11-ə işləmiş olub.

– 27-si səhər, eləmi? Hadisə baş verəndən sonra?

– Bəli. Dedim, gedin, araşdırın, gəlin. Yəni bunlar heç nə bilmirdilər, iki nazir, ikisi də xəbərsiz idilər.

– Ramin Mahmudlu soruşur: “Xocalı haqqında məlumatları, sirrləri varsa, bizimlə bölüşsün.”

– Yox.

– Qalıbmı sirr?

– Yox, yox, yox… Sirr olsaydı, danışardım sizə. Mənim personal sirrim olmayıb. Mən açıq adamam. Sözü düz deyənəm. Kinli adam sirli olar, sirr saxlayar. Məndə yoxdur.

– Kinli deyilsiniz…

– Kinli deyiləm…

– Nifrət eləmirsiniz…

– Yox, yox… O da mənim nöqsanlarımdan biridir – elə hesab edirlər. Hörmət edən insanam.

– Burada Hacı Əbdülün maraqlı bir fikri var. Bu yaxınlarda “Azadlıq salnaməsi”ndə Pənah Hüseynlə Hacı Əbdül debata çıxmışdılar. Bilmirəm, ona baxdınızmı?

– Eşitdim…

– Əbülfəz Elçibəylə söhbətini danışır. Biz Hacı Əbdülün dediyini sonra youtube-dən də tapdıq, həqiqətən də var imiş. Hacı Əbdül deyir ki, Əbülfəz Elçibəy dedi ki, Ayaz Mütəllibovun Xocalı məsələsində günahı yoxdur. Tamerlan Qarayevin bir az, Tahir Əliyevin də bir az günahı var. Bu, nə deməkdir? Siz bu fikirləri necə qəbul edirsiniz?

– Bu sözləri kim deyib?

– Hacı Əbdül deyir ki, bu sözləri Əbülfəz Elçibəy prezident olanda deyib.

– Deyib deyib də. Bu sözlərə əlavə heç nə deyə bilmərəm. Deyib, həqiqəti deyib yəqin ki.

– Ümumiyyətlə, bu Tamerlan Qarayev Sizin adam idi, yoxsa AXC-nin adamı idi? Bəzən deyirlər, Ayaz Mütəllibovun komandasında olub?

– Mən kadrlarla işləyirdim. Mən yeni bir dövlət qururdum. Yeni bir dövlət qururdum! Mən Tamerlan Qarayevi gənc olduğuna görə irəli çəkdim. Dedim, sən “simpatiçnı” oğlansan, get, özünə bənzər kadrları Azərbaycanda tap gətir, onları işlə təmin edək. Biz yeni bir dövlət qururduq. Bu idi çalışdığım.

– Ayaz müəllim, bayaq biz noyabr hadisələrindən danışdıq. Orada Araz Əlizadənin bir “qara qutu” söhbəti var.

– Çox adam deyə bilər ki, Ayaz Mütəllibovla nədənsə danışıblar, ancaq mənim yadımda elə bir şey yoxdur. Mənim heç imkanım da yox idi ki, bu cür söz-söhbətlərə qoşulum. Bunlar qeyri-rəsmi olan söhbətlərdi. O, hansısa komissiyanın üzvü idi. Sırf mənim hansısa komissiyam olsaydı, mən bilərdim nədən söhbət gedir. Bu bir. İkincisi, Monrealın adını mən bu yaxınlarda eşitmişəm.

– Bəli. Araz Əlizadə ora aparmaq istəyib “qara qutu”nu, Siz də deyibsiniz ki, yox.

– Araz Əlizadə hara, Monreal hara, başa düşmürəm. O zaman elə şərait yaranmışdı ki, biz SSRİ-nin tərkibində idik, burada özbaşınalıq ola bilməzdi. Başqa tərəfdən, həlak olanların sırasında rus generalları vardı – ruslar, qazaxlar vardı. Belə olan halda nə etmək olardı?

– Yəni “qara qutu”nu ayrıca götürüb kiməsə vermək olmazdı deyirsiniz, istintaqın işlərinə mane ola bilərdi?

– Əlbəttə.

– Səbirə Mahmudovanın bir neçə sualı var: “Viktor Polyaniçkonun Dağlıq Qarabağdakı fəaliyyəti onu razı salırdımı?”

– Bəli.

– “Ayaz müəllim niyə bir dəfə də olsun Qarabağ camaatı ilə görüşə gəlmədi və Ağdamda yaratdığı səlahiyyətli nümayəndəlik onu qane edirdimi?”

– Mən Xocalıda görüş aparmışam. Konkret olaraq orada yüngül sənayeyə aid olan fabriklərin açılışında – mitinqdə iştirak etmişəm. Xocalının inkişaf etməsi üçün əlimdən gələni eləmişəm. Nazirlərə bilavasitə tapşırıqlar vermişəm. Hətta bir hadisəni sizə danışmaq istəyirəm. Bir dəfə gözümə bir yazı sataşdı. Sən demə, bu, keçmişdə Qarabağda vuruşan bir erməninin şikayəti imiş. Özününkülərdən, Yerevanda olan ermənilərdən şikayətlənir, onları tənqid edirdi. Bizi də pisləyirdi. Azərbaycanlıların xarakterinə sataşırdı, bəzi məqamlarda deyirdi: “Baxın görün, bunlar necə millətdir ki, Mütəllibov kimi prezidenti başlarında saxlaya bilmədilər.” Bunu erməni deyir. Ancaq məni bu illər boyu elə hey arayıblar, sancıblar. Mən orada günahkaram, mən burada günahkaram. Nə qədər paxıllıq etmək olar?

– Yox, Sizin haqqınızda çox yaxşı sözlər söyləyənlər də var. Onları da mən Sizə deyəcəyəm. Məsələn, keçmiş Təhsil naziri, bizim çox görkəmli ziyalılarımızdan biri Firudin Cəlilov yazır: “Ayaz müəllim müstəqillik aktına, latın əlifbasının qəbuluna imza atan və müstəqil Azərbaycanın ilk prezidentidir. O, məni Təhsil nazirinin müavini vəzifəsinə təyin etmişdi. Parlamentə ilk demokratik seçki onun vaxtında olmuşdu. Əvəz bəy, ona mənim salamımı çatdırın.”

Mühafizəçi dedi ki, Siz elə bil ki, robotsunuz

– Salamını qəbul edirəm.

– Məsələn, Sabit Arifoğlu deyir ki, 28 may və müstəqillik aktına imza atan Azərbaycanın dövlət başçısı. Fəqani Hüseynov yazır ki, Ayaz Mütəllibov gözəl şəxsiyyət və gözəl insandır. Rüfət Sahiboğlu yazır ki, kim necə düşünür düşünsün, bu kişinin qədri hələ çox sonralar bilinəcək. Bu adam millətinə pis olmayıb, sadəcə pis və qarışıq vaxta düşüb. Özü də qaldı, bilmədi neyləsin.

– Düzdür.

– Mələk Babayeva soruşur: “Hər ikinizi salamlayıram. O düzdür ki, hörmətli Ayaz bəy asudə vaxtlarında həmişə balıq tutmağa gedir? Söylənilənlərə görə, balıq tutmaq həvəskarıdır.”

– Yox, yox. Bir dəfə də balıq ovuna getməmişəm. Ancaq mən deyim kim həvəskarı idi – Bağırov Kamran Mamedoviç.

– Bəlkə onunla qarışdırıblar?

– O, beşinci gün gələrdi. Qayalıqda özünü yerbəyer edərdi. Tilovla balıq tutardı. Mən isə bir dəfə məni qoruyan cangüdənlərdən, milis işçisindən soruşuram: “Cavan oğlan, məni görürsən də, mən hər gün burada yaşayıram. Mənim yaşayışıma nə qiymət verərsiniz.” O zaman siqaret də çəkirdim. Dedi ki, Ayaz müəllim, siz yaşamırsınız ki.

– Niyə elə dedi ki? Necədir gündəlik yaşamınız?

– Yaşamırsınız dedi, burada da işləyirsiniz. Gecə-gündüz işləyirdim. Deyir, Kamran Bağırov gəlib balıq ovunda iştirak edirdi, Vəzirov şahmat oynayardı, şahmat həvəskarı idi, velosiped sürərdi. Bunları mənə o mühafizəçi danışırdı. Deyirdi ki, Sizin nə ondan, nə də bundan həvəsiniz yoxdur. Siz elə bil ki, robotsunuz, robot. Portfel qoltuğumda, şənbə günü gecəyə yaxın və bazar ertəsinə qədər istirahət etməyin əvəzinə işləyirdim. Sənədlərə baxır, izləyirdim. Nə isə…

– 1992-ci ilin 14 may hadisələri ilə bağlı da suallar var. Jurnalist İlqar Salmanov yazır: “1992-ci ilin mayındakı tarixi addımı bu gün olsaydı, eynilə təkrarlayardımı?” Bu hadisə ilə bağlı suallar var. Məsələn, Bəxtiyar Hidayət yazır: “Ayaz müəllim rus ordusundan bizim xeyrimizə yaxşı istifadə etdi. Hərbi əməliyyatı mənim gözlərimin önündə olub. Rus vertolyotları qonşu erməni kəndini – Voskeparı darmadağın etdi. Başsız qalmış rus ordusundan istifadə çox gözəl siyasət idi. Amma sonra rus ordusu çıxarıldı ki, burada da qaranlıq bir məqam var. Sərhəd kəndlərindəki rus ordusu – hansı ki ermənilərə divan tuturdu – məhz 6 mart Ayaz müəllimin vəzifədən getməsi ilə kəndləri boşaltdı. Camaat qaldı erməni basqınlarının altında. Amma rus ordusu Bakıdan 1992-ci ilin avqustunda çıxdı. Yəni Ayaz müəllimin gedişi ilə sərhədləri tərk edən rus ordusundan Ayaz müəllim getməsə nə qədər istifadə edə bilərdi? Burada bir xəyanət vardımı?”

– Var. Rus qoşunlarının Azərbaycandan rədd olunması bizim demokratik qüvvələrin işi idi. Parlamentdə, Ali Sovetdə qərar qəbul olundu. O qərara əsasən, yabançı ölkələrin qoşunları Azərbaycanda qala bilməzdi.

– Bu qərar yanlış idimi deyirsiniz?

– Bəli, yanlış idi.

Rus ordusunun Azərbaycandan çıxarılması yanlış idi

– Yəni rus ordusunun Azərbaycandan çıxarılması yanlış idi?

– Yanlış idi, çünki biz Qarabağı idarə edə bilmirdik, Qarabağda bizim gücümüz yox idi. Yalnız Qarabağda komendatura yarada bilmişdik. Onların hesabına biz hərbçiləri dolandırırdıq. Dolandırırdıq deyəndə, işlədirdik. Onları çıxarmaqla nə udduq biz? Azərbaycandan rədd elədik…

– Amma belə bir fikir var ki, 100 ildən çox Azərbaycanda olan rus ordusunu ilk dəfə çıxardıq və bu, Azərbaycanın müstəqilliyinin qarantı oldu. Məsələn, Rahim Qazıyev deyir ki, rus ordusunu Azərbaycandan mən çıxarmışam. Amma təbii ki, bu, Elçibəy dövründə baş verib.

– Nəticəsi nədir? Nəticəsi bu siyasətlə 20 faiz torpaqların itirilməsidir? Mən müstəqiləm…

– Onun təsiri oldumu?

– Əlbəttə.

– Rus ordusunun çıxarılmasının bizim torpaqların itirilməsinə bir təsiri oldumu?

– Əlbəttə! Bilavasitə!

Danışmışdım, Qarabağ Azərbaycana qaytarılacaqdı!

– Ayaz müəllim, belə fikirlər var, çoxdur. Hətta bəzi əfsanələr, rəvayətlər gəzir. Məsələn, Səbirə Mahmudova soruşur: “Doğrudurmu ki, 14 mayda Mütəllibov hakimiyyətə gəlsəydi, Şuşa geri qaytarılacaqdı. Bu, hansı şərtlər daxilində olacaqdı?” Eşitmişəm ki, o zaman 4-cü ordu ilə, Popovla, rus ordusu ilə hansısa danışıqlar gedib və hansısa torpaqlar işğaldan azad olunacaqmış. Və Sizin gedişiniz buna çox maneə olub.

– Bəli. Olub. Qarabağ ümumiyyətlə, qaytarılacaqdı Azərbaycana. Dəqiq. Mən danışmışdım. Bəzi azərbaycanlılar rus generallarından soruşurdular ki, siz bizə kömək edəcəksinizmi? Onlar cavab verirdilər ki, biz kömək edəcəyik, amma prezident Mütəllibova. Biz Azərbaycandan çıxırıq və bu məsələni öhdəmizə götürürük. Qarabağı qaytaracağıq sizə, birinci növbədə isə Xocalını. Bunu deyim kim mənə danışmışdı – Təhmasib. Eşitməmisiniz belə bir adam?

– Təhmasib Novruzov? Ağdamlı.

– Hə. Ağdamlı.

– Var, tanıyıram. İctimai fəaldır.

– O danışıb. Ondan mənə istinad edərək soruşmaq olar.

– Təbii ki, soruşmaq olar. Təhmasibi tanıyıram.

– O danışdı mənə. O dövrün hadisələrini o dedi. İsa Qəmbərə zəng elədi, dedi, toxunmayın Ayaz Mütəllibova, o danışıbdır, mən hər şeyi deyə bilmirəm. Məni gözləyin, mən gəlirəm.

– Təhmasib Novruzov deyib İsa Qəmbərə?

– Bəli.

– Sizin özünüzün rus ordusunun generalları ilə belə danışıqlarınız var idimi? Konkret Sizə bir vəd verilmişdimi? Bir planınız var idimi?

– Mənə hörmət edən qüvvələr var idi. Birinci elə rus hərbçilərini nəzərdə tuturam. Onlar könüllü olaraq mənə xidmət etməyə hazır idilər. Bilirsiniz niyə? Rus milləti olaraq mənə etibar edirdilər. Mən buradakı rus xalqının təhlükəsizliyinin qarantı idim. Bunu Moskva bu gün də bilir. Mütəllibov belə ad qazanıb rus xalqının içində. Rus xalqı bizə heç bir pislik eləməyib.

Moskva bir şey istəyir bizdən…

– Bu gün də rus xalqının, Moskvanın Sizə etibarı var, deyirsiniz?

– Yəqin ki, var. Mən pis deyə bilmərəm. Ancaq rus millətinə gəldikdə, hərbçilər həmçinin – indi də söz-söhbətlər gəzir. İndi də məndən soruşurlar: “Ayaz müəllim, bu Moskva bizdən nə istəyir?” Deyirəm, oğul, Moskva səndən heç nə istəmir. Moskvada hər şey var. Moskva bir şey istəyir: sizin ərazinizdən Rusiya Federasiyasına xəta gəlməsin! Bunu istəyir Moskva. Siz də bunu təmin edə bilmirsiniz.

– Bizdən onlara nə xəta gedə bilər ki, Ayaz müəllim?

– Kimə?

– Rusiyaya.

– Heç… Ancaq soruşurlar. Kimsə bu sözləri yayır ki, ruslar belə, ruslar elə. Mən kitabların birində misal olaraq yazmışam ki, SSRİ-də ən bədbəxt və kasıb gündə olan xalq rus xalqı idi. Rus Bakıda həmşəri hamballarını əvəz etdi.

– İşləməyi deyirsiniz? Bakıda gəlib işləməklərini?

– 5-6-cı mərtəbələrə yük qaldıranlar azərbaycanlılar deyildi ki, ruslar idi. Bu axmaq Jirinovski bir dəfə dedi ki, ruslar imperiya xalqıdır. İmperiya xalqı belə yaşamaz – donuz kimi. Ən aciz millətdir ruslar. Onların rəhbərlərinə mən irad tuturdum. Bəsdir araq idiniz, öz xalqınıza hörmət edin. Baxın, görün sizin qızlarınız nə ilə məşğuldur? Rus belə gəldi, rus belə getdi. İndi sual çıxır meydana. Son zamanlar çox müzakirə olunur, Rusiya faktoru belə gəldi, Moskva faktoru elə getdi müzakirələri olur – yenə də “çevir tatı, vur tatı”… Azərbaycanda Moskva xofu var, ancaq konkret bu xofun nə olduğunu kimsə deyə bilmir. Bu xof nədən ibarətdir? Nədən qorxursunuz siz? Biz gələcəyimizi necə quracağıq? Müstəqilliyimiz şərti bir şeydir. Xahiş edirəm, belə dediyimə görə məndən inciməyin. Çünki indiki zəmanədə…

– Müstəqilliyimiz şərtidirmi deyirsiniz?

– Hə. Bu hadisələrdə müstəqilliyi əldə edib saxlamaq çox müşkül məsələdir. Ona görə məndən soruşanda deyirəm ki, azərbaycanlı qardaşlarıma aiddir bu sözlər. Qarşıdurmaya gətirən söz-söhbətləri bir kənara buraxın.

– Rusiya ilə qarşıdurmaya gətirən sözləri deyirsiniz, yoxsa ümumiyyətlə?

– Ümumiyyətlə. Böyük dövlətlərdən söhbət gedir. Onların münasibətləri bilavasitə bizə də təsir edir. Biz gərək xalq kimi özümüzü elə bütöv tutaq ki, bilsinlər ki, Azərbaycanda xalq var. Və kimsə, hansısa niyyətlə soxulmaq istəsə, bilsin ki, qarşısında xalq dayanacaq. Biz bacardığımız qədər gərək xalqımızı birləşdirək. Xalq bir olmalıdır. Elitaya indi ehtiyac var. Elita bu xalqı qabağa apara bilər.

– Varmı Ayaz müəllim? Elə elita qalıbmı ki?

– Pisdir də… Fikir verməmişik, indi başsız qalıb hər şey. Və bu tendensiyalar sönmür. Bu tendensiyalar çox pis tendensiyalardır. Bizi bu cəhətdən birinci növbədə izləyənlər ermənilərdir. Ermənilər çox yaxşı bilirlər bizim siyasətimizi. Bilirsinizmi?

– İçimizdə də çoxdur erməni, eləmi? Var hər yerdə.

– Hə. Var. Olsun, ancaq Azərbaycan iqlimindən çox şey asılıdır. Ermənilər də gic deyillər, nahaq yerə riskə getməzlər.

– 15 may mövzusunu Ağasif Şakiroğlunun sualı ilə bağlayaq: “15 may 1992-ci ildə olan məlum hadisələr yenə yaşansaydı, hansı hadisələr baş verərdi.”

– (Uzun pauza…)

– Belə sualları soruşanlar var…

– Yaxşı olardı. Mən pislik görmürəm. Məsələn, İmaməli Rahmonov, Qurbanqulu Muhammedov – bunlar öz ölkələrini idarə edirlər. Qorxusuz-ürküsüz…

– Yox, Ayaz müəllim, Siz deyəsən məni doğru anlamadınız, mən doğru demədim, 1992-ci ilin 14-15 may hadisələrindəki vəziyyət bir də ortaya çıxsaydı, Siz hansı qərarı verərdiniz? 1992-ci il bir də yaşansaydı, nə edərdiniz?

– (Uzun pauza…) Heç nə. Nə eləməli idim ki? Mən sualınızı tuta bilmədim.

– 14-15 may hadisələri ki baş verdi. Gəldiniz hakimiyyətə, sonra baş verən hadisələr nəticəsində getdiniz, o hadisələr bir də təkrarlansaydı, nə edərdiniz? Yəni yenəmi elə gedərdiniz, yoxsa yox? Onu bilmək istəyirlər…

– Belə olmasaydı, nə olardı? Mən ziyan çəkmiş bir adamam. Mənimlə birlikdə mənim xalqım da ziyan çəkib. Mən eyni vəziyyətdə özümü idarə edə bilməzdim. Yəqin ki, ölçülər qəbul edərdim və yaranmış vəziyyətə ciddi yanaşardım. Hər halda, pis olmazdı, daha da yaxşı olardı.

Vəzirov anasının məzarını görmək istəyir

– Natiq Adilov soruşur: “Vəzirov haqqında fikirlərini eşitmək maraqlı olardı.”

– Vəzirov normal insandır.

– “Rusiyada görüşdülərmi?” – belə bir şey də yazıb. Orada heç görüşünüz oldumu?

– Rusiyada görüşməyinə görüşmüşəm – ad günündə. Moskvada olanda. İki il bundan qabaq. Hərdən bir telefonlaşırıq, söhbətimiz olur. Hərdən bir deyəndə, o mənim ad günümü, mən də onun ad gününü təbrik edirik. Bir-iki sözlə… O, komsomolçudur…

– Heç gəlmir, eləmi? Azərbaycana heç gəlmir?

– Necə gəlsin?

– Bir qadağa-filanmı var? Yoxsa?

– (Pauza…)

– Mən bilən, o, Rusiyada yüksək vəzifədə işləyir axı.

– O məndən xahiş edir ki, Ayaz müəllim, mənə heç nə lazım deyil, mən sadəcə anamın məzarını görmək istəyirəm. Mən də dedim ki, əgər mənim imkanlarım olarsa, mən xahiş edərəm.

– Dedinizmi?

– Kimə?

– Rəhbərliyə.

– Deməmişəm, yox. Deməmişəm.

– Ayaz müəllim, mən hər halda Vəzirovun Azərbaycana gəlməsində qadağanın olduğunu bilmirəm.

– Vəzirovun Azərbaycana gəlməməsi, müəyyən dərəcədə ziyan verir millətə.

– Təbii ki…

– O, qarabağlıdır.

– Niyə gəlməsin ki, təbii ki…

– Niyə gəlməsin ki? Niyə?

– Bəlkə desəniz, sözünüzü eşidərlər?

– Bilmirəm, bu Vəzirov fenomenini kim saxlayıb yüksəklərdə? Prezidentin münasibəti nədir?

– Mən birinci dəfədir ki, Sizdən eşidirəm. Mən elə bilirdim ki, o, normal gəlib-gedir Azərbaycana. Vəzirov Rusiyada da deyəsən, vəzifə daşıyır, eləmi, Ayaz müəllim?

– Yox. Vəzifəsi yoxdur.

– Yəqin ki, artıq təqaüddədir.

– Kitab yazır. Birincisini yazdı, indi ikincisini yazır. Özü də etikanı qoruyan adamdır. Azərbaycanın ünvanına bir dənə mənfi söz yazmayıb. Deyim, yaxşı olardı ki, Vəzirov da vətənə qayıdaydı. Mən bilsəm ki, belə bir meyl var, mən özüm deyərdim.

– Hər halda buradan səslənirik. Yəqin ki, bu sözləriniz də ictimailəşəcək. O zaman da münasibətlər bilinəcək. Amma doğrudan da Vəzirovun Azərbaycana gəlməsində və anasının məzarını ziyarət etməsində nə qəbahət ola bilər ki? Hətta bu, Azərbaycan üçün müsbət imic ola bilər. Məsələn, Ayaz Mütəllibovun Azərbaycana gəlməsinin məncə, Azərbaycana çox xeyri oldu.

– Çox-çox adamlar razı olar. Qohum-əqrəba, tanış-tunuş var. Bura Vətəndir həm də. Yoldaşı da vəfat edib bir neçə il bundan əvvəl. Tək-tənha bir adamdır. Yaşa dolub. Bu gün-sabahlıqdır.

– Bu sözlər elə buradan müraciət kimi qəbul oluna bilər. Emin Ramiz soruşur: “Ayaz müəllimin çətin anlarında vaxtilə hakimiyyətdə olduğu dövrlərdə vəzifə verdiyi şəxslərdən yanında olan oldumu? Bir də, Heydər Əliyev hakimiyyətə gəldikdən sonra Ayaz müəllimin ailəsini “Yaşıl Teatr”ın yanındakı evlərindən çıxaranda yoldaşının Vaqif Axundova xahişinə o nə cavab vermişdi?” Maraqlı bir sualdır.

– Vallah, mənim yadımda deyil, Vaqif Axundova mən…

– Yoldaşınız nəsə deyib, o nəsə cavab verib… Yadınızda deyil?

– Yox. Vaqif müəllimə mən rəğbətlə münasibət bəsləyirəm. O, ağlı başında olan adamdır. Ciddi adamdır. Ancaq yox, deyə bilmərəm heç nə.

– Bəs hakimiyyətdə olduğunuz zaman irəli çəkdiyiniz adamlardan Sizi dəstəkləyənlər oldumu?

– Vaxtaşırı Araz Əlizadə ilə danışırıq. Xeyli müddətdir heç onunla da danışmırıq.

– Araz Əlizadə Sizin dövrünüzdə vəzifədə olmayıb ki?

– Hə, düz deyirsiniz. Demək olar ki, heç kim!

– Yəni etibarlı çıxmadılar, axtarmadılar, aramadılar.

– Bilirsiniz, qorxu var. Bilmirəm niyə, amma çəkinirlər.

– Rafael Mahmudbəyli soruşur: “Xalq kimdir, xalq qoyun sürüsüdür” ifadəsini ona kim və nə zaman demişdi? Belə bir şey xatırlayırsınız?

– (Gülür…) Yox.

Azərbaycan Ordusunun əsasını mən qoymuşam

– Əbil Həsənov soruşur: “Niyə prezident olduğu dövrdə milli ordunun yaradılmasını gecikdirirdiniz?”

– O, isbat edə bilməz ki, mən nəyi gecikdirirdim, nəyi sürətləndirirdim. Ancaq ordunun təşkil olunmasından mən xeyli danışa bilərəm. Azərbaycan Ordusunun əsasını mən qoymuşam və Azərbaycan Ordusunun bütün təminatını mən təşkil etmişəm. 1991-ci ilin dekabrın 8-də 3 slavyan respublikalarının başçıları bir yerdə yığışıb…

– Belovejski sazişi…

– Bəli, SSRİ kimi bir dövləti rədd etdilər. (Gülür…)

– Ayaz müəllim, sanki SSRİ-nin dağılmasını yaxşı qarşılamırsınız. Qalaydımı SSRİ deyirsiniz?

– Yox, demirəm SSRİ qalaydı. Fakt faktdır, bunu dala çevirmək mümkün deyil, ancaq Rusiyanın, rəsmi Moskvanın regionda təsiri çoxdur.

– Təbii ki…

– Ona görə də ehtiyatlı olmaq lazımdır. Ruslar haqqında tənqidi sözlər işlədəndə… Onlar oturub səfirlikdə qeyd edirlər.

– Diqqət edirlər hər şeyə, eləmi?

– Əlbəttə. 100 faiz. Mən ehtiyat edərdim. Belə demək mümkündürsə, Azərbaycanın nöqsanı ondan ibarətdir ki, biz iki daş arasında qalmışıq. “Hara gedək?” məsələsi var. Qərbyönümlü istiqamətəmi və yaxud da şimal istiqamətinəmi?
– Hara gedək, Ayaz müəllim?

– Bax bu, önəmli məsələdir? Sual önəmli sualdır.

– Şimalamı gedək deyirsiniz?

– Mən istərdim ki, indiki siyasət davam olunsun. Azərbaycanın müstəqilliyi təmin olunur indinin özündə.

– İndiki siyasət deyirsiniz, hazırkı siyasət.

– İlham Əliyev atasından miras qalmış borcunu – bu siyasəti xalq qarşısında yerinə yetirir. Ancaq elə situasiya yarana bilər ki, seçim qarşısında qala bilərsən. Onu gözləmək lazımdır. Onu bilmək lazımdır.

– Seçim qarşısında qalsaq, neyləyək? Avropa dedi, ya biz, ya onlar.

– Hə. Görürsünüz?

– Zatən də deyirlər.

– Deyirlər.

– Bəzi beynəlxalq quruluşlar onu şərt kimi qoyurlar.

– İzləmək lazımdır. Görəsən bu qarşıdurma nə ilə nəticələnəcək? Qərb-Şərq qarşıdurması.

– Şükür Cəlilov soruşur: “Mən bu insanın qapalı olduğunu hiss edərək hələ də Heydər Əliyev rejimindən çəkindiyinə şübhə etmirəm – Sizi deyir – əks təqdirdə onu Bakıya buraxmazdılar. Onun hansı şərtlərdə Bakıya buraxılmasını İlham Əliyev, Putin, bir də özü bilir.”

II hissənin sonu

Xural.com

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

“Qaynar Qazan”da Azərbaycanın birinci prezidenti Ayaz Mütəllibov (I hissə): “Çingiz Mustafayevi arxadan vurub öldürdülər!”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 6 Noyabr 2018

Azərbaycanın ilk prezidenti açdı sandığı: “Moskvaya zərrə qədər də güzəştə getməmişəm”

İlk prezident “Qaynar Qazan”da

Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibovla “Qaynar Qazan”da müsahibə götürmək ilk günlərdən planımızda vardı. Bunun üçün siyahımızda olan digər siyasi xadimlər kimi, onunla da zaman-zaman əlaqə yaratmağa təşəbbüs etmişdik. Onun köməkçisi (indiki köməkçisi deyil) ilə təxminən il yarım danışıqlar apardıq. Nə etdik, nə dediksə, təsiri olmadı, Ayaz Mütəllibovla xəttə çıxa bilmədik. Nəhayət, əlimizi müsahibə istəyindən üzdük.
Ta… bu günlərə qədər. “Tövbə” Cəmiyyətinin sədri Hacı Əbdülün müsahibəsindən sonra Ayaz Mütəllibovun köməkçisi Qulu müəllim zəng etdi və onunla bəzi məsələlər ətrafında söhbət etdik. Qulu müəllimlə söhbətimiz alındı və bu, Ayaz Mütəllibovla “Qaynar Qazan”da söhbətə qədər irəlilədi və Azərbaycanın birinci prezidenti ilə tarixi bir müsahibə götürdük.
Ayaz Mütəllibov Azərbaycan tarixinin ən ziddiyyətli siyasi liderlərindən biridir. Onun dövrü elə tarixi mərhələlərə düşüb ki, demək olar, çağ dəyişib Azərbaycan. Azərbaycan müstəqilliyinin ən həssas zamanları, eyni zamanda ən böyük faciələri də bu dövrdə yaşanıb. Ən ağrılı zamanlarımız onun dövründə olub. Müstəqilliyimizin demək olar ki, bütün atributlarının onun dövründə qazanmışıq və indi bizə xəyal kimi görünən maraqlı bir demokratiya dönəmi də məhz onun dövründə yaşanıb.
Ayaz Mütəllibov mətbuata hər zaman məsafəli adam olub. Bu məsafə onu daha da uzaqlaşdırıb ictimai-siyasi həyatdan. O səbəbdəndir bəlkə həm də çox az danışıb ilk prezident. Mən onun televiziya kanallarında uzun verilişlərinə heç bir zaman rast gəlməmişəm. Son illərdə bəzi-para verilişlər olub ki, onlar da çox nadirən 1 saatı keçib. Zatən Ayaz Mütəllibovun 1 saatdan çox müsahibəsini seyr etmək mümkün də olmayıb, çünki olmayıb.
Ancaq “Qaynar Qazan” bu nizamı pozdu. Mən biləni, ilk dəfə idi ki, ilk prezident bu qədər kamera qarşısında danışırdı. Həm də təxminən canlı efir kimi. Bilənlər bilir ki, “Qaynar Qazan” elə təxminən canlı kimidir. Biz çəkilişdən sonra çox az dəyişikliklər edirik. Amma Ayaz Mütəllibovla danışanda onun istədiyi dəyişiklikləri edəcəyimizə söz vermişdik. O qədər də etmədi. Və çox uzun – 3 saatdan çox ekran qarşısında suallarımı ona yönəldə bildim.
Təbii ki, Mütəllibovun miqyası çox böyükdür. Onun şəxsiyyətinə və yürütdüyü siyasətə kimin necə baxmasından asılı olmayaraq, Ayaz Mütəllibov bu ölkənin ən kritik zamanlarında bu ölkənin birinci adamı olub. Azərbaycanı ən qarışıq zamanlarda idarə edib. Moskvaya çox bağlı adam olub və çox şeyləri, çox sirrləri bilir. Onunla danışarkən çox şey bildiyini, amma hələ də çox az şey danışdığını hiss etdim. Kaş ki, bütün bildiklərini Azərbaycanın gələcəyi üçün danışaydı da, biz də yorulmadan onu çəkib millətin ixtiyarına verə biləydik.
Daşıdığı tarixi missiya və önəm digər bütün qonaqlarımız kimi, Ayaz Mütəllibova da həssas və diqqətli yanaşmamızı əmr edirdi. Suallar da həddindən artıq çox idi. Təkcə sosial şəbəkələrdən gələn suallar yox, həm də başqa suallar vardı, özümüzü maraqlandıran suallar vardı. Buna görə də Mütəllibova sualları müxtəlif kateqoriyalarda qruplaşdırdıq. Ümumi suallar, 20 yanvar 1990-cı il hadisələri ilə bağlı suallar, 20 noyabr 1991-ci il hadisələri ilə bağlı suallar, 26 fevral 1992-ci illə və 14 may 1992-ci illə bağlı suallar. Təbii ki, Heydər Əliyevlə, İlham Əliyevlə, Mehriban Əliyeva ilə bağlı suallar, eyni zamanda digər maraqlı suallar da vardı və bütün bunları ardıcıl düzmək və yerində istifadə etmək, həm də prezident olmuş bir tarixi şəxsiyyətlə – etiraf edim ki, asan iş deyildi. Həm də bu, mənim Ayaz Mütəllibovla ilk görüşüm idi və mən onu hər zaman qaraqabaq, qaşqabaqlı və bir az da əsəbi görmüşdüm kanallarda. Düşünürdüm və ehtiyat edirdim ki, elə olsa çox çətin olacaq müsahibənin taleyi.
Biz böyük bir binanın foyesində görüşdük Ayaz Mütəllibovla. Foyenin böyük olması səsin bir az dağılmasına səbəb olub – hiss edəcəksiniz. Ayrıca, bizə səs-küy olmayacağını vəd etsələr də, binanın zəngin sakinləri sanki bir az da səs salmaq istəyərcəsinə xüsusi əda ilə səs-küy salmağa çalışırdılar və sağ olsunlar, buna mümkün qədər də nail ola bildilər. Diqqətli tamaşaçılar müsahibə boyu ədalı kabluk səslərini, səs-küylü lift qapılarının cırıltısını və hündürdən danışılan səsləri eşidəcəklər. Görünür, özümüzün keyfiyyətli studiyalarımız olana qədər biz belə məşəqqətlərə dözməliyik. O da olacaqmı, hələ bilinməz…
Ayaz Mütəllibovla qarşılaşan kimi kefini yaxşı gördüm. Ekrandan məni tanıyırdı və çoxdanın tanışı kimi görüşdük və görüşümüz müsahibə boyunca da xoş ovqatla davam etdi. Pozitiv idi. Mən onu nadir hallarda gülən görmüşdüm, müsahibə boyunca mümkün qədər pozitivliyini və gülərüzlüyünü də göstərməyə çalışdı. Təbii ki, verilən ağır suallara o qədər səmimi olacağını heç düşünmürdüm də. Ayaz Mütəllibov başından olmazın fəlakətlər keçən və qarışıqlıqlar içində ömür sürən bir adamdır. Gözü ilə od görüb. Onun tam səmimi olacağını düşünmək bir az da xəyal ola bilərdi, amma ilk müsahibə kimi 3 saatdan çox danışmaq və yorulmamaq özü artıq bir göstərici idi. Ayrıca, Ayaz Mütəllibov elə şeylər danışıb ki, Azərbaycanda aylar boyu müzakirə olunacaq, bilirəm.
Beləcə, sözü çox uzatmadan Ayaz Mütəllibova – Azərbaycanın ilk prezidentinə vermək istəyirəm. Hər şeyi tamaşaçı qərarlaşacaq. Harada səmimidir, harada yox, nələri daha deyə bilərdi, nələri yox – seçim onundur. Elə isə o zaman söz “Qaynar Qazan”ın 52-ci qonağınındır – Ayaz Mütəllibovun…

Əvəz Zeynallı
“Qaynar Qazan”

I hissə

Mən artıq siyasətlə məşğul deyiləm

– Bu gün “Qaynar Qazan” proqramının tarixində çox əhəmiyyətli bir gündür. “Qaynar Qazan”da Azərbaycan Respublikasının birinci prezidenti Ayaz Mütəllibov cənablarıdır. Ayaz müəllim, Türkiyədə maraqlı bir qayda var, orada keçmiş prezidentə hər zaman “prezident”, keçmiş deputata “deputat” və keçmiş nazirə “nazir” deyirlər. Mən də müsahibəmizin gedişində Sizə bəzən “prezident” deyə bilərəm, Sizə prezident deyəndə qəribə hisslər keçirmirsiniz?
– Həyəcanlanıram. Dərhal yadıma çətinliklərim düşür. Ancaq hörmət naminə qəbul olunan adətdir. Mən 1990-cı ilin yanvar ayında böyük bir nümayəndə heyəti ilə Türkiyədə olmuşam.
– Bəli, onunla bağlı da sual var. Sırası gələndə verəcəm. Həddindən çox suallarımız var. Mən əvvəlcə Sizə “Qaynar Qazan”a müsahibə verməyə razı olduğunuz üçün təşəkkür edirəm. Biz çox uzun zamandır ki, Sizinlə müəyyən məsələlərdən danışmaq istəyirdik. Səmimi və bir az qeyri-siyasi. Hərçənd Sizinlə qeyri-siyasi danışmaq elə də mümkün deyil, çünki Sizin bütün həyatınız…
– Yox, mən sizə kömək edərəm, mümkündür…
– Eləmi, lap yaxşı. Jurnalist dostumuz Arzu Zeynallının sualı ilə başlamaq istəyirəm: “Mətbuata niyə çıxmır?”
– Mən?
– Bəli.
– Məni mətbuata çıxarmaq istəyirlər, mən çıxmıram. Zəng edirlər, bəzən inciyirlər ki, Sizə zəng etmək mümkün deyil.
– Özünüz belə qapalısınız mətbuata, yoxsa?..
– Özüm, özüm qapalıyam.
– Ümumiyyətlə, xoşunuz gəlmir, yoxsa baş verən hadisələrdən narahatlığınız olub?
– Yox.
– Küsübsünüz yoxsa mətbuatdan?

– Küsməmişəm, yox. Mətbuatdan küsmək mümkün deyil. Mən artıq siyasətlə məşğul deyiləm. Buna bəziləri inanmırlar, ancaq bu, həqiqətdir.
– Amma siyasət sizinlə məşğul olur?
– Hə, elədir, elə sözlər var. Sadəcə olaraq boş-boşuna danışmaqdan xoşum gəlmir və cılız fikirlərdən də kənardayam. Müsahibə xatirinə müsahibə vermək düzgün deyil, bu bir, ikincisi də mən imkan vermək istəmirəm ki, kimsə, haçansa – olur da nə vaxtsa – mənim faktorumdan istifadə eləsin.
– Amma sizdən çox istifadə eləyiblər, eləmi, Ayaz müəllim?
– Ediblər. Burada da, Moskvanın özündə də təngə gəlmişdim… Sonra xeyli özümdən uzaqlaşdırdım və bir balaca özümə gəldim, sakitləşdim. Mətbuatla danışmaq da olar, əməkdaşlıq eləmək də olar – bu lazımdır – ancaq bu da ikitərəfli olmalıdır. “Sarı pressa” deyirlər – «Желтая пресса» onlardan mənim zəhləm gedir. Mən onlara “killer” deyirəm. Bir sözlə, insanı yerində öldürmək olar. Deyirlər, mətbuat 4-cü gücdür…
– 4-cü hakimiyyətdir, bəli…
– Həmin məsələdir…
– Ümumiyyətlə, gündəlik mətbuatla tanış olursunuzmu, oxuyursunuzmu, yoxsa, mətbuatın xülasəsini sizə məruzə edirlər?
– Qulu kimi (köməkçisini nəzərdə tutur) gözəl, istedadlı dostumuz var, o deyir. Deyir ki, “Ayaz müəllim, bunu oxumusunuz?” Deyirəm ki, “yox, oxumamışam, nə yazıblar?” Deyir, filan şey yazıblar. “Yaxşı, oldu!”
– Mən Qulu müəllimə də təşəkkür edirəm, çünki bizim bu müsahibənin alınmasında onun da böyük, müstəsna rolu oldu. Bəs, prezident olanda necə, mətbuatı oxuyurdunuzmu, yoxsa o zaman da münasibətiniz indiki kimi idi?
– Mən xatirələrimi yazırdım və vaxtımı da bu işə sərf eləyirdim.
– Moskvada olanda?
– Moskvada olanda.
– Mən iki kitabınızı oxumuşam.
– Hə. Bu belə tezliklə ələ gələn bir şey idi. Amma yazmışam, “7 ilin 70 anı ”…
– Hə. Oxumuşam.
– Qarabağla bağlı…
– O kitabda yazdığınız məqamlarla indi də razılaşırsınız?
– Yox…
– Elə məqamlar varmı ki, onunla razılaşmayasınız?
– Var, əlbəttə. Kitab 1994-cü ilə təsadüf edir və o zaman çox əsəbi günlər keçirirdim. Və ürəyimdə olan sözləri bir balaca qarışdırmaq üçün yazdım…
– Özünüzü rahatlatmaq üçün?
– Hə, rahatlatmaq üçün… Vaxtımı ona sərf etdim. Həm də fikirləşirdim ki, görəsən alınacaq, yoxsa alınmayacaq? Mən bir az rusdilli azərbaycanlıyam. Dil baxımından elə fikirləşirdim. İndi birini qoyum, digərindən danışım. Mən rusdilli olduğum halda, rəhmətlik Bəxtiyar Vahabzadə ilə…
– Allah rəhmət eləsin….
– …Allah rəhmət eləsin, biz dostluq eləyirdik. Bir gün Ali Sovetdə iqtisadi məsələlərlə bağlı saat yarımlıq bir məruzə etdim – o da çətin bir şeydir…

Günahkar deyiləm

– Tələbəlik dövründən danışırsınız?
– Yox, yox. “Qosplan”da (Red: Dövlət Planlaşdırma Komitəsi) işlədiyim zamanlar idi. Rəhmətlik Bəxtiyar Vahabzadə dəhlizdə bir şairlə söhbət edirdi, məni ona təriflədi. Soruşdu ki, “səncə, Ayaz məktəbi hansı dildə – rus, ya Azərbaycan dilində qurtarıb?” Dostu dedi ki, Azərbaycan dilində. Dedi, “Yox, rus dilində təhsil alıb.” (Gülür…) Azərbaycan dilinin xüsusi incəlikləri var, onu mütləq tutmalısan. Mən də qarşıma məqsəd qoymuşdum ki, danışığımda rus intonasiyası olmamalıdır.
– Bəxtiyar Vahabzadə ilə dost olduğunuzu dediniz..
– Bəli.
– Dostluğunuz axıra qədər davam etdimi?
– Yaxın dost deyəndə ki, raykomda işlədiyim zamanlarda yanıma tez-tez gəlirdi – müxtəlif xahişlərlə, kömək lazım olanda. Orada görüşürdük, tədbirlərdə görüşürdük. Amma belə xüsusi görüşlərimiz olmurdu.
– Jurnalist İltifat Hacıxanoğlu Sultanovun sizə ünvanlanan belə bir sualı var: “Peşmandırmı, peşmandırsa nəyə görə?” Pünhani Əsgərlinin də oxşar sualı var: “Prezidentliyi dövründə özünü ən çox nədə günahlandırır?”
– Sual qəliz sualdır. Mən nə deməliyəm ki? Günahkaram? Günahkar deyiləm. Günahkar deyiləm. Mən əlimdən nə gəlirsə, xalqıma o cür də, sidq ürəklə xidmət eləmişəm.
– Yəni demək istəyirsiniz ki, baş verən hadisələr tarixi proseslərin gətirdiyi hadisələr idi və mənlik heç bir şey yox idi?
– Əlbəttə. Tarixi proseslər bəzən elə qəliz hadisələri yaradır ki, o zaman ya ölüm, ya da olum məsələsinə qədər çatır. Ancaq prinsip etibarilə mən həmişə səbr edə-edə işimi görmüşəm. Yəni Azərbaycan xalqına, dövlətə xidmət edirdim… Mənim bu xidmətlərimi başa düşənlər də az idi. Niyə bunu belə elədin? Niyə onu elə elədin? Bizimkilərdə uzaqgörənlik bir balaca yoxdur. Belə bir xüsusiyyətləri var. Amma bu çox lazımdır.
– Siz həm müxalifəti, həm də yanınızda olan komandanızı nəzərdə tutursunuz?
– Bəli, bəli, bəli.
– Yəni hər iki düşərgədə, hətta öz yanınızda olanlar belə sizi düzgün başa düşmürdülər? Belə anladım.
– Elədir, elədir. Mən də onu demək istəyirəm.
– Fəxrəddin Dolq soruşur ki, Azərbaycanın bu gün olan vəziyyətinə görə özünü günahkar hesab edirmi?
– Yox, yox.

Mən yaxşı bilirdim, avtoritar diktatura, avtoritarizm nədir

– İman İmanov soruşur ki, sizcə hakimiyyətiniz dövründə ən kobud səhviniz hansı olub? Həmin səhvə görə, bu gün də Azərbaycanda həlli vacib olan problemlər həll edilməmiş qalıb. Oxşar sualdır.
– Əvvəla, onu deyim ki, mənim prezident olduğum zaman kəsiyində məhdudluq var. Mən 1991-ci ilin…
– Sentyabrın 8-də…
– Bəli, o zaman prezident seçildim. Özü də könüllü olaraq, öz istəyimlə.
– Yəni heç bir kənar qüvvənin təsiri olmadan?
– Yəni mən prezident seçilməyə də bilərdim. Hələ 5 il vaxtım var idi. Ancaq bəzi adamlar var idi ki, məni legitim hesab etmirdilər və deyirdilər ki, Ayaz Mütəllibov legitim prezident deyil. Mən bununla heç cür razılaşa bilmirdim. Niyə? Çünki bütün çalışdığım ondan ibarət idi ki, Azərbaycan demokratik islahatlar yoluna qədəm qoyduğu anda mən bu savab işə xələl gətirməməliyəm. Mən uşaqlıqdan, fəhləlik dövrümdən avtoritar rejimin nə olduğunu yaxşı bilirdim.
– Uşaq vaxtından görübsünüz…
– Ona görə də mən bilirəm avtoritar diktatura nə deməkdir, avtoritarizm nədir. Və heç bir zaman özümə rəva bilməzdim ki, kiməsə yaxşılıq naminə və ya başqa nemətlərə görə bu yoldan çıxım.
– Yəni 1995-ci ilə qədər siz çox rahatlıqla prezidentlik fəaliyyətinizi yerinə yetirə bilərdiniz?
– Bəli. Ancaq burada həm də xaricilər var idi və xaricilər bizi izləyirdilər. Mən həmişə demişəm ki, biz tək deyilik. Mixail Qorbaçov SSRİ-də iqtidara gələndən sonra ona Qərb heç bir zaman inanmazdı, əgər iki mühüm şərtləri ödəməsəydi. Şərtlərdən biri azad sahibkarlıq, fərdi mülkiyyət idi və bir də plüralizm. Onlar olmasa idi, Qərb Qorbaçova inanmayacaqdı ki, o həqiqi mənada demokratik islahatlar aparmaq niyyətindədir. Mən həmişə götür-qoy edəndə deyirdim, Qərb aləmi bizə nə qiymət verəcək? Haqqımızda nə deyəcək? Bu sözdə acı həqiqət də var. Elə olurdu ki, məni acılayanlara nəsə demək istəyirdim, amma özümü zorla saxlayırdım və öz-özümə deyirdim ki, “bunu sən özün istəyirdin, Sən cavan olandan demokratiya istəyirdin!” Bir gün partiya xətti ilə Azərbaycana Özbəkistandan bir neçə adam gəlmişdi. Birinci katib mənə zəng vurub dedi ki, “Ayaz, əkələr gəliblər, bir bax, özün söhbət elə onlarla…” (Gülür…)
– Onda baş nazir idiniz?
– Yox, Nərimanov rayon partiya Komitəsinin sədri idim.
– Hə, hələ Sovet hakimiyyəti dönəmində…
– Hə, nə isə, qəbul elədim, danışdıq. Bir az Bulvarı gəzdik, dedim ki, sizə bir söz deyəcəm, amma inciməyin. Elə-belə söz gəlişi dedim: “Mən anlaya bilmirəm ki, mən kiminləsə danışanda kimdənsə icazə almalıyam? Yaxud da danışdığım hər hansı mövzuya görə də icazə almalıyam. Mərkəzi Komitəyə, Bakı Komitəsinə və yaxud da kimdənsə nəsə soruşmalıyam. Başa düşmürəm, bu, etibarsızlıqdırmı?” Özbəklərin biri ilə mübahisəmiz oldu, dedi ki, “sən qorxub çəkinmirsən ki, belə sözlər işlədirsən?” Dedim, yox. Burada nə var ki? Demokratiya çoxpartiyalılıqdır. Baxın, görün ABŞ-da necə də bir-birilərini öldürürlər. Bir şey də gizlədə bilmirlər. Ətraflarında nə qədər rəqiblərinin gözləri var. Yəni bu fikirlərim çoxdanın fikirləridir.
– Yəni hələ o vaxtdan, Sovet hakimiyyəti illərində işləyəndə də sizdə bu demokratik cəmiyyətə meyl olub və ABŞ cəmiyyətini də tanımısınız?
– Bəli, bəli.
– Maraqlanmısınız?
– Bəli, bəli. Hər zaman da kim mənə etibar edibsə, ona öz fikirlərimi çatdırmışam. Elə birinci onu deyə bilərəm ki, bütün iclaslarda kağızsız – “şparqalka”sız danışardım. Kağızı döş cibimə qoyardım, deyəcəklərimi də sinədəftər deyərdim. Bəzi yoldaşlar deyərdilər ki, “Başına xəta axtarma, paxıl yoldaşlar çoxdur.” Amma mən də çıxışlarımı kağızdan oxuya bilmirdim, diqqətim yayınırdı. Mən danışanda mənə baxan insanların gözünü görürdüm. Bir dəfə bunun şahidi oldum. Bizim rayonumuzda gedən iclaslardan birində rəhmətlik Heydər Əliyev danışdığı yerdə başını qaldırdı: “Эй, вы, вам не интересно? ” (Tərc: Ey, siz. Sizə maraqlı deyil?) Axırıncı sırada bir qadını gördü, danışırdı.

Mənim həyatımda Heydər Əliyev mühüm rol oynayıb

– Ona qulaq asmrdı?
– Yox. Arvadı dərhal iclasdan çıxardılar. Tribunadan axırıncı sırada kimin danışdığını gördü.
– Ayaz müəllim, bu hadisə neçənci ildə olub?
– 1978-ci il olardı.
– Sizi Heydər Əliyevin kadrı hesab eləmək olar?
– Bəli, bəli. Mən Heydər Əliyeviçə həmişə rəğbətlə münasibət bəsləmişəm. Açığı, mənim həyatımda Heydər Əliyev mühüm rol oynayıb. O, mənə etibar eləyib, vəzifələrə təyin edib. Mən isə onun etibarını doğrultmağa çalışmışam. Özü olduqca istedadlı, talant adamdır, işgüzar adamdı. Dərs idi, həmişə bizə açıq dərs verib. Mən Heydər Əliyeviç haqqında başqa söz işlədə bilmərəm.
– İndi söhbət ona gəldi. Bəs, hakimiyyətdə olduğunuz illər ərzində, prezidentlik dövrünüzdə münasibətdə oldunuzmu? Onunla heç əlaqə saxladınızmı?
– O Moskvada işlədiyi dövrdə bütün Sovet respublikaları ölkələrinə baxırdı. Adını çəkməyəcəm, bir dəfə məsul dövlət rəsmilərindən biri soruşdu ki, “sən Heydər Əliyeviçin yanına tez-tezmi gedirsən?” Dedim, “adətən, Moskvada olanda, hansısa tədbirlərdə iştirak edəndə, iclasdan sonra salamımı yetirib, ona baş çəkirəm”. O vaxtlar da demək olar ki, həftədə bir dəfə Moskvaya uçurdum. “Qosplan”ın sədri işləyirdim. Deyirdim, “mən gəlmişəm…” Deyirdi, “gəlmisən, yaxşı eləmisən… Bəs, nə istəyirsən?” O zaman belə adətlər var idi. Baş çəkirdim. Ancaq bayaq da dediyim kimi, Heydər Əliyeviçə minnətdar olmamaq da olmaz. Allah var. Bu mövzuda bir hadisəni də sizə nağıl edim. “Qosplan”ın sədri vəzifəsində işləyərkən, biz Moskvada planlarımızı müzakirə edirdik, diplom işi kimi müdafiə edirdik. Bir gün Baybakovun müavini Pyotr Daniloviçin yanına gəldim, suallarım var idi. Məni görəndə bir balaca qaşqabaq elədi ki, “Слушай, хватит отвлекат Гейдара Алиевича”.
– Onda Mockvada idi?
– Bəli. Dedi, “Вот видищь, ваш коллега обратился Гейдару Алиевичу с просьбой уменьшить план по ходу. А он, видимо не желая обижать Азербайджан, сказал заместителю председателя по сельскому хозяйству Совета министерств СССР Бюкхану Нуриеву…”
– Nuriyev azərbaycanlı idi?

– Yox, tatar idi. “A там дальше политбюро… Ты знаешь на хлопок какая позиция?” (Sonra Siyasi Büronun iclası olacaq, sən bilirsən pambıq sahəsində vəziyyət necədir?) Dedi, “mən sənə söz verə bilmərəm, amma bu söz yayıla bilər. Kişini “подводить” eləməyin.” Dedim, “Я Вас прощу, Петр Данилович, никуда ничего доложить ненадо. Я сейчас приеду и организую так, что он поймет и мы очень красиво обойдем этот вопрос. Не беспокойтесь.” “Ну, хорошо…” Gəldim idarəyə. Rəhmətlik Ənvər Hüseynova dedim, “sən bu gün kişinin yanında olacaqsan?” Əhvalatı ona danışdım. Dedim, “xahiş edirəm, bu səs çıxıb, onun qabağını almaq lazımdır. Yanında olanda istəyirsən öz adından, istəyirsən ikimizin adından denən ki, belə bir hadisə olub. 4-cü gün də Azərbaycanın planı müzakirə olunacaq, qoy bizi tənqid eləsin. Azərbaycanın ünvanına ağzına gələni desin – kartofu, soğanı, balqabağı, məhsulu az götürmüsünüz. Əlində nə varsa desin. Bircə pambıqdan başqa…” Heydər Əliyeviç birəbir bu tövsiyəni yerinə yetirdi. Mən bu söhbəti nə üçünsə demirəm, sizdə təsəvvür yaransın ki, bizim münasibətlərimiz necə olub, ona görə deyirəm. İşləmək! İşləmək! Bir də işləmək!
– Prezident olmamışdan əvvəl qarşılaşdığınız ən böyük faciə 20 yanvar faciəsi olmuşdu.
– Bəli.
– Ayaz müəllim, bu hadisə necə oldu ki, baş verdi, yaddaşınızda qalan varmı? Məsələn, jurnalist həmkarımız Vüqar Qurdqanlı soruşur: “Ziya Yusifzadə 20 yanvar faciəsinin baş verəcəyini 1 ay əvvəl xəbər verib, vəzifəsindən istefa etmişdi. Niyə önləyici tədbir görülmədi?” Doğrudanmı, Ziya Yusifzadə bu faciədən 1 ay əvvəl xəbərdarlıq etmişdi?
– Mənə yox.
– Ziya Yusifzadə o zaman Milli Təhlükəsizlik naziri idi?
– Bəli.
– Deməli, bu haqda məlumatınız yoxdur?
– Yoxdur.
– Ceyhun Bayramlı belə bir sual verir: “Ayaz Mütəllibov nə cür prezident olmasından asılı olmayaraq ölkə tarixinə istefa mədəniyyətini gətirmiş, sonradan kimlərinsə təhriki ilə o addımı tapdalayıb, yenidən iqtidara gəlmək istəmiş biridir. Çaykəndi əməliyyatını da onun aktivinə yazmaq olar, insaf naminə. Lakin çoxsaylı suallar öz aktuallığını saxlayır və o bu suallara səmimi vətəndaş kimi cavab versə, yaxşı olar. 20 yanvar faciəsindən öncə Moskvaya teleqramm vurub, Bakıya qoşun çağıranlardan birinin də sizin olduğunuz deyilir. Bu doğrudurmu?”
– Heç kimdən xahiş etməmişəm. Vəziyyətimizin gərgin olmasına baxmayaraq, biz qayda-qanunu pozmurduq. İşimizdə məruzə edirdik. Mən Baş nazir vəzifəsində işləyirdim.
– 20 yanvarda?
– Bəli, 20 yanvarda. Mənim yadıma gəlmir ki, şəxsən mən özüm nəyəsə imza atam. Ancaq aparatın özündən məruzə etmək praktikası var idi.
– Yəni deyirsiniz ki, kimsə məruzə etmişdi? Bəzən Artur Rəsizadənin da adını çəkənlər var.
– Mən bir şey deyə bilmərəm, çünki bir şey görməmişəm. Ancaq bizim hamımızı vaxtaşırı dindirirdilər. Biz tədbir görməli idik. Biz hadisələri kənardan izləyə bilməzdik. Hər birimizin vəzifəsi var idi. Bizdən savayı Ziya Yusifzadənin kontrolunda elə adamlar var idilər ki, vaxtaşırı özləri yazıb, məlumat verirdilər.
– Mərkəzə?
– Mərkəzə.

Nazirlər Kabinetinin odlu silahı qadağan edən fərmanını ləğv etdim

– Yəni sizsiz belə Mərkəzə yazılıb göndərilirdi?
– Bəli. Belə hallar var idi və ola da bilərdi. Ancaq ümumiyyətlə, Azərbaycanın bu bəlaya düşməsi, onun aciz olması – nə qoşunumuz var idi, nə də əlimizdə bir şey yox idi ki, özümüzü müdafiə eləyək. Bir tərəfdən silahlı erməni quldurları, bir tərəfdən də məndən əvvəl, qabaq olsa da, mənim dövrümdə mən o sənədi rədd elədim. Nazirlər Sovetinin sədri belə bir fərmana imza atmışdı ki, əhalidən bütün odlu silahlar, hətta ov tüfəngləri yığılsın. Bu fərman da icra olunmuşdu. Azərbaycanda bütün silahlar müsadirə olunmuşdu.
– Burada belə bir sual var. Onu da sizin adınıza yazırlar ki, əhalidən silahları siz yığışdırmısınız…
– Yox.
– Sizdən əvvəl o fərman imzalanmışdı?
– Seyidov Həsən Nemət oğlu tərəfindən.
– Deməli, fərmanı Həsən Seyidov vermişdi?
– Hə.
– Bu çox maraqlı bir məsələdir. Deməli, ov tüfənglərinin əhalidən yığılması qərarını Ayaz Mütəllibov verməyib?
– Yox, mən silahları əhaliyə qaytarmışam.
– Deməli, siz o haqda fərmanı ləğv eləmisiniz?
– Hə, ləğv eləyib həmən tüfəngləri sahiblərinə qaytarmışam. Çünki müraciət mənə gəlib çatırdı ki, bizim əlimizdən ov tüfənglərinə qədər alıblar, bəs biz özümüzü necə müdafiə edək?
– Rəhmətlik Xəlil Rza yazırdı ki, alınmışdır əlindən hətta ov tüfəngi də…
– Hə, həmin məsələ idi. Mən onun bu tərzdə danışdığını bilməmişəm. Kimsə bu sözlərin arxasında var ha – istedadlı adamlar var – ləkə yaxırlar, şər-böhtan atırlar…
– Sizə?
– Mənə.

Mən heç bir zaman heç kimə pislik eləməmişəm

– Deyirsiniz ki, sistemli olaraq bu işlə məşğul olublar.
– Bəli. Bilmirəm nəyin nəticəsi idi. Mən heç bir zaman heç kimə pislik eləməmişəm. Heç bir zaman. Yaxşılıqdan başqa.
– Ayaz müəllim, 20 yanvar hadisəsi xatirinizdə necə qalıb? Vəzirovla görüşürdünüzmü?
– Görüşürdük.
– Önləyici tədbirlər haqqında müzakirələriniz olurdumu?
– Mən bütün sözlərimi hamıya deyirdim. Hətta Moskvadan gələn komissiya üzvlərinə də öz sözlərimi çatdırırdım. Bir gün, deyəsən ayın 18-i idi. Vəzirov məni öz kabinetinə dəvət etdi. Nə isə tapşırıq verdi. Kabinetində də Moskvadan gələn məsul şəxslər oturmuşdu. Biri mənə yaxınlaşıb, soruşdu: Аяз Ниязович, что надо делать? (Ayaz müəllim, nə etmək lazımdır?)
– Yanvarın 18-də?
– Bəli. Dedim, “ничего особенного, они знаеете что кричат? İstefa. По руский это отставка. Мы ситуацией не владеем, вы сами это знаете. И вы в том числе не владеете ситуацией в Азербайджане. Нас не надо упрекать”. Primakov bu sözü mənə Politbüronun iclasında demişdi ki, “Вы потеряли контроль!” Mən dözmədim dedim, “Это вы потеряли контроль. Наша положения, это следствие этой вашей бездарной деятельности”.

Dözmədim, Primakova dedim ki…

– Primakova demişdiniz…
– Primakova dedim. Dərhal mumladı. Bununla əlaqədar ilk dəfə Bakıya gələn məsul, vəzifəli şəxslərlə görüşlərdə həmişə bu sözləri işlətmişəm. Hətta rəhmətlik Kamran Bağırov iclasların birində məni tənqid etdi. Dedi, “sən getdin Qarabağa və tezliklə də qayıtdın.” Dedim, “Kamran Mamedoviç, mən ora könüllü olaraq getməmişəm, məni göndərmisiniz.”
– Hadisələr ilk başlayanda getmişdiniz?
– İlk başlayanda… Mart ayının əvvəli idi. Mən Kamran Bağırovdan sonra ora getmişdim. Getmək istəmirdim. Niyə? Çünki biz… Məlum hadisəni yadıma salıram…
– Mart ayında Qarabağa getməyinizi yadınıza salırdınız…
– Hə… İkinci katib vəzifəsində olan Konovalov – rus idi – məni yanına çağırdı, dedi, Qarabağa getməlisən. Bu sənədə də qol çəkməlisən. Həmin sənədi də “qosplan”da işləyərkən biz tərtib etmişdik. Dağlıq Qarabağın iqtisadi inkişafını nəzərdə tutan sənəd idi.

Onlar siyasi şeytanın belinə minmişdilər

– Hə… İqtisadi durumla bağlı…
– “Qosplan”ın sədri vəzifəsində idim. Dedim, “mən işimi görmüşəm. Bunu biz eləməməliyik”. Çünki Mərkəzin tapşırığı vardı – bizə və vilayətə… Vilayət çəkinib. Çünki onları iqtisadi məsələlər maraqlandırmırdı. Onlar siyasi şeytanın belinə miniblər və bizi gic yerinə qoyurlar. Dedim, “Василий Николаевич, я туда не поеду принципиально. Они должны приехать. Вы нарущаете юрисдикцию Баку и на всю его телеторию. Это функция Азербайджана. ”
– Bəli, onları çağırmaq lazımdır, onlar gəlməlidir.
– Bəli. … “Эти уступки приведут нас к катастрофе.” Yarım saat keçmədən Kamran Bağırov zəng elədi: “Ну что там у тебя?” Dedim, “Ну ничего тут. Я больной.” Doğrudan da xəstələnmişdim. Dedim, “Я сказал Василию Николаевичу и вы уточните. Я в Карабах не поеду по принципиальным соображениям. Ни я нахожусь у них в подчинении, а они наших подчинениях находятся…” Да, ладно. Ты не видишь какое положения?
Я говорю, “Это положения с нaчало надо консервировать, а потом пойти в наступления. Иначе мы пропадем вместе с вами. Все пропадут.” Məni dəstəkləyən rəhmətlik Fuad Musayev oldu.
– Bakı şəhərinin meri…
– Bakı şəhərinin meri. Biz onunla uşaqlıqdan dost idik, 40-cı illərdən. Deyingən oğlan idi, ancaq həqiqəti üzə deyənlərdən idi. Çoxlarının ondan o qədər də xoşu gəlmirdi, çünki acıdil idi, ancaq düzünü deyən idi. Durdu, dedi ki, “Он прав. Мы не должны идти на поваду у этих людей…” Bu söhbətdən sonra qayıtdım, doğrudan da xəstələnmişdim. Zəng vurdum Telman Orucova. Öyrəndim ki, mənə əvvəl tapşırdıqları bu missiyanı indi də Telman Orucova tapşırıblar. Zəng vurub dedim, “Telman müəllim, bu işi sənə həvalə ediblər, sən getməlisən. Mən bu “ziyarət”dən imtina elədim. Ancaq sən ki gedirsən, mən səni tək buraxmaq istəmirəm. Mənim üçün də bilet sifariş elə. Nə vaxt olsa – sabah, ya birisigün uçaq.” Elə də oldu, biz getdik.
– Telman Orucovla gedib gəldiniz?
– Hə.

Moskvaya zərrə qədər də güzəştə getməmişəm

– Onda Gevorkov idi orda rəhbər?
– Gevorkovu artıq çıxarmışdılar.
– O zaman Poqosyan idi.
– Armen Poqosyan idi. Belə prinsipiallıq o zaman lazım idi. Mən isə ilk anda Moskva ilə danışanda zərrə qədər də güzəştə getməmişəm.
– Yəni, deyirsiniz ki, “güzəştlər mənə qədər olub”?
– Hansı işlərdə güzəştlər olub, onları dəqiq deyə bilmərəm, ancaq mən özümdən danışıram. Mən gedə bilməzdim, çünki burada prinsipiallıq göstərmək lazım idi.
– Juan Leo isimli profildən gələn sual var: “Xahiş edirəm, sualımı cənab Mütəllibova ünvanlayın. 20 yanvar faciəsi baş verəndən sonra niyə Kreml Həsən Həsənovu və Elmira Qafarovanı deyil, Ayaz Mütəllibovu vəzifəyə təyin etdi… ”
– (Gülür…)
– “…Hansısa öhdəlikmi götürmüşdü? Bəlkə öhdəliyi yerinə yetirə bilmədiyi üçün cəzalandırıldı?”
– Bunları hamısı uydurma şeylərdir. Bunların heç biri həqiqətə uyğun deyil. 20 yanvarın səhərisi Qorbaçov mənə zəng elədi.
– Artıq hadisə baş vermişdi…
– Bəli. Sonradan mən bildim ki, Polyaniçko ilə Qorbaçovun söhbətinin nəticəsində o mənə zəng eləmişdi. Dedi ki, “Аяз Ниязович, ты возьми с собой кого хочешь – bir-iki nəfərin adını da özü çəkmişdi – и подлетайте к нам посоветоваться”. Dedim, “Хорошо”. Hə. Ancaq bu işə bir əlavə də qoşdum. Dedim ki, “Вот в этом списке есть человек которого я прошу – прямо сейчас мне сказали что мы его возьмем с собой, это Гасан Гасанович”.

Bilirdim ki, Həsən Həsənov başlayacaq çərənləməyə

– Hə… O zaman bu işdə Həsən Həsənovun da adı keçirdi.
– Mən o təklifi özüm verdim.
– Deməli, Həsən Həsənovun ora getməsi təklifini siz vermisiniz?
– Bəli, bəli, bəli… Çünki bilirdim ki, şikayət eləyəcək. Başlayacaq danışmağa…
– Həsən Həsənov?
– Hə. Çərənləməyə başlayacaq.
– Sizdən şikayət eləyirdi? Yoxsa ümumiyyətlə, xasiyyəti o idi?
– Xasiyyəti o idi. Özü də bilirsiniz, …danışmaq da istəmirəm…
– Danışın.
-Danışmaq da istəmirəm…
– Danışın, maraqlı olar.
– Bu adamın adını mən iki dəfə Azərbaycanın Nazirlər Sovetinin sədri vəzifəsinə qoydurmuşam. Elə yanvar hadisələrindən sonra.
– Siz namizədliyini təklif eləmisiniz?
– Mən. Həsən də çıxıb, artistlik eləməyə başlayıb ki, “Mənim canım da qurban olsun Vətənimə”, nə bilim nə… Əşşi, bu nə oyundur açırsan, bəsdir. Biz bunu da ora götürdük. Görüşdə politbüronun bütün üzvləri ilə üzbəüz oturduq.
– Deməli, siz, bir də Həsən Həsənov? İki nəfər?
– Yox. Elmira Qafarova, Musa Məmmədov və s.
– Deməli, üzbəüz oturmusunuz… Siz 4 nəfər idiniz?
– Bəli. Qorbaçov başsağlığı verdi. Mən də onunla üzbəüz oturmuşam. Öz-özümə deyirəm ki, bu başsağlığını mən hara yazmalıyam, nəyimə lazımdır bunun başsağlığı?
– Kimə lazımdır?
– Bəli, kimə lazımdır. Fikirləşirəm ki, Azərbaycanda da hamı bilir ki, biz buraya gəlmişik. Qayıdanda sual verəcəklər ki, ora nəyə getmişdiniz, Qorbaçovun başsağlığını qəbul etmək üçün? Belə də şey olar? Mən indi bunlardan nəsə almalıyam ki, heç olmasa xalqa nəsə deyim… Qorbaçov söhbətini qurtarıb mənə baxdı ki, davam edim. Dedim, “Михаил Сергеевич, конечно то что произошло не вписывается ни какие рамки. Это противоестественно. Вы не должны быть ceйчас здесь читать нам соболезнование, потому что вы упустили ситуацию. Вместе с нами, но вы хозяин огромной страны и вы упустили ситуацию. Сейчас ваших соболезнование Азербайджанскому народу не нужна. Чтобы успокоить народ надо решить вопросы связанными с его социальными проблемами. У нас 200 тысяч беженцев – все азербайджанцы покинули Армению. Кроме того турки и масхетинцы тоже у нас. 200 тысяч душ – это город которое строится столетиями. За счет чего мы можем обеспечить народ, этих людей – крышей над головой, едой? Я обращаюсь к Рыжкову Николаю Ивановичу, а он показывает карманы и говорит, “у меня пустые карманы, ничего нет. Вы не знаете что кризис?” А мне что говорить этим людям. Советский власть их не защитила – отняла кров над крышей этих людей, выкинула их на улицу. В истории Азербайджанского народа уже имела места когда 50-х годах два постановления было принята – изгнали армян их территорий за счет наших территорий ”.
– Bunların hamısını Qorbaçovun üzünə demisiniz?

– Hə… Kitabımda da bu haqda yazmışam. Daha sonra Sov İKP-nin XXVIII qurultayında öz çıxışımda bütün bunların hamısını sinədəftər demişəm. Mətbuatda var. O zamankı mətbuatda. Rusca deyirəm, rahat olsun: “Михаил Сергеевич, мы носим предложение чтобы выйти из ситуаций. Вся остаточная нефть, который есть в недрах Абшерона, и который не экспортируется – в результате варварской эксплуатации в Отечественной войне – мы просим в конце дать нам эти земли и мы пригласим американо-канадские фирмы, которые знают технологию тритичных – четвертичных методов излечений остаточной нефти. И за счет этого мы можем дать вам налог. Мы можем дать, но права распоряжаться этой остаточной нефтью сохраните за нами.” Qorbaçov baxır Rıjkova, “Николай Иванович, я не против, а как вы?” Я тоже не против, только в конце напишем совместное предприятия. Все. Это будет лучше. Вот с этого момента в Азербайджане начались работы над контрактами века. И когда я ушел из должности контракт был готов к подписи и все ждали в Америке. Я туда не поехал. По некоторым соображениям. Если бы поехал может быть до сих пор сидел бы здесь – у власти. Да…
– Amerikaya getməli idiniz, amma getmədiniz. Niyə getmədiniz, Ayaz müəllim?
– Təxribat… Təxribat…
– Amma bu neft müqavilələrinin əsası həmin günlərdən başladı, deyirsiniz…
– Bəli, bəli, bəli. Fuad Musayev getdi, oradan mənə zəng edirdi: “Bu camaat sizi gözləyir axı.” Deyirdim, “Fuad, özün yola ver tədbiri, mən gələ bilməyəcəyəm.”
– Daha bir sual var…
– Gəlin Həsən Həsənov mövzusunu bağlayaq. Qorbaçovun yanında olan həmin iclasda bir məqam alındı. Qorbaçovun özü arxada nəsə deyən Həsən Həsənova üzünü tutdu, dedi, “А вас Гасан Гасанович, мы хорошо знаем кто вы такой есть”…
– Niyə elə dedi ki?
– Bilirdi də ki kimdir bu Həsən Həsənov. Yaxşı bələd idi bunun xüsusiyyətlərinə. Bunu eşidən Həsən Həsənov yerindən cumdu, gəldi üzbəüz Qorbaçovla dayandı, “Михаил Сергеевич, вы меня не знаете. Дайте мне возможность и вы увидите что я сделаю с Азербайджаном ” (Mixail Sergeyeviç, siz məni yaxşı tanımırsınız. Mənə imkan yaradın, o zaman Azərbaycanda nələr etdiyimiz özünüz görəcəksiniz – Red.).

…Adlarını kişi qoyublar

– Maraqlıdır. Seçim orada oldu, Ayaz müəllim?
– Hə.
– Yəni Politbüro 4 nəfərlə söhbət eləyib, kimin Baş nazir olacağına orada qərar verir?
– Yox, qərar verilməyib. Qorbaçov bizi başsağlığı üçün çağırıb, ancaq mən bu məsələni qaldırdım ki, bizə başsağlığı lazım deyil. Xalqı yedizdirmək lazımdır. Belə olub. Bunu eşidən Həsən Həsənov özünü təklif etdi. Durdu, dedi ki…
– Mənə imkan yaradın, görün mən nələr edəcəyəm?
– İndi mən bunu özümlə getmək üçün dəvət etməsəydim, görün nələr danışacaqdı ki, Ayaz Mütəllibov nə elədi, necə elədi, getdi özünə vəzifə aldı. …Adlarını kişi qoyublar.
– Yeri gəlmişkən, Qorbaçovla elə o vaxtdan əlaqəniz yoxdur, eləmi?
– Yox.
– Moskvada olanda da əlaqə saxlamadınız?
– Yox, mən onu tənqid elədim. Dəfələrlə tənqid etmişəm. Oxuyub mənim yazılarımı. Obyektiv olaraq mən tənqid etmişəm onu. Mözu ilə bağlı olduğu üçün deyirəm. Qorbaçov İttifaq respublikaları olan ölkələrə azadlığı həqiqətən özü verib. Bir növ öz axmaqlığı ilə – iş bacarmırdı – yenidənqurma siyasətini rüsvay etdi.
– Yəni deyirsiniz ki, onun qabiliyyətsizliyinin nəticəsində belə oldu?
– Əsasən. Çünki məsələn, SSRİ Dövlət Planlaşdırma Komitəsinin sədri Baybakov kimi əjdaha iqtisadçıdan mən Moskvada olarkən soruşdum. Məni evinə çağırmışdı. Dedim, “SSRİ-nin iqtisadiyyatı belə vəziyyətdə imiş ki, biz bu boyda ölkəni hərraca qoyduq? На самом деле не было ли возможность вырулить?” Deyir, “Конечно, было. Мы расли на 4 % годовых…” Yəni ildə 4 % artımla işləmişik. Göstəricimiz mənfi deyildi, müsbət idi. Özləri satdılar.
– Qorbaçov?
– Qorbaçov.
– İndi yadıma düşdü. Bir Rəşid Behbudov məsələsi də var idi. Dedilər, o hansısa kaset gətirib, onu da Qorbaçova verib. Ondan sonra Rəşid Behbudov ölüb və ya öldürülüb. Sizin bu haqda heç bir məlumatınız yox idi?
– (Gülür…) Yox, bu nə söz-söhbətdir? Mənim xəbərim yoxdur.
– Eləmi?
– Qətiyyən.

Tofiq İsmayılov mənim sözümə, tapşırığıma əməl etmədi

– Ayaz müəllim, ondan sonra 20 noyabr faciəsi oldu. O da sizin dövrünüzün ən ağır, ən fəlakətli hadisələrindən biridir. Mərdan Seyidbəyli soruşur: “20 noyabr terrorunda şəhid olanlar Ayaz Mütəllibov hakimiyytinin onurğa sütunu idi. Həmin gün Azərbaycan tarixinin faciəli günlərinin başlanğıcı idi. Bu komandasız hakimiyyəti əldə saxlamaq mümkünsüz idi. Onu da qeyd edim ki, Azərbaycan hakimiyyətinin 30 illik tarixində belə dinamik, milli komanda olmayıb. O misilsiz komandanı niyə qoruya bilmədi?..”
– (Əli ilə bilmirəm işarəsi verir…)
– Ümumiyyətlə, sizcə 20 noyabr hadisəsi niyə baş verdi?
– Bunu dəfələrlə demişəm. Necə deyərlər, açıqlama vermişəm.
– Artıq üzərindən uzun illər keçib. Demədikləriniz varmı?
– Rəhmətlik Tofiq İsmayılov mənim sözümə, tapşırığıma əməl etmədi.
– Eləmədi?
– Yox. Mən deyəsən o vaxt Kiyevdən qayıtmışdım. Adətən prezidenti yaxın ətrafı səfərdən gələrkən qarşılayır. Axşam saat 10 radələri idi. Aeroportda 3-4 nəfər məni qarşılayırdı. Yaxınlaşdım, bir neçə söz dedim. Qanım da qara idi, kiminləsə Kiyevdə tutuşmuşdum. Dedim, “Идите отдыхайте, завтра поговарим. Есть а чем поговарить.” İndi olmasın, Tofiq də yanımda idi.
– Münasibətləriniz də səmimi idi?
– Bəli. Dedi ki, “Я завтра хочу поехать в Карабах, в Агдаме провести совещание.” Biz Ağdamda qərargah təşkil eləmişdik, vaxtaşırı ora gedirdik. Soruşdum ki, “А почему так со спешкой?” “Есть вопросы которых надо на месте решать.”
– Bu söhbət noyabrın 19-da baş verirdi?

– Hə. Dedim, “Я не возражаю. Ну только ты едешь в Агдам и возвращаешься. И все”…
– Yəni tez get və qayıt.
– Hə. “…Ты нам нужен в Баку. У нас мероприятие”. Onu da deyim ki, Qarabağa gedənlərin siyahısından mənim xəbərim olmayıb. Siyahını özü tutub.
– Tofiq İsmayılov?
– Tofiq İsmayılov. Mən də bir şey demirdim. Səlahiyyəti var idi, mən ona bütün səlahiyyətləri vermişdim. Mənim bir nömrəli köməkçim idi. “Ты понял.” İndi olmasın, əlini vurdu çiynimə: “Да все будет нормально”. “Ты мне зубы не заговаривай, я тебе сказал, ты туда едешь – в Агдам, проводишь совещание и возвращаешься сюда. Все”. Dedi, “Да, все будет нормально”. Dedim, “Я тебе сказал и это точка. Едешь и возвращаешься. А лучше было бы ты туда вообще не поехал. Туда поездку надо готовить. Я там был трижды. Все спецслужбы должны сопровождать тебя. Это не простое дело”.
– Ayaz müəllim, üzr istəyirəm, mövzunu davam edəcəyik. Yadıma düşmüşkən, soruşum. Rahim Qazıyev müxtəlif müsahibələrində deyib ki, “Mən bir ay əvvəldən Azərbaycanda böyük bir faciənin baş verəcəyini bilirdim”. Hətta o zaman Ali Sovetdə deputatlara müraciət edib və o müraciəti də yayıb. O da mətbuatda çıxıb. Yəni o zaman sizdə belə bir məlumat var idimi ki, hansısa böyük təxribat ola bilər? Ona görəmi Tofiq İsmayılova “getmə!” deyirdiniz? “Get, tez də qayıt!” deyirdiniz. Yoxsa, elə-belə deyirdiniz bu sözləri?
– Mən bildiyimi deyirəm, o da elə-belə deyil. Onun gedişatı ilə bağlı idi mənim xəbərdarlığım. Çünki başqa şeylərdən xəbərim olmasa da, mən bilirdim ki, Qarabağa gedib-gəlmək nə qədər təhlükəlidir. Onu mən bilməli idim. Ona görə dedim ki, “əgər camaatı yığmısansa da tez müşavirəni apar, qayıt.” Getdilər orada mübahisəyə dolaşdılar. Guya elə danışıblar ki, “Gəlin, vertolyota minək, ora gedək”. Bunu komendant deyib. Qarabağın komendantı, rus polkovniki.
– Təklif ondan olub ki, gedək…
– Hə. Gedək, Mən hər şeyi sizə göstərim və s. Onlar da minib, gediblər.
– Bunların heç biri haqqında da sizə məlumat verilmədi ki, biz ora gedirik?
– Yox.

Çingiz Mustafayevi arxadan vurub öldürdülər

– İltifat Hacıxanoğlunun daha bir sualı var, bu dəfə 20 noyabrla bağlı: “20 noyabrda baş verənlərin arxasında kimlər dururdu? Çingiz Mustafayev bu faciə ilə əlaqədar məlumatlı olduğu üçünmü aradan götürüldü?” Belə yazıb, ona görə də belə oxuyuram, “Əlini qoysun, vicdanına, cavab versin.” Çingiz Mustafayevin ölümü ilə bu hadisənin bir bağlılığı var idimi, Ayaz müəllim? Sizcə…
– Güman edirəm ki, var idi.
– Var idi?
– (Başı ilə təsdiqləyir…)
– Niyə belə deyirsiniz?
– Öldürdülər də. Arxadan vurdular, öldürdülər. Başqa nə deyə bilərəm ki? Bu sualı cavablandırım. Mən Çingiz Mustafayevə şəxsən özüm qadağan etmişəm…
– Ora getməyi?
– Harasa getməyi…
– Amma məncə, onlara vertolyotu siz ayırmışdınız axı.
– Mən ayırmışam. Patrikeyev var idi, qafqaz diviziyasından komandanı. Ona zəng elədim. Əvvəlcə mənə Çingiz zəng elədi Qarabağdan və dedi ki, bir vertolyot olsa, yaxşı olar. Bizimkilər ora yığışıblar, gedə bilmirik. Mən Patrikeyevə zəng elədim, xahiş elədim, o, vertolyot ayırdı. Çingizlə yanaşı xarici jurnalistlərdən də yanında bir-iki nəfər var idi. Sonra mən Çingizlə görüşmüşəm – artıq istefamı verəndən sonra. Çingiz mənim olduğum hökumət bağına yanıma gəldi və gördüklərini danışdı. Mən dedim, “sən mənə nə isə deyirsən, ancaq mən sənə heç nə deməyəcəm. Bircə tapşırığım var. Ailən var, uşağın var, onları düşün, getmə!”
– Ora getmə…
– Hə. O dedi ki, “mənə heç nə eləməzlər. Mən kasetin originalını Moskvada bir idarədə saxlamışam.” Dedim, “Mən sənə dedim də…”
– Ayaz müəllim, Çingiz sizə nə dedi ki, dediniz, “getmə!” Mənə deyirsən, amma mən də sənə deyirəm ki, getmə! Deməli, sizə çox önəmli şeylər deyib?

I hissənin sonu

Fotoların yaddaşında qalanlar:

Xural.com

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

“Azadlıq salnaməsi”ndə İqbal Ağazadə: “Milyonlarla dollar Arif Hacılıya çatıb…”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 20 Oktyabr 2018

İqbal Ağazadə 2003-cü il oktyabrın 15-16-da baş verən hadisələrdən elə şeylər danışdı ki…

İqbal Ağazadə danışır: “Müsavatçılar gəlsinlər, pulun kimə, necə çatdırıldığının hesabını verim…”

Son günlər “Ümid” partiyasının sədri İqbal Ağazadə və Müsavat partiyasının başqanı Arif Hacılı arasında başlanan söz davası özünün zirvə nöqtəsinə çatıb. Meydan TV-də İqbal Ağazadə-Arif Hacılı debatında yaşanan ittihamlar ondan sonra nəinki azalmadı, artaraq davam etdi. Arif Hacılının debatı yarımçıq tərk etməsi Azərbaycan mətbu gündəmində indiyə qədər görünməsə də, İqbal Ağazadə sona qədər jurnalistin suallarını cavablandırdı. Bundan sonra Arif Hacılı Natiq Adilovun “Azadlıq qəzeti”ndə canlı yayına çıxıb və qarşılıqlı ittiham oradan davam edib.

“Azadlıq salnaməsi”ndə İqbal Ağazadənin müsahibəsini və məhz 2003-cü ilin oktyabr ayının 15-16-da baş verən hadisələri ehtiva edən hadisələri əhatə edən söhbəti hələ uzun müddət əvvəldən planlaşdırmışdıq – təxminən ilyarım bundan əvvəl. Amma vaxt edib qərarlaşdığımız bu müsahibəni götürmək mümkün olmadı. İndi tam zamanı gəldi və düşündük ki, vaxtıdır.

Bu baxımdan, bu müsahibə aylar əvvəl planlaşdırılan söhbət kimi qəbul olunmalıdır. Sadəcə, indi Meydan TV-dəki söhbət sözümüzü yerinə gətirdi.

İqbal Ağazadənin tükürpədici ittihamları var müsahibədə. Təbii ki, “Azadlıq salnaməsi” həm Müsavat partiyasının başqanı Arif Hacılının, həm də digər bir ittiham hədəfi olan İsa Qəmbərin, eyni zamanda İqbal Ağazadənin şahid kimi adlarını çəkdiyi Ramiz Rövşənin, Seyran Səxavətin, Pənah Hüseynin, Kamil Vəli Nərimanoğlunun, Rauf Arifoğlunun, Sərdar Cəlaloğlunun və digərlərinin də fikirlərini dərc etməyə, onların da münasibətini öyrənib yaymağa hazırdır. Hər kəs istədiyi qədər cavab haqqına malikdir və bu hadisələrin aydınlığa qovuşması cəmiyyət üçün də faydalı olar.

Beləliklə, Ümid partiyasının sədri İqbal Ağazadə “Azadlıq salnaməsi”ndə 2003-cü il oktyabrın 15-16-da baş verən hadisələrin pərdəarxasından danışır…

Əvəz Zeynallı

“Azadlıq salnaməsi”

Xural.com

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

Pənah Hüseyn-Hacı Əbdül debatı: “Əbülfəz Elçibəy mənə dedi ki…”

Xural Yazıldığı tarix 17 Oktyabr 2018

Pənah Hüseyn-Hacı Əbdül debatı…

Hacı Əbdülün “Qaynar Qazan”a verdiyi sonuncu müsahibə ölkədə və ölkədən kənarda böyük diskussiyalara səbəb oldu. Günlərlə, həftələrlə, hətta aylarla müzakirə olundu. Hacı Əbdülün dedikləri Azərbaycan siyasi gündəmində şok təsiri yaratdı, halbuki illər əvvəldən bu haqda dəfələrlə danışmışdı Hacı. Maraqlıdır ki, prosesi başqa istiqamətə aparanlar da oldu. Hacı Əbdülün dedikləri ortada ikən, niyə ondan müsahibə götürüldüyü haqda da danışanlar oldu və çox təəssüf ki, bu adamlar Hacı Əbdülü bir tərəfə buraxıb, müsahibə götürənin də üzərinə gəlməyə çalışdılar. Bu müsahibə nələr ortaya qoymadı ki.

Müsahibənin dərcindən sonra başlanan müzakirələrdə sabiq Baş nazir Pənah Hüseyn də iştirak etdi. Məhz bu səbəblə də Hacı Əbdül Pənah Hüseyni debata çağırdı və bu təklif Pənah Hüseyn tərəfindən qəbul edildi. Hacı Əbdüllə Pənah Hüseynin debatı çox maraqlı və qalmaqallı alındı. Tərəflər hətta bir ara bir-birinə doğru hədə-qorxular da gəldilər. Biz bəzi məqamları redaktə etməyə məcbur olduq hətta, çünki qızışan emosiyaların gətirdiyi o səsləri efirə buraxmağın düzgün olmadığını hesab etdik.

Debat başdan-başa gərginlik, faktların uçuşması, emosiyaların qızışmasından ibarətdir. İki qarşı düşərgənin çox şey bilən adamları olunca təbii ki, belə olur, amma hətta Pənah Hüseyn belə bu debatdan şoka düşdü – debatdan sonra olsa da. Hadisələr o qədər inkişaf etdi ki, tərəflər – həm Pənah Hüseyn, həm də Hacı Əbdül hər şeyi bir tərəfə buraxıb and içməyi qərarlaşdırdılar. Buna səbəb isə Hacı Əbdülün dediyi “Əbülfəz Elçibəy mənə Pənah Hüseynin şahidliyi ilə dedi ki, Xocalı faciəsində …bir az Tamerlan Qarayevin, bir az da Tahir Əliyevin günahı var” sözləri oldu. Pənah Hüseyn əsla və əsla bu cür bir söhbətə şahidlik etmədiyini, Hacı Əbdül isə sözlərində israr etdiyini söylədi. İş çıxılmaz hal aldı və Pənah Hüseyn Qurani Kərimə and içməyi və Allahın yalançını cəzalandırmasının bu yolla doğru olacağını təklif etdi. Hacı Əbdül də razılaşdı.

Beləcə, çox maraqlı və tarixi bir debat alındı. Bu debatı yayınlayarkən, məxsusən, adı çəkilən hər kəsin söz haqqı olduğunu bir daha vurğulayıram və kimin sözü olarsa, heç düşünmədən sözlərini rahatca söyləyə biləcəklərini bəyan edirəm.

Onu da vurğulayım ki, debata baxan tamaşaçılar bilsinlər ki, Hacı Əbdül və Pənah Hüseyn bir neçə gün bundan əvvəl mənim şahidliyimlə Hacı Əbdülün evində Qurani Kərimə əl basdılar və and içdilər. Hər kəs öz fikrində qaldı. Sonra da görüşüb-öpüşüb ayrıldılar. Bax belə…

Buyurun, “Tövbə” Cəmiyyətinin sədri Hacı Əbdüllə sabiq Baş nazir Pənah Hüseynin debatını dinləyin və özünüz qərar verin…

Əvəz Zeynallı

“Azadlıq salnaməsi”

“Azadlıq salnaməsi”ndən fotoların yaddaşında qalanlar:

Xural.com

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

“Azadlıq salnaməsi”ndə Pənah Hüseyn-Nemət Pənahlı debatı (II sonuncu hissə): “Heydər Əliyev görüş istədi”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 6 Oktyabr 2018

Nemət Pənahlı: “Vəzirov təyin olunan günün səhərisi gün zavoda gəldi”

Pənah Hüseyn: “Bunları qızışdırıb salıblar hərəkatın boğazına”

I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

“Azadlıq salnaməsi”ndə Pənah Hüseyn-Nemət Pənahlı debatı (I hissə) -VİDEO

II sonuncu hissə

Neçə müddətdir davam etdirdiyimiz debatlara növbətisi əlavə olundu. Nemət Pənahlının israrlı təklifi ilə onunla AXC hökumətinin baş naziri Pənah Hüseyn arasında növbəti debatı təşkil etdik. Debat xeyli müddət bundan əvvəl alınsa da, hazırlıqlarımız onu bu günə çatdırdı. Nemət Pənahlı ilə Pənah Hüseynin arasında baş verən bu debatı düz Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin yaradıldığı günün 29-cu ildönümündə – Klassik Xalq Cəbhəsi Partiyasının qərargahında çəkdik. Gərgin, emosional hisslərlə və qarşılıqlı ittihamlarla dolu olan bu debatın Oxucularımız üçün də maraqlı olacağını düşünürük. Nəzərə alsaq ki, bu il Milli Azadlıq Hərəkatının başlamasının 30-cu ildönümü tamam olur, belə debatların məxsusi əhəmiyyəti var. Onsuz da hakimiyyət xalq hərəkatının əhəmiyyətini qəbul etmir. Yoxsa Meydan hərəkatının 30-cu ilində xüsusi tədbirlər təşkil olunar, bu hadisəyə diqqət yetirilərdi.

Nemət Pənahlı-Pənah Hüseyn debatında xalq hərəkatının başladığı ilk günlərdən danışıldı. İlk təşkilatların necə və kimlərin tərəfindən qurulduğu, hansı mərhələlərdən keçildiyi, Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin necə qurulduğu və bu hadisəyə necə gəlindiyi müzakirə olundu. “Çənlibel”, “Varlıq”, “Oğuz birliyi”, “Gənc Alimlər Klubu” necə yaradıldı, bu prosesdə kim hansı rolu oynadı – qarşılıqlı ittihamlar şəklində masaya yatırıldı.

2 hissəli debatın birinci hissəsini yayınlayırıq və alınarsa, müxtəlif mövzularda bu debatları davam etdirməyə çalışacağıq. Hələliksə, Azərbaycanda Xalq Hərəkatının başlanması mövzusunda Pənah Hüseyn-Nemət Pənahlı debatının birinci hissəsini təqdim edirik.

Əvəz Zeynallı,

“Azadlıq salnaməsi”

Xural.com

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

“Azadlıq salnaməsi”ndə Pənah Hüseyn-Nemət Pənahlı debatı (I hissə) -VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 4 Oktyabr 2018

Pənah Hüseyn-Nemət Pənahlı debatında şok sual: “Xudu Məmmədov niyə öldü?!”

Nemət Pənahlı: “Mən “Varlıq” təşkilatında 2-ci adam olmuşam”

Neçə müddətdir davam etdirdiyimiz debatlara növbətisi əlavə olundu. Nemət Pənahlının israrlı təklifi ilə onunla AXC hökumətinin baş naziri Pənah Hüseyn arasında növbəti debatı təşkil etdik. Debat xeyli müddət bundan əvvəl alınsa da, hazırlıqlarımız onu bu günə çatdırdı. Nemət Pənahlı ilə Pənah Hüseynin arasında baş verən bu debatı düz Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin yaradıldığı günün 29-cu ildönümündə – Klassik Xalq Cəbhəsi Partiyasının qərargahında çəkdik. Gərgin, emosional hisslərlə və qarşılıqlı ittihamlarla dolu olan bu debatın Oxucularımız üçün də maraqlı olacağını düşünürük. Nəzərə alsaq ki, bu il Milli Azadlıq Hərəkatının başlamasının 30-cu ildönümü tamam olur, belə debatların məxsusi əhəmiyyəti var. Onsuz da hakimiyyət xalq hərəkatının əhəmiyyətini qəbul etmir. Yoxsa Meydan hərəkatının 30-cu ilində xüsusi tədbirlər təşkil olunar, bu hadisəyə diqqət yetirilərdi.

Nemət Pənahlı-Pənah Hüseyn debatında xalq hərəkatının başladığı ilk günlərdən danışıldı. İlk təşkilatların necə və kimlərin tərəfindən qurulduğu, hansı mərhələlərdən keçildiyi, Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin necə qurulduğu və bu hadisəyə necə gəlindiyi müzakirə olundu. “Çənlibel”, “Varlıq”, “Oğuz birliyi”, “Gənc Alimlər Klubu” necə yaradıldı, bu prosesdə kim hansı rolu oynadı – qarşılıqlı ittihamlar şəklində masaya yatırıldı.

Pənah Hüseyn: “Mən “Varlıq” təşkilatının məramnamə və nizamnaməsini yazmışam”

2 hissəli debatın birinci hissəsini yayınlayırıq və alınarsa, müxtəlif mövzularda bu debatları davam etdirməyə çalışacağıq. Hələliksə, Azərbaycanda Xalq Hərəkatının başlanması mövzusunda Pənah Hüseyn-Nemət Pənahlı debatının birinci hissəsini təqdim edirik.

Əvəz Zeynallı,

“Azadlıq salnaməsi”

Xural.com

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

“Strateq baxışı”nda müzakirə: “Putinin Azərbaycana səfəri nə vəd edir?”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 26 Sentyabr 2018

Strateq.az saytının layihəsi olan “Strateq baxışı” verilişinin 7-ci bölümü Azərbaycanın yerləşdiyi strateji bölgədə baş verən son olaylara həsr olunub. Mövzumuz “Azərbaycan regionda baş verən hadisələrin burulğanında” adlanır və bu dəfə verilişimizin daimi ekspertləri Azərbaycan Xalq Partiyasının sədri Pənah Hüseyn, Azad Demokratlar Partiyasının sədri Sülhəddin Əkbər və “Qlobal İnteqrasiya və Dialoq Mərkəzi” İB-nin prezidenti Yasəmən Qaraqoyunlu ilə qonağımız Azərbaycan Demokrat Partiyasının sədri Sərdar Cəlaloğludur. 1 saat 22 dəqiqə boyunca Azərbaycan-İran, Azərbaycan-Rusiya münasibətləri, Türkiyənin prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Azərbaycana səfəri, Ermənistanda baş verən son hadisələrin Azərbaycana mümkün təsirlərinin olub-olmadığı, Rusiya prezidenti Putinin Azərbaycana səfəri haqqında mülahizələr bölüşülüb və ekspertlər Azərbaycanın nə etməli olduğu haqqında fikirlərini bildiriblər. Məhz Putinin Azərbaycana səfər etdiyi zamanla üst-üstə düşən “Strateq baxışı” hər zaman olduğu kimi zamanın strateji məsələlərdə nəbzini tutmağa davam edir. Təsadüfi deyil ki, ötən verilişimiz də Rusiyanın strateji qurumlarının ciddi nəzarətində olub və regnum.az saytında “Strateq baxışı” ilə bağlı analitik məqalə yerləşdirilib. Ermənilərə bağlı olan, hətta onların nəzarətində olduğu deyilən bu saytda yerləşdirilən məqalə təbii ki, bizim əleyhimizə olub, amma bu belə onu göstərir ki, tutduğumuz yol düzgündür və bizi əhatə edən ölkələrin xüsusi təşkilatları tərəfindən diqqət mərkəzində saxlanılır.

Buyurun, “Strateq baxışı” verilişinin 7-ci bölümünü seyr edin. Bizim ən yaxşı qiymətimizi Siz verəcəksiniz, əziz tamaşaçılar.

Əvəz Zeynallı

“Strateq baxışı”

“Strateq baxışı”ndan fotolarda qalanlar:

Strateq.az

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

“Qaynar Qazan”da İsfəndiyar Vahabzadə (III sonuncu hissə): ““Daş yuxular” Əkrəm Əylislinin yox, erməni Nacarovundur”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 19 Sentyabr 2018

İsfəndiyar Vahabzadə: “Siyavuş Novruzov, niyə İsmayıl Şıxlının, Ziya Bünyadovun, Şıxəli Qurbanovun,  Bəxtiyar Vahabzadənin oğlanları işsizdir?!”

İsfəndiyar Vahabzadə Azərbaycan tarixinin ən böyük şairlərindən birinin – Bəxtiyar Vahabzadənin oğludur. Özü demiş, 21 yaşında onun evindən çıxıb. 30 ildir, bəlkə hələ bir az çoxdur ki, Azərbaycan diplomatiyasının şərəfini qoruyub, onu dünyanın bir çox ölkələrində təmsil edib. 1976-cı ildən İranda çalışmağa başlayıb. Sonra Əfqanıstanda, Pakistanda, İsveçrədə, Moldovada, Belarusiyada, arada xırda aralıqlarla Türkiyədə işləyib. Onu bu müsahibəyə qədər mən də Bəxtiyar Vahabzadənin oğlu olaraq onun adının kölgəsində bilmişəm, yaranan qənaət budur. Amma İsfəndiyar Vahabzadə ilə tanışlıqdan, söhbətlərdən və bu müsahibədən sonra qazandığı bütün uğurların səbəbinin təkcə Bəxtiyar Vahabzadə olmadığı gün kimi aydın olur. Onun çox maraqlı, zəngin, mübarizələrlə dolu həyat hekayəsi var. Yaşadığı və fəaliyyət göstərdiyi bütün ölkələrdə ermənilərlə və erməni lobbisi ilə döyüşdə olub. Rəsmən döyüş demək olar. Erməni lobbisinin İsfəndiyar müəllimin işlədiyi ölkələrin rəsmi qurumlarına göndərdiyi məktubları oxuyanda elə bilirsən ki, ön cəbhədə tankların və topların səsi gəlir. Ermənilər İsfəndiyar Vahabzadəni rəsmən təhdid ediblər, çünki İsfəndiyar Vahabzadə hər zaman onların oyunlarını pozub, səflərini dağıdıb.

Bu yüksəlişə səbəb təkcə Bəxtiyar Vahabzadə deyil dedim, buna bu müsahibədən sonra Oxucularım da əmin olacaqlar. Fars dilinin ən incə detallarına qədər bilən, fars dilinin ləhcələrini ana dili kimi danışan, bu dili mühazirə oxumaq səviyyəsində mənimsəyən adam kiminsə kölgəsində – bunun adı Bəxtiyar Vahabzadə olsa belə – fəaliyyət göstərə bilməz. Bunun üçün ayrı bir qabiliyyət, xüsusi istedad lazımdır. 30 il dünyanın müxtəlif ölkələrində və müxtəlif mədəniyyətlərində işləmək tapşırıqla, adla, titulla olmaz. Dövlət işi ağırdır, gərgindir, burada bir neçə il kimə görəsə çalışmaq olar, amma müəyyən zamanlardan sonra özün olmalısan. Özün olmasan, adamı bitirərlər.

İsfəndiyar Vahabzadə zəng edib “Qaynar Qazan”a danışmaq istədiyini deyəndə, məmnuniyyətlə razılaşdım. Mənim üçün də maraqlı idi. Özümün də suallarım vardı. Hər zaman üzərində Bəxtiyar Vahabzadənin kölgəsi olan və onun böyük adının altında fəaliyyət göstərən bir oğuldan müsahibə almaq mənə maraqlı olduğu qədər də, hadisə kimi gəlirdi. Yanılmamışam. Təkcə Bəxtiyar Vahabzadənin oğlu ilə qarşılaşmadım. 1970-ci illərdə Əbülfəz Elçibəyin 3-lük qruplarında təmsil olunan, “Əliyev” dediyi Elçibəylə yaxın dost olan, ürəyi Vətən eşqi ilə alışıb yanan, Bəxtiyar Vahabzadədən milliyyətçilik duyğularını əxz edən, SSRİ-nin ən təhlükəli qurumlarında ən təhlükəli vəzifələr yerinə yetirən, fars dilini farslardan yaxşı bilən, xarici ölkələrdə həm erməni lobbisi ilə, həm də səfirliklərimizdə və ölkəmizin rəhbər strukturlarında kök salan erməni və erməni tərəfdarları ilə daim mübarizədə olan bir diplomatla qarşılaşdım. Bu diplomat erməni lobbisi ilə açıq döyüşdə olub – altını cizərək təkrar söyləyirəm. Bu diplomat Xarici İşlər Nazirliyində “Türk dilləri idarəsi”ni yaratmaq üçün illərlə mərkəzə yazıb. Bu diplomat birbaşa Heydər Əliyevin hüzurunda “dövləti ermənilər idarə edir deyərkən kimi nəzərdə tutursan” sualına elə oturanın üzünə cavabını verib: “Bu yanında oturanı, möhtərəm prezident!”

Böyütmək və şişirtmək istəmirəm. Amma İsfəndiyar Vahabzadə ilə müsahibə şəxsən mənim gözümdə Bəxtiyar Vahabzadəni arxa plana keçirdi. Mübarizəsi və işi o qədər böyükdür İsfəndiyar müəllimin. Hətta zaman-zaman Bəxtiyar Vahabzadə ilə qarşıdurma şəraitində olduğunu, onun israrı üzərinə Elmlər Akademiyasına üzvlüyə ərizə vermədiyini, bir ara sırf Bəxtiyar Vahabzadəyə inad soyadını dəyişib “İsfəndiyar Şəkinski” olduğunu da bu müsahibədə öyrəndim. İsfəndiyar müəllim Azərbaycanda Bəxtiyar Vahabzadənin qoyduğu əngəli Moldovada aşa bilib, gedib Rumıniyanın Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü olub. Bu qədər inadkar yəni…

Təxminən 2 saatlıq müsahibədə bir çox mövzuları müzakirə etdik. Onun səfirliklərdəki fəaliyyətindən, səfirliklərdə ermənilərin başına açdığı oyunlardan, ermənilərin onun başına açdığı oyunlardan, diplomatın necə olmalı olduğundan danışdıq. Müsahibəni diqqətlə oxuyanlar və ona tamaşa edənlər görəcəklər ki, Azərbaycanın idarə olunmasında və məxsusən onun xarici siyasətində ciddi problemlər var. Bu problemləri isə həll etmək lazımdır. Ya zəlzələ ilə, ya da vəlvələ ilə…

İsfəndiyar Vahabzadə ölkələrin diplomatiyalarından, İsrail və İranın əslində, çox yaxın dövlətlər olduğundan danışdı. Diplomatik təcrübə çox önəmlidir. Yəhudilərin Azərbaycana çox lazım olduğundan, mütləq İsrailə göndəriləcək səfirin fars dilini mükəmməl bilməsinin gərəkliliyindən danışdı. İngilis dilinin diplomatiyada heç də “olmazsa olmaz” prinsiplərdən biri olmadığını söylədi. Əslində, nə söyləmədi ki…

Əkrəm Əylislinin “Daş yuxular” kitabının hansısa erməninin gündəlikləri olmasına qədər…

Diplomatın qanının mütləq türk qanı olmasına qədər…

Hüquq mühafizə orqanlarında mütləq təmizqanlı türklərin işləməsinə qədər…

Beləliklə, “Qaynar Qazan”da budəfəki qonağımız ömrünün 30 ilini Azərbaycan diplomatiyasına həsr edən İsfəndiyar Vahabzadədir. İndi onu dinləyirik…

Əvəz Zeynallı

“Qaynar Qazan”

I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

“Qaynar Qazan”da İsfəndiyar Vahabzadə (I hissə): “Amerika, İsrail və İran heç vaxt düşmən olmayıblar”-VİDEO

II hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

“Qaynar Qazan”da İsfəndiyar Vahabzadə (II hissə): “Rza Şah elə bildi ki, farsam!”-VİDEO

III sonuncu hissə

Diplomatın ürəyində milli yanğı olmalıdır

– İsfəndiyar məllim, sizin xarici səfirliklərdə işləyən dövrünüz də tamam başqa bir qovğanın içində keçib. O məktublarla da tanış oldum, o məktubların bir nüsxəsi də məndə var. Siz ermənilərlə hər gün birə-bir döyüş halında olmusunuz. Onların məktublarında hətta sizə təhdid var, hətta ASALA-nı bir qəhrəmanlaşdırmaq təşəbbüsü var. Necə oldu? Çox ağırmı oldu?

– Bəli. Siz bayaq birinci cümləni oxudunuz, o hansı cümlə idi?

– Baba Allahnəzərovun bir sualı var ki, o, Elmar Məmmədyarovun yerinə olsaydı, xarici siyasətdə nəyi dəyişməyə nail olardı? Ümumiyyətlə, bizim Xarici İşlər Nazirliyi, xarici siyasətimiz hansı vəziyyətdədir? Bunu sizdən yaxşı bilən olmaz. 30 ilinizi bu sahəyə vermisiniz.

– Mən demək olar ki, ömrümü bu sahəyə vermişəm. Mən demirəm ki, məni qiymətləndirsinlər və yaxud heykəl qoysunlar. Heç kimə buna görə heykəl qoymurlar. Bu, mənim sahəmdir, işləmişəm də, maaşımı da almışam. Amma bir çox yazılarımda mən yazmışam ki, diplomatın ürəyində milli yanğı olmalıdır. Yanğı olmasa, köz ola bilməz, köz olmasa, od ola bilməz, od olmasa, çığırtı ola bilməz. Çoxları çığırtı ilə qışqırtını səhv salırlar. Qışqırtı tamam başqa bir şeydir, çığırtı içdən gələn bir şeydir. Atatürkün dövründə bir Xarici İşlər naziri olub – Tofiq Rüştü bəy Aras. Onun haqqında Atatürk deyib ki, ola bilsin, Tofiq Rüştü bəy Aras diplomatik bicliklərdən, hiyləgərliklərdən o qədər də hali deyil, amma ondan gözəl Xarici İşlər naziri də təsəvvür eləmək mümkün deyil. Çünki millətin yaralarını, ağrılı, zəif yerlərini bilir. Əvəz bəy, millətin ağrılı, zəif yerlərini bilməsən, ona başçılıq etmək olmaz. Mən bunu bu gün də deyirəm, təkrar da edirəm. Məsələn, baxın, tez-tez göstərirlər ki, bizim səfirlər bayrağımızı tərs tuturlar. Bilmirəm, fikir vermisinizmi?

– Bəli.

– Amerikada bayrağı tərs tutmağa görə həbs cəzası gözlənilir. Mənim bayrağım dəfələrlə təhqir olunur. Bizim protokol buna fikir vermir, bizim Xarici İşlər naziri buna fikir vermir.

Xarici İşlər Nazirliyinin əməkdaşlarının çoxu bayrağımızın rəmzi mənasını bilmir

– Anlamırlarmı, savadsızdırlarmı, yoxsa fərqində deyillər?

– Əhəmiyyət vermirlər, çünki bunların heç birinin başı-gözü meydanda yarılmayıb. Mənimlə atamın başı-gözü meydanda yarılıb. Mən və atam meydanda olmuşuq. Mən vətən xaini oğlu deyiləm, özüm də vətən xaini deyiləm. Və cərəyan edən bütün hadisələri mən bilirdim artıq. Nə gözlənilir? Nə hadisə ola bilər?

– Yəni deyirsiniz ki, bütün diplomatlar belə olmalıdır? Vətən yanğısı daşımayan adam diplomat ola bilməz.

– Bu, necə ola bilər ki, Xarici İşlər Nazirliyinin əməkdaşlarının çoxu heç Azərbaycan bayrağının rəmzi mənasını bilmir. Adi bir misal deyim, hər şey bayraqdan başlayır. Rənglərin mənasını bilmirlər ki, bu rəng nəyi bildirir. Bunu bilən yoxdur və bunu bilməməklə fəxr edirlər ki, bilmirik. Baxın, sizə adi bir söz deyim. Mən İsveçrədə olanda Türkiyənin Xarici İşlər naziri gəlmişdi. Üzr istəyirəm, İsveçrədə yox, yadımdan çıxıb artıq, hansısa xarici ölkədə işləyəndə Türkiyənin Xarici İşlər naziri, Ermənistanın Xarici İşlər naziri Oskanyan və bizim Məmmədyarov durmuşdular. Məmmədyarov yox, Mamedyarov (ironiyalı gülüş – Red.). Türkiyənin Xarici İşlər naziri sual verdi ki, hangi dildə konuşacağız? Ermənistan Xarici İşlər naziri dedi ki, bana farketmez, efendim. Bu rus dilində dedi ki, məni bağışlayın, mən Azərbaycan dilində pis danışıram.

Elmar Məmmədyarovun hərəkətindən yer yarılsa yerə girərdim

– Nə danışırsınız? Hətta erməni deyir ki, problem yoxdur?

– Mən də bunların bir addımlığında dayanmışam. İndi siz mənim yerimdə olsaydınız, nə edərdiniz?

– Adam utandığından yerə girər.

– 11-ci mərtəbədə idim. Orada özümü atıb öldürmədim, böyük şeydir.

– Niyə belədir?

– Belədir də. Deməli, kimlərəsə əl verir ki, Azərbaycan dilini bilməyənlər olsun Xarici İşlər naziri.

– O, həqiqətən də, Rüstəm İbrahimbəyovun bacısı oğludur?

– Xeyr, iz azdırmaqdan ötrü deyirlər.

– İsveçrədə idiniz, ermənilərə qarşı məktub göndərdiniz, bu, respublika mətbuatında hay-küyə səbəb oldu. Yəni hər yerdəmi erməni idi?

– Bəli, siz təsəvvür edin ki, mən getmişəm orduya. Sizin ağlınıza gətirə bilməyəcəyiniz dərəcədə qüvvətlidirlər.

– Ermənilər?

– Bəli, çox qüvvətlidirlər. Baxın, İsveçrədə olanda mən Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Avropa bölməsində Azərbaycanın nümayəndəsi olaraq işləmişəm. Mən burada işləyirəm, Azərbaycanın nümayəndəsiyəm. Çıxış eləməyə mənə 7 dəqiqə vaxt verirlər. 15 ilin hadisəsini mən sıxışdırıb 7 dəqiqəyə salmalıyam. Qarşı tərəf də 7 dəqiqəyə cavab verməlidir. Mən ona 3 dəqiqə cavab verirəmsə, o da mənə 3 dəqiqə cavab verməlidir. Amma erməni mənə cavab vermirdi. Onun yerinə Rusiya cavab verirdi, Yunanıstan cavab verirdi, Fransa cavab verirdi.

Boğula-boğula qalırdım ki, ya rəbbim, mənim də bir adamım olsun, mən niyə təkəm?!

– Yəni o qədər təsirlidirlər…

– Hindistan da cavab verirdi, mən boğula-boğula qalırdım ki, ya rəbbim, mənim də bir adamım olsun, mən niyə təkəm? Bu təklik çox pis şeydir.

– Bəs Türkiyə?

– Türkiyə və Pakistan bizi dəstəkləyirdilər. Amma bəzən görürdüm ki, Türkiyə də, Pakistan da baxışlarını bizdən qaçırırdılar. Bilirsiniz niyə? Pakistanın da problemi var idi, Kəşmir problemi, Türkiyənin də Kipr problemi var idi. Allah heç kimi tək eləməsin. Bu təklik çox pis şeydir. Belə məqamda siz nə edə bilərdiniz? Belə məqamda insan düşünür ki, mən nə eləyim? Kimə sözümü deyim, kimə çıxım?

– Nazirə də deyə bilmirsiniz?

– O zaman nazir Vilayət Quliyev idi. Səfirin işini nazir həll etmir axı. Birbaşa yuxarı həll edir. Səfirlər nazirə tabe deyillər.

– Birbaşa prezidentə tabedirlər.

– Mənim ranqımı prezident müəyyənləşdirir. Mən də belə qalıram axı. Mən də sənin kimi millətəm, sən niyə ermənini müdafiə edirsən, məni eləmirsən? Siz bir dəqiqə mənim yerimdə təsəvvür edin özünüzü. Adam boğula-boğula qalır.

– Təsəvvür edə bilmirəm, dəhşətdir. Baxın, prezidentlə bu məsələni danışmaq imkanı olurmu? O mexanizm varmı ki, siz raport halında, məktub halında olan-bitənləri prezidentə deyəsiniz ki, baxın belə bir vəziyyətdir. Təsiretmə imkanı varmı?

– Hər deyəndə olmur. Demək olar ki, 2-3 faiz.

– Bizim özümüzdə də ermənilər çoxdur? İşçilərin arasında da varmı?

– Mən o zaman məktub yazmışdım ki, 18 nəfər Xarici İşlər Nazirliyinin əməkdaşı, həyat yoldaşları, anaları ermənidir. Əgər mən məxfi məktub göndərirəmsə, bu məktub gedib harasa çıxırsa, siz buna nə edə bilərsiniz ki?

Nazirliklərdə qeyri-millətdən adam işləməməlidir

– Təcrübələrinizdən çıxış edərək soruşuram. Olmamalıdır, elə deyilmi?

– Yox, güc nazirliklərində qeyri-millətdən adam işləməməlidir. Ümumiyyətlə, mənə qalırsa, nazirliklərin heç birində qeyri-millətdən, qan qarışığı olan adam işləməməlidir.

– O zaman dövlətdə nəsə ola bilər?

– Nə istəsən olar. Ümumiyytlə, mənə qalarsa, nəinki güc nazirlikləri, bütün nazirliklərdə qeyri-millətdən olan insanlar işləməməlidir.

– Amma bizdə çoxdur, eləmi?

– Təəssüf ki, bəli.

– Məlahət Qisuri Zeynallının bir sualı var ki, iqtidarın apardığı daxili və xarici siyasət sizi qane edirmi? Azərbaycanın indiki duruma düşməsində daxili qruplaşmaların rolunu necə dəyərləndirirsiniz? Xarici güclərin Azərbaycanı indiki duruma salması ilə bağlı fikirlərə münasibətiniz necədir?

– Vallah, bayaq bir söz dedim sizə, qorxu da müxtəlif cür olur. Amma elə şeylər var ki, bunun üstünü örtsək yaxşıdır.

– Elmar Məmmədyarovun yerində olsaydınız, nə edərdiniz? Bu suala cavab vermədiniz.

– Əvvəla, təəssüf ki, heç kim məni heç bir zaman göy yerə enər, yer göyə qalxar, Məmmədyarovun yerinə qoymazlar. Baxmayaraq ki, müxtəlif xarici dillər bilirəm. Bunu qoymazlar. Çünki mənim damarımda axan qan milli qandır.

– Bu, çox ciddi sözdür.

– Yaponiyanın Xarici İşlər Nazirliyinin qarşısında belə bir söz vurulub, asılıb. Diqqətlə fikir verin. O sözün tərcüməsi budur ki, “Dünyanın ən müqəddəs yeri ailədir. Ailədən də müqəddəs yer Xarici İşlər Nazirliyidir.” Camaat deyir ki, bu Xarici İşlər Nazirliyi necə bir yerdir ki? Xarici İşlər Nazirliyi elə bir yerdir ki, ölkəni qansız-qadasız müharibədən qoruyur. Yenə deyirəm, siz deyə bilərsiniz ki, Xarici İşlər Nazirliyi necə bir yerdir ki, ilahiləşdirilir, Quran ayəsi kimi bir şey olub, bunu deyirsiniz. Çünki ölkəni savaşsız qoruyur. Yaponiyanın Xarici İşlər Nazirliyinin şüarıdır. Amma Xarici İşlər naziri deyəndə ki, üzr istəyirəm, mən azərbaycanca pis bilirəm, artıq siz buradan öz payınızı götürün.

– Yəni hərkəs ana dilini yüksək səviyyədə bilməlidir.

– Diplomatiyanın yolu ingilis dilini bilməkdən başlamır. Diplomatiyanın yolu milli yanğıdan başlayır. Bizdə belə bir şey var – Qori Müəllimlər Seminariyası. Buranı qurtaranların heç vaxt mən, necə deyərlər, üzərinə kölgə salmıram. Üzeyir bəy, Nəcəf bəy Vəzirov, Abbas Səhhət, çox qiymətli adamlardır. Bunlar təhsillərini alıblar Qori Müəllimlər Seminariyasında. Bir də mollaxana təhsili alanlar var. Bunlar daha ciddi olublar, yanıblar, cızdaqları çıxıb. Bunlar kimlərdir? Mirzə Zəlil, Mirzə Ələkbər Sabir, Məhəmməd Hadi. Bunların fərqini görürsünüzmü? Bunlar daha çox yanıblar. Çünki bunlar milli təhsil alıblar. Mən demirəm ki, qeyri-dildə təhsil alanlarda milli qan olmur. Xeyr, olur, amma elə yanğı olmur. Mollaxana təhsili alanlardaki kimi yanğı olmur. Bəlkə məndə milliyyətçilik həddən artıq çoxdur. Bir nəfər jurnalist də demişdi, mən cilovlaya bilmirəm bu hissi. Siz məktublarda da gördünüz ki, bunları deyirdilər. Amma məsələ ondadır ki, mollaxana və Qori Müəllimlər Seminariyası fərqlidir.

Mənim millətim əldən gedirsə…

– Milli təhsilin önəmi müstəsnadır, deyirsiniz.

– Milli təhsil alan adam yanmalıdır, cızdağı çıxmalıdır. Elə cızdağı çıxmalıdır, yanmalıdır ki, bu adamın yuxusunu belə əlindən almalıdır. Adamı yandırmalıdır, közə çevirməlidir. Bu adamın tək fikri olmalıdır, Vətən, Vətən. Bilirsiniz, Mirzə Cəlilin bir hekayəsi var. Deyir, bir dəfə işdən çıxıb evə gəlirəm. Görürəm ki, bir oğlan uşağı pişiyin quyruğuna qarpız qabığı bağlayıb vura-vura gedir. Bir erməni məhəlləsinin qabağından ötdüm, gördüm, erməni oğlu ağacın altında kitab oxuyur. Bir müsəlman məhəlləsinin qabağından ötdüm, gördüm ki, bir müsəlman kişi əlində ağac qadını döyə-döyə gedir. Bir erməni məhəlləsinin qabağından ötdüm, gördüm ki, qadın qarmon çalır, kişi də oturub şərab içir. Məscidin qabağından ötdüm, gördüm ki, molla deyir ki, həzərat, xüms və zəkatı vaxtı-vaxtında verin. Kilsənin qabağından ötdüm, gördüm ki, molla çıxıb minbərə nəsə deyir erməni dilində, amma hər dəqiqə deyir ki, hayrenik, hayrenik. Dedim, bu hayrenik nə olan şeydir? Sən demə, o deyirmiş ki, Vətən, Vətən. Mənim millətim əldən gedirsə, mən necə oturum?..

– İsfəndiyar müəllim, millət əldən gedirmi?

– Bunun da üstünü örtək. (Uzun pauza…) Bilirsiniz, mən çətin vaxtlarda icra başçısı işləmişəm. Bir yandan Bakıya girən rus əsgərləri, bir yandan cəbhə, bir yandan KQB, bir yandan meydan hadisələri. Meydan bizim rayonda idi. Bunların hamısı ilə dil tapmaq lazım idi, hamısının da qarşısına tək çıxırdım. Nə məni qoruyan var idi, nə də başqa bir şey. 2-3 saat evdə olurdum, ya yox, bütün günü işdə idim. Elə vaxtlar olurdu ki, heç evdə olmurdum, işdə qalırdım, orada yatırdım. Hamısının qabağına özüm tək çıxırdım. Nə qoruyan var idi, nə də cangüdən. Ümumiyyətlə, mən cangüdən məsələsinə inanmıram. Heç bir hadisə də olmayıb ki, cangüdən özünü nişançının qabağna atsın ki, məni vurun. O gün oxudunuz, ermənilər təhdidedici məktub yazırdılar, maşınıma daş da atmışdılar. Ancaq gücüm ona çatırdı ki, ailəmi Bakıya göndərirdim, özüm işlədiyim ölkədə qalırdım. Çətin vaxtlar idi. O vaxt cavan oğlan idim, 34 yaşım var idi, dedim yox, artıq gücüm çatmır.

– Belarusiyadan qayıtmaq səbəbiniz nə idi?

– Vaxtım bitdi. 6 il bitdi, qayıtdım. Mən fasiləsiz olaraq xaricdə 12 il işlədim. 6 il Moldova, 6 il Belarusiya.

“Daş yuxular” bir erməninin gündəlikləridir

– Belarusiyada idi, elə deyilmi, siz dərs deyərkən erməni tələbə sizə “Daş yuxular”-ı göstərmişdi?

– Bəli, mən o vaxt da demişdim ki, “Daş yuxular” əsəri Əkrəm Əylislinin deyil.

– O tarixcə çox maraqlıdır.

– Əkrəm Əylislini siz də tanıyırsınız, mən də tanıyıram, əsərlərini siz də oxumusunuz, mən də oxumuşam. Onun dili əlində mumdur, istədiyi formaya sala bilir. Amma “Daş yuxular”-ı oxuyanda gördüm ki, bu, onun təhkiyə üsulu deyil. Mükalimələr, dialoqlar bir-birinə uyğun gəlmir.

– Sizcə onun bir tarixçəsimi var?

– Əkrəm Əylislinin bir qapı qonşusu var idi, Nacarov, onkoloq, yaşlı kişi idi. Mənə muharibə iştirakçısı olduğuma görə ev vermişdilər, tez-tez mən onunla görüşürdüm. Daha doğrusu, mən həyətə çıxanda Nacarovu görürdüm. Salam-sağolumuz var idi. Bir gün tək gəzirdi, mən də ona qoşuldum. Bu dedi ki, mən bütün hadisələri gündəlik kimi yazıram. Dedim ki, o gündəliyə baxmaq olar, bir gözdən keçirərdim. Dedi, yox, onu gedəndə qonşuma verəcəm, o oxusun, yazsın. Qalın dəftər idi. O vaxt yadınıza gəlirmi 96 səhifəlik 44 qəpiyə olan dəftərlər. 1990-cı il yanvar ayının 13-də Bakıda “poqrom” oldu, evlərə hücum etdilər. Onda da 4-5 böyük maşın gətirmişdi, bütün əşyalarını – xalça, soyuducu, televizor yığmışdı ki, maşınla aparmağa. Elə oldu ki, hücum elədilər, hər bir şeyi qırıb dağıtdılar. Və onda görünür, bu dəftərləri verdilər Əkrəm Əylisliyə. Mən ilk Əkrəm Əylislinin yaradıcılığı olan “Mənim nəğməkar bibim” əsəri ilə tanış olmuşam ilk dəfə. Biz onu oxuyanda görürük ki, onun necə gözəl dili var. Hətta mən Bakıda müraciət etdim ki, 1 ay məni işimdən ayırsınlar, mən Nacarovun onkoloqiya institutundakı yazdığı reseptlərlə, cümlə quruluşlarını birləşdirə bilərəm, qısa-qısa idi, özüm dilşunasam. Oradan bilərəm ki, bu nədir, necə biridir. Onun “Daş yuxular” əsəri qısadır, cümlələr qısa-qısadır. Mən bunu sübut edə bilərdim. Kimə dedimsə, heç biri müraciət obyektinə çevrilmədi. Və mən də maraqlanmadım.

– Azərbaycanın əleyhinə çevrildi “Daş yuxular” və böyük bir hadisə oldu. Elə bunun kökündə də dururmuş ki, bu, Nacarovun əsəridir?

– Bəli, Nacarovundur. Nacarov erməni olub, onkoloq olub, yaxşı həkim olub. Gedəndə də gündəliyini Əkrəm Əylisliyə verib. Bu, şəxsən mənim öz fikrimdir, ola bilsin ki, səhv edirəm, amma Əkrəm Əylislinin yazılarını oxuyuruq, görürük ki, nə nədir. Ona görə mən bu ayaqdan saydım ki, bu, onun yazısı deyil.

– İsfəndiyar müəllim, son bir neçə sualımız var. Zeynal Məmmədli, Lətafət Məlikova və Abbasoğlu. Zeynal Məmmədli soruşur ki, vaxtilə ziyalı kimi rəhmətlik Bəxtiyar müəllim xalqın yanında idi. Bəs bu gün İsfəndiyar müəllim kimi görür elə ziyalı ki, xalqın yanında olsun, xalqın sözünü desin. Lətafət Məlikova deyir ki, İsfəndiyar müəllim millətin ağır günündə niyə xalqın yanında deyil? Yoxsa var, mən görmürəm? Abbasoğlu deyir ki, əsrin dörddə birini Qarabağsız yaşadığımız zamanda İsfəndiyar müəllim Azərbaycanın ziyalı mövqeyindən razıdırmı?

– Açığ danışacağam. Adətən, diplomatlar gizlədirlər, ancaq mən heç nə gizlətməyəcəm. Əvvəllər internet yox idi. Atam gün ərzində 3-4 məktub alırdı. Və ayın sonunda məktubları da götürüb Heydər Əliyevin yanına gedirdi. Məktubları açıb göstərirdi ki, bunları nə edək, necə həll edək məsələləri. Mən göz açıb parlamentdə İsmayıl Şıxlını, Ziya Bünyadovu, Bəxtiyar Vahabzadəni, Anarı görmüşəm. Onlardan da əvvəlki nəsildə Rəsul Rzanı, Mirzə İbrahimovu, Süleyman Rüstəmi görmüşəm, bunlar ziyalı idilər. Bunlar düşünən beyinlər, düşünən başlar idilər. Və bu gün mənə deyə bilərsinizmi ki, düşünən beyin, düşünən baş kimdir?

İndi mən soruşuram, ay Siyavuş Novruzov, sən maraqlanmısanmı ki?..

– Parlamentdə çox azdır.

– Azdır? Mən deyərdim ki, yoxdur. Baxın, adi bir misal deyim sizə, bu Gəncə hadisələri oldu, sözsüz ki, bu hadisələrin təfərrüatına varmıram, bilmirəm, necə olub hadisə, necə baş verib? Amma heç olmasa 1-2 ziyalı deputatımız getməli idi. Bəlkə səhv deyirəm?

– Düz deyirsiniz. Hətta parlamentdə yığıncaq olmalı idi. Canlı yayım verməli idi. Millət də baxmalı idi ki, nə baş verir.

– Biri dedi ki, anası ermənidir, nə tez tapdın anasının erməni olduğunu? Biri dedi ki, mən 28 ildir onu tanıyıram, dost olmuşam. Sənin 28 il dost olmağın, hələ göstərici demək deyil ki, bu yaxşı adamdır, yoxsa pis adamdır? Mənim Elmar Vəliyevlə şəxsi münasibətim var. Amma nə hadisə baş veribsə, onu parlamentdə çıxarmadılar. Heç olmasa, 2-3 nəfər ora getməli idi. Siz təsəvvür edin, Gəncə hadisələrində Heydər Əliyev Gəncəyə getdi. Ondan da əvvəl İmam Mustafayev getmişdi. Getmişdilər, baxdılar qayıtdılar. Dedilər, qardaş qanı axıdılıb, qardaş qanı tökülüb. İndi vuran da bizimkidi, vurulan da bizimkidi, bunu araşdırmaq lazım idi. Amma bu gün ziyalı yoxdur. Siz təsəvvür edin ki,  Avropadan bir az xoşagəlməz sözdər deyən kimi Siyavuş Novruzov çıxdı dedi ki, ay İsmayıl Şıxlının ailəsi, ay Bəxtiyar Vahabzadənin ailəsi, ay Ziya Bünyadovun ailəsi, siz ziyalısınız, münasibətinizi bildirin, mövqeyinizi bildirin. İndi mən deyirəm, ay Siyavuş Novruzov, sən maraqlanmısanmı ki, Ziya Bünyadovun oğlu Xarici İşlər Nazirliyindən uzun illərdi “statya” ilə işdən qovulub? Xarici İşlər Nazirliyi yerləşir Şıxəli Qurbanov adına olan küçədə. Onun oğlunu “statya” ilə işdən çıxarıblar, heç maraqlanmısanmı ki, nəyə görə çıxarıblar, necə çıxarıblar? İsmayıl Şıxlının oğlu işləmir. Heç maraqlanmısanmı bu nə yeyir, nə içir? Bəxtiyar Vahabzadənin oğlu il yarımdır xaricdən gəlib. Nə yeyir, nə içir, niyə maraqlanmırsan? Nə tez yadınıza ziyalı düşdü sizin? Hələ bundan sonra ziyalılar sizin yadınıza tez-tez düşəcək. Bəs niyə vaxtında maraqlanmadınız ki, bu ziyalı deyilən şəxs haradadır, nə işlə məşğuldur? Onda deyərdiniz ki, ay müğənni, ay idmançı, gedin görün, nə hadisə baş verib orada? Niyə onlara müraciət etmədiniz? Əlini maşının üstünə qoymaqla sən xalq artisti adını almısan. Onu göndərərdiniz də…

– Çox maraqlı təsbitlərdir.

– Necə deyərlər, İsrail deyəndə mənim gözümün qabağına Eynşteyn gəlir, Fixden Gols, Landau. Millət başı ilə tanınar, əzələsi ilə tanınmaz. Bəlkə səhv deyirəm?

Niyə İsmayıl Şıxlının, Ziya Bünyadovun, Şıxəli Qurbanovun,  Bəxtiyar Vahabzadənin oğlanları işsizdir?!

– Düz deyirsiniz. Siyavuş Novruzov əzələsi ilə tanınır. Deməli, bu ailələrin hamısının uşaqları işsizdir?

– İsmayıl Şıxlının oğlu qəzetdə işləyirdi, amma Ziya Bünyadovun oğlu statya ilə çıxdı işdən. Şıxəli Qurbanovun oğlu statya ilə çıxdı işdən. Mən gəlmişəm, maraqlanan yoxdur ki, sən nə işlə məşğulsan? Amma ki, Avropadan bir az xoşagəlməz söz deyən kimi bizi çağırırsınız ki, ay filankəslər, mövqeyinizi bildirin. Sən bizə qarşı mövqeyini bildirdin? Bu dəqiqə gedək Gəncəyə, görək sənə qulaq asacaqlar, yoxsa mənə? Çunki mən başam, sən baş deyilsən axı. Heydər Əliyev demişdi ki, Sumqayıt yolunda 2-3 nəfər elmlər doktoru, professoru maşın vurdu öldürdü – 20 Yanvar hadisələrində. Sonra əlavə olundu ki, bir elmlər doktorunu yetişdirməkdən ötrü 600-750 min pul lazımdır. O dövrdə dollara nisbətdə manat yüksək idi. Deməli, bir professorun başı bir milyon iki yüz min, bir milyon yarımlıqdı. Bir milyon yarımlıq baş qalsın bir qırağa, əvvəl ağlıma gətirdim ki, bütün hər şeyi şaxlayım gedim Türkiyədə atamın adına olan universitetlərin birində dərs deyim. Çox universitetlər veriblər atamın adına: lisey, universitet, kollec. Sonra fikirləşdim ki, nəyə görə mən getməliyəm? Niyə hər şeyi qoyub getməliyəm? Eldar Mahmudov kimi insanlar yeyib dağıtsınlar respublikanı, mən niyə cəlayi-vətən olmalıyam? Deyirlər ki, niyə kənardasınız, kənarda olmağımın səbəbi də elə budur. O ki qaldı ziyalıya, ziyalı yoxdur. Parlamentdə bir nəfər ziyalı deyə bilərsinizmi? 3 dənə kitab oxuyan ziyalı deyə bilərsinizmi?

– Bir şeir var, deyir: “Burda nitqim  kəsildi, burda sözüm qurtardı”. Yəni bu, həqiqətdir. Nə edəcəksiniz, nə gözləyirsiniz, nə planlarınız var?

– Mən sabahı fikirləşmirəm, nə edəcəyəm, nə yazacağam, nə pozacağam, nə iş görəcəyəm. Bunu mən planlamıram. Ancaq özüm üçün yazıram.

Bu millətdə millətlik qalmadı

– Ancaq xalq gözləyir, xalq narahatdır, burada da soruşurlar ki, Bəxtiyar Vahabzadə həmişə millətin yanında idi, bəs İsfəndiyar müəllim haradadır?

– Mən hansı millətin yanında olum?

– Bəxtiyar Vahabzadənin millətinin.

–  O millətdə millətlik qalmadı axı. Mən məktubların sadəcə 1/100-ni göstərdim. Mənə çoxlu təhdidlər olunurdu.  Siz şahidsiniz, məktubları gördünüz.

– Çox dəhşətli məktublardır. O məktubların hamsını tərcümə edib verəcəyik.

– Məktublarda mənə hücumlar olurdu. Vahabzadə soyadı gələndə ermənilər elə bil ki, qutuda ilan görürdülər. Çünki bilirdilər ki, mən sakit durmayacam. Bakıdan göstəriş almışdım ki, sən dur de ki, bizim 100 təyyarədən 90-nı bizim neftlə işləyirdi, 100 tankdan 90-nı bizim neftlə işləyirdi.

– Rusiyaya?

– Bəli. Mən də bunu dedim. Dedilər, indi 100-də 100-ü sizin neftlə işləyir, bəs niyə qələbə qazana bilmirsiniz? Ancaq deyirsiniz. O ki qaldı müharibə məsələsinə, 4 formada deyə bilərəm sizə, bir diplomat kimi, bir azərbaycanlı kimi, bir keçmiş hərbidə olmuş adam kimi, bir də alim kimi. Alim kimi deyə bilərəm ki, ortalığa sübut qoymaq lazımdır ki, torpaq bizimkidir, yoxsa onlarındır? Margaret Tetçerin bir gözəl sözü var idi: ən mənasız, predmetsiz mübahisə, sübutlarla olunan mübahisədir. Çünki mən yüzlərlə sübut göstərə bilərəm ki, torpaq bizimkidir, o da on min dənə sübut gətirə bilər ki, torpaq bizimkidir. Onun üçün də bu mənasızdır. Bir vətəndaş kimi deyə bilərəm ki, müharibə olmasın, müharibə lazım deyil. Ancaq bir keçmiş hərbiçi kimi deyə bilərəm ki, müharibə olmalıdır. Mən gücümü göstərməliyəm. Bu boyda biabırçılıq başıma gəlib, mən erməninin qabağından qaçmışam. Mən deyə bilərəm ki, Taysondan qüvvətliyəm, ancaq bu, mənasız sözdür. Bunu da qeyd edin, bilmirəm, demişdim sizə, ya yox. Mən birinci sinifdə oxuyarkən, məndən 5-6 yaş böyük uşaq məni döydü. Biz bir həyətdə böyüyürdük, eyni məktəbdə oxuduq , universitetdə də bir yerdə oxuduq, elə eyni fakultədə oxuduq, xaricdə də eyni yerdə işlədik. Onun məni döyməyi mənim ürəyimdə qaldı. Təsəvvür edin, mən 5-6-cı sinifdə boksa getdim, üzərimdə məşğul oldum, hazırlaşdım. Sonra mənə dedilər ki, filankəs Əfqanıstana getməyə hazırlaşır, o zaman Əfqanıstanda müharibə yox idi. Mən də məşqdən gəlirdim, çantamı həyətdə qoydum, yaxınlaşdım hamı ilə əllə görüşdüm, ona çatanda onu vurdum, özünə gəlməmiş ikincini də vurdum, sonra üçüncünü vurdum, sonra götürdüm atdım zibil qabının içinə. Heç kim bizi ayırmırdı, çünki hamının ondan zəhləsi gedirdi. Sonra o, iki gün evdə xəstə yatdı. Qardaşı dedi ki, bəs sən niyə belə elədin? Dedim ki, o, məni birinci sinifdə döymüşdü. Soruşdu ki, bəs birinci kursda oxuyanda, dedim yox, birinci sinifdə oxuyanda. Dedi, 15 il ürəyində qalıb? Dedim, bəli, 15 il bu kin ürəyimdə qalıb. Hər bir insanın ürəyində kin olmalıdır. Kin olmasa, biz yaşaya bilmərik.

Biz heç zaman erməni ilə dost olmamışıq

Biz ermənidən intiqamımızı almalıyıq. O ki qaldı biz deyirik, erməni ilə dost olmuşuq, qardaş olmuşuq, yaxın olmuşuq, yalan söhbətdir. Biz dünya yaranan gündən bu günə heç vaxt erməni ilə dost olmamışıq. Bizə zorla yazdırıblar “Kür, Araz, Ararat”, “Qardaş olub Hayastan”, Haqverdiyevin “Dinarə qardaşlar”, Mirzə Cəlilin “Kamança”, Nəriman Nərimanov “Bahadır və Sona” – bunlar mənasız söhbətlərdir. Biz heç zaman erməni ilə dost olmamışıq. Dünyanın sonuna kimi də biz mübarizə aparacağıq. Bunlar Mesopotomiyadan, Hindistandan, İrandan – haradan gəldikləri bilinmir. Amma biz öz qisasımızı almalıyıq. Təsəvvür edin, mənim bu boyda başıma biabırçılıq gəlib, necə uda bilərəm bunu? Elmar Vəliyevə güllə atan Yunisdi-kimdi bilmirəm, o dəqiqə dedilər, onun anası ermənidir guya. Bu, çox qəribədir. Belə cəsarətli oğlansansa, bizim vəzifədə oturanların 70-80- faizinin anası, həyat yoldaşı ermənidir. Onlardan tut da, onlardan de. Yunisin kimi var? Allahın yazıq bəndəsidir.

– Elə çox erməni qarışığı olan var?

– Vəzifədə, bəli. Hamısı da vəzifədədirlər.

Heç bir nikbin proqnozum yoxdur

– Bir az pessimist notda bitirməyək. Gələcəyə dair nikbin proqnozunuz varmı?

– Heç bir nikbin proqnozum yoxdur. Sizdə var?

– Dedi “Ümid var gələcəyə, səs versək Elçibəyə”. Vaxtı Əbülfəz bəyin seçkisinin şüarı belə idi.

– Mən 1992-ci ildən bildim ki, mənasız söhbətdir bu. Aper ayının 14-də mən 40-45 dəqiqə söhbətim oldu, sonra qapını çırpıb çıxdım.

– O söhbətin nəticəsində bildiniz?

– Bəli.

– Bir gün o söhbəti də edərik, inşallah.

– Ehtiyac yoxdur o söhbətə. O söhbət mənimlə qəbirə kimi gedəcək.

– Mən təşəkkür edirəm. Çox mənalı, çox dərin bir müsahibə oldu. Yəqin ki, ölkə mətbuatında, bunun çox ciddi əks-sədası olacaq.

– Allah qoysa.

SON

Xural.com

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

“Qaynar Qazan”da İsfəndiyar Vahabzadə (II hissə): “Rza Şah elə bildi ki, farsam!”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 17 Sentyabr 2018

İsfəndiyar Vahabzadə: “Mən pillə-pillə qalxanlardanam, mənə heç nə sinidə gəlməyib”

İsfəndiyar Vahabzadə Azərbaycan tarixinin ən böyük şairlərindən birinin – Bəxtiyar Vahabzadənin oğludur. Özü demiş, 21 yaşında onun evindən çıxıb. 30 ildir, bəlkə hələ bir az çoxdur ki, Azərbaycan diplomatiyasının şərəfini qoruyub, onu dünyanın bir çox ölkələrində təmsil edib. 1976-cı ildən İranda çalışmağa başlayıb. Sonra Əfqanıstanda, Pakistanda, İsveçrədə, Moldovada, Belarusiyada, arada xırda aralıqlarla Türkiyədə işləyib. Onu bu müsahibəyə qədər mən də Bəxtiyar Vahabzadənin oğlu olaraq onun adının kölgəsində bilmişəm, yaranan qənaət budur. Amma İsfəndiyar Vahabzadə ilə tanışlıqdan, söhbətlərdən və bu müsahibədən sonra qazandığı bütün uğurların səbəbinin təkcə Bəxtiyar Vahabzadə olmadığı gün kimi aydın olur. Onun çox maraqlı, zəngin, mübarizələrlə dolu həyat hekayəsi var. Yaşadığı və fəaliyyət göstərdiyi bütün ölkələrdə ermənilərlə və erməni lobbisi ilə döyüşdə olub. Rəsmən döyüş demək olar. Erməni lobbisinin İsfəndiyar müəllimin işlədiyi ölkələrin rəsmi qurumlarına göndərdiyi məktubları oxuyanda elə bilirsən ki, ön cəbhədə tankların və topların səsi gəlir. Ermənilər İsfəndiyar Vahabzadəni rəsmən təhdid ediblər, çünki İsfəndiyar Vahabzadə hər zaman onların oyunlarını pozub, səflərini dağıdıb.

Bu yüksəlişə səbəb təkcə Bəxtiyar Vahabzadə deyil dedim, buna bu müsahibədən sonra Oxucularım da əmin olacaqlar. Fars dilinin ən incə detallarına qədər bilən, fars dilinin ləhcələrini ana dili kimi danışan, bu dili mühazirə oxumaq səviyyəsində mənimsəyən adam kiminsə kölgəsində – bunun adı Bəxtiyar Vahabzadə olsa belə – fəaliyyət göstərə bilməz. Bunun üçün ayrı bir qabiliyyət, xüsusi istedad lazımdır. 30 il dünyanın müxtəlif ölkələrində və müxtəlif mədəniyyətlərində işləmək tapşırıqla, adla, titulla olmaz. Dövlət işi ağırdır, gərgindir, burada bir neçə il kimə görəsə çalışmaq olar, amma müəyyən zamanlardan sonra özün olmalısan. Özün olmasan, adamı bitirərlər.

İsfəndiyar Vahabzadə zəng edib “Qaynar Qazan”a danışmaq istədiyini deyəndə, məmnuniyyətlə razılaşdım. Mənim üçün də maraqlı idi. Özümün də suallarım vardı. Hər zaman üzərində Bəxtiyar Vahabzadənin kölgəsi olan və onun böyük adının altında fəaliyyət göstərən bir oğuldan müsahibə almaq mənə maraqlı olduğu qədər də, hadisə kimi gəlirdi. Yanılmamışam. Təkcə Bəxtiyar Vahabzadənin oğlu ilə qarşılaşmadım. 1970-ci illərdə Əbülfəz Elçibəyin 3-lük qruplarında təmsil olunan, “Əliyev” dediyi Elçibəylə yaxın dost olan, ürəyi Vətən eşqi ilə alışıb yanan, Bəxtiyar Vahabzadədən milliyyətçilik duyğularını əxz edən, SSRİ-nin ən təhlükəli qurumlarında ən təhlükəli vəzifələr yerinə yetirən, fars dilini farslardan yaxşı bilən, xarici ölkələrdə həm erməni lobbisi ilə, həm də səfirliklərimizdə və ölkəmizin rəhbər strukturlarında kök salan erməni və erməni tərəfdarları ilə daim mübarizədə olan bir diplomatla qarşılaşdım. Bu diplomat erməni lobbisi ilə açıq döyüşdə olub – altını cizərək təkrar söyləyirəm. Bu diplomat Xarici İşlər Nazirliyində “Türk dilləri idarəsi”ni yaratmaq üçün illərlə mərkəzə yazıb. Bu diplomat birbaşa Heydər Əliyevin hüzurunda “dövləti ermənilər idarə edir deyərkən kimi nəzərdə tutursan” sualına elə oturanın üzünə cavabını verib: “Bu yanında oturanı, möhtərəm prezident!”

Böyütmək və şişirtmək istəmirəm. Amma İsfəndiyar Vahabzadə ilə müsahibə şəxsən mənim gözümdə Bəxtiyar Vahabzadəni arxa plana keçirdi. Mübarizəsi və işi o qədər böyükdür İsfəndiyar müəllimin. Hətta zaman-zaman Bəxtiyar Vahabzadə ilə qarşıdurma şəraitində olduğunu, onun israrı üzərinə Elmlər Akademiyasına üzvlüyə ərizə vermədiyini, bir ara sırf Bəxtiyar Vahabzadəyə inad soyadını dəyişib “İsfəndiyar Şəkinski” olduğunu da bu müsahibədə öyrəndim. İsfəndiyar müəllim Azərbaycanda Bəxtiyar Vahabzadənin qoyduğu əngəli Moldovada aşa bilib, gedib Rumıniyanın Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü olub. Bu qədər inadkar yəni…

Təxminən 2 saatlıq müsahibədə bir çox mövzuları müzakirə etdik. Onun səfirliklərdəki fəaliyyətindən, səfirliklərdə ermənilərin başına açdığı oyunlardan, ermənilərin onun başına açdığı oyunlardan, diplomatın necə olmalı olduğundan danışdıq. Müsahibəni diqqətlə oxuyanlar və ona tamaşa edənlər görəcəklər ki, Azərbaycanın idarə olunmasında və məxsusən onun xarici siyasətində ciddi problemlər var. Bu problemləri isə həll etmək lazımdır. Ya zəlzələ ilə, ya da vəlvələ ilə…

İsfəndiyar Vahabzadə ölkələrin diplomatiyalarından, İsrail və İranın əslində, çox yaxın dövlətlər olduğundan danışdı. Diplomatik təcrübə çox önəmlidir. Yəhudilərin Azərbaycana çox lazım olduğundan, mütləq İsrailə göndəriləcək səfirin fars dilini mükəmməl bilməsinin gərəkliliyindən danışdı. İngilis dilinin diplomatiyada heç də “olmazsa olmaz” prinsiplərdən biri olmadığını söylədi. Əslində, nə söyləmədi ki…

Əkrəm Əylislinin “Daş yuxular” kitabının hansısa erməninin gündəlikləri olmasına qədər…

Diplomatın qanının mütləq türk qanı olmasına qədər…

Hüquq mühafizə orqanlarında mütləq təmizqanlı türklərin işləməsinə qədər…

Beləliklə, “Qaynar Qazan”da budəfəki qonağımız ömrünün 30 ilini Azərbaycan diplomatiyasına həsr edən İsfəndiyar Vahabzadədir. İndi onu dinləyirik…

Əvəz Zeynallı

“Qaynar Qazan”

I hissəni bu linkdən oxuya bilərsiniz:

“Qaynar Qazan”da İsfəndiyar Vahabzadə (I hissə): “Amerika, İsrail və İran heç vaxt düşmən olmayıblar”-VİDEO

II hissə

Əfqanıstanda əsir götürdüyümüz adam Bakıda qarşıma çıxdı

– Əgər fars dilinin bütün ləhcələrinə qədər – Pakistanda, Əfqanıstanda, İranda, Tacikistanda, istifadə olunan dillərin incəliklərinə qədər bilmək məsələsi varsa, bu, artıq Bəxtiyar Vahabzadənin oğlu olmağı keçir axı. Buna uzun illər əmək sərf olunmalıdır, insan oxumalıdır, o həddə çatmalıdır. Ölkədə nə qədər belə mütəxəssis var ki?

– Bircə mənəm.

– Bir sizsiniz. Siz də işsizsiniz. Amma halbuki bu sahədə böyük institutlar fəaliyyət göstərməlidir. Tələbələr yetişdirilməlidir.

– Bilirsinizmi, mən Türkiyədə diplomatik təhsilimi bitirdim və artıq məni orada tanıdılar. Bunların adamları orada da var idi. Türkiyədə mən diplomatik kursu qurtarandan sonra gəldim. Artıq Heydər Əliyev gəlmişdi. Məni Mədəniyyət nazirinə müavin göndərdilər. Vəfa Quluzadə var idi. Heydər Əliyev soruşmuşdu ki, bəs ay Vəfa, bizdə elə bir adam varmı ki, İran, Əfqanıstan, Türkiyə xəttini bilsin. Demişdi ki, filankəs. Məni təqdim elədilər, mən də gəldim. Dedilər, bəs necə? Mən də danışdım ki, belə-belə olub. Elə oldu ki, mən Pakistana səfir getdim. Biz İrana getməmişdən öncə, Əvəz bəy, artıq mən bilirdim ki, məsələn, hansı küçənin küncündə hansı küçə yerləşir, harada su mağazası var. O mağazanın başında duran adam bizi güdür. Filankəs kimdir, nə edir.

– Hətta onu belə bilirdiniz?

– Bilirdik. O güdmə məsələsini hamı bilirdi ki, kim kimi güdür. Məsələn, bizim orada 3 küçə var idi: Çörçil, Stalin, Ruzvelt. Bu küçələr Tehranda belə gedirdi.

– Küçələrin adları idi?

– Bəli, o küçələrin də başında su mağazası var idi. O su mağazasının qabağında filankəs dururdu. Kim nə eləyir, nə iş görür, biz hara gedirik, görürdü. O zaman kameralar, mobil telefonlar yox idi. Artıq bilirdik ki, bu adam kimdir, nəçidir, nə edir. Mən gəlib bir evdə qalırdım.

– Tək qalırdınız?

– Tək, bəli. Bir müddət qaldım, sonra getdim Əhvaza.

– Elə deyəsən, sizin zavodunuz da Əhvazda olub?

– Məşhəddə. Bir müddət Əhvazda işlədim. Sonra məni gecə çağırdılar Tehrana. Tehranda işlədim. Yadımda deyil, 6-7 ay Tehranda qaldım, sonra məni geri çağırdılar.

– Çətin və gərgin iş olub. Deməli, bir an belə sayıqlığı itirmək olmaz.

– Yox. Mənim yatışım belə idi, iki qolum yuxarıda. Belə dayanıram ki, birdən nəsə olar, mən dərhal tuta bilim.

– Əfqanıstana gedəndə deyəsən, təzə evlənmişdiniz?

– Bəli, heç 3 ay yox idi ki, evlənmişdim.

Nizami Süleymanov atama maşın vermişdi

– Yoldaşınız nə dedi?

– Yoldaşım oturub burada. Nə deyəsidir? Məni Əfqanıstana çağırdılar, getdim. Orada olanda bir yazı yazmışdım. Bilmirəm, oxumuşdunuz, ya yox. Polkovnik Matveykin, əsir götürdüyümüz adam mənim Bakıda qarşıma çıxdı.

– Yəni siz bir insanı əsir götürdünüz, sonra o əsirlikdən qaçdı, eləmi? Ondan sonra onu Bakıda gördünüz. Uzun illərdən sonra.

– 15-16 ildən sonra Bakıda gördüm, bəli.

– Burada bir sual da soruşulub: “Bəxtiyar Vahabzadənin dəfninə olan münasibət necə idi?”

– Onun dəfni çox yüksək səviyyədə keçdi.

– Yəni bir laqeydlik, soyuqluq olmamışdı?

– Qətiyyən.

– Onda nəyi nəzərdə tutur?

– Onu bilmirəm.

– Ramin Mahmudlu soruşur ki, İsgəndər Həmidovla atanızın arasında nə baş vermişdi? Bu, çox məhşur hadisə idi, əslində, nə baş vermişdi?

– Əslində, İsgəndər Həmidovla mənim atam arasında nə baş verdiyi ilə bağlı qəzetdə yazdılar, amma əslində bu, düzgün deyil. Atam İsgəndər Həmidovdan tələb edirdi ki, filan işi filan cür gör, filan işi filan cür elə, o zaman da İsgəndər Həmidov 10-na qulaq asırdısa, 2-nə qulaq asmırdı. İsgəndər Həmidovun da bütün işi ancaq Bəxtiyar Vahabzadənin işini həll etmək deyildi axı. Hərənin öz işi var idi. Bir dəfə o yadıma gəlir ki, bizim maşın xarab olmuşdu. Rəhmətlik akademik Nizami Süleymanov atama maşın vermişdi ki, Bəxtiyar, maşın düzələnə qədər bundan istifadə elə. Atam da dedi, yaxşı. Elə oldu ki, “Azneft” dairəsində bizi bu maşında saxladılar.

İsgəndər Həmidov dedi ki, kor olsun mənim bu gözlərim…

– Polis?

– Yox, dedilər ki, dayanın, buradan nazir keçir. Biz də dayanmışıq, gözləyirik. Mən də arxada oturmuşam. 5-10 dəqiqə keçdi, bir də gördük ki, İsgəndər Həmidov özü gəldi. Şəxsən yaxınlaşdı, dedi ki, kor olsun mənim bu gözlərim ki, bu ölkənin Daxili İşlər naziri maşınla gedir, amma ölkənin şairi maşında oturub onun gözləyir ki, mən keçim, sonra o getsin.

– Maraqlı hadisədir, siz orada idiniz?

– Bəli, maşının arxasında oturmuşam. Dedi, xahiş edirəm, ünvanı verin. Atam çıxdı maşından, dedi ki, İsgəndər, vəzifəlidir, qoy keçsin. İsgəndər hətta çox xoş söz də demədi. “Kül olsun bu respublikanın başına ki, onun Daxili İşlər naziri maşınla gedir, amma şairi gözləyir ki, mən keçim.”

– Böyük təvazökarlıqdır.

– Davamına qulaq asın. Dedi, ünvanı xahiş edirəm verin. Atam dedi ki, ünvanı nə edirsən? Dedi ki, ünvanı bilməyə nə var ki, vermirsən vermə və getdi. Axşam saat 7-8-dir, mən sonra xəbər tutdum ki, İsgəndər Həmidov rəhmətlik yoldaşı Rəna xanımla bizə gəlirlər. O zaman da biz Hüsü Hacıyev küçəsində yaşayırdıq.

İsgəndər Həmidov konvertdə “Mercedes”in açarını gətirdi

– Yazıçıların binasında?

– Bəli. Oturduq 5-10 dəqiqə 1 stəkan çay içdik, sonra da stolun üstünə bir konvert qoydu və dedi bu konvertdə “Mercedes”in açarını gətirmişəm, xahiş edirəm, bundan sonra bu maşınla gedərsən. Atam dedi, o dedi, axırda dedi ki, Bəxtiyar, sən mənim canım. Atam da dedi ki, bu sözə adam qurban kəsər. Dedi, sən mənim canım dedin, bunu götürdüm, indi sən mənim canım, bunu geri götür. O da onu geri qaytardı. Belə bir şey olub. Amma İsgəndər Həmidov atama çox gözəl münasibət bəsləyib.

– Deməli, onların arasındaki konfliktlə bağlı yazılanlar səhvdir? Yəni münasibət çox yaxşı olub?

– Bəli.

– Hə, bu açıqlama yaxşı oldu.

– Bilirsiniz, danışmağa qalsa adam çox şey deyər ki, nə oldu, nə baş verdi.

– Natiq Adilov soruşur ki, KQB ilə münasibətlərinə dair nə deyə bilər?

– Mənim KQB ilə heç vaxt münasibətim olmayıb. Mən Sovet dövründə xaricdə olmuşam. Bizdə o zaman QRU var idi – Baş Kəşfiyyat İdarəsi. Onunla əlaqəmiz olub, onunla da heç bir iş görməmişik. Çünki inanmırdılar, bunu ora qoy, onu bura qoy. Biz “qara”lar başqa şeylə məşğul olmamışıq.

– Ellada Məmmədli, bizim önəmli siyasətçi xanımlardan biri yazıb ki, “Səbail Rayon İcra Komitəsinin başçısı olan zamanlardan tanıyıram. Belə adamlardan həmişə kənar gəzməyə çalışmışam. Bu baxımdan, qələm sahiblərinə acıdım.” Ellada xanım etirazını bildirib.

– Mən Ellada xanımı yaxşı tanıyıram. Əvvəla, məni bu rayona qoydular. Necə oldu ki, bu rayona qoydular? Onu da deyim.

– Mütəllibovun dövrü idi?

– Bəli. Bəxtiyar Vahabzadənin burada heç bir rolu olmayıb. Onu mən 1990-1991-ci illərdən tanıyıram. Onda da cəmi 10-15 dəqiqə görmüşəm. O zaman raykom ölmüşdü. Raykoma fikir  verən yox idi. Partiyaya fikir verən yox idi. Əsas işi aparan İcra komitəsi idi.

“Sadko”nun adını dəyişib “Altunay” qoydum

– İspalkom?

– Bəli, İspalkom idi. Yəni İcra komitəsi. Şəhərin birinci katibi var idi – Rüfət Ağayev. Mən gələndən 3 gün sonra Rüfət Ağayev göstəriş verdi ki, “26-lar bağı”nda oturmaq olmaz, ancaq ehtiram əlaməti olaraq gəzmək lazımdır. Mən də oranı sökdürdüm. Ancaq oturacaq qoydurdum. “26-lar bağı” bir-birinə qarışdı, barelyefi uçurtdum. “Sadko” var idi, eşitmisiniz? Onun indi adı nədir bilirsiniz? Adını mən dəyişdim axı.

– Sahil?

– Xeyr, “Altunay”. Onun adını “Altunay” mən qoydum.

– “26 Bakı Komissarı”nın abidəsini də siz sökdürmüsünüz?

– Xeyr, onu mən eləməmişəm. Ondan sonra bu “Cənub” mehmanxanasının adını dəyişdim, “Ankara” elədim. Onu adını da mən dəyişdim. Sonra Bayılda bir məktəb var idi – Əhməd Cəfəroğlu, onun da adını mən qoymuşdum. “26-lar bağı”na girəcəkdə bir yer var idi.

Sənə dar gəlməyəcək məqbəri kimlər kazsın?
Göməlim gəl səni tarixə desəm, sığmazsan.

Məhməd Akifin şeiri. Bunları yazmışdım. Amma bu, çoxlarına mane olurdu. Mən necə gəlib 26-ların İcra Komitəsinin sədri oldum? Deməli, günlərin bir günü – hələ Əfqanıstanda olarkən Polyaniçko gəldi ki, bir nəfər adam yanımda olsun, mənimlə filan yerə gedirik. Mən getdim, o da məni gördü, xoşuna gəldi. Babrak Karmal var idi, Əfqanıstanın prezidenti. Onu mən tərcümə eləmişdim.

Əfqanıstanın prezidenti Babrak Karmalı 1 saat tərcümə etdim

– Deməli, siz Polyaniçko ilə Əfqanıstandan tanışsınız?

– Bəli. Babrak Karmalı mən tərcümə elədim. Haradasa 1 saata qədər tərcümə davam etdi. Sonra elə oldu ki, aramızda müəyyən qədər münasibət yarandı.

– Babrak Karmalla, yoxsa Polyaniçko ilə?

– Polyaniçko ilə. Özü də mənə Vahabzadə yox, Vaqabadze deyirdilər, gürcü soyadı ilə. Bu belə keçdi, sonra elə oldu ki, Polyaniçko bura 2-ci katib  gəldi. Azərbaycana gələn kimi də dedi ki, burada mənimlə bir adam vuruşurdu, özü də çox belə vurub-tutan oğlanlardan idi, hanı o, dərhal axtarıb tapın. Mənimlə görüşdü, qucaqlaşdı və məni ali partiya məktəbinə göndərdi. Oradan şəhər partiya komitəsinə göndərdi, oradan da rayona başçı təyin elədi. Belə oldu, amma sözümü deyirdim, mübahisə də edirdik. Başqalarını razı sala bilirdim, amma Ellada indi bunu deyir. Amma mənə elə gəlir ki, orada işlədiyim vaxt pis işləməmişəm, yaxşı işləmişəm.

– Ceyhun Mirzəli soruşur ki, Azərbaycanda ərəb əlifbasından latın əlifbasına keçidi necə qiymətləndirir?

– Axı biz ərəb əlifbasından latına keçməmişik.

– Biz kirildən keçmişik, amma hər halda o, əsrin əvvəllərindəki dövrü deyir. Bir də başqa bir sualı var ki, İsfəndiyar məllim üçün Hüseyn Cavidin turançılığı, yoxsa Səməd Vurğunun azərbaycançılığı önəmlidir? Bəxtiyar Vahabzadə ömrünün sonunda klerikalist millətçilik xəttinə yaxınlaşmışdımı?

– Klerikalist nədir? Vallah, mən bu latın və kiril münasibətlərinə qarışmıram. Evdə yazanda ərəb əlifbası ilə yazıram. Çünki bu əlifbaya daha çox əlim yatır.

– Ərəb əlifbası ilə çox fikri qısaldaraq yazmaq olur.

– Bəli, çox qısa yazıram. Mən ərəb əlifbası ilə yazıram. Sonra bir qız var, onu çağırıram mən diktə edirəm o yazır. Açığı, latını demək olar ki, bilmirəm. Oxuya bilirəm, yaza bilirəm, amma o qədər əlim yatmır. Kiril oxumuşam, amma məktəbdə oxuyanda, 5-ci sinifdə biz ərəb dili keçirdik.

Atam deyirdi ki, iki dili kamil bilməlisən

– Ərəb və fars təmayüllü oxumusunuz?

– Ərəb təmayüllü oxumuşam, amma atam deyirdi ki, iki dili kamil bilməlisən: fars və rus dilini. Onları kamil bilməlisən.

– Niyə görə elə deyirdi?

– Yəqin bunu siz də bilirsiniz.

– Yəni türklərin düşməni olan millətlərin dilini bilməlisən?

– Bəli. Məsələn, mən institutda oxuyanda bütün qüvvəmi fars dilinə qoymuşdum. Eyni zamanda rus dilini  mən o səviyyədə öyrəndim ki, Şahı tərcümə edəcək səviyyəyə yüksəldim.

– Siz Şahı farscadan ruscaya tərcümə etmisiniz?

– Bəli. Hətta Şahla bir söhbətimiz də oldu. Mənim yaxamda şəxsiyyət vəsiqəsi asılmışdı, baxdı, mənim adım fars adıdır – İsfəndiyar, soyadım da farscadır – Vahabzadə. Dedi ki, rus dilini harada öyrənmisən? Elə bildi ki, farsam.

– Rza Şah?

– Bəli, axırıncı Şah. “Mən Şurəvidən gəlmişəm” dedim.

– Yeri gəlmişkən, siz Fərəh Pəhləvini gördünüz?

– Bir şey deyim sizə, səhəri gün Şah artıq Tehranı tərk edəcəkdi.

– Deməli, yanvarın 16-sı idi.

– Bəli. Biz də gündəlik məlumatlara qulaq asırdıq və çatdırırdıq mərkəzə. Daha doğrusu, mən özümdən yuxarıya verirdim, onlar da yekunlaşdırıb göndərirdi Moskvaya. Orada Şah belə bir söz dedi ki, “İranı mərizəst, Şahənşaham mərizəst – İran xəstədir, Şah da xəstədir.” Şah gedir müalicəyə, yerimdə oturduram doktor Şahpur Bəxtiyarı, yəqin ki, mən qayıdana qədər İranı o müalicə edər. Onda Fərəhi görməmişdim. Fərəhi mən görmüşəm harada? 2004-2005-ci il idi, mən Parisdə idim, Bakıya gəlirdim. Aeroportda oturmuşdum, orada gördüm.

– 2004-cü ildən söhbət gedir?

– Bəli. Harada görmüşəm deyə diqqətlə baxıram, səsində belə xırıltı var. Yanında bir uşaq da var idi, ona farsca: “Cəmşid, bura gəl” dedi. Mən ona baxdım və salam verdim. Baxdım ki, salamımı aldı, amma danışmağa meyl göstərmirdi. Mən soruşdum ki, siz hara gedirsiniz, gördüm danışmaq istəmir. Mən də daha danışmadım. Bircə onda görmüşəm.

– Bəlkə desəydiniz ki, Şahın tərcüməçisi…

– Yox, o zaman Şahı 10 min adam tərcümə edib, nə bilsin ki, mən kiməm, nəçiyəm.

– Yəni anlaşılan onların da həyatı qapalı olub?

– Maraqlı həyatları olub. Mən indi bir kitab üzərində işləyirəm, “İrandan başlanan yol”. Yəni ki, mən əvvəlcə İrana getdim, ordan sonra bütün yolları keçdim və gəlib çatdım Belarusiyaya. Burada həm diplomatik yoldu, həm hərbi yoldu, həm müxtəlif yoldu.

– Yəni memuar yazırsınız.

– Bilirsiz, bunu yazsam artıq çox çıxacaq. O qədər hadisələr baş verib ki.

– Olsun da, çox olsun, bir neçə cild olsun.

– İnsanlar oxuyan deyil. Mən fikir vermişəm, insanlar kitab oxumağa meylli deyillər. Mən Türkiyəyə, Almaniyaya getdim, artıq il yarıma yaxındır gəlmişəm və baxıram ki, həminki insanlar deyillər, çox dəyişiblər.

– Azərbaycan xalqı dəyişib? Yəni o illərdəki həssas xalq deyil?

– Bəli.

Babrak Karmalın alkoqolik olmağı işinə yaradı

– Ömrünüzdən çox prezident, nazir, baş nazir keçdi elə deyilmi?

– Bəli, müxtəlif xarici ölkələrdən. Bəli, belə demək olar.

– Sizin üçün ən diqqətdə qalan, ən önəmli anlar hansılar oldu?

– Bəlkə də birinci dəfə olduğuna görə, İran Şahı deyə bilərəm. Babrak Karmaldan əvvəl Prezident Əmini idi. İndi bunlar yığışıblar, Əminini vurublar, o ölüb, onun yerinə kimi qoyaq. Deyirlər ki, Babrak Karmal Çexoslovakiyada səfirdir, onu gətirək. Dedilər ki, bunun müsbət xüsusiyyətlərini sayın. Dedi, onun çox müsbət xüsusiyyətləri var, birincisi, alkoqolikdir. Dedilər, kifayətdir.

– Allah Allah, buna görə onu gətirdilər?

– Onun özü millət olaraq tacik idi.

– Ziyaülhəqqi siz görmədiniz?

– Xeyr, mən onun dövründə işləməmişəm.

– Onda siz 1978-ci il hadisələrində də Əfqanıstanda olmadınız? SSRİ birlikləri ora gedəndə?

– Xeyr. 1976-cı ildə mən İrana getdim. 1978-ci ildə rus ordusu Əfqanıstana girəndə biz artıq eşitdik ki, 40-cı ordu girdi. 40-cı ordu da onların dayaq nöqtəsi idi, ən vuruşqan, ən dalaşqan, ən döyüşkən. Orada səfir Kuzanov deyilən biri idi, Rusiyanın səfiri. O da yazıb göndərmişdi ki, 3 illə 5 il arasında Əfqanıstan diz çökəcək. Elə oldu ki, 5 il ötdü, amma Əfqanıstanı diz çökdürə bilmədilər. Kuzanovu geri çağırdılar, güllələdilər Moskvada. Yerinə Fikrət Əhmətcan oğlu Tabiyevi göndərdilər. Amma məsələ bundadır ki, Əfqanıstan çox dalaşqan, çox vuruşqan şəkildə sonacan döyüşdü. Və rusu diz çökdürdü.

– Bütün proqnozu dağıtdı. Orada Ceyhun Mirzəyevin bir sualı var idi, Hüseyn Cavidin turançılığı, yoxsa Səməd Vurğunun azərbaycançılığı? Nəsə bir şey ehtiva edir?

– Mən bir şair kimi həm Hüseyn Cavidə, həm də Səməd Vurğuna böyük hörmətim var. Hər ikisi mənim üçün əzizdir, heç birini ayıra bilmərəm.

– Siz bəlkə ədəbiyyata çox yaxın olduğunuz üçün bu sualı verib. Sizin elmi işləriniz Süleyman Rüstəmlə bağlı olub?

– Mənim namizədliyim olub “Süleyman Rüstəmin yaradıcılığında Cənubi Azərbaycan mövzusu”, doktorluğum olub “Məhəmməd Hadi və 20-ci əsr Azərbaycan romantizmi”.

– Bu iki insan da çox fərqlidir. Məhəmməd Hadi çox dili ağır, romantik, amma Süleyman Rüstəm sosialist realisti.

– Belə demək caizsə əgər, Süleyman Rüstəmin cənub şeirləri. Məsələn, mən qüvvəni verib cənub mövzusu yazmışam. Namizədlikdə elmi rəhbərim Yaşar Qarayev olub, amma doktorluqda elmi rəhbər yox, konsultant olur, o da Məmməd Cəfər müəllim idi. Allah hər ikisinə rəhmət eləsin.

Mən ona heç vaxt Əbülfəz Elçibəy deməmişəm, demərəm də

– Allah rəhmət eləsin. İsfəndiyar məllim, Heydər Əliyev dövründə işləyibsiniz, amma Əbülfəz Elçibəyin dövrünü də keçmisiniz. Siz 1992-1993-cü illərdə heç bir vəzifədə olmadınızmı? Məncə sizin Əbülfəz bəylə münasibətləriniz normal idi.

– İndi hər kəs deyir ki, Əbülfəz bəylə dost olmuşam, qardaş olmuşam, yaxın olmuşam. Mən buna bir söz demirəm. Amma mən təbiətcə elə bir insanam ki, həmişə çalışmışam kölgədə qalım. Özüm haqqında çox da məlumat, bildiriş vermirəm. Bəli, Əbülfəz Əliyevlə müəyyən qədər yaxınlıq olub, demirəm dost olmuşuq. Mən ona heç vaxt Əbülfəz Elçibəy deməmişəm, demərəm də. Çünki respublikada belə seçki keçirilməyib, mən də bu seçkidə iştirak etməmişəm və mən buna səs verməmişəm ki, o, mənim elçim olsun.

– Yəni Elçibəy deməməyinizin özəl səbəbimi var?

– Müəyyən səbəbi var, o səbəb də ürəyimdə qalsın. Biz şərq fakultəsində oxuyarkən yaxınlığımız olub, 1971-1972-ci illərdə biz yataqxanada görüşürdük. Yadımdadır, hər həftənin 4-cü günü.

– Yoxsa siz də o özəl qruplarda olmusunuz? 3-lük 4-lük.

– Bu dəqiqə deyim sizə, birinci kursda oxuyanda biz 2-ci növbə idik, dərs saat 2-yə 20 dəqiqə işləmiş başlayırdı, axşam 6-da, 7-yə işləmiş bitirdi və biz yataqxanaya gedirdik və orada görüşürdük.

– Kimlər görüşürdünüz?

– Özü də gəlirdi, bir-ikisi dünyasını dəyişib indi, 5-6 nəfər olurduq.

– O zaman gizli dərnəklərin üzvü olmusunuz?

– Bəli, gizli dərnəklər idi. Bu, 1971-1972-ci illər idi. Bir dəfə heç yadımdan çıxmaz, 1973-cü ildə atam evə çox əsəbi halda gəldi ki, bir anonim məktub gəlib, bəs sənin oğlun filan işlə məşğuldur, özü də filan yerdə oxuyur, filan yerə getmək istəyir və ondan sonra bizim universitetə bir nəfər prorektor qoydular. Özü də Şəkidən idi. Soyadı yadımdadır – Dadaşzadə, adını bilmirəm.

– Azərbaycan Dövlət Universiteti?

– Bəli.

1971-1972-ci illərdə gizli dərnəklərimiz var idi

– Onun imzası ilə gəlmişdi məktub?

– Xeyr, imzasız məktub idi. Gizli dərnəklərdə biz fəal iştirak edirdik. Hər həftənin 4-cü günləri. Bunları bilirəm ki, belə işlər olub. Söhbət gedir 1971-1972 ci illərdən. O vaxt indikilərin heç biri yox idi.

– Bəs Əbülfəz bəy tutulanda siz harada idiniz?

– Əbülfəz Əliyev tutulub 1975-ci il yanvar ayının 17-də. O zaman bizdə imtahan günü idi, indiki kimi yadımdadır.

– Siz tələbə idiniz, Əbülfəz bəy müəllim idi. Bəs sizə dərs deyib?

– O ərəbist idi, biz iranist idik.

– O zaman siz şərqsünaslıq fakultəsinin iran filologiyasını qurtarmısınız?

– Bəli, fars bölməsini qurtarmışam.

– Orada mütərcimlik də var idi?

– Bəli, eyni şey idi.

– Çünki mən də şərqşünaslığı çox istəmişəm. Amma mən ərəb mütərcimliyinə verdim.

– Yaxşı ki, qəbul olunmamısınız.

– Qəbul olunmadım, hə. Bəlkə o Əbülfəz bəyə Elçibəy deməməyinizlə bağlı ürəyinizdə qalan şeyi deyəsiniz?

– Mən onu özüm üçün qeyd edirəm. Yenə deyirəm ki, mən onu 1992-ci ilin aprel ayının 14-də görmüşəm.

– Onda hələ hakimiyyətə gəlməmişdi.

– Yox, hələ gəlməmişdi. Yasamalda Şahdağdaki evlərinə getmişdim.

– 7-ci mərtəbədə Almuradın evinə?

– Bilmirəm, kimin evi idi.

– 9 mərtəbəli binanın 7-ci mərtəbəsində.

– Tarix ona görə yadımdadır ki, 16-da mən Türkiyəyə getmişdim.

– Nəyə görə getmişdiniz?

– Bir məsələ var idi. Ona görə getmişdim.

Elçibəylə sonuncu dəfə evində görüşdüm

– O evə, otağına getdiniz?

– Bəli.

– Yeri gəlmişkən, orada Heydər Əliyevin şəkli var idi? Gördünüz onu? Çünki o haqda müxtəlif fikirlər var, olub olmaması ilə bağlı.

– Bəli, var idi.

– Sonra Türkiyəyə getdiniz.

– Xarici İşlər Nazirliyində işləyirdim, sonra Türkiyəyə getdim.

– Ondan sonra görmədiniz?

– Yox, mən görmədim, amma yoldaşım görüb. Teatrda atamın əsərinə gəlmişdi. Onda xaricdə idim. Onda yoldaşımı geri qaytarırdım. Atam tanış eləmişdi ki, Əbülfəz, İsfəndiyarın yoldaşıdır. Mən o söhbətdə olmamışdım. Mən tez-tez ailəmi geri qaytarırdım.

– Erməni təhdidinə görə. O məsələyə gələcəyik. Yəni o gündən sonra siz Əbülfəz Elçibəyi görmədiniz.

– Yox, 1992-ci il aprelin 14-də getdim, yaxşı da hava var idi. Evə gələndə bir cavan oğlan qapını açmışdı. Almurad deyildi, Almuradı mən tanıyıram. Türkiyəyə getməyimlə bağlı bir söhbət oldu. Hətta bir az qışqıra-qışqıra söhbət oldu. Mən Türkiyəyə getdim. Türkiyədə diplomatik Akademiyada oxudum. Bilirsiniz, bəzən bunlar sual verəndə deyirəm ki, səfir-diplomat bir ölkənin simasıdır. Mənim yerimə kim gedib işləməlidir orada? Ellada gedib işləməlidir, yoxsa o başqa yazanlar? Üzr istəyirəm, mən peşəkar, professionalam. Kəşfiyyatdan da xəbərim var, diplomatiyadan da xəbərim var – hər şeydən xəbərim var. Mən pillə-pillə qalxanlardanam. Mənə heç nə sinidə gəlməyib. Hətta elə vaxt olub ki, mən soyadımdan da imtina etmişəm.

Atama əsəbiləşib soyadımı dəyişdim

– Bir ara İsfəndiyar Şəkili olubsunuz, niyə? Maraqlı bir tarixçəsi olmalıdır onun.

– Mənim atamın vəzifəsi olmayıb, adı olub. Bu ad da hər yerdə keçməyib. Mənim atam nə nazir olub, nə rektor olub, nə də kafedra müdiri. Adi, sıravi bir müəllim olub. Şair olub. Heç kim deyə bilməz ki, Bəxtiyar Vahabzadənin vəzifəsi olub. Axı olmayıb. Qumilyovun bir sözü var, türk-tatar xalqları kimliyə yox, nəçiliyə hörmət eləyirlər. Yaxşı, belə bir şəraitdə biz kim idik, nəçi idik? Bəxtiyar Vahabzadəyə görə nə üçün ehtiyat eləməli idilər, hörmət eləməli idilər? Heç yadımdan çıxmır, kürk deyilən bir şey bir ara dəbdə idi. Atama demişdim, o da bir nəfərə zəng eləmişdi, adam dedi ki, mən “dublyonka” satmıram. O qədər də şad-xürrəm yaşamamışıq yəni. Yağ-bal içində böyüməmişik biz. Elə olub ki, mən atamın paltarlarını çevirib geyinmişəm. Mən o qədər dindar adam deyiləm, amma Qurana and içirəm ki, tələbə olanda atamın paltarlarını çevirib geyinirdim. O cib hissəsi tərs tərəfə düşürdü. Elə vaxtlarımız olub. Amma camaat deyir ki, Bəxtiyarın oğlu belə-elə olub… Sonra mən İrana getdim. İran inqilabı adi məsələ deyildi. Qırğın idi, mərəkə idi. Nə zülümlərlə qaçıb gəlmişik.

– Yadıma indi düşdü. Bir mötərizə kimi danışaq. Soyad məsələsini danışırdıq, ona davam edəcəyik. O vaxt İran Amerika səfirliyində hamını həbs elədi? O vaxt da İranda idiniz?

– Onda da İranda idim. Onlar 54 nəfər idi, 52 nəfəri həbs olundu. 2 nəfər Kanada səfirliyi vasitəsilə qaçmışdı.

– Deyirlər ki, həmin o terroristlərdən biri Əhmədinejad olub.

– Mən Amerika səfirliyində olmamışam, onu deyə bilmərəm. Sadəcə olaraq bir şeyi deyə bilərəm ki, 54 nəfəri tutmuşdular,  onlardan 2 nəfəri Kanada səfirliyi vasitəsi ilə qaçmışdı.

Mən namizədlik müdafiəmdən sonra atama dedim ki, mən istəyirəm doktorluq müdafiəsi də edim. Amma dedim, çox çətin mövzudur, hər adama vermirlər. Çünki Əziz Mirəhmədov romantizmdən yazıb, Məmməd Cəfər müəllim romantizmdən yazıb, çətin ola bilər deyə, belə bir söhbət oldu. Atam dedi ki, çətin olmaz, mənim soyadıma görə sənə verərlər. Bu söz məni tutdu.

– Xətrinizə dəydi?

– Bəli, xətrimə dəydi. Deyə bilərsiniz ki, atadır, çox söz deyə bilər. Amma mən belə şeyləri qəbul edə bilmirəm. Buna görə də mənim nə dostum, nə tanışım var. Ancaq gecə saat 01:00-da çıxıram, bir az gəzirəm, sonra evə qayıdıram. Necə deyərlər, bu da mənim gəzintim. Atam bu sözü deyəndən sonra getdim,  bir gün fikirləşdim, sonra ertəsi gün bütün sənədlərimi dəyişdim. Sənədləri də dəyişmək nə qədər vaxt sərf eləyir, bilirsiniz.

– Allah Allah, soyadınızı dəyişdiniz?

– Soyadımı dəyişdim, elədim İsfəndiyar Şəkili. Hətta belə bir söz də dedilər ki, bu nədir, yəhudi pulunun adı?

– Yəhudi pul vahidi şekedi?

– Bəli, şekedi. Elədim İsfəndiyar Bəxtiyar oğlu Şəkili.

– Bəxtiyar Vahabzadənin bundan xəbəri yox idi?

– Xeyr, xəbəri yox idi. Bunu mən bildirmədim.

– Bəs sonra biləndə nə dedi?

– Dəqiq yadımda deyil, yəqin ki, mübahisəmiz oldu. Bu nədir, bu nə özbaşınalıqdır. Belə bir söhbət oldu. Mən də ona nəyə görə belə etdiyimi dedim. Əfqanıstan müharibəsi iştirakçısı olduğuma görə ev vermişdilər mənə. Bilmirəm, fikir vermisiniz, mən bir ayağımı çəkərək gəzirəm.

– Sonra o namizədliyin axırı nə oldu?

– Namizədliyi müdafiə etdim. Doktorluğumda artıq İsfəndiyar Bəxtiyar oğlu Şəkili olaraq getdim. Çox gecikdirdilər, başıma oyun gətirdilər, amma çox da bir şey edə bilmirdilər, çünki mən Əfqanıstan müharibəsində iştirakçı olmuşdum deyə, çox da mənə sözlərini deyə bilmirdilər. Hətta belə bir söhbət də oldu ki, mənim Yazova bir məktubum kifayət edər.

– Bəli, o vaxtı elə şeylərə böyük diqqət var idi.

– Növbədənkənar bağ sahəsi vermişdilər, növbədənkənar telefon çəkmişdilər. Məsələn, bizə ayda yarım kilo yağ, yarım kilo yarma, bir qutu siqaret-filan verirdilər. Belə şeylərə diqqət göstərirdilər.

Atam dedi ki, özünü müxbir üzvlüyünə təqdim etsən, nakişisən

– Bir vaxt Elmlər Akademiyasına müxbir üzvlüyü məsələsi də olub?

– Bəli, belə bir söhbət də olub, mən gəlib atama dedim ki, özümü müxbir üzvlüyünə təqdim etmək istəyirəm. Çoxdan müdafiə etmişəm, elmlər doktoruyam, professoram. O mənə dedi ki, kənar dur. Filankəs, adını çəkmək istəmirəm, səndən daha layiqlidir. Dedim, o layiqliyi hansı tərəzi ilə ölçürlər ki? Mən razıyam, məndən daha layiqlidir, mən buna bir söz demirəm, amma bəlkə mənim bəxtim gətirdi. O, həqiqi üzv idi, dedi ki, sənin üstündən birinci xətti mən çəkəcəyəm. Əvvəlcədən sənə deyirəm, pərt olmamaq üçün namizədliyini geri götür. Bu söz yenə məni tutdu, həqiqətən incidim. Bir daha dedim ki, ata, bəlkə bəxti ilahidən mənim bəxtim gətirəcək, dedi özün bil, mən deyirəm, mən xətt çəkəcəm. Dedi ki, Abdulla Şaiqin oğlu Kamal Talıbzadəyə də deyəcəm, o da xətt çəksin. Xüsusilə də o adamın səninlə arası yoxdur. Çünki mən doktorluğumda Kamal Talıbzadəni tənqid etmişdim, 7-8 yerdə. Mən də dedim ki, əgər mən bu dəfə seçilməsəm, bir də özümü müxbir üzvlüyünə təqdim etməyəcəm. O da belə bir söz işlətdi ki, bir də özünü təqdim etsən, nakişisən. Dedim, yaxşı. Bu hadisədən 2-3 ay sonra mən getdim, növbəti xarici ölkəyə, amma atamla xudahafizləşmədim. Daha doğrusu, öncədən Cənab prezident məni qəbul elədi.

– İlham Əliyev?

– Bəli. Dedi ki, bəs filan yerə gedirsən. Evə gəldim, yoldaşıma dedim, səhv eləmirəmsə, o, bir müddət burada qaldı, mən getdim. Amma atamla xudahafizləşmədim. Və mən xaricdə bütün qüvvəmi akademiyaya qoydum. Orada mən Moldova Dövlət Universitetində dərs deyirdim, Qaqauziya Dövlət Universitetində dərs deyirdim, ondan başqa mənim yazılarım çıxırdı, onları rumin dilinə tərcümə etdirirdim. Bunların hamısını etdim və göndərdim ora. 5 ildən sonra seçki yolu ilə seçildim.

– Siz Rumıniya dövlətinin akademiyasına seçildiniz?

– Xeyr, Moldova dövlətinin. Amma elə oldu ki, Moldovanın humanitar sahəsi Ruminyaya birləşdi deyə mən  Ruminya Milli Elmlər Akademiyasının muxbir üzvü oldum.

– Yəni həqiqi?

– Bəli, fəxri yox, həqiqi üzvü. Həqiqi muxbir üzvü.

– Bəs onu Bəxtiyar Vahabzadə bildi? Təbrik etdi ona görə?

– Xeyr, dünyasını dəyişmişdi artıq.

– Allah rəhmət eləsin. İsfəndiyar məllim, sizin xarici səfirliklərdə işləyən dövrünüz də tamam başqa bir qovğanın içində keçib. O məktublarla da tanış oldum, o məktubların bir nüsxəsi məndə var. Siz ermənilərlə hər gün birə-bir döyüş halında olmusunuz. Onların məktublarında hətta sizə təhdid var, hətta ASALA-nı bir qəhrəmanlaşdırmaq təşəbbüsü var. Necə oldu? Çox ağırmı oldu?

II hissənin sonu

Xural.com

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

“Qaynar Qazan”da İsfəndiyar Vahabzadə (I hissə): “Amerika, İsrail və İran heç vaxt düşmən olmayıblar”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 15 Sentyabr 2018

İsfəndiyar Vahabzadə: “Mən hər zaman istəmişəm ki, kölgədə qalım, istəməmişəm ki, məni tanısınlar”

İsfəndiyar Vahabzadə Azərbaycan tarixinin ən böyük şairlərindən birinin – Bəxtiyar Vahabzadənin oğludur. Özü demiş, 21 yaşında onun evindən çıxıb. 30 ildir, bəlkə hələ bir az çoxdur ki, Azərbaycan diplomatiyasının şərəfini qoruyub, onu dünyanın bir çox ölkələrində təmsil edib. 1976-cı ildən İranda çalışmağa başlayıb. Sonra Əfqanıstanda, Pakistanda, İsveçrədə, Moldovada, Belarusiyada, arada xırda aralıqlarla Türkiyədə işləyib. Onu bu müsahibəyə qədər mən də Bəxtiyar Vahabzadənin oğlu olaraq onun adının kölgəsində bilmişəm, yaranan qənaət budur. Amma İsfəndiyar Vahabzadə ilə tanışlıqdan, söhbətlərdən və bu müsahibədən sonra qazandığı bütün uğurların səbəbinin təkcə Bəxtiyar Vahabzadə olmadığı gün kimi aydın olur. Onun çox maraqlı, zəngin, mübarizələrlə dolu həyat hekayəsi var. Yaşadığı və fəaliyyət göstərdiyi bütün ölkələrdə ermənilərlə və erməni lobbisi ilə döyüşdə olub. Rəsmən döyüş demək olar. Erməni lobbisinin İsfəndiyar müəllimin işlədiyi ölkələrin rəsmi qurumlarına göndərdiyi məktubları oxuyanda elə bilirsən ki, ön cəbhədə tankların və topların səsi gəlir. Ermənilər İsfəndiyar Vahabzadəni rəsmən təhdid ediblər, çünki İsfəndiyar Vahabzadə hər zaman onların oyunlarını pozub, səflərini dağıdıb.

Bu yüksəlişə səbəb təkcə Bəxtiyar Vahabzadə deyil dedim, buna bu müsahibədən sonra Oxucularım da əmin olacaqlar. Fars dilinin ən incə detallarına qədər bilən, fars dilinin ləhcələrini ana dili kimi danışan, bu dili mühazirə oxumaq səviyyəsində mənimsəyən adam kiminsə kölgəsində – bunun adı Bəxtiyar Vahabzadə olsa belə – fəaliyyət göstərə bilməz. Bunun üçün ayrı bir qabiliyyət, xüsusi istedad lazımdır. 30 il dünyanın müxtəlif ölkələrində və müxtəlif mədəniyyətlərində işləmək tapşırıqla, adla, titulla olmaz. Dövlət işi ağırdır, gərgindir, burada bir neçə il kimə görəsə çalışmaq olar, amma müəyyən zamanlardan sonra özün olmalısan. Özün olmasan, adamı bitirərlər.

İsfəndiyar Vahabzadə zəng edib “Qaynar Qazan”a danışmaq istədiyini deyəndə, məmnuniyyətlə razılaşdım. Mənim üçün də maraqlı idi. Özümün də suallarım vardı. Hər zaman üzərində Bəxtiyar Vahabzadənin kölgəsi olan və onun böyük adının altında fəaliyyət göstərən bir oğuldan müsahibə almaq mənə maraqlı olduğu qədər də, hadisə kimi gəlirdi. Yanılmamışam. Təkcə Bəxtiyar Vahabzadənin oğlu ilə qarşılaşmadım. 1970-ci illərdə Əbülfəz Elçibəyin 3-lük qruplarında təmsil olunan, “Əliyev” dediyi Elçibəylə yaxın dost olan, ürəyi Vətən eşqi ilə alışıb yanan, Bəxtiyar Vahabzadədən milliyyətçilik duyğularını əxz edən, SSRİ-nin ən təhlükəli qurumlarında ən təhlükəli vəzifələr yerinə yetirən, fars dilini farslardan yaxşı bilən, xarici ölkələrdə həm erməni lobbisi ilə, həm də səfirliklərimizdə və ölkəmizin rəhbər strukturlarında kök salan erməni və erməni tərəfdarları ilə daim mübarizədə olan bir diplomatla qarşılaşdım. Bu diplomat erməni lobbisi ilə açıq döyüşdə olub – altını cizərək təkrar söyləyirəm. Bu diplomat Xarici İşlər Nazirliyində “Türk dilləri idarəsi”ni yaratmaq üçün illərlə mərkəzə yazıb. Bu diplomat birbaşa Heydər Əliyevin hüzurunda “dövləti ermənilər idarə edir deyərkən kimi nəzərdə tutursan” sualına elə oturanın üzünə cavabını verib: “Bu yanında oturanı, möhtərəm prezident!”

Böyütmək və şişirtmək istəmirəm. Amma İsfəndiyar Vahabzadə ilə müsahibə şəxsən mənim gözümdə Bəxtiyar Vahabzadəni arxa plana keçirdi. Mübarizəsi və işi o qədər böyükdür İsfəndiyar müəllimin. Hətta zaman-zaman Bəxtiyar Vahabzadə ilə qarşıdurma şəraitində olduğunu, onun israrı üzərinə Elmlər Akademiyasına üzvlüyə ərizə vermədiyini, bir ara sırf Bəxtiyar Vahabzadəyə inad soyadını dəyişib “İsfəndiyar Şəkinski” olduğunu da bu müsahibədə öyrəndim. İsfəndiyar müəllim Azərbaycanda Bəxtiyar Vahabzadənin qoyduğu əngəli Moldovada aşa bilib, gedib Rumıniyanın Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü olub. Bu qədər inadkar yəni…

Təxminən 2 saatlıq müsahibədə bir çox mövzuları müzakirə etdik. Onun səfirliklərdəki fəaliyyətindən, səfirliklərdə ermənilərin başına açdığı oyunlardan, ermənilərin onun başına açdığı oyunlardan, diplomatın necə olmalı olduğundan danışdıq. Müsahibəni diqqətlə oxuyanlar və ona tamaşa edənlər görəcəklər ki, Azərbaycanın idarə olunmasında və məxsusən onun xarici siyasətində ciddi problemlər var. Bu problemləri isə həll etmək lazımdır. Ya zəlzələ ilə, ya da vəlvələ ilə…

İsfəndiyar Vahabzadə ölkələrin diplomatiyalarından, İsrail və İranın əslində, çox yaxın dövlətlər olduğundan danışdı. Diplomatik təcrübə çox önəmlidir. Yəhudilərin Azərbaycana çox lazım olduğundan, mütləq İsrailə göndəriləcək səfirin fars dilini mükəmməl bilməsinin gərəkliliyindən danışdı. İngilis dilinin diplomatiyada heç də “olmazsa olmaz” prinsiplərdən biri olmadığını söylədi. Əslində, nə söyləmədi ki…

Əkrəm Əylislinin “Daş yuxular” kitabının hansısa erməninin gündəlikləri olmasına qədər…

Diplomatın qanının mütləq türk qanı olmasına qədər…

Hüquq mühafizə orqanlarında mütləq təmizqanlı türklərin işləməsinə qədər…

Beləliklə, “Qaynar Qazan”da budəfəki qonağımız ömrünün 30 ilini Azərbaycan diplomatiyasına həsr edən İsfəndiyar Vahabzadədir. İndi onu dinləyirik…

Əvəz Zeynallı

“Qaynar Qazan”

I hissə

Topçubaşovdan sonra ikinci mən oldum…

– Əziz “Qaynar Qazan” tamaşaçıları, bu gün qonağımız Azərbaycan diplomatiyasının ən önəmli simalarından biri İsfəndiyar Vahabzadədir. İsfəndiyar müəllim, xoş gəlibsiniz.

– Siz xoş gəlmisiniz.

– Bizim əslində sizinlə söhbətimiz çox geniş olacaq. O qədər suallar var ki… Həm tamaşaçıların, həm də özümün suallarım var. Haradan başlayaq deyə düşünürəm.

– Məsləhət sizindir, haradan istəyirsiniz, oradan da başlayaq.

– İsfəndiyar Vahabzadəni Azərbaycanda adətən Bəxtiyar Vahabzadənin oğlu kimi tanıyırlar, amma sizinlə söhbət etdikdən sonra şəxsən mən tamam başqa bir adamla qarşılaşdım. Sizi həm diplomat, həm Azərbaycanın müstəqilliyi uğrunda gizli savaş verən böyük mübarizə adamı, Əfqanıstan savaşından, İran inqilablarından keçən bir diplomat xadim kimi tanıdım. Bəlkə qısaca xülasə edək – İsfəndiyar Vahabzadə kimdir?

– Mən öz tərcümeyi-halımdan başlamaq istəyirəm. 1954-cü il təvəllüdəm. 1971-ci ildə Universitetin Şərq fakültəsinə qəbul olunmuşam. 1976-cı ildə oranı bitirmişəm və İrana getmişəm. Yəni İrana gedəndə orada Şahlıq dövrü idi. 1979-cu ildə Xomeyni gələndən sonra geri qayıtmışam. Qısa müddət Bakıda işlədikdən sonra Əfqanıstana getmişəm. Əfqanıstan savaşında olmuşam.

– Əfqanıstana əsgər kimi gedibsıniz?

– Hərbi tərcüməçi kimi getmişəm. Mən İranda işləyəndə də hərbi tərcüməçi kimi işləmişəm. Hansı xətlə işlədiyimi isə xırdalamaq istəmirəm. Həm İranda, həm Əfqanıstanda hərbi tərcüməçi olmuşam. Sonra hələ sovetin vaxtında Türkiyədə bir müddət diplomatik kurs keçdim və qayıdıb gəldim. Daha sonra Pakistanda, İsveçrədə səfir işləmişəm. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Avropa bölməsində Azərbaycanın nümayəndəsi olmuşam, yəni Topçubaşovdan sonra orada ikinci mən olmuşam. Bir nəfər qadın var idi, amma qadın Almaniya səfirliyinin müşaviri kimi təhkim olunmuşdu, mən isə birbaşa təhkim olunmuşdum. Mən hər zaman istəmişəm ki, kölgədə qalım, istəməmişəm ki, məni tanısınlar. Sonra Moldovada Azərbaycanın səfiri oldum. Sonra Belarusiyada səfir işlədim. İlyarımdır gəlmişəm Bakıya.

Azərbaycanda məndən çox səfir işləyən olmayıb

– İlyarımdır işləmirsiniz?

– İlyarımdır işləmirəm. Ancaq gətirdiyim materialların üzərində işləyirəm. Özümlə xeyli materiallar gətirmişəm. Həmişə deyirdim ki, bu materiaları nə zaman vaxt tapıb oxuya bilərəm, indi onları oxumaqla məşğulam. Kifayət qədər kitablar gətirmişəm. Elə kitablar var ki… Məsələn, “Qriqoryanskiy ensiklopediya”. Bəlkə də Azərbaycanda bu kitab heç yoxdur. Ermənistanın özündə bu kitabdan 3-4 nəfərdə ola, ya olmaya.

– Hansı kitabdır ki?

– O haqda söhbətin gedişatında deyərəm. O kitab erməni xalqının xislətini, “erməni xəstəliyi”ni, bu xəstəliyin nədən ibarət olduğunu bildirir. Biz havadan alıb deyirik, amma bu haqda orada hər şey var. Özümlə çoxlu kitablar gətirmişəm. Demək olar ki, ancaq kitablar oxuyuram. Sutkanın 20 saatını kitab oxuyuram.

– Yəni son ilyarımı kitab oxuyursunuz.

– Əvvəldən də kitab oxumağa çox meylli idim. İnternet kitablarını oxumuram demək olar ki. Ancaq dövlət kitablarını oxuyuram. Bilirəm ki, bunlar faktdırlar.

– Üst-üstə 30 ilə yaxındır ki, Siz diplomatik korpusda işləyirsiniz, eləmi?

– 17 il təmiz səfir işləmişəm. Azərbaycanda məndən çox səfir işləyən olmayıb. Sovet dövründə xarici dövlətlərdə – İranda, Əfqanıstanda, Türkiyədə işləmişəm. Bunları da üstünə gələndə təxminən 25-26 il edir. 4 il Xarici İşlər Nazirliyində işləmişəm. Bundan başqa, qısa-qısa ezamiyyətlərdə olmuşam. Bunların hamısını toplayanda bəlkə də 30 ildən çox edir. Demək olar ki, ömrüm xarici ölkələrdə keçib. Hətta Əvəz bəy, bəzən danışanda çaşdırıram, hansı ölkədə nəyi, hansı ölkədə kimi görmüşəm, kiminlə söhbətlərim olub, hansı prezidentləri görmüşəm, kimi tərcümə eləmişəm.

İran Şahını 18 dəqiqə tərcümə etmişəm

– Çox olar hər halda… Prezidentlər çox olar…

– Yetərincə olub, bəli.

– İran şahından tutmuş…

– İran şahını 18 dəqiqə tərcümə eləmişəm. Şah bizim zavodun açılışına gəlmişdi. O zaman mən 23-24 yaşında cavan oğlan idim. Bizim zavodun açılışı olmuşdu Məşhəd şəhərində.

– O hansı zavod idi?

– Hərbi zavod idi.

– O zaman deməli, siz fars və ərəb dillərini incəliklərinə qədər bilirsiniz.

– Ərəb dilini yox. Ərəb dilində fikrimi çatdıra bilirəm, amma fars dilini bir az təvazökarlıqdan uzaq da olsa, deyə bilərəm ki, mühazirə oxumaq səviyyəsində bilirəm. Hətta bir dəfə 1993, ya 1994-cü ildə mərhum prezidentimiz Heydər Əliyevi tərcümə eləmişdim. Bakıda Xarici İşlər Nazirliyində işləyirdim, birdən tam təsadüfən dedilər ki, tərcüməçi xəstələnib, sən getməlisən tərcümə etməyə. Getdim. O zaman hətta dedim ki, mən xeyli vaxtdır uzaqlaşmışam tərcümədən. Tərcümə incəlik tələb edir, xüsusilə də dövlət başçılarının tərcüməçiləri üçün. “Yox, getməlisən” dedilər. O zaman mən Tehranda mərhum prezidentimizi tərcümə elədim.

Xarici İşlər Nazirliyində “Türk dilləri idarəsi” açılmalıdır

– Fars dilinin arealı genişdir, eləmi? Əfqanıstan, Pakistan, Tacikistan…

– Bir dəfə bir məktub yazmışdım, bu, mənim çoxdankı arzum idi. Bakıya yazmışdım ki, bizdə “Türk dilləri idarəsi” açılsın. Bizim Xarici İşlər Nazirliyində buna əhəmiyyət verən olmadı. İranda, hətta Tacikistanın özündə belə bu cür idarələr var. Tacik dili, fars dili, dəri, puştun, pəncab, urdun – bunlar fars dilinin qollarıdır – yəni bunu istəyən, dərk etməyi, başa düşməyi qarşısına məqsəd qoysa bunu başa düşər. Bizim dillə qırğız dili kimi, qazax dili, özbək dili kimi.

– Bu maraqlı təklifdir ki, Xarici İşlər Nazirliyində “Türk dilləri idarəsi” yaradılsın.

– Amma təəssüf ki, belə bir “Türk dilləri idarəsi” yoxdur. Bunu mən dəfələrlə yazmışdım. Bunu Pakistanda olanda da yazmışdım ki, bu, tələb olunur. Hətta bir dəfə belə bir söhbət də olmuşdu. O zaman mən səhv etmirəmsə, ya Pakistanda, ya da İsveçrədə işləyirdim. Heydər Əliyevin qəbulunda olmuşdum. Onda demişdim ki, İsraildə səfirliyin açılması lazımdır, labüddür. Və İsraildə işləyən səfir fars dilini bilməlidir. Hökmən bilməlidir.

– Niyə?

– Heydər Əliyev gülərək dedi ki, özünü nəzərdə tutursan? Dedim, xeyr, mənim İsrailə getməyimə icazə verməzlər. Ona görə ki, mən vaxtilə İranın Hərbi Nazirliyinin əməkdaşı olmuşam.

– İsrail icazə verməz?

– Əlbəttə. Amma fars dilini bilən adam getməlidir. Və dedi ki, nəyə görə fars dili? Fikrini açıqla. O zaman mən dedim ki, təsəvvür edin ki, bizdə Quba yəhudiləri var. Bunlar farsca danışırlar. Buxara yəhudiləri farsca danışırlar. İvrit yəhudiləri fars dilinin bir qolunda danışır. Siz təsəvvür edin ki, mən Quba yəhudiləri ilə danışanda sərbəst olmasa da, müəyyən qədər fikrimi çatdıra bilirəm.

– O qədər yaxındır yəni?

– Yaxınlığı var, bəli.

Farslarla yəhudilərin arasında tarixi düşmənçilik yoxdur

– Bəs niyə farslarla yəhudilər tarixi düşmənçilik edirlər?

– Bunların arasında tarixi düşmənçilik yoxdur və heç bir zaman da olmayıb. Mən 1976-cı ildə İrana gedəndə bildim ki, İsraillə İranın siyasəti eyni gedir və heç bir zaman bunların arasında düşmənçilik olmayıb. Üzdən ediblər. Xarici ölkələrə göstərmək istəyiblər ki, biz düşmənik. Amerika, İsrail və İran – bunların arasında heç bir düşmənçilik yoxdur.

– İndi də elədir?

– İndinin özündə də elədir. Ola bilsin müəyyən qədər gizli mətləblər var. Mən onu tam açıb ağartmaq istəmirəm, amma onların arasında yaxınlıq var. Yəni o zaman mən demişdim ki, mütləq səfir fars dilini bilməlidir. Məsələn, Buxara yəhudilərinin dilləri fars dilinə yaxındır. Tacikistanın özündə yaşayan yəhudilər fars dilində danışırlar. Məsələn, bizim özümüzdə dağ yəhudiləri adlanan Quba yəhudiləri yaşayırlar. Bunlarla da fars dilində danışanda anlaşılır.

– Amma açılmadı hələ də səfirlik, İsfəndiyar bəy, eləmi?

– Xeyr, açılmadı.

Diplomatiyanın yolu ingilis dilindən başlamır

– Niyə açılmadı? Niyə açılmır?

– Ola bilsin müəyyən səbəblər var. Ola bilsin, Səudiyyə məsələsi var və yaxud İran məsələsi var. Amma İsrail hökmən bizə lazımdır. Səfirlik açılmalıdır və həmin səfirlikdə də mütləq fars dilini bilən bir səfir olmalıdır. İngilis dilini mən inkar eləmirəm, amma bir şey bilmək lazımdır ki, diplomatiyanın yolu ingilis dilindən başlamır. Bununla barışmaq lazımdır. Diplomatiyanın yolu ayrı şeydən başlayır.

– Maraqlıdır. Amma belə bir hakim qənaət var ki, diplomatiyanın dili ingiliscədir.

– Məsələn, dünyanın ən gözəl diplomatlarından biri Mehmet Fuad Köprülüdür. 1952-ci ildə Türkiyənin NATO-ya üzv olunmasında birbaşa onun imzası var. Fuad Köprülü ingilis dilini bilməyib. Ümumiyyətlə bilməyib. Mən indi deyəcəyəm diplomatdan ötrü əsas nə lazımdır? Məsələn, Almaniyanın Xarici İşlər naziri Ribbentrop ingilis dilində bilməyib. İngilis dilini bilmək vacib şərt deyil diplomatdan ötrü. Lazımdır, bilməlidir, amma bu, o demək deyil ki, diplomatiyanın yolu ancaq ingilis dilindən başlayır, xeyr.

Mən atamı 21 yaşımda itirmişəm

– Firəddin Əlioğlu soruşur: “Bəxtiyar Vahabzadə bir ata kimi öz övladlarına münasibətdə həlim, yumşaq, yoxsa sərt ata idi?”

– Vallah, mən Bəxtiyar Vahabzadənin mənzilindən 21 yaşında çıxdım. Bir yazımda da yazmışdım ki, mən atamı 21 yaşımda itirmişəm. 21 yaşında qapıdan çıxdım, 25-26 il xarici ölkələrdə oldum, bu arada qısa-qısa müddətlərdə atamı nə gördümsə gördüm. Deyə bilmərəm ki, heç görməmişəm, yox, görmüşəm, amma uzun müddət xarici ölkələrdə olmuşam. Bilirdi ki, məsələn, mən gəlmişəm, buradayam, yenə gedəsiyəm harasa, ola bilsin buna görə həlimlik görmüşəm.

– Amma belə deyirsiniz sərt olub, eləmi?

– Sərtliyi olub, bəli.

– Sizin peşə seçiminizdə, həyata baxışınızın formalaşmasında yəqin ki, rolu olub, yoxsa yox?

– Sözsüz. Bizim evimizdə həmişə qatı millətsevərlik olub. Millətçilik sözündən bilmirəm, nəyə görə ehtiyat edirlər, bu sözü bütün dünya qəbul edir. Bizə çatanda isə deyirlər ki, yox, bu sözdən bir az kənar durmaq lazımdır.

– Amma evdə həmişə millətçilik hakim olub?

– Həmişə o hakim olub. Amma sərtlik görmüşəm.

– Sonra uzun illər müxtəlif vəzifələrdə çalışıbsınız, bunların hamısını Bəxtiyar bəylə məsləhətləşibsiniz, danışıbsınız, yoxsa siz 21 yaşında gedəndən sonra hər şeyə özünüz qərar verdiniz?

– Mənim xarici həyatım iki yerə bölünür. Müstəqillik dövründə mən qərar verə bilmirdim. Mənim yerimə qərar verənlər var idi. Məsələn, mən bilirdim ki, Rusiyada bizə inanmırlar. Mən “qara”yam. Mən nə qədər dəridən-qabıqdan çıxsam da, mən bunlar üçün yadam.

Ruslar mənə inanmırdılar

– Sovet dövründə? Həmişə hiss edibsiniz, eləmi?

– Həmişə hiss eləmişəm, bəli. Onu həmişə öz üzərimdə hiss eləmişəm ki, mən yamağam. Nə qədər dəridən-qabıqdan çıxsam da, hiss edirdim ki, xeyri yoxdur. Təsəvvür edin ki, Əfqanıstanda ən çətin döyüşlərə gedirdim ki, mənə inansınlar. Ona görə yox ki, mənim xüsusi rəğbətim var idi, yox, rəğbətim yox idi, mən dissident ailəsində böyümüşəm, əlbəttə, rəğbətim olmazdı. Amma istəyirdim mənə inansınlar ki, görüm bunların gücü nədədir, bunlar nə edirlər.

– Yenə inanmadılar, eləmi?

– Yenə də inanmırdılar. Bu, hər addımbaşı hiss olunurdu. Ermənistan və Gürcüstanla müqayisədə bu yadlıq ən çox bizə qarşı – azərbaycanlılara qarşı hiss olunurdu.

– Bütün bunlardan Bəxtiyar Vahabzadənin xəbəri var idimi?

– Mən sovet vaxtında nə işdə işləmişəmsə, hansı işlə məşğul olmuşamsa heç birindən Bəxtiyar Vahabzadənin xəbəri olmayıb.

– Maraqlıdı. Axıra kimi də olmadı?

– Sovet dağılandan sonra da mən bir müddət xarici ölkələrdə işlədim, yenə də xəbəri olmadı ki, mən nə işləmişəm. Mən 4-cü kursda oxuyurdum. Bir nəfər mayor gəldi, indiyə kimi yadımdadı rütbəsi. Mənimlə görüşdü, mənimlə farsca danışdı, yoxladı. O, təsadüfən gəlməmişdi, nəsə məlumat əldə etmişdi ki, gəlmişdi. Dedi, biz istiyərik ki, siz bizimlə işləyəsiniz. Yəni hərəkətlərindən hiss olunurdu ki, bu təhlükəsizlikdən gəlib.

– Dövlət təhlükəsizliyi xidmətindən?

– Bəli. Mən də bu barədə atama dedim. Atam bir xeyli güldü. Yəni ki, Bəxtiyar Vahabzadənin oğlunu dövlət təlükəsizliyinə dəvət edirlər. Mənim kimi müxalif adamın. Ömrü boyu sovetə qarşı olan bir adamın oğlunu təhlükəsizliyə dəvət edirlər. Və yaxud da onlar çox zəif işləyirlər. Həmin günü axşamı atam Ziya Yusifzadəyə zəng etdi.

– O zaman sədr o idi?

– Xeyr, o zaman səhv etmirəmsə müavin idi. Onunla maraqlandı, soruşdu. O da dedi mən iki gündən sonra deyərəm. İki gün sonra zəng etdi ki, o adamın bizə aidiyyatı yoxdur, o adam Moskvadan gəlib. Sonra həmin adamla görüşdüm, dedi, mənim haqqımda niyə maraqlanmısan?

Moskvada bizə dedilər ki, 1977-ci ildə Şah İranı tərk etməlidir

– Rus idi?

– Bəli, rus idi, Moskvadan gəlmişdi. O bilirdi ki, mən fiziki cəhətdən hazırlıqlıyam. Elə oldu ki, 2 nəfər götürdülər. O birinin gözündə qüsur olduğu üçün qaldı, amma mən getdim. 1976-cı ildə İrana getdim. Onda 21-22 yaşım var idi. Əvvəl birbaşa uçuşlar yox idi. İndiyə kimi yadımdadır, 61 nəfər idik. Mən Moskvada oldum. Bizə dedilər ki, 1977-ci ildə Şah İranı tərk etməlidir.

– Allah Allah. Yəni əvvəlcədən bilirdilər?

– Bəli, əvvəlcədən demişdilər. Qrupda ən cavan mən idim. Elə oldu ki, illər ötdü – 1979-cu ilin yanvar ayının 17-də Şah İranı tərk etdi, qaçdı. Bizim də ali baş komandan Şah idi və o qaçdı, ancaq bizə göstəriş verilməmişdi ki, biz də İranı tərk edək. Bütün tikinti sahələri tərk edirdilər, ancaq biz qalmışdıq.

– Siz SSRİ-nin İran səfirliyində işləyirdiniz?

– Xeyr, bizim səfirliyə aidiyyatımız yox idi. Biz yerli camaatdan seçilməmək üçün saqqalımızı kəsmirdik, başımız da keçəl idi, çünki qorxurduq. Hər addımımızda bizi vura bilərdilər. Şah qaçandan sonra fevralın 1-də Xomeyni gəldi, fevralın 8-də İran İslam Respublikası quruldu. Ancaq biz hələ də göstəriş almamışıq.

– Hadisələr gözünüzün qarşısında gedir…

– Hər şey gözümüzün qarşısında gedir. Birinci gündən axırıncı günə qədər hadisələr gözümün qabağında idi. Səfirlikdən başqa bütün tikinti sahələri, hansı ki, sovet mütəxəssisləri işləyirdi –  onlar çıxıb gediblər. Ancaq bizə, 61 nəfərə göstəriş verməyiblər ki, biz də tərk edək.

– Nəsə başqa bir göstəriş var idi ki, ya dəstək olun, ya evdən çıxmayın, yoxsa nə?

– Heç nə. 61 adam və mən də onların tərcüməçisi idim. 61 nəfərdən 6-nı öldürmüşdülər. Sonra göstəriş gəldi ki, filankəs və filankəsə qədər hamı tərk etsin. Biz İranı tərk etdik. Təyyarəyə minəndə bildim ki, hamı farsca bilirmiş. Mən də tərcüməçi idim, amma sən demə, bunlar hamısı farsca çox yaxşı bilirmişlər, özü də ləhcəsiz, Tehran ləhcəsində.

Tərcümə etdiyim adamların hamısı sən demə, farsca bilirmiş…

– Allah Allah, siz də illərlə bilməmisiniz ki, bilirlər.

– Mən də 3 il yarım onlarla işləmişəm tərcüməçi kimi. Hətta indiyə kimi yadımdadır, axırıncı tərcümə etdiyim günə qədər  onlarda bir SEVAK var idi, SAVAK. Yəni KQB. Onun da başçısı var idi, azərbaycanlı idi – Nemətullah Nəsiri. Onun şifrələnmiş məktubu gəldi, mən onu tərcümə etdim. O cümlə yadımdadır ki, nə qədər İran torpağını tez tərk etsələr, o qədər onlar üçün yaxşıdır. Onu çıxarmışdılar artıq, Pakistana səfir göndərmişdilər. Sonra oradan gəlmişdi, onun muavini var idi – Tağızadə. Onu küçədə gözümün qabağında parçaladılar. Üzr istəyirəm, bütün bədəni cırıq-cırıq, tikə-tikə olmuşdu.

– Belə hallar da olurdu?

– Bütün onların SEVAK-a qarşı, hərbi kəşfiyyatına qarşı, dövlət məmurlarına qarşı, bəli, olurdu.

– Xəqani Səfəroğlunun bununla bağlı sualı var: “İsfəndiyar bəy İran inqilabı zamanı Tehranda çalışıb. Oxumuşdum ki, hadisələr zamanı çox böyük risk bahasına SSRİ-ə keçə bilib. Hörmətli səfir İran inqilabının canlı şahidi kimi, monarxiyanın devrilməsinin səbəbləri barədə hansı qənaətləri var? Xalq Şahı niyə devirdi? SSRİ-nin bu inqilaba münasibəti necə idi?” Dediniz ki, 3-4 il əvvəldən SSRİ-də bilinib ki Şah gedəcək.

– Bəli, 1976-cı ildə biz Moskvaya gəlmişdik. Moskvada demişdilər ki, Şah İranı tərk edəcək. Heç onda Xomeyninin söhbəti yox idi. Bilmirəm, eşitmisiniz, ya yox, Mohamed Museddiq. Onun dövründən qalmışdı, dedilər, onun adamları olacaq. O adamlar ki, Qoturzadə var idi, sonra Xarici İşlər naziri oldu, onlar hamısı Amerikada, Avropada təhsil alanlar idi. Onlar gəldilər orada vəzifə tutdular.

– Qərbpərəst idilər?

– Bilirsiniz, tam qərbpərəst də demək olmaz. Yəni sadəcə onlar müasirlik istəyirdilər. Amma 1976-cı ildə mənim İranda gördüklərim, bizim indiki müasirliyimiz onların yanında yalan idi.

– Elə?

– Bəli, üzr istəyirəm, kabare, bar, kafeşantan, xarici maşınlar, tikinti – hamısı o dövrdə İranda var idi. Onların 7 televiziya proqramları var idi. Hamısı gecə-gündüz konsert və açıq-saçıq verilişlər verirdi.

Ququş bizə bağlı deyildi

– Bizim indiki halımıza oxşayırdımı, İsfəndiyar müəllim?

– Bir muğənni var idi – Ququş, sonra Leyla Foruhər var idi. Mən bunlarla tanış olmuşdum.

– Ququş azərbaycanlı idi?

– Bəli, əsl adı Faiqə idi.

– Əbülfəz bəy onu çox istəyirdi. Amma deyəsən onun bizə bağlılığı olmayıb.

– Xeyr, yox idi. O şeyi ki, biz onlardan gözləyirdik, ancaq elə şey yox idi onlarda.

– Bəs nəyə görə Əbülfəz bəy onu çox istəyirdi?

– Vallah bilmirəm, Əbülfəz Əliyev idi də, istəyirdi. Onu mən deyə bilmərəm. Amma deyirlər ki, necə oldu ki, mən SSRİ-yə keçdim? Mən elə SSRİ dövründə getmişdim.

– Mən belə başa düşdüm ki, siz orada 61 nəfər silahlı, hərbi qruplaşma olmusuz?

– Qətiyyən. Silahlı olmamışıq. Mən ancaq bunu götür, onu qoy. Bir azərbaycanlı müsəlman mən idim, qalan hamısı rus idi.

– Ən sonda da bildiniz ki, bunun hamısı elə farsca bilirlərmiş.

– Bəli, illər ötəndən sonra mən maraqlandım ki, necə oldu ki, bir tacik götürmədilər, özbək götürmədilər, tatar götürmədilər. Mən zəng edib bunu maraqlandım. İndi də Moskva ilə əlaqələrim var, hərdən zəng edirəm, danışıram. Orada bir söhbət oldu, bir rus var idi, artıq qocalmışdı. Biz onunla Moskvada oturduq, xeyli söhbət etdik, keçmiş günləri yada saldıq. O dedi ki, bilərəkdən səni götürmüşdük. Çünki sən sünni təriqətindən idin.

– Allah Allah, siz sünnisiniz?

– Bəli, düzü bilmirəm, sünniyəm, ya şiəyəm. Yoldaşım şiədir, mən sünni. Belə şeylər o zaman yox idi, ona görə də bilmirəm. Mənim o zaman Moskvada ağlıma gəldi ki, bunlar nəyə görə sünni təriqətindən axtarırlarmış.

– Deməli, xüsusi axtarıblar. Ona görə sünni ki, şiələrlə əlaqəyə girməsin.

– Bəli, ona görə ki, mən onlara qarşı çıxa bilim. Hər şey nəzərə alınmışdı.

– Çox maraqlıdır. Qafil Həşimov soruşur: “Bəxtiyar Vahabzadə niyə birdəfəlik Şəkiyə getdi?”

– Bəxtiyar Vahabzadə birdəfəlik Şəkiyə getmədi. Onun istiyə dözümü yox idi. Mənim də yoxdur. Həmişə may ayında Bəxtiyar Vahabzadə gedərdi Şəkiyə, sentyabrda qayıdardı.

– Yəni xüsusi bir məsələ yox idi. Yay fəslini orada keçirirdi.

– Bəli.

Bəxtiyar Vahabzadənin bütün yaradıcılığı müxalif idi

– Tanınmış hərəkatçı Fərəməz Novruzoğlu soruşur: “Ötən əsrin 60-70-ci illərində “Gülüstan”-ı oxuyan gəncləri KQB tutub incidir, ancaq poemanı yazanı Mərkəzi Komitə daim yüksəklərə qaldırırdı. Nəyə görə? Rəhmətlik bu barədə oğluna nəsə deməmiş olmaz.”

– Bir dəfə mənimlə müsaibə götürdülər. Müsahibəni götürən adam mənə xoşagəlməz bir söz dedi ki, guya Mərkəzi Komitə tapşırıq vermişdi ki, sən bunu yaz, guya bunu tapşırıqla yazmışdı. Bu yalan söhbətdir. Bəxtiyar Vahabzadənin “Gülüstan” poemasından əlavə, “Yollar, oğullar” bundan iki dəfə artıq müxalif bir poema idi. Bütün yaradıcılığı müxalif olub. Bunu demək düzgün deyil.

– Tanınmış jurnalistlərdən Elbəyi Həsənli soruşur: “Bəxtiyar Vahabzadə vəfat etdikdən sonra ailəsi bəyan etdi ki, 15 il sonra şairin vəsiyyəti açıqlanacaq. Həmin vəsiyyətnamə haqqında nəsə deyə bilərmi?”

– Vəsiyyətnamə deməyək, gündəlikləri açılacaqdı. Mənim yanımda deməyib, kimin yanında bunu deyib, bilmirəm. Bunu xalq deyir, ola bilsin ki, bu, şifahi xalq yaradıcılığıdır. Mən onu görə bilmirdim. Yayda zəng edirdi ki, gəl söhbətim var, deyirdim, qışda gələcəm. Qışda zəng edirdi, deyirdim, yayda gələcəm. Gələ bilmirdim yanına. Heç vaxt da danışa bilmədik. Haradasa 2-3 il heç görmədim atamı. O da bilirsiniz, nəyə görə? Mən harada işləmişəmsə, işə çox məsuliyyətlə yanaşmışam. Mənə elə gəlirdi ki, işimi qoyub getsəm harasa, bir şey baş verəcək. Xarici İşlər Nazirliyində də var, 5 gün, 7 gün, 10 gün ezamiyyət götürürdüm. Mənə məzuniyyət 45 gün düşür, 36 gün ayrı, 9 gün də müharibə iştirakçısı oduğum üçün. Amma heç vaxt bunu mən götürməmişəm. 5-6 gün olmuşam məzuniyyətdə, dərhal da qayıdıb gəlmişəm. Heç vaxt axıra kimi olmamışam.

– Yəni deyirsiniz, konkret bir vəsiyyətdən söhbət getmir?

– O konkret vəsiyyəti mən eşitməmişəm. Mənim yanımda vəsiyyət deməyib.

Bəxtiyar Vahabzadənin adından istifadə etməmişəm

– Bununla bağlı bir sual da var, Rəvan Bağırlı soruşur: “Bəxtiyar Vahabzadənin özü sonuncu müsahibəsində etiraf etdi ki, Bəxtiyarın bəxti yar olmadı. Vahabzadənin dəfninə olan münasibət, elə onun vəsiyyətinin məğzindən xəbər verir. O ki qaldı oğluna, o, həmişə atasından istifadə edib və bu gün də edir. Atasının mübarizliyi, millətçiliyi və vətənpərvərliyi onu maraqlandırmayıb. Vəsiyyətə gəldikdə isə, onu indi yox, 50 ildən sonra kimsə açıqlayacaq, o nə Azər, nə də İsfəndiyar Vahabzadələr olacaq.”

– Bu adam nə yazır, heç özü də bilmir. Məsələ bundadır ki, mən Vahabzadə adından istifadə edərək nə etmişəm ki? İcra başçısı olmuşam, nazir olmuşam, yoxsa deputat olmuşam? Nə iş görmüşəm ki, o addan da istifadə edim? Məsələn, gəlmişəm və il yarımdır işləmirəm və bu öz özlüyündə məlumat verir ki, istifadə etmirəm. Ondan da əvvəl ən yüksək vəzifəm səfir olub. Mən elmlər doktoruyam, professoram, Rumıniyanın akademikiyəm. Mənim atam Anteneskoya zəng etmişdi ki, mənim oğlumu akademik seçin? Və yaxud da Voroninə zəng etmişdi? Mən Əfqanıstanda döyüşmüşəm, yaralanmışam, zədə almışam.

– Əslində, belə götürəndə Bəxtiyar Vahabzadə icazə verməməliydi Əfqanıstana getməyinizə.

– Bəli, bu, 1941-1945-in müharibəsi deyildi, bu, ağır müharibə idi. Mən zədə aldım müharibədə.

– Siz güclü döyüşlərdə rəsmən iştirak etmisiniz?

– Ön cəbhədə olmuşam, bəli. Əvvəlcə tərcüməçi, sonra aləm qarışdı, baxmadılar kim kimdir, hamı gedirdi. Mən də cavan oğlan idim, 28-29 yaşım var idi. Üzr istəyirəm, heç 3 ay deyildi evlənmişdim və ailəmi qoyub getdim Əfqanıstana. Mən istəmədim ki, atam kiməsə nəyisə xahiş etsin.

Onda bir az qorxdum

– Əfqanıstana getdiyinizi bildi? Heç özü də demədimi getmə?

– Qorxu deyilən bir hiss var, hansı ki müxtəlif olur, tələbə qorxur ki, imtahandan kəsilər bilər, maşın sürən qorxur ki, kimsə onu vura bilər, cinayətkar qorxur ki, onu tutacaqlar. Və mən də 28-29 yaşımda idim, İrana gedəndə artıq bilirdim ki, oradan sağ qayıtmaya bilərəm.

– İsfəndiyar müəllim, siz ciddi hərbi hazırlıqdan keçmisiniz, eləmi? Özünüz hərbi hazırlıqlı olmusunuz, amma xarici ölkələrə gedəndə orada ciddi hərbi hazırlıqdan da keçmisiniz?

– Xeyr. Hərbçi kimi keçməmişəm. Biz İrana gedəndə bizi Moskvaya apardılar, bir müddət orada olduq. Bizi artıq orada seçdilər və biz getdik İrana. Orada təlim keçiblər sadəcə. Amma Əfqanıstana getməmişdən əvvəl çağırış kağızı gəldi, sözün düzünü desəm, onda bir az qorxdum.

– Tərəddüd etdiniz ki, gedim getməyim? Getməyə bilərdiniz?

– Tərəddüd etdim. Amma getməmək mümkün deyildi. Bəlkə də qala bilərdim, amma bunu dəqiq bilmək üçün araşdırmaq lazımdır. Ancaq 40 il keçib, bunu araşdırmağın mənası yoxdur. Bir onu bilirəm ki, çağırışı alanda bir az ehtiyat etdim.

– Onda Bəxtiyar Vahabzadə bildi ki, siz gedirsiniz?

– Bəli, gəldim dedim ki, ata, çağırış gəlib, mən necə edim? Dedi, oğul, mən bilmirəm, İvan necə, sən də elə. Orada başa düşdüm ki, o, kiməsə deyə bilər, ancaq sözü yerə düşə bilər. Sözün yerə düşməyi mənim üçün artıq ölüm idi ki, atam söz dedi, yerə düşdü.

– Əgər fars dilinin bütün ləhcələrinə qədər – Pakistanda, Əfqanıstanda, İranda, Tacikistanda, istifadə olunan dillərin incəliklərinə qədər bilmək məsələsi varsa, bu, artıq Bəxtiyar Vahabzadənin oğlu olmağı keçir axı. Buna uzun illər əmək sərf olunmalıdır, insan oxumalıdır, o həddə çatmalıdır. Ölkədə nə qədər belə mütəxəssis var ki?

I hissənin sonu

Xural.com

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

“Qaynar Qazan”da Hacı Əbdül (III sonuncu hissə): “İlham Əliyev obyektimi dağıtmağa qoymadı”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 9 Sentyabr 2018

Hacı Əbdül: “Allahdan və vicdanından başqa Xanımın heç kimin qarşısında öhdəçiliyi yoxdur”

Hacı Əbdül Azərbaycan siyasətinin ən maraqlı və ziddiyyatli adamlarından biridir. Milli Azadlıq Hərəkatı başlayandan tutduğu mövqe etibarilə hər zaman ölkə siyasətinin gündəmində dayanan siyasi xadimlərdən biri olub. Qurduğu “Tövbə” Cəmiyyəti zamanın “Qardaşlıq” Cəmiyyəti ilə birlikdə Milli Azadlıq Hərəkatının və onun rəhbərlərinin əleyhinə fəaliyyət göstərmiş, dövrün irticaçı hökumətini – Ayaz Mütəllibovun anti-milli hakimiyyətini qorumağa yönəlmişdi. Buna görə də Hacı Əbdül və onun təşkilatı yaddaşlarda hər zaman mənfi emosiyalarla assosiasiya olunub.

Hacı Əbdülün adı bir çox tarixi hadisələrdə keçib. Hərəkatın və mitinqlərin dağıdılmasında rol alıb. 1991-ci ilin avqustunda AXC-nin qərargahına basqında və sonra hərəkat liderlərinin döyülməsində onların rolu olub. O zaman yaxşı yadımdadır. Biz AXC-nin qərarı ilə imtahandan yenicə çıxmış və Türkiyəyə göndərilməyə hazır gözləyirdik. Hər gün AXC-nin qərargahına gəlir, proseslərdə aktiv iştirak edirdik. Avqustun 21-dən sonra idi. QKÇP-nin baş verməsi ilə gündəm dəyişmiş, vəziyyət yenə gərginləşmişdi. Mən “Tövbə” və “Qardaşlıq” Cəmiyyətlərinin AXC-nın qərargahına hücumunu gözlərimlə gördüm. Silahlı adamlar Əbülfəz Elçibəyin otağına doluşanda, biz bir tələbə yoldaşımla (o, indi ölkənin məşhur həkimlərindən biridir) “Azadlıq” qəzetinə xəbər vermək üçün ora göndərildik. O zaman “Azadlıq” qəzeti AXC-nin “sovetski”dəki qərargahının yaxınlığında yerləşirdi. Bizi ora göndərdilər ki, mətbuat gəlib yazsın və məsələni ictimailəşdirsin. Qaranəfəs dayanmadan “Azadlıq” qəzetinin redaksiyasına qaçdıq və olanları xəbər etdik. Qəzetdəkilərin verdiyi reaksiyanın bizi çox heyrətləndirdiyini yaxşı xatırlayıram və bu haqda “Elçibəyin imtahanı”nda geniş yazmışam.

Hə, mənim Hacı Əbdüllə ilk tanışlıqlarımdan biri o idi. Biz geri qayıdanda görüş bitmişdi və mitinq başlayırdı. Mitinq başlayan kimi ilk çıxışçı olan Bakı və Kəndlər Birliyinin sədri Nəsir Ağayevə hücum oldu və başladı. Sabir Rütəmxanlının başını yardılar, Pənah Hüseynin qolunu qırdılar, Vurğun Əyyubu döydülər, əllərinə keçənləri əzib keçdilər. Əbülfəz Elçibəy isə əsl hədəfdi. Onu bayıra çıxaranda digərləri kimi polis maşınına aparmağa imkan vermədik. O böyük kütlənin içində mən və atam da vardıq və Əbülfəz bəyi çiynimizə alıb qərargahın yanındakı yolla yuxarı qaldırdıq və bir qırmızı “07” ilə göndərdik. Atamın ağ köynəyi Elçibəyin başından tökülən qıpqırmızı qanla boyanmışdı. Yadımdadır ki, atam o köynəyini yudurtmaq istəmirdi. ““Azadlıq” muzeyi qurulacaq, bu köynəyi ora verəcəyəm” deyirdi…

Sonra Hacı Əbdülün adı Xızı rayonunun icra hakimiyyətinin başçısı vəzifəsinin təyinatında keçdi. Orada zamanın dəliqanlı Daxili İşlər naziri İsgəndər Həmidovla qalmaqal yaşadı. Sonra Heydər Əliyevin diqqətinə gəldi, Naxçıvanda Heydər Əliyev hirslənib ünvanına nələr demədi. Bir az keçdi Azərbaycan “hacıleyləyin nağılı”nı dinlədi və indiyə qədər də bu məşhur söhbət dillər əzbəri olaraq qalır. Sonra da “Tövbə” Cəmiyyəti, Hacı Əbdülün zaman-zaman məşhurları şallaqlaması, indi deputat olan “Vəhdət” partiyasının sədri Tahir Kərimlini tövbə etdirməsi, Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibovu dəstəkləməsi və nəhayət, birinci vitse-prezident Mehriban Əliyevanın yanında, səfində yer alması. Bax belə, bugünkü müsahibimizin ömrünə bu boyda hadisələr sığışıb və biz onunla müsahibəyə gələndə bütün bu suallarımıza cavab almağı düşünürdük.

Mən ilk dəfə idi ki, onunla həmsöhbət olurdum. Açığı, ilk müsahibə olmasına baxmayaraq, bir-birimizi tanıyırdıq. Elə ilk zəngimlə razılığını verdi və hiss etdim ki, “Qaynar Qazan” izlədiyi bir verilişdir. Görüşəndə və söhbətləşəndə isə haqqında yaradılan obrazdan fərqli bir adamla qarşılaşdım. Tarixi hadisələrə münasibətindən aydın olur ki, heç o zamanlar da bilərəkdən və istəyərəkdən iştirak etməyib hadisələrdə. Bəzən zorən olub bəzi olaylar. Bunlar haqda diqqətli tamaşaçı və oxucu müsahibədən özlərinə lazım olanı götürəcəklər. Amma onun qürbətdə yaşayan mühacirlərimizin ölkəmizə qayıtmasında göstərdiyi münasibət məni həqiqətən kövrəlti. Hacı Əbdül o insanlardan danışanda göz yaşlarını saxlaya bilmədi və ağladı… Mən bunu müsahibə boyu hiss elədim və Hacının ürəyiyumşaq insan olduğu və mərhəmət dolu hisslərlə yaşadığının şahidi oldum. Ömrünün bu yaşında içində mərhəmət hissinin hələ də qaldığı insanların olması və onların Mehriban Əliyevanın komandasında yer alması bəlkə kimlərəsə yaşıl işıq ola bilər, bəlkə kiminsə qapısı açılar. Hər halda ilk ağlıma gələn də bu kontektdə siyasi məhbusllar oldu.

Hacı Əbdülün müsahibəsi çox maraqlıdır. Xüsusilə, 1991-ci ildə baş verən vertolyot qəzası haqqında dedikləri şəxsən məni heyrətləndirdi və açığını deyim ki, mən o hadisə haqqında ilk dəfədir Hacının dedikləri istiqamətdə məlumatlar alırdım. Onun dedikləri doğrudursa və həqiqətdirsə, o zaman Azərbaycanın son 30 illik tarixi yenidən və silbaşdan yazılmalıdır. Hələ Hacının onu öldürmək planları haqqında danışdıqları lap tükürpədicidir.

Xüsusilə, gəncliyində sevdiyi qızdan və onun Heydər Əliyevin köməkçisi olduğundan, sonunda Hacının anasının Heydər Əliyevlə görüşünü təşkil etdiyindən danışması da maraqlı hadisədir. Onun sevdiyi və müəyyən səbəblərdən həyat qura bilmədiyi bir qız, zaman gəlir ki, onun bir növ həyatını xilas edir – nə qəribə bir tale!

Hacının Əbülfəz Elçibəyə yaxşı və dost münasibəti olub. Onu çox istəyib. Ayaz Mütəllibovla da həm hakimiyyətdə, həm də Moskvada qaçqın olanda yaxşı münasibətləri olub və onun müdafiəsində yaxından iştirak edib. Heydər Əliyev zatən onun həyatında müstəsna insan olub. Çünki “Heydər Əliyev hakimiyyətə gəlməsəydi, məni öldürəcəkdilər” deyir. Üstəlik, gənclik sevgisi də Heydər Əliyevin köməkçilərindən biri olub. Bunlar artıq tarixdə qalıb. Maraqlıdır ki, Hacı Əbdül bu gün birinci vitse-prezidentin komandasında da önəmli adamlardan biridir. Açıqca onun haqqında danışır, “Azərbaycanın xilaskarı odur” deyir, Mehriban Əliyeva onun məscidini təmir edir və Hacı onun təbliğatını aparır, qurur və s. Ən əsası isə odur ki, Hacı Əbdül deyir ki, kim mənim əleyhimə danışırsa elə bil, Mehriban Əliyevanın əleyhinə danışır. Bu, çox böyük iddiadır və əsas olmasa kimsə belə bəyanatlar verə bilməz. Hələ Hacı Əbdül kimi təcrübəli adamlar əsla.

Qonağımız illər boyu ən maraqlı və qalmaqallı olaylarda baş rollardan birini oynayan Hacı Əbdüldür. “Tövbə” Cəmiyyətinin sədri Hacı Əbdül…

Əvəz Zeynallı

“Qaynar Qazan”

I hissəni bu linkdən oxuya bilərsiniz:

“Qaynar Qazan”da Hacı Əbdül (I hissə): “Azərbaycanın gələcəyini Mehriban xanımda görürəm”-VİDEO

II hissəni bu linkdən oxuya bilərsiniz:

“Qaynar Qazan”da Hacı Əbdül (II hissə): “Əbülfəz Elçibəylə ölənə qədər dost olduq”-VİDEO

III sonuncu hissə

İçirdim – birinci özüm tövbə elədim

– Tanınmış jurnalist Xəqani Səfəroğlu soruşur: “Hacı Əbdül deputat olduğu dövrdə Milli Məclisdə etdiyi çıxışların videosuna baxırmı? Onlara baxanda hansı hissləri keçirir? Siyasətdə olduğu zaman nəyi düz etmədiyini düşünür? Necə oldu ki, 1990-cı ildə Ali Sovetin deputatı seçildi?” Bu məqam başqa suallarda da var. Ramin Mahmudlu soruşur: “Necə oldu ki, Ali Sovetin deputatı oldu?”

– Çox gözəl. Biz 1985-ci ildə “Tövbə” Cəmiyyətini yaratmışdıq. Sovet məkanında hələ heç bir fəaliyyət yox idi. Bu “Tövbə” Cəmiyyəti elə bir şey idi ki, onda Rafael Allahverdiyev “Obşestvo trezvo” – “Ayıqlıq” Cəmiyyətinin sədri idi. Otururdular 26-lar bağının yanında. İki mərtəbə ofisləri var idi. Biz də “Tövbə” Cəmiyyətini yaratmışdıq. Yəni mən nəinki Azərbaycan, bütün İttifaqda “Tövbə” Cəmiyyətini yaratmışdım. İttifaqda, bütün Orta Asiyanın hər yerində. O vaxt imkanım da var idi. Yəni bağın içində indiki “Space” TV-nin yanında çayxana da var idi. Özümün idi. “Şəngülüm” kafesi var idi, özümün idi. Nərimanov dairəsinin yanında 2 mərtəbəli restoran var idi, özümün idi. Yəni o vaxt mən ticarəti qurtarmışdım, ərzaq malları üzrə əmtəəşünas idim. Həm də bunları işlədirdim, imkanım da var idi. Rəhmətlik atamı da hamı tanıyırdı, anam qızıl-brilliant alveri edərdi. Yəni bizim imkanımız çox yüksək idi. Üstəlik, mənim obyektlərim var idi, heç valideynlərimə ehtiyacım yox idi. Özüm qazanır, xərcləyirdim. Necə istəyirdim, elə də hərəkət edirdim. Bir gün yuxu gördüm. Ağlıma düşdü, “Tövbə” Cəmiyyətini yaratdım və bizim cavanlarımızı tövbəyə dəvət elədim. Birinci özüm tövbə elədim.

– İçki içirdiniz o vaxtlar?

– İçirdim. Hər şeydən tövbə elədim. O gündən bu günə qədər içmirəm. Mənim dostlarım da mənə baxdılar, tövbə etdilər – sonra da millət. Bizim bu “Tövbə” Cəmiyyəti bütün İttifaqı bürümüşdü. Əgər videoya baxsanız, Tatarıstanda 1987-ci ildə mən milyonlarla insanı arxamca aparıram. Hamısı “Tövbə” Cəmiyyətinin üzvləridir. 505 il ondan qabaq İvan Qroznı tatarları Kama çayının üstündə xaça salmışdı. Onu ilk dəfə mən yada salmışam.

Tatarlara 505 il əvvəlki tarixlərini xatırlatdım

– Kazanla nə əlaqəniz var idi?

– Bizim orada “Tövbə” Cəmiyyətimiz var idi.

– İndi siz deyirsiniz ki, ona görə mən deputat olmuşam?

– İndi ora gələcəyəm. Yəni o vaxt deputat söhbəti yox idi, mən “Tövbə” Cəmiyyəti ilə məşğul idim. Mən Orta Asiyada, hətta Moskvanın özündə də milyonlarla adamı oraya aparıb yad eləmişik ki, 505 il əvvəl sizi burada xaçpərəst ediblər. İndi orada onu yad edirlər. Onu birinci dəfə orada mən eləmişəm. Sözümün canı nədədir, 1990-cı illərdə “Tövbə” Cəmiyyətinin xətti ilə mən də deputatlığa namizədliyimi verdim. Yəni mənim seçiləcəyimə zərrə qədər şəkk yox idi.

Bakının birinci katibi Rüfət Ağayev yanıma gəldi ki…

– Bəlkə Ayaz Mütəllibovun adamı idiniz deyə seçildiniz?

– Yox, bir Allah şahiddir. Onda mən Ayazı tanımırdım. Hakimiyyətdə mən heç kimi tanımamışam. Hətta hakimiyyət o vaxt qərar çıxardı ki, bu tövbə işini yığışdırın, narkomaniya ki var, baş tutmur, alınmır. Mən onların əlindən Orta Asiyaya qaçıb gedirdim, hakimiyyətin əlindən qaçıb orada “Tövbə” Cəmiyyətini yaradırdım ki, tutub niyə bu işi görürsən deməsinlər. Sözüm onda yox. “Tövbə” Cəmiyyətini yaratmışdıq. Bir gün məsciddə “Tövbə” Cəmiyyətinin üzvləri ilə məscidi süpürürdüm. Bir qara maşın dayandı. Bir nəfər düşdü. Mənim də əlimdə şlanq var, məscidi yuyuram. Dedi ki, mənə Əbdül lazımdır. Onda hacı deyildim. Dedim, Əbdül mənəm. Uşaqlar da yanımda, məscid təmizləyirəm, məşğulam. Dedi, Əbdül sənsən? Dedim, bəli. “Tövbə” Cəmiyyətinin sədri sənsən? Dedim, bəli. Dedi, məscidi yuyursan? Dedim, Allahın evidir, burada pis nə iş var ki? Dedi, məni tanıyırsan? Dedim, yox, tanımıram. Dedi, mən şəhərin birinci katibi Rüfət Ağayevəm. Dedim, tanımıram. Dedi, məndən nə istəyirsən, de. Dedim, İçərişəhərdə “Bəylər” məscidi var. “Bəylər” məscidinin içində tualet düzəldiblər, o tualeti oradan yığışdır. Dedi, nə danışırsan? Dedim, bəli, mənim səndən istəyim budur. Məscidin içində tualet eləyiblər, onu yığışdır. Dedi, “ola bilməz”. Şalvarımı, qollarımı yuxarı sıyırmışdım. Dedim, gedək göstərim. Maşına oturdum, apardım, məsciddəki tualeti ona göstərdim.

– Ləğv etdimi?

– Elədi. Onda oranın artıq olan şeylərini düzəldirdilər. Ləğv elədi ki, belə olmaz. Mənim birinci dövlət adamı ilə yaxınlığım o vaxt oldu. Onunla da söhbətimiz qurtardı. Sonra deputatlığa gəldik. Mən Yasamal rayonunda deputat seçiləndə camaat gəlmişdi. Bilirsiniz, o vaxt təbliğatda mən birini tövbə elətdirirəm, o şəkil yayılmışdı. Mən də and içmişdim ki, mənim işim ancaq tövbədir. Deməli, Nəriman müəllim var, şair.

Nəriman Həsənzadə məni aldatdı

– Nəriman Həsənzadə?

– Bəli, şair. Nəriman Həsənzadə də ora verib. Bizim də uşaqlarımız, indi təsəvvür edin ki, bunlar hamısı keçmişin tələsindən çıxan adamlardır. Bunlara əl atmaq olmaz. Heç biri icazə vermirlər ki, bir qutuya artıq bir şey atılsın. Orada bir cavan oğlan gəldi yanıma. Dedi, Hacı mən komissiyanın üzvlərindən biriyəm. Mən istəyirəm ki, sən deputat seçiləsən. Uşaqlar qoymur ki, biz sənin xeyrinə artıq səs verək. Onlara tapşır, mənimlə işləri olmasın, biz ora salaq. Mən də tapşırdım ki, işiniz olmasın. Onlar qutuları doldurdular. Qutunun içindən Nəriman Həsənzadə çıxdı. Məni aldatdılar. Mən Nəriman Həsənzadə və başqalarıyla danışdım. Dedi, bağışla, artıq olub. Sən o uşaqları ver, mən onları Türkiyəyə gəzməyə göndərim. Dedim, mən onlara deyə bilmərəm, heç özüm də istəmərəm. Ancaq bizi aldatdınız, onu bağışlamayacağam. Zaman gəldi, seçkilərdə yenə bir başqa yerdə seçmək lazım gəldi. Bu Rüfət müəllim adam göndərdi, görüşdük. Dedi, deputatlıq var. Dedim, mən artıq deputatlığa verməyəcəm.

– 1990-cı illərdə? Burada söhbət sadəcə 1990-cı illərdən gedir?

– Bəli.

– Onda təkrar seçkilərdə seçilmisiniz? Onda haradan seçildiniz?

– Bəli, o da Yasamal rayonunda. Dedim, biz bir daha verməyəcəyik, çünki bizi aldatdınız.

Necə deputat oldum, heç özümün də xəbərim olmadı

– Deməli, Nəriman Həsənzadə sizi aldadaraq deputat olub?

– Bəli. Mən də uşaqlara deyə bilmirəm ki, yenidən səsə gedək. Onlar da eləməzlər. Bunlar özləri təşkil etdilər, özləri verib özləri seçdilər. Mənim xəbərim olmadı.

– O dövrdəki videolara baxanda nə hisslər keçirirsiniz?

– Ürəyim ağrıyır.

– Ramin Mahmudlu deyir ki, 1992-ci ildə dini radikalizmlə məşğul olmağınızdan utanırsınızmı?

– Mən bayaq dedim. Bizim “Tövbə” Cəmiyyətində 6 dildə nizamnamə var. Orada biz and içmişik, heç bir vaxt məzhəb, millət, təriqət ixtilafı törətməyəcəyik və iştirak da etməyəcəyik. Necə radikallıq ola bilər?

– Tural Dəmirov soruşur ki, 1992-1993-cü ildəki fəallığı indi niyə etmir?

– Əvvəla, onu nəzərinizə çatdırım ki, bizim o vaxtdan indiyə qədər məqsəd və niyyətimiz “Tövbə”ni təbliğ eləmək olub. Yəni biz onu indi də davam etdiririk. Yəni o nəzərdə nəyi tutur, onu anlamadım.

Elçibəyin hakimiyyəti dövründə mən zindanda olmuşam

– Elçibəy hakimiyyətinə qarşı daha fəal idiniz. Bəlkə onu nəzərdə tutur?

– Mən Elçibəyin hakimiyyəti dövründə heç bayırda olmamışam ki. O bilmir, onun xəbəri yoxdur. Xalq Cəhbəsi hakimiyyətə gələn gündən onlar hakimiyyətdən gedən günə qədər mən zindanda olmuşam.

– Maddə nə idi?

– Heç məhkəmə də olmadı.

– Ramin Mahmudov deyir ki, sizcə Azərbaycan xalqı sizi necə xatırlayacaq?

– Məni Azərbaycan xalqı tövbəylə məşğul olan adam kimi tanıyacaq.

– Ülfət Ədalətoğlu soruşur ki, siz həqiqi mübarizədə idiniz, yoxsa Moskvadan gələn əmirlərə tabe olub onu yerinə yetirməklə vəzifəli idiniz? O vaxtki hakimiyyətlə indiki Əliyev rejimini necə müqayisə edirsiniz? Yoxsa öz xəyalları ilə yaşayan Hacı Əbdüldür? Xahiş edirəm, səmimi cavab versin.

– Mən bir haşiyə çıxım. Anam Heydər Əliyevin evinə gedəndə Heydər Əliyev ona dedi ki, mən Hacını azad edirəm, de ona ki, mənim sözümə baxsın. Sizin üçün belə yox, belə olacaq. Anam ona demişdi ki, o düzünü danışandır. O nəyi bilir, onu deyəcək, mən ona heç nə deyə bilmərəm. Ancaq xahiş edirəm, onu azad elə. Məni azad edəndən sonra mən arada çıxış edəndə anam mənə deyirdi ki, nə yaxşı ki, mən o kişiyə söz verməmişəm.

– Yəni Heydər Əliyevin sözünə baxmadınız?

– Mən nəyi bilmişəm, necə bilmişəmsə, onu demişəm. Heç vaxt nə Moskvanın adamı olmuşam, nə Ayazın, nə də Heydərin adamı olmuşam. Əgər kiminsə adamı olmağı özümə layiq bilirəmsə, mən ancaq haqqın adamı olmuşam.

– Mehriban xanımın adamı olmamısınız?

– Mehriban xanımın da adamı deyiləm. Mən Mehriban xanımda onları görürəm.

– Hikmət Yusifoğlu deyir ki, Hacı Əbdül siyasətçi deyil, bir oyun idi düşmüşdü, ancaq maraqlı adamdır. Bununla razısınızmı?

– Mən heç vaxt siyasətçi olmamışam. Heç bu gün də deyiləm. Bir dəfə İmam Əlini qoydular bir yerə. Dedilər, yol göstər. İki yol var idi – biri yaxşı, biri pis yol idi. Tapşırmışdılar ki, kim gəlsə, cənnəti, cəhənnəmi ona göstərmə. O hansı yolla gedirsə getsin. Gələnə İmam deyərdi ki, bax 2 yol var, hansını istəyirsənsə, seç, get. Axı demişdilər ona ki, yol göstərmə. Biri gəlib soruşdu ki, ya Əli, mən səndən xahiş edirəm, hansı yolu məsləhət görürsən, hansı ilə gedim? Demişdi, cənnətlə get. Dedilər, ya Əli, biz demişdik ki, yol göstərmə. Dedi, o məndən məsləhət istədi. Mən ona səhv yol deyə bilməzdim. Mən bildiyim düz şeyi deyirəm. Ola bilsin kimin xoşuna gəlsin, ya gəlməsin. Rəhmətlik anam aylarla dindirməzdi, ay oğul, sənin nəyinə lazımdır, səndən başqa adam yoxdur, bircə göz işığı sənsən, – deyərdi. Deyərdim, nə eləyim, özümü saxlaya bilmirəm.

Heydər Əliyevə yazmışdım ki…

– Elbəyi Həsənli, bizim məşhur jurnalist soruşur: “Hacı Əbdül bir dəfə mənə bir məktub verdi, dedi ki, oxu gör necədir? İstəyirəm məktubu Heydər Əliyevə göndərim. Məktubu nəzərdən keçirdim. Hacının sözünün əsası o idi ki, cənab Heydər Əliyev, vəhhabiləri Azərbaycandan qovun. Ancaq məktubda xoşagəlməyən şeylər də var idi. Belə ki, Hacının vəhhabilərə nifrəti o qədər böyük idi ki, o prezidentə yazdığı məktubda belə vəhhabiləri ən qaba ifadələrlə söymüşdü. Ona dedim ki, Hacı, qurban sənə, düz deyirsən, vəhhabiləri Azərbaycandan qovsaq yaxşıdır, amma prezidentə belə ağır ifadələrlə dolu məktub göndərmək olmaz. Ayıbdır. Gəl mətində söyüş olan yerləri çıxaraq. Dedi ki, fikirləşərəm. Ancaq aydın hiss olunurdu ki, vəhhabilərə ünvanlanmış söyüşlərdən keçmək istəmir. Orası da var ki, Hacı Əbdülü Heydər Əliyev dəfələrlə ən ağır sözlərlə aşağılamışdı. Buna baxmayaraq, Hacı Azərbaycanı vəhhabi təhlükəsindən xilas etmək üçün Heydər Əliyevə üz tutmuşdu. İmkan olsa soruşun, Hacı həmin məktubu Heydər Əliyevə göndərdimi? Nəticəsi nə oldu?”

– Əvvəla, qardaşımız yaxşı ifadə eləmir. Söyüş söymək mənim təbiətimdə yoxdur. İkincisi, hamı bilir ki, bizim kənddə – Xanəgahda, ona xalq içində, dağlılar arasında “qanlı Xanəgah” deyirlər. Ləqəbi belədir. Bir söyüş üstünə adam öldürərlər. Mənim təbiətimdə söyüş yoxdur. Amma o deyir ki, söyüş yazmışdı. O, düz demir. Mənim yazdığım məktubda mən onları olduğu kimi göstərirdim.

– Bu məktub Heydər Əliyevə çatdımı? Nəticəsi oldumu?

– Yadımdan çıxıb. Yalan danışmayım.

– Rüfət Əliyev soruşur: “Heç yerdə işləmir, pulu haradan tapıb Həccə gedir?”

– Mən bayaq ərz elədim ki, əgər Bakıda iki varlı adam varsa, biri atam idi, digəri anam. Biri də elə mənim özüm. Kim restoran bağışlayardı? Mən bağışlamışam.

– Kimə?

– Dostuma restoran bağışlamışam. O vaxt Nərimanov heykəlinin yuxarıdan düşəndə sağında ikimərtəbəli restoran var idi. O, mənim idi. Almışdım, dostum gəlib dedi ki, Hacı, sənin yerlərin var. O da kirayə işi ilə məşğul olurdu. Fəxri Xiyabanla üzbəüz restoran var idi, orada işləyirdi. Dedim, gəl a, olsun sənin.

– Hacı, o obyektlərinizin hamısı batdı?

İlham Əliyev obyektimi dağıtmağa qoymadı

– Obyektlərimin hamısı batmadı. Birincisi, o çayxananı o vaxt dağıtdılar. Fərhad Əliyevin vaxtında dağıtdılar. “Space”-in yanında olanı da dağıtmaq istədilər, sənədlərimi ləğv eləmişdilər. Dağıtmaq istəyirdilər, İlham Əliyev dağıtmağına qoymadı.

– Yəni indi də obyektləriniz var?

– Bəli, həmin o obyektdir ki, indi də fəaliyyət göstərir.

– Mirzə Seyidov yazır ki, kişi adamdır. Yəni sizi tənqid edənlər də çoxdur.

– Olmalıdır da. Məsələn, sizin bu sözünüzün üstünə bir şey deyim. Hamısı eşitsin. Məni tənqid edənlərdən narahat deyiləm. Çünki Peyğəmbər buyurur ki, əgər bir nəfəri hamı tərifləsə, ondan pis adam yoxdur. Əgər hamısı pisləsə, yenə də ondan pis adam yoxdur. Əlbəttə, cəmiyyət müxtəlifdir.

– Ceyhun Mirzəli soruşur: “Həzrəti Məhəmmədin ölümündən 250-300 il sonra toplanan hədislərə etibar edirmi?”

– Hədis haqqında ayrıca elm var. Hamı eşitsin. Hədislərin əksəriyyəti saxta, yalançı hədislərdir. Hədisin gərək söykəndiyi yer olsun. Hədis filankəsin adı ilə başlayıb o birinin adına söykənməlidir. O biri digərinə. Axırda gəlib Peyğəmbərə söykənməlidir. Yox, əgər heç kimə söykənmirsə, onu qəbul eləmək olmaz.

– İslamın sənətə münasibəti necədir? Ümumi bir sualdır.

– Hansı sənətə?

– Ümumiyyətlə, sənətə.

– Çox yaxşı. Sənət bir bıçaqdır. Cərrahın əlində gözəldir, qadirin əlində başqa şeydir. Oxumaq gözəldir, oxuyan var, səni yaşadar, oxuyan var, gəlib sənin fikrini cin-şeytanla doldurar.

Tahir Kərimlinin yerinə xəcalət çəkirəm

– Bu tövbə edənlər varmı hələ də? Gəlirlərmi? Sizə zaman-zaman siyasətçilər gəlirdi. Hətta deyəsən şallaqlayırdınız da bəzilərini?

– Tövbə qiyamətdə qurtarar. Biz gedəcəyik, amma tövbə necə ki hələ də qalıb, qiyamətə qədər qalacaq. O bizlik deyil, heç kimlik deyil. Sadəcə olaraq biz bir funksionerik.

– Tanınmış adamlardan sonuncu tövbə edən kimlərdir? Deyəsən, ən son Tahir Kərimli idi?

– Əvvəla, Tahir Kərimli bir işdir, gəlib düşüb. Nə səhnədən çıxır, nə dildən düşür. Həmişə dildədir.

– Ondan sonralar kim gəlib?

– Tahir Kərimlidən sonra heç bir tanınmış adamın adını çəkmirik. Qurtardıq.

– Deyirsiniz, o da bir dərs oldu sizə?

– O da bir dərs oldu. Mən onun yerinə xəcalət çəkirəm. Hər onun adı çəkiləndə mən xəcalət çəkirəm.

– Niyə?

– Bir işdir olub. Hər dəfə onu deməzlər ki.

– Burada ayıb bir şey yoxdur ki, tövbədir də.

– Ayıb yoxdur. Tahir Kərimlini hər dəfə vururuq. Amma əslində elə vurulmalı adamdır. Mən həbsdə olanda min dənə məktub yazmışdı ki, mənim günahım yoxdur. Elədiyi əmələ görə elə o da cəzasını çəkib.

– Gülağa Əliyev soruşur: “Soruşmaq istəyirəm ki, Hacı olan adamın borcudur ki, haqsızlığa qarşı mübarizə aparsın, o, bunu edirmi? Edirsə hansı formada?”

– Haqsızlığa qarşı mübarizənin formaları çoxdur. Şəriət buyurur ki, gördün ki, biri birini döyür, gücün çatsa, cəzasını ver, əgər çatmasa, dillə başa sal, əgər özün üçün dillə deməyə qorxursansa, baxışlarınla etirazını bildir, ondan da ehtiyat edirsənsə, tərk elə get. Qoy hiss etsin ki, sən bunun əleyhinəsən. Mən bacardığım qədər haqsızlığa qarşı mübarizə aparmışam.

O kəslər ki məni vurur, deməli, o kəslər Xanımı vurur

– Hacı, bayaqları gözəl dediniz ki, bu xarici ölkələrdə olanların hamısı vətənə qayıtsın. Məsələn, günahsız həbs olunan siyasi məhbuslar olur. Onların hüquqları haqqında bir müraciət edirsinizmi? Əlinizdən gələni edirsinizmi? Məsələn, insanları sırf siyasi səbəblərdən – jurnalist olduğu üçün, siyasətçi olduğu üçün, fərqli fikir dediyi üçün, hakimiyyəti tənqid etdiyi üçün həbs edirlər. Buna bir etirazınız olurmu?

– Mən dəfələrlə buna etirazımı bildirirəm. Yazılarda da demişəm. İndi yeridir, indi də deyirəm. Əlbəttə, heç bir zülüm yerdə qalmır. Gec-tez gəlib həmin adama çatır.

– Sizin bu Gəncə hadisələrinə nə münasibətiniz var? Niyə baş verdi? Bunu İrana bağlamaq istəyirlər. Sizcə doğrudan da İran Azərbaycanın içini qarışdırmaqda maraqlıdır?

– Mən bir söz deyim. Bütün ətrafımız bizdən ancaq öz mənafelərinə görə istifadə edirlər. Bu gün də. Elə belə də olub. Yəni sırf deyə bilmərik ki, filankəs bu işi gördü və ya görmədi. Bu hadisələrin gedişatında hamısının öz məqsədi var. Özləri öz məqsədlərindən istifadə edirlər. Mən onun üçün dövlət başçılarına müraciət edirəm, ayıq olmaq lazımdır. Yəni xırda şeylər uymamaq lazımdır.

– Siz ölkədə yuxarıda olan hadisələri necə qiymətləndirirsiniz? Bayaq Xanım haqqında danışdıq. İndi istəyirəm ki, Xanım məsələsi ilə də söhbətimizi yekunlaşdıraq. Həmişə istər əvvəlki prezident seçkilərində, istər indi siz təşəbbüs qrupu yaratdınız. Rayonlara getdiniz. Dediniz, Xanım olmalıdır prezident. Hacı, ona necə təpki gəldi? Sizə əsəbiləşmədilər ki?

– Sözsüz ki, baxışlarını bildirməsələr də, bəzi yerdə bildirdilər. Deyirdim, mən bunu təbliğ edirəm. Bu olmalıdır. Biz onu istəyirik, başqası başqasını. Amma məsələ ondadır ki, Xanıma qarşı yüksək səviyyələrdə çox yanlış hərəkət edirlər. Bu şəxs birinci vitse-prezidentdir.

– Kimlər edir? Xəbəriniz varmı?

– Mən deyim də kimlər edir. Əvvəla, o kəslər ki məni vurur, bunu tapmaqda problem yoxdu, çox asandır.

– O kəslər ki sizi vurur, deməli, xanımı da vurur.

– Bəli.

– Maraqlıdır. Xanımın özünün sizə münasibəti necədir? Hər halda yaxşıdır ki, məscidi təmir etdirir.

– Bu məscidi təmir etdirmək Xanımın işidir. Xarici ölkələrdə də məscidlər, kilsələr təmir olunur. Bu, onun xeyirxah işlərindən biridir. Yəni bunu ora qoşmaq olmaz ki, münasibəti yaxşıdır, ona görə edir. Bu, onun əməllərindən biridir.

– Bayaq çox maraqlı bir açıqlama verdiniz ki, məni vurmaq Xanımı vurmaqdır.

– Bəli. Deyir, mənə dostunu göstər, sənə kim olduğunu deyim. Ya da dostumun düşməni mənim düşmənimdir. Mənim düşmənim dostumun düşmənidir.

Allahdan və vicdanından başqa Xanımın heç kimin qarşısında öhdəçiliyi yoxdur

– Deyirsiniz ki, hər halda bizi qarşıda çox maraqlı hadisələr gözləyir, eləmi?

– Bir şey deyim. Bu Xanımın yüksəkliyi ondadır ki, bu, xanımdır. Bu Xanımın Allahdan başqa və öz vicdanından başqa heç kimin qarşısında öhdəçiliyi yoxdur. Allahdan və vicdanından başqa.

– Bu da ciddi sözdür. Yaxındanmı tanıyırsınız?

– Ciddi yox, çox böyük sözdür. Buna imkan vermək lazımdır. Xanım işləyən adamdır. Onun işləməyinə imkan vermək lazımdır.

– Siz bir açıqlama da vermişdiniz ki, Dağlıq Qarabağ məsələsini yalnız Xanım həll edə bilər.

– Ancaq bu, Xanımlıqdır. İmkan vermək lazımdır. Şərait yaratmaq lazımdır. Qoyun işləsin. Cavandır, dünya onu tanıyır. Xeyirxahlığı ilə, siyasəti ilə. Qoyun işləsin, nolacaq ki? Dünya indi, Əvəz müəllim, xanımların dünyasıdır.

– Deyirsiniz, bütün ixtiyarları verək xanımlara, hə?

– Dünya xanımların dünyasıdır. Verin o imkanı, qoyun işləsin. Dünyaya baxanda dünya xanımların dünyasıdır.

– Müsahibəyə görə çox təşəkkür edirəm. Mən də sizdən xahiş edim ki, Xanımın, hökumətin nəzdində sözünüz eşidilir. Sözünüzün eşidildiyi ölçüdə siyasi məhbuslara yardımçı olun. Onların azad olunmağı üçün onlara yardımçı olun.

– Baş üstə.

– Başınız var olsun.

SON

Xural.com

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

“Qaynar Qazan”da Hacı Əbdül (II hissə): “Əbülfəz Elçibəylə ölənə qədər dost olduq”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 6 Sentyabr 2018

Hacı Əbdül: “İllər əvvəl sevdiyim qız Heydər Əliyevin katibəsi imiş”

Hacı Əbdül Azərbaycan siyasətinin ən maraqlı və ziddiyyatli adamlarından biridir. Milli Azadlıq Hərəkatı başlayandan tutduğu mövqe etibarilə hər zaman ölkə siyasətinin gündəmində dayanan siyasi xadimlərdən biri olub. Qurduğu “Tövbə” Cəmiyyəti zamanın “Qardaşlıq” Cəmiyyəti ilə birlikdə Milli Azadlıq Hərəkatının və onun rəhbərlərinin əleyhinə fəaliyyət göstərmiş, dövrün irticaçı hökumətini – Ayaz Mütəllibovun anti-milli hakimiyyətini qorumağa yönəlmişdi. Buna görə də Hacı Əbdül və onun təşkilatı yaddaşlarda hər zaman mənfi emosiyalarla assosiasiya olunub.

Hacı Əbdülün adı bir çox tarixi hadisələrdə keçib. Hərəkatın və mitinqlərin dağıdılmasında rol alıb. 1991-ci ilin avqustunda AXC-nin qərargahına basqında və sonra hərəkat liderlərinin döyülməsində onların rolu olub. O zaman yaxşı yadımdadır. Biz AXC-nin qərarı ilə imtahandan yenicə çıxmış və Türkiyəyə göndərilməyə hazır gözləyirdik. Hər gün AXC-nin qərargahına gəlir, proseslərdə aktiv iştirak edirdik. Avqustun 21-dən sonra idi. QKÇP-nin baş verməsi ilə gündəm dəyişmiş, vəziyyət yenə gərginləşmişdi. Mən “Tövbə” və “Qardaşlıq” Cəmiyyətlərinin AXC-nın qərargahına hücumunu gözlərimlə gördüm. Silahlı adamlar Əbülfəz Elçibəyin otağına doluşanda, biz bir tələbə yoldaşımla (o, indi ölkənin məşhur həkimlərindən biridir) “Azadlıq” qəzetinə xəbər vermək üçün ora göndərildik. O zaman “Azadlıq” qəzeti AXC-nin “sovetski”dəki qərargahının yaxınlığında yerləşirdi. Bizi ora göndərdilər ki, mətbuat gəlib yazsın və məsələni ictimailəşdirsin. Qaranəfəs dayanmadan “Azadlıq” qəzetinin redaksiyasına qaçdıq və olanları xəbər etdik. Qəzetdəkilərin verdiyi reaksiyanın bizi çox heyrətləndirdiyini yaxşı xatırlayıram və bu haqda “Elçibəyin imtahanı”nda geniş yazmışam.

Hə, mənim Hacı Əbdüllə ilk tanışlıqlarımdan biri o idi. Biz geri qayıdanda görüş bitmişdi və mitinq başlayırdı. Mitinq başlayan kimi ilk çıxışçı olan Bakı və Kəndlər Birliyinin sədri Nəsir Ağayevə hücum oldu və başladı. Sabir Rütəmxanlının başını yardılar, Pənah Hüseynin qolunu qırdılar, Vurğun Əyyubu döydülər, əllərinə keçənləri əzib keçdilər. Əbülfəz Elçibəy isə əsl hədəfdi. Onu bayıra çıxaranda digərləri kimi polis maşınına aparmağa imkan vermədik. O böyük kütlənin içində mən və atam da vardıq və Əbülfəz bəyi çiynimizə alıb qərargahın yanındakı yolla yuxarı qaldırdıq və bir qırmızı “07” ilə göndərdik. Atamın ağ köynəyi Elçibəyin başından tökülən qıpqırmızı qanla boyanmışdı. Yadımdadır ki, atam o köynəyini yudurtmaq istəmirdi. ““Azadlıq” muzeyi qurulacaq, bu köynəyi ora verəcəyəm” deyirdi…

Sonra Hacı Əbdülün adı Xızı rayonunun icra hakimiyyətinin başçısı vəzifəsinin təyinatında keçdi. Orada zamanın dəliqanlı Daxili İşlər naziri İsgəndər Həmidovla qalmaqal yaşadı. Sonra Heydər Əliyevin diqqətinə gəldi, Naxçıvanda Heydər Əliyev hirslənib ünvanına nələr demədi. Bir az keçdi Azərbaycan “hacıleyləyin nağılı”nı dinlədi və indiyə qədər də bu məşhur söhbət dillər əzbəri olaraq qalır. Sonra da “Tövbə” Cəmiyyəti, Hacı Əbdülün zaman-zaman məşhurları şallaqlaması, indi deputat olan “Vəhdət” partiyasının sədri Tahir Kərimlini tövbə etdirməsi, Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibovu dəstəkləməsi və nəhayət, birinci vitse-prezident Mehriban Əliyevanın yanında, səfində yer alması. Bax belə, bugünkü müsahibimizin ömrünə bu boyda hadisələr sığışıb və biz onunla müsahibəyə gələndə bütün bu suallarımıza cavab almağı düşünürdük.

Mən ilk dəfə idi ki, onunla həmsöhbət olurdum. Açığı, ilk müsahibə olmasına baxmayaraq, bir-birimizi tanıyırdıq. Elə ilk zəngimlə razılığını verdi və hiss etdim ki, “Qaynar Qazan” izlədiyi bir verilişdir. Görüşəndə və söhbətləşəndə isə haqqında yaradılan obrazdan fərqli bir adamla qarşılaşdım. Tarixi hadisələrə münasibətindən aydın olur ki, heç o zamanlar da bilərəkdən və istəyərəkdən iştirak etməyib hadisələrdə. Bəzən zorən olub bəzi olaylar. Bunlar haqda diqqətli tamaşaçı və oxucu müsahibədən özlərinə lazım olanı götürəcəklər. Amma onun qürbətdə yaşayan mühacirlərimizin ölkəmizə qayıtmasında göstərdiyi münasibət məni həqiqətən kövrəlti. Hacı Əbdül o insanlardan danışanda göz yaşlarını saxlaya bilmədi və ağladı… Mən bunu müsahibə boyu hiss elədim və Hacının ürəyiyumşaq insan olduğu və mərhəmət dolu hisslərlə yaşadığının şahidi oldum. Ömrünün bu yaşında içində mərhəmət hissinin hələ də qaldığı insanların olması və onların Mehriban Əliyevanın komandasında yer alması bəlkə kimlərəsə yaşıl işıq ola bilər, bəlkə kiminsə qapısı açılar. Hər halda ilk ağlıma gələn də bu kontektdə siyasi məhbusllar oldu.

Hacı Əbdülün müsahibəsi çox maraqlıdır. Xüsusilə, 1991-ci ildə baş verən vertolyot qəzası haqqında dedikləri şəxsən məni heyrətləndirdi və açığını deyim ki, mən o hadisə haqqında ilk dəfədir Hacının dedikləri istiqamətdə məlumatlar alırdım. Onun dedikləri doğrudursa və həqiqətdirsə, o zaman Azərbaycanın son 30 illik tarixi yenidən və silbaşdan yazılmalıdır. Hələ Hacının onu öldürmək planları haqqında danışdıqları lap tükürpədicidir.

Xüsusilə, gəncliyində sevdiyi qızdan və onun Heydər Əliyevin köməkçisi olduğundan, sonunda Hacının anasının Heydər Əliyevlə görüşünü təşkil etdiyindən danışması da maraqlı hadisədir. Onun sevdiyi və müəyyən səbəblərdən həyat qura bilmədiyi bir qız, zaman gəlir ki, onun bir növ həyatını xilas edir – nə qəribə bir tale!

Hacının Əbülfəz Elçibəyə yaxşı və dost münasibəti olub. Onu çox istəyib. Ayaz Mütəllibovla da həm hakimiyyətdə, həm də Moskvada qaçqın olanda yaxşı münasibətləri olub və onun müdafiəsində yaxından iştirak edib. Heydər Əliyev zatən onun həyatında müstəsna insan olub. Çünki “Heydər Əliyev hakimiyyətə gəlməsəydi, məni öldürəcəkdilər” deyir. Üstəlik, gənclik sevgisi də Heydər Əliyevin köməkçilərindən biri olub. Bunlar artıq tarixdə qalıb. Maraqlıdır ki, Hacı Əbdül bu gün birinci vitse-prezidentin komandasında da önəmli adamlardan biridir. Açıqca onun haqqında danışır, “Azərbaycanın xilaskarı odur” deyir, Mehriban Əliyeva onun məscidini təmir edir və Hacı onun təbliğatını aparır, qurur və s. Ən əsası isə odur ki, Hacı Əbdül deyir ki, kim mənim əleyhimə danışırsa elə bil, Mehriban Əliyevanın əleyhinə danışır. Bu, çox böyük iddiadır və əsas olmasa kimsə belə bəyanatlar verə bilməz. Hələ Hacı Əbdül kimi təcrübəli adamlar əsla.

Qonağımız illər boyu ən maraqlı və qalmaqallı olaylarda baş rollardan birini oynayan Hacı Əbdüldür. “Tövbə” Cəmiyyətinin sədri Hacı Əbdül…

Əvəz Zeynallı

“Qaynar Qazan”

I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

https://www.xural.com/qaynar-qazanda-haci-%C9%99bdul-i-hiss%C9%99-az%C9%99rbaycanin-g%C9%99l%C9%99c%C9%99yini-mehriban-xanimda-gorur%C9%99m-video/ (“Qaynar Qazan”da Hacı Əbdül (I hissə): “Azərbaycanın gələcəyini Mehriban xanımda görürəm”-VİDEO)

II hissə

Hər an ölümümü gözləyirdim

– Hacı, üzr istəyirəm, aradan bu qədər illər keçib. Siz bu haqda harasa danışmısınızmı? Bu, çox dəhşətli bir açıqlamadır. Yəni Qatır Məmməd deyib ki, “Tamerlan Qarayev dedi ki, “buradan təyyarə keçəcək…”

– “Erməni vertolyotu…”

– “…Erməni vertolyotu… Onu vurun, içindəki adamları da öldürün…”?

– “…bir nəfəri də sağ buraxmayın, biçin…”

– Bu dəhşətli bir şeydir. Azərbaycan siyasi tarixini dəyişən bir açıqlamadır.

– Mən sənə ardını danışım bu dəhşətin?

– Buyurun.

– Dalını danışım, sən dəhşətin birini də burada gör. Mən türmədə olanda rəhmətlik Heydər Əliyev hakimiyyətə gəldi. Mən türmədə yatırdım. Sabahıma da ümid yoxdur. Uzaq olsun, türmədə olanlar bilir. Mən çarpayının aşağısında yatmışdım, üstdəki çarpayının altından da belə bir ağ pərdə çəkmişdim ki, öləndə heç kəs məni görməsin.

– Hə, ortadan pərdə çəkirlər. 

– Görsənməsin. O pərdəni də ona görə çəkmişdim ki, ölsəm, görsənməsin. Çünki mən ölümümü gözləyirdim. Elə gözləyirdim ki, bax, bu saniyə ölərəm. Çünki bir artıq nəfəs alanda boğulurdum.

– Səsiniz də batmışdı, eləmi?

– Səs yoxdur.

– Amma həbs olunmamışdan əvvəl səsiniz qaydasında idi?

– Bəli, qaydasında idi. Qəzetlər yazırdı ki, “təkbir ustası”. Çünki hələ indiyədək mənim kimi “təkbir” deyən olmayıb. Elə gözəl səsim var idi. Parlamentdə də çıxışlarım var. Anam rəhmətlik gedər Heydər Əliyevin qəbuluna.

İllər əvvəl sevdiyim qız Heydər Əliyevin katibəsi imiş

– Heydər Əliyev hakimiyyətə gələn kimi?

– Hə, gələn kimi… Gedər qəbuluna… Mənim bir balaca qızım vardı, heç 3 yaşı olmazdı. Onu da qəbula gedəndə yanında aparır. Sizin üçün bir maraqlı söhbət eləyim? Heç bir yerdə danışmadığım bir söhbətdir, sizin də fikrinizi dağıdım.

– Hə, buyurun.

– Tamam başqa söhbətə keçim bir anlıq. Mən politexnikdə oxuyanda subay idim və bizimlə paralel qruplar var idi. Orada bir qız oxuyurdu. Belə uzaqdan-uzağa bir-birimizi istəyirdik. İndi də o qız salamatdır, yəqin ki, eşidir. O qədər ağır təbiətli qız idi ki… Mən cəsarət eləyib ürəyimi ona aça bilmirdim.

– Sevdiyinizi deyə bilmirdiniz…

– Deyə bilmirdim, yox. Cəsarət eləyib, deyə bilmirdim. Hər dəfə yanımdan keçərdi, kafedrada onu görməyə gedərdim, uzaqdan baxardım, amma cəsarət eləyib deyə bilmirdim. Demədim də… Belə-belə zaman keçdi. İnstitutu qurtardım, evləndim, uşaqlar oldu, bir-birimizi daha görmədik.

– Yəni o qızla siz qovuşmadınız?

– Qovuşmadıq… Qovuşmadıq….

– Çox maraqlıdır.

– Maraqlısı daldadı. Anam Heydər Əliyevin qəbuluna gedər, qapıda dayananlar anamı içəri buraxmazlar. Ali Sovetin qabağında. Bunu anam söhbət edərdi. Deyir, dayanmışdıq Ali Sovetin qabağında bir dənə gözəl-göyçək qız məni gördü, dedi ki, “ana, sən kimsən?” Dedim ki, “mən Hacı Əbdülün anasıyam, içəri buraxmırlar…””

– Yoxsa bu qız həmin qızdır?

– (Gülür, başı ilə  təsdiqləyir…)

– Kim olub ki?

– Anam deyir ki, qız getdi, bir də gördüm ki, gəldilər bizi apardılar yuxarı – Heydər Əliyevin qəbuluna.. Gördüm ki, bu qız oturub katibənin stulunda. Sən demə, bu qız Heydər Əliyevin katibəsi imiş…

– Deməli, sizin o vaxt sevdiyiniz qız Heydər Əliyevin katibəsi olub?

– Hə…

– …Və sizin ananızı Heydər Əliyevlə görüşdürür və dolayısı ilə sizi xilas edir?

– Gələndən sonra anam söhbət edir ki, “gəldik Heydər Əliyevin qəbuluna…”

– Kimdir o qız, adı nədir?

– Yadımdan çıxıb. (Gülür…) Deyir, mənim yanımda o qız Heydər Əliyevdən xahiş elədi ki, Hacını buraxın. Deyir, “Heydər Əliyev mənə dedi ki, get şəhər prokuroru (adı yadından çıxır)… Deputat idi.”

– Çingiz Qəniyev?

– Hə, deyir, “get Çingiz Qəniyevin yanına, denən Hacını buraxsınlar.” Maşını yoxdur, maşın da verir. Deyir, qız məni yola salanda dedi ki, ana, məni tanıdın? Dedim, yox. Deyir ki, “ana biz oğlunla bir-birimizi istəyirdik, niyə məni oğluna almadın?” (Gülür…) Deyir, dedim, qızım, mənim bundan heç xəbərim olub ki… Mən bilməmişəm, bilsəydim, alardım. Belə, bir az fikrinizi dağıtdım.

– Hacı, çox kövrək adamsınız.

– Əşşi… (Kövrəlir…)

– Vallah… Məni də kövrəldirsiniz.

– Üzr istəyirəm. Türmədən çıxdım.

Heydər Əliyev məni bir gün sonra buraxdı

– Yəni Heydər Əliyev sizi dərhal buraxdı.

– Səhəri gün buraxdı. Heydər Əliyev hakimiyyətə gəlib, mənim də xəbərim yox. Nadzor gəldi, mənə dedi ki, “Hacı, ümid var idi sənin türmədən çıxmağına. Heydər Əliyev hakimiyyətə gəldi, sən də hakimiyyətə düşmənsən …” Məni təbii bir gülmək tutdu. Bir hədis yadıma düşdü. Güldüm. Soruşdu ki, nəyə gülürsən?

– Həzrəti-Yusifin də quyudan çıxma ehtimalı yox idi. Gəldi vəzir oldu.

– Bəli. Allah-təala buyurur ki, mən istədiyim bəndənin işini lazım gəlsə, onun düşməninin əli ilə düzəldərəm. Əgər siz də deyirsiniz ki, Heydər Əliyev mənim düşmənimdir, mən bunu qəbul eləyirəm. Əgər Allah istəsə, – öz sözünü özü deyib – onun əli ilə buraxdırar.

– Tam da Allahın dediyi kimidir.

– Bəli. Adə, nöqtəbənöqtə…  Səhəri gün nadzor gəldi, belə baxır mənim üzümə. Mənim də heç nədən xəbərim yox. Dedi, Hacı, sən nətəri adamsan? Yığış, Heydər Əliyev səni buraxdırdı. Gözləmirdim. Çıxdım gəldim. Mən bu hadisəni olduğu kimi səhəri gün qəzetdə verdim. Qatır Məmmədin ölüm hadisəsini də səhəri gün qəzetdə verdim.

– Demək, danışdınız o hadisəni?

– Necə sizə danışdımsa, elə də verdim. Bir gün “Baksovet”in (“İçərişəhər” metrostansiyası – Red.) qabağında dayanmışdım. Bir hündürboylu adam qarşımı kəsdi, salam verdi. Dedi, tanıdın məni, mən doktor Arifəm.

– Həmin Arif?

– Dedi, Hacı, mən sənə yaxşılıq elədim, səni azad elədim. Sən bunu getdin verdin qəzetə. Məni işdən çıxardılar. İndi mən gedirəm Moskvaya. Buradan başını götürüb getdi…

Dəhşətlisi burasıdır. Bir neçə il bundan qabaq vertolyot qəzası ilə bağlı ANS veriliş hazırladı. Hamını çağırıblar. Bir neçə deputat da var idi, məni də dəvət elədilər. İctimai xadimlər, valideynlər belə oturublar. Hər kəs gördüyünü, bildiyini danışır. Dedim, mənim də vertolyot qəzası ilə bağlı az-çox məlumatım var. Söz versəydiniz, mən də deyərdim. Söz verdilər ki, buyur. Sizə necə danışmışam, onlara da elə danışdım. Onda Tamerlan Qarayev Çində səfir idi. Verilişin aparıcısı Mirşahin telefon xəttini qoşdu ona. Dəhşət burasıdır, ha, Əvəz müəllim, dəhşətli olanı burasıdır. Mirşahin Tamerlan Qarayevə dedi ki, Hacı Əbdül belə bir iddia qaldırıb ki, Qatır Məmməd sizinlə bağlı bunları danışıb və onun müəmmalı ölümü ilə bağlı nə deyə bilərsiniz? Dedi, dustaqdır, dustağı hər şey deməyə məcbur edərlər. Oturanlardan biri əlini qaldırıb, Tamerlan müəllimə sual verdi ki, Qatır Məmməd bunları müstəntiqə danışmayıb, istintaqa danışmayıb, bunu öz dustaq yoldaşına danışıb, burada heç bir məcburiyyət yoxdur. Bu barədə nə deyə bilərsən? Maraqlansanız, o verilişi tapıb baxarsınız.

“Ağzımı açaram, Azərbaycan bir-birinə dəyər…”

Haşiyə:

ANS-in 20.11.2001-ci il vertolyot qəzası ilə bağlı hazırladığı tok-şoudan fraqmentlər:

Hacı Əbdül: 1992-ci ildə mən Bayıl təcridxanasının xəstəxanasında yatırdım. Həmin dövrdə mənimlə birlikdə Qatır Məmməd də xəstə vəziyyətdə yatırdı. Vertolyot hadisəsilə bağlı rəhmətlik Qatır Məmməd çox şey bilirdi. Bəzən biz bayıra çıxanda görüşürdük. Həmin görüşlərdə o deyirdi ki, “Vertolyot qəzası ilə bağlı bildiklərini buradan çıxandan sonra açıb deyəcəyəm.” Nəzərdə tuturdu ki, o zaman hakimiyyətdə olan bir çox adamların bu işdə günahları var. Onlardan biri kimi Tamerlan Qarayevin də adını tez-tez çəkirdi. Onun danışdıqlarından belə çıxırdı ki, vertolyotu nə ermənilər vurub, nə də vurandan sonra ora gəliblər. Vertolyot bizim tərəfimizdən vurulmuş və bizim tərəfimizdən də o günə salınmışdır. Çox maraqlıdır ki, o zaman bu hadisə ilə bağlı Qatır Məmməd də dindirilmişdi. Ancaq onu deyə bilərəm ki, əgər Qatır Məmməd bunu belə deyirsə, deməli, onun yanında olan yaxınları da bu işdən xəbərdardırlar.

Tok Şounun iştirakçısı: Məsələ ondadır ki, siz (Tamerlan Qarayev) bildirirsiniz ki, istintaq zamanı Qatır Məmmədə təzyiqlər olub. Amma Hacı Əbdül də bildirir ki, o da onun kimi bir dustaq idi və Qatır Məmməd də özü kimi bir dustağa ürək sözlərini açıb, burada hansı təzyiqdən söhbət gedə bilər?

Tamerlan Qarayev: Bir daha deyirəm ki, o, (Qatır Məmməd) mənim haqqımda nə deyibsə, o mənə məlum deyil. O barədə məni heç kim dindirməyib, mənə heç bir sual verməyiblər ki, məsələn, filankəs belə ifadə verib, sizin bununla bağlı fikriniz nədir? Digər tərəfdən, əgər onun tərəfindən ciddi iradlar, ciddi ifadələr verilibsə, kimin haqqında olursa-olsun, o cümlədən də mənim haqqımda – bunu istintaq yoxlamalı və buna bir qiymət verilməli idi. Hər-halda bu barədə mən də dindirilməli idim, ancaq onların heç birisi olmayıb və mən necə fikir yaratmışam bu barədə?

Heç kəs bunları deməyəcək məndən başqa

– Verilişdə (bu hissə verilişdə montaj olunaraq çıxarılıb) Tamerlan Qarayev elə qışqırdı ki, “məndən əl çəkin, adımı hallandırmayın. Ağzımı açaram, Azərbaycan bir-birinə dəyər.”

– Elə beləcə də dedi?

– Necədir? Hamımız bu gün varıq, sabah yoxuq. Heç kəs bunları deməyəcək məndən başqa. Kimsə haçansa bunları araşdıracaq ki, bu necə oldu?

– Çox maraqlı, son dərəcə önəmli məsələlərdən danışırsınız, həm də açığı, çox maraqlı müsahibsiniz.

– Sağ olun. Allah şahiddir ki, Əvəz müəllim, mən eşitdiklərimi qısaltmıram da, artırmıram da. Bunlar çox önəmli şeylərdir. Allah da… şahiddir…

– Siz Heydər Əliyevin dövründə həbsdə olmadınız…

– Olmadım. Heydər Əliyev hakimiyyətə gələn gündən mən türmədən azad olmuşam və parlamentdə iştirak eləmişəm. Rafael Allahverdiyev rəhmətə gedib, amma Lalə Şövkət ölməyib. Rafael Allahverdiyev mənə dedi ki, Hacı, Lalə Şövkət mənə zəng vurub dedi ki, bu dəqiqə Hacını tap, bilirəm, münasibətləriniz yaxşıdır – həqiqətən də rəhmətliklə münasibətlərimiz yaxşı olub – və onu tez göndər yanıma. Getdim. Dedi, Heydər Əliyev cənabları səni yuxarıda gözləyir.

Heydər Əliyev məni icra başçısı göndərdi, getmədim

– Hə, deməli, Heydər Əliyevlə görüşünüz olub?

– Bəli. Lalə Şövkət dedi ki, sənin bütün çıxışlarını bir videoya yazmışıq və həmin videolara da azı 10 dəfə baxmışıq. Heydər Əliyev belə qənaətə gəldi ki, “Hacı Əbdülün heç bir qərəzli çıxışı yoxdur. Hacı Əbdülü göndəririk hansısa rayona icra hakimi. Sənədlərin stolun üstündədir. Özün də qalx yuxarı.” Qalxdım. Heydər Əliyev mənə dedi ki, Hacı, səni icra hakimi göndəririk. Dedim, Heydər Əliyev, mən xəstəyəm, özüm də o vaxt əməliyyat elətdirmək üçün gedib gəlirdim. On il, ildə iki dəfə gedib gəlmişəm.

– Səsə görə, eləmi?

– Bütün səs tellərini götürmüşdülər və ildə iki dəfə gedirdim, yenidən tikirdilər. Əgər saxlamırdısa, bir də tikirdilər.

– Səs tellərini, eləmi?

– Bəli, səs tellərimi. Uzundur bu söhbətlər. Heydər Əliyevə dedim ki, mən xəstəyəm. Dedi, “sənin köməkçin var, müavinlərin var, onlar işləyər. Get, fikirləş”. Gəldim, fikirləşdim. Gördüm, yox, alınmır. Gedirəm 3 ay orada yatıram, gəlirəm 3 ay burada yatıram. Xəstəyəm. Bir dəfə də getdim görüşə – 3-4 dəfə belə görüşdük – dedim, Heydər müəllim, mən xəstəyəm, mümkün deyil. Əlimi boğazıma tutub danışıram. Aylarla yatıram. Müxtəsər, bu kişi məni göndərdi, mən getmədim.

Bir gün Xızı camaatı gəldi ki…

– Bayaq orada qalmışdıq. Sizin İsgəndər Həmidovla mübahisəniz də səhv etmirəmsə, Xızının icra hakimiyyətinin üstündə olmuşdu.

– Bəli.

– O hadisə necə olmuşdu, Hacı?

– Mənim birbaşa əleyhdarlarım yanlış məlumat verirlər. Rauf Gülməmmədov mənim Xızıya icra başçısı olmağım üçün birbaşa əmrimi vermişdi və ora göndərmişdi. Mən getməmişdim. Getməmişdim. Getmək fikrim də yox idi. Çünki mən məscidə, “Tövbə”yə çox bağlı adam idim. Heç olmazdı ki, ana-bacı gəlməsin, dərdləşməyək, söhbət eləməyək. Ora mənim həyatım idi. Mən oradan ayrıla bilmirdim. Bir gün Xızı camaatı gəldi ki, “Hacı, bizi icra hakimiyyəti incidir. Ali Sovet də bu məsələdən xalidir”.

– Kim idi o vaxt, Maksim Musayev?

– Maksim Musayev. O zaman İsa Qəmbər də Ali Sovetin sədri idi. Gəldim onun yanına, onunla münasibətim var. Dedim ki, İsa bəy, 3-4 nəfərlə gəlmişəm, onları qəbul elə, dindir. Allaha and olsun ki, başqa heç bir söz deməmişəm. Dedim, bu adamları qəbul elə və onların şikayətlərinə bax.

– İsa bəyə dediniz?

– Bəli. Bunun müqabilində o mənə dedi ki, Hacı, sən bizim adam deyilsən, bizim adam olsaydın, bu başqa məsələ.

– Beləcə də dedi?

– Belə… Seyid Əzim Şirvaninin bir sətir şeiri yadıma düşdü. “Köpəkoğlu” şeiri. Şamaxıda bildiyiniz kimi küçələrin adları olub. Mirzə Səfər adlı bir nəfər olur və böyük qonaqlıq təşkil edir. Ora Seyid Əzimi dəvət etmir. Bir gün bazarda qarşılaşırlar. Deyir ki, bağışla, yadıma düşmədi, səni dəvət etmədim. Onda Seyid Əzim Şirvani bədahətən bir şeir deyir:

Eşşək küçədə Mirzə Səfər yadına düşdü,

Xan küçədə mən düşmədim, eşşək köpək oğlu?

Bu şeirdən iki bənd yadıma düşdü. Dedi, “sən indi bizi söyürsən?” Onda dayana bilmədim, üstünə getdim ki, “buna bax, dövlətə bax, nə dövlət? Mən səni tanıyıram da…” Belə sətləşdik. Onda İsa bəy Arif Hacıyevi çağırtdırdı, dedi, bunları qəbul elə. Getdik Arif Hacıyevin yanına. Dedi, uzağı adna günü mən gələcəm. Mən də o vaxta qədər “adna günü”nün nə olduğunu eşitməmişdim.

– Adna günü, yəni cümə axşamı.

– Eşitməmişdim.

– Bizlərdə də adna günü deyirlər.

– Hə, hə mən eşitməmişdim. Birinci dəfə eşitdim. Çıxdıq bayıra, soruşdum adna günü nə vaxtdır? Dedilər, sabah. Bu gün üçüncü gündür, sabah da cümə axşamı. Deməli, sabah orada olmalıdır. Dedi ki, gedin, biz də gəlib, yerində araşdıracağıq.

İsgəndər Həmidov nazir olanda onu təbrik elədim

– Xızıda?

– Xızıda. Oradan gəldik məscidə, yoldaşlara da dedim ki, gedin, gələcəklər. Bunlar məndən əl çəkmədilər. Mən getmək istəmirdim. Bir Allah şahiddir, bir də orada olanlar. Dedim, sizin istədiyinizi dedim, tapşırdım. Dedilər, yox, sən özün də orada olmalısan. Apardılar məni ki, sən dağlısan, oradakı camaat da dağlıdır. Şikayətlərini dinlə. Getdik, orada onları gözlədik. Sonralar həbsdən azad olandan sonra mən İsgəndər Həmidovdan soruşdum ki, qardaş, biz axı dost olmuşuq. Hətta İsgəndər Həmidov Daxili İşlər naziri olanda, mən gedib onu təbrik elədim. O zaman dedi ki, “Hacı, bura qədər gəlmisən, mənə görə bir sözün, nə istəyirsən onu eləyim”. Dedim, “bizim burada bir yerlimiz var – Əbdülhəsənə diqqət elə.” Onu çağırtdırdı yanına, dedi Əbdülhəsən, Hacı Əbdül səni mənə tapşırdı, mən səni həmin şöbəyə rəis qoydum. Başqa sözün? Dedim, can sağlığı. İsgəndər bu gün də sağdır, dalınca danışmıram. Dedi, Hacı get, bir ay sakit otur, bir aya kimi mən səni harasa icra hakimi göndərəcəm. Belə. Ona görə də İsgəndərdən soruşdum ki, necə oldu ki, sən bu həddə gəldin? Bu döyüşlər kimə lazım idi?

– Belə çıxır ki, cümə axşamı günü ora Arif Hacıyev yox, İsgəndər Həmidov gəlib?

– Bəli, onlar gəlmədi, bunlar gəldi.

– İsgəndərgil. O zaman necə olur – onlar məsələni həll eləmək əvəzinə, bu cür qərar verirlər?

– Bax, elə mən də bunu ondan soruşdum. Dedim, bura qoşun çəkməyinə ehtiyac yoxdur axı.

– Özü də dostsunuz.

– Mən də dedim ki, axı biz nə eləmişik? Burada dayanıb, sizi gözləyirik. Dedi ki, gəlib mənə çatdırdılar ki, sən bura öz adamlarını yığıb mənim ünvanıma lap pis, biədəb söyüşlər söymüsən. Ona görə də adamları yığıb bura gəldim. Bağışla.

– Onda kim kimin barmaqlarını qırmışdı? Döyüşdə kiminsə barmaqları qırılmışdı, deyəsən?

– Heç kəsin.

Əbülfəz Elçibəylə ölənə qədər dost olmuşuq

– Amma siz də o zamanlar elə idiniz, Hacı. Məsələn, mənim yaxşı yadımdadır ki, – o zaman təzə qəbul olunmuşduq – Əbülfəz Elçibəyi və digərlərini “Tövbə” ilə “Qardaşlıq” cəmiyyətləri hamının gözü qarşısında döydülər, təhqir etdilər…

– Mən indi sizə bir söz deyim. Allah rəhmət eləsin Əbülfəz Elçibəyə. Ölüb, haqq dünyasındadır. Bizim onunla şəxsi münasibətimiz çox böyük olub.

– Mən də elə bilirəm ki, əvvəllər dost olmusunuz…

– Ölənə qədər… Ölənə qədər… Ölənə qədər… Kim onun haqqında nə deyir, özü bilər. Mənim şəxsən ona hörmətim olub. Şəxsən.

– O zaman o nə idi – “Tövbə” ilə “Qardaşlıq” cəmiyyətləri, bakılı-yeraz – nə məsələlər idi? 

– Əvvəla, “Tövbə”nin qaydalarında belə bir bənd var ki, döyüşmək, vuruşmaq, ixtilaf salmaq tövbədir…

Əbülfəz Elçibəydən xahiş etməyə getmişdik…

– Olmaz.

– “Tövbə”yə qəbul olunanlar “Qurani-Kərimə” əl basıb and içirlər ki, millət, təriqət, qrup ixtilafı törətməyəcəyik və törədilmiş o ixtilaflarda iştirak etməyəcəyik. Heç vax olmayıb. Mən məsciddə oturmuşdum. İstəyirsən bu hadisəni mən sənə olduğu kimi deyim.

– Bəli.

– Heç kəs bunu belə deməz – mən dediyim kimi. Mən məsciddə oturmuşdum. Bir də gördüm ki, Bakı kəndlərindən insanlar töküldülər məscidə. Dedim nə məsələdir. Dedilər ki, sabah Xalq Cəbhəsi nümayiş eləmək istəyir. Ayaz Mütəllibov da İrandadır. Biz istəyirik ki, onlar nümayişi saxlasınlar, Ayaz Mütəllibov gələndən sonra da nümayişlərini eləsinlər. Səndən xahiş edirik ki, sən bizim ağsaqqalımız ol, böyüyümüz ol. Bizimlə birlikdə gedək, Əbülfəz bəydən bunu xahiş eləyək. Aşkar olanlar bunlardır, gizlində olanları Allah bilir. Mən bilmirəm. Mən bildiyimi deyirəm. Allah da şahiddir ki, bunu necə bilirəm, elə də deyirəm. Heç kəs deyə bilməz ki, Hacı, sən orada yalan dedin. Mənim həyat təcrübəm mənə çox şeyləri öyrədib. Mənə gəlib desələr ki, filan şey belədir, mən özüm kənardan hər şeyi hiss edə bilirəm. Dedim, yaxşı, gedərik, burada nə var ki? Əbülfəz bəylə də münasibətimiz yaxşıdır, İsgəndərlə də. Fikirləşdim, gedib deyəcəm ki, sən bu gün nümayiş eləmək istəmirsən, sabah elə. Qoy prezident gəlsin. Mən bunları dedim, bir ağsaqqal var idi, dedi, Hacı, ölürəm, mən ora gedə bilmərəm. Oradan da AXC-nin qərargahına bir tinlik yol idi. Bu ağsaqqal çəkildi. Necə olur ki, dünyanın o başından bura kimi gələ bilirsən, bir tinlik yolu gedə bilmirsən? Məstavər var idi, o da orada idi. Gəldi mənə dedi ki, Hacı, mən deyə bilmirəm, bəlkə sən deyəsən? Soruşdum, nə olub? Dedi, kran aşıb, iki fəhlə altında qalıb ölüb. Məlum oldu ki, “hökumət Ramiz” var – münasibətlərimiz var idi – bəs o ev tikdirir, kran da aşıb, iki fəhləni öldürüb. Camaat da tökülüşüb ora. Deyiblər ki, getsin ora. Mən bu ağsaqqaldan fikrimi götürmüşdüm. Dedim, sən get, mən deyərəm. Demədim. Nə oldu? Bu yoruldu. O birinin kranı aşdı. Demək, burada nəsə var. Mən şübhələndim. Uşaqların hamısını yığdım – uşaqlar da bizim uşaqlardır. Qalxdıq ora gedəndə dedim, yox, sən də gedəcəksən, sən də, sən də. Bura kimi gəlmisiniz, buradan da ora gedəcəksiniz. Hava da isti idi.

– Avqust ayı idi, deyəsən. Avqustun 24-ü.

– Tarixi yaxşı xatırlamıram. Orada pilləkənlər var idi, qalxdım, geri dönüb baxdım ki, adə o ağsaqqallar ki, var idi, hamısı mənimlə ora gəlmişdilər, hamısı çəkilib qırağa.

– Heç kim getməyib…

– Bir-iki nəfəri zorla çağırdım ki, a kişi, bura gəl. Adə, sən də bura gəl. Tək-təkinə qalmışam. Qalxdım yuxarı. Onda Tamerlan Qarayev də orada idi. İsgəndər Həmidov da aclıq elan etmişdi, uzanmışdı. Dedim, a kişi, dur ayağa, aclıq nədir? Burada aclıq ediləsi nə var? Belə, dostuq da… Qalxdıq Əbülfəz bəyin otağına. Hamısı yığışdı. Onlar çox oldular. Biz də iki-üç nəfərik. Hələ gələndə Ramiz Rövşəni də yuxarı dartdım ki, gəl, sən də danışıqda iştirak elə. Nə başını ağrıdım, Ramiz də indi sağ-salamatdır. Yığıldılar cəbhəçilər, hamısı ordan-burdan danışırlar. Baş şişibdir. Dedim, Əbülfəz bəy, biz üç nəfər gəlmişik. Siz də üç nəfər götürün, çəkilək bir qırağa söhbət edək. Siz əlli nəfərsinizsə, o zaman mən də aşağıdan əlli nəfər çağıracağam. Əlli nəfər siz, əlli nəfər də biz, danışaq. Belə olmaz ki… Dedi, yaxşı. Tahir Əliyev də orada idi. Onlarla yuxarı qalxdıq. Söhbət eləyəndə gördüm ki, mənimlə birlikdə qalxanlar, tamam başqa söhbət eləyirlər. Biri bundan danışır, o biri ondan.

Bizim “Qardaşlıq” Cəmiyyətinə heç bir dəxlimiz yoxdur

– Nə məqsədə gəlibsiniz, yaddan çıxıb…

– Hə, heç məqsəddən dnışan yoxdur. Bunlar belə danışandan sonra məsələ mənə tamamən agah oldu, durdum ayağa. Dedim, qardaşlar, mən getdim. Bu siz, bu da Əbülfəz bəy. Mən getdim, danışın. Düşdüm aşağı. Gördüm ki, bizim uşaqlar Xalq Cəbhəsinin uşaqları ilə döyüşmək istəyirlər. Dedim, uşaqlar, mən Əbülfəz bəylə danışdım. Qərara gəldik, nümayiş olmayacaq. Getdik. Mən “Tövbə”nin uşaqlarının hamısını bir nəfər kimi götürüb apardım məscidə. Necədir? Deməli, bizlik burada heç nə yoxdur. Qalanlar qaldı. Sizə danışdıqlarımı onlar üçün də danışdım. Dedim, bu nəsə bir qurmadır, oyundur. İstəyirlər bizi – uşaqları işə salsınlar. Mən gördüm, şübhələndim, hamısını götürüb geri gəldim ki, bizlik deyil. Sonra eşitdim ki, dava olub. Oranı milislər mühasirəyə almışdılar. Heç bizim özümüzü buraxmırdılar.

– Əbülfəz bəy onda yaralanmışdı.

– Bəli.

– Onda biz ordaydıq. Hacı, siz “Qardaşlıq”la eyni deyildiniz?

– Yox, yox. “Qardaşlıq” ayrı idi. Bizim “Qardaşlığ”a heç bir dəxlimiz yox idi.

– Xəqani Səfəroğlu soruşur: “Hacı Əbdül deputat olduğu dövrdə Milli Məclisdə etdiyi çıxışların videosuna baxırmı? Onlara baxanda hansı hissləri keçirir? Siyasətdə olduğu zaman nəyi düz etmədiyini düşünür? Necə oldu ki, 1990-cı ildə Ali Sovetin deputatı seçildi?” Bu məqam başqa suallarda da var. Ramin Mahmudlu soruşur: “Necə oldu ki, Ali Sovetin deputatı oldu?”

II hissənin sonu

Xural.com

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

“Qaynar Qazan”da Hacı Əbdül (I hissə): “Azərbaycanın gələcəyini Mehriban xanımda görürəm”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 4 Sentyabr 2018

“Heydər Əliyev hakimiyyətə gəlməsəydi, məni həbsdə öldürəcəkdilər”

 

“Rəhmətlik Qatır Məmməd birdən başladı danışmağa…”

Hacı Əbdül Azərbaycan siyasətinin ən maraqlı və ziddiyyatli adamlarından biridir. Milli Azadlıq Hərəkatı başlayandan tutduğu mövqe etibarilə hər zaman ölkə siyasətinin gündəmində dayanan siyasi xadimlərdən biri olub. Qurduğu “Tövbə” Cəmiyyəti zamanın “Qardaşlıq” Cəmiyyəti ilə birlikdə Milli Azadlıq Hərəkatının və onun rəhbərlərinin əleyhinə fəaliyyət göstərmiş, dövrün irticaçı hökumətini – Ayaz Mütəllibovun anti-milli hakimiyyətini qorumağa yönəlmişdi. Buna görə də Hacı Əbdül və onun təşkilatı yaddaşlarda hər zaman mənfi emosiyalarla assosiasiya olunub.

Hacı Əbdülün adı bir çox tarixi hadisələrdə keçib. Hərəkatın və mitinqlərin dağıdılmasında rol alıb. 1991-ci ilin avqustunda AXC-nin qərargahına basqında və sonra hərəkat liderlərinin döyülməsində onların rolu olub. O zaman yaxşı yadımdadır. Biz AXC-nin qərarı ilə imtahandan yenicə çıxmış və Türkiyəyə göndərilməyə hazır gözləyirdik. Hər gün AXC-nin qərargahına gəlir, proseslərdə aktiv iştirak edirdik. Avqustun 21-dən sonra idi. QKÇP-nin baş verməsi ilə gündəm dəyişmiş, vəziyyət yenə gərginləşmişdi. Mən “Tövbə” və “Qardaşlıq” Cəmiyyətlərinin AXC-nın qərargahına hücumunu gözlərimlə gördüm. Silahlı adamlar Əbülfəz Elçibəyin otağına doluşanda, biz bir tələbə yoldaşımla (o, indi ölkənin məşhur həkimlərindən biridir) “Azadlıq” qəzetinə xəbər vermək üçün ora göndərildik. O zaman “Azadlıq” qəzeti AXC-nin “sovetski”dəki qərargahının yaxınlığında yerləşirdi. Bizi ora göndərdilər ki, mətbuat gəlib yazsın və məsələni ictimailəşdirsin. Qaranəfəs dayanmadan “Azadlıq” qəzetinin redaksiyasına qaçdıq və olanları xəbər etdik. Qəzetdəkilərin verdiyi reaksiyanın bizi çox heyrətləndirdiyini yaxşı xatırlayıram və bu haqda “Elçibəyin imtahanı”nda geniş yazmışam.

Hə, mənim Hacı Əbdüllə ilk tanışlıqlarımdan biri o idi. Biz geri qayıdanda görüş bitmişdi və mitinq başlayırdı. Mitinq başlayan kimi ilk çıxışçı olan Bakı və Kəndlər Birliyinin sədri Nəsir Ağayevə hücum oldu və başladı. Sabir Rütəmxanlının başını yardılar, Pənah Hüseynin qolunu qırdılar, Vurğun Əyyubu döydülər, əllərinə keçənləri əzib keçdilər. Əbülfəz Elçibəy isə əsl hədəfdi. Onu bayıra çıxaranda digərləri kimi polis maşınına aparmağa imkan vermədik. O böyük kütlənin içində mən və atam da vardıq və Əbülfəz bəyi çiynimizə alıb qərargahın yanındakı yolla yuxarı qaldırdıq və bir qırmızı “07” ilə göndərdik. Atamın ağ köynəyi Elçibəyin başından tökülən qıpqırmızı qanla boyanmışdı. Yadımdadır ki, atam o köynəyini yudurtmaq istəmirdi. ““Azadlıq” muzeyi qurulacaq, bu köynəyi ora verəcəyəm” deyirdi…

Sonra Hacı Əbdülün adı Xızı rayonunun icra hakimiyyətinin başçısı vəzifəsinin təyinatında keçdi. Orada zamanın dəliqanlı Daxili İşlər naziri İsgəndər Həmidovla qalmaqal yaşadı. Sonra Heydər Əliyevin diqqətinə gəldi, Naxçıvanda Heydər Əliyev hirslənib ünvanına nələr demədi. Bir az keçdi Azərbaycan “hacıleyləyin nağılı”nı dinlədi və indiyə qədər də bu məşhur söhbət dillər əzbəri olaraq qalır. Sonra da “Tövbə” Cəmiyyəti, Hacı Əbdülün zaman-zaman məşhurları şallaqlaması, indi deputat olan “Vəhdət” partiyasının sədri Tahir Kərimlini tövbə etdirməsi, Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibovu dəstəkləməsi və nəhayət, birinci vitse-prezident Mehriban Əliyevanın yanında, səfində yer alması. Bax belə, bugünkü müsahibimizin ömrünə bu boyda hadisələr sığışıb və biz onunla müsahibəyə gələndə bütün bu suallarımıza cavab almağı düşünürdük.

Mən ilk dəfə idi ki, onunla həmsöhbət olurdum. Açığı, ilk müsahibə olmasına baxmayaraq, bir-birimizi tanıyırdıq. Elə ilk zəngimlə razılığını verdi və hiss etdim ki, “Qaynar Qazan” izlədiyi bir verilişdir. Görüşəndə və söhbətləşəndə isə haqqında yaradılan obrazdan fərqli bir adamla qarşılaşdım. Tarixi hadisələrə münasibətindən aydın olur ki, heç o zamanlar da bilərəkdən və istəyərəkdən iştirak etməyib hadisələrdə. Bəzən zorən olub bəzi olaylar. Bunlar haqda diqqətli tamaşaçı və oxucu müsahibədən özlərinə lazım olanı götürəcəklər. Amma onun qürbətdə yaşayan mühacirlərimizin ölkəmizə qayıtmasında göstərdiyi münasibət məni həqiqətən kövrəlti. Hacı Əbdül o insanlardan danışanda göz yaşlarını saxlaya bilmədi və ağladı… Mən bunu müsahibə boyu hiss elədim və Hacının ürəyiyumşaq insan olduğu və mərhəmət dolu hisslərlə yaşadığının şahidi oldum. Ömrünün bu yaşında içində mərhəmət hissinin hələ də qaldığı insanların olması və onların Mehriban Əliyevanın komandasında yer alması bəlkə kimlərəsə yaşıl işıq ola bilər, bəlkə kiminsə qapısı açılar. Hər halda ilk ağlıma gələn də bu kontektdə siyasi məhbusllar oldu.

Hacı Əbdülün müsahibəsi çox maraqlıdır. Xüsusilə, 1991-ci ildə baş verən vertolyot qəzası haqqında dedikləri şəxsən məni heyrətləndirdi və açığını deyim ki, mən o hadisə haqqında ilk dəfədir Hacının dedikləri istiqamətdə məlumatlar alırdım. Onun dedikləri doğrudursa və həqiqətdirsə, o zaman Azərbaycanın son 30 illik tarixi yenidən və silbaşdan yazılmalıdır. Hələ Hacının onu öldürmək planları haqqında danışdıqları lap tükürpədicidir.

Xüsusilə, gəncliyində sevdiyi qızdan və onun Heydər Əliyevin köməkçisi olduğundan, sonunda Hacının anasının Heydər Əliyevlə görüşünü təşkil etdiyindən danışması da maraqlı hadisədir. Onun sevdiyi və müəyyən səbəblərdən həyat qura bilmədiyi bir qız, zaman gəlir ki, onun bir növ həyatını xilas edir – nə qəribə bir tale!

Hacının Əbülfəz Elçibəyə yaxşı və dost münasibəti olub. Onu çox istəyib. Ayaz Mütəllibovla da həm hakimiyyətdə, həm də Moskvada qaçqın olanda yaxşı münasibətləri olub və onun müdafiəsində yaxından iştirak edib. Heydər Əliyev zatən onun həyatında müstəsna insan olub. Çünki “Heydər Əliyev hakimiyyətə gəlməsəydi, məni öldürəcəkdilər” deyir. Üstəlik, gənclik sevgisi də Heydər Əliyevin köməkçilərindən biri olub. Bunlar artıq tarixdə qalıb. Maraqlıdır ki, Hacı Əbdül bu gün birinci vitse-prezidentin komandasında da önəmli adamlardan biridir. Açıqca onun haqqında danışır, “Azərbaycanın xilaskarı odur” deyir, Mehriban Əliyeva onun məscidini təmir edir və Hacı onun təbliğatını aparır, qurur və s. Ən əsası isə odur ki, Hacı Əbdül deyir ki, kim mənim əleyhimə danışırsa elə bil, Mehriban Əliyevanın əleyhinə danışır. Bu, çox böyük iddiadır və əsas olmasa kimsə belə bəyanatlar verə bilməz. Hələ Hacı Əbdül kimi təcrübəli adamlar əsla.

Qonağımız illər boyu ən maraqlı və qalmaqallı olaylarda baş rollardan birini oynayan Hacı Əbdüldür. “Tövbə” Cəmiyyətinin sədri Hacı Əbdül…

Əvəz Zeynallı

“Qaynar Qazan”

I hissə

Azərbaycanın gələcəyini Mehriban xanımda görürəm

– Əziz tamaşaçılar, “Qaynar Qazan” izləyiciləri, bugünkü qonağımız Azərbaycan ictimai-siyasi həyatında müstəsna rol oynayan siyasi, dini, ictimai şəxslərdən biri Hacı Əbdüldür. Xoş gəlmisiniz, Hacı.

– Salam, xoş gördük.

– Uzun müddətdir, sizinlə “Qaynar Qazan”da görüşmək istəyirdik. Necəsiniz?

– Şükür Allaha. Yaxşıyam, sağ olun.

– Biz məsciddə görüşmək istədik, amma deyəsən orada təmir var idi.

– Bəli, təmir işləri gedir.

– Təmiri kim aparır, Hacı?

– Mehriban xanım – birinci vitse-prezident aparır.

– Təbrik edənlər də var. Emin Ramiz təbrik edib ki, məscidin təmiri mübarək.

– Sağ olsunlar.

– Mehriban xanım şəxsən məsələ ilə maraqlanır?

– Şəxsən, özləri edir.

– Mehriban xanımla görüşürsünüz?

– Görüşmürük, amma münasibətlərimiz yaxşıdır.

– Madam ki, Mehriban xanım mövzusu ilə başladıq, elə onunla bağlı bəzi suallarım var.

– Buyurun.

– Əvvəlki seçkilərdə də, indiki seçkilərdə də siz açıq şəkildə Mehriban xanımı dəstəklədiniz. Bunun səbəbi nədir?

– Səbəb çoxdur, lap çoxdur. Amma qısaca deməli olsam.

– Çoxu da deyə bilərsiniz. Yəni qısaca yox, rahat vaxtımız var.

– Əsas səbəb odur ki, mən şəxsən Azərbaycanın gələcəyini, xalqımızın gözəl yaşayışını, müstəqilliyimizin daimi olmasını, torpaqlarımızın yenidən özümüzə qaytarılmasını – bunların hamısını edə bilən bir şəxs kimi Mehriban xanımı görürəm. Çünki hər şey hamımızın gözünün qabağındadır. Keçmiş illərdə baş verən hadisələrdən isə danışmağa dəyməz. Nə olar ki xanımdır, aslanın erkəyi, dişisi olmaz. Mənim nəzərimdə minlərlə kişidən artıqdır Mehriban xanım. Bəzi kişilər onu öz üstünə götürməsin, amma çox kişilərdən hər sahədə – istər siyasi sahədə, istər Azərbaycanı dünyaya tanıtmaq cəhətdən üstündür. Azərbaycanı bu vaxta qədər dünyaya Mehriban xanım kimi açıq-aydın, müsbət tanıtdıran hələ ikinci bir şəxs yoxdur. Heç mən inanmıram ki, bundan sonra da olsun. Eyni zamanda, bu xanım xalqının da qeydinə qalır, ona bir ana məhəbbəti göstərir. Belə bir ictimai xadim olan yerdə başqalarını dəstəkləmək olmaz. Yəni nə olsa yalandır, düzü budur.

Mən Ayaz Mütəllibovun “Xocalı” faciəsində günahı yoxdur

– Sizin zaman-zaman siyasi həyatda müəyyən yolunuz olub. Məsələn, uzun illər Ayaz Mütəllibovu dəstəkləmisiniz. Düzdürmü?

– Bəli.

– Ondan peşimanmı oldunuz? Deyəsən, Ayaz Mütəllibovla sizin münasibətləriniz sonda kəskinləşdi, eləmi?

– Yox, mən, əvvəla, bir şeyi deyim ki, çoxusu onu tamamilə dərk etmir. Mən Ayaz Mütəllibovu müdafiə eləməmişəm.

– Amma Hüquqlarını Müdafiə komitəsinin sədri olmusunuz.

– Mən haqqı müdafiə eləmişəm. Haqqı – yəni “Xocalı” faciəsində Ayaz Mütəllibovun zərrə qədər günahı yox idi. Mən bu yöndə deyirəm. “Xocalı” faciəsində Ayaz Mütəllibovun zərrə qədər günahı olmayıb. 1993-cü ildə Məkkədən qayıdanda Ayaz Mütəllibovu ziyarətə getmişdim. Ayaz Mütəllibov hakimiyyətə gəldi, mən ziyarətə getdim. Ziyarətdə olanda hadisələr baş verdi, dəyişikliklər oldu, Elçibəy hakimiyyətə gəldi. Mən gələndə məni təyyarə meydanında tutdular.

– Həccdən qayıdanda? Onda artıq Əbülfəz Elçibəyin hakimiyyəti idi?

– Bəli. Məni tutdular, Daxili İşlər Nazirliyinə apardılar. Oğlumla getmişdim, adamdan xahiş elədim ki, həcc paltarındayam, burax məni, gedim evə, evdə gözləyirlər.

Məkkədən gələndə məni həcc libasında tutdular  və dedilər ki…

– Onda Daxili İşlər naziri İsgəndər Həmidov idi?

– Bəli. Dedim, buraxın, sabah gəlim, qaçası deyiləm ki. Dedilər, yox, belə göstəriş var ki, səni buradan aparaq Daxili İşlər Nazirliyinə. Məni apardılar.

– Yəni həccdən gəldin, evlə görüşmədən sizi birbaşa həbsə apardılar? Niyə?

– Mən elə onu soruşurdum ki, qardaş, burada nə var ki aparırsınız? Məndən bir sual soruşdular. Sən niyə Məkkədən qayıtdın? Ona görə səni həbs edirik. Sən Məkkədən qayıtmamalı idin. Mən dedim, mən ziyarətə getmişəm, vətəndən qaçmamışam.

– Elə bilirdilər ki, qaçmısınız?

– Bəli. İkincisi də ki, mən niyə qaçmalıyam?

– Onda “Tövbə” cəmiyyəti var idi?

– Bəli, “Tövbə” cəmiyyəti 1985-ci ildə yaranıb.

– Cəbhəyə – Xalq Hərəkatına qarşı xüsusilə sərt olduğunuz üçün həbs ediblər?

– Mən heç kimə qarşı sərt olmamışam. İndi onlar hakimiyyətdə deyil ki. Mən haqlı söz demişəm. Bu gün də haqq deyirəm. Məni assalar da, haqq deyəcəyəm. Yəni mən nəyin düz olduğunu hesab edirəmsə, nədə haqq görürəmsə, onu deyirəm.

– Suallarımız o qədər çoxdur ki və o qədər maraqlı şəxsiyyətsiniz ki. Bunların hamısını bir-bir verəcəm, bizdə Mehriban xanımla bağlı suallar var, onları da verəcəm. Siz deyirsiniz ki, mən Məkkədən gələn kimi məni həbs etdilər. Sizin İsgəndər Həmidovla xüsusi münasibətləriniz olub? Dost olmusunuz, düşmən? Hətta Fuad Yusifov deyir ki, İsgəndər Həmidovun onu döydüyü doğrudurmu? Siz İsgəndəri döyübsünüz, yoxsa o sizi? Məncə siz güləşçi olubsunuz.

– Bəli, mən indi də güləşçiyəm.

– Cavanlıqdan da münasibətiniz olub?

– Bəli, olub. Cavanlıqda dost olmuşuq.

Heydər Əliyev hakimiyyətə gəlməsəydi, məni həbsdə öldürəcəkdilər

– Bəs sonra nə oldu ki?

– Mən sizin sualınıza elə bir cavab verim ki, bu, heç kimin  bilmədiyi bir cavab olsun. Mən uzun müddətdən sonra həbsdən qayıtdım, yenə deputat idim. Deputatlıqda fəaliyyət göstərirdim. İsgəndər Həmidovun azadlığa buraxılması üçün imza toplayırdılar. Mənə də gəlib dedilər ki, imza atarsanmı? Yuxardan birinci imzanı mən atdım. Çünki onunla cavanlıqdan dost olmuşuq. Hətta o məni həbs etmiş olsa da. Heydər Əliyev cənabları hakimiyyətə gəlməsəydi, məni həbsdə öldürmüşdülər.

– Elçibəy hakimiyyətində?

– Bəli, onun özü də açıq iş idi.

– Heydər Əliyevin də sizə münasibəti sərt olub axı.

– Heydər Əliyev hakimiyyətə gəlməyindən 2 gün sonra məni azad elədi. Və dəmiryolu xəstəxanasının baş həkimi ilə danışdı, yer təşkil elədi, dedi ki, bu adamı müalicə edin. Yoxsa mən ölmüşdüm.

– Yəni siz Elçibəy dövründə həbsxanada idiniz. Deyirsiniz ki, sizi öldürəcəkdilər?

– Öldürəcəkdilər nisyə idi, öldürmüşdülər məni. Əgər mən bu gün sağamsa, ibadət edirəmsə, uşaqlarımın üstündəyəmsə, az-çox kiməsə yaxşılığım dəyirsə, mən bunun üçün birbaşa Heydər Əliyevə minnətdaram.

– Çox maraqlıdı. Bəs Heydər Əliyev Naxçıvanda sizin haqqınızda bir şeylər demişdi, niyə demişdi onları?

– Əvvəla, mən sizə bir şeyi nəzərə çatdırım ki, Heydər Əliyev cənablarının mənim haqqımda Naxçıvanda dedikləri mən deyiləm. O, mənim üçün deyir, o sözlər mənə aiddir, amma o, mən deyiləm.

– Deyirsiniz ki, yanlış informasiya veriblər?

– Bəli, yanlışdır. Əvvəla, mən maştağalı deyiləm. İkincisi, mən ömrüm boyu narkotika qəbul etməmişəm. Heç gül satmamışam, nəinki gül alverçisi, mən heç gülləri bilmirəm.

– Bəs siz haralısınız?

– Mən Xızır rayonundanam, Xanəgah kəndindənəm.

“Hacıleylək”  deyərkən nəzərimdə birbaşa Heydər Əliyevi tutmuşdum

– Dağlısınız?

– Bəli, dağlıyam. Amma o deyir ki, maştağalıdır. Maştağada da Hacı Əbdül var, rəhmətə gedib. Hətta o Məşədi Əbdül idi, həmişə harasa gedəndə deyirdi ki, mənə Hacı Əbdül deməyin. Mən Məşədi Əbdüləm. Rəhmətliyə informasiyanı səhv veriblər. İkincisi də, o, məni azad elədi. Azad edəndən sonra hamı düşünürdü ki, onun mənə, mənim də ona münasibəti pis olub.

– Bu azad edəndən sonra dediniz, ona gələcəyik. Azad edəndən sonra nə oldu? Amma sizin bir “hacıleylək” söhbətiniz də var axı. Məhşur “hacıleylək” söhbətiniz var. Cavid Musazadə də burada deyir ki, bir vaxt deyəndə ki, “hacıleylək gəlib sizi bir-bir dənləyəcək”, heç kim dillənmirdi. Bəs bu “hacıleylək” kim idi?

– Mən “hacıleylək” deyərkən nəzərimdə birbaşa Heydər Əliyev tutmuşdum. Onun əvvəlində mən deyirəm ki, Həbəşistanın KQB-nin sədri var idi. Amma onun əvvəlini deyirəm. Hamı onu götürdü qoydu, o da gəlib bir-bir bunları dənlədi. Və bu gün siz nəzərinizdə istədiyiniz ki var, qəbul eləmirsiniz heç kəsi. Həbəşistanın başına gələn hadisə sizin də başınıza gələcək. Gələcək və sizi bir-bir dənləyəcək. Böyüklərin bir məsəli var. Deyir ki, zalımı müdafiə edən zülmə məruz qalar. Bu gəlməli idi, bu olmalı idi. Çünki bir qrup insanlar Xocalını zorla Ayazın boynuna qoydular, hakimiyyətdən aparmaq üçün. Onun burada günahı yoxdur. Bizim onla münasibətimiz var da demək olardı, yox da. Görüşmürük də.

– Gələndən sonra heç getməmisiniz?

– Görüşmüşük. Yəni oğlu rəhmətə gedəndə bir olmuşuq.

– Amma o Azərbaycana gələndən sonra getmək, evində söhbət etmək olmayıb.

– Təsadüfi hallarda.

– Ayaz Mütəllibov etibarsız adamdırmı, Hacı?

– Mən onun haqqında etibarsız deyə bilmərəm. Çünki mən ondan görməmişəm.

– Amma, məsələn, hakimiyyətin sərt dönəmlərində siz onu o qədər müdafiə etdiniz. Yəni bir “sağ ol”a dəymədimi?

– Mən onu müdafiə eləməmişəm, mən haqqı müdafiə eləmişəm. Ona görə də mənə heç bir təsiri yoxdur. Əgər onun yerinə bir gavur olsaydı, yenə də deyəcəkdim ki, bu işi o görməyib. Yəni burada mənə qarşı etibarsızlıq görməmişəm. Mən onu müdafiə etməmişəm. Haqqı müdafiə eləmişəm və onun burada günahı yoxdur.

“Qaynar Qazan” vasitəsilə dövlət başında duranlardan xahiş edirəm…

– Amma burda onla bağlı bir Ağasif Şakiroğlunun bir sualı var: “İndi özünü kim sayır? Mütəllibovçu, yoxsa Heydər Əliyevçi?”

– Mən yenə də deyirəm ki, heç vaxt Mütəllibovçu olmamışam. İslam çox incə dindi. Mən bunu İslami xəttlə elə xırdalayaram ki, adamın ayağı yerə yapışar. Mən haqqı müdafiə eləmişəm, Mütəllibovçu olmamışam. Heç vaxt olmamışam. Bu gün də deyiləm. O imza toplanması çox maraqlı bir hadisə idi, Əvəz müəllim. Mən bu gün də bütün vətəndən didərgin düşənlərin vətənə qayıtmasını istəyirəm. Bu, hamımızın vətənidir, onların da vətənidir. Bir an özümüzü kənarda təsəvvür edək. Kənardan vətənə baxaq. Onu gərək görəsən, hiss edəsən, yaşayasan. Mən sizin bu “Qaynar Qazan” vasitəsilə dövlətdən, dövlət başında duranlardan – hamısından xahiş edirəm ki, elə şərait yaratsınlar ki, vətəndən gedənlər qayıtsınlar. Onlara bir amnitsiya versinlər, keçirsinlər onları.

– Yəni tutmasınlar. Qayıtsınlar, amma tutmasınlar.

– Tutmasınlar.

– Sözünüz ölkədə keçir. Mehriban xanımın yanında sözünüz hörmətə malikdir, mən bilirəm.

– Sağ ol. Mən sizin “Qaynar Qazan” vasitəsilə hamıya müraciət edirəm. Dövlət başında duranlara, sözü keçənlərə, yəni ixtiyarı olanlara. İmkan versinlər, türmədə amnitsiya verdikləri kimi bunlara da versinlər. Qoy bunlar da vətənlərinə qayıtsın. Anaları, bacıları var. (Kövrəlir… Danışa bilmir…)

– Sağ ol, Hacı. Duyğulandınız. Məni də kövrəltdiniz.

– Qayıtsınlar. Bundan böyük cavab ola bilməz.

– O dövrə qayıdaq. Deyirdiniz ki, Heydər Əliyev gəlməsəydi məni öldürəcəkdilər. Niyə, Hacı? Kim?

– Bu məsələ haqqında danışım. Məni 18-ci kamerada saxlayırdılar.

– Bayılda, eləmi?

– Bayılda. Bizimlə üzbəüz 13-cü kamera var idi. Bizim kamerada yatanların hamısı tövbə etmiş uşaqlardı. Namaz əhli idi. Mənim işim o idi. İstər həbsdə, istər bayırda cavanlara düz xətt göstərmək. Bu gün də istəyirəm ki, bizim o cavan qızlarımız ki narkomaniya ilə məşğuldular, olmasınlar. Həbsdə 13-cü kameranı təmizləyirdilər. Bəzəyib düzəldirdilər. Bizə çox maraqlı idi. Oranı kim üçün hazırlayırdılar. Kamera hazır oldu. Bir də gördüm, gəldilər ki, Hacı, sənin yerini 13-cü kameraya dəyişdiririk. Deməli, mənim üçün idi.

Dəfələrlə rəisə yazmışdım ki, heç olmasa bir süpürgə ver…

– Maraqlıdır.

– Günlərin bir günü, 1 həftə, 10 gün. Bir süpürgə vermişdilər ki, oranı süpürək. Üfunət idi, göydən yerə hörümçək toru var idi. Heç o “kormuşka”nı açmırdılar ki, hava dəyişsin. Boğulurduq içəridə.

– Tək qalırdınız?

– Tək idim. Günlərin bir günü həkimlər kameraları yoxlayırdılar bir-bir. Bizim kameranı açanda açmağı ilə bağlamağı bir oldu. Üfunət vurdu onları. Dedim, görürsünüz, 1 saniyə qala bilmirsiniz, amma məni burada öldürürsünüz. Sözüm onda yox. Getdilər. Dəfələrlə rəisə yazmışdım ki, heç olmasa bir süpürgə ver, buranı süpürək. Dedilər ki, o vaxt deputat olanda parlamentdə nə üçün Bayılda həbsxana üçün süpürgə istəmirdiniz. Məzələnirdilər… Nə isə, Əvəz müəllim, gecənin bir aləmi, boğuldum. Boğuldum, qapını sındırdım. Açdılar, hava aldım.

– Pəncərə də bağlı idi?

– Bəli, başımı çıxartdım, hava aldım bir az, həkimə apardılar. Həkim gəldi, baxıb gördülər ki, indi ölə bilərəm. Qaz buraxmışdılar içəri, ona görə boğuldum. Məni xəstəxanaya apardılar. Mənim bütün səs tellərim şişmişdi.

– Səsiniz o vaxtdanmı belə oldu?

– Bəli. Səs tellərim şişmişdi və iynə ucu qədər nəfəs ala bilirdim. Bəlkə də nəfəs alsam, tutular, boğulub ölərdim. Həkimlər baxdı. Sözüm onda yox. Mən bir kamerada yatırdım, Şahvələd deyə bir siyasi dustaq var idi, o birində yatırdı…

– Mən də indi ona gələcəkdim. Səbirə Mahmudova soruşur ki, Ağdam komandirlərindən Yaqub Rzayevin – Qatır Məmmədin məhbəsdə qonşusu olduğunu eşitmişəm. Onun ölümü necə baş verdi? Qəsd idimi?

– Gözəl sualdır, saxlayaq o sualı bir az sonraya…

– Olar.

– Biz bir yerdə qalırdıq. Mən idim, Qatır Məmməd idi, Şahvələd id, bir də Vaqif Hüseynov – KQB-nin sədri.

– O da sizinlə yatırdı?

– Bəli, bir yerdəydik.

Rəhmətlik Qatır Məmməd birdən başladı danışmağa…

– Üzr istəyirəm, təxminən neçənci il idi?

– 1992-ci ilin axırı idi. Deməli, hörmət əlaməti olaraq bizdən xahiş edirdilər. Bir 30 dəqiqə ümumi dustaqları xəstəxananın koridorunda gəzməyə buraxırdılar. Yarım saatdan sonra içəri. Gecənin bir aləmi gördüm ki, hansısa bir “dejurnı” açıb bizi buraxdı ki, “keçin, bir az söhbətləşin”. Bu, mənə çatmırdı. Çünki mən bilirdim ki, cavan vaxtımda dövlətin kəşfiyyatçıları restoranda işləyən ofisiantlar idi. İndi bilmirəm, ama o vaxt elə idi. Taksi şoferlərinin əksəriyyəti idi, tramvaylardaki konduktorlardı. Bunların bir çoxu dövlətə işləyirdilər. Çünki bütün hadisələr bunların yaxınlarında olur. Ofisant orada yeyib-içənləri görür. Yəni bunları bilirdim. Sonra deyəndə ki, bunları belə ayırırlar, mən şüphələnirdim. Qatır Məmmədlə söhbət edəndə gəlib yanımızda dayanırdılar. Söhbətlərimizə qulaq asırdılar. Elə bu günün özündə də məni tanıyan dostlarım, yoldaşlarım bilirlər ki, mən həmişə onlara deyirəm ki, əgər bir sözü dövlət qarşısında deyə bilməyəcəksənsə, iki nəfər danışanda da danışma. Üçüncü nəfər də var. Sabah onun hesabını səndən soruşarlar. Danışma. Rəhmətlik Qatır Məmməd birdən başladı danışmağa ki, Hacı vertolyotu mən vurmuşam.

– Hansı vertolyotu?  Nə danışırsınız?

– Bəli. Deyir, mən vurmuşam, biz vurmuşuq. Bu belə danışanda mən şokdaydım ki, nə danışır? Dedi, Tamerlan Qarayev bizə zəng elədi ki, bir erməni vertolyotu filan vaxtı oradan keçəcək, siz onu vurursunuz, birini də sağ buraxmırsınız. Hamısını vurursunuz.

– Dəhşətli söhbətdir…

– Dəhşət hələ sonrasıdır. Deyir, vertolyot gəlib keçəndə biz onu vurduq. Vertolyot dağın döşünə birtəhər özünü yetirəndə uzaqdan bunları gülləyə tutduq. Başladıq vurmağa. Gəldik gördük ki, özümüzünkülərdir.

– Siz nə danışırsınız, Hacı?!

– Dedim ki, Qatır Məmməd, sən nə danışırsan? Dedi, Hacı, mən o qədər şey bilirəm ki, buradan çıxandan sonra hamısını danışacağam. Dedim, sən bu danışıqla buradan çıxa bilməzsən. Qardaş, danışma, belə şeyləri burda danışma. Mən bunu deməyə məcbur oldum.

Qatır Məmməd belə dedi…

– Allah, Allah, mən şokdayam.

– Dedi, mən buradan sağ çıxsam, çox şey bilirəm, çox şey danışacam. Bizi təzədən öz yerimizə saldılar. Fikir götürüb məni ki, bu nə danışır?

– Hacı, təkrarlamağa belə ehtiyat edirəm. Sizin dediklərinizi 25-30 ildən sonra təkrarlamağa belə ehtiyat eləyirəm ki, Qatır Məmməd deyir ki, biz eləmişik…

– Belə deyir, bəli. Qatır Məmməd rəhmətlik belə dedi. Mən dedim, danışma. Dedi, buradan çıxsam, çox şey danışacam. Deməli, bizi saldılar yerimizə. Səhərisi gün günorta vaxtı yenə hamımızı çıxartdılar. Baxdım, Qatır Məmməd yoxdur. Nəzarətçiyə dedim ki, bəs Qatır Məmməd haradadır? Dedi, xəstədir, yatır. Dedim, 2 dəqiqə onunla görüşsəm olar? Olar dedi. Getdim yanına. Dedim, nə olub. Dedi, sən mənə dedin ki, danışma. Mənim başıma hadisə gəldi. Dedi, səhər-səhər nəzarətçi gəldi ki, həkim səni çağırır. Həkim də cənub zonasındandır, adı Arifdir, hündür oğlandır. Deyir, məni çağırdı, mənə dedi ki, xəstəxanaya yoluxucu xəstəlik yayılıb, istəmirik ki, siyasi dustaqlar xəstələnsinlər. Sizə iynə vuracağıq. Qaldırdım qolumu, vurdu. Gəlmişəm, ölürəm. Dedim, necə yəni? Deyir, Hacı, ölürəm. Yenə otağa saldılar. Heç o otağa keçmədik. Gördüm, nəzarətçi gəldi ki, həkim səni çağırır. Məni çağırırdı. Getdim.

– Deyəsən, sizə də bir iynə məsələsi olub axı?

– Ora gəlib çıxırıq.

– Çünki mənə bir adam yazmışdı ki, Hacıdan iynə məsələsini soruş. Orda onu öldürmək istəyirdilər.

– Bax, elə həmin söhbətdir. Dedi ki, Hacı, xəstəxanaya xəstəlik yayılıb. Bəs biz siyasi dustaqlara iynə vururuq ki, onlar xəstələnməsinlər. Dedim ki, həkim, mən Ala Yaqub deyiləm. Xəbərim var axı. Onun boynuna şər atdınız, düzünü Allah bilir. Nəyi satdı, nəyi də aldı, bu ermənilərlə əlaqə saxladı, ya nə etdi, bimirəm. Çağırıb ona iynəni vurdunuz, onu orada öldürürsünüz. İndi istəyirsiniz ki, məni vurub öldürəsiniz? Mənim günahımı deyin. Deyin ki, sən millətə qarşı bu cinayəti törətmisən, mən qolumu özüm qaldırım, deyim, vur. Mən camaatı ağlım kəsəndən tövbəyə çağırmaqdan, düz yolu təqlid eləməkdən,  haqqı deməkdən başqa heç nə eləməmişəm. Sən birini de, mən qolumu qaldırım, iynəni vur. Bu gördü ki, mən bilirəm, vəziyyətdən xəbərdaram. Əgər onu mən bilməsəydim, mən indi çoxdan ölmüşdüm. Dedi ki, Hacı, qaldır qolunu, indi nəzarətçiləri çağıraram, burarlar qolunu, iynəni vuraram. Gördüm, bu düz deyir. Orada kim məndən xəbər tutacaq, kim mənim vəziyyətimi biləcək? Kim biləcək ki, Ala Yaqub nədən öldü? Kim biləcək ki, mən niyə öldüm? Sadəcə deyə bildim ki, ay Allah, özün kömək ol.

– Allah Allah. Elə bil dəhşətli filmə baxıram.

– İlahi, özün kömək ol. Ürəyimdə “Allahu Əkbər, Allahu Əkbər” deyirdim. Bu yavaş-yavaş ayağa qalxır. Mən “Allahu Əkbər” də deyə bilmirəm. Sadəcə “Allah” deyirəm. Tək ümidim Allahadır. Bu siyirtməni çəkdi, iynə çıxartdı. Qarşıma keçdi. Mən də ayağa qalxdım ki, əgər mənə zorla iynə vursa, mən də müqavimət göstərəcəyəm. Nə qədər gücüm varsa. Mən ona necə baxıram, bir Allah bilir. O məndə nə görür, bir Allah bilir. Çatanda mənə, iynəni yerə vurdu. Dedi, Əbülfəzin də, İsgəndərin də var-yoxu belə-belə olsun. Otur. Əvəz müəllim, mən oturdum. Oturmağımla elə bil ki, bir vedrə suyu mənim başıma tökdün. Bütün bədənim su oldu. Mən alnımın, başımın tərini yığa bilmirəm. Silirəm, yenə gəlir. Bütün bədənim su içindədir. Bu mənim vəziyyətimi gördü. Belə stolun üstündə balaca samovarı var idi. Açdı, oradan bir stəkan çay süzüb mənim qabağıma, bir stəkan da öz qabağına qoydu. Baxdım ona, baxdım, ürəyimdən keçdi ki, iynədən qurtardıq, keçdik çaya. Mən buradan nə vaxt salamat çıxaram? Çayı içmədim. Gördü ki, çayı içmirəm, ancaq tərimi təmizləyirəm. Götürdü çayımı içdi. Dedi, Hacı, qorxma iç. Bir az içdim. Dedi, Hacı, get, ürəyin nə vaxt istəsə, de ki, həkimi görmək istəyirəm, gəl, söhbətləşək. Ürəyimdə dedim ki, mən hələ buradan bayıra çıxım, ölsəm də bura gəlmərəm. Çıxdım, gəldim, uzandım. Bax məni belə öldürürdülər, Allah qoymadı.

– Bəs Qatır Məmməd necə? Orada öldü?

– Bəli. Mən kameraya gəldim. Elə uzanmışdım, öz fikrimdə idim ki, ay Allah, nə yaman qurtardım. Birdən qışqırıq qopdu ki, Qatır Məmməd öldü.

– Deməli, bu, sizin şahidliyinizlə, gözünüzün qabağında olub.

– Mənim şahidliyimlə, mənim gözüm görə-görə onu buradan apardılar.

I hissənin sonu

“Qaynar Qazan”da yaddaşlarda qalanlar:

Xural.com

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

Skandal yaradacaq müzakirə:“Qarabağ savaşı üçün böyük dövlətlərdən icazə ala bilməliyik!”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 26 Avqust 2018

İndi bütün dövlətlərin “formatlanması” prosesi gedir

“Strateq baxışı”nın budəfəki müzakirəsi “Dəyişən regional şərait: “Azərbaycana və Qarabağ münaqişəsinə mümkün təsirlər” mövzusudur.  Mövzunu sabiq Baş nazir və Azərbaycan Xalq Partiyasının sədri Pənah Hüseyn, sabiq MTN-in sabiq birinci müavini və Azad Demokratlar Partiyasının sədri Sülhəddin Əkbər, “Qlobal İnteqrasiya və Dialoq Mərkəzi” İB-nin prezidenti Yasəmən Qaraqoyunlu və qonağımız Milli Strateji Düşüncə Mərkəzinin üzvü, Əhrar Partiyasının sədri Vaqif Hacıbəyli ilə müzakirə edirik. Hər zamankı kimi qaynar və ciddi müzakirədə Qarabağ münaqişəsindən tutmuş maraqlı dövlətlərin məsələyə yanaşmasına, Qarabağ münaqişəsi, yoxsa müharibəsi deyilməsindən tutmuş Rusiyaya necə münasibət bəsləməli olduğumuza, regionda qurulması planlaşdırılan kürd dövlətindən APA-nın bağlanılmasına qədər bir çox məsələlərdən danışdıq. 1 saat 40 dəqiqə necə gəlib keçdi heç bilmədik. Müzakirə boyunca Qarabağ münaqişəsinə ən müxtəlif kontekstlərdən yanaşma sərgiləməyə çalışdıq.

Müzakirənin maraqlı olduğunu nəzərə alıb iştirakçıların çıxışlarının qısa özətini də oxucu-tamaşaçılarımıza təqdim edirəm. Sizə çox maraqlı gələ bilər.

Beləliklə, “Strateq baxışı” verilişinin 6-cı mövzusunda ekspertlərimiz nələr dedilər:

Sülhəddin Əkbər:

“- Gürcüstan hadisəsi əslində dünya üçün bir qara ləkədir.

– Bizim ərazi bütövlüyümüzə həmsədr dövlətlər belə BMT Baş Assambleyasında səs vermədilər.

– Biz demokratik strateji seçim etməliyik. Bu seçim bizə doğru yolu göstərəcək.

– ABŞ bu gün regionda bir kürd dövləti qurmaq istəyir. Bunu anlamalıyıq. Kürd dövləti qurmaq üçün də İran, İraq, Türkiyə və Suriyə dağıdılmalıdır. Bir çox xəritələrdə Naxçıvan da ora daxildir.

– Rusiyanın Azərbaycana qarşı apardığı vəkalət müharibəsidir Qarabağ savaşı.

– Amerika və Rusiya bir məsələdə həmrəydirlər. Bu regiondakı böyük dövlətlərin hamısının federal və ya konfederal kövrək yapıya çevrilməsi. Bu məsələdə onların hər ikisinin planı üst-üstə düşür və bunlar bu məsələdə anlaşacaqlar.

– İran məsələsi gündəmdədir və deməli, Azərbaycan məsələsi də gündəmdədir. ABŞ dərin dövlətinin bu gün 1 nömrəli məsələsi İran məsələsidir.

– Hər bir region dövləti, o cümlədən Azərbaycan uğrunda mübarizə gedir. İndi bütün dövlətlərin “formatlanması” prosesi gedir.

– Mingəçevir və Gəncə hadisələri nə zaman vaş verdi – 26 iyun hərbi paradından 10 iyula qədər olan dövrdə.

– Heç olmasa ana xəttləri ilə milli bir konsepsiya qəbul olunmalıdır.”

Pənah Hüseyn:

“- Bu iqtidar Qarabağ məsələsində ən azı 50/50-yə nisbətdə uğurlu siyasət aparır. Nə qədər korrupsiya olsa da, Azərbaycan ordusu qüdrətlidir və var. Cəmiyyəti müharibəyə hazırlamaq üçün hakimiyyət çox ciddi islahatlara getməlidir.

– Azərbaycan dövləti və diplomatiyası bu icazəni almalıdır – böyük dövlətlərdən. Biz kimdən icazə almalıyıq və bu icazəni kimlər verməlidir? İcazə alınacaq dövlətlərdən biri də Rusiyadır. Biz müəyyən etməliyik ki, kimlərə, nələri güzəştə gedə bilərik?

– Nə baş verir ki, nə baş verəcək ki, ya da nə baş verdi ki və yaxud nəyə hazırlıq görülür ki, APA-nı belə bağladılar? APA Mingəçevir SES çökən kimi çökdü – simvolik olaraq belə qiymətləndirmək mümkündür.

– Rusiyanı da, Türkiyəni də dağıtmaq istəyirlər. Elə bir məqam yaranıb ki, yeni situasiya yarana bilər.

– Azərbaycanı müharibəyə hazırlamaq və bunun üçün icazəni almaq lazımdır.

– Azərbaycan ictimaiyyəti və müxalifətinin Qarabağ məsələsində seyrçi mövqe tutmaları məni qane eləmir. Qarabağ məsələsi demokratiyadan da irəli çəkilməlidir.

– Hökumətdən tələb olunmalıdır ki, ya Qarabağı azad elə, ya da get.

– 1990-ciı illərdən bu tərəfə ilk dəfədir ki, Qarabağın azad olunması üçün real şərtlər və şərait yaranıb və onun təzahürləri ortadadır.”

Yasəmən Qaraqoyunlu:

“- Beynəlxalq hüquq heç də universal hüquq deyil. Münaqişə yox, müharibə termininin istifadə olunmasının tərəfdarıyam. Ermənistan Rusiya ilə birlikdə Azərbaycana qarşı işğalçılıq siyasəti yeridir.

– Ermənistan cənub türklüyü ilə şimal türklüyünün, şərq türklüyü ilə qərb türklüyünün ortasında qurulub ki, bu türklüyü parçalasın. Ermənilər həm də Rusiya tərəfindən Anadolu, İran və Qafqaz türklüyünə qarşı istifadə olunur.

– Qarabağın statusunun danışıqların predmeti olması bizim uğursuzluğumuzdur.

– “Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi” demək yanlışdır. Bu, bizim zəifliyimizdir.

– Qarabağın statusu müzakirə oluna bilməz. Qarabağ Azərbaycan torpağıdır. Bu, Azərbaycan diplomatiyasının məğlubiyyətidir.

– Qarabağ məsələsində vahid strateji xəttimiz yoxdur.

– Rusiyanı içəridən qarışdıra bilərik. Panturanizmi və panislamizmi Rusiyanın içində yaymaqla onu bölmək mümkündür. Bizim də İrana və Rusiyaya qarşı hücum siyasətimiz olmalıdır.

– Türkiyənin hərbi bazasının Azərbaycanda yerləşməsinə nail olmalıyıq. Necə olur ki, Rusiya Ermənistanda hərbi bazalarını yerləşdirə bilir?

– Əgər ermənilər Qarabağda qalib gələ bilsələr, hökmən Şərqi Anadolunu da alacaqlar.

– Bütün verilən torpaqlar Ermənistandan geri istənilməlidir.”

Vaqif Hacıbəyli:

“- Bizim Rusiya ilə qarşıdurmaya getməyimiz rasional düşüncə deyil. Daha ağıllı olmalıyıq. Ukrayna, Gürcüstan nəyə nail oldu? Qərbə və Amerikaya ümid etmək olmaz.

– Türkiyə ilə ən azı Ermənistan-Rusiya ittifaqına oxşar bir ittifaq qurmaq lazımdır.

– Qarabağda sülh mümkün deyil, ona görə ki, Qarabağda sülhlə Qarabağı vermək olar, Qarabağı qaytarmaq olmaz.

– Həqiqət ondadır ki, Rusiya ilə açıq qarşıdurmaya getmək olmaz.

– Ermənistandakı Azərbaycan vətəndaşlarına hansı status veriləcəksə, Azərbaycandakı Ermənistan vətəndaşlarına da eyni statusu vermək lazımdır. Burada simmetrik status məsələsindən söhbət gedə bilər.

– Mən anti-Rusiya ritorikasını məqbul saymıram. Bu ritorikadan çəkinmək, amma öz siyasətimizi də aparmaq lazımdır.

– Sabah üzərimizə rus tankları gələndə ona da hazır olmalıyıq.

– Totalitar cəmiyyətdə də torpaqlar qaytarıla bilər, təki siyasi iradə olsun.”

Əvəz Zeynallı,

“Strateq baxışı”

“Strateq baxışı”ndan fotoların yaddaşında qalanlar:

Strateq.az

GÜNDƏM  / MANŞET  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC

“Qaynar Qazan”da Zəlimxan Məmmədli (III sonuncu hissə): “Sünniyəm, amma Kərbəlaya getdim”-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 22 Avqust 2018

Zəlimxan Məmmədli: “Borçalı toplumunu hakimiyyətlərin yedəyindən azad etməliyik”

 

Azərbaycanın siyasi mühitinin zaman-zaman önəmli simalarından olub Zəlimxan Məmmədli. Onunla “Qaynar Qazan”da müsahibəyə qərar verəndə bu haqda danışmayacağını təxmin etmişdim amma. Nədən ki, Zəlimxan bəy xeyli zamandır ictimai fəaliyyətlə məşğul olur və bu səbəbdən siyasətdən ayrılıb. Onun gündəmi son illər “Borçalı” Cəmiyyətidir. Borçalı ilə yatır, Borçalı ilə qalxır. Vətənin Gürcüstanda qalan hissəsi kimi Borçalı əslində, yer üzündə yaşayan bütün Azərbaycan türklərinin və azərbaycanlıların əsas məsələlərindən biridir, biri olmalıdır. Nədən ki, biz pəndəmliklərimiz ucbatından qədim torpaqlarımız olan Dəmirqapı Dərbəndi, Ulu Göyçəni, Zəngəzuru, Qarabağı və daha necə müqəddəs torpaqlarımızı itirmişik. O mənada Borçalı bizim – bizim olan sonuncu müqəddəs torpağımızdır – Dəmirqapı Dərbənd kimi, Ulu Göyçə kimi, Zəngəzur kimi, Qarabağ kimi.

Artıq illərdir ki, siyasətin dolambaclı yollarından keçən Zəlimxan bəy bu qutlu mübarizənin içindədir. Qafqazın ən “yaramaz cocuqlarından” biri ilə – gürcülərlə savaş verir. Maraqlıdır ki, nə qədər qanunlara riayət edir, nə qədər gürcülərlə yaxınlaşmağa çalışır, nə qədər gürcülərin dövlətini də özünün dövləti bilirsə, o qədər də gürcülər tərəfindən itələnir, dışlanır və kənarlaşdırılmağa çalışılır. Ona görə ki, gürcülər onun kim olduğunu yaxşı bilirlər – hətta özümüzünkülərin bilmədiyi qədər. Onun necə milliyyətçi olduğunu, ürəyinin Azərbaycan və türk milləti üçün necə döyündüyünü gürcülər bilir və qiymətləndirir. Ona görədir ki, millətin bağrından süzülən “Elat” bayramı qadağan olundu və onun əvəzinə törəmə və qurama bir bayram çıxardılar. Sonra da ürəkləri soyumadı – Zəlimxan Məmmədlini Gürcüstana buraxmadılar – min bir bəhanə gətirərək. Beləcə, illərdir aparılan “gürcü-Borçalı” dostluğu ən azı birinci mərhələdə gözlənilən nəticəni vermədi.

Zəlimxan Məmmədli ilə həm də bu məsələlərdən danışdıq. O, siyasətlə o qədər içli-dışlı deyil, bir az məsafəlidir. Elə siyasətdən gedişi də asan olmamışdı. Hətta bir ara adama elə gəlirdi ki, Zəlimxan bəy siyasətdən bir az da zorən göndərildi ictimai işlərə. Bunu özü də təsdiqləyir bir növ. Məxsusən Əbülfəz Elçibəyin son günlərində mətbuat sözcüsü o idi. Elçibəy orada can çəkişəndə burada “bu gün-sabah gələcək” təranələri quraşdırılırdı və o bəyanatların çoxu Zəlimxan Məmmədlinin ağzından səslənirdi. O sualları da verdim və maraqlı cavab aldım – təbii ki, məncə səmimi olmadı o cavablar…

“Qaynar Qazan”da Zəlimxan Məmmədli ilə çox məsələlərdən danışdıq. Borçalı dərdindən, borçalıların Zəlimxan bəyə qarşı qaldırdıqları “qiyam”dan, “Elat” bayramından və siyasətdən. Amma saat yarımlıq söhbətin sonuna gələndə məlum oldu ki, tamamilə yeni və daha maraqlı bir mövzu başladı. Zəlimxan Məmmədli təmsil olunduğu və Xətai rayonunun icra hakimiyyətinin başçısı vəzifəsini daşıdığı Elçibəy hökumətinin zamanında qarşılaşdığı sabotajlardan, çörək qıtlığından və çörəyi dənizə tökənlərdən danışanda qərara gəldik ki, onu bir də “Azadlıq salnaməsi”ndə danışdırmaq lazımdır. Milli hökumətin işbaşından getməsi də gəlməsi kimi tarixi problemlərlə dolu olub. Aman Tanrım, bu milləti hökumətinə qarşı qaldırmaq üçün çörəyi dənizə tökən yaramazlar olub – bir düşünün.

Zəlimxan Məmmədli ilə söhbətimizin ən maraqlı məqamlarından biri də tarixi abidələr olan Şah İsmayıl Xətainin və Xocalı harayını əks etdirən “Ana” abidəsi oldu. Zəlimxan bəy planlarında olan Bakıdan bir az danışdı: Babək prospekti də AXC hökuməti dövründə açılıb. Xətai heykəlinin qarşısı böyük bir xiyaban olacaqmış və bu xiyaban “Ana harayı” abidəsinə qədər uzanacaqmış. Babək prospektinin Nizami rayonu ilə kəsişdiyi nöqtədə – indiki Ukrayna dairəsinin üstündəki Heydər Əliyev parkının yerində əzəmətli “Koroğlu-Çənlibel” abidə kompleksi qoyulacaqmış. Hündürlüyü 77 metr olacaq abidə kompleksi “7777 dəli” formasında olacaqmış. Və sair və ilaxır. Milli hökumətin və milli düşüncənin hər anı və məqamı gözəldir. Bir anlıq xəyalı belə adamı götürüb haralara aparır – neftdən gələn bu milyardlar millətin özünün qurduğu hökumətə qismət olsaydı, bu pullara milləti, onun gələcəyini düşünən sağlam insanlar hökm etsəydi, indi haralarda olardıq! Düşüncəsi belə insanı həyəcanlandırır – mən Zəlimxan Məmmədli ilə danışanda və onların gələcək planlarının cüzi bir hissəsi ilə tanış olanda o həyəcanı yaşadım. Tələbəlik illəri yadıma düşdü – biz o düşüncə və xəyallarla yaşayır, oxuyurduq. Biz bir dünya dövləti qurmaq istəyirdik. Quracaqdıq. Quracağıq.

Bu düşüncələr içərisində “Borçalı” Cəmiyyətinin sədri Zəlimxan Məmmədli ilə “Qaynar Qazan”da müsahibəmizin 1-ci hissəsini yayınlayırıq. Zəlimxan Məmmədli təpədən-dırnağa milli adamdır, millətin adamıdır. Şah İsmayıl abidəsinin, Xocalı faciəsini əks etdirən “Ana harayı” abidəsinin müəllifidir – bu abidələr onun başçılığında qoyulub. Tarixi məsələmiz olan Borçalı məsələsinin yükünü bu gün o çəkir – ən qutlu dərd millətin çəkilən dərdidir. Bu gün Borçalı dərdi onun çiyinlərindədir. “Elat” duyğusunu minilliklərin o tayından günümüzə qədər dartıb gətirən və millətin həyəcanverici duyğularını qabardan odur. Qısaca olaraq onun dərdinə şərik olmaq istədik “Qaynar Qazan”da. Buyurun, dinləyin…

Əvəz Zeynallı

“Qaynar Qazan”

I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

“Qaynar Qazan”da Zəlimxan Məmmədli (I hissə): “2003-cü ildə müxalifət İlham Əliyevi milli platformaya gətirməli idi”-VİDEO

II hissəni buradan oxuya bilərsiniz: 

“Qaynar Qazan”da Zəlimxan Məmmədli (II hissə): “Gürcüstan üçün ən çətin buxovlar ermənilərdir”-VİDEO

III sonuncu hissə 

Siyasətdə boğuşmalar olmasa, inkişaf da olmaz

– Tural Əliyevin bir sualı da var: “Dini görüşünüzü öz dilinizdən eşitmək istəyərdim.”

– Yəni orada da şübhə edənlər var. Rəqiblərim mənim kimliyimi şübhə altına salan yazılar yazdırdılar, ailəmə müdaxilə etdilər. Özü də kimlər yazdırdılar, bilirsənmi, bəy, əlim cibində olanlar. Bir əlim ciblərində idi ki, uşaqsınız, öyrənin, gedib Allah qoymasa oralarda qəzet buraxacaqsınız. Onlar da gəlib böyrümə soxdular xəncəri. Mən təbii ki, müsəlmanam. Amma məzhəb ayrımçılığı mənlik deyil. Borçalılar sünnidir, amma mən Kərbəlada İmam Hüseyni ziyarət eləmişəm. Mənim üçün din yolunda fədakarlıq edən Əli də, Ömər də, Hüseyn də fədakar nəhənglərdir, yaşamış insanlardır, mif deyillər. Ona görə də hətta Əjdər Tağızadə məni topa tutdu. “Bunun nə işi var orada?” deyə. Bunlar çox primitiv düşüncələrdir. Mən Kərbəlada olduğum üçün mənə “Kərbəlayi” deyirlər. Dedim ki, mənim adımın böyrünə heç nə qoşmayın…

Atamın adını de, Zəlimxan adı qoyub. Sabah Həcc ziyarətinə gedərəm, “Hacı Zəlimxan” deyilməsini istəmərəm. Niyə görə? Mən bir dini ritualı yerinə yetirirəm, amma o, mənim üstümdə bir yük olub məni basmalı, ya da məni qaldırmalı, yüksəltməli deyil. Mən ibadətimi minnət qoymadan edərəm. Mən ibadətimlə reklam etmərəm. Mən əməlisaleh düşüncəmi, fikrimi edərəm, çalışaram ki, sənə salamı yaxşı verim, dostluğu yaxşı edim. Mirmahmud Mirəlioğlunu ələşdirə də bilərəm, sədaqətli olub partiyasının xəttinə. Deyirlər ki, hələ orada qalmısan. Niyə qalmayım ki, nə baş verib ki? Siyasətdə boğuşmalar olmasa, inkişaf da olmaz. Mən müsəlmanam, özü də məzhəbüstü düşüncəyə malik bir müsəlmanam. Məzhəb bölücülüyünü Azərbaycana, İslam dünyasına elə salıblar ki… Üç böyük sütunu var İslamın – Səudiyyə vəhhabilərdir, İran şiələr, Türkiyə isə sünnilər. Bunlar üçü də İslam dinindən danışır. Bizə düşmən lazım deyil, bunlar bir-birinə bəs edirlər.

– Əjdər Tağızadədən danışın…

– Yox, ondan danışmaq istəmirəm.

– Onunla məsələniz bitdimi?

– Vallah, niyə qurtarmasın ki. Əjdər Tağızadə ilə aramızda nə olmuşdu ki? Bir məsələmiz də yoxdur axı.

– DAK-da (Dünya Azərbaycanlıları Konqresi) deyəsən var idi?

– DAK-da da Sabir Rüstəmxanlı ilə bir yerdə olublar, bir yerdə gedib-gəliblər.