DTK-da Elçibəyə neçə il həbs cəzası hazırlanmışdı? – Cəmil Həsənli yazır

Milli Şura sәdri Cәmil Hәsәnli mәrhum prezident, Milli Azadlıq Hәrәkatının lideri Әbülfәz Elçibәy haqqında, onun 80 illiyi ilә әlaqәdar maraqlı silsilә yazılara başlayıb. C.Hәsәnlinin feysbuk sәhifәaindәn paylaşdığı yazılardan 3-cünü tәqdim edirik:

Əvvəli burda

Əbülfəz bəyin dərnəkçilərinin “hürriyyət” dövrü uzun sürmədi. 1971-ci ilin oktyabr ayının 31-də ideoloji işin gücləndirilməsi ilə bağlı Azərbaycan KP MK-nın plenumu keçirildi. Plenumdakı məruzəsində Heydər Əliyev ideoloji işdə, kommunist tərbiyəsində yol verilmiş ciddi səhvlərdən danışdı. 60-cı illərdə elm, sənət, ədəbiyyat sahəsində milli oyanışa yardım göstərmiş bütün əsərlər və ayrı-ayrı şəxslərin adı plenumda səsləndirildi. Plenumda adı çəkilənlər arasında tarix fakültəsinin dosenti Süleyman Əliyarov da var idi. O, Ziya Bünyadov və Mahmud İsmayılovla birlikdə Azərbaycan tarixini saxtalaşdırmaqda ittiham olunurdu. Plenuma məruzəsində Heydər Əliyev deyirdi: “Bəzi müəlliflər tarixi keçmişdən bəhs edərkən partiyalılıq prinsiplərindən kənara çıxmış, istismarçı siniflərin ayrı-ayrı nümayəndələrini müəyyən dərəcədə ideallaşdırmış, burjua filantropiyasının ictimai təbiətini düzgün izah etməmişlər. Respublika Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü Ziya Bünyadov, professor Mahmud İsmayılov və universitetin dosenti Süleyman Əliyarov bir sıra tarixi faktları qiymətləndirərkən kobud səhvlərə yol vermişlər.” Bu məruzədən sonra Süleyman müəllim üçün ağır dövr başladı. Fakültədə çoxları onunla salamlaşmaqdan ehtiyat edirdi, müdafiə ərəfəsində olan dissertasiya işi gündəlikdən çıxarıldı. Ağır mənəvi böhran keçirdiyi vaxtda bir qayda olaraq Əbülfəz bəy, Rafiq İsmayılov və filologiya fakültəsində yeni müəllimlik fəaliyyətinə başlayan Kamil Vəliyev (Kamil Vəli Nərimanoğlu) onu tək qoymadılar. Süleyman müəllim o qədər ümidsizləşmişdi peşəkar sürücü kurslarına yazılıb xüsusi “prava” aldı ki, sabah onu universitetdən çıxarsalar əlində bir sənəti olsun, ailəsi ac qalmasın. O, Bakıdan rayonlara işləyən şəhərlərarası avtobus sürücüsü olmağa hazırlaşırdı. Lakin iş o yerə gəlib çatmadı.

1971-ci ilin oktyabr plenumu “dərnəçilərdən”də yan keçmədi. Ali məktəblər üzərində partiya və təhlükəzilik orqanlarının nəzarəti gücləndirildi. DTK Əbülfəz bəyin dərs dediyi qruplar içərisinə və hətta gizli dərnəklərə öz agentlərini yerləşdirməyə başladı. Gənclər arasında millətçiliyin yayımasından, stilyaqaçılığa aludəçiliyin çoxalmasından ehtiyat edirdilər. 1969-cu ilin payızında DTK stilyaqaçılara qarşı mübarizə məqsədi ilə xüsusi müşavirə keçirmişdi və orada bildirmişdilər ki, stilyaqaçılıq Amerika həyat tərzinin gənclər arasında yayılmasıdır və “biz (DTK) onların axırına çıxmasaq, onlar bizim axırımıza çıxacaqlar.” 1966-cı ildə 70-ə yaxın adamı əhatə edən “Azərbaycan milli dilinin müdafiəsi komitəsi”nin aşkarlanması və mühakimə edilməsi DTK orqanlarını sayıq olmağa səfərbər edirdi. 1974-cü ildə Əbülfəz müəllimin tələbələr arasında, bəzi toy və qonaqlıq məclislərində Sovet quruluşu əleyhinə açıq danışması, Sovetlərin imperiyaya çevrilməsi, sosializmin istismarçı təbiəti, Azərbaycanın SSRİ-dən ayrılması, bütöv Azərbaycan və türkçülük-turançılıq istiqamətində çıxışları DTK-nın səbrini tükəndirmişdi.

Image may contain: 2 people, sunglasses

1974-cü ilin noyabrında Əbülfəz bəyi DTK-ya çağırsalar da, lakin prokurorluq orqanları həbs üçün yetərli səbəb olmadığı üçün proflaktik söhbətlərlə kifayətlənməli oldular. Onun 5-ci şöbəyə dəvəti konfidensial olsa da, bu xəbər çox sürətlə tələbələr arasında yayıldı. Bir sıra müəllimlər bu barədə xısın-xısın danışırdılar. Daha çox yaxın bildikləri tələbələrə məsləhət görürdülər ki, bu xatalı işdir və bundan uzaq olsunlar. Doğrudan da bu söz-söhbət öz işini gördü. Nəzarət gücləndirildiyindən Əbülfəz dostları və yuxarı kurs tələbələri ilə görüş və söhbətəri çayxanalara köçürmüşdü. Və elə həmin vaxt DTK dəvət olunmuş tələbələrdən biri belə bir ifadə vermişdi: Əbülfəz müəllim tələbələr arasında antisovet təbliğat aparır və deyir ki, Hitler Almaniyada mübarizəyə Bavariya pivəxanalarından başladığı kimi, biz də çayxanalardan başlamalıyıq. 1975-ci ilin yanvar ayının 15-də Əbülfəz bəyin həbsi haqqında məlumat yayıldı. İki gün öncə özünün iştirakı olmadan onun kirayə qaldığı mənzildə axtarış aparmışdı və DTK gəlməsi bildirilmişdi. Yanvarın 15-də onun Şərqşünaslıq fakültəsində imtahanı var idi və imtahandan sonra “Dəniz qırağına” getdi, orada həbsi barədə sanksiyanı ona təqdim etdlər.

Tələbələr arasında böyük həyəcan yaşanırdı. Bir çoxlarını istintaqa dəvət etməyə başladılar. Hamı qorxu içərisində idi. İstintaqa çağrılanlara nə deyirdilərsə, heç kəs orada baş verənlər haqqında bir kəlmə danışmaq istəmirdi, hamı susurdu. Ancaq bir fəlsəfə müəllimi var idi – Qəmbər müəllim – o, sorğu-suala çəkilməsi barədə yaxın əhatəsində danışmışdı və DTK-da Əbülfəz müəllimə qarşı 8-10 il həbs cəzasını özündə ehtiva edən millətçi cinayətkar ittihamının irəli sürüldüyün bildirmişdi. Bu xəbər tələbələrin qol-qanadını sındırmışdı. Qənbər müəllim özü də bir az qorxmuşdu. Çünki o, özü də dəfələrlə tələbələr arasında, yeməkxanalarda, ictimai yerlərdə yeni hakimiyyətə gəlmiş milyonçu Amerika prezidentinə işarə edərək “Fordun iti sovet adamından yaxşı yaşayır” ifadəsini uca səslə bildirmişdi. Həmin vaxt qış imtahan sessiyası başa çatar-çatmaz hamı yataqxanadan tələsik rayonlara – evlərinə gedirdilər ki, DTK-nın gözündən yayınsınlar. Hətta toy günü bir yuxarı kurs tələbəsini istintaqa gətirmişdilər və ondan Əbülfəz bəy əleyhinə ifadə almışdılar. Məhkəmədə o, öz ifadəsindən imtina etdi. Əvvəlcə, çox adamı istintaqa cəlb etmək istəsələr də, lakin sonda buna getmədilər. Bu, uşaqların qorxuluğunu bir az götürdü. 1975-ci ilin may ayının 7-də Ali Məhkəmənin binasında Əbülfəz müəllimin məhkəməsi başlayanda tarix fakültəsinin demək olar ki, bütün tələbələri orada idi. Onu maşınla məhkəmə binasına gətirəndə həyəcanlı anlar yaşandı. Binanın ətrafına toplanmış tələbələr qeyri-ixtiyarı olaraq “Yaşasın Əbülfəz müəllim!” deyə qışqırdılar. Məhkəmə dayandırıldı və prokuror mundirində olan geriyə daranmış qara saçı və qalın buğu olan bir kişi binanın qarşısına çıxıb tələbələrdən dağılmağı tələb etdi. Həmin məqamda məhkəmə binası qarşısına özlərini yetirən universitet və tarix fakültəsinin rəhbərliyi hədə və yalvarış yolu ilə uşaqları dərsə aparmağa cəhd etsələr də bir şey alınmadı.

Ardı var

(azadlıq.info)

Əlaqəli məqalələr

Bir cavab yazın

Sizin e-poçt ünvanınız dərc edilməyəcəkdir. Gərəkli sahələr * ilə işarələnmişdir

Back to top button