“İnsanlar 80 km boyu əl-ələ düzülüb “zəncir” oldular”: SSRİ necə diz çökdürüldü?-VİDEO-FOTO
1989-cu ildə baş verən 31 dekabr “Sərhəd Hərəkatı” haqqında axtarışlarımız davam edir. “Azadlıq Salnaməsi”ndə Nemət Pənahlı ilə Ramiz Tağıyevin müsahibələrindən sonra şəxsən mənim üçün maraqlı mənzərələr meydana çıxdı. Məlum oldu ki, “Sərhəd Hərəkatı”nı yalnız bu iki hərəkatçının üzərində qurmaq düşüncəmiz həm də bilgisizlikdən irəli gəlirmiş. Naxçıvanda həmin günlərdə böyük və irimiqyaslı hadisələr baş veribmiş və biz bu haqda Bünyamin Qəmbərlinin daha ətraflı məlumatlar ala bildik.
SSRİ imperiyası ilə qarşı-qarşıya qalan xalqın nəyə qadir olduğunu bir daha Bünyamin bəyin çıxışlarından eşitdik. Bəzən duyğulandıq, bəzən kövrəldik, bəzən hisslərimizə hakim ola bilmədik. Çarəsiz və silahsız qalan nəhəng bir millət nələrə qadirmiş, ilahi.
Əvvəlki müsahiblərimizdən fərqli olaraq Bünyamin Qəmbərli daha çox informasiya dolu idi. Onun təqdimatında Naxçıvanda baş verən hadisənin miqyasını və böyüklüyünü təsəvvür etmək mümkündür. Pillə-pillə hədəfə doğru gedən bir marafon yarışı olub sanki. Əvvəlcə mitinqlər təşkil olunub. SSRİ-nin mərkəzi hakimiyyətinin və sərhədçilərin susqunluğunu görən hərəkatçılar daha da ürəkləniblər. Bu dəfə dekabrın 12-də daha bir mitinq keçiriblər və sonra qərar veriblər ki, ayın 19-dan – 1 həftədən sonradan oturaq aksiyalara başlanılsın. Naxçıvanın önəmli yaşayış məkanlarının zirvələrində Dədə Qorqud dastanlarında olduğu kimi böyük tonqallar yandırmaq və Cənubda yaşayan soydaşlarımızla həmrəylik ifadə etmək haqqında da ilk dəfə idi eşidirdim. İnsanlarımız tam mütəşəkkil qaydada milli birlik içində olanda qarşısında imperiyalar dayana bilmirmiş. Bunu bir daha eşidir, öyrənir, şahid oluruq.
Nehrəmdə və Naxçıvanın bir çox məkanlarında – sərhəddə yaxın yerlərdə çadırların qurulması və uzun müddət – 1989-cu ilin dekabrın 19-dan 1990-cı ilin yanvarın 3-nə qədər həmin çadırlarda dövlət qurumu kimi mübarizə aparılması, sərhədlərin sökülməsinin qaranquşu olub həm də. Eynilə Bakıdakı kimi, Bünyamin bəyin dediklərindən belə çıxır ki, hətta 1988-ci ilin Meydan Hərəkatının mitinqləri qədər mütəşəkkil mitinqlər keçirilib və o mitinqlər və çadırlar dövründə hamının yüksək səviyyədə yemək-içməyi, bir çoxlarının isə çadırlarda gecələməyi təmin olunub.
Daha bir möhtəşəm aksiya dekabrın 12-də baş verən insan zənciri hadisəsi olub. İnsanlar Azərbaycanı ayıran sərhəd tellərinin qarşısında əl-ələ tutuşub insan zənciri yaradıblar və bu aksiya 160 km-lik sərhəd tellərinin nə az, nə də çox düz yarısını – təxminən 80 km-i əhatə edib. Əzəmətli bir olay! Böyük bir hadisə! Miqyasına görə misli-bərabəri olmayan bir aksiya! Minlərlə insan km-lərlə yan-yana, çiyin-çiyinə, əl-ələ, qol-qola verərək Vətənə sipər olublar, sərhəd boyu düzülüblər, bütün dünyaya mesaj veriblər, hayqırıb birləşmək, azadlıq tələb ediblər. Bu qüvvənin qarşısında dayanmaq olardımı? Olmazdı təbii ki!
Zaman-zaman “bəs niyə SSRİ kimi nəhəng ölkə olanlara göz yumub” deyə sual eşitmişik, özümüz də o suallar haqqında baş sındırmışıq, cavab almaq üçün ünvanlamışıq. Amma əvvəlki deyilənləri, indi də Bünyamin Qəmbərlini diqqətlə dinlədikcə bu sualın cavabı öz-özünə aydın olur. Hər şey öz-özünə çözülür.
1989-cu ildə millət yumruq kimi birləşmişdi və ölümünə mübarizə apararaq ölümə hazır idi! O zaman azərbaycanlılar ölümün gözlərinin içinə dimdik dayanıb baxa bilirdilər. Onlar ölümə hazır idilər və toplu halda ölə bilərdilər öz məqsədləri uğrunda. Necə ki, bir neçə gün sonra – 20 yanvar 1990-cı ildə ölə bildilər. Bax, o səbəbdən sovet ordusu da, SSRİ də xalqla, ayağa qalxıb azadlığını tələb edən millətlə başqa cür danışa bilmədilər. Ən vacib və önəmli səbəb bu olmalı idi və inanıram ki, belə də idi!
Bünyamin Qəmbərli danışarkən bəzən hisslərinə hakim ola bilmədi. Gözləri doldu-boşaldı. Bəzən bu məqamlarda mən də özümü onun dediklərinin fonunda hiss etdim. Mən də qəhərləndim. Təkcə ona görə yox ki, biz müqəddəs olan bir tarixi hadisədən danışırdıq, həm də ona görə ki, o millətin – əyilməyən, sovet ordusunun qarşısından geri çəkilməyən, dünyanın iki böyük dövlətinin sərhədlərini söküb yerlə-yeksan edən həmin o millətin övladı idik. Bizi düşündürən və qəhərləndirən həm də o idi ki, axı hara getdi, nə oldu o millətə?! Niyə belə olduq?!
Bütün hallarda Bünyamin Qəmbərli ilə “Azadlıq Salnaməsi”ndə bu söhbət çox önəmli və maraqlı oldu. Nə tonqal qalanması, nə insan zinciri, nə çadırlarda günlərlə gecələyib sərhəd tellərini açmaq haqqında hazırlıq haqqında digər qonaqlarımız danışmamışdı. Hələ Bünyamin bəyin haqqında danışdığı “gizli təşkilat”lar çox maraqlı idi. O, ayrıca bir araşdırmanın və söhbətin mövzusu olsa da, “gizli təşkilat”lar mövzusu da bizim üçün yeni idi.
Bünyamin Qəmbərlinin “Azadlıq Salnaməsi”ndə yeniliklərlə dolu olan bu müsahibəsini yayınlayırıq və inanırıq ki, siz də bəyənəcəksiniz. Qərar vermək Sizin işinizdir, əziz Oxucu-tamaşaçılar! Gözlərinizə sağlıq…
Əvəz Zeynallı
1989-cu il dekabrın 31-də çəkilən və tarixə sirdaş olan şəkillər:
Xural.com
