Ana səhifə » MÜSAHİB

MÜSAHİB

GÜNDƏM  / MÜSAHİB  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC
Əvəz Zeynallı “Siyasət meydanı”nda: “Millətdən qoparılan sərvətlər necə geri qaytarılacaq?”-VİDEO
Xural Yazıldığı tarix 21 Sentyabr 2020


Xural TV-nin təsisçisi və baş redaktoru Əvəz Zeynallı 21 sentyabr 2020-ci il, saat 19:00-da canlı yayında Xural TV-nin “Siyasət meydanı” verilişində son günlər ölkə gündəmini zəbt edən aktual siyasi məsələlərdən danışıb. Xural.com “Siyasət meydanı”nın 466-cı buraxılışını təqdim edir…

 

 

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


GÜNDƏM  / MANŞET  / MÜSAHİB  / SİYASƏT  / XuralTAC
Eldar Həsənovun 4 il əvvəl yayılmış müsahibəsi: “Həyat məni çox burulğanlara salıb…”
Xural Yazıldığı tarix 10 Sentyabr 2020


Son vaxtlar bəzi mətbu orqanlarda sabiq səfir Eldar Həsənovla bağlı həqiqəti əks etdirməyən, subyektiv fikirlərə əsaslanan şər-böhtan xarakterli yazılar dərc olunur, ictimai fikri çaşdırmağa müəyyən cəhdlər olur. Konkret halda, Eldar Həsənovu süni “yapışqanla” Ramiz Mehdiyev-Əli Həsənov dəstəsinə calaşdırmağa çalışırlar. Eldar Həsənovun keçdiyi həyat yoluna və fəaliyyətinə bələd olanlar bu şər-böhtanın heç bir məntiqi əsası olmadığını gözəl bilirlər. Onun bu illər ərzində müxtəlif mətbu orqanlara verdiyi müsahibələr, dərc etdirdiyi məqalələr Eldar Həsənovun daima dövlətə və dövlətçiliyə, mərhum Prezident Heydər Əliyevə və sonuncunun siyasi kursunun layiqli davamçısı cənab Prezident İlham Əliyevə sədaqətini, hörmət və ehtiramını, ləyaqətlə xidmət etdiyini sübut edir. Eldar Həsənov bu gün də eyni əqidədədir. Onun xahişi ilə dörd il öncə verdiyi və müxtəlif kütləvi informasiya vasitələrində dərc olunan bir müsahibəsini təkrar ictimaiyyətin diqqətinə çatdırırıq. İnanırıq ki, bu müsahibə yayılan dezinformasiyalara, Eldar Həsənov barədə yayılan qeyri-obyektiv fikirlərə tutarlı cavab olacaq. İndi buyurun, 4 il əvvəlki müsahibə ilə tanış olub kimin kim olduğuna özünüz qiymət verin.

 

Koordinat.az Eldar Həsənovla müsahibəni təqdim edir:

– Peşəkar bir hüquqşünas idiniz, ömrünün çoxunun yaşanmış bir dövründə diplomatik fəaliyyətə başlamaq Sizin üçün nə qədər asan və ya çətin oldu?
– Bəxtim elə gətirdi ki, institutu bitirən kimi təyinatla dövlət işində çalışmağa başladım. Ötən il dövlətə qulluğunda çalışmağımın 40 ilini tamamladım. Dövlət işində çalışmaq şərəf məsələsi olmaqla yanaşı, həm də məsuliyyət tələb edir. Dövlət məmuru kimi ömrümün bir payı sovet dövrünə düşüb, daha böyük hissəsi isə xoşbəxtlikdən müstəqillik dövrümüzə təsadüf edir və doğma vətənə qulluq edirəm. Azərbaycanın müstəqillik tarixinin səhifələri çoxaldıqca, biz də o tarixin içərisində iftixar hissi yaşadıq.
– Həm də müstəqillik tariximizin ilk səhifələrini yazanlardan oldunuz, əlbəttə bir hüquqşünas kimi…
– Həyatım elə gətirib ki, qismətim hər zaman başlanğıclar dövrünə yazılıb. Biz institutda oxuyanda Bəxtiyar Vahabzadənin yazdığı “Gülüstan” poeması ilə milli şüurumuzda oyanış oldu. Sonra isə millətimizin milli oyanış dövrü başlandı. Əməli hərəkətə keçdik və o xoşbəxtlik bizim yaş dövrümüzə nəsib oldu.
– Dövlətimizin ciddi sınaqlarla qarşı-qarşıya durduğu bir vaxtda 1990-1992-ci illərdə Siz də hüquq-mühafizə orqanlarında çalışırdınız. Gəncə şəhəri  Daxili İşlər Şöbəsinin rəisi idiniz. Sonra isə “İnterpol”un Azərbaycandakı Milli Mərkəzi Bürosunun ilk rəisi  oldunuz.  Bu idarəni sözün əsl mənasında əlifbasından yaratdınız. Daxili işlər nazirinin birinci müavini, daha sonra Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroru oldunuz. Bildiyim qədər, elə həmin vaxtlarda mərhum Heydər Əliyevlə söhbətlərinizin biri  zamanı ondan xarici ölkələrdən birinə səfir göndərilməyinizi də rica etmişdiniz…
– Rəhmətlik Heydər Əliyevin idarəçiliyində qeyri-adiliklər, bənzərsizliklər çox idi.  Hər hansı bir ağır məsələ müzakirə olunanda  imkan yaradırdı ki, insanlar özlərini rahat hiss etsinlər, fikirlərini açıq-aydın ortaya qoya bilsinlər. Bir dəfə də Təhlükəsizlik Şurasının  gərgin iclaslarından biri gedirdi  və mən məqamdan istifadə edib  gülə-gülə dedim ki, cənab Prezident, Qarabağ məsələsi həll olunsaydı Avropa ölkələrindən birinə səfir getmək istəyərdim. Cavabı belə oldu: “Qarabağ məsələsinin həlli üçün əlimizdən gələni edirik və qaytaracağıq. Sənin səfir getməyin isə hələ tezdir. Görəcəyimiz işlər çoxdur”. Zaman, tarix elə gətirdi ki, Baş Prokurorluqda vəzifəmi icra etməyimin müddəti bitdi və qanuna uyğun şəkildə mən artıq prokurorluqdan ayrılıb, elmi-pedaqoji fəaliyyətimi davam etdirdim. Universitetdə dərs deməklə yanaşı, həm də “Narkotiklərə və cinayətkarlığa qarşı mübarizə” ilə bağlı  doktorluq işimi müdafiə etdim. Elə bu ərəfədə BMT-dən təklif aldım.  Ulu öndər Heydər Əliyevin də xeyir-duasını və məsləhətlərini alıb təşkilatın Cenevrə ofisində – Narkotiklər,  Alkoqolizm və digər asılılıqlar üzrə Beynəlxalq təşkilatın və BMT proqramlarının Türkiyə və MDB ölkələri üzrə əlaqələndirmə ofisinin rəhbəri kimi çalışmağa başladım. Fəaliyyətə başlayandan 7 ay sonra,  mənə zəng edib dedilər ki, Prezidentlə danışacaqsan. Xəttin o biri başında ulu öndər Heydər Əliyev qətiyyətli bir səslə dedi ki, “sabah saat 1-də səni gözləyirəm”. Cavabında ona sual etdim ki, “olarmı bir gün sonra gəlim?!”. Soruşdu ki, “niyə?”.  Dedim ki. ”icazə alacağam”. Təəccüblə  yenə sual etdi: “Kimdən icazə alacaqsan?”, cavab verdim ki, çalışdığım təşkilatın rəhbərliyindən. Bu sözümün qarşılığında isə “sənin çalışdığın təşkilatın rəhbəri mənəm” – kəlməsini eşitdim. “Doğrudur” – deyə cavab verdim və əlavə etdim ki, bu vaxta qədər hər bir məsələni Sizinlə məsləhətləşmişəm. Formal baxımdan icazə alıb, gəlirəm.
Bir gündən sonra  artıq Heydər Əliyevlə oturub söhbət edirdik.  O mənə dedi: “Eldar, bu ağzıgöyçəklər boş-boş cəfəngiyyatlar yazırlar ki, guya, sən inciyib narazı getmisən. Sən özün də “Azadlıq”  qəzetinə müsahibə verib dürüst fikrini söyləmisən. Əslində hakimiyyət üçün də,  işdən çıxan üçün də, tənbeh olunan üçün də dərs verdin ki, əqidə satılmır, alınmır, kürsüylə ölçülmür”.
Söhbətindən bildim ki, məqaləni tam  oxuyub. Dedim ki, cənab Prezident, mən həmişə olduğu kimi reallığı, həqiqəti söyləmişəm. Sonra o, üzünü mənə tutub: “Yadındadırmı, 1996-cı ildə iyun ayının 19-da Təhlükəsizlik Şurasının iclasında sən dedin ki, Qarabağ qayıtsaydı, Avropa ölkələrindən birinə səfir gedərdin. İndi mən səni səfir təyin etmək istəyirəm”.

İsrarla xahiş etdim ki, öz işimdə qalım. Onu qəti mövqeyindən, qərarından döndərmək çox çətin idi. Gərək elə bir əsaslandırılmış arqument, amil  gətirəydin ki, onun fikrinə təsir etsin. Və təbii ki, Heydər Əliyevin dediyi oldu. Onun təklif etdiyi bir neçə ölkə arasından mən Rumıniyanı seçdim. Bunun səbəbini soruşanda isə dedim ki, Türkiyədən sonra, Azərbaycanın müstəqilliyini tanıyan ölkə Rumıniya olub. Son sözü bu oldu ki, axşam televiziyada eşidərsən. Və ulu öndər  Varşava Müqaviləsi, həmin ölkədə cərəyan edən siyasi hadisələr, Çauşeski barədə özünün fikirlərini söylədi, təlimatlarını və tövsiyələrini verdi.
– Beləcə peşəkar hüquqşünas Eldar Həsənov hüquq-mühafizə sistemindən diplomatiyaya gəlməli oldu. Bu məqamda peşəniz köməyinizə gəldimi?

– Əlbəttə, birmənalı şəkildə. Diplomatiyanın özü hüquqi sənədlərlə tənzimlənir. İstər dövlət idarəsində, istər diplomatik sahədə çalışanda gərək insan ilk növbədə dövlətçiliyə bağlı olsun. Ən vacibi isə odur ki, qanınla, canınla, varlığınla torpağını, Vətənini sevəsən. Vətənin daşı olmağı bacarasan. Vətəninin tarixini, ədəbiyyatını, musiqisini, incəsənətini bilməyincə, ən incə bir xalçasının əriş-arxac naxışından xəbərin olmayınca, xarici dövlətlərdə həmsöhbətinlə ünsiyyət yarada bilməzsən.  Öyrənmək heç zaman gec deyil. İki ay ərzində Rumıniyanı kitablardan, rəsmi sənədlərdən, əlimin altında olan bütün mənbələrdən daha dərindən öyrənib, üçüncü ayın birinci ongünlüyündə Azərbaycan Respublikasının Rumıniyada fövqəladə və səlahiyyətli səfiri kimi o ölkəyə yola düşdüm. Uzun müddət bu ölkədə Azərbaycanımızı təmsil etdim. 2013 – cü ildən isə iqamətgahı  Belqrad şəhərində olmaqla Azərbaycan Respublikasının Serbiya Respublikasında, Monteneqroda və Bosniya və Herseqovinada fövqəladə və səlahiyyətli səfiriyəm.
– Cənab səfir, maraqlı ömür yolunuz var. Fəlaiyyətlərinizin əksəriyyəti sıfırdan başlayıb. Sonra o sıfırları hərəkətə gətirib, arxada qoyub, qarşılarına rəqəm yazıb, saya, kəmiyyətə, keyfiyyətə və uğura çevirmisiniz. Serbiya Respublikasında, Monteneqroda, Bosniya və Herseqovinada… hər birinin özünün ayrı-ayrı oxşar xüsisiyyətləri çox az olan dövlətlər və onların hər biri ilə dil tapmaq, uyğun və balanslı siyasət yeritmək… Özü də fəaliyyətiniz haqqında eşitdiyimiz xəbərlərdən bilirik ki, dövlətimiz adına  çoxsaylı uğurlara imza atmısınız.
– Dövlətimizin xarici siyasət kursu mövcuddur.  O kursu həyata keçirmək üçün ətrafımda olan peşəkar diplomatların köməyi ilə  dövlətimiz, millətimiz adına nəyəsə nail ola bilmişik.  Azərbaycan dövləti indi xarici siyasətini özü müəyyən edir. O siyasəti korrektə etmək, istiqamətləndirmək ölkəmizin Prezidentinin səlahiyyətindədir.  Biz sadəcə icraçıyıq.  Qalan hissəsi vicdana yönəlir.  Vicdanlı icra isə məsuliyyətli və yaradıcı icradır. Bu işdə prioritet olan üstün tərəflərin həyata keçirilməsi isə xüsusi diplomatik peşəkarlıq tələb edir. Mən də bunu bu ötən illərdə oxuduğum kitablardan, tanış olduğum ölkələrin diplomatik təcrübələrindən yararlanmaqla həyata keçirməyə çalışıram.
– Ötən üç ildə Balkan ölkələrindəki fəaliyyətiniz nəticəsində bu ölkədə Azərbaycanı artıq hər addımda tanıyırlar. Bosniyada keçirilən rəsmi görüşlərdə də bunun şahidi olduq. Həm mədəniyyətimiz, həm də acı tariximizi ölkənin adlı-sanlı ictimai xadimləri hətta müzakirə müstəvisinə çıxarırlar.
– Bu işdə də payıma icraçılıq düşüb. Bu məsələdə də siyasi qərar dövlətimizə məxsusdur. Bosniyalıların dərdi bizim dərdimizə uyğundur. Dunay çayı sahillərində Üzeyir  Hacıbəyovun adına böyük bir abidə kompleksi ucaltdıq ki, mədəniyyətimizdən xəbərləri olsun. Türk kökənliyik. Bunun ardınca Musiqi Akademiyasında Üzeyir bəyin adına təqaüd təsis etdik. Montenoqronun Kral Parkında isə Hüseyn Cavidin heykəlini ucaltdıq… Sarayevonın Dobrını çayı sahilində yerləşən Dostluq parkında hər iki millətin soyqırımını, Srebrennitsa və Xocalı soyqırımlarını əks etdirən baş-başa vermiş qoşa ana heykəllərinin ucaldılması… bunların hamısı bizim kimliyimizi, tariximizi, mədəniyyətimizi, müasirliyimizi, ən yaxın tariximizdə baş verən faciələrimizi və həqiqətlərimizi ortaya qoymağa imkan verir. Bir gecədə Xocalıda 838 nəfəri qəddarcasına qətlə yetirdilər.  Hətta faciələrimizin baş verdiyi tarix də  eynidir,  26-29 fevral 1992-ci il.
– Barənizdə söhbət düşəndə sizi böyük vətənpərvər, ədalətli və təvazökar insan kimi səciyyələndirir, həm də  liderlik xüsusiyyətlərinizdən danışırlar.
– Liderlik məhfumu adətən müasir təhsil ocaqlarında işlədilir. Özümü ondan çox uzaq görürəm, hətta heç görmürəm də. Əslində daha çox məsuliyyətli icraçılıqdan söhbət getməlidir. Üzərinə düşən vəzifəni vicdanla yerinə yetirməyi özünə borc bilmək prizmasından yanaşmaq lazımdır. Və bu məsuliyyət məhfumunun içərisində Heydər Əliyevlə çalışdığım illərin təcrübəsi çox böyük rol oynayıb.  Hüquq – mühafizə sistemindəki o burulğanlı, tufanlı və gərgin vaxtlarda, müstəqillik tariximizin yeni səhifələrinin yazıldığı illərdə ən təhlükəli dövrləri yaşadıq. Görünən və görünməyən çox  hadisələrin şahidi oldum. İstintaq və təhqiqat materilllarından bir çox insanlara və hadisələrə bələd olduğumdan çox şey öyrəndim.
– Mən liderlik haqqında düstur yazası olsaydım, onu belə açıqlayardım: liderlik, amiranəlik, ötkəmlik, mülayimlik. Bir də belə düşünürəm ki, bu düsturun kök altısı manevr bacarığıdır. Siz necə düşünürsünüz? Manevr etməyi  hər zaman bacarmısınız?
– Dövlətdə çalışan insan manevr etməyi bacarmalıdır. Bu manevr isə yalnız məsələnin mahiyyətinə söykənməlidir. Bu manevr əgər dövlət maraqlarına xidmət edirsə, milli maraqlarımızla üst-üstə düşürsə, əgər ümumi işimizə xələl gətirmirsə, bunu bacaran fərd, məmur, diplomat xoşbəxtdir. Unutmaq olmaz ki, uğursuz manevr dövlətə xələl gətirə bilər, ziyan verə bilır. Az-çox bu sahədə təcrübəm var.
– Rumıniyada işləyərkən Macarıstanda bir manevr etdiniz, Siz bu ölkəyə səlahiyyətli səfir təyin ediləndən az bir müddət sonra,  2013-cü ilin 26 fevral tarixində Bosniya və Herseqovina parlamenti Xocalı soyqırımını rəsmən tanıdı. Bunlar da məncə dövlət maraqlarına xidmət edən diplomatik manevrləriniz idi.
– Bilirsiniz, üzərinə məsuliyyət qoyulan məmur öz dövlətinin siyasətini düzgün bilməlidir. Bu siyasəti isə dövlət və onun Prezidenti müəyyən edir. Biz məmurlar isə düzgün bir şəkildə həmin tapşırıqları mənimsəyib, həyata keçirməliyik. Əlbəttə ki, Xocalı soyqırımı kimi müsibəti olan bir məmləkətin tanınması, tanıdılması ciddi bir tələb kimi qarşımıza qoyulmuşdu. Bunun dünyaya daha çox çatdırılmasının meydanı hara idi? Balkan ölkələri. Çünki bu ölkədə də Serebrenitsada bir gecənin içərisində 838 nəfər qətlə yetirildi, sonra üç il uzanan müharibə  ərzində bu qətliyamda həyatını itirənlərin sayı 10 minə çatdı. Ermənilər tərəfindən soyqırımına məruz qalanlarımız azərbaycanlı olduqlarına görə, Serebrenitsada da eyni mahiyyətə görə qətlə yetirildilər. Böyük fərq ondadır ki, BMT Təhlükəsizlik Şurası, Haaqa Məhkəməsi, dünya ictimaiyyəti, beynəlxalq qurumlar Serebrenitsa soyqırımını tanıdılar.  Bizdə isə belə deyil. Məlum səbəblər üzündən bu faciəni bəzi ölkələrə tanıtdıra bilmirik.  Baxmayaraq ki, bu işğal planının tərtibindən  həyata keçirilməsinə qədər rus hərbi birləşmələrinin iştirakı dəlillərlə, istintaq materialları ilə, məhkəmə qərarları ilə sübuta yetirilib. Və bilməmiş olmazsınız ki, həmin istintaq materiallarının hər birini səhifə-səhifə oxumuşam. Rusiya bizim tarixi qonşumuzdur, starteji tərəfdaşlıq münasibətlərimiz hər zaman qorunub saxlanılmalıdır. Ancaq tərəfdaşımız da bunu bilməlidir ki, biz də unutmuruq ki, Azərbaycanın müstəqilliyinin əlindən alınması üçün süni bir problemin  hazırlanması,  sonradan bunun reallaşdırılması, tarixi torpaqlarımızın işğalı və Xocalı soyqırımının həyata keçirilməsi, bu işğalda rus silahlı qüvvələrinin iştirakı faktdır, sübutdur, dəlildir. Bunlardan nəticə çıxarmaq, keçmişdə baş verən yanlışlıqları aradan qaldırmaq üçün belə düşünürəm ki, Rusiyanın Minsk Qrupunda həmsədr kimi imicinə çox mühüm təsir edərdi. Bu gün  heç kimə sirr deyil ki, istər Ukrayna, istər Gürcüstan, istər Moldova və ya Qarabağdakı separatçılıqda Rusiyanın rolu var.  BMT Təhlükəsizlik Şurasının məlum qətnamə və qərarlarına əsasən işğalçı qoşunların təcili surətdə ərazilərimizdən çıxarılmasını təmin etmək Rusiyanın da imicinə xidmət etmiş olar. Həm də dövlətlərarası münasibətlərdə, qonşuluq və qarşılıqlı etimad siyasətində, millətlərarası münasibətlərin möhkəmlənməsində çox böyük rol oynamış olar.


– Sizcə Rusiya bu addımı atacaqmı?
– Bilirsiniz, ümid sonda ölür. Mənim fərdi fikrim  belədir ki, bu addımı Rusiya atmalıdır. Çünki  hadisələri araşdıran beynəlxalq və yerli ekspertlər də, alimlər də  keçmiş sovet ölkələrində yaranan problemlərin hamısında birmənalı şəkildə Moskvanın əli olduğunu təsdiqləyirlər. Rusiyanın bir də belə bir tarixi şansı olacaqmı? O, öz maraqları baxımından, öz ölkəsinin siyasəti baxımından, düşünürəm ki, bunu etməlidir. Bununla sülhməramlı bir dövlət imici qazanıb  regionda da sülhə nail ola bilər. Azərbaycan xalqı tarixdən başına gələn hadislərdən Zəngəzurdan, Gülüstan müqaviləsindən, Türkmənçay müqaviləsindən, Azərbaycanın  200 min kvadratkilometr ərazilərinin bölünüb, 86 min kavdart kilometrə gətirilib çıxarılmasından artıq nəticə çıxarıb…  Azərbaycan xalqı onu dərk edib ki, zaman-zaman tarixi ərazilərimiz Ermənistana pay verilib. Bunu Prezidentimiz İ.Əliyev də dəfələrlə vurğulayıb. Azərbaycan xalqı artıq o xalq deyil, ictimai şüuru o şüur deyil, iqtisadi potensialı o zamankı deyil. Milli ruhu, mütəşəkkil intizamlı Ordusu, dövlətin siyasi iradəsi var. Bizim və bütün dünyanın  etibarlı  münasibətlərə ehtiyacımız var.
– Milli ruhumuzdan danışarkən, “Aprel döyüşləri”mizi yada salaq…
– “Aprel döyüşləri” istər müstəqil Azərbaycanımızın  dövlətçilik  tarixində, istərsə də ordu quruculuğu tarixində ən şərəfli, rəşadətli, nəyə qadir olduğumuzu ortaya qoyduğumuz bir tarixdir. İradəmizi, haqq səsimizi dünyaya nümayiş etditdiyimiz bir hadisədir. Bizə qarşı ədalətsiz bir şəkildə hər cür vasitələrdən və üsullardan istifadə edib, bizə diqtə etməyi  qarşısına hədəf qoyanların  real təhdidləri ilə  qarşılaşmışıq. Diqqət yetirsək, görərik ki, həmin günlərdə xalq da bir imtahan verdi, şəhidlərimizi ucalara qaldırıb, elliklə məzarlara axışdı, kiçiyindən böyüyünə kimi cəbhə bölgəsinə getmək üçün ayağa durdu, qadın və ya kişi olmasından asılı olmayaraq, millətin ruhunda  bir oyanış oldu. O günlər bizim qürüur tariximiz, qürür səhifəmizdir. Biz həmin Azərbaycanıq, həmin komandan, həmin əsgər, həmin dövlətik. İstənilən an yenə gücümüzü ortaya qoyub sözümüzü deyə biləcəyik.
– Belə bir məşhur bir kəlam var: dövlət iki şeydən sarsıla bilər, cinayətkar cəzasız qalanda və günahsız cəzalandırılanda. Siz nə deyə bilərsiniz?
– Hüquq-mühafizə orqanlarında çalışdığım illərdən bu günə qədər həqiqətin yanındayam. Ədalətli qərarı tanıyaram, ona hörmətlə yanaşaram, onu müdafiə edərəm. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin zamanında Azərbycan xalqı üçün  dediyi o sözlər ümumiyyətlə hüquq-mühafizə orqanlarında işləyən hər bir kəs üçün proqram və gündəlik fəaliyyət prinsipi olmalıdır. Doğrudan da hər iki halda dövlət böyük təhlükələrlə qarşılaşar: bir cəzasızlıqda, bir də günahsız insanlar cəzalandırıldıqda. Bunu unutmaq olmaz.
– Vətəndən uzaqda hər zaman elinə, obasına bağlı olan bir el oğlu Vətəndəki doğmaların qınağına gəldimi? Çünki hər zaman elinizə, obanıza yardım edən bir şəxs kimi dəyərləndirilmisiniz. İndi isə bəlkə də istədiyiniz an əliniz doğmalarınıza çatmır.
– Şübhə etmirəm ki, el-oba bir çox məqamlarda məndən umub-küsür. Haqlıdırlar. Lakin məsafə baxımından uzaqdayam. Dövlət məmuru peşəsini seçən hər adam dövlətin hər bir qərarına hörmətlə yanaşmalıdır, tabe olmağı bacarmalıdır. Bu gün Şərqi Avropanın qərbində  Balkanlarda çalışmağım o demək deyil ki, doğulduğum, boya – başa çatdığım Qarabağımdan, dövlətimdən, onun mənafeyindən uzağam. Günahsız insanların ağrı-acısı və torpaqlarımızın  işğalı hər zaman qəlbimdədir. Uzaqda olsam da zərərçəkmiş insanların, dövlətimizin və dövlətçiliyimizin yanındayam. Sadəcə zaman və məkan məsələsi var ki, bəzən el–obanın adət ənənəsindən irəli gələn hüzr yerlərinə çatmıram.  Sağ olsun camaatımız da, qohum-əqraba da, anlaşıqlı yanaşdıqları üçün minnətdaram.
– Vətəndən uzaqdasınız.  Vətən içəridən və  xaricdən yəqin ki, fərqli görünür?
– Bir həqiqəti dərk etməliyik ki, Azərbaycan bizim əzəli və əbədi yurdumuzdur, torpağımızdır, qanımız və canımızdır. Hamımız bir adla, Azərbaycan adı ilə  o torpaqlara bağlıyıq. Əlbəttə insan xoş xəbərlər alanda sevinir. Gündəlik mətbuatı  izləyirik. Xarici siyasət də dövlət siyasətinin tərkib hissəsidir.  Görün bir hardan hara gəlmişik. Müstəqilliyin ilk illərində, 1994-cü ilin ortalarına qədər  övladlarımızı dərsə göndərməyə belə qorxurduq. O dövrü yaşayanlar bilir ki, müstəqil dövlətçiliyin əldən getmə təhlükəsi, qardaş qanının tökülməsi ortada idi. Əgər o zaman Heydər Əliyev hakimiyyətə gəlməsəydi, bütün bunların qarşısını almaq cəsarətini üzərinə götürməsəydi… nələr olacaqdı?  Heydər Əliyev  o yaşda gedib oturub rahat qalan ömrünü  yaşayıb  istirahət  edə bilərdi. Milləti və dövləti qarşısında artıq öz borcunu yerinə yetirmiş bir insan idi. Bunlara baxmayaraq o, ağır bir yükün altına girdi. Onun dövlətçilik təcrübəsi və zəki bir ağlı ilə bu günləri qazandıq.
Görmə məqamında  iki amil diqqətdən qaçmamalıdır. Xaricdən görünmədə  də iki reallıq mövcuddur. Azərbaycan  bütün sahələri əhatə edən inkişaf və islahatlar  dövrünü   yaşayır. Bunu görənlər, görmək istəyənlər olduğu kimi anladanlar, hətta bizim millətdən, dindən olmayanlar da yetərincə var. Azərbaycan artıq  bizim millətdən olmayanların da sevdiyi bir məkana, sabitlik adasına çevrilib. Azərbaycan bütün dinlərin multikultural şəraitdə tolerant bir mühitdə mövcud olduğu sərbəst bir məmləkətdir. Bunu çoxları etiraf edir. Bir də var Azərbaycanı sevməyənlər, burada da əsas rolu  erməni diasporunun xüsusui fəaliyyəti oynayır.
İkinci bir tərəfdən də öz millətimizdən olan insanlarımız, bəzən bilmədən, bəzən də bilərəkdən onların dəyirmana su tökmüş kimi olurlar. Sözsüz ki, idarəçiliyin müxtəlif səviyyələrində  müəyyən qəbahətlərin  olması qaçılmazdır. Hansısa bir məmurun səhvləri heç də bütövlükdə aparılan siyasətin səhv olması demək deyil, bunu götürüb dövlətin adına yazmaq ədalətsizlikdir. Əlbəttə, Prezident də səbrlə yanaşır. Öz xəbərdarlığını edir, öz möhlətini verir, öz işini aparır, anlayan adam məsuliyyətini anlayır, bilir və nəticə çıxarır. Və çıxarmalıdır. Çox yaxşı olar ki, bu  nəticə çıxarmaq daha geniş miqyas alsın. Bu baxımdan arzu edərəm ki, milli birliyimiz daha mötəbər və etibarlı olsun.
Coğrafi baxımdan nəzər yetirsək görərik ki, ətrafımızda hər yerdə qan,  müharibə  alovu var.  Bu gün  üçün də, sabah da ölkəmiz üçün təhdidlər var. Bu təhlükələrin önünü almaq üçün çox çevik siyasətlə yanaşı, Prezidentin çox düşünülmüş bir  faəliyyəti ilə yanaşı, ölkənin daxilində milli birliyə də hər zaman ehtiyac var. Biz umu-küsünü kənara qoymalıyıq. Hansısa bir qəbahətimiz varsa, bunu biri-birimizə izah edib ortadan qaldırmaqda biri-birimizə yardım etməliyik. Milli mənafe baxımından kürsü heç vaxt önəmli olmamalıdır. Azərbaycanın taleyi baxımından, dövlət müstəqilliyinin möhkəmlənməsi, Qarabağın taleyinin həll olunması baxımından, Azərbaycanın çevrəsində baş verən atəşlərin, alovların önünü almaq baxımından, bizim milli birliyimizə böyük ehtiyac var. Əlbəttə ki, ölkə Prezidenti bütün bu amilləri nəzərə alıb, öz siyasətinə sadiq bir şəkildə sistemli iş aparır. Amma etiraf edək ki, bu siyasətin də həyata keçirilməsi sizdən, bizdən, fərdlərdən asılıdır. Doğma- ögeyliyə gedilərsə, müxalifət və hakim partiya arasında hələ də  “bu bizdən deyil, düşməndir” düşüncəsi ortada qalarsa,  milli birliyin əldən getməsi təhlükəsi yarana bilər.  1988-1994-cü illərdəki qarışıq zamanları və bu gün  Azərbaycanın yaşadığı yaxın tarixi heç kim unutmamalıdır. Biz o sabitlik və təhlükəsizliyi göz bəbəyi kimi qorumağı özümüzə vətəndaş borcu bilməliyik. Bu bizim özümüzün taleyidir. Özümüzün bu günü və sabahıdır. Həmrəylik və sabitlik çox vacibdir.
– Balkanlarda Azərbaycan Böyük elçiliyinin fəaliyyətinizin səmərəli olmasında Heydər Əliyev Fondunun da rolu danılmazdır.
– “Kor və məhdud görmə qabiliyyətli uşaq və gənclər üçün mərkəz”in direktoru Dəmir Ovçina çıxış edəndə özünüz şahidi oldunuz. O çıxışında söylədi ki, bu gün Azərbaycan deyiləndə Şərqi Avropada yeganə olan bu təhsil mərkəzi yada düşür. O mərkəzdə təhsil alan hər kəs Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyevanı səsindən tanıyır. Çünki görmə qabiliyyəti zəif olanlar əsasən eşitmə hissiyatı ilə anlayırlar. Bu bina inşa olunub qurtarandan sonra, Leyla xanım o uşaqların hər biri ilə fərdi qaydada görüşüb, hansı şirniyyatı sevdiklərini belə, öyrənirdi. Əlbəttə çoxları düzgün başa düşməz ki, məmur Prezidentin övladından danışır. Ancaq hər  şeyi öz adı ilə çağırmaq lazımdır. Deməsək olmaz. Çünki tarix həqiqətlər üzərində formalaşır.
–  Eldar müəllim, dostunuz çoxdurmu?
– Dostluq məsuliyyətli bir məhfumdur. Dostluq üçün zəruri olan bir sıra amillər var ki, kişi və ya qadın olmağından asılı olmayaraq hər bir kəs üçün çox önəmlidir. Məsələn, mərdlik, etibarlılıq, sədaqət, güzəştlilik və s. Mən deməzdim ki, dostlarım  çoxdur, iki əldə olan barmaqları  keçməz. Saydığım səbəblər ucbatından dediyim qədərdir. Bu da bizim keçmişimizdən, tərbiyəmizdən gəlir.
– Keçmişim dediniz, dəniz kimi göy gözlü Məleykə nənənizi xatırladım, boy-buxunda, üz cizgilərinizdə  bənzədiyiniz Koroğlu dayınızı xatırladım.
– Biz böyük bir ailə olmuşuq, tətilə çıxanda, bazar günləri, biz mütləq əməklə, təsərrüfatla məgşul olardıq. Bizi rahat buraxmırdılar, davamlı olaraq bizi fiziki əməyə cəlb edirdilər. 5 qardaşıq, hamımızın  həyatı  Laçın kəndindəki  evimizin, təsərrüfatımızın qayğılarından keçirdi. Balta, bel, dəryaz götürüb valideynlərmizin, kənd  camaatının köməyində, qulluğunda durardıq.
– Hansı kənddə daha çox olmusunuz, Bağlıpəyə, yoxsa Laçın kəndində?
-Laçın kəndində yaşadığımızdan orada daha  çox olmuşam. Dayım Koroğlu ədəbiyyat müəllimi idi.  Bağlıpəyədə yaşayırdı. Vay o günə ki, düşəydim dayımın əlinə. Məni o qədər işlədirdi ki… Son anda isə ancaq yolpulunu da verərdi. O yaşda uşaqlar əmidən-dayıdan hədiyyə aldığına sevinər adətən. Onun yanaşması başqa idi. Dayım bizi əməyə alışdırmaq istəyirdi. Mən də həvəslə işləyirdim.  Onun da ruhu şad olsun, o, məni əməyə cəlb elədi.  Xasiyyətimiz müxtəlif olsa da, onun  sərt qələmi vardı, poeziyada, şeiriyyətdə çox uğurlu adam idi. Mənim qələmim yumşaq oldu ona baxanda.


–  Kəlbəcəri yuxularınızda çoxmu  görürsünüz?
– Mənim üçün ən ağır anlardır. Bu haqda bu yaxınlarda ilk dəfə olaraq oğluma danışdım. Hər dəfə Laçını, Şuşanı, Kəlbəcəri, Ağdamı yuxuda görəndə dünyamdan oluram. Həmin gün əhvalım dəyişir, özümə gələ bilmirəm. Həyatımın uşaqlığı oralarda keçib. Mən aranlı, dağlı, qarabağlıyam. Anam aran Qarabağlı, atam dağ Qarabağlısıdır. Atamın babası ikiqat qaçqınlığa məruz qalıb. O zaman Göyçə mahalından Kəlbəcərin  Laçın kəndinə gəliblər. Babamın tale payına düşən bu köçkünlüyün dərd- bəlası, daha sonra  atam Hümbət kişinin də taleyinə  düşüb. Bir tərəfdən arzu edirəm ki, tez-tez o yuxuları görüm,  Kəlbəcərdə  arzu etdiyim yerlərə gedim. İllərlə o yerlərdə qalan xatirələrimə qayıdım…  Vətən yurddan başlayır. Yaşa dolduqca da insanı daha çox çəkir yurd.  Son illərdə  yuxuma dağıdılmış, viran qalmış Kəlbəcər girir. Tarixi torpağımızda yad dildə səslər eşiridəm, o yuxulardan bəzən dik  atılıram, özümə gələ bilmirəm. Qarabağla bağlı mən heç nədən çəkinmədən öz mövqeyimi açıq şəkildə ortaya qoyuram. Görüşlərimdə, universitetlərdə ödənişli olmayan  mühazirələr deyirəm. O auditoriyalardan da istifadə edib, gənc nəslə Qarabağ həqiqətlərini anladıram. Başımıza gələn müsibətləri, onun köklərini, bugünkü ağır nəticələrini, bizə qarşı ikili yanaşmaları  ortaya qoymağa, anlatmağa çalışıram.
– Mən bildiyim qədər həm də yurdunuzun axırıncı nişanəsi idi atanız.  Atasızlıq çox ağırdır. Eldar müəllim yaşında bir kişi  atasız özünü necə hiss edir?
– İnsanın yaşından asılı olmayaraq ata-ana itkisi çox ağırdı. Valideynlərimizə ömür boyu borcluyuq, övladlarımıza da bunu aşılamalıyıq. Atamın çox haqqı var mənim üstümdə. Çox da səmimiyyətimiz var idi aramızda. Yayda elə bil ki, bilirdi. Bir gün namaz üstə əllərini göyə açıb uca Tanrıdan dilək edəndə eşitdim. Arzu edirdi ki, Kəlbəcərdə torpağa qovuşsun, bir də rahat ölüm arzulayırdı. Mənim baba tərəfim də, ana tərəfim də Məşədi Həsənli, Məşədi Salahlı dinə inanclı insanlar olublar. Hər ikisi Həccə getmişdilər. Uca  Tanrı ona bu dünyadan rahat ayrılmağı  qismət elədi, o biri arzusunu isə atam özü ilə torpağa apardı. “Atamı –anamı əlimdən alıb, məni tək qoydun dünya”. Ata-ana gedəndən sonra özümü yetim hiss edirəm. Atam rəhmətə gedəndən sonra kimsəsiz kimiyəm.  Dəmir iradəli, lazım olduğundan da iki dəfə artıq səbirli insan olsam da atasızlığa dözə bilmirəm. Həmişə başladığım bütün işlərdə, uzaq səfərə çıxanda atam  da, anam da xeyir-dua verərdilər. Onların xeyir duaları ilə böyümüşəm. İndi bir iş görəndə, telefondakı şəkillərinə baxıram.
– Tanrıyla görüşsəydiniz, ondan nə  soruşardınız? Bir sözünüz vardımı deməyə, istəməyə? (Bu məqamda Eldar müəllim xeyli susdu…fikrə getdi, dayandı…)
– Əlbətdə, uca Tanrıyla elə  görüşmək fürsəti qismət olsa, nə böyük xoşbəxtlik olardı.  Birincisi, ondan rica edərdim ki,  atamı- anamı öz doğma torpaqlarında dəfn etməyi qismət etsin mənə. Qarşısında diz çöküb xahiş edərdim Tanrımdan… O torpaqlara getməyi mənə qismət etsə,  diz çöküb o torpağın yandırılmış külünü, daşını qucaqlayıb üzr istəyərdim ki, ey TORPAQ, qədrini bilməmişik. Səni itirəndən sonra anladıq… anladıq ki, Vətənsizlik ağır dərddir.
– Baxıram ki, Balkanlarda çox yerlər Kəlbəbəcəri xatırladır… Budamı ovutmur Sizi ?
– Eyniliklər, bənzərliklər çoxdur.  Görüşlərim zamanı çox insanlara  demişəm  ki,  bunlar məni bir az sakitləşdirir. Hərdən çıxıb o yerlərə  bənzəyən küçələri, çığırları, meşələri gəzirəm… Bir də Uca  Tanrıyla ünsiyyətdən dediniz,  ona üz tutub deyərdim ki, bu ədalətsizliyə nə zaman son qoyacaqsan, bu sualı  verərdim. Biz ədalətsizliyin qurbanıyıq, Qarabağ müsibətləri, başımıza gələnlər hamısı ədalətsəzlikdir. Fərdi qaydada da, milli mənafe baxımndan da, tale baxımından da ədalətsizlik çox ağır bir şeydir. Ayrı bir istəyim yoxdur.
– Bayaq “Dəmir kimi adamam” dediniz. Gücü nədən alırsınız?
– Bizim nəsil uzunömürlü  olub. Heç kim  köçməkdən  xali deyil, hər kəsin vaxtı, saatı, dəqiqəsi var. Babam 119, atam 95 il yaşayıb. Dağda təmiz su, təmiz havada böyüyblər. Sərt, dəmir intizamla bizi əməyə öyrədiblər, öz zəhmətimizlə qazanmışıq hər şeyi. Həyat özü də məni çox burulğanlara salıb, mənim yaşadığım  taleyi, dövrü təhlil edəndə, tale  qarşısında mən də az imtahan  verməmişəm…
– “Sənə bir daş atar yerindən duran, səni sevdiklərin daş qalaq eylər?!”
– Hə elədir.. .Ədalətsiz yanaşmaların şahidi olmuşam… Amma bütün bunlarda mən səbrə söykənmişəm. Hər mənə daş atanın üzərinə getməmişəm. O daş mənə dəyibsə də, onun ağrısına, zərbəsinə tab gətirməyi bacarmışam. Bəlkə də xoşbəxtliyim onda olub. Təmkində, səbirdə…İnsanın həyatı üçün səbr və təmkin çox vacibdir, səbr Allahdan gəlir.  Mən təmkinli olmasaydım ya mən daş -qalaq olardım, ya da daş atan… zaman öz saatını sayır, hesabda mən heç bir şey itirmədim, Qarabağ torpağından başqa.
– İnsanlarda hansı keyfiyyərti xoşlamırsınız?
– Yaltaqlıq, ikiüzlülük, sürüşkənlik, məddahlıq… Bunlara nifrət edirəm.
– Sizin üçün  stəkan yarıya qədər doludur, yoxsa yarıya qədər boşdur?
-Bir bədxahların yanaşması var,  bir də  xoş niyyətlilərin yanaşması var…  Mən hər şeyi olduğu kimi görməyə çalışmışam. Sadəcə  niyyət saf olmalıdır, o baxış, o görmə qəsdli-qərəzli olmamalıdır. Aida xanım, Allahdan razıyam ki, mənim düşmənim yoxdur, ermənidən başqa. Olarsa belə, Tanrıya  yalvarasıyam ki, düşmənin də mərdini göndərsin. Mərd adamdan qorxmaq lazım deyil, namərddən qorxmaq lazımdır.
– Bağışlamağı bacarırsınız?
– İlk dəfə 61 yaşımda etiraf etməli olacam…  Pisliyi yaxınıma, çevrəmə, qohum-əqrabama yaxın götürüm, bu pislikləri ürəyimdə illərlə saxlayım…Yox! Bunu mən bacarmadım! Heç yaxınıma da buraxmadım. “Keçənə güzəşt deyərlər” məntiqi ilə yanaşdım. Yaxşı halları daha çox dəyərləndirib xatirimdə saxlayıram. Unutmaram yaxşılıqları. Tələbəlik illərimdə kimsə mənə dayaq olubsa, kimsə bir kitabımı alıb gətiribsə, kimsə mənim burnumdan axan qanı öz dəsmalı ilə silibsə, onları heç vaxt unutmaram. Amma pislikləri heç şüuruma yaxın buraxmıram. Taleyim elə gətirib ki, mənə ən çox pislik edən insanın ailə üzvü mənim tabeçiliyimdə çalışıb. 7 il mənimlə işləyib. Mən o uşağı oğlum Anar qədər istəyirəm. Bunu sözlərimdə də, əməlimdə də sübut etmişəm. Onun inkişafında da, yüksəlişində də rolum olub. Gedəndə  göz yaşlarını saxlaya bilmədi. Mən də onu yüksək qiymətləndirirəm.
– Üzrlü sayın bu suala görə. səhv etdiyiniz oldumu?
– Səhvsiz işləmək olmur, elə bir ideallıq mümkün deyil. Səhvlər də olub, səhvlərimdən nəticə çıxarmağa çalışmışam, səhvərimdən utanmışam da. Hətta kimsə görməsə belə, hiss etməsə belə.. bu səhvlər, yanlış bir qərar, söz, bəlkə  də əməl olub. Bütün insanlar kimi, heç birimiz bunlardan  xali olmamışıq. Ən önəmlisi odur ki, özün o səhvini görüb nəticə çıxarmağı və ya iradı doğru qəbul etməyi bacarasan. Əgər  idarəçilikdən  söhbət gedirsə, strateji dövlət qurumlarındakı fəaliyyətdən söhbət gedirsə, orada  zamanın, dövrün, tarixin mövcud reallıqları əsasında baş verən proseslər üzrə yanaşmalarda bəzən fərqli və ya təzadlı bir vəziyyətlə qarşılaşırsan.  Sən öz iradənlə öz üzərinə düşən vəzifəni qarşı-qarşıya qoyduğun hallarda qanun tələb etdiyi qərarı çıxarırsan. Sən o niyyətdə deyilsən, ancaq qanun deyir ki, bunu etməlisən… Bu məqamda artıq şəxsi düşüncələrin – təbiətin, xasiyyətin, şəxsi görüşün, yanaşma tərzin arxa planda – qanundan  aşağı olmalıdır. Yalnız bir həqiqət olmalıdır – QANUN ŞAHDIR.
– Yaşıdlarınız da belə düşünürlər, kənardan da hər zaman  xarizmalı bir insan təsirini bağışlamısınız. Ən bahalı kostyumunuz neçəyə olub?
– Səliqəli olmaq daha vacibdir. Uşaqlıqdan ta bu günə qədər əsasən səliqəyə fikir vermişəm. Köhnə paltarın təmiz olsun, düzgün ütülənsin, bəs edər. Hansısa məşhur markadan olsun və ya bahalı olsun, belə yanaşma  düşük insanların,  görməmişlərin üslubudur. Bircə soyuq olmasın, bircə geyindiyin paltara görə sənə  gülməsinlər. Qara kostyumunun cırılmış yeri  ağ sapla tikilməsin. Vacib olanı budur. Mən hansı halla dəbdəbədən  danışım. Buna mənim mənəvi haqqım yoxdur. Mənim torpağım işğal altınadır. Mən 11 şəhid  vermişəm. Mənim nəsil- nəcabətim yerlə yeksan olub…  Ata Vətənim, Ana Vətənim  işğal olunub, məndən soruşun ki, mən son illərdə dərindən gülmüşəmmi? Deyərdim ki, xeyr. Çünki haqqım yoxdur. O ki qaldı mən dəbdəbə ilə geyinmək haqqında düşünüm. Yeri gəlmişkən, maraqlı bir məqamı açıqlayım. İki il bundan əvvəl Avropada böhran yeni başlayanda, Belqradda səfirlik üçün kirayə olunmuş ilk rezidensiyanı təhvil verib onun dəyərinin tam yarısına ucuz ev tapdırdım.  Dünənə qədər  yaşadığım dəbdəbəli rezidensiyadan  könüllü surətdə köçüb üç otqalı sadə bir evdə  rahat yaşayıram. Və çox xoşbəxtəm ki, kitablarım da yanımdadır.
-Üç övladınız var, heç biri vəzifədə deyil.
– Oğlum Anar doktoranturada oxuyur. Çox razıyam. Neyləyir ki, vəzifəni. Qoy zəkaları, qeyrətləri ilə Vətənin daşından seçilməsinlər. Vəzifədə  olmağını  da istəmirəm, insanın Vətənə xidməti  kürsü ilə ölçülmür. Gənc yaşlarımdan rəhbər vəzifədə işləmişəm, ən gənc general, ən gənc rəhbər, milis rəisi, baş prokuror… bunların hamısı olub. Bunlar önəmli deyil. Əsas məsələ odur ki, Vətənin azad, dövlətin müstəqil, xalqın xoşbəxt olsun, qalanları təfərüüatdır…

19 noyabr 2016-cı il

 

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


GÜNDƏM  / MÜSAHİB  / XuralTAC
Ramiyə Məmmədova: “Ərdoğan yeganə Türkiyə lideridir ki…”
Xural Yazıldığı tarix 18 Avqust 2020


“Bəlkə də indiyədək Türkiyədə bu qədər Azərbaycan haqda danışan prezident olmayıb. Ərdoğan isə yeganə dövlət başçısıdır ki, Azərbaycanın bütün problemlərini öz problemi, mövqeyini öz mövqeyi kimi qəbul edir. Ərdoğan hər yerdə onu bəyan edir ki, Azərbaycan savaşa gedərsə, Türkiyə onun yanında addımlayacaq”.

Politoloq Ramiyə Məmmədova belə düşünür. Xural.com onun teleqraf.com-a müsahibəsini təqdim edir:

 

– Hesab olunur ki, Türkiyə indiyədək görünməmiş bir formada Azərbaycana maraq göstərməyə başlayıb. Sizcə, bu belədirmi?

– Türkiyə-Azərbaycan münasibətləri həmişə yaxın olub. Məlum olduğu kimi, bu münasibətlər “Bir millət – iki dövlət” prinsipi üzərində təşəkkül tapır. Türkiyə və Azərbaycan arasında elə bir bağ var ki, bu, dünyanın başqa iki dövləti arasındakı münasibətlərdə yoxdur. Burada siyasi-iqtisadi maraqlar yox, milli, tarixi və qan bağları ön plandadır. Bu, sırf qardaşlıq münasibətləridir. Hər iki ölkə tarixin bütün dövlərindən bir-birini qardaş kimi görüb, siyasi-iqtisadi məsələlərə də bu aspektdən yanaşılıb.

Ərdoğan özündən əvvəlki Türkiyə prezidentləri arasında yeganə dövlət başçısıdır ki, Azərbaycana bu qədər isti münasibət göstərir. Burada şəxsi münasibətlərin də önəmi var. Məlumdur ki, Prezident İlham Əliyevlə Türkiyə lideri Rəcəb Tayyib Ərdoğan arasında isti münasibətlər, qardaşlıq əlaqələri var. Bu, Ərdoğanın yürütdüyü siyasətdə də əks olunur.

– Bəs digər maraqlar hansı yerdədir?

– Şübhəsiz ki, münasibətlərdə siyasi, iqtisadi və geosiyasi maraqlar da var. Bölgədə reallaşdırılan nəhəng enerji layihələri var ki, bunlar Azərbaycan və Türkiyənin başçılığı ilə həyata keçirilir. Bunların hər biri dünya miqyasında olan proyektlərdir. Amma iki ölkə arasındakı qarşdaşlıq münasibətləri bu proyektlərin üstündədir. Qeyd etdiyim kimi bunlar qardaşlıq, dostluq və qohumluq münasibətləridir ki, Ərdoğanın hakimiyyəti dövründə özünü daha qabarıq şəkildə özünü göstərir.

– Sual olunur ki, bu gün Ərdoğanın Türkiyə-Azərbaycan münasibətləri üçün çəkdiyi bu xətt özündən sonra hakimiyyətə gələn qüvvələr üçün keçərli olacaqmı?

– Hər münasibəti ortaya çıxaran məsələlər var. Bəlkə də indiyədək Türkiyədə Ərdoğan qədər Azərbaycanı özünə yaxın bilən dövlət başçısı olmayıb. Əlbəttə, Turqut Özalı, Süleyman Dəmirəli unutmaq olmaz. Dəmirəlin özünün Heydər Əliyevlə çox isti münasibətləri vardı. Lakin bu gün İlham Əliyev və Ərdoğan arasındakı şəxsi dostluq münasibətləri daha güclüdür. Bu gün Ərdoğanla yanaşı, Türkiyənin xarici işlər naziri və digər yüksək vəzifəli şəxsləri beynəlxalq tribunalardan çıxış edərkən, həmişə Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə yanaşmada Azərbaycanın haqlı mövqeyini müdafiə ediblər. Ermənistanın Tovuz təxribatından sonra da Türkiyə ən açıq və ən yüksək formada Azərbaycanı dəstəklədi.

Əlbəttə, bu dəstəklər az bir şey deyil. Bəlkə də indiyədək Türkiyədə bu qədər Azərbaycan haqda danışan prezident olmayıb. Ərdoğan isə yeganə dövlət başçısıdır ki, Azərbaycanın bütün problemlərini öz problemi, mövqeyini öz mövqeyi kimi qəbul edir. Ərdoğan hər yerdə onu bəyan edir ki, Azərbaycan savaşa gedərsə, Türkiyə onun yanında addımlayacaq.

– Ərdoğanın Azərbaycanla bağlı bu siyasətinə türk mediasının, vətəndaş cəmiyyətinin və siyasi müxalifətinin münasibəti necədir?

– İllərdir Türkiyədə yaşayıram, indiki kimi heç vaxt türk mediasında Azərbaycanla bağlı belə təbliğat görməmişəm. Ermənistanın Tovuz istiqamətindəki xain hücumlarından sonra istər Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyi, istər türk mediası və cəmiyyəti, istərsə də digər səviyyələrdə buna sərt təpki verildi. İndinin özündə də türk mediasında bu məsələ geniş müzakirə mövzusudur. Tovuz təxribatından sonra Türkiyə mediasında bu günədək Azərbaycan haqda yayımlanmayan proqramlar verilməyə başladı. Telekanalların bütün xəbərlər proqramlarında Tovuz təxribatı haqda reportajlar getdi, ekspertlər danışdırıldı. Həmin dövrdə və bundan sonra bu istiqamətdə türk mediasında ajiotaj yaşandı, bu, hələ də davam edir.

Məlum olduğu kimi Ərdoğanın, Çavuşoğlunun, Kalının və Hulusi Akarın Ermənistana və havadarlarına sərt təpkiləri oldu. Bu məsələnin ətrafında indi də Türkiyədə müzakirələr gedir.

– Bir məsələ də xüsusi maraq kəsb edir – məlumdur ki, Rusiya illərdir Cənubi Qafqazı özünün “arxa baxçası” hesab edir və bölgədə özünün bir nüfuz dairəsinin olduğunu düşünür. Maraqlıdır, illərdir buradakı maraqlarını qorumaq üçün dəri-qabıqdan çıxan Rusiya Türkiyənin – yeni bir geosiyasi oyunçunun bölgədəki varlığı ilə hesablaşacaqmı?

– Bu, bir az çətin məsələdir. Biz bilirik ki, bölgənin ən böyük dövləti Rusiyadır. Öz böyüklük iddiasına görə də hansısa bir dövlətin burada hegemonluq etməsini istəmir. Gördük ki, Gürcüstandan sonra Ermənistanda da Qərbin dəstəyi ilə hakimiyyət dəyişikliyinin baş verməsi həmin ölkələrdə hansı proseslərə yol açdı. Yəni Rusiya Qərbin bölgədə güclənməsini birmənalı şəkildə istəmir.

Bir məqam da var ki, Rusiya Liviya və Suriyadakı savaşda Türkiyə ilə anlaşdı, hətta müəyyən mənada öz rəqibinin qarşısından bir qədər geri çəkildi. Amma Rusiyanın Cənubi Qafqaz məsələsində bu qədər loyal olacağını düşünmürəm. Rusiya heç vaxt öz geosiyasi maraq dairəsində olan və özünün təhlükəsizlik konsepsiyasına daxil etdiyi bir bölgəni Türkiyəyə güzəştə getməz. İlk növbədə ona görə ki, bu bölgədə türk xalqlarının sayı kifayət qədər çoxdur. Yəni Türkiyənin bölgəyə girməsi, gələcəkdə türk dövlətləri arasında böyük birliyin yaranmasına rəvac verə bilər. Bu isə Rusiyanın heç vaxt istəmədiyi bir məsələdir.

Rusiya çox gözəl başa düşür ki, türk dövlətləri və xalqları arasında Türkiyəyə böyük simpatiya var. Türk dövlətlərinin Türkiyə ətrafında birləşməsi Rusiyaya baha başa gələ bilər – həm öz təsir dairəsində olan böyük bölgələri itirəcək, həm də öz gücünün əhəmiyyətli hissəsindən məhrum olacaq. Türkiyə ətrafındakı belə bir birləşmə Rusiyanı kiçik – heç bir nüfuzu olmayan dövlətə çevirə bilər.

– Amma Tovuz təxribatından və bundan sonrakı dövr ərzində Rusiyanın gizli yolla Ermənistana böyük həcmdə silah göndərməsi faktları aşkar olunduqdan sonra bir sıra rus ekspertlərin dilindən o fikirlər səsləndirildi ki, Rusiya artıq Azərbaycanı itirdi. Bu iddia Türkiyənin Azərbaycanda güclənməsi fonunda da dilə gətirlir.

– SSRİ-nin dağılması Rusiyanın gücünü xeyli zəiflətdi. Sovet İttifaqının dağılmasıyla müstəqil olan 15 dövlətin hər biri müxtəlif istiqamətlərə yönəldi. Amma Rusiya hələ də həmin dövlətlərin öz təsir dairəsindən çıxmasına imkan vermək istəmir. Buna görə də Rusiya öz gücünü göstərməlidir.

Amma bu gün Azərbaycanın Rusiyaya bağlı olduğunu demək düzgün deyil. Qarabağ münaqişəsinin səbəbkarı Rusiya oldu. Bu gün hansı MDB ölkəsi Rusiyaya bağlıdır? Forpost Ermənistanı saymasaq, Rusiyaya ən böyük bağlılığı olan ölkə Qazaxıstandır. Azərbaycan isə 1991-ci ildən sonra Rusiya ilə balanslı siyasət yürütməyə başladı.

– Hətta KTMT-dən belə çıxdı.

 

Sadəcə olaraq, Azərbaycanın ən yaxın münasibət göstərdiyi bir dövlət varsa, bu da Türkiyədir. Bizi Türkiyə ilə soy köklərimiz birləşdirir. Rusiya isə qonşu dövlətdir və böyük gücdür. Buna görə də onunla qonşuluq münasibətləri, balanslı siyasət qorunub saxlanılmalıdır ki, Azərbaycan da bunu edir.

– Amma post-sovet məkanında Rusiya əleyhinə maraqlı proseslər də gedir. Azərbaycanla yanaşı, Kremlin “Axilles dabanı” hesab edilən digər dövlətlərdə – Ukrayna, Moldova və Gürcüstanda Rusiyadan qopmalar müşahidə olunur. Ukrayna ilə məsələ məlumdur – Krım Rusiya tərəfindən ilhaq edilib, Donbasda rus qüvvələrinin iştirak etdiyi bir münaqişə var. Rumıniyaya birləşmək iddiası ilə gündəmdə olan Moldova da üzünü Qərbə çevirib, Gürcüstana isə artıq potensial NATO ölkəsi kimi baxırlar. Yəni Rusiyanın hədələyici barmağı həmişə havadadır, amma nüfuzunu sürətlə itirdiyi də göz önündədir….

– Rusiyanın pos-tsovet məkanındakı əvvəlki nüfuzunun qalmadığı bəllidir. Amma Rusiya hegemonluğunu göstərmək üçün həmişə silahdan istifadə edib. Təsadüfi deyil ki, Rusiya SSRİ dağıldıqdan sonra müstəqillik istəyən dövlətlərin hər birini silahla hədələdi. İndi həmin ölkələrin bir çoxunun əraziləri işğal altındadır. Məsələn, Ermənistan hansı gücü ilə Azərbaycan ərazilərini işğal edə bilərdi? Bura Gürcüstan, Moldova və Ukrayna da daxildir. İqtisadi baxımdan heç bir addım ata bilməyən Rusiya bu dövlətləri öz təsir dairəsinə qaytarmaq üçün silaha əl atacağı görüntüsünü yaradır və bir sıra hallarda da atır. Bu hədələr isə həmin dövlətləri Rusiyadan uzaqlaşmağa vadar edir. Bununla da özünə qarşı mənfi fikirlər yaratdı və nüfuzunu itirməsinə yol açdı.

SSRİ dağıldıqdan sonra Rusiya Qərb dövlətləri kimi inkişaf edə bilmədi. Bu gün Rusiyanın heç bir iqtisadi gücü yoxdur. Ona görə də bir sıra dövlətlərin NATO və ya Avropa İttifaqı kimi güclü birliklərə üz tutması normal haldır. Çünki o dövlətlər inkişaf etmək istəyirlər.

– Amma Rusiya NATO-ya KTMT, Avropa İttifaqına isə Avrasiya İqtisadi Birliyi kimi alternativlər yaratmağa cəhdlər edir.

– KTMT NATO-ya alternativ olacaq bir hərbi blok deyil. Biz bunu Tovuz təxribatı dönəmində də gördük. KTMT-yə üzv olan dövlətlərdən heç biri – Rusiya da daxil olmaqla, Ermənistana dəstək vermədi. Həmin quruma üzv olan dövlətlərin hər biri Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyir. Azərbaycanla dostluq münasibətləri olan KTMT üzvlərinin ölkəmizlə iqtisadi və energetika sahələrindəki əlaqələri də göz önündədir. Onlar Azərbaycanla iqtisadi əlaqələrini gücləndirməkdə və saxlamaqda maraqlıdır.

Yəni Rusiyanın əvvəlki gücü və potensialı qalmayıb. Rusiya KTMT və Avrasiya Birliyini yaratsa belə, bunlar NATO və ya Avropa İttifaqı səviyyəsində olan bloklar olmayacaq və hələ də o gücdə deyillər. Bu birliklərə üzv olan dövlətlərin hər biri onları inkişafa aparacaq yolu seçmək istəyirlər. Buna görə də Rusiyanın nəzərdə tutduğu planlar baş tutmur. Həmin ittifaqlar formal xarakter daşıyır. Məsələn, KTMT sadəcə aralarında mənəvi bağların olduğu dövlətlərin təmsil olunduğu bir təşkilatdır. KTMT bir hərbi blokdan çox müzakirə platformasına bənzəyir. Bəlkə də uzun zaman lazımdır ki, onu istədikləri səviyyəyə gətirsinlər.

– Gündəmin əsas mövzularından biri də, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri ilə İsrail arasında barışığın elan olunmasıdır. BƏƏ-dən sonra Bəhreynin də İsraillə bu yöndə saziş imzalayacağı gözlənilir. Sizcə, niyə indiyədək bir-birinə düşmən münasibətdə olan ölkələr birdən-birə yaxınlaşmağa başladılar?

– İsrail həmin bölgənin ən inkişaf etmiş ölkəsidir. Artıq İsrail regional oyunçudur. Amerika da bu oyunçunun arxasında durub. Ərəb ölkələrinin isə ABŞ-la yaxın münasibətləri var. Buna görə də istər-istəməz ABŞ-ın çəkdiyi yolla getməlidirlər. Yəni bu gün İsrailə qarşı çıxmaq, Amerikaya qarşı gəlmək deməkdir. Ərəb dövlətlərinin ABŞ-dan iqtisadi asıllılıqları olmaqla yanaşı, silah-sursatı da ondan alırlar. Bu baxımdan, ərəb dövlətlərinin əksəriyyəti ABŞ-la hesablaşır. Ərəblər Amerikanın müsbət rəyini almaq və ya onunla işləmək istəyirlərsə, İsraillə münasibətlərini inkişaf etdirməlidirlər.

İsrail böyüyən bir dövlətdir. Həm ərazi olaraq, həm də siyasi-hərbi qüvvə olaraq böyüyür. Bu gün İsrail və Fələstin arasındakı torpaq münaqişəsi getdikcə böyük savaş çevrilir. Burada artıq ya İsrailin, ya da Fələstinin gələcək varlığı müzakirə mövzusudur.

– Hətta İsrailin yox, Fələstinin gələcək varlığı sual altındadır…

– Bəli! Belə bir müzakirələr gedir. Müqaviməti bir qədər də artırsalar, bu, Fələstinin yoxa çıxması demək olacaq. Fələstin əraziləri İsrailə birləşdirilə bilər.

– Sizcə, ərəb dövlətləri ilə İsrail arasındakı bu yaxınlaşma İrana qarşı cəbhəni genişləndirə bilərmi, başqa formada desək, bu, İslam Respublikasına nə vəd edir?

– İran hansı bölgədə öz geosiyasi iddialarını ortaya qoyubsa, orada sıxışdırmağa çalışıblar. İran digər dövlətlərdən daha fərqli bir siyasət yürüdür. Məzhəbçi bir siyasət yürütməklə yanaşı, din adı altında fəaliyyət göstərən terror təşkilatlarına dəstək verməsi İranı hədəfə gətirir. Bu baxımdan, İranın Yaxın Şərqdəki varlığı heç kimin marağında deyil. Ən birinci düşməni də İsraildir. İran İsraili dünya xəritəsindən siləcəyi ilə hədələyir. İsrail də məcburdur ki, bu hədələrin qarşısını almaq üçün alternativ addımlar atsın, öz müttəfiqlərinin sırasını genişləndirsin.

Bu gün İran tərəfindən Hizbullah və digər terror qruplaşmalarına verilən dəstək İsraillə yanaşı, digər dövlətlərin də xeyrinə deyil. İran dəstək verdiyi terror təşkilatlarından həmişə öz maraqları üçün istifadə edir. Bu da İsrail tərəfindən etirazla qarşılanır. İki ölkə arasındakı söz davası artıq nüvə təhdidlərinə keçib. Şübhəsiz ki, İsrailin ərəb dövlətləri ilə yaxınlaşması İrana qarşı atılmış bir addımdır.

– Yəni əsas hədəf İrandır.

– Əlbəttə, əsas hədəf İrandır. Amma hədəfdə Türkiyə də var. Artıq iki cəbhədə döyüşməyə başlayacaqlar. İran onsuz da köhnə düşməndir, yeni düşmən isə Türkiyə olacaq. Suriyada üstünlüyünü təmin etdikdən sonra Liviya ilə bağladığı saziş Türkiyəni bölgədə ən güclü və ən böyük oyunçuya çevirdi. Artıq bölgədə hesablaşılan güc qismində Türkiyə çıxış edir. İran burada hesablaşılan dövlət statusunu itirməkdədir.

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


GÜNDƏM  / MANŞET  / MÜSAHİB  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC
Fərman Dəmirqoldan şok iddialar: “Rövşən Cavadovu FETÖ öldürdü!”-VİDEO
Xural Yazıldığı tarix 13 Avqust 2020


Xural TV “Siyasət meydanı” verilişinin 409-cu buraxılışını İstanbulda yaşayan tanınmış hüquq professoru Fərman Dəmirqolla baş tutub. Xural.com müsahibəni təqdim edir:

 

 

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


GÜNDƏM  / MANŞET  / MÜSAHİB  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC
Cahit Kılıçdan ilginc açıqlamalar: “Əli Kərimli həbs edilə bilər”-VİDEO
Xural Yazıldığı tarix 10 Avqust 2020


Xural.com Türkiyəli yazıçı-jurnalist Cahit Kılıçın Xural TV-yə müsahibəsini təqdim edir:

 

 

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


GÜNDƏM  / MÜSAHİB  / XuralTAC
Əli Həsənov danışdı: “…rollar dəyişir, ancaq insanlıq hər zaman qalır”
Xural Yazıldığı tarix 21 İyun 2020


Azərbaycan Prezidentinin sabiq köməkçisi, Prezident Yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının kafedra müdiri Əli Həsənov “Demokrat.az” xəbər portalının baş redaktoru Vasif Həsənlinin suallarını cavablandırıb.

Telefon söhbəti zamanı Əli Həsənov ailəsinin 208 min manat vergi borcunun olması barədə yayılan məlumatlara münasibət bildirib, biznesi və digər bu kimi məsələlərdən danışıb.

Xural.com “Demokrat.az”-a istinadla jurnalist Vasif Həsənli ilə Əli Həsənov arasında olan sual-cavabı olduğu kimi oxucularına təqdim edir:

— Salam Əli müəllim, necəsiniz?

— Sağ ol Vasif, sən necəsən?

— Yəqin ki, istirahətdəsiniz?

— Bəli, buyurun!

— Narahat etdiyim üçün üzürlü sayın, bir neçə gün əvvəl vatsap vasitəsilə sizə informasiya sorğusu göndərmişəm. Həmin sorğuda ailənizin 208 min manat vergi borcunun olması barədə məlumatlar yer alıb. Bununla bağlı fikirlərinizi öyrənmək istəyirəm…

— Vasif, bilirsən nə var? Mən hansısa şirkətin vergi borcu barədə niyə cavab verməliyəm? O şirkətin rəhbəri var, siz də zəng edib öyrənin ki, “Kaspi” liseyinin rəhbəri kimdir. Dövlətə vergi borcunun olması barədə onlara müraciət edin. Onlardan cavabınızı alıb verin. Yoxsa ki, mən şirkət, lisey idarə etmirəm, bizneslə məşğul olmuram. Mən elmi-pedoqoji sahədə çalışıram, Prezident Yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasında kafedra müdiriyəm.

— Əli müəllim, axı sizin adını çəkdiyiniz şirkət oğlunuz və həyat yoldaşınızın adınadır. İstəmədim ki, siz olan yerdə suallarımı onlara ünvanlayıb ailənizi narahat edim…

— Vasif, sən bizim ailə haqqında nə vaxtdan belə xeyirxah düşünməyə başlamısan?

— Axı niyə elə düşünürsünüz? Mən jurnalist kimi heç zaman sizə qarşı qərəzli mövqedə olmamışam.

— Mən sənə göstərdiyim o böyük etimada görə çox təəssüf edirəm. İnsanlar nə qədər dəyişkən olarmış… Mən səndən incimirəm, səni yaxşı başa düşürəm, əgər belə tələb olunursa, buyur. Amma insanın öz mərdliyi olmalıdır.

— Əli müəllim, hansı mərdlikdən danışırsınız? Siz vəzifədə olanda Salyanın polisi rəisi işləyən yaxın qohumunuz Cəbrayıl Vəliyevin mənim rayonda yaşayan atama qarşı təzyiqləri barədə sizə üç dəfə müraciət göndərmişdim. Atama olunan təzyiq sırf mənim jurnalist fəaliyyətimə görə idi. Amma həmin müraciətlərə baxılmadı, araşdırılmadı. Halbuki, həmin müraciətdə oğlunuzun göstərişi ilə polis rəisi işləmiş qaynınız tərəfindən atama edilən təzyiqlərdən bəhs olunurdu…

— Bu məsələnin mənim ailəmə nə dəxli var? Polis rəisinin öz rəhbəri və nazirliyi var, mənim polisin işinə qarışmağa səlahiyyətim çatmırdı. Sizin həmin müraciətinizə gəldikdə isə mən onu araşdırmaq üçün Daxili İşlər Nazirliyinə göndərmişdim.

— Bəs bu barədə mənə niyə məlumat verilmədi?

— Bilirsiniz necədir, indi keçmişi müzakirə etməyə mənim həvəsim yoxdur. O şirkətlərlə bağlı isə mənə yox, həmin şirkətin müdirinə müraciət elə. Bu məsələnin mənə dəxli yoxdur. O şirkətin rəhbəri Elnur Əliyevdir.

— Axı uzun illərdən bəri internetdə də qeyd olunub ki, həmin şirkətin rəhbəri oğlunuz və həyat yoldaşınızdır…

— Xeyr, mənim oğlumun şirkəti yoxdur. Oğlum rəhbərlik etdiyi şirkətlərin hamısını təhvil verib. Yalnız “Araz” radiosu qalıb ki, onun da təhvil-təslimi gedir. Özünüz araşdırıb öyrənə bilərsiniz. Şəxsən mən bu barədə heçnə bilmirəm. Çünki məşğul olmuram.

— Dövlətə vergi borcunuzun olması barədə ailənizə hər hansı xəbərdarlıq edilibmi?

— Axı mənim ailəmə niyə xəbərdarlıq olunmalıdır? Xəbərdarlığı şirkətin rəhbərinə edərlər. Mən demirəm ki, bizim vergi borcumuz yoxdur. Deməyim odur ki, indi mənim və ailəmin həmin şirkətlərlə əlaqəsi yoxdur. O şirkətin rəhbəri isə başqa adamdır. Suallarınızı həmin şəxsə ünvanlayın. Xahiş edirəm ki, Elnur Əliyevə zəng edib bu barədə ondan soruşun.

— Əli müəllim, Sona xanım Vəliyevanın vikipediyasında “Kaspi” Mətbuat və Təhsil Mərkəzinin rəhbəri olduğu qeyd olunur…

— Xeyr, elə bir şey yoxdur. “Kaspi” Mətbuat və Təhsil Mərkəzinin rəhbəri Elnur Əliyevdir. Vikipediyada çox şey yazıla bilər. Orada kimsə düzəliş edib yazmışdı ki, Əli Həsənov nurçuları dəstəkləyib. Məgər mən nurçuları dəstəkləmişəm? 2009-2013-cü illərdə mən onlara qarşı mübarizə aparmışam. Nə isə, həyat davam edir, rollar dəyişir, ancaq insanlıq hər zaman qalır.

— Əli müəllim, bundan sonra da sizə qarşı heç bir qərəzimin olmayacağından tam əmin ola bilərsiniz. Hətta, əleyhimə fikirləriniz belə olsa, onu işıqlandırmağa hazıram…

— Təşəkkür edirəm, Vasif.

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


MÜSAHİB  / XuralTAC
Sülhəddin Əkbər Elçibəylə arasındakı fikir ayrılığından danışdı-MÜSAHİBƏ
Xural Yazıldığı tarix 24 Avqust 2019


Elçibəy hakimiyyəti dövründə Milli Təhlükəsizlik nazirinin birinci müavini vəzifəsini tutmuş, hazırda Azad Demokratlar Partiyasına rəhbərlik edən Sülhəddin Əkbər “Yeni Müsavat”a maraqlı müsahibə verib.

Xural.com müsahibəni öz oxucuların da təqdim edir:

 

– Sülhəddin bəy, müxalifətin proseslərə əhəmiyyətli təsiri yoxdur. Bəzi proqnozlar səslənir ki, payızda müxalifətin izdihamlı mitinqləri ola bilər, hətta xaricdən “inqilab” çağırışları edənlər var. Niyə hər payızqabağı bu cür məsələlər ortaya atılır?

– Ümumiyyətlə, tarixi təcrübə ilə bağlıdır. Yay aylarında passivlik olur. Siyasi proseslərin yüksələn xətti yaz və payıza düşür. O demək deyil ki, başqa fəsillərdə ola bilməz.  Çünki Azərbaycanda proseslər lokal deyil. Regionda elə hadisələr ola bilər ki, bizə də təsir edə, vaxtından tez başlaya və ya təxirə düşə bilər.

– Müxalifətlə bağlı çoxsaylı iddialar var. Məsələn, son olaraq belə fikir vardı ki, Elçibəyin şərti komandası olan bu qüvvələr təzədən iqtidara gəlsə, ölkəni idarə etmək gücündə deyillər…

–  Əvvəla, indiki dövrlə 1993-cü ili müqayisə eləmək yanlış olar. O dövrdə milli azaldıq hərəkatı gedirdi, cəmiyyət təkpartiyalı siyasi sistemdən təzə çıxmışdı, siyasi plüralizmlə yenicə tanış olurdu. Siyasi qruplar formalaşmamışdı, partiyalar yeni yaranırdı.

İndi siyasi fəaliyyət sahəsi daralsa da, peşəkarlar təbəqəsi formalaşıb. Digər sahələrdə demokrat mütəxəssislər yetişib, ölkədə kadr problemi yoxdur. Xalq Cəbhəsi siyasi qüvvə kimi iqtidara gəlmişdisə, o, siyasi partiya deyildi. Xalq Cəbhəsində müxtəlif baxışları olan insanlar varıydı. Həmin dövrün özündə belə, qruplaşmalar varıydı. Həmin insanlar ayrı-ayrı partiyalarda birləşiblər. İstənilən halda, nəinki Azərbaycanda, digər inkişaf etmiş ölkələrdə hansısa qüvvənin iqtidara təkbaşına gəlməsi indi qeyri-mümkündür.

– Vəkil Adil İsmayılov Elçibəy hakimiyyətini DTK arxivlərini açmamağa görə qınayır. Buna AXC iqtidarının siyasi iradəsi çatmadı?

– Həmin dövrün ən həssas məsələlərindən biriydi və məni də narahat edirdi. Amma bu haqda indiyə qədər ciddi açıqlamalar verməmişəm. Bəlkə də ilk dəfə eşidəcəksiniz. O vaxt Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin arxivlərinin açılması bir yana, hakimiyyətdə təmsil olunanlar, zamanında “KQB” ilə əməkdaşlıq etmiş şəxslər haqda ciddi fikir ayrılığı yaranmışdı. Mən siyasi rəhbərliyə rəsmi məlumatlar vermişəm. Amma irəliləyişə nail ola bilməmişəm və ölkənin siyasi rəhbərliyi ilə çox ciddi fikir ayrılığımız yaranmışdı.

– Məlumatlar var ki, sabiq nazir İlhüseyn Hüseynov arxivləri aparmaq istəyib, siz bəzilərinin qarşısını almısınız…

– Hakimiyyət dəyişikliyinə qədər arxivlər onsuz da böyük ölçüdə təmizlənmişdi. Lakin peşəkarlar bilirlər ki, nə qədər təmizlənsə də, çox materiallar qalır. Sadəcə, hamısını bərpa etmək mümkün deyildi. Onlar xüsusi qiymətli sənədləri, agentura haqda məlumatları aparmışdılar. Çox işlər görmək olardı. Həmin dövrdə Baş Kəşfiyyat İdarəsinin agenturasını üzə çıxarmaqla bağlı bir təşəbbüsümüz olmuşdu. Qısa zamanda Azərbaycanda “QRU” ilə məxfi əməkdaşlıq etmiş 200 nəfərdən çox adam üzə çıxardıq. Bunu üzə çıxara bildiksə, deməli, “KQB” ilə bağlı da etmək olardı.

– Sülhəddin bəy, Azərbaycanin yerləşdiyi regiondakı vəziyyəti necə qiymətləndirirsiniz? 

– Köhnə dünya nizamı dağılıb, yeni dünya nizamının qurulması prosesi ağrılı gedir. Düşüncəmə görə və bir qrup ekspertlər də bu qənaətdədir ki, böyük müharibə olmayana qədər dünyada yeni düzənin qurulmasını problemli görürəm. Yeni düzən qurulmasında isə hər kəs istəyir ki, güclü yer tutsun. Yumşaq güc, assimetrik müharibələr hesabına mümkün olmayacaq, regional hərbi münaqişə gözləyirəm. Tərəflərdən biri digərinə “təsirli” güc nümayiş etdirmədikcə, dünyada qeyri-müəyyənlik, qarışıqlıq davam edəcək. Sabitliyin pozulması dünyaya yayılacaq. Belədə Azərbaycan bundan kənarda qala bilməz.

Rusiya, İran və Türkiyədə gedən proseslərə baxın: Qafqaz uğrunda rəqabət aparan 3 ənənəvi böyük dövlətlərdir. Əgər bunlar dünyadakı proseslərdən belə təsirlənirsə, müstəqilliyini yeni qazanmış, ərazilərinin 20 faizi işğal edilmiş ölkə necə təsirlənməyə bilər? Azərbaycan böyük ölçüdə təsirlənəcək. Sadəcə, dünyanın başqa yerlərində maraqları toqquşan qüvvələr Azərbaycandakı maraqlarını balanslaşdırırlar.

– Aydın Mirzəzadə deyir ki, Azərbaycan niyə strateji seçim etməlidir. Sizcə, strateji seçim dilemması qarşısındayıq?

– Hər bir dövlətin milli maraqları var. Və öz dövlət siyasətini milli maraqlarına əsasən müəyyən etməlidir. Bu gün dünyanın inkişafı elə yerə çatıb ki, daxili və xarici siyasət bir-biri ilə üzvü şəkildə bağlıdır. Siz daxildə bir, xaricdə bir başqa siyasət apara bilməzsiniz. Məsələn, əgər siz daxildə idarəçiliyi sərtləşdirirsinizsə, heç vaxt demokratik dünya ilə normal münasibətlər qura bilməzsiniz.

Müasir milli dövlət qurmaq istəyiriksə, demokratik inkişaf yolu tutmalıyıq. Demokratik inkişaf yolu tutmaq isə artıq strateji seçimdir. Deməli, demokratik dünya ilə inteqrasiya yolu tutmağa məcbursan. Onda xarici siyasət vektorun müəyyən olur.

– Bir müddət əvvəl Azərbaycanın Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatına üzvlüyü, daha öncə Avrasiya İttifaqı və Gömrük ittifaqlarına qoşulacağı haqda danışılırdı. Bu məsələlər siyasi gündəmdən çıxıbmı?

– Aktuallığını itirdiyini düşünmürəm. Rusiya KTMT-nin Müşahidəçi İnstitutunu yaradır. Burada ilk ağla gələn Türkiyə və Azərbaycandır.  Ona görə gündəlikdən çıxacağını düşünmürəm.

– Azərbaycan KTMT-yə qoşulacaqmı?

– Azərbaycan tərəflərdən hansının üstələyəcəyini gözləyir. ABŞ-la Rusiyanın strateji resurslarını müqayisə eləmək olmaz. Azərbaycan strateji planda ABŞ, Avropa Birliyinin, o blokdan hələ ki çıxmayan Türkiyənin regionda üstələyəcəyini bilir. Sadəcə, onlar da dediyim müddəti gözləyirlər. Gələn ilin sonu, ya da 2021-ci ilə qədər Bakı strateji seçim etməli olacaq. Azərbaycan hakimiyyəti öz maraqları baxımdan daha düzgün seçim etmək haqda düşünür.

– İlin sonuna qədər Avropa Birliyi ilə assosiativ sazişin imzalanacağı deyilir. Sizin gözləntiniz nədir?

– Bayaq dediyim kimi, Azərbaycanda maraqlı olan qüvvələrin istəkləri balanslaşdırılıb. Söhbət ABŞ, Rusiya, Britaniya və İsrailin maraqlarından gedir. Son toqquşma riskinin yüksəldiyi bir dövrdə razılaşma əldə olundu. Yeganə marağı nəzərə alınmayan Avropa Birliyi qalıb. Görünür, hakimiyyət bunu da nəzərə alır və gec-tez bu sazişi imzalayacaq.

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


GÜNDƏM  / MANŞET  / MÜSAHİB  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC
“Siyasət meydanı”#019 Mövzu: “Mobil rabitə operatorlarının iqtisadi dələduzluqları”-VİDEO
Xural Yazıldığı tarix 1 Avqust 2019


Əvəz Zeynallının moderatorluğunda Xural TV-nin “Siyasət meydanı” layihəsi… Azəravtoyol”da nələr baş verir?”, “Bakıda süni tıxacları kimlər yaradır və süni tıxaclar kimlərə lazımdır?”, “Mobil rabitə operatorlarının iqtisadi dələduzluqları…” Qonağımızı Ağ partiyanın sədrinin iqtisadi və sosial məsələlər üzrə müşaviri Ramin Əbilovdur. Ramin bəylə insanları ən çox maraqlandıran sosial hadisələr haqqında danışmışıq. Yolları necə dağıdırlar, korrupsiya hər sahəyə necə sirayət edib, “Azercell”, “Bakcell” və “Nar” mobil operatorları insanlara necə zülüm edir, onların cibini necə oğurlayaraq boşaldır. Diqqətlə baxın, çox maraqlı faktlar eşidəcəksiniz…

 

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


GÜNDƏM  / MANŞET  / MÜSAHİB  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC
Əziz Orucov: “Həbsimin sifarişçisi prezident administrasiyası idi”-VİDEO
Xural Yazıldığı tarix 1 Avqust 2019


Əvəz Zeynallının təqdimatında “Əyri oturaq, düz danışaq!”ın#003-cü qonağı Kanal 13-ün təsisçisi Əziz Orucovdur. Müsahibimiz Əziz Orucov Kanal 13-ə olan xaker hücumundan, bu hücumun kanala vurduğu ziyanlardan danışır. 360 min abunəçisi olan Kanal 13-ün rəhbəri tamaşaçı auditoriyasının bu qədər geniş olmasını heç bir texniki üsullara bağlı olmayaraq, tamaşaçıların öz istəklərinə müvafiq surətdə yaranması ilə əlaqələndirir. Ə.Orucov hücumların son vaxtlar SOCAR prezidenti Rövnəq Abdullayevin oğlunun 2 milyon dollarlıq qol saatı ilə bağlı olduğunu xatırladır: “Mənə dedilər ki, əgər Rövnəq Abdullayevlə bağlı tənqidi materiallar yayımlasanız, sizin problemləriniz yaranacaq. Kanal 13-də ictimaiyyətin diqqətində olan Rövnəq Abdullayevin oğlunun bu saatı hansı pullarla əldə etməsi ilə bağlı xəbər və məlumatları yaymışıq. Çünki söhbət Azərbaycan büdcəsindən oğurlanmış pullardan gedirdi. Bundan sonra üzərimizə hücumlar başladı…

Bəzi xakerlərin təşkilatçılığı ilə Kanal 13-ün facebook və instaqram hesablarının ələ keçirildiyini açıqlayan kanal rəhbəri hesab edir ki, artıq müstəqil media qurumlarına təzyiq vasitələri dəyişdirilib – həbslər xaker hücumları ilə əvəz olunub. Əziz Orucov onu da bildirdi ki, məsələ ilə bağlı artıq müvafiq hüquq-mühafizə orqanlarına müraciət olunub. Məsələ araşdırılır. Əziz Orucov daha həssas məqamlara da toxundu: “Mən bu məsələni Avropa Məhkəməsinə qədər aparmaq niyyətindəyəm, çünki Azərbaycanın hüquq-mühafizə orqanları çərçivəsində bunun həllini görmürəm…” Əvəz Zeynallı, “bu ölkədə Respublika prokurorluğunu məhkəməyə vermək mümkün deyil. Bütün ədliyyə sistemi prokurorluğun yeni oyunlarının oyunçusuna çevrilib. Bütün instansiyalar ərizəni bir-birinə ötürür, vaxt keçir ki, iddiaçılar Avropa Məhkəməsinə qədər gedib, çıxa bilməsinlər…” – dedi. Bu müsahibə çox maraqlı müsahibədir və Əziz Orucovun açıqladığı faktlar mətbuatın uzun müddətində qalacaq.

 

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


GÜNDƏM  / MANŞET  / MÜSAHİB  / XuralTAC
Əvəz Zeynallı: “Bu ölkədən, bu Vətəndən getmək yoxdur…”-II sonuncu hissə
Xural Yazıldığı tarix 27 İyul 2019


“Atam yazdı ki, bala, daha Ermənistana məktub yazma, çünki orada heç kim yoxdur”

“Xural” qəzetinin baş redaktoru Əvəz Zeynallı ilə müsahibinin ikinci bölümünü təqdim edirik.

(Əvvəli ötən sayımızda)

Ötən bölümümüzdə dərc olunan söhbətimiz zamanı Əvəz bəydən “Qaynar qazan”a hakimiyyət nümayəndələrini dəvət edib-etməməsi barədə soruşmuşdum. “Çox təşəbbüs göstərmişəm” demişdi. Bizim sualımız:

– Konkret kimləri dəvət etmisiniz?

– Sizin müsahibə götürməyə çətinlik çəkmədiyiniz bəzi adamlar var, məsələn, Siyavuş Novruzov hakimiyyətin danışan dillərindən biridir. Bir neçə ay ərzində götür-qoy etdi və gəlmədi. Zahid Oruc gəlmədi. Özü açıq dedi ki, mən səni tanıyıram, bizim münasibətlərimiz yaxşıdır, amma “Qaynar qazan”ın formatı  başqadır. Hər halda, o dövrdə bəlkə də Zahid Orucun vəzifəyə getmə ehtimalı var idi… Mən sonra bu haqda düşündüm. Mən hörmətli Əli Həsənova dəfələrlə zəng etdim, onun köməkçisi ilə danışdım. Köməkçisi dedi bir aya əlaqə saxlayın, sonra  xəbər çıxmadı. Mən cənab İlham Əliyevə dəfələrlə müraciət etmişəm. Digər nazirlərə müraciətlərim olub, “Qaynar qazan” üçün.

– Bəlkə sizin müxalif düşərgə ilə daha yaxın olmağınız, o çevrədə görünməyiniz müsahibələrə əngəl olub?

– Ola bilər. Yəqin ki, mən müəyyən ictimai qurumlardakı fəaliyyətimə özüm də göz gəzdirəcəyəm. Hər yerdə görünmək… Əslində açığı, bu, həm mənim vaxtımı çox aparır, həm də hiss edirəm ki, jurnalistika imkanım məhdudlaşır. İstər-istəməz haradasa olanda tərəf kimi görünürsən. Bu, əslində mənim tərzim deyil.

– Deməli, seçim etmək haqda düşünürsünüz?

– Jurnalistikanı seçib, kənardakı müəyyən qurumlardan uzaqlaşacağam. Qarabağ Komitəsinə gəlincə, Qarabağ bizim bütün millətin ümumi problemidir. Gerçəkdən də bizim Qarabağ Komitəsinin fəaliyyəti çox müstəsna fəaliyyətdir. Məncə, tarix bunu yadında saxlayacaq. Çünki biz Qarabağ Komitəsində fəaliyyətə başlayandan etibarən Qarabağ məsələsi həqiqətən də ölkədə prioritet məsələyə çevrildi. Prezidentdən tutmuş, Mehriban xanıma, ölkənin ən yüksək zirvələrində bu məsələ daim öndə oldu. Sonra Xalq Hərəkatı yarandı, daha sonra parçalandı. Yəni bütün hamısının rəhni, kökü Qarabağ Komitəsindən gəldi. Amma bütün hallarda mən jurnalistika məsələsinə önəm verirəm. Bizim canlı yayımlar başlayıb, “Qaynar qazan”ın, “Azadlıq salnaməsi”nin ayrı bir formatı var. Siz özünüz bu işlərin içindəsiniz. Canlı yayın həddindən artıq məsuliyyətli və gərgin bir iş imiş.

1d465d84-c4c9-403d-8fd5-52ce9cd239fa.jpg (86 KB)

– Həm də kiçik imkanlar və kiçik kontingentlə, eləmi?

– Yox, kiçik imkan deyəndə bu, bir az böyük çıxır, bəy! Mən bütün zamanlarda “0″ imkanlarla işləmişəm. Hətta o vaxtlar. Düzdür, kənardan elə biliblər ki… Yadımdadır, 2011-ci ildə biz canlı yayıma keçəndə ölkədə yer yerindən oynadı. Güc mərkəzləri fikirləşdi ki, xeyir ola, pulları kimlər verirlər, bu, haradan canlı yayına keçdi? Təbii ki, bircə aydan sonra bu işlər dayandı.

“Operatorum da, çəkənim də, montaj edənim də, üstünə qışqırıb-bağırdığım da Məlahət xanımdır”

– Bəs indi necə, necə deyərlər, ictimai əsaslarla işləyirsiniz, yoxsa bu fəaliyyətin maddi tərəfi də var?

– Vallah canlı yayının maddi tərəfi nə ola bilər ki? Mən bilmirəm, bəlkə də var.

– Axı işçilər, onlara maaş ödənilməsi məsələsi var…

– İşçi deyəndə… Bizim işçimiz yoxdur. Maraqlı bir misal var. Rəhmətlik Qulu Əsgərov İrəvanda konsert keçirirmiş. Aparıcı təqdim edir. Deyir oxuyur Qulu Əsgərov, sözləri, bəstəsi Qulu Əsgərovun, tarda ifa edir Qulu Əsgərov. Məlahət xanımla, həyat yoldaşımla bir yerdə işləyirik. Operatorum da, çəkənim də, montaj edənim də, üstünə qışqırıb-bağırdığım da xanımımdır. Bir o, bir mən…

9f73eb21-ef2c-4219-9784-1b310b35b2c9.jpg (121 KB)

– Heç olubmu ki, etiraz olaraq yayımı dayandırsın?

– Bir azca qalıb o cür olsun. Yenə sağ olsun, məni çətin vəziyyətdə qoymayıb. (Gülür) Amma ikimiz başlayırıq, ikimiz bitiririk, işçimiz yox, kiçik imkanlar da yox. Başqa neyləməliyik ki? Balıq, su məsələsidir də… Ölkədən getmək variantı var. Mən bu ölkədən gedə bilmirəm.

– Təklif, təşəbbüs olub?

– Yüz dəfələrlə olub, deyiblər də. Xarici ölkələrə göndərilənlərlə bağlı bizim dövlətin ayrıca bir siyasəti var. Bəzən deyiblər ki, get, orada nə istəyirsən, elə, biz də dəstək verək! Əslində çox maraqlı bir şeydir. Amma mən prinsipial olaraq ölkədən getməyi düşünmürəm. Sadəcə olaraq, xaricdə yaşaya bilmərəm. Özüm kənardan gəlmişəm axı. 9 il Türkiyədə yaşamışam, orada jurnal çıxartmışam.

– Ondan da əvvəl Göyçədə yaşamısınız. Bəlkə o illərdən də danışaq…

– Hə, Göyçədə yaşamışam. Sonra da Vladivostoka əsgərliyə getmişəm, bütün Rusiya boyu… Mən əsgərlikdə olanda həmişə kəndə məktub yazırdım. Atam mənə yazdı ki, Əvəz, daha kəndə məktub yazma, orada heç kim qalmayıb.

– Sizin ailə 1988-ci ildə Göyçədən çıxdı?

– Biz 1987-ci ildə çıxmışdıq, ailə olaraq qaçqın deyilik. Amma 1988-ci ildə proseslər başladı, bütün el-oba oranı tərk etdi. Mən onda əsgərlikdəydim. 88-ci ilin iyulunda Gəncədən əsgərliyə getdim. Dekabrda isə kənd çıxdı. Əsgərlikdə olarkən sinif yoldaşlarıma, qohumlarıma məktublar yazırdım. Mənim bir az da sentimental gəncliyim olub. Hamıya məktub yazırdım. Mən əsgərlikdə 780, ya 790 məktub almışdım. 2 illik əsgərlik 720 gün edirsə, mən təqribən 790 məktub almışdım. Hər günümə təxminən 1-2 məktub alırdım. Darıxırdım, o qədər yazırdım ki… Hamıya. Moskva ətrafından başlayan hərbi xidmət Vladivostokda bitdi. Atam yazdı ki, bala, daha Ermənistana məktub yazma, çünki orada heç kim yoxdur. Mənim heç ağlıma belə şeylər gəlmirdi. 88-ci ilin dekabrında Ermənistanda zəlzələ oldu. Mən onda gedib ərizə yazdım ki, hərbi hissədən Ermənistana yardım və oraya köməyə getmək istəyirəm. O zaman sovet ordusunda kampaniya xarakterli belə bir məsələ var idi. Mən də ərizə yazdım ki, Ermənistana gedib xidmətimi orda davam etdirmək istəyirəm. İndi mən ağıllı fikirləşmişəm ki, elə buradan Ermənistana gedərəm, oradan da ev yaxındır, Gəncədəki ailəmə yaxın olaram. Bir də baxım ki, aləm dəydi bir-birinə, generallar tökülüb gəldilər.  Soruşdular ki, sən bilirsən Ermənistanda nə baş verib? Dedim, nə baş verib ki, mən gedib orada qulluq etmək istəyirəm. Təbii ki, mənim ərizəmi qəbul etmədilər, dedilər artıq Ermənistanda heç bir azərbaycanlı yoxdur və ora getsəniz həyatınıza təhlükə olar.

67a3dc9d-b070-4ce1-a007-0751fe6d9093.jpg (101 KB)

– Əvəz bəy, bir müşahidəmi bölüşüm, xahiş edirəm səmimi cavab verəsiniz. Vaxtilə dəliqanlı, daha sərt xarakterli Əvəz Zeynallı necə oldu ki, indiki kimi təmkinli birinə çevrildi? Bunu özünüzə təlqin etmişiniz, yoxsa yaş öz sözünü deyib?

– Yox, əslində mən elə o vaxt da beləydim.

– Amma içərinizdə başqa bir Əvəz də var idi…

– Ola bilər. Hər bir insanda olur. Məsələn, 30 iyun Sevgililər gününə başlayanda mənə elə gəlirdi ki, bütün millət deyəcək, nə ağıllı təklifdir, halal olsun! Yaxud qəzet, ya digər işlərlə bağlı layihələrə başlayanda fikirləşirdim ki, hamı deyəcək eşq olsun-filan… Mən Türkiyədə də elə düşünürdüm ki, jurnalı çıxaranda hamı deyəcək halaldır… Amma bu işləri gördüm ki, nə dəstək, əslində köstək var, adamın ayağından dartırlar, dərin bir susqunluq, sakitlik. Tutaq ki, biz deyirik 30 iyun Sevgililər günüdür, Azərbaycanın xalq artisti gedib sevgililər günündə konsert keçirir. Burada artıq sən istər-istəməz gərginləşirsən və radikallaşırsan.

– Bəlkə bu məsələni zamanın ixtiyarına buraxmaq daha düzgündür?

– İndi düşünürəm ki, bəli, bəlkə də bəzi şeyləri zamanın ixtiyarına buraxmaq daha doğrudur. Məsələn, 2011-ci ildə mən həbs olunan ərəfədə müəyyən hadisələr var idi ki, onda başqa cür etmək olardı.

– Yəni siz həbs olunmaya bilərdiniz?

– Təbii ki. Sanki mən özüm həbs olunmaq istədim. Mən o yazıları yazmasaydım, o dərinliyə getməsəydim, məni həbs etdirənlərin əlinə o dəstavuzu, o faktı verməsəydim, məni kim həbs edə bilərdi ki?

adbddd33-e0f7-4117-834e-fe726b451944.jpg (113 KB)

– İndi artıq özünüz üçün müəyyən bir çərçivə cızmısınız, eləmi?

– Ona çərçivə də demək olmaz. Amma indi, deyəsən, daha bir az təmkinliyəm. Həbsxanada rəis bir dəfə çağırdı… Hərdən rəislə söhbətlərimiz olurdu, həmişə də dava, qırğın, əsəbləşirdim, çığırırdım, bağırırdım, eynən azadlıqdakı kimi. Bir gün məni çağırdı, 4-5 saat oturdum. Mənim sakitcə oturduğumu görəndə qayıtdı ki, ay Əvəz, burada rəis mənəm e, mən əməliyyat xarakterli söhbətlər etməliyəm, səni danışdırıb, xəbər almalıyam, amma sən məni danışdırıb xəbər alırsan, sənin özündən xəbərin var? Dedim, nə olub? Qayıtdı ki, sən həmişə bir kəlməyə görə yer-göyü dağıdırdın, cavab qaytarırdın. İndi sən sakitcənə oturmusan. Dedim,  mən bu boyda akademiya oxuyuram axı. Yəni həbsxana böyük bir akademiyadır. Məsələn, mən 2011-ci ildə deyirdim ki, məni kimsə tuta bilməz. Amma indi kimsə deyəndə ki, məni heç kim tuta bilməz, dərhal onun əvəzinə qorxuram. Deyirəm, bu adam bilmir ki, yolla gedə-gedə adamı həbs edib ömürlük də verə bilərlər. Bəlkə həyat da adamı bir az öyrədir, cilalayır.

– Bugünlərdə Milli Mətbuatın 144 illiyi ilə bağlı tədbirlər keçirildi, medianın durumundan danışıldı, təqdirlər, tənqidlər oldu, təltiflər edildi. Uzun illərini mediaya həsr etmiş birisi olaraq siz nə düşünürsünüz?

– 1991-ci ildən aktiv şəkildə medianın içindəyəm, 28 ildir. Mən hazırkı media çərçivəsində deyiləm. Yəni biz tamam ayrı bir qalaktikanın, düşərgənin adamlarıyıq. Mükafatlandırmalar, tədbirlər mənlik deyil.

– Yəni “Məndə sığar iki cahan, mən bu cahana sığmazam…”

– Hə, bir az elə. Mən bu media qrupun, bu media təfəkkürünün içində deyiləm. Mən bir dəfə də yazmışam. Mən bu hakimiyyətin, bu mətbu anlayışın dövründə hər hansı bir mükafat, ad, təltif, hər hansı bir şeydən imtina etmişəm. O zaman ev məsələsində müəyyən araşdırmalar oldu. Məni tam yaxşı tanımayanlar dedilər ki, Əvəz də ev istəyir. Mən onda dedim ki, mən bu dövrdə hər bir mətbu təltifdən imtina etmişəm. Əslində mən bunları doğru hesab etmirəm. Gözümün önündə o boyda Türkiyə, o boyda dünya ölkələri var. Sezen Aksu, Əhmək Kaya, Nilufər kimdir? Bunlar əfsanə adamlardır, düzdürmü? Bunların heç biri xalq artisti deyil e. Yaxud Uğur Dindar, Məmmədəli Birand, Reha Muxtar, Cevizoğlu kimi çox nəhəng adamların heç biri nə əməkdar jurnalist, nə filan deyil. Həm də onlara kimsə risk edib deyə bilməz ki, gəl, sənə ev verim. Çünki onun on dənə evi var. Çünki bir proqrama 100 minə çıxır. Yadımdadır, ŞouTV-də 32-ci gün var idi, Məmməd Əli Birand proqrama görə 150 min alırdı. Bir proqrama ev, maşın alırdı, onun nə ehtiyacı var idi ki? O vaxt mənim çox böyük xəyallarım var idi. Deyirdim bir yer götürəcəyik, “Xural Siti” şəhərciyi açacağıq, mərkəzdə “Xural”ın özünün böyük ofisi olacaq, orada “Xural”da işləyənlər olacaq. Qardaş, biz media olaraq bunu edə bilərik də…

b93d6f6d-1cbd-4d19-b6a7-63a9ca17a074.jpg (132 KB)

Söhbətimizin sonunda qızlarına nəsihətini xatırlayır:

– Bu uşaqlara mən həmişə demişəm, indi də deyirəm, yaxşı oxuyacaqlar, bu Vətənə dönəcəklər və bu Vətəndə işləyəcəklər. Bu ölkədən, bu Vətəndən getmək yoxdur!

Qızlardan soruşuram: “Sözmü?”

Həm Banu, həm Selcan birgə “təbii ki, söz” deyirlər… Gənclərimizə uğur arzulayıb, Əvəz Zeynallıya təşəkkür edib söhbətimizə yekun vururuq.

Elşad PAŞASOY,
“Yeni Müsavat”

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


GÜNDƏM  / MANŞET  / MÜSAHİB  / XuralTAC
“Həmişə deyirdim ki, bu peşəyə əlavə vaxt sərf etməyin”-Əvəz Zeynallı
Xural Yazıldığı tarix 27 İyul 2019


Hər iki qızı yüksək balla Türkiyə universitetlərinə qəbul olunan baş redaktordan “Yeni Müsavat”a ilginc açıqlamalar

“Xural” qəzetinin baş redaktoru Əvəz Zeynallının hər iki övladı – Selcan və Banu Türkiyə universitetlərinə yüksək nəticə ilə daxil olub. Həmkarımızın bu sevincini bölüşmək, həmçinin hər verilişi olaya çevrilən “Qaynar qazan”ın sahibi ilə digər mövzularda söhbətləşmək istədik. Telefon zəngimizə cavabında redaksiyamıza dəvətimizi məmnuniyyətlə qəbul etdi və övladları ilə birgə gəldi. Demə, şəhər gəzintisinə çıxıbmışlar, sadəcə, sözümüzü yerə salmadıqları üçün istirahətlərinə ara verib “Yeni Müsavat”a gəliblər.

– Əvəz bəy, təşəkkür edirəm, dəvətimizi qəbul etdiyiniz üçün. Amma bir qeydimi deyim ki, açığı, sizinlə budəfəki görüşümüzün əsas səbəbkarları ilə gəlişiniz çox xoş oldu. Sizi övladlarınızın uğuruna görə ürəkdən təbrik edirik!

– Təşəkkür edirəm. Vallah, təsadüfən belə alındı. Görünür, elə siz də bu niyyətdəymişsiz. Deyir “niyyətin hara, mənzilin ora”. Selcan böyük qızımdır, İstanbul Universitetinin ictimaiyyətlə əlaqələr fakültəsinə qəbul olub. Amma genəldə qəzetçilik, jurnalistika gedir.

– Deməli, ata-anasının peşəsini davam etdirəcək?

– Anası da, mən də istəyirdik ki, təbib olsun. Əslində ikisi də jurnalist olmaq istəyib. Mən həmişə deyirdim ki, siz onsuz da jurnalist ailəsində böyümüşünüz, jurnalistikanı bilirsiniz, saytla işləməyi, saytı tam idarə etməyi bacarırsınız. Demək olar ki, jurnalistikanın bütün sirlərini öyrəniblər. Ona görə də həmişə deyirdim ki, bu peşəyə əlavə vaxt sərf eləməyin, başqa bir sənətlə məşğul olun, yenə də jurnalistika həmişə sizin yanınızda olacaq. Amma iş elə gətirdi ki, Selcan universitetin ictimaiyyətlə əlaqələr fakültəsinə qəbul oldu. Banu da jurnalist olmaq istəyirdi. Banunun da özünün əlavə hobbiləri var. Hətta hobbi müəyyən dərəcədə peşəkarlığa çevrilib. Koreya dilini müəyyən dərəcədə öz-özünə öyrənməyə çalışıb. Koreyanın çox məşhur müğənni qrupları var, onların mahnıları çıxan kimi, o mahnıları dərhal türkcəyə çevirib YouTube-da qoyurdu. Özünün YouTube müəyyən işləri də var. Biz çox çalışdıq ki, uşaqların ikisindən biri tibbə getsin. Nəhayət, Banu bizi qəbul elədi.

1d465d84-c4c9-403d-8fd5-52ce9cd239fa.jpg (86 KB)

– Özü də yüksək balla qəbul olunub, bildiyimə görə…

– Bəli, 100-də 100 topladı. Maksimum nəticə toplayıb İstanbul Universitetində tibb fakültəsini qazandı. Selcansa 89 bal topladı. Amma Selcan eyni zamanda Bakı Mühəndislər Universitetində oxuyurdu, ingiliscə. Dərsləri də çox idi. Həm də bu il Selcan özünü “məğlubedilməz” hesab etdi, bir az rahatladı. Yəni buradakı təhsilini tamamlamadan bacısı ilə birgə İstanbula gedəcək. Hədəfləri çox böyükdür. Elə mənim də hədəflərim böyükdür. İndiki uğurları onlar üçün ilkin mərhələ hesab edirəm.

Xahişimizlə qızlar da söhbətə qoşulub bir neçə kəlmə deyirlər. Maraqlıdır, gənc tələbələr təhsillərini uğurla başa vurandan sonra Azərbaycana dönmək, burada çalışmaq istəyirlərmi, yoxsa planları başqadır?

Selcan:

– Təbii ki, Azərbaycana qayıdacağam. Amma ondan əvvəl Türkiyədəki təhsilimi Avropada, Amerikada davam etdirmək istəyirəm. İnşallah, daha mükəmməl təhsil alıb vətənimə dönməyi düşünürəm. Hələlik jurnalistikanı seçmişəm, amma hüquq sahəsində də çalışmaq istəyirəm.

Banu:

– Mən də xaricdə təhsilimi, uzmanlığı başa çatdırandan sonra Azərbaycana qayıdacağam və həkim olacağam, inşallah!

– Maraqlıdır, jurnalist ailəsində böyümək necə hissdir?

Qızlar bir ağızdan “mükəmməl” deyirlər. Banu əlavə edir: “Bəzi məsələlər də var”.

– Bəs darıxdırıcı olmur ki?

9f73eb21-ef2c-4219-9784-1b310b35b2c9.jpg (121 KB)

Selcan:

– Yox, əksinə, çox əyləncəlidir. (Gülüşmə) Ölkədəki bütün proseslərdən xəbərdar olmaq çox maraqlıdır.

Əvəz bəy “sarı sim”ə toxunur:

– Uşaqlar həbsxana həyatını da görüblər axı…

Banunun replikası:

– Amma o, əyləncəli deyildi.

Əvəz Zeynallı bu yerdə həbsxana həyatına ekskurs edir:   

– Mənim həbsxana gündəliklərimin adı “Selcanın məmləkəti”dir. İlk həbs olunduğum gün yatmadım. Elə gözümü yumdum – Selcan, gözümü açdım-Selcan. Mənim gündəliklərim var, kənddən, hərbi xidmətdən, Türkiyədən belə, gündəlik yazmışam. Amma həbsxana həyatında gündəlik yazmaq fikrim yox idi. Selcan bunların hamısını mənə yuxuda dedi və mən də elə səhərisi gündən etibarən yazmağa başladım, kitabı da belə adlandırdım. 3 aydan sonra mənə dedilər ki, müstəntiq guya sənə lütf olaraq ailəvi görüş verir, 2011-ci il, dekabrın 29-da. Amma müstəntiq deyib ki, sadəcə, mən istəmirəm Əvəz müəllimin qızları gəlsin, onu burada görsün, o uşaqlar travma ala bilər. Onda Selcanın 10, Banunun 8 yaşı var idi. Sonra müstəntiq özü də mənə dedi ki, görüş verirəm, amma istəmirəm uşaqlar gəlsin. Mən ona çox ağır söz dedim. Dedim, vallah, siz uşaqların travma alacağını, mənəvi cəhətdən sarsılacağını düşünürdünüzsə, niyə onların atalarını şərləyirdiniz? Dedim, mənim qızlarım sizin kimi polkovniklərdən ləyaqətlidir, onlar gələcəklər, bu dəmir məhəccərləri görəcəklər, rahat, heç bir travma almadan da qayıdacaqlar. Selcan da, Banu da Ağır Cinayətlərdəki bütün məhkəmə proseslərimə gəldilər. Düzdür, qanunla uşaqların iştirakı olmaz, amma orada tolerant yanaşırdılar.

– Çox keçmiş olsun, Əvəz bəy! İstəməzdim həyatınızın ağır dönəmlərindən danışaq. Amma bunsuz da keçinmək olmur. Sizin gündəliklərinizin bir hissəsi də Göyçənin Ağbulaq kəndindən bəhs edir şübhəsiz. O yerlər necə, yuxunuza girirmi?

67a3dc9d-b070-4ce1-a007-0751fe6d9093.jpg (101 KB)

– Bəy, ümumiyyətlə, mən yuxularımı kənarda görmürəm. Bilmirəm, hamıdamı belədir? Mənim doğulduğum kəndlə – Ağbulaqla Ankaranın təbiəti o qədər oxşardır ki… Mən Ankarada oxuyanda həmişə kəndimizi yada salırdım. Özü də Ankara qazlaşmamış şəhərdir. Qışda həddindən artıq soyuq, yayda çox isti şəhərdir, eynən bizim kənd kimi. Bizim kənddə də qar dizə vururdu. Durub baxırdım ki, hər evin bacasından tüstü çıxır. Ankara da elədir. Qazlaşmadığı üçün adamlar kömür, odun yandırır. Qarda dururdum ki, şəhərin evlərindən tüstü qalxır. Qızıl Ayın ortasında baxırdın ki, bir maşın kömürü töküblər və daşıyırlar. Mənə o qədər maraqlı gəlirdi ki…

– Siz də Türkiyədə ali təhsil almısınız. Tale elə gətirdi ki, qızlarınız da ilk addımlarını Türkiyədən atdılar…

– Mən istəyirdim hər ikisi Ankaraya qəbul olsun, buna çalışdıq. Sonra baxdıq ki, Ankaranın xüsusi prestiji var, Ankara universitetləri daha çətindir, həm də maliyyə məsələləri var.

– Yeri gəlmişkən, uşaqların təhsili ilə bağlı ödəniş problemləri yaranmayacaq ki?

– Təbii ki, olacaq. Elə indi onu düşünürəm. Amma böyük ehtimal var ki, Selcan bursa düşsün. Burs olanda ödənişsiz olur, hər şey dövlət hesabına həllini tapır. Banu bizi çətinə salacaq, çünki Türkiyədə tibb sahəsində güzəştlər yoxdur.

– Hər halda, sizin kontingentdə imkanlı adamlar, dostlarınız olmamış deyil. Eyni zamanda Əvəz Zeynallının populyarlığı öz sözünü deyə bilər…

– Açığı, bizim populyarlığımız və kontingentimiz bizə heç bir zaman gəlir gətirməyib. Yəni bizim bütün işlərimizin maddi tərəfi hər zaman zəif olub. Çalışmışıq, vuruşmuşuq. Kontingent dediyimiz insanlar da bəzən çəkiniblər, ehtiyat ediblər, həbs olayından əvvəl də, sonra da. Amma bütün hallarda əsasən qızların özlərinə inanıram ki, bunlar daha yaxşı oxuyacaqlar. Məsələn, Banu son 20-25 ildə oxuduğu kursda ilkə imza atdı, İstanbul Universitetində 100 topladı. Mən əminəm və əslində ona arxayınam ki, orada da dərslərini yaxşı oxuyacaqlar, yalnız 100 bal toplayacaqlar.

adbddd33-e0f7-4117-834e-fe726b451944.jpg (113 KB)

– Amma o da ola bilər ki, iş adamları, təhsilə dəstək vermək istəyənlərdən xoş mesaj gəldi…

–  O daha yaxşı olar. O mənada dostlarımız da çoxdur. Banu artıq öz-özünə bir kampaniya yaradıb, özünə bir hücrə yaradıb, kassa ayırıb, altına da yazıb: “Banuya yardım fondu”. (Gülüşmə) Selcansa rahatdır, çünki bursludur. Banu o gün səhər məni çağırıb ki, bax, ata… Görürəm ki, Banu bir banka qoyub, üstünə də yazıb ki, maddi və mənəvi yardımlarınıza açığam. Sonra da yazıb ki, maddi baxımdan olmasa da olar, amma mənəvi baxımdan yardımlarınızı gözləyirəm. Bu, mənə nəyi xatırlatdı? Doğrudan da “atalar və oğullar” məsələsi var. Banudan soruşdum ki, Banu, sən bizim ozamankı kampaniyalarımızdan məlumatlısan? Dedi, yox, ata. O zaman Banu çox uşaq idi. 2009-2010-cu illərdə bizim böyük kampaniyalarımız var idi, mən mətbuat konfransı keçirirdim, 3 kiloluq bankanı qoyurdum, üstündə yazırdım ki, “Xural”ı xilas edin! Onda oxucular gəlirdi, bizə kömək edirdilər. O gün baxıram və öz-özümə düşünürəm ki, atanın getdiyi yoldur, indi Banu da çıxış yolu kimi bu variantı seçib. Yəqin düşünüb ki, ay Allah, görəsən, necə olacaq, deyib hə, elə mən atamdan başlayım.

– İnşallah, nəticə yaxşı olar və belə kampaniyaya da ehtiyac qalmaz. Əvəz bəy, “Qaynar qazan”a “saldığınız həmsöhbətləriniz barədə fikirləriniz maraqlıdır. Bu barədə nə deyə bilərsiniz?

– Siz uzun illərdir peşəkar jurnalistika ilə məşğulsunuz, hakimiyyətli-müxalifətli əksər şəxslərdən müsahibələr götürürsünüz. Görürsünüz nə qədər çətindir? Biz deyirik ki, demokratik ölkə quraq. Tutaq ki, bu sistemdən, bu rejimdən narazıyıq da. Amma bizim demokratik ölkə qurmaq istədiyimiz adamlar belə, danışmaq istəmir. Yəni ölkə elə bir mühitdədir ki, nə hakimiyyəti, nə müxalifəti…Təsəvvür edirsiniz, açıq sualdan nə qədər çəkinənlər var… Təsəvvür edirsiniz, “Qaynar qazan”da durum nə qədər çətindir. Son 3-4 ayda birinci prezidentimiz Ayaz Mütəllibov özü xahiş etdi ki, mən “Qaynar qazan”da danışmaq istəyirəm. Sonra biz Tural Abbaslıdan müsahibə götürdük. Bir də Mirşahin zəng etdi ki, danışmaq istəyirəm.

b93d6f6d-1cbd-4d19-b6a7-63a9ca17a074.jpg (132 KB)

– Danışmaq istəməyənlər mövqelərini nə ilə izah edirlər?

– Mən bizim çox hörmətli dostumuz Qüdrət Həsənquliyevi “Qaynar qazan”da danışdırmaq üçün çox çalışdım. Yaxınları vasitəsilə xəbər göndərdim, müavinlərə dedim ki, gəlsin, söhbət edək. O dedi ki, Əvəz istəyirsə, oturaq, söhbət edək, müsahibə verək, amma mən hesab eləmirəm ki, kimin ağlı var, “Qaynar qazan”a getsin. Bu məsələlər çox uzun zaman kəsiyində olub, ona görə ad çəkdim.

– Siz hətta ölkə xaricinə də çıxdınız…

– Bəli, biz Avropada Qənimət Zahidlə və Arif Məmmədovla görüşüb danışdıq. Açığı, mən ora səfər etmişdim, “həm ziyarət, həm ticarət” oldu. Amma Türkiyədə Becan Fərzəliyevlə görüşdüm. Becan müəllim müsahibə vermək istədi, biz məhz bu məqsədlə getdik, çəkdik, gəldik.

– Hakimiyyət nümayəndələrini necə, “Qaynar qazan”a dəvət etmişiniz?

– Çox təşəbbüs göstərmişəm.

– Konkret kimləri dəvət etmisiniz?

(Davamı növbəti sayımızda)

 

Elşad PAŞASOY,
FOTO: “YM”

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


GÜNDƏM  / MÜSAHİB  / XuralTAC
Mehman Əliyev: “KİVDF ləğv olunmalıdır”
Xural Yazıldığı tarix 17 İyul 2019


“AzPolitika.info” Turan İnformasiya Agentliyinin direktoru, siyasi təhlilçi Mehman Əliyevlə müsahibəni təqdim edir:

– Mehman bəy, hakimiyyətin ciddi islahatlara gedəcəyinə ən çox inananlardan biri siz idiniz. Bir neçə ildir hər fürsətdə islahatlarla bağlı optimizm nümayiş etdirirsiniz, hətta bir ara buna görə sizə ironiya edənlər də var idi. Necə hesab edirsiniz, sizin xeyli vaxtdır anons etdiyiniz, gözlədiyiniz islahatlar başlayıbmı?

– Mən, sizə deyim ki, əslində hakimiyyət heç nə etmir – nəyin bahasına olursa-olsun, status-kvonu qoruyub saxlamaq istəyir. Yəni hakimiyyət ciddi dəyişikliklərə hazır deyil. Nə vətəndaş cəmiyyəti, nə azad media, nə siyasi partiya, ümumiyyətlə, cəmiyyətlə münasibətlərdə güzəştlərə getmək istəmir. Nə qədər bacarırsa, status-kvonu saxlamaq istəyir. Onun bugünkü siyasətinin məqsədi bundan ibarətdir.

– Ancaq çoxları hakimiyyətin islahata gedə biləcəyinə şübhə ilə yanaşanda siz az qala israr edirdiniz ki, ciddi dəyişikliklər olacaq…

– Mən deyirdim ki, islahatlar olacaq. Müəyyən qərarlar qəbul olunub. Ancaq bu qərarlar siyasi iradəyə bağlıdır. Siyasi iradə belədir ki, heç nə dəyişməməlidir. Odur ki, qəbul edilən qərarlar heç bir effekt vermir, bir növ imitasiya şəklinə keçib.

– İndi necə hesab edirsiniz, bu şəkildə də davam edəcək?

– Biz 2015-ci ildən böhrana daxil olmuşuq. Bu böhran getdikcə dərinləşir. Mən deyərdim ki, bu, cəmiyyət böhranıdır. Yəni sosial-iqtisadi məsələlərdir. Bütövlükdə böhran bütün sahələri əhatə edir. Biz bu illər ərzində cəmiyyətin fəallığını, hakimiyyətə qarşı neqativ münasibətini müşahidə edirik. Bunlar artan xətlə gedir. Belə siyasət çərçivəsində proses davam edəcək. Hakimiyyət bunu başa düşür. Sadəcə olaraq hakimiyyət dəyişikliyə getmək istəmir. Ona görə ki, hər bir dəyişiklik özündə risq daşıyır. Odur ki, “biz nə qədər bacarırıqsa, bu cür də idarə edək” yanaşması var. Düşünülür ki, başqa variant yoxdur. Təxminən belə bir vəziyyətdir. Sonda nə olacağını isə Allah bilir.

– Azərbaycan Avropa Birliyi ilə assosiativ saziş imzalamaq üçün danışıqlar aparır…

– Bizdə uzun müddətdir ki, bununla bağlı danışıqlar aparılır. Ermənistan kimi Rusiyadan asılı olan dövlət isə bu sazişi imzalayıb. Biz hələ gecikirik.

– Sözügedən sazişin imzalanması Azərbaycanda müəyyən islahatların aparılmasından xəbər verməyəcəkmi?

– Saziş ona görə imzalanmır ki, bu addımları atmaq istəmirlər.

– Əksəriyyət islahat deyəndə ilk növbədə kadr islahatlarından danışır, yaşlı, illərdir vəzifələrdə oturan kadrların gənc, müasir dünyagörüşlü insanlarla əvəz edilməsinin vacibliyini önə çəkirdi. Bu proses başlayıb, amma onun effekti haqda mübahisələr gedir. Sizcə, kadr islahatları, gənclərin vəzifələrə çəkilməsi effekt verirmi?

– Əgər sistem dəyişmirsə və mövcud siyasi strategiya saxlanılırsa, bu strategiya çərçivəsində hətta qərbdə super təhsil alan, istedadlı şəxsi belə sistem özünə uyğunlaşdıracaq. Yəni tanıdığınız ənənəvi məmurlardan birinə çevirəcək. Biz görürük ki, müəyyən kadrlar irəli çəkiliblər, gəncdirlər, enerjilidirlər. Amma özlərini nümayiş etdirə bilmirlər. Burada yaş rol oynamır.

komanda

– Ümumiyyətlə, yaşlı adamların vəzifələrdən uzaqlaşdırılması və gənc, qərb təhsilli kadrların irəli çəkilməsi çağırışlarına necə yanaşırsınız? Bu, nə dərəcədə lazımlıdır?

– Mənim 60 yaşım var. Mən ölkə, dövlət və millət üçün baxışlarımda nəzərdə tutduğunuz 30-40 yaşlı uşaqlardan xeyli üstünəm. Çünki mən azadam. Onlar isə mühafizəkardır.

– Bu yaxınlarda Prezident DİN və DTX-nın rəhbərlərini dəyişdi, bəzi məlumatlara görə qarşıda daha ciddi dəyişikliklərin aparılmasına hazırlıq gedir. Bu prosesi necə qiymətləndirirsiniz, bu kadr dəyişiklikləri ölkə üçün nə vəd edir?

– Əslində, bu dəyişikliklər güc strukturlarının koordinasiyası və vahid idarəetmənin gücləndirilməsinə xidmət edir. Bu da cəmiyyətdəki indiki sabitliyi və status-kvonu qorumağa hesablanıb. Yəni, dəyişikliklərə qalxan cəmiyyət və ya qrupların qarşısını almaq. Odur ki, burada müsbət dəyişikliklər məsələsi yoxdur.

– Çoxları hesab edirlər ki, bu dəyişikliklər gözlənilən idi və peşəkarlar irəli çəkilib…

– Bir daha qeyd edirəm ki, siyasi baxışlar, mövqe və strategiya dəyişməsə, heç nə dəyişməyəcək. Biz indiyə qədər kifayət qədər kadr dəyişiklikləri görmüşük, ancaq bu islahat deyil. İslahat ilk növbədə baxışlarda olmalıdır. Qərarı verənlərin özləri baxışlarını dəyişməlidir. Yəni istəməlidirlər ki, söz azadlığı olsun, siyasi rəqabət olsun, qanunun aliliyi təmin olunsun. Yəni real istək və bunu həyata keçirmək arzusu olmalıdır. İslahat, ilk növbədə daxildə olmalıdır. Əslində elə islahat daxildən başlayır. Hələlik bu yoxdur.

– Aşağılar islahata hazırdırmı və islahat istəyirmi?

– Aşağılar islahat istəyir və başa düşür ki, mövcud durumda inkişaf mümkün deyil. Ona görə bizdə cəmiyyət son 3 ildə sosial şəbəkələrdə xeyli fəallaşıb. Hətta biz küçələrdə aksiyalara baxsaq, görərik ki, əsas iştirakçılar siyasi xadimlər deyil, hansısa sahədə çalışan insanlardır. Yəni müəllimlərdir, kəndçilərdir, qaçqınlardır və s. Gəlirlər, tələblər edirlər.

– Amma bu aksiyalar daha çox sosial sahələrlə, bəzən kiçik miqyaslı məmurun özfəaliyyəti nəticəsində yaranan problemlə əlaqəli olur. Yəni siyasətlə bağlılığı olmur…

– Aydındır ki, sosial məsələlərdir. Bizdə sosial məsələlər həmişə problem olub. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra sosial sahələrdə problem həll edilməyib. Lakin son fəallıq birbaşa insanların siyasi savadlarının, informasiya biliklərinin artması, özlərinin təcrübəsinin, dünyaya baxışlarının artması ilə şərtlənir. Yəni insanlar düşünürlər ki, mübarizə aparmaq lazımdır. Artıq bu siyasi aspektdir. İnsanlar başa düşür ki, mübarizə aparmaq lazımdır.

– Bəzi siyasi şərhçilər belə hesab edirlər ki, hakimiyyət hansısa ciddi hadisəyə hazırlıq içindədir, yay ayları olmasına baxmayaraq, bir sıra ciddi addımların atılması – maaşların artırılması, güc strukturlarının rəhbərliyindəki dəyişikliklər və sairə, bu hadisəyə hazırlıq məqsədi daşıyır. Sizcə, nə baş verə bilər: növbədənkənar seçkilər, Qarabağda müharibə, yoxsa nə?

– Hakimiyyətdaxili problemlər, çəkişmələr var. Hansısa kadrların dəyişdirilməsi və yerlərinə başqalarının gətirilməsi hakimiyyətdaxili qrupların mübarizəsidir. Bir qrup daha çox güclənmək istəyir və ona görə kadrlarını yerləşdirir. Burada əsas məsələ budur. Mən başqa variantları əsassız hesab edirəm. Bilirsinizmi, hakimiyyətdaxili qruplar göz qabağındadır. Bu qruplar 1993-cü ildən sonra meydana gəliblər. Naxçıvan, Ermənistan, Qarabağlılar qruplaşması və digər qruplar var. Hər zaman onlar arasında mübarizə gedib və indi də davam edir. Hesab edirəm ki, ona görə də heç nə dəyişmir.

– Sizcə, son proseslərdən hansı qrup daha çox uduşla çıxdı?

– Mən deməzdim ki, hansısa qabağa düşüb, hələ savaş gedir. Hansısa bir qrupun dominantlığı yoxdur. Sözsüz ki, kimlərsə zəifləyib. Məsələn, Əli İnsanovun həbsi ilə ermənistanlı qrupu bir qədər zəifləmişdi. Müvəqqəti kimsə nəyəsə nail ola bilir, amma hakimiyyətdaxili mübarizə davam edir. Məncə, bu ölkənin əsas problemidir.

kivdf

– Mehman bəy, iyul ayında – mətbuat ayındayıq. İstərdim bir qədər də medianın durumundan danışaq. Fəaliyyətini hər zaman tənqid etdiyiniz KİVDF qəzetlərin maliyyələşməsi prinsiplərini dəyişdi, bir sıra qəzetlərin maliyyəsini ikiqat artırdı. Bir neçə ay keçib, sizcə bu qərarlar mediada nə kimi yeniliklərə, inkişafa yol açıb?

– Bu sahədə durum kifayət qədər ağırdır. KİVDF-nin bir sıra qəzetləri artıq maliyyələşdirməməsi onu göstərir ki, durum kritikdir və bu qurumun apardığı siyasət iflasa uğrayıb. KİV DF bu gün bir struktur kimi mənasız bir quruma çevrilib. Bu struktur əsasnamə və məramnamə çərçivəsində fəaliyyət göstərə bilmir, qarşıya qoyulan məqsəd və vəzifələri həyata keçirə bilmir. Bu qurum əslində buraxılmalıdır.

– Nələrə, hansı faktlara əsaslanaraq belə hesab edirsiniz?

– Statistika Komitəsinin məlumatına görə, çap mediasının reklam bazarının həcmi bir neçə min manat olub. Qəzetlər demək olar ki, satılmır, ancaq abunə əsasında satılır. Bu qəzetləri də heç kəs oxumur. Belə bir vəziyyət yaranıb. Əslində bu prosesi sadəcə dayandırmaq lazımdır. KİVDF bu prosesi sağlamlaşdırmaq iqtidarında deyil. 10 il ərzində bunu edə bilməyiblər. Çünki KİVDF yaranan gündən qəzetlərin vəziyyəti pisləşib. Bu halda həmin qurum nəyə lazımdır? Mən real faktları deyirəm. KİVDF-nin maliyyələşdirdiyi qəzetlərin də satışı yoxdur. Özünüz köşklərə yaxınlaşıb soruşa bilərsiniz. Mən sizə dəqiq deyirəm, hər köşk günə 2-3 qəzet satdığını deyəcək.

– Siz nə təklif edirsiniz?

– Yuxarıda qeyd etdim ki, siyasi iradə dəyişməlidir. Bizim hakimiyyət istəməlidir ki, müstəqil, özünü təmin edən, rəqabət mühitində fəaliyyət göstərən, qanunlara riayət edən, etik normaları pozmayan uğurlu media olsun. Birincisi, bu olmalıdır. İndi hələlik sifariş başqadır.

– Yəni durum bu qədər acınacaqlıdır?

– Mən Statistika Komitəsinin rəqəmlərinə əsaslanıram. Daha keyfiyyət məsələsini demirəm. Məsələn, açıq şəkildə fəaliyyət göstərən saytlar var. Yəni bu saytların xəbərlərini hər bir insan açıq formada girib oxuya bilir. Belə saytlara dövlət təşkilatları aylıq abunə olurlar. Açıq informasiya saytına necə abunə olmaq olar? Siz bunu mənə başa sala bilərsinizmi? Bu artıq ələ almaq, rüşvətdir. Hələ demirəm ki, kimlər tapşırıq verir və bunun əsasında saytlara pullar verilir. Bunu yoxlamaq lazımdır ki, dövlət təşkilatları açıq fəaliyyət göstərən saytlara niyə abunə olurlar. Və bəzən abunənin həcmi 3-4 min manata gedib çıxır. Bu dəhşətli vəziyyətdir.

– Bəs, Sizcə mediada peşəkarlıq hansı səviyyədədir?

– Əslində peşəkarlıq yalnız rəqabətdə ola bilər. Çünki insanlar peşəkar yazılara baxmaq istəyir. Biz yeni təkamül nəzəriyyəsi yaratmırıq. Qabaqda gedən ölkələr var və orada media güclü istiqamətlərdən biridir. Onların tarixi göstərir ki, inkişaf birbaşa rəqabətə bağlıdır. SSRİ niyə dağıldı? Çünki rəqabət yox, plan var idi. Rəqabət olan yerdə inkişaf olar. Bizim mediada azad rəqabət olsa, keyfiyyət, inkişaf, pul və peşəkarlıq da olacaq.

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


MÜSAHİB  / XuralTAC
Etibar Məmmədov: “Elçibəy Baş Nazirliyi təklif etdi, razılaşdım…”
Xural Yazıldığı tarix 20 İyun 2019


1993-cü ilin bugünlərində Azərbaycanda baş verən ziddiyyətli olaylarda üzdə olan fiqurlardan biri də AMİP lideri Etibar Məmmədov olub. O dövrdə Etibar Məmmədova müxtəlif vəzifələr təklif olunması, lakin onun razılaşmaması haqda söz-söhbətlər dolaşırdı. Bəs o günlərdə Azərbaycanın aparıcı müxalif siyasi liderlərindən olan bu şəxs nədən vəzifəsiz qalıb?

Etibar Məmmədov Moderator.az-ın əməkdaşının bu mövzudakı suallarını cavablandırıb:

 

– Etibar bəy, 1993-cü ilin iyununda AXC iqtidarı və Heydər Əliyevlə hakimiyyət bölgüsü müzakirələrində sizin iştirakınız necə olub?

– O dövrdə mənə müxtəlif təkliflər edilib. Elçibəy Kələkiyə getməmişdən öncə Baş nazir vəzifəsi təklif etmişdi. Hətta axırıncı gün, yəni iyunun 17-də gündüz mən müəyyən şərtlər irəli sürmüşdüm, onlar da razılaşdırılmışdı və mən hökumət başında durmağa razılıq vermişdim. Lakin həmin gecə Elçibəy çıxıb getdi və bununla da məsələlər dəyişdi.

Heydər Əliyev də vəzifələr təklif edib mənə. Sadəcə, ona da bildirmişəm ki, mənim məqsədim vəzifə xətrinə post tutmaq deyil. Mən sizinlə ölkənin inkişafı haqda müəyyən razılaşmaya gəlməliyəm, bilməliyəm ki, siz ölkəni hansı istiqamətə aparacaqsınız. Əsas tələbim də ondan ibarət olub ki, Konstitusiyada dəyişiklik edilməli, yenidən parlament seçkiləri keçirilməli, yalnız bundan sonra prezident seçkiləri keçirilməlidir. Lakin Heydər Əliyev həmin şərtlərlə razılaşmadı və ona görə də mən heç bir vəzifəni qəbul etmədim. Burada gizlin bir şey yoxdur…

– Baş nazir vəzifəsini Elçibəy özü şəxsən təklif etdi sizə?

– Bəli. Heydər Əliyevlə birlikdə söhbət zamanı. Əvvəlcə iyunun 15-də, sonra 16-da təklif edilib. İyunun 17-də günorta saatlarında isə, dediyim kimi, Elçibəylə təkbətək görüşəndə, o, baş nazir olmağım barədə təklifi verib və hətta deyib ki, bu haqda fərman da hazırdır. Axşam da yenidən görüşüb razılığa gəlmişik…

– Bəs Əbülfəz bəy Kələkiyə getdikdən sonra Heydər Əliyev özü ayrılıqda hansı vəzifəni təklif etdi?

– Heydər Əliyev Ali Sovetin sədri olanda mənə 1-ci müavin vəzifəsini təklif edib. Daha sonra isə baş nazirin 1-ci müavini və xarici işlər naziri vəzifələrini… Lakin dediyim kimi, mənim şərtlərim qəbul edilmədiyindən, bunların heç biri ilə razılaşmamışam.

– Belə çıxır ki, siz o dövrdə Azərbaycanda yaranmış xaotik situasiyada Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı ilə razılaşmısınız?

– Bilirsiz, Heydər Əliyev o dövrdə həlledici fiqurlardan biri idi. Lakin yenə deyirəm: Heydər Əliyevi Bakıya mən dəvət etməmişəm. Bu, AXC liderlərinin özlərinin təşəbbüsü ilə olub. Onlar yığışıb belə qərara gəliblər ki, Heydər Əliyevi Bakıya dəvət etsinlər və ona hakimiyyət bölgüsünü də təklif etsinlər. İndiyədək bunu dəfələrlə İsa Qəmbər, Pənah Hüseyn və digərləri də etiraf edib ki, biz o vaxt toplandıq və belə qərara gəldik. Hakimiyyətdəkilər belə bir qərara gəldikdən sonra mən niyə etiraz etməli idim?!

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


GÜNDƏM  / MANŞET  / MÜSAHİB  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC
“Məhbus sözü”ndə Şəmsiyyə Bəylərqızı: “İlham Əliyev mənə dedi ki, neçə ki, mən bu ölkənin prezidentiyəm…”-VİDEO
Xural Yazıldığı tarix 13 İyun 2019


Qadınları döyürlər, karsa salırlar, sonra da üzərlərinə su tökürlər ki, ayılsınlar!

 

Şəmsiyyə Bəylər: “Məhkəmədən qabaq general mənə 10 il müddətinə həbs olunacağımı dedi…”

 

Azərbaycan və Rusiya Yazıçılar Birliyinin üzvü, Jurnalistlər Birliyinin üzvü, Beynəlxalq Atatürk mükafatı təmsilçisi, Avropa Akademiyasının professoru, Avropa universitetinin fəxri doktoru, İtaliya Akademiyasının akademik üzvü, BMT-nin “Vicdan və Azadlıq” medalı təmsilçisi, BMT-nin “Sülh və Demokratiya” ödül təmsilçisi, Özbəkistanın fəxri vətəndaşı, Yaponiya və Kanadanın fəxri vətəndaşı Şəmsiyyə Bəylər ilə bu müsahibə son 7 ildə mətbuata verdiyi ilk müsahibədir. Son illərdə adı qalmaqallarla yadda qalan Şəmsiyyə xanımı ictimaiyyətdə həm də İranın Azərbaycandakı sabiq Fövqəladə və Səlahiyyətli səfiri Əfşar Süleymaninin həyat yoldaşı kimi xatırlayırlar. Ailə münaqişəsinin siyasi müstəviyə keçməsi onların övladlarının hələ kiçik yaşlarından gözlənilməz  həyat dərslərilə üz-üzə qalmasına səbəb olub. Övladına aliment verməkdən imtina edən sabiq fövqəlsəfirin Azərbaycan məhkəmələrinin qərarı ilə ölkədən çıxışına qadağa qoyulması məsələnin daha da böyüməsinə və nəticədə Şəmsiyyə Bəylər qızı Rzayevanın heç bir səbəb olmadan həbs olunmasına gətirib çıxarır. Ölkə prezidenti ilə iki dəfə görüşməsi də onu həbs təhlükəsindən uzaqlaşdıra bilmir. “Cənab prezident mənə dedi ki, “Nə qədər ki, mən varam səni Əfşar Süleymani məsələsinə görə həbs etməyəcəklər”. “Prezident mənə belə desə də, ondan bir qədər sonra ölkənin ən tanınmış generalları məni Əfşar Süleymaninin istəyi ilə həbs etdilər”, deyən Şəmsiyyə Bəylər müsahibədə çox ilginc məqamlara toxunub.

O, nə üçün həbs olundu? Onu həbs etdirən Əfşar Süleymani o qədərmi güclü adam idi? Əsassız açılan cinayət işində istintaqdan əvvəl hansı general ona “Oğlunun 14 yaşı olanda səni həbsdən azad edəcəklər” deyib və bununla da ona məhkəmə hökmü ilə 10 il cəza veriləcəyi xəbərdarlığını edib? 

Bu müsahibə ölkədə gedən siyasi proseslərin hansı müstəvidə aparıldığından dəqiqliyilə xəbər verir. Oxucularımıza, eləcə də tamaşaçılarımıza yadda qalan və maraq doğuran bir müsahibəni təqdim edirik. Şəmsiyyə Bəylər bu müsahibədə həm də “Qadın kalonu” adı ilə tanınan 4 saylı cəzaçəkmə müəssisəsində baş verən qanunsuzluqlar, qadın məhkumlara qarşı olan amansız münasibət, həbsxananı başına götürən antisanitariya, hər qadın üçün ayrılan 20 litr sudan artıq su verilməməsi, hətta hamamda ümumiyyətlə “duş”un olmaması və bunun da müxtəlif xəstəliklərə yol açmasından danışdı.

Yeri gəlmişkən, həbsxana həyatı yaşamış məhkum həmkarlarımızla, siyasi və vicdan məhbusları ilə “Məhbus Sözü”ndə tez-tez görüşünüzə gəlməyə çalışacağıq.

XuralTV-nin yeni layihəsi olan “Məhbus Sözü”nün ilk qonağı Şəmsiyyə Bəylərdir.

 

General “oğlunuzun 14 yaşında azadlığa çıxacaqsınız…” dedi

– Biz bu gün yeni bir verilişlə sizin görüşünüzə gəlmişik. Bundan sonra həbsxana həyatı yaşamış məhkum həmkarlarımızla, siyasi və vicdan məhbusları ilə “Məhbus sözü” verilişində görüşəcəyik. Bizim həmkarlarımızdan biri, ötən ayın 27-də prezident İlham Əliyevin əfv sərəncamı ilə azadlığına qovuşan Şəmsiyyə Bəylərdir. Şəmsiyyə xanım uzun illər media sahəsində çalışıb. Vaxtilə “Xural” qəzetində yazıları dərc olunub.  Hüquq müdafiəçiliyi ilə məşğul olub. Amma cəmiyyətin çox hissəsi də məncə, bu haqda o qədər də məlumatlı deyil – uzun müddət də həbs həyatı yaşayıb. Biz indi Şəmsiyyə xanımla, “Niyə həbsxana həyatı yaşayıb?”, “Nə oldu? Niyə bu qədər uzun müddətə həbsxana həyatı yaşamalı oldu?”, – kimi suallar ətrafında danışacağıq. Şəmsiyyə xanım, xoş gəlmisiniz.

– Təşəkkür edirəm. Siz də xoş gəlmisiniz. Zatən həbsdən sonra mən də ilk dəfədir ki, sizi görürəm.

– Hə… Elə həbsxanalar bir az başımızı qatdı.

– Düzdür, orada görüşürdük. Amma azadlıqda görüşmək imkanı olmadı.

– Yəni “həbsxanada görüşdük” ifadəsini oxucular və tamaşaçılar bir az başa düşməzlər, zatən də heç kim başqa cür anlamasın – yəni həbsxanada vəkildən vəkilə çıxanda, dəhlizdə təsadüfən görüşlərimiz olub. Mənim hətta Şəmsiyyə xanımı ilk dəfə orada gördüyüm yadımdadır. Heyrət elədim, həbs olunduğunu bilmirdim. Bir də baxdım ki,  7-ci korpusun içindən Şəmsiyyə Bəylər gəlir. Buyurun, Şəmsiyyə xanım, niyə həbs olundunuz?

– Niyəsini bir az da dəqiq və təfsilatı ilə desək, 2012-ci ilin may ayında Apellyasiya məhkəməsinin Əfşar Süleymaninin aliment vermədiyi üçün Azərbaycanı tərk etməməsinə dair qanuni qüvvəyə minmiş qərarı var idi.

 

Əfşar Süleymaniyə ölkədən çıxmaq qadağası qoyuldu

 

– O qadağa Əfşar Süleymani ilə olan qovğanınmı nəticəsi idi, yoxsa işin içində başqa işlər də var idi?

– Qətiyyən. Məsələ yalnız Əfşar Süleymani idi və sadəcə başqa adamları da işə qatmaq istədilər, alınmadı. Əfşar Süleymaniyə məhkəmə qərarı ilə embarqo qoydular və o da Azərbaycana girdi, çıxa bimədi. Nəsimi rayon məhkəməsinin 2011-ci ilin oktyabr ayında qəbul olunmuş qətnaməsinə əsasən Əfşar Süleymaninin Azərbaycandan çıxışına qadağa qoydular. O da təbii ki, hiddət doğurdu. Dəfələrlə dövlət orqanları tərəfindən, Ədliyyə nazirliyi səviyyəsində, Daxili İşlər nazirliyinin rəhbərliyi səviyyəsində, Baş Prokurorluğun rəhbərliyi səviyyəsində, Nazirlər Kabineti səviyyəsində məni çağırdılar, bildirdilər ki, “bəlkə ərizəni geri götürəsiniz? Bəlkə embarqo ləğv olunsun və Əfşar Süleymaninin ölkədən çıxışı qanuniləşdirilsin? Hər bir halda ortada bir uşaq var, bunu etməyin”. Dedim, “uşağın olduğu zaman belə o düşünmədiyi halda mən qanuni yolla hərəkət etdim. Çünki o deyirdi ki, “mən qanun qarşısında cavab verməyə hazıram”. Mən də qanuni qaydada məhkəməyə vermişəm və məhkəmə qərar çıxarıb. Mən qərar çıxarmamışam ki…”  Əfşar Süleymanidən mənə təpkilər gəlirdi, amma real olaraq hərəkət yox idi. 2012-ci il uyunun 5-də rəhmətlik Məhəbbət Kazımovun qızının toyunda hörmətli millət vəkillərindən biri telefonuma baxıb dedi ki, “ay Şəmsiyyə xanım, Əfşar Süleymani sizə zəng eləyir”. Elə bildim zarafat edir, telefonu çevirmək istəyəndə baxdım ki, doğrudan da Əfşar Süleymani zəng eləyir. Dedim, “eşidirəm, toydayam, çıxandan sonra zəng edərəm”. Dedi, “embarqonu götürürsən?” Dedim, yox. Üç dəfə soruşdu, “götürürsən?” dedim, “yox!” Dedi, “mən sənin başına bir oyun açacam, sən ömründə belə bir oyun görməmisən”. Gecə telefon danışıqlarımız saatla davam elədi, biz danışdıq – 2-yə qədər, 2-dən sonra 4-ə qədər… Mesajlar yazdıq. Nəhayət, bundan üç gün keçmişdi ki, ayın 8-də Mirqafar Seyidov zəng elədi və dedi ki, gəlin, 15 dəqiqəyə qayıdarsınız.

 

Mirqafar Seyidov çox rahatca “Sizi həbs edirəm, bu, Əfşar Süleymaninin göstərişidir” dedi

 

– Onda Mirqafar müəllim hansı vəzifədə idi ki?

– Mütəşəkkil Cinayətkarlığa qarşı Mübarizə İdarəsinin rəisi idi. Tahir müəllim də istintaqın rəisi idi. Getdim, dedilər ki, “general sizi qəbul eləyəcək”. General da qəbul elədi və çox da rahat qaydada dedi ki, “Sizi həbs edirəm! Nazirin göstərişidir. Əfşar Süleymani deyib”. Elə bununla da beş gün məni orada saxladılar – 15 dəqiqəliyinə gedən adam, qaldım.

– Xahiş edirəm ki, bu hissəni bir az təfərrüatı ilə anladasınız. Sizi birbaşa MCMİ-nin rəisi, general idarəyə dəvət eləyir…

– Bəli… “Banditizm”ə dəvət eləyir, ora 15 dəqiqəlik gedirəm və mən beş gün orada qalıram, sonra da Bakı İstintaq Təcridxanasına göndərirlər.

– Həbs necə həyata keçirildi?

– Belə rahat qaydada. Sizinlə necə rahat oturub danışırıqsa, onunla da elə oturmuşduq və dedi ki, “Şəmsiyyə xanım, sizi həbs edirəm. Bu, Əfşar Süleymaninin göstərişidir.” Bu yerə qədər dedim ki, evdə konsilium var. Anama baxmaq üçün həkimlər gəlməlidir. İcazə versəydiniz, mən evə gedərdim, o konsiliumda iştirak edərdim – istəyirsinizsə, əməkdaşlarınız da mənimlə gedə bilərlər – sonra da qayıdardım. Dedilər, “yox, artıq nazirə sizin həbs olunduğunuzu məruzə eləmişik, Siz həbs olunursunuz!” Sonra Mirqafar müəllim məndən soruşdu ki, “Şəmsiyyə xanım, oğlunuzun neçə yaşı var?” Dedim, 4. Dedi, “14 yaşında həbsxanadan çıxacaqsınız. Demirəm, bir-iki ay sizi tez buraxalar, amma oğlunuzun 14 yaşında azadlığa çıxacaqsınız.”

– Nə danışırsınız?

– Bəli.

– Yəni Mirqafar Seyidov ilk həbs olunduğunuzu elan eləyəndə, sizə həm də neçə il həbsdə qalacağınızı deyib?

– Bəli.

– Bu, bir skandaldır.

– Yadınızdadırmı, mən İstintaq Təcridxanasında sizə dedim ki, “Əvəz bəy, mənə 10 il iş verəcəklər”.  Yadınızdadırmı?

– Yadımdadır.

– Biz bunun ətrafında diskussiya elədik. Dediniz ki, “10 il ola bilməz. Şəmsiyyə xanım, qadına bu qədər də iş kəsməzlər”. Zatən mənim yanımda olanlar, otaq yoldaşlarım bilirdi. Mən gedəndə deyirdim ki, “mənə 10 il iş veriləcək. 10 il – Allah xeyir versin”. Hər dəfə məhkəməyə gedəndə deyirdim, Allah xeyir versin. Çünki artıq bilirdim ki, 10 il həbs olunacağam.

– Düz 10 il də aldınız?

– Bəli, birinci məhkəmə instansiyasında düz 10 il də aldım.

– Sonra da əlavələr oldu?

– Bəli, sonra da mobil telefondan istifadə etdiyimə görə – bu da qanunla yasaqdır – növbəti ittihama məruz qaldım. 1 il 3 ay 10 ilin üzərinə gəldilər. Ümumilikdə 11 il 3 ay oldu.

– Nəı qədərini qaldınız?

– 5576 gün – tam 7 il həbsdə oldum.

– Mən də 1158 gündür…

– Siz 3 il 2 ay qaldınız.

 

Müstəntiqlər mənim işimi aparmaqdan imtina etdilər

– 2 dəfə artıq. Yaxşı, istintaq zamanı hansı ittihamlar ortaya çıxdı? 10 ili sizə hansı işinizə görə verdilər?

– Mən ümumiyyətlə, bilmirəm ki, niyə 9 ay məni istintaq altında saxladılar. Bakı İstintaq Təcridxanasında qaldığım 9 ay müddətində yanıma nə müstəntiq gəlirdi, nə ittiham oxunurdu. Sadəcə vəkillər gəlirdi, onlarla görüşürdük. Ara-sıra onlarla söhbət edirdik. Yəni başqa heç bir istintaq hərəkəti aparılmırdı. Mənə cinayət işi açılanda Tahir müəllim – indi yəqin ki, dinləyər – bir neçə müstəntiqi yanına çağırdı, onlardan biri də Şahin müəllim idi, – Allah ona qəni-qəni rəhmət eləsin, əvvəl bu cinayət işinin başlanması haqqında rəddolunma qərarı vermişdi – o cinayət işini aparmaqdan imtina etdi ki, bu məsələdə cinayət tərkibi yoxdur. Musa adlı müstəntiq var idi, onu da çağırdılar, o da imtina etdi. Fəxrəddin müəllim də imtina etdi ki, “Körpəsi var, mənlik olmasın bu iş”.

– Yəni müstəntiqlər bir-bir işi aparmaqdan imtina elədilər?

– Bəli, sonda 23 yaşında Polis Akademiyasını təzə qurtarmış bir nəfəri istintaqçı kimi işə qoşdular. Moşu Paşayev adlı bir uşaq idi. Mən ona dedim ki, “Sizdən yaşca böyük olan və hüquq sahəsində müəyyən təcrübəsi olan bir adam kimi məsləhət görürəm ki, siz bu işi aparmayasınız. Bu iş əvvəl-axır çox başağrılarına səbəb olacaq. Yəni bunun motivi siz olmayın”. Sonradan sağ olsun, o da işdən uzaqlaşdırıldı, İsmayıl Əliyev adında Bakı şəhər Baş Polis İdarəsindən müstəntiq dəvət elədilər, MCMİ-nə gəldi. O, demək olar ki, 9-10 ayın son bir həftəsi ərzində mənim işimi apardı və istintaq bitdi. Əfşar Süleymaninin ifadəsi alındı, mənim və şahidlərimin ifadəsi alındı və bununla da istintaq başa çatdı. Digər cinayət işinə qoşulmaq istəyən adamlar oldu ki, onların da dedikləri öz əsasını tapmadı.

– Sizin cinayət işinizə başqa adamları da qoşdular?

– Bəli, qoşmaq istədilər, amma qoşa bilmədilər.

– Niyə? “Cinayət işi”ni rəngləndirmək üçün bunu edirdilər?

– Hə. Rəng qatmaq istədilər, o da alınmadı. Mən dirəndim, dirəniş göstərdim. Alınmadı, çünki əsas yox idi.

– İstintaq prosesi aparılarkən Əfşar Süleymani ilə görüşdünüzmü?

– Bəli, bəli…

– Heç üzləşdinizmi?

– Bakı İstintaq Təcridxanasının istintaq otağında çox bərbad bir vəziyyətdə görüşdük.

– Necə?

– Onu danışmayaq… Az qala əlbəyaxa olacaqdıq.

– Şəmsiyyə xanım, motiv nə idi? Əfşar Süleymani nə istəyirdi? Ortada pul məsələsimi var idi?

– Yox, ortada pul məsələsi yox idi. Ortada prinsip məsələsi var idi. Əfşar Süleymaniyə o pul da lazım deyildi. Siz də bilirsiniz ki, pul məsələsi deyildi, mən də bunu bilirəm, ictimaiyyət də bilir, bütün ağıllı adamlar da bilir, bizim ailəvi dostlarımız da bilir.

 

Əli İnsanova İspaniya Akademiyasında “toxunulmazlıq” statusu verdilər, sonra da həbs etdilər

 

– O vaxt şəxsi münasibətləriniz telekanala da çıxmışdı…

– Bəli, bəli, ANS-də müzakirə olundu. Digər kanallarda – ATV və başqa kanallarda da müzakirə olundu. Artıq ölkə ictimaiyyəti də məsələnin mahiyyətini bilirdi. Hamı bilirdi ki, bu bir prinsip məsələsi idi. Məni həbs eləyirlər və həbsimdən bir ay sonra mülki prosedur qayda pozğunluğunu törədən həmin adam bəraət alır. Əvəz bəy, siz də hüquqşünassınız. Bir işə qətnamə çıxaran və yaxud da hökm çıxaran hakim təkrar o işi apara bilərmi? Bilməz. Hakim Xumar Mərdanova təkrar qərar çıxardı. Əfşar Süleymaniyə embarqo qoyan bu hakim, yenidən işə baxaraq embarqonu götürdü. Mən bu xanımın adını çox hallandırmaq istəmirəm. Ona görə ki, o mənim çox hörmət elədiyim Zöhra xanım Abdullayevanın gəlinidir. Ona görə də bu mövzunu elə buradaca bağlayıram. Amma hər bir halda düşünürəm ki, Xumar xanım bunu özü eləmədi. Ona da yuxarıdan tapşırıq gəldi. Mən iyul ayında həbs olunuram. Avqustun 8-də artıq Əfşar Süleymaninin “embarqo”su üzərindən götürülür və o da rahatlıqla ölkəyə daxil olub, çıxa bilir.

– Bir ay sonra…

– Təxminən ay yarım sonra.

– Dediklərinizdən belə anlaşılır ki, bu məsələ elə əvvəldən başdan idarə olunub.

– Bəli, sifariş əsasında idarə olunub.

– Yəni Əfşar Süleymani bizim ölkəmizdə o qədərmi güclü adamdır?

– Mən sizə bir şey deyim. Yəni o qədər güclü olmasa da, gücsüz də deyil. Əslində, sadəcə məni heyrətləndirən bilirsinizmi nə idi? İki il ardıcıl olaraq dalbadal Avropa Akademiyası, Avropa universiteti, İtaliya Akademiyası, nə bilim…

– Hə, sizin çox sayda mükafatlarınız var idi.

– Hə. Beynəlxalq Atatürk mükafatı laureatı adını qazanmış və ardıcıl olaraq bir neçə önəmli mükafatlarla təltif olunmuşdum. Hərdən Sürət Hüseynovu xatırlayıram. Onu təmtəraqla baş nazir təyin etdilər, sonra da həbsə atdılar. Deyirdim, Əli İnsanova da İspaniya Akademiyasında “toxunulmazlıq” statusu verdilər. Orada akademiklərin hamısı bu statusu alır. Ona bu status veriləndən bir həftə sonra həbs olundu. Eyni qaydada mən də bütün bunları yaşadım. Azərbaycan dövləti bu insanlar haqqında təqdimat yazır və bu Akademiyalara göndərirlər. Onları mükafatlandırandan sonra tutub içəri salırlar. Özü də çox rahat qaydada.

– Mən yanlış xatırlamıramsa, bu  məlumatı biz xəbər olaraq da vermişdik. O vaxt bu mükafatlarla bağlı sizin cənab İlham Əliyevlə görüşünüz də olmuşdu…

– Bəli, görüşüm olmuşdu.

– Hətta Əfşar Süleymani məsələsilə bağlı da görüşünüz olmuşdu…

– Birinci dəfə Əfşar Süleymani məsələsilə bağlı görüşüm olmuşdu. “İntihara səsləyirəm – 45 ilin 45 səhvi” kitabımın nəşrindən sonra ikinci dəfə qəbul olunmuşdum.

– Yəni prezidentlə olan münasibətlərə baxmayaraq, sizi çox rahatlıqla həbs elədilər…

– Çox rahat qaydada həbs olundum. Hətta cənab prezident demişdi ki, “Şəmsiyyə xanım, neçə ki, mən bu ölkənin prezidentiyəm, siz Əfşar Süleymani məsələsilə bağlı həbs olunmayacaqsınız”. Əfşar Süleymanini öldürsəydim, başqa məsələ, amma bu məsələ ilə bağlı tutulmayacağımı söylədi. Məhz həmin məsələ ilə bağlı da tutuldum.

 

İlham Əliyev mənə dedi ki, neçə ki, mən bu ölkənin prezidentiyəm…

 

– Dediklərinizi sakit dinləyə bilmirəm. Yəni deyirsiniz cənab prezident sizə demişdi ki, “Şəmsiyyə xanım, neçə ki, mən bu ölkənin prezidentiyəm, siz Əfşar Süleymani məsələsilə bağlı həbs olunmayacaqsınız”.

– Bəli.

– Sağ olsun. 7 il həbsdə qaldınız?

– Bəli.

– Yenə sağ olsun. Bayaq da onu qeyd eləmək istəyirdim. Mən bilirəm ki, sizin ən müxtəlif nazirliklərdə, hətta nazirlər səviyyəsində müəyyən dostluqlarınız, tələbə yoldaşlarınız var. Hətta prezident səviyyəsində qəbul olunmusunuz. Yəni bütün bunlar sizin həbs olunmamağınıza kömək etmədimi ki, 7 ildən çox içəridə qaldınız?

– Baxın, mən Bakı İstintaq Təcridxanasında saxlanılanda dəfələrlə rəisin yanında görüşümə gələn, mənə kömək etmək istəyən adamlar olub. Amma nə yazıq ki, bunu edə bilməyiblər. Deyiblər ki, “bəlkə də adam öldürsəydin, səni buradan rahat qurtara bilərdik, amma bu məsələ ilə bağlı belədir ki, heç cür yaxın düşmək mümkün deyil”.

 

Həbsimin sifarişçisi bir nazirdir, yəqin məni dinləyir

 

– Şəmsiyyə xanım, o zaman sizin həbsinizin sifarişçisi kim olub? Əfşar Süleymani sizin həbs olunmağınızı kimdən xahiş edib?

– Hə, bu, çox maraqlıdır. Sifarişçi bir nazirdir, sağ olsun. Yəqin məni eşidər, dinləyər. O nazir ki, Əfşar Süleymaninin İrandakı evində mən onu ailə üzvləri ilə birlikdə qəbul eləmişəm, qarşısına yemək gətirmişəm. Mən çox adamlara zəng elədim. BTİ-dən üç nazirə zəng vurdum ki, mənim həbsimi sən sifariş eləmisən? Onlardan biri hətta mənə çox aqressiv cavab verdi ki, “Sən dəli olmusan, Şəmsiyyə. Sən mənim bacımın hüzüründə olmusan, 7 gün qulluğumuzda dayanmısan. Ola bilməz ki, mən sənin həbsinə qərar verəm. Yəni Əfşar Süleymani kimdir ki, ondan ötrü mən sənin həbsinə qərar verdirim? Mümkün olan şey deyil”. Dedim, o zaman bunun kim olduğunu öyrən və mənə de. Öyrəndi və mənə dedi. Bu, bir mənbə oldu. İkinci mənbə isə mənim qrup yoldaşımdır. Dediyim adam dövlət orqanında işləməsə də bütün ətrafı dövlət orqanı əməkdaşlarıdır, ona da zəng vurub dedim ki, “sən çox informasiyalı adamsan, mən xahiş edirəm ki, məni kimin həbs etdirdiyini öyrənəsən”. Öyrəndi və dedi. İkinci məlumat da birinci kimi öz təsdiqini tapdı.

 

Zakir Qaralov bir vəkil vasitəsilə mənə xəbər göndərdi ki, Şəmsiyyənin həbsinə mən qərar verməmişəm

– Eyni adamın adını çəkdi?

– Bəli. Üçüncü mənbə isə çox hötmətli Zakir Qaralov bir vəkil vasitəsilə mənə xəbər göndərdi ki, “Şəmsiyyənin həbsinə mən qərar verməmişəm. Sanksiyanın da verilməsində, istintaq müddətinin də uzadılmasında Rüstəm Usubovun imzası var”. Rüstəm müəllimə də çox təşəkkür edirəm. Çox böyük mötəbərlik nümayiş etdirdi. O instansiyalarda, o məqamlarda ki mən Rüstəm müəllimi müdafiə eləmişəm, çox təəssüf edirəm. Ən azı, digər müavin imza atardı, orada onun imzası olmazdı. Yəni Azərbaycan dövlətinin diplomatiya tarixində – Əfşar Süleymani tərəfindən vurulan zərbə və mənim bir yaradıcı insan olaraq həbs olunmağımda, üstəlik bir körpənin 7 il mahiyyətsiz olaraq anasız qalmasında Rüstəm Usubovun imzasını görəndə mənə ancaq təəssüflənmək qaldı.

– Mən də o imzaya alışmışam. Allah onun ömrünü uzun eləsin. Yəqin ki, Rüstəm Usubov daha çox yaşayıb, bəzi  şeyləri özü də görəcək. Mənə də maraqlıdır ki, sizin həbsinizin sifarişçisi kimdir?

– Sifarişçinin adını bəlkə nə zamansa deyəcəyəm sizə. Məhz sizə. Hal-hazırda nazirdir. Amma o adam Ramil Usubov deyil. Mən elə bilirdim ki, Ramil Usubovdur, amma Ramil Usubov deyil. Məsələyə aidiyyatı olmayan bir nazirdir. Əfşar Süleymanini o vaxt əzlaqsızlığa sövq eləyib, Azərbaycan xanımları ilə bir yatağa salan nazirdir.

– Şəmsiyyə xanım, elə şeylər danışırsınız ki, yenə Rüstəm Usubov bizi çağıracaq. Çox ciddi ittihamlardır.

– Mən real və ciddi olan şeyləri deyirəm. Əfşar Süleymani özü mənə danışmışdı ki, “məni evinə apardı və evində mənə bir xanım təklif elədi. Mən sadəcə 300 dollar qoyub, otaqdan çıxdım. Qorxdum ki, birdən çəkiliş olar”.

– Onu bizim nazir eləyib?

– Bəli.

– Əfşar Süleymani səfir olanda?

– Bəli.

– Allah… Allah…. Allah…

– Odla oynayıram?

 

Bu ölkədə siyasi məhbus kimi tanınmaq da monopoliyadadır

– Mən belə şok şeylər eşidəcəyimi gözləmirdim. İşin rəngindən görünür ki, sizin həbsiniz sifarişdir. Bütün hüquqlarınız tapdalanıb. İndi mənəvi, ananızın xəstə olması kimi tərəfləri demirəm. O zaman bu işi niyə siyasiləşdirmədiniz?

– Kim siyasiləşdirəcəkdi? Mənim həbsim o dövrə düşdü ki, cəmi 13 gündən sonra anam bildi, ürəyi partladı dünyasını dəyişdi. Kim var idi ki? Kim var idi ki, siyasiləşdirəydi?

– Ananızla yanaşı xalanız da var idi.

– Xalam anamdan 4 ay əvvəl dünyasını dəyişmişdi. Bir körpə uşağım var idi, o da əllərdə. Siyasiləşdirmə də monopoliyadır. Bu ölkədə siyasi məhbus kimi tanınmaq da monopoliyadadır. Bu ölkədə müxalifətə salam verirsən iqtidarın xatirinə dəyir, iqtidara salam verirsən müxalifətin xatirinə dəyir. Hər iki tərəf deyir ki, “bizdən olmayan ermənidir…” Bu siyasətlə, ümumiyyətlə, bu aparıcı tezislə hara qədər getmək olar, mən bilmirəm.

– Ən azı özünüz məsələnin siyasiləşməsini istəsəydiniz, siyasiləşərdi.

– Əgər istəsəydim kimə müraciət edəcəkdim, Əvəz bəy?

– Düzdür, mən həbsxanada idim, amma mənə deyə bilərdiniz.

– Orası da məndə qalsın.

– Niyə qalsın ki? Deyin. Söhbətlərimiz olanda da hökmü gözləyirdiniz…

– Açıq deyirəm, siz də buradasınız, mən də buradayam. Sizinlə uzun müddətdir dostluq münasibətlərimiz var. Ancaq mən inanmıram, inanmıram. Siyasi məhbus məsələsini ölkədə hər yerindən qalxan deyir ki, mən eləyirəm. Mənim müxalifət düşərgəsində və s. siyasi mənsubiyyətim yoxdur. Düzdür, mən hərəkatçı olmuşam. İctimai mühitə Milli Azadlıq Hərəkatından gəlmişəm.

– Siyasi məhbus olmaq üçün hansısa siyasi partiyaya bağlı olmaq əsas deyil.

– Mənim heç bir siyasi mənsubiyyətim yoxdur…

– Prosedur qaydalar pozulur. İşin içində, mahiyyətində siyasi səbəblər varsa, siz siyasi məhbus ola bilərdiniz.

– Hər hansı bir müxalif qəzetdə çalışmıram. Düzdür, müxalif yazıların müəllifiyəm, amma heç bir müxalif gücün aparıcı qüvvəsi deyiləm. Ona görə də bu məsələnin baş tutacağını absurd sayırdım. Yəni bu da monopoliyadır. Siyasi məhbus məsələsini qabardan 90 faiz, bəlkə də 100 faiz insanla sizin əlaqələriniz var, onların 90 faizi məni sevməyən adamlardır. Gördüyümüz yola nə bələdçi çağırırıq ki?

– Bu məsələyə sizin sevilib sevilməməyinizin dəxli yoxdur ki…

– Sevmirlər ki, eləmədilər də… o məsələdə də sevmək lazımdır.

– Məncə siz özünüz də passiv olmusunuz.

– Passiv deyildim…

– Bu məsələdə nəyisə gözləmisiniz.

– Heç nə gözləmirdim. Mən heç nə gözləmirdim. Ora çağırılan andan bu yolu axıra qədər gedib, təkrar qayıdıb anam və uşağımla görüşdüm, bildim ki, artıq qayıtmayacam. Çox gözəl qaydada. Qapıdan çıxan andan bilirdim ki, mən həbs olunacam. Necə ola bilərdi, mənim nə gözləntim ola bilərdi ki, bir general mənə demişdi ki, “10 il, Allah xeyir versin! Bəlkə bir 2-3 ay sizi tez buraxarlar.” Nə gözləntim ola bilərdi?

 

10 ay maket kimi Bakı İstintaq Təcridxanasında oturmuşam…

 

– Bu, dəhşətli bir şeydir. Yəni hələ istintaq müddəti başlamamış…

– Əvəz bəy, hansı istintaqdan söhbət gedir?

– …əgər sizə otaqda 10 il həbs cəzası alacağınızı deyirlərsə…

– Hansı istintaq hərəkətindən söhbət gedir ki, cəmi bir həftəyə bitdi. Hansı istintaqdan söhbət gedir? Mən 10 ay maket kimi Bakı İstintaq Təcridxanasında oturmuşam. Axırda aclıq aksiyasına başlamışam ki, yetər də, bitsin də bu… Mən aclıq aksiyasına başlayandan sonra İsmayıl Əliyevi çağırdılar, işi ona həvalə elədilər.

– 10 aydan sonra?

– 10 aydan sonra, cəmi bir həftəyə iş yekunlaşdı, qurtardı. Bu qədər sadə və asan…

 

500 nəfər qadının saxlanıldığı müəssisədə su, duş yoxdur

 

– Mənə Kürdəxanı həyatınız, həbsxana həyatınız da maraqlıdır. Həbsxanada qadınların vəziyyəti necədir?

– Kimin nə deməsindən asılı olmayaraq, mən gördüklərimi deyəcəyəm. Kürdəxanı normaldır. Yəni 4 saylı cəzaçəkmə müəssisəsinə baxanda Bakı İstintaq Təcridxanası çox normaldır. İnsani münasibətlərdə də normaldır, İnsan hüquqlarının tapdanması məsələsində də normaldır, münasibətlərdə də normaldır. Məhkumların bir-birilərinə münasibətlərində, təqsirləndirilən şəxslərin bir-birilərinə münasibətlərində də normaldır, işçi-zabit heyətinin məhkumlara, təqsirləndirilən şəxslərə münasibətlərində də normaldır. Amma 4 saylı cəzaçəkmə müəssisəsi nə yazıq ki, faciədir. Mən orada bir kitab yazmışam – “4 saylı 40 cəza”. Yəqin ki, oxuyacaqsınız. Orada çox faciəli şeylər baş verir. Nəyin harada və necə baş verməsi an məsələsidir. Bir insanı, bir qadını döymək və qışın soyuq vaxtı üzərinə su tökmək.

– Qadınları döyürlər?

– Qadınları döyürlər, karsa salırlar, sonra da üzərlərinə su tökürlər ki, ayıl. Əynində bir nazik xalatla, o vəziyyətdə cərimə təcridxanasında necə qalmaq olar? Nə vəziyyətdə qalmaq olar? Çörəyi bərbad, yeməyi bərbad, su verilmir, çay verilmir. Hansı vəziyyətdə qalmaq olar? Bəli, mənim bu çıxışımdan sonra təbii ki, o da düzələ bilər, digəri də düzələ bilər. 5 məhkum çağırıb 4 saylı cəzaçəkmə müəssisəsinin rəisi Faris Abdullayevin lehinə izahat da alına bilər. Amma real olaraq ortada fakt var. “Avropa Şurasının nümayəndələri” və yaxud da “yuxarıdan adam gəlir” deyəndə ağacları emulsiyalamaqla gözdən pərdə asmaq lazım deyil. Dönə-dönə üzr istəyirəm, üzüm ayağınızın altına, bir qadının yuyunması üçün 20 litr su necə bəs edə bilər? 1.82 boyla mən boyda adam, orada olanda saçım da belimdən idi, necə 20 litr su ilə yuyuna bilərəm? Bir qab artıq su vermirlər. 10 litrlik 2 vanna…

– Müəssisənin su təchizatı yoxdur?

– Yoxdur. Su vermir. Su var, amma duş yoxdur.

– Niyə yoxdur?

– Əvvəllər normal qaydada krantlar var idi. İndi də bu yaxınlarda krantlar qoyublar. Əvvəl ümumi bir vannanı – sovetin vaxtından qalma böyük vannaları – doldururdular, oradan da hamı gedib isti suyu götürürdü. Digər tərəfdən də soyuq suyu digər vannadan götürüb soyuqlayırdıq.

– Nə danışırsınız? Qulaqlarıma inana bilmirəm.

– Bəli, biz bu dövrdə “kruşka” ilə çimirdik.

– Kişi zonlarında duşlar kifayət qədərdir. Yəni deyirsiniz ki, 500 qadının saxlanıldığı cəzaçəkmə müəssisəsində…

– Bəli, orada 500 qadın saxlanılırdı.

– …duş yoxdur, su yoxdur?

– Bəli, 500 nəfər qadının saxlanıldığı 4 saylı cəzaçəkmə müəssisəsində su yoxdur, duş yoxdur.

 

Yuyulmuş paltarı iyləyirsən, leş iyi gəlir

 

– Niyə, dəlixanadır? Mən bunu bilmirdim və ilk dəfədir ki, eşidirəm.

– Mən bağımda 4 nəfərlik ailə üzvüm üçün 7 tonluq çən qoydurmuşam. 500 nəfərin 4 tonluq çəni var idi. 4 tonluq çən 500 nəfərə! Bu, faciədir. Yəni siz təsəvvürünüzə gətirin ki, orada cəza çəkən insanlar davamlı olaraq allergiyaya, qızıl yel xəstəliyinə tutulurlar. Bu xəstəliklər də mikrobdan yaranır. Niyə? Bu xəstəliyin yaranmasının mənbəyi nədir? Orada suyu quyuya doldururlar, quyunun içindən suyu götürüb vannalara daşıyırlar, paltarları orada yuyurlar. Yuyulmuş paltarı iyləyirsən, leş iyi gəlir. Yəni orada çox bərbad bir vəziyyət var. Oradakı qadınların pulları ancaq təmizlik vasitələrinə gedir, təki yuyunandan sonra o qoxu gəlməsin.

– Bu vəziyyət indi də davam edir?

– Bəli, indi də davam eləyir. Üstüaçıq yerdən su götürüb, paltar yumaq davam eləyir, “kruşka” ilə yuyunmaq davam eləyir. Məhkuma bir kruşka artıq su verilmir. Hansı zəmanədir? İndi insanları su ilə imtahana çəkmək nə deməkdir? Axırda dedi ki, bir vanna yaxalanmağa, iki vanna da çimməyə su verirəm, mən ona ərizə yazdım ki, qab-qaşığı yumağa krant çəkdirirsən, camaatı niyə susuz qoyursan? Görüş otağına keçən il kondisioner qoyulub. Yazdım, yazdım, yazdım – Faris Abdullayevə, Ədliyyə nazirinə, axırda kondisioner qoydular. İndi onu da yandırmırlar. Gah deyirlər görüşdə olan adamlar azdır. Onların təbirincə desək, “demaqoq” adamlar azdır deyə kondisioneri yandırmırlar. Camaat orada it zülmü çəkir. Qışda orada heç bir yanacaq yoxdur. Kondisioneri yenə də yandırmırlar.

– Baraklarda kondisioner varmı?

– Yox, baraklarda da kondisioner yoxdur. Yayda insanlar istidən ölür. Amma qışda kombi sistemidir. Hə, qışda normaldır. 500 qadının yemək yediyi yeməkxanada siz təsəvvürünüzə gətirin, iki kondisioner qoyublar, bəlkə heç bir dəfə də olsun yandırmayıblar. 10 qadına 8 “aziatskiy sanuzel” var, iki ədəd də unitaz. Səhər saat 5-dən camaat növbə tutur.

– Barakların içində yoxdur?

– Xeyr, barakların özlərində hamam-tualet yoxdur.

– Mən bu məqamı bir də soruşuram. Çünki nədənsə inanmağım gəlmədi. 500 nəfərlik 4 saylı cəzaçəkmə müəssisəsində bir dənə də olsun duş yoxdur?

– Yoxdur, Əvəz bəy, 4 saylı cəzaçəkmə müəssisəsində bir dənə də olsun duş yoxdur. İndi bəlkə bu müsahibədən sonra çəkələr.

– 4 saylı cəzaçəkmə müəssisəsində tanınmış insanlar cəza çəkib, siyasi məhbuslardan da orada saxlanılanlar olub. Necə olub ki, onlar azadlığa çıxandan sonra da bu məsələni qabartmayıblar?

– Siyasi məhbus kimi deyirsiniz? Gözəl Bayramlını? Gözəl xanım yəqin ki, bu haqda xarici təşkilatlara yazdı, verdi. Mən də xarici təşkilatlara müraciət eləmişəm. Prezidentə də müraciət eləmişəm.

– Hər halda çox maraqlıdır və bizim bu fikrimiz də çox maraqlıdır ki, məhbus, məhkum olmuş insanlarla belə müsahibələri eləmək lazımdır ki, cəzaçəkmə müəssisələrində olan problemləri qabarda bilək. Mən hələ indiyədək bu haqda heç nə bilməmişəm.

– Hələ ardı var.

 

Bir qadının yatağından keçən bütün kişilərə görüş verirlər, amma…

 

– Hə? Buyurun.

– Ardı var… bir qadının yatağından keçən bütün kişilərə görüş vermək olar, digər qadının əmisi qızı, xalası qızı, bibisi qızı rayondan ləhləyə-ləhləyə iki çanta ilə yanına gəlirlər, onlara görüş vermirlər. Deyirlər ki, get “metirka”nı gətir.

– Anlamadım.

– (Gülür…) Təkrar edirəm. Bir qadının yatağından keçən bütün kişilərə görüş verirlər.

– …Necə, hər adama görüş vermək olar?

– Çox rahat qaydada verir. “Dostumuzdur”, “paqon yoldaşımızdır” deyib verirlər. Amma digər qadının əmisi qızı, xalası qızı, bibisi qızı ləhləyə-ləhləyə rayondan iki çanta ilə yanına gəlir, onlara görüş vermirlər.

– Rəisin bütün bunlardan xəbəri var?

– Görüşü elə rəis verir də… Görüşü kim verir?

– Bu, cinayətdir.

– Cinayət əməlidirmi? Təbii ki, cinayət əməlidir. Mən çox sayda adlar saya bilərəm. Təbii ki, efirdən yox. Bütün bunları yazıb, cənab nazirə verə bilərəm, ölkə rəhbərliyinə verə bilərəm. Və ölkə rəhbərliyinə vermişəm.

– Çıxandan sonra?

– Bəli, çıxandan sonra.

– Kiminləsə görüşünüz olub?

– Yox, ötürmüşəm.

– O zaman Faris Abdullayev niyə hələ də yerində oturub?

– Yəqin ki, indi oturmayacaq da… mən heç 20 gün deyil məktubu vermişəm.

– Kişi həbsxanasında da bəzən belə şeylər olurdu. Bu haqda mənim “Həbsxana gündəlikləri”mdə var. Lakin bu qədər, sizin danışdığınız qədər rahat deyildi. Müəyyən qaydalar var idi. Ora başqa qadınlar gətirə bilirdilər. Amma bir dəfə eiraz elədim və onunla da tamamilə bu məsələ bağlandı. Amma bu məsələ fərqlidir. Özbaşına, rahatlıqla…

– Yox, mən demirəm ki, orada əxlaqsızlıq yuvası açıblar. Onu demirəm. Adi görüş olsun, gəlir görüşür və oturur. Nə dəxli var, Əvəz bəy, nə dəxli var?

– Sizin dediyiniz  ifadə ağır ifadədir. Əgər bir qadının yatağından keçən bütün kişilər sırası ilə görüş otağına gəlirsə…

– Bəli.

– …deməli ora artıq əxlaqsızlıq yuvasıdır.

– Bəli, görüş otağına gəlir.

– Əgər bir qadının yanına öz ərindən başqa, siz dediyiniz kimi cürəbəcürə adamlar gəlirsə, deməli, ora əxlaqsızlıq yuvasıdır.

– Bəli, bəli, bəli.

– Nə fərqi var ki?

– Bəli, bəli, gəlir. Necə olur ki, mənim həmkarıma, qrup yoldaşıma, dostuma görüş verilmir?

– Mən bir dəfə gəldim, görüş vermədilər.

– Bəli, mənə görüş verilmir, amma baxıram ki, digər qadın görüşə gedir və azan-tozan və daha kimlərlə…

– Bəs bunun nə kimi açıqlaması olur?

– O vaxt rəis müavini var idi, çox da yaxşı insan idi. Sizə indi işlətdiyim kəlməni, getdim, ona da işlətdim. Dedi, siz kiminlə istəyirsinizsə, mən sizə onunla görüş verim. Dedim ki, mənə görüş lazım deyil, mən görüşü nə edirəm? Bir oğlum var, onunla da gəlir, görüşürəm. Mən görüşü neyləyirəm? Mənim görüşəcəyim bir insan yoxdur. Amma tutaq mən baxıram ki, digər bir insandır, bu və digər formada nə iləsə həbs olunub, yanına rayondan qohum-əqrəbası gəlir, pensiya alan adamlardır, təqaüdünü alıb, nəsə alır, gətirir, rəis o adamı yanına buraxmır. Və yaxud da deyir ki, “mən ləvənginin zona buraxılmasına qadağa qoyuram”. Kasıb insanlara. Kim ki, o kateqoriyaya daxildir, onlara buraxılmır, amma imkanlı olanlara buraxılır. Çox rahat qaydada buraxırlar və əsaslandırırlar. Məsələn, sizin dediyiniz o siyasi məhbuslardan birinə… Albalı mürəbbəsi buraxılmır, amma digərinə buraxılır. Niyə? Nədir onları fərqləndirən səciyyəvi xüsusiyyət? Nə var ki, o siyasi məhbusdur, çıxanda gedib yazacaq? Cəhənnəmə yazsın. Əgər mən düzəmsə, cəhənnəmə yazsız. Kim nə yazır yazsın.

– Yəni deyirsiniz ki, o siyasi məhbusa mürəbbə buraxılırdı, amma digərinə buraxılmırdı?

– Qara mürəbbədən söhbət gedir. Məsələn, göyəm mürəbbəsi, məsələn, albalı mürəbbəsi, məsələn, qara gavalı mürəbbəsi…

 

Məmur dostlarım, millət vəkilləri Kürdəxanıa gəldilər

 

– Niyə qara mürəbbələr buraxılmır ki?

– Guya içərisində nələrsə keçirə bilərlər. Guya…

– Çünki mən elə də fərq görməmişəm. Mən nə istəmişəm, o da gəlib.

– Bizə də Kürdəxanıda olanda heç bir fərq qoymurdular. Azər Seyidovu bütün penitensiar sistemin digər adamlarından, zabitlərindən fərqləndirən o idi ki, qarşısındakı insanın şəxsiyyətinə dəyər qoyurdu.

– Əslində, rəisləri tərifləmək olmaz və rəislərin içində yaxşıları yoxdur. Amma Elxan müəllim də pis adam deyildi.

– Hə, Elxan müəllim də yaxşı idi.

– Elxan Sadıxov da pis adam deyildi, Azər Seyidov da pis adam deyildi. Yəni bütün hallarda…

– Bilirsinizmi, pisi görməyincə, yaxşının qədrini bilmirsən.

– Bütün hallarda bir daha təkrar edirəm ki, yaxşı rəis yoxdur. Çünki onların hamısı sifariş olarsa, insanları əzir. Amma nisbət götürəndə Elxan Sadıxov ən azı dustağı anlayırdı, Azər Seyidov anlayırdı. Bizdə, 10 saylı cəzaçəkmə müəssisəsinin rəisi Mirsaleh Seyidov var idi, üzdən anlayırdı, amma siyasi məhbuslara qarşı çox amansız idi və adam əlindən gələn bütün pisliklərin ən əlasını eləyirdi. Amma belə baxanda – Mirsaleh Seyidovla yəqin siz də söhbət eləmisiniz – elə bil ki, mələk cildinə girmiş insandır. BİT-də necə qalırdınız?

– Kürdəxanıda vəziyyət normal idi. Yəni Elxan müəllim sağ olsun, təşəkkür edirəm ona.

– Yəni təqib, təzyiq hiss elədinizmi?

– Qətiyyən, qətiyyən. Nə Elxan Sadıxovun, nə Azər Seyidovun vaxtında zərrə qədər də hiss etmədim. Heç bir şey hiss eləmədim. Yanıma gələn insanlar olurdu, Elxan müəllimin özü də, Azər müəllim də çağırırdı ki, baxın, Şəmsiyyə xanım, belədir də görüş verə bilmirəm, amma mənim yanımda, otağımda 10 dəqiqə danışa bilərsiniz. Yəni bu cür buraxıram, istəyirsinizsə buraxım, istəmirsinizsə buraxmayım. Yəni bu cür dəfələrlə incəsənət adamları da – hər birinə dərin təşəkkürümü bildirirəm, böyükdür siyahı, adlarını çəkmək istəmirəm –  görüşümə gəliblər. Məmur dostlarımdan gələn olub. Sağ olsunlar, millət vəkillərindən gələn olub. Hamısına təşəkkür edirəm. Təbii ki, bu görüşlərin hamısı İstintaq Təcridxanasında olub.

– Yəni zona heç kim gəlməyib?

– Qətiyyən, qətiyyən, qətiyyən. Bu qədər adamların içərisindən zona gələndə bilmirəm tanışlarımdan biri Səbail rayon icra hakiminin müavini Xalidə xanım Bayramovanı tapmışdı…

– Elina məsələsində adı çəkilən adam?

– Bəli.

– O sizin rəfiqənizdir?

– Xeyr, qətiyyən. Rəfiqəm deyil. Mənim ümumi tanışım var, onunla ortaq olan bir tanışımız vasitəsilə mənə bir hədiyyə göndərmişdi, onu da tutub əlimdən aldılar. Bir yazarın hər şeyini əlindən almaq olar, lap yeməklərini də əlindən alsınlar, razıyam, amma bir yazarın yazılarını əlindən almaq faciədir.

 

İki dəftəri Faris Abdullayevə keçməyəcəm

– Nəsə yazırdınız?

– Təbii ki. Mən iki dəftəri Faris Abdullayevə keçməyəcəm, hansı ki, mənə qaytarmadı. Orada mən onun işçilərinin tənqidini yazmışdım. Nə elədi ki? O vaxt o dəftərdə yazdıqlarımı, indi çox rahatlıqla 65 gün susub, 65 gündən sonra bülbül kimi cəh-cəh vurub deyirəm.

– Həbsdən çıxan müddəti deyirsiniz?

– Bəli.

– Niyə 65 gün susdunuz? Evdə nəsə narahatlıq var idi?

– Yox, susdum ona görə ki, cəmiyyətin axarını tutmaq istəyirdim.

– 65 günə cəmiyyətin axarını tutdunuz?

– Bəli, çox tez tutdum. Bir aya kimi müddətdə tutdum, sadəcə danışmadım.

– 7 ildən sonra həbsdən çıxdınız. Bakı, insanlar, cəmiyyət sizə fərqli görünmədi ki?

– Bəli, çox fərqli göründü. Çox fərq var.

– Dostlarınız, əvvəlki mühitdən qalanlar oldumu?

– Hə, dostlarım. Qədimi dostlarım. Dostları iki yerə bölürəm. Qədimi dostlarımın hamısı yerindədir. Hər bir insanı dostluğa qəbul eləyəndə eyni ideya düşündürürsə, o zaman normal olur. Dostluq xatirinə dost olanlar hamısı qaldı, normal qaydada davam edir. Amma kim ki bizimlə addımlamağı bacarmadı, onlar növbəti dayanacaqda düşdülər… onları heç görmürəm də. Yaxşı ki də görmürəm.

– Əlinizdən alınan o iki dəftərdə nə yazmışdınız?

– 4 saylı cəzaçəkmə müəssisəsinin işçilərinin tənqidini yazmışdım.

– İşçilər orada nə edirlər ki?

– Məsələn, mən sizə bir fakt deyim. Faris Abdullayev məni cərimə təcridxanasına salır. Niyə? Gedən mətbu informasiyaya görə. İnsanı 6 ay civarında ittiham eləmək olur, düzdür? Bu, ittiham qaydasıdır. Mən “İntihara səsləyirəm” kitabında etdiyim tənqidlərə görə, 12 il sonra karsa salınmışam. “45 ilin 45 səhvi” kitbıma görə məni “karsa” saldı ki, siz bu kitabda yazmısınılz ki, “mən buradan elə bir yerə çıxıb getmək istəyirəm ki, orada azərbaycanlılar olmasın. Azərbaycanlılar olmayan yer də Ermənistandır. ” Deyirəm ki, 2005-ci ilin statistik göstəricilərinə əsasən, dünyanın 203 ölkəsinin 138-də azərbaycanlı yoxdur. İnsanın savadsızlığının nəticəsidir. “İki diplomum var”, deyir.

– Ümumiyyətlə, yazı yazmağa görə adamı “karsa” salarlar?

– Deyirəm, demirsiniz ki, demokratiyadır, mən də demokratiya şəraitində yazmışam, özüm bilərəm. Demirsiniz, prezidenti tənqid eləmişəm? Tənqid eləmişəm də, təhqir eləməmişəm ki. Tənqidə görə nə cəza düşür? Heç bir cəza düşmür. Siz məni niyə cəzalandırmalısınız? Oradan çıxanda da özünə dedim. Dedim ki, “siz mənimlə prezidentin münasibətlərinə müdaxilə eləmək istədiniz, amma gördünüz ki, sonadək girə bilmədiniz. Mənim tənqid yazdığım prezident məni əfv elədi”.

– Şəmsiyyə xanım, prezident sizi nə yaxşı əfv elədi?

– Elədi də…

 

13 millət vəkili, 7 xalq yazıçısı, 5 xalq artisti…

 

– Siyahılarda yox idiniz…

– Siyahılarda yoxam, siyahılara salmadınız. Təkrar edirəm, siyasi məhbus məsələsi də, vicdan məhbusu məsələsi də, yazar məsələsi də monopoliyadadır. Müəyyən qismi təmənnalı, müəyyən qismi də təmənnasızdır. Məni 13 hörmətli millət vəkilinin, 7 xalq yazıçısı, 5 xalq artistinin prezidentə müraciəti əsasında azad etdilər.

– Kimlər idi?

– Ad çəkməyək. Mən ad çəkmək istəmirəm.

– Niyə? Onlar sizin azadlığa çıxmağınız üçün müraciət eləyiblər.

– Ayrı-ayrılıqda təşəkkürümü bildirmişəm.

– Əslində, ictimaiyyətlə üzbəüz təşəkkür eləməlisiniz.

– Təşəkkür edirəm. Özləri bilir kimlərdir. Özləri adlarının çəkilməsini istəmirlər.

– 7 xalq yazıçısı?

– Bəli.

– Anar var onların arasında?

– Var.

– Sabir Rüstəmxanlı?

– Xeyr.

– Fikrət Qoca?

– Bəli.

– Çingiz Abdullayev?

– Bəli.

– Maraqlıdır. Əfv olunacağınızı gözləyirdiniz?

– Əslində, əfv olunacağımı üç il bundan əvvəl gözləyirdim.  3 il əvvəl bitinci əfv komissiyasının iclasında mənim sənədlərim keçərək ikinci iclasa təqdim olundu. İkinci iclasda hörmətli Ramiz Mehdiyev mənim sənədlərimi qırağa qoydu.

 

Ramiz Mehdiyev sənədlərimi kənara qoyub

 

– Niyə?

– Bilmirəm. O sual mənə veriləcək sual deyil, çünki niyəsini özüm də bilmədim.

– Amma siz haradan bilirsiniz ki, Ramiz Mehdiyev sənədlərinizi kənara qoyub?

– Mənə dedilər. Əfv Komissiyasının işçilərindən biri mənə dedi ki, sizin sənədlərinizi götürüb kənara qoydu.  Vəssalam. Məsələ elə də qaldı. Və bildim ki, mən əfv olunmayacağam. 3 il əvvəl olan əfvdə hamı gözləyirdi ki, mən əfv olunacağam. Çağıranda hamı mənim üzümə baxırdı ki, indi səni də çağıracaqlar. Mən çox rahat idim, bilirdim ki, məni çağırmayacaqlar. Amma qəribəsi budur ki, əfv olunacağımı gözləmirdim. Bu dəfə də çox rahat idim. Deyirdim ki, onsuz da əfv olunmayacağam. Çünki ondan sonra bir dəfə də sənədlərimi kənara qoymuşdular. Ruhdan düşmüşdüm ki, daha eləmirlər. Vəssalam, bitdi. Bu, üçüncü dəfə idi. Ona görə də bilirdim ki, əfv olunmayacağam. Ona görə də gözləmirdim. Mənə çatan məlumata görə, yazarlarla siyasi məhbus məsələsi prezidentin yanında müzakirə aparılarkən prokurorluğun işçisi çıxış eləyib ki, bu xanım da yazardır.

– Rüstəm Usubov?

– Yox. Həmin adam bildirib ki, öhdəmdə azyaşlı övladım var. Uşaq da ortada qalıb. Mənə əfv komissiyasının üzvlərindən biri dedi ki, prokurorluğun işçisi həmin müzakirədə sizin vəkiliniz kimi çıxış elədi.

– Maraqlısı odur ki, bayaq da qeyd etdiniz ki, prezidentlə görüşmüşəm.

– İki dəfə.

– İki dəfə olsun. Prezidentlə bir dəfə görüşmək yetərlidir ki, insanın taleyi dəyişsin.

– Mən taleyimin dəyişməsi üçün görüşməmişdim.

– Bilirəm, amma prezident də sizə deyib ki, neçə ki, mən varam, sizi bu məsələ ilə bağlı həbs etməyəcəklər. O zaman niyə sizi bu qədər gec əfv elədilər?

– Mən bilmirəm. Guya dedilər ki, prezident bilməyib. Amma bu, ola bilməz. Boş informasiyadır. Mən düşünmürəm ki, bilməyib. Sadəcə burada mənim demək istəmədiyim siyasi aspektlər də var ki, zamanı indi çatdı. Bu, sizə də məlumdur, mənə də.

– Hansı aspektlər?

– Bunu qabartmayaq.

– Hansı məsələlər?

– Siyasi məsələlər.

– Siz zatən heç nə demədiniz. Sifarişçinin kim olduğunu demədiniz. Generalın sizə 10 il iş kəsiləcəyini həmin general haradan bilib, onu demədiniz.

– Mən onu bilmirəm. Onu generalın özü bilər. Amma sifarişçinin kim olduğunu indi demədim. Müəyyən zaman keçsin, onu sizə deyəcəm.

– Mənə bilirsinizmi, həm də nə maraqlıdır. Siz həbs olunanda oğlunuzun neçə yaşı var idi

– 4 yaş 11 aylıq idi.

– Amma Cinayət-Prosessual Məcəlləsinə görə 8 yaşı tamam olmayan uşağın anası həbs oluna bilməz.

– Bəli, dəfələrlə müraciət elədim.

– Bu, açıq qanun pozuntusudur. Yəni ən azından həbsiniz uşağın 8 yaşı tamam olana qədər təxirə salına bilərdi.

– Bəli. Yəni uşağı öz himayəsinə götürə biləcək birinci dərəcəli qohumlarımdan heç biri yox idi. Mən dəfələrlə müraciət elədim, alınmadı. Hətta anamın hüzüründə, 40 mərasimində iştirak etmək üçün müraciət elədim, onda da icazə vermədilər.

– Ona da buraxmadılar?

– Yox.

– Çünki hüzür mərasimlərinə məhbusun buraxılması kimi praktikada olan hadisələr var. Şəmsiyyə xanım, azadlığa çıxandan sonra Əfşar Süleymani ilə heç görüşmüsünüzmü?

– Xeyr.

– Zəng eləyib təbrik də eləməyib?

– Xeyr.

– Görüşəcəksinizmi?

– Yox, Əfşar Süleymani ilə görüşməyi planlaşdırmıram.

– Bəs, indi hansı işləri görəcəksiniz?

– Bir jurnal-dərgi dərc elətdirmək istəyirəm. Qeydiyyatdan da keçib – “Kompromis”. Baxaq, necə olur.

– Bəs digər məsələlər, digər düşüncələriniz? Həbsdə olan qadınlarla bağlı fikirləriniz, atacağınız addımlar varmı?

– Bəli, həbsdə olan qadınlarla bağlı layihələr işləmişəm. Sizinlə də asudə bir vaxtda oturub müzakirə eləyərik. Mən o layihəni həm Milli Məclisə, həm də ölkə rəhbərliyinə təqdim etmək istəyirəm. Orada elə müəyyən məsələlər var ki, onları qabartmaq lazımdır. İlk növbədə su məsələləri, telefon danışığı, görüş məsələləridir.

– Səhv etmirəmsə, Kürdəxanıda qadınlar üçün yeni cəzaçəkmə müəssisəsi tikilir.

– Bəli, bəli. Amma məsələlər çoxdur. Məsələn, sizə ədviyyat buraxırdılarmı?

– Hə.

– Nə buraxırdılar?

– Ədviyyat deyərkən nəyi nəzərdə tutursunuz?

– Tutaq ki, mixək, hil.

 

Faris Abdullayevin qanunlarında olan qadağalar

 

– Mənə hər cür ot gəlirdi. Çaylarda istifadə etmək üçün.

– Ümumiyyətlə, heç bir  ot-kəkotu  – mən ümumiyyətlə ot çayını xoşlayıram –  və. s buraxmadılar və mən yeddi il əırzində ot çayının nə olduğunu bilməmişəm. Ot buraxmadı.

– Amma burada nə var ki?

– Nanə, qarpız buraxmır. Saqqız, tum buraxmır.

– Xaş da buraxmır?

– Xaş da buraxmır. Amma mən Faris Abdullayevin müəssisəsinə xaş buraxdırmışam.

– Dolma da buraxmırlar.

– Buraxmırlar. Yəni yarpaq, badımcan dolması, katlet, badımcan turşusu, ləvəngi buraxmırlar və digər şeylər də…

– Pul buraxırdılarmı?

– Qanunda qadağa olmayan, lakin Faris Abdullayevin qanunlarında olan qadağalar var ki, onlar içəridə çox hiddət doğurur. Pul buraxırdılar, amma əlimizdə pul olmurdu. Pul “laryok”a gəlirdi, orada hesabda olurdu, oradan istifadə edirdik.

– Bahaçılıq idimi?

– Belə, normal idi. İndi mən çöldəki qiymətlərlə buradakı qiymətləri müqayisə eləyirəm. Orada daha ucuz idi.

– Amma bizdə ən azı iki dəfə baha idi.

– Kişi kolonlarında daha başqa cürədir.

 

Bir qadın pul məsələsinə görə özünü asdı

– Amma bizdə pul da sərbəst idi. Orada da sərbəst deyil.

– Bəli, orada bir qadın pul məsələsinə görə özünü asıb. Ortada pulun faizlə verilməsi məsələsi olub. Vaxtında pulu qaytara bilmədiyi üçün qadın özünü asıb.

– Nə vaxt?

– 2011-ci ildə.

– Bu, cəmiyyətə məlumdur?

– Bəli, səhv etmirəmsə, Naibə Allahverdiyeva adlı qadın olub. O zaman müəssisənin rəisi Ayaz müəllim idi. Yaxşı adam olub deyilənə görə və o hadisənin güdazına gedib. Onun yerinə də Abdullayevi gətiriblər.

– Qadınlar arasında münasibət necədir? Oğru qanunları orada da varmı?

– Yox, yox. Orada elə şeylər yoxdur – nə oğru aləmi, nə də “obşak” var. Bu şeylərin heç biri yoxdur. Sadəcə işçiləri tərbiyəsiz, kobud, qüsuru olanlar var. O da düşünürəm ki, genetik olan bir şeydir. İnsan harada olmasından asılı olmayaraq, qabındakı nədirsə, ortaya da onu qoyur. Onun çiyninə mayor olmasın, lap general rütbəsi tax, adam deyilsə, deyil. Orada da belə işçilər var idi ki, mən heç onları qəbul eləmirdim, görmürdüm, onlar var, yoxsa yoxdur. Oranın tərbiyə şöbəsində bir qadın var idi – Lamiyə Əliyeva. İnsani münasibətlərdə çox normal idi. Psixoloqları var idi – Zülfiyyə İbrahimova. Çox normal idi.

– Lamiyə dediniz. Yadıma Lamiyə düşdü. Orada çox tanınmış qadınlar olub. Lamiyə xanım, Hacı Məmmədovun yoldaşı Nailə xanım olub. Sonra Gözəl xanım, Xədicə xanım gəldi. Orada ümumi mühit necə idi?

– Lamiyə Quliyeva nə istədi, onu da elədi. O deyirdi ki, “mən istəyirəm uşağım olsun”. İstədi və ona da nail oldu. Siz də, mən də məhbəs həyatı yaşamış bir insan kimi bilirik ki, Bakı İstintaq Təcrixanasından, 4 saylı cəzaçəkmə müəssisəsinin damından quş uçsa rəisin xəbəri olur.

 

Bakı İstintaq Təcridxanası – 29-cu kamera

 

– Hadisə necə olmuşdu? Bu cür şeylərin mümkünü yoxdur… Çox böyük pulların müqabilində nəsə ola bilirdi.

– Qətiyyən. BİT-də 29-cu otaq var idi. Mən hər zaman deyirəm ki, o otaq çox zavallı otaqdır. Sonradan oranı tələm-tələsik kamera elədilər ki, bu məsələlərin üstü örtülsün.

– Kürdəxanıda?

– Bəli. 29-cu otaq nəzarətçilərin əşyalarını, sumkalarını qoyduqları, paltarlarını dəyişdikləri yer idi.

– Görüş otağı deyildi?

– Görüş otağı deyildi, nə də kamera deyildi. Sonradan əlüstü oranı kamera elədilər. Bu hadisə o otaqda cərəyan eləyib. Uşağın atasının məhkum olmasını tam şəkildə deyirəm ki, belə deyil. Hər kimdirsə, Allah ondan razı olsun ki, o cür gözəl oğlan verdi Lamiyə Quliyevaya, o da arzusuna çatdı.

– Hər halda uşağı orada saxlamaq və sağ-salamat oradan çıxarmağın özü də bir qabiliyyət idi.

– Bəli.

– O vaxt onu tapmadım, yəqin bir gün onun özü ilə də bu söhbəti eləyəcəyik. Çünki o məsələ çox böyüdü və birdən-birə mətbuatın diqqətindən çıxdı.

– Hə, o uşağın atası məsələni böyüməyə qoymadı – möhtərəm zabit.

– Uşağın atası zabit idi, eləmi?

– Bəli.

– Hə, maraqlıdır. Hacı Məmmədovun da yoldaşı azadlığa çıxdı?

– 13 il cəza çəkdikdən sonra buraxıldı.

 

Nailə Quliyeva – aristokratiyanın, elitarlığın rəmzi idi

 

– O, günəgün çəkib çıxdı?

– Bəli, 13 il günəgün. Çox dəhşətdir. O qadın mənim yaddaşımda həbsxanada dostluğun, qadın məntiqinin, haqsızlığın, ədalətin, aristokratiyanın, elitarlığın, kitabın, oxucu çəkisinin və bu kimi keyfiyyətlərin mahiyyəti – Nailə Quliyeva kimi qaldı.

– Yəni deyirsiniz ki, mənən çox zəngin insandır?

– Çox, çox. Yəni mən bu qadında elə bir mənfi keyfiyyət tapıb deyə bilmərəm ki, hə, onun xarakterində bu da var idi – yox idi.

– O hansı ittihamlarla həbs olunmuşdu? Hacı Məmmədov haqqında danışırdımı? Peşimançılıq hissi var idimi?

– Yox, yox, qətiyyən. O qadın sözün əsl mənasında “Dəmir Ledi” idi. O qadın ümumiyyətlə, keçmiş haqqında heç nə danışmırdı. Amma Hacı Məmmədovun ölümü ona çox pis təsir elədi.

– Xəbəri həbsxanda olarkən eşitdi?

– Bəli, orda eşitdi.

 

Hacı Məmmədova görə 2 saat sərasər ağladı

 

– Necə reaksiya verdi?

– Əvvəl inanmadı. Mən saat 9-da bilirdim, amma ona saat 11-də dedilər. Rəhbərlik çağırıb dedi ki, “özünü asıb, amma bilinmir ki, ölüb, yoxsa qalıb”. Sonra saat ikiyə işləmişdi onu da, məni də çağırdılar, dedilər ki, “elə eləyin ki, özündə olsun.” Bir az dayandı, baxdı, baxdı, baxdı. Sonra iki saat sərasər ağladı.

– Deməli, Hacı Məmmədovu çox istəyirmiş…

– Sevirdi, bəli. Hacı Məmmədovun məhkəmə prosesində hakim ona sual verdi ki, “cinayəti bilib xəbər vermədiyiniz üçün 13 il cəza aldınız, amma o vaxt çox asanlıqla gəlib hər şeyi etiraf edə bilərdiniz, heç cinayət məsuliyyətinə də cəlb olunmazdınız.” Dedi ki, “mən bir qadın olaraq, ana olaraq qürur duyuram ki, Hacı Məmmədovu satmamışam və heç birinizin də anası, arvadı, bacısı bu addımı atmazdı.” 3 ilə yaxın gedən məhkəmə prosesində Nailə Quliyeva bir dəfə çıxış elədi, onda da o sözü dedi. Çox maraqlı insandır. Yəni mənim həbsxanada gördüyüm, səciyyələndirdiyim bir on nəfər qadın var idi, onun da biri və birincisi odur.

 

Faris Abdullayev xörək bişirməyə, paltarımı yumağa qadağa qoydu

 

– Gözəl xanım da gəldi…

– Bəli, Gözəl xanım da axıra yaxın gəldi. Bir ilə yaxın Gözəl xanımla bir yerdə olduq. Gözəl xanımla çox normal münasibətlərimiz var idi. Məni “kars”a salanda çox təlaş keçirirdi. O zaman Faris Abdullayev mənə xörək bişirməyə, paltarımı yumağa qadağa qoymuşdu. Yəni mən nə paltarlarımı paltaryuyan qadınlara yudurda bilmirdim, nə də yeməyimi bişirtdirirdim. Bilən kimi çağırıb hədə-qorxu gəlirdi. Minarə Məmişova adlı bir köməkçisi vardı, onun vasitəsilə. Yadıma gəlir cərimə təcridxanasından çıxanda Gözəl xanım gəlib dedi ki, “Şəmsiyyə xanım, gəlin sizi yeməyə qonaq eləyirəm.” 5 gün ac olan adam… Hə… qonaq elədi məni.

– “Kars”da sizə yemək vermirdilər?

– Mən aclıq elan eləmişdim.

– Sizi “kars”a çox salıblar?

– İki dəfə. AMAY-ın sahibi Abdulla Abdullayevin həyat yoldaşı Aygün Akimova bir müavin var idi, onunla yola getmirdi. Akimovanı “kars”a saldılar. Bu haqda ailəsinə xəbər verdiyim üçün məni də “kars”a saldılar. Adını da “rejim pozuntusu” qoydular. Guya telefonda kiməsə qışqırıb rejim pozuntusu eləmişəm. Heç aidiyyatı olmayan bir şey idi, çünki telefondakı qızla münasibətlərimiz çox normal idi. İkinci dəfə də kitaba görə saldılar. İki günün biri məni “şmon” eləyib axtarış aparırdılar – ərzaq köşkündə, paltar köşkündə.

– Axtarışı qadınlar eləyir?

– Qadınlar eləyir, kişilər də başlarının üstündə dayanır. Qadınların özlərində axtarışı qadınlar aparır.  Ərzaqda kişilər də qoşulur.

– “Zon”da neçə qadın olmalıdır, amma neçə qadın saxlanılır?

– Ümumiyyətlə, ora 200-250 qadın üçün nəzərdə tutulub. Amma göründüyü kimi 450-550 civarında cərəyan edir.

– İki dəfə artıq.

– İki dəfə artıq.

– Neçə “barak” var idi?

– 12 “barak” idi.

 

Gözəl Bayramlı ilə görüşə gedəndə fövqəladə vəziyyət elan edilirdi

 

– Neçə nəfərlik idi?

– Ən az qadın olan “barak” 10 nəfərlik idi – 7-ci “barak”. Mən uzun müddət orada qaldım. Faris Abdullayevlə münasibətlərimiz pozulandan sonra 8 ay məni 100 nəfərlik “barak” a saldı. Gözəl xanım orada olanda çox yaxşı dözüm nümayiş etdirdi. Bir dəfə heç yadımdan çıxmayan hadisə oldu. Elə oldu ki, Gözəl xanımla eyni vaxtda görüşə gələsi olduq. Bizi necə “şmon” elədilər. Elə axtarış-baxış keçirdilər bizə. Çox dəhşətli dərəcədə, biabırçı bir vəziyyətdə, onu ifadə eləmək belə mümkün deyil. Gəldik içəri ki, adamları da çöldən içəriyə buraxmayıblar. Hamı çox bərbad vəziyyətdə idi. İyul ayının cırhacır istisində, yüklə… Gözəl xanım ayağa qalxıb dedi ki, “Vallah, biz harada varıqsa, orada bir fövqəladə vəziyyət elan olunur. Biz sizə fövqəladə vəziyyəti yaratdığımıza görə, Şəmsiyyə xanımın da, öz adımdan da sizdən üzr istəyirəm” . Bir Gözəl Bayramlı, bir də Şəmsiyyə Rzayeva. İki nəfər biz görüşə gedəndə bizi zabit aparırdı, zabit yoxlayırdı.  Qalan adamları heç yoxlamırdılar. Çantalarına, yüklərinə də baxmırdılar.

– Yəni nəsə ötürə bilərsiniz?

– Guya nəsə ötürə bilərdik. Amma elə ötürüləcək şeyləri öz işçilərinə pul verirsən, aparırlar da… Mən üç dəfə yanına gedib insan kimi xahiş elədim ki, mən yaradıcı adamam, mənə oxumaq üçün qəzet verin. O vaxt mənə demişdi ki, əgər başqa bir nəfərə bir qəzet ötürüləcəksə, birincisi siz olacaqsınız. Sonra praktikada göründü ki, başqalarına qəzet keçirdi, amma mənə keçirmədi. Mənə niyə keçirmir? Mən də oxumaq istəyirəm axı. Orada müavin Hikmət Kazımov adlı zabit var idi. Onun vaxtında, sağ olsun, digər dövlət qəzetləri var idi ki, – “Ədalət” qəzeti də daxil olmaqla – gəlirdi və az-çox məlumatlı olurduq. Ən azı, rəsmi məlumatları dövlət qəzetlərindən ala bilirdik. Hikmət müəllimin işini dəyişib başqa “koloniyaya” göndərəndən sonra tam olaraq qəzet keçirmək yasaqlandı. Mən bu haqda kim mənimlə görüşübsə, istər Qırmızı Xaç Cəmiyyətinin nümayəndəsi olsun, istərsə də başqa beynəlxalq təşkilarlardan gələnlərə, dəfələrlə demişəm. Axırıncı dəfə 22 aprel 2018-ci ildə qəzet almışdıq. Hikmət müəllimin yerinə gələn “zampolit” ümumiyyətlə, qəzet oxumağa qadağa qoymuşdu. Kitabxanaya qəzetlər verilmirdi. Bu məsələ ilə bağlı Prezident Aparatına, nazir Fikrət Məmmədovun özünə, hər yerə müraciət elədim – olmadı. Axırda beynəlxalq təşkilatlara etdiyim müraciət Faris Abdullayevə toxundu ki, niyə mən onlara bu haqda nəsə demişəm. Təsəvvür edin ki, gündə bir saat vaxt ayrılır. Mən yaşayış sahəsindən İstehsalat sahəsinə gəlirəm, orada vəkil otağını ayırırlar, orada qəzetləri oxuyuram. Əfv Komissiyasının üzvü olan Rəşad Məcidin qəzeti olan “525-ci qəzet”i bizə vermirdilər, amma ora gələndə beş dəfə qabağında baş əyirdilər. O zaman bu adamın qəzetini içəri niyə buraxmırsınız? Rəşad Məcid müxalifət deyil ki…

– Bəs zonda kitabxana yox idi?

– Var idi.

– Orada oxuyub işləmək olmurdu?

– Kim idi bu imkanı yaradan? Oxuyub yazırsan, gəlib başının üstünü kəsdirir ki, nə yazırsan?

 

İşləyən qadın dustağa ayda 4 manat pul verirlər

– Sizdə istehsalat sahəsində işləyən qadınlar var idimi?

– İki tikiş sexi idi, bir xalça sexi, bir də fərdi toxuculuq sexi var idi ki, qadınlar toxuma işləri ilə məşğul olurdular. Şal və toxunma şeylərini əl işləri toxuyurdular. Mən çıxana yaxın orada 10 təndir qoydular, çörək bişirəcəklər. Bir də aşağıda qənd sexi açmaq istəyirdilər. Amma işləməyin nə mənası var ki, Əvəz bəy. O cür zəhmətin qarşılığında işçiyə ayda 4 manat pul verirlər.

– 4 manat?

– Hə, qul əməyi.

– Bizdə haradasa 105 manat idi.

– Bir yerdən gələn olanda da öz adamlarını yığırlar və tapşırırlar ki, sizdən nə qədər aldığınızı soruşsalar deyin ki, 120 manat alıram. Amma 120 manat almırlar.

– 4 manat?

– 4 manat verirlər.

– O zaman oradakı məhsulların pulu kimə gedir? Rəisə?

– Rəisə. Fərdi Toxuculuq sexi arendadadır. Hər adamdan 15 manat arenda pulu yığırlar. 4 manat alan adam 15 manatı necə verəcək? Məsələn, balaca bir xalçanı, tutaq ki, 40×60 sm olan xalqçanın toxunması 1 ay çəkir. Adam 1 ay o xalçanı toxuyur, axırda da 4 manat alır.

– Amma o xalça da gedir, özünün deyil?

– Yox, özünün deyil. Xalça gedir. Adam da 4 manat pul alır. Və yaxud da sifarişlər olurdu – Prezident Aparatı, Vəkillər Kollegiyası, Fövqəladə Hallar Nazirliyi, Ədliyyə Nazirliyinin sifarişləri olurdu. Sifarişləri çox gözəl qaydada yerinə yetirirdilər, amma…

– Qul əməyidir də. Nə qaldı demək istədiyiniz?

– Hələ çox şeylər qalıb. Ara-sıra sizə müraciət eləyərəm.

– Danışarıq. Mən hər zaman deyirəm ki, Şəmsiyyə xanım danışmır danışmır, danışanda da…

– Ölkə qarışır?

– …Yer yerindən oynayır. İndi bu müsahibə ölkəni yenidən qarışdıracaq. İrəlidə yenə müsahibələr eləyərik. Allah yolunuzu bir daha o tərəflərdən salmasın. Allah həbsdə olanların hamısının qapısını açsın!

– Amin!

– Və mən buradan deyirəm, bu gün də status yazacam, hər gün status yazacam. Qadın cəzaçəkmə müəssisəsində heç olmasa 10-15 duş kabini quraşdırılmalıdlr.

– …Və paltaryuyan maşınlar…

– Adamın tərbiyəsi olar, əxlaqı olar. Adam Azərbaycan qadınını bu istilərdə susuz buraxmaz. Təşəkkürlər.

 

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


GÜNDƏM  / MÜSAHİB  / XuralTAC
Deputat Vahid Əhmədov: “Bəzi qüvvələr çalışırlar ki, bu saziş imzalanmasın”
Xural Yazıldığı tarix 28 Aprel 2019


Milli Məclisin deputatı, baş nazirin sabiq müavini Vahid Əhmədovun “AzPolitika.info”-ya müsahibəsini təqdim edirik:

– Vahid müəllim, Azərbaycanla Avropa Birliyi arasında imzalanması nəzərdə tutulan saziş haqqında fikriniz necədir, bu sənəd ölkəmizə hansı üstünlüklər gətirə bilər?

– Bu saziş bizim dövlətimiz üçün çox böyük əhəmiyyət kəsb edir. Biz iki dəfə bu cür saziş imzalamışıq, ancaq faktiki olaraq, bu, əsas saziş kimi götürülür. Dövlətimiz inkişaf edir, müəyyən ticarət əlaqələri yaranıb, bəzi problemlər öz həllini tapıb. Amma sazişdə bir neçə məsələ var ki, bizim üçün əhəmiyyətlidir və onlar əsas kimi qəbul edilməlidir. Birincisi, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü sazişdə mütləq olaraq öz əksini tapmalıdır. Diqqət etdinizsə, cənab Prezident Çində çıxışı zamanı BMT-nin müvafiq qətnamələrinə baxmayaraq, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin edilmədiyini vurğuladı. Yəni bu məqam sazişdə öz əksini tapmalıdır. Əgər sazişdə ərazi bütövlüyü öz əksini tapmasa, fikrimcə, sazişin dəyəri çox aşağı olacaq.

İkincisi, Azərbaycan və Avropa İttifaqı arasında ticarət, mədəni və humanitar əlaqələr inkişaf etməkdə davam edir. Bu sazişin imzalanmasından sonra Azərbaycan-Avropa Birliyi əlaqələri daha sürətlə inkişaf edəcək. Çünki Azərbaycan həm də Ümumdünya Ticarət Təşkilatına üzvlüyə hazırlaşır. Əgər oradakı şərtlər bizi qane etsə, aparılan danışıqlar maraqlarımıza uyğun olsa, üzv olacağıq. Beləcə azad ticarət fəaliyyət göstərəcək, istənilən mal Azərbaycana daxil olacaq, Azərbaycan da istənilən dövlətə öz mallarını göndərəcək. Yəni ticarət əlaqələri daha geniş və əhatəli olacaq. Eləcə də digər məsələlər var. Bu saziş bizim müstəqilliyimiz üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan Avropaya inteqrasiya kursunu götürüb. Düzdür, bəzi qüvvələr var və onlar çalışırlar bu saziş imzalanmasın. Ancaq Prezidentin siyasi iradəsi var və yəqin ki, saziş imzalanacaq.

– Sazişin imzalanmasına mane olan müəyyən qüvvələrin olduğunu deyirsiniz. Bunlar ölkə daxilində olan qüvvələrdir, yoxsa xaricdə?

– Ölkə daxilində insanlarımızın hamısı istəyir ki, bu saziş imzalansın. Xarici qüvvələr var və onlar istəmirlər ki, biz Avropa İttifaqı ilə yaxınlaşaq, bu sazişi imzalayaq. Birincisi, Ermənistan istəmir ki, bizim ərazi bütövlüyümüz həmin sazişdə öz əksini tapsın. İkincisi, digər dövlətlər var ki, Azərbaycanı öz himayəsində saxlamağa çalışırlar. Çünki Azərbaycan inkişaf edir və gələcəkdə çox perspektivli dövlət olacaq. İstəmirlər ki, bunu əldən versinlər. Ancaq mən hesab edirəm ki, artıq gecdir, cənab Məmmədyarovun dediyi kimi, sazişin 90 faizi uzlaşdırılıb, digər 10 faizi də razılaşdırılacaq.

– Siz “mane olan qüvvə” dedikdə, Rusiyanı nəzərdə tutursunuz?

– Siz məndən də yaxşı bilirsiniz. Əlbəttə, istər Rusiya olsun, istər Ermənistan, istərsə də bizim inkişaf etməyimizi istəməyən digər ölkələr olsun. Onlar istəməz ki, bizim Avropa İttifaqı ilə normal əlaqələrimiz olsun, ərazi bütövlüyümüz məlum sazişdə öz əksini tapsın. Çünki rıçaq kimi bu məqamlardan istifadə edirlər.

– İlk öncə sazişin mayın 13-də imzalanacağı deyilsə də, indi sanki imzalanma mərasiminin tarixi qeyri-müəyyəndir…

– Sazişin imzalanma vaxtına dair konkret məlumat yoxdur. Milli Məclisdə də müzakirə zamanı deyildi. Mənim fikrimcə, saziş yaxın zamanlarda imzalanacaq.

– Siz, son illər islahatların aparılmasının vacibliyinə dair çağırışlar etmiş deputatsınız. Prezidentin son aylar atdığı addımları konseptual və dərin islahat saymaq olarmı?

– Mən də bəzi ekspertlərin fikirlərini oxuyaram. Onlar hesab edirlər ki, bunlar islahat deyil. Lakin mənim fikrimcə, 2018-ci ilin 11 aprelində keçirilən prezident seçkilərindən sonra islahat başlayıb. Ciddi kadr islahatlarına start verildi. Cavan kadrlar müəyyən nazirliklərə, komitələrə gətirildi və hazırda fəaliyyət göstərirlər. Əlbəttə, bu gənc kadrların müəyyən səhvləri olsa da, hesab edirəm ki, iki ildən sonra püxtələşəcək və normal işləyəcəklər. Əsas odur ki, korrupsiyaya bulaşmırlar, təmiz və şəffaf işləyirlər. Bu, bizim üçün əhəmiyyətlidir.

Həmçinin, sosial islahatlar həyata keçirildi, cənab Prezident bir neçə sərəncama imza atdı. Təxminən bu istiqamətdə 2 milyard manata qədər vəsait xərclənəcək. Eyni zamanda məhkəmə-hüquq islahatları ilə əlaqədar fərman imzalandı, müəyyən tədbirlər görülür. Yəni bu, davamlı olacaq, Azərbaycanda islahatlar bütün istiqamətlər üzrə gedəcək. Bu mənada hesab edirəm ki, bu islahatlar bütün sahələrdə aparılmalı və uğurla başa çatmalıdır ki, Azərbaycan ciddi problemlər yaşamasın.

– Hakimiyyət daxilində aparılan islahatları tormozlamaq istəyən qüvvələrin olduğuna dair fikirlər səslənir. Sizcə, ölkə daxilində belə qüvvələr varmı?

– Əlbəttə, bunda maraqlı qüvvələr var. Elə qüvvələr var ki, onlar öz vəzifələrini itirmək istəmir, maraq dairələrindən nələrinsə çıxmasını arzu etmirlər. İndi tale elə gətirib ki, Prezident islahatlara başlayıb. Mənim aldığım bütün məlumatlara görə, bu islahatlar davamlı olacaq. Fikir verdinizsə, uzun müddət idi ki, Milli Məclisdə bank sistemindəki problemli kreditlərlə bağlı məsələlər qaldırılırdı. Nəhayətdə Prezident bununla bağlı sərəncam imzaladı və insanlar hazırda vəsaitlərini əldə edir, razılıqlarını ifadə edirlər. Digər islahatlar da gedir. Mane olmağa çalışan qüvvələr başa düşməlidir ki, bu, artıq hərəkatdır və onun qarşısını almaq mümkün deyil.

– Bu islahatların məntiqi davamı olaraq parlament islahatları da keçirilə bilərmi?

– Mən parlamentdə islahatların gedəcəyini gözləyirəm. Bəli, parlamentdə də islahatlar getməlidir. Məncə, 2020-ci il Milli Məclis seçkilərindən sonra islahatlar başlaya, müəyyən dəyişikliklər ola bilər. Amma hazırda parlament normal fəaliyyət göstərir, biz fikrimizi azad şəkildə deyə bilirik, bunun üçün imkanlar var. Dövlət və xalqın mənafeyini parlamentdə müdafiə edirik. Bəzən söz-söhbətlər gəzir ki, yeni parlament seçkiləri ola bilər. Açığı, mən buna ehtiyac görmürəm. Vaxtı gələndə, yəni 2020-ci ildə parlament seçkiləri keçiriləcək.

– Yəni siz növbədənkənar parlament seçkiləri ehtimalını təkzib edirsiniz?

– Təkzib etmirəm. Azərbaycan dövləti arzu etdiyi vaxt seçkilər keçirə bilər. Ancaq seçkini keçirməyin müəyyən səbəbləri olmalıdır. Yəni ölkədə ictimai-siyasi durum bunu tələb edirsə, keçirmək olar. Ancaq indi islahatlara start verilib, böyük işlər aparılır. Prezident də islahatlar məsələsində siyasi iradəsini ortaya qoyub. Odur ki, parlamentin buraxılması islahatlarla əlaqədar olaraq digər problemlər yarada bilər. Üstəlik, yeni seçkilər həm də müəyyən mənada xərc deməkdir. Fikrimcə, seçkilər vaxtında keçiriləcək. Ancaq indi də keçirilsə, problem yoxdur.

– İçərişəhərlə bağlı yaranan vəziyyəti necə qiymətləndirirsiniz?

– Mən bu barədə mövqeyimi ifadə etmişəm. Gördüyünüz kimi, məsələ ictimai müzakirəyə çıxdıqdan sonra ölkənin I vitse-prezidenti İçərişəhərdə oldu, vəziyyətlə şəxsən maraqlandı və mövqeyini də ifadə etdi. Bunların hamısı gedən islahatların nəticəsidir. Diqqət edin, cənab Prezident, I vitse-prezident rayonlarda əhali ilə necə görüşür, şikayətlərə baxırlar, insanlarla yaxından maraqlanırlar. Bunlar çox müsbət addımlardır. İndi Prezident Administrasiyasının hər şöbəsindən bir mütəxəssis olmaqla rayonlara gedib insanları qəbul edir, onların şikayətlərinə baxırlar. Proses gedir, bunun daha yaxşı getməsi bizdən də, millətdən də asılıdır. Biz prosesi şəffaf aparmalıyıq ki, problemlər aradan qalxsın.

– İçərişəhərdə qədim qala divarlarının dibində restoranların tikilməsinə necə baxırsınız?

– Qala divarları qorunan tarixi obyektlər kimi YUNESKO-nun siyahısına daxil edilib. Bunun üçün Mehriban xanım və Mədəniyyət Nazirliyi böyük əmək sərf edib. İndi qala divarlarına bitişik hər hansı bir obyekt tikintisindən söhbət gedə bilməz. Ancaq ora gələn qonaqlar var. Xaricdən ölkəmizə gələnlər daha çox İçərişəhərə gedir, oraları gəzirlər, tariximizlə tanış olurlar. İçərişəhərdə müəyyən iaşə obyektləri ola bilər və bu normaldır. Amma qala divarlarına toxunmaq olmaz. Qala divarları bizim tariximizdir və onu qoruyub saxlamaq da bizim vəzifəmizdir.

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


GÜNDƏM  / MÜSAHİB  / XuralTAC
Qüdrət Həsənquliyev hakimiyyəti Rusiya ilə danışığa çağırdı-MÜSAHİBƏ
Xural Yazıldığı tarix 21 Aprel 2019


Bütöv Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının (BAXCP) sədri, millət vəkili Qüdrət Həsənqiliyev partiyasının Mətbuat Xidmətinə müsahibə verib.

Strateq.az həmin müsahibəni oxucularına təqdim edir:

– Qüdrət bəy, xarici işlər nazirlərinin Moskva görüşündən sonra Qarabağ problemini həlli istiqamətində hansısa irəliləyişlər ola bilər?

– Əgər Rusiya ilə bağlı qapılar arxasında hansısa razılığa gəlmişiksə, ola bilər. Əks halda, biz əldə olunmuş razılaşmalarla Ermənistan üçün daha təhlükəsiz şərait yaradırıq ki, işğal olunmuş ərazilərdə məskunlaşma siyasətini daha uğurla və sürətlə həyata keçirsin.

Elmar Məmmədyarovun 25 illik danışıqlardan sonra verdiyi bəyanata görə, o, nəhayət, “dərindən başa düşüb ki, hansı problemlər var və hansı problemlər aradan qaldırılmalıdır”. Onun nəyi başa düşdüyünü bilmirəm, sözün doğrusu, mən onun dediklərindən heç nə başa düşə bilmədim…

– İslahatların gedişi barədə nə düşünürsünüz?

– İnkişaf etmiş qərb-xristian dünyasının yaradacağı təhlükələrə əhəmiyyət vermədən, Prezident islahatları dərinləşdirir. İri istehsal müəssiələri investisiya müsabiqəsinə çıxarılır, qanunun aliliyinin təmin olunması üçün məhkəmə-hüquq islahatlarına başlanılıb. Aqrar sektorun inkişafı üçün ciddi işlər görülür, ordunun döyüş qabiliyyəti artırılır…

– Nədir Qərbin Azərbaycandan istəyi?

– Türkmənistan kimi bir dövlət qurmaq, torpaqlarımızı işğaldan azad etmək üçün müharibə etmək barədə düşünməmək.

– Nəyin əsasında belə düşünürsünüz?

– Vaxtilə ABŞ səfiri Ramiz Mehdiyevə deyirdi ki, “insanları küçələrdən yığışdırın”. Müxalifətə isə həmin vaxt başqa sözlər deyirdi, başqa bəyanatlar verirdi. Bu, yetərli deyilmi?! Qərbin ölkəmizdə demokratik dövlət quruculuğu prosesinə kömək etmək üçün çox böyük imkanları olduğu halda, heç vaxt bunu etməyib. Etdikləri isə qarşılığında nələrisə öyrənmək və bu yolla proseslərə mane olmaq məqsədi daşıyıb.

İlham Əliyev fərqindədir ki, islahatlar sürətləndirilsə, Qərb Azərbaycanda sabitliyi pozaraq inqilab etməyə, ölkəni daha 50 il geri atmağa cəhd edəcək. Onlar bacardıqları qədər xristian ölkəsi ilə müharibə vəziyyətində olan müsəlman Azərbaycanın siyasi və iqtisadi baxımdan inkişaf etmiş, müasir, böyük beynəlxalq nüfuza malik güclü bir dövlətə çevrilməsinə imkan verməməyə çalışacaqlar. Bu məqsədlərinə çatmaq üçün çalışacaqlar ki, daxildə hakimiyyət uğrunda 1993-cü ildəkindən də qanlı savaşlar törətsinlər. Radikal müxalifət düşərgəsində, ortada heç nə olmaya-olmaya öncüllük üçün bir-birinə “qardaş” deyib, amma bir-birinə qarşı hər cür mənəviyyatsızlığa əl atanlar, görün, xaricdən real hakimiyyət vədi alarlarsa, nələr edərlər… Qardaş qırğınına belə, gedərlər.

Xristian dünyası bilir ki, güclü, demokratik, inkişaf etmiş Azərbaycan, – hansı ki, bu, yalnız islahatlar yolu ilə mümkündür, – təkcə sözdə yox, əməldə də işğalla barışmayacaq. Onlara isə müharibə lazım deyil. Torpaqlarımızın xristian ermənilər tərəfindən məskunlaşdırılması, təbii sərvətlərərimizdən və nəqliyyat infrastrukturumuzdan istifadə lazımdır. Amma zamanında bu siyasətlərinin nə dərəcədə yanlış olduğunu anlayacaqlar.

Qərbin istəklərinin nəzərə alınması və islahatların gecikdirilməsi isə sosial partlayışların baş verməsi ehtimalına görə daha təhlükəlidir.

Əgər İlham Əliyev və Mehriban Əliyeva, onların övladları müasir, modern dünyagörüşlü insanlar olmasaydılar, Azərbaycan çoxdan Türkmənistana çevrilmişdi. Baxmayaraq ki, reallıq hissini itirmiş bəzi siyasətbazlar iddia edirlər ki, guya, onların mübarizəsi Azərbaycanın Türkmənistan olmasına imkan verməyib. Amma “Türkmənistanlaşma” siyasəti aparılsaydı Qərb də, totalitar cəmiyyətdə formalaşıb demokratik vərdişləri mənimsəməmiş xalqımız da həmin siyasəti alqışlayacaqdı. Ona görə də Prezident mövcud durumu nəzərə alıb, tədrici və ardıcıl addımlarla cəmiyyəti inkişaf etdirmək, müasir təfəkkürlü Azərbaycan insanı formalaşdırıb bu reallığı xarici dairələrə qəbul elətdirmək istəyir.

Vaxtilə söyləmişdim ki, islahatlar dərinləşdikcə təxribatların miqyası genişlənəcək. Amma biz xalqımızla bizi gözləyən təhlükələr barədə açıq danışmalı, təxribatlardan qorxmamalıyıq.

– Xalqımız həmin təxribatlara uyarmı?

– Əvvəllər də demişəm ki, bütün xalqlar azadlığa və rifaha layiqdir. Amma hər xalq buna təminat verəcək dövlət qurmaq gücündə deyil. Hazırda xalqımızın sosial inkişaf səviyyəsi elədir ki, aparılan siyasətlə onu qürurlu və torpaqlarını işğaldan azad etmək üçün qəhrəmanlıq göstərməyə hazır olan millətə də çevirmək olar, yaxud hər şeylə barışan müti kütləyə də. İlham Əliyev müasir düşüncəli bir dövlət adamı kimi bunu görür və Qarabağın işğalı ilə çıxılması çox çətin olan ,”bataqlığa” düşmüş ölkəmizi təhlükəsiz yolla irəli aparmağa çalışır.

Xarici güclər Qarabağın işğalına və işğal altında saxlanılmasına kömək etməklə Azərbaycanda demokratik dövlət quruculuğu prosesinə böyük zərbə vurmaqdadırlar.

– Axı zaman bizi Qarabağdan uzaqlaşdırır. Sonra onu geri qaytarmaq mümkünsüz olmayacaq ki?!

– Ona görə də mən bəzi riskləri göz önünə alıb, daha cəsarətli və daha çevik siyasət yürüdülməsinə çağırıram. Qarabağın azadlığı üçün danışıqları hamımızın forpost adlandırdığı Ermənistanla deyil, bağlı qapılar arxasında Rusiya ilə aparmalıyıq. Müstəqil qərar qəbul etmək gücündə olmayan ölkə ilə danışıqlar aparılmasının nə mənası var?! Rusiya ilə yaxınlaşmamızın dövlət suverenliyimizi təhdid edəcəyindən, yaxud buna görə Qərbin artacaq təzyiqlərindən qorxmaq lazım deyil.

Bəziləri deyir ki, bir az da gözləyək, Rusiya dağılacaq. Bu, illüziyadır. Bütün dövlətlər kimi, Rusiyanın da öz problemləri var. Amma Putin daxili siyasəti ilə imkan yaradıb ki, ölkəni narahat edən problemlər çoxfraksiyalı Dövlət Dumasında qızğın müzakirə olunsun. Problemlər barədə sadəcə inqilab etmək istəyənlər danışıb xalqda belə təsəvvür yarada bilməsinlər ki, yalnız onlar düz söz danışır və xalqın problemləri yalnız onları narahat edir. Televiziyalarda siyasi hakimiyyət üçün ən ağrılı problemlərin belə müzakirəsini təmin etməklə, xalqı hər cür təxribat xarekterli məlumatların yayıldığı sosial şəbəkələrdən ayırıb canlı efirə baxmağa qaytarıblar. Məhz bu səbəbdən inqilabçılar milyonlarla insanı küçəyə çıxara bilmir. Narazı elektoratın 85%-i parlamentdə təmsil olunan müxalifət partiyalarının ətrafında cəmləşib. O partiyalar xarici gücələrə bağlı deyil və hər hansı böhran anında dövlətçiliyə xəyanət etməyəcəklər.

Bu mənada bizim böyük dövlətçilik təcrübəsi olan Rusiyadan öyrənəcəyimiz çox şey var. Ona görə də Rusiyanın dağılmasını və hansısa möcüzə nəticəsində Qərbin mövqeyinin dəyişəcəyini gözləmədən çalışıb münaqişədə əsas söz sahibi olan Rusiya ilə anlaşmaqla, bu, alınmasa belə, hər bir halda müharibə edib işğala son qoymalıyıq. İşğalın davam etməsi gələcəkdə vətəndaş qarşıdurmasına yol açmaqla hər birimizə və xalqımıza böyük faciələr yaşadacaq, dövlətçiliyimizi məhv olmaq təhlükəsi ilə üz-üzə qoyacaq.

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


MƏDƏNİYYƏT  / MÜSAHİB
Mehriban Ələkbərzadə: “Əksər kişilərdən həm güclüyəm, həm cəsarətli” – Müsahibə
Xural Yazıldığı tarix 15 Aprel 2019


Kulis.az-ın əməkdar incəsənət xadimi, YUĞ teatrının baş rejissoru Mehriban Ələkbərzadə ilə hazırladığı müsahibəni təqdim edirik.

– Mehriban xanım, sovet dönəmində şərqşünaslıq, hüquq, həkim peşələri populyar idi. Elə də yayğın olmayan teatr rejissorluğunu seçməyiniz təəccüblüdür. Bunun hər halda bir zəmini vardı.

– Doğrudur, 80-90 illərdə daha populyar peşələr vardı. Mən fizika təmayüllü orta məktəbi bitirmişdim. Bu məktəbin məzunları əsasən kosmik tədqiqatlar sahəsində çalışırdı. Amma ailəmizdə mənim üçün artıq müəyyən olunmuş konkret seçim edilmişdi. Bu, babamın hakim peşəsi idi ki, atam mənim bu yolla getməyimə israr edirdi. Mən isə həyatımın mahiyyətinə çevrilmiş başqa seçim etmişdim. Bu, birmənalı və alternativsiz istək – rejissor olmaq istəyi idi. İndi xatırlayıram ki, gəncliyimdə, bundan güclü istəyim olmadı. Mənə görə bu, sadəcə peşə deyil. Bu, artıq mənim yaşam səbəbimdir.

– Atanız niyə, qardaşlarınızın yox, məhz sizin hakim olmağınızda israrlıydı?

– Ailədə atama ən çox bənzəyən mən idim. Və atam mənim ən həlledici məqamlarda “qətiyyətli davranışım”da babama heyrətamiz bənzərlik görürdü. Hərçənd ki, mən xüsusi bir şey hiss etmirdim. Amma “eynən atama bənzəyirsən” deyirdi atam, səndən, yəni məndən əla hakim olar. Özü daha çox sevirdi bu peşəni, məncə…

– Atanızı çox sevməyinizə rəğmən, öz istəyinizin ardınca getdiniz. Bunu prinsiplərinizin sizin üçün önəmli olması kimi anlayaqmı? 

– Ürəyimin səsi atamın səsindən daha güclü imiş. Çox sonralar peşəmlə bağlı müəyyən məyusluqlar olanda, ürəyimin səsinə qulaq verməyimə görə özümü qınadığım vaxtlar oldu. Amma həyatım boyu əmin oldum ki, ürəyimin istədiyini vermədikcə daha çox peşman oluram. Çünki ürəyinin istədiyini vermədikdə, ilahi enerji də səndən küsür. Bu peşə məni özümü ifadə etməyim üçün əsas vasitədir. Anladıqlarımı duymaq, duyduqlarımı anlamaq kimi.  Elə seçimlər etməliyik ki, qazandığımız şeylər itirdiklərimizə  dəysin. Həmişə seçimi elə etmişəm ki, qazandığım itirdiklərimdən çox olub. Atam isə bu peşəmlə, seçimimlə mənim “Mir Cəfər Bağırov və ya qırmızı terror” filmimdən sonra barışdı. Birdəfəlik qəbul etdi məni.

– Niyə məhz bu filmdən sonra?

– Dediyinə görə, bu filmdə onun istədiyi hakimə bənzəyirəm. Müəllif kimi müəyyən mətnləri, hadisələr arasında təhlil və sonuc ifasını nəzərdə tuturdu. Bu verbatimda (dokumental teatr janrı, burda sənədli materiallardan istifadə olunur – S.S.) vacib elementdir. Filmdə bu mütəmadi priyom kimi istifadə edilirdi. Onun üçün isə bu sevimli hakim qərarları idi.

– Bir qayda olaraq, rejissorluq kişi sənəti kimi qəbul olunur. Tələbəlik illərində bu mənada ayrı-seçkilik hiss etdinizmi?

– Rejissor kişi peşəsidir – əsasən belə düşünürlər. Amma əsla belə deyil. Və mən, ümumiyyətlə, qadın-kişi peşə fərqinin tam əleyhinəyəm! Ortada qol-əzələ gücü yox, intellekt və duyum  fərqliliyi söz konusudur. Mədəniyyətin teatr adlı təsisatında səlahiyyətləri öz əlinə alıb, öz iradəsini diktator üsulu ilə hamıya diktə edən bu peşə kişilərin daha çox xoşuna gedir. Əlbəttə ki, onu qadınla paylaşmaq istəmirlər. Bəzən də bu qadın dəsti xəttidir deyən həmkarlarım öz xıncını qadının zəif cins olduğunu vurğulamaqla, onun yaratdığının da zəif olmasını qabartmaq istəyirlər. Qadın rejissorlar məhz bu kişi rejissorlardan həmişə güclü olub. Kişilərdən fərqli olaraq, qadının daha həssas araşdırmaçı gücü xüsusi qısqanclığa səbəb olur. Tələbə vaxtı çox sevdiyim bir rejissor pedaqoqun “Əgər intellektin olmasaydı, sənə deyərdim ki, qadın hara, rejissorluq hara? Amma sənə deyə bilmirəm”-  deməsi onda olmasa da, sonralar məndə bu fərqin tam əleyhinə olması mövqeyini formalaşdırdı. İntellekt fərqini  cins fərqiylə qarışdıracaq deyilik ki… Fəaliyyətim boyu əmin oldum ki, əksər kişi rejissorlardan intellekt və peşəkarlıqda həm güclüyəm, həm də cəsarətliyəm. Nə qədər təkəbbürlü səslənsə də…

– İmtahan verəndə hansı cəhətlərinizə görə sizi qəbul etdilər? Bildiyim qədərilə o vaxt İncəsənət institutuna daxil olmaq asan deyildi?

– Hansı cəhətlərimə görə… Bu sualı cavablandıra bilmərəm. Amma doğrudan da, onda zor bir müsabiqə vardı. Hər halda 110 insandan 5 nəfər seçildi. Mənim şansım varmış. Əslində mən aktyor sənətindən imtahanda güclü olmadığımın fərqində idim. Amma rejissor sənətindən imtahanda çox inamlı idim. Çünki mütaliəm və hazırlığım vardı. Komissiya tərəfindən təklif edilmiş bir etüd süjetinin mənim tərəfimdən dolğunlaşması (ifası deyil, süjet və təfərrüatı, təhlili) qəbul edilməm üçün əsas səbəb oldu. Mehdi Məmmədov “Rejissor fantaziyası, düşüncə tərzi çox maraqlıdır” demişdi.

– Mehdi Məmmədov müəlliminiz olub. Necə pedaqoq və insan idi?

– O zaman universitetdə teatr, televiziya, kinorejissorluğu ayrı-ayrılıqda mövcud deyildi. Teatr sənəti fakültəsi – Dram rejissorluğu kursu vardı. Bir kursda cəmi üç tələbə idik: iki oğlan və mən. Bizim kursun rəhbəri Elmira xanım Şabanova təyin edilmişdi. Elmira xanım filmə çəkilirdi deyə, dərslərdən azad idi. Bəxtimiz üzümüzə gülmüşdü – rejissor sənətinin əsasları fənnini Mehdi Məmmədov tədris etdi. Mehdi Məmmədov kafedra müdiri idi, bu boşluğu özü doldurmağa qərar vermişdi. Çox sonralar anladım ki, bu taleyin verdiyi ən böyük fürsət imiş. Etiraf edirəm ki, mən nə öyrəndimsə, nələrəsə nail oldumsa bazanı Mehdi Məmmədovdan aldım. Bu gün də o qənaətdəyəm ki, rejissor olmadan rejissor fənnini tədris edə bilməzsən. Pedaqoq başqa, rejissor-pedaqoq başqa. Hərçənd, bizim universitetdə elə pedaqoqlarımız var ki, onlar yetərincə uzun və şanlı yol gəliblər. Amma rejissorluq tədrisi fərqli bir şeydir. Rejissorluq yalnız mütaliə ilə formalaşmır. Burda təcrübə mütləqdir. Özü də imza qazanmış təcrübə! Peşəkar olaraq bu peşədə çalışmırsansa, onu tədris etmək birtərəfli nəticə verir. Hər halda mən bu sənəti sonradan qazanılan bir peşə olmasına inanmıram. İstisnalar bəlkə də var. İstedad mütləq zəhmətə söykənməlidir.

Mehdi Məmmədov yetərincə sərt, adamayovuşmaz və səssiz, güzəştsiz biri idi. Heç bir zaman “Bax, belə etmək gərəkdir” deməzdi. Yol göstərməzdi. Özünün illərlə gəldiyi sonucu bizimlə qətiyyən bölüşməzdi. Biz tələbəyə açdığımız hər cığırı, tapdığımız hər vasitəni sadəcə “Belə olmaz …Yox!” kəlmələri ilə kifayətlənərdi. Yaxud əks arqument olaraq cavabı sualla formalaşdırırdı. Ona cavab vermək üçün nə qədər mütaliə edirdim…! Deyim ki, Mehdi Məmmədov mənə çox xəsisliklə olsa da “sən rejissor olacaqsan” mükafatını ölümündən bir-iki ay öncə demişdi. Halbuki mən ikinci kurs tələbəsi idim. Kurs rəhbərimiz dərslərə gəlməsinə rəğmən Mehdi müəllimdən ayrılmırdım. Ondan nələrisə əxz etməyə cəhd edirdim. Sonrakı müəllimlərimiz bizə “azadlıq”, bəzən laqeydliyə bərabər sərbəstlik verdilər. Amma mən o dəmir çərçivəni, o biri azadlıqlardan daha üstün bilirdim.

– Amma Mehdi Məmmədov müəlliminiz olsa da, Tofiq Kazımovu daha çox kumir sayırsız.

– Tofiq Kazımov yaradıcılığı çox cazib idi. Onunla şəxsi təmasım olmayıb. Amma onun rejissor kimliyi məni maqnit kimi həmişə özünə cəzb edib. Tofiq Kazımov zamanından sonranı duyduğundan, mövcud olduğu zamanın onu sıxmasına tab gətirməyərək sabaha cığır açan rejissor idi. Çılğın, azadlıqsevər və vaxtı ilə heç də birmənalı qəbul edilməyən, dərk edilməyən bir rejissor idi. Səmimiyyətini bəsitlik, müasirliyini yol verilməz əllaməlik kimi qiymətləndirənlər çox idi. Tofiq Kazımov yeni metodika, yeni forma, fərqli traktovkalar gətirmişdi. Bu, müasirliyə çağırış idi. Hələ də biz bu müasirliyi səhnəyə daşımağa az-az cəsarət ediriksə, görün, o zaman bu, nə məşəqqətlər bahasına olub. Amma zamanında teatrşünas Cəfər Cəfərov kimi şəxsiyyət də var idi ki, onun qiymətləndirilməsində mühüm rol oynamışdı. Cəfər Cəfərov fərqli, bəlkə də iddialı fərqli iki rejissoru – Mehdi Məmmədovu da, Tofiq Kazımovu da rejissor olaraq teatr tarixinə yazan böyük teatrşünas idi. Bu rejissorlar fərqli olduqlarından, bir-birinə sərin münasibət göstərsələr də, bir-birinin uğuruna mane olmaq, quyu qazmaq əxlaqında deyildilər. İndi meyarlar dəyişib: teatra münasibət də, teatrşünas maraqları da, rejissor əxlaqı da. İndi teatr tarixi yazan birinin səni xoşlamaması, sənin 30 illik yaradıcılıq yolunu yazmamasına, unutmasına, yaxud pozmasına gətirib çıxarır.

– “Dəfn olunmamış ölülər” adlı diplom işinizə baxdım. Minimal ifadə vasitələrindən yararlanaraq dolu tamaşa qura bilirsiniz. Mizanlar, işıq həlli, aktyor oyunu.

– Mənim sevimli, ilk işim Sartr… O zaman teatrın bədii rəhbəri Turabov, bir qadın rejissor kimi mənə bu çətin yolu kəsə getməyimə imkan yaratmaq istədi. Təklif etdi ki, diplom işi kimi o zaman teatrda tamaşa hazırlayan Vaqif İbrahimoğlunun “Qanlı Nigar” tamaşasında, ya da “Şeyx Xiyabani” tamaşasında ikinci rejissor olmaqla kifayətlənim. Azdramada 3-cü kursdan təcrübə keçmiş, oxuduğum institutdan diplom işinin müdafiəsi üçün məhz bu teatra yönləndirilmiş xüsusi tələbə kimi çox iddialı idim. Ona görə bu təklifə razı olmadım. Hətta Turabov Tofiq Kazımovun Sartra müraciətində ehtiyatlı olduğunu mənə xatırlatsa da, mən müstəqil işin Sartr olmasında israrlı idim. Məndən əvvəl diplom işini bu teatrda hazırlayan tələbə-rejissorların sənət müəllimlərinin onların diplom işində (tamaşalarında) rolları böyük idi. Mən tamam tək idim. Kimsənin nə müdaxiləsi, nə də dəstəyi olmadı. Yaxşı ki belə oldu. Çünki teatrda aktyor heyəti onlarla kimin işlədiyinin fərqində idilər. Bu gün də o işimi çox məmnunluqla xatırlayıram.

 

Image result for mehriban ələkbərzadə

 

– Bu tamaşanı 23 yaşında qurmusunuz. Yaşınıza görə ağır tamaşadır. Necə qarşılandı?

– Düşündüyümün üzərində! Əla dəyərləndirildi. Hətta teatr bir rejissor kimi mənim teatrda qalmamı nazirlikdən tələb etdi. Amma bəzi ictimai səbəblər və bir başqa şəxsi səbəblərdən mən təyinatla işləməyə getməli oldum. Haqlısınız. Mənim xarici görünüşümlə heç cür uyuşmayan amansız tamaşa müəllifi – üslubu belə qeyd edildi. Hərçənd ki, xarici görünüşün üslubla nə əlaqəsi ola bilər – indiyədək anlamıram.

– Tamaşada Ramiz Məlikov, Ramiz Novruzov, Abbas Qəhrəmanov, Şükufə Yusifova kimi artıq o dövrdə  tanınmış aktyorlarla işləmisiz.  Onlarla probleminiz oldumu? Yəni gənc rejissor kimi sizə güvənsizlik mənasında deyirəm.

– Çox mükəmməl aktyor truppası idi. Birmənalı şəkildə güvənsizlik görmədim. Ola bilər ki, anlaşma çətinliyi… bu da ilk anlarda ola bilərdi. Ümumiyyətlə, seçim etdiyim, çalışmağa qərar verdiyim   aktyorlarla bir neçə məşqdən sonra, ittifaqımız mütləq alınır. Əgər aktyorun müəyyən intellekti, sənət düşüncəsi varsa, onunla problemim ola bilməz. Diplom tamaşamdakı aktyor heyəti Ramiz Məlikov, Ramiz Novruzov, Abbas Qəhrəmanov, Şükufə Yusifova, həmçinin Nurəddin Mehdixanlı, Vaqif Cabbarov, Saleh Babayev… Mənim bu günə qədər ən çox sevdiyim aktyor truppasına aiddilər. O işdən sonra da onlarla dəfələrlə işlədim.

Mən mövcud, bəlli, işlənmiş formanı sındırmağa, özümü ifadəyə meylli biriyəm. Bunu bəzən yeni forma, avanqard, yaxud yeni dəb adlandırırlar. Hər zaman anladıqlarımı duymağa, duyduqlarımı səhnəyə qüsursuz köçürməyə çalışıram. Nə necə görünür, necə qəbul olunur mənə maraqlı deyil. Yetər ki, sonuca qane olum.

 

Related image

– Hüseynağa Atakişiyev “Azdrama”da işləyəndə onun iş prosesini müşahidə etmisiniz. Məncə, o, öz layiqli qiymətini almayan rejissordur.

– Mənim baxış bucağımdan Hüseynağa Atakişiyev güclü rejissor kimi görünür. Hələ dördüncü kurs tələbəsi kimi teatrda təcrübədə olanda, Atakişiyev “Azdrama”nın baş rejissoru idi. Onun rejissor intellektinə heyran oldum. Açığı Mehdi Məmmədovdan sonra bizə dərs demiş xeyli rejissor-müəllimlərdə görmədiyim bir savad, baxış və dərki onda gördüm. Deyim ki, Atakişiyevin heç bir tamaşası əslində onu olduğu qədər ifadə edə bilmirdi. Atakişiyevin intellekti tamlığı ilə tamaşalarında görünmürdü. Məncə, o, rejissor kimi tamaşalarından daha üstün idi. Buna səbəb nə idi, bilmirəm. Amma Hüseynağa Atakişiyev REJİSSOR idi. Onun Şəki teatrında çalışdığı zamanlar teatr Azərbaycan sərhədlərindən uzaqlarda boy göstərirdi. Amma burda alınmadı. Alınmağa da fürsət verilmədi – mən belə deyərdim. Burda bir səbəb psixoloji məqamdırsa da, bir səbəb də Atakişiyev poetikasını qəbul etməyən komanda var idi. Məncə, o özünü olduğu qədər reallaşdıra bilmədi. Baxmayaraq ki, öz “Gənclər teatrını” yaratdı, öz truppasını formalaşdırdı. Amma əslində olduğu qədər, təəssüf ki, özünü reallaşa bilmədi. Bəlkə də daha istəmədi. Bəzən güclü fərdlərlə də belə aqibət qaçılmazdır.

– Həsənağa Turabov asan adam deyildi. Çoxlarıyla konflikti vardı. Hüseynağa Atakişiyevlə münasibətləri də nahamar idi. Sizinlə problemi olmuşdu?

– Mütləq qeyd edim: Turabov şəxsiyyət idi. Dəfələrlə buna əmin oldum. Turabovla qətiyyən problem yaşamadım. O mənə inanırdı, maraqlı baxışı olan rejissor kimi qəbul edirdi. Məndə Tofiq Kazımov cizgilərini görürdü. Turabov Akademik teatrda mənim rejissor kimi boy verməmə böyük etimad göstərdi. İstər diplom işim, istərsə də sonrakı quruluşlarımda məni təqdir etdi. Hələ gənc yaşımdan məni Akademik Teatrın bədii şurasının üzvi kimi gördü. Hər tamaşa haqqında fikrimi mütləq öyrənib, rəyini bölüşürdü. Rejissor düşüncələrim ona çox maraqlı idi. Qarşıda birgə tamaşa işləmək planımız vardı, təəssüf ki, olmadı. Bir festivalda və fəxri ad məsələsində mənə “filan rejissor mənim dostumdur. Dostumdan keçə bilmədim, sənin rejissor haqqına girdim” dedi.  Amma bunlar onun vaxtı ilə etdiyi jestin müqabilində mahiyyətini itirirdi. Dostluğu da, düşmənçiliyi də, sevgisi də, nifrəti də ortada idi. Ona görə ona hörmətim vardı. Qüsursuz insan olmur.

 

Image result for mehriban ələkbərzadə

– İndi tez-tez teatrların yenilənməyindən danışırıq. Sizin də müsahibələrinizdə bu nüanslar var. Konkretləşdirək, nələr yenilənməlidir teatrda?

– Qənaətim kimlərisə qıcıqlandıracaq, amma nəzərə alın ki, bu,  Mədəniyyət Nazirliyi görəvlisi qənaəti yox, bir rejissor baxışıdır. İlk növbədə məkan mütləqliyi və konsepsiya azadlığıdır. Teatr  məkan və ənənələr üzərində qərar tutsa da, daim yenilənməlidir. Dünən belə olub, lap yaxşı. Sabah necə ola bilər – baxışına açıq olmaq gərəkdir. Bizim indiki durumumuz hələ də dünənə baxışda qalıb. Sabahı nəinki aydın deyil, heç təsəvvür edilmir. Köklü dəyişiklik, nəhayət ki, teatrlar – direktor teatrı deyil, rejissor teatrı olmalıdır. Necə ki, Adil İskəndərov teatrı, Tofiq Kazımov teatrı anlamı vardı. Rejissor teatr ruhunu idarə edir, onu yönləndirir. Əlbəttə ki, söhbət normal teatrdan və bu teatrı sabaha aparacaq rejissordan gedir. Hər teatrın öz siması, öz tamaşaçısı olmalıdır. Hər teatr nə və necə söyləməsi ilə fərqlənməlidir. Bir-birinin repertuarından oğurlamağa, quruluşlarda kimdənsə nələrisə köçürməyə “dur” deyilməlidir. Rejissor öz truppasını yığa bilmək imkanına sahib olmalıdır. Ümumiyyətlə, bütün teatrlarda truppa yenidən yığılmalıdır. Antrepriz tamaşalara üstünlük verilməlidir. Müqavilələr illik deyil, tamaşalarda aldığı rol ilə bu və ya digər aktyor vacibliyi müəyyən olunmalıdır. Belə olduqda istedadlı aktyor il ərzində 3-5 tamaşada rol aldığı halda digərinə qətiyyən ehtiyac duyulmayacaq. Onlar “Bu aktyora da rol verin, oynasın” – utancını yaşamayacaq. Bu sonuc nə qədər sərt olsa da, tamaşalarda məcburi truppa ilə işləməkdən yaxşıdır. Nə qədər yaramayanlarla çalışmaq məcburiyyəti davam edə bilər? Hər bir rejissor istedadlı və intellekti olan aktyorla işləmək istəyir. Belə aktyorların qonorarı yüksək olmalıdır. Tələbat onları daha artıq işləməyə sövq etdiyi kimi, zəhmətləri müqabilində də dəyərləndirilməlidir. O birilər qoy daha çox seriallara çəkilsinlər. Əsas iş yeri kimi, nə bilim daha harda işlədikləri kimi. Nə etmək olar. Qoy onlar dolanmaq yolu axtarsınlar. Bu, həmçinin rejissorlara da aiddir. Bacarığına və baxışına görə maraqlı olan rejissorla müqavilə bağlanılmalıdır. Tələbat olan, istedadı olan rejissoru bütün teatrlar dəvət edəcək. Baş rejissorun ştat cədvəli faktına görə məhz bu və ya digər rejissorla işləmək məcburiyyəti olmamalıdır. Repertuar siyasəti hansısa mütləqliklər üzərində deyil, teatrın varmaq istədiyi sonuca hesablanmalıdır. Teatrlarda menecerler olmalıdır. Teatrın təbliği və təşviqi ilə rejissorlar məşğul olmamalıdır. Teatrın mətbuat katibləri filan işləməlidir. Festivallarda iştirak şərtləri və s. o qədər məsələlər var ki, bunlar qurulmalıdır. Teatrlarda texniki baxımdan da mütləq yeniləşmə, daha müasir texnologiyaya nail olmaq gərəkdir. Əslində teatrların vəziyyəti ilə bağlı ilk qaldırılmalı ən əsas bu məsələdir! Texniki avadanlıq baxımından biz dünya teatrlarından az qala yarım əsr geridəyik. Bina, təmir öz yerində, amma teatr daxilində müasir tamaşaların texniki həlli üçün çox geridəyik. Bizim heç bir teatr səhnəmiz son modern tamaşalar üçün uyğun deyil. Daha sonra əhalinin bu və ya digər mədəniyyət nümunəsi barədə məlumatlandırma – reklam və təqdimatlar daha effektiv və cəlbedici olmalıdır. Nəhayət ki, beynəlxalq miqyasa keyfiyyətli inteqrasiya məsələsi.

Bu gün dövlətimiz mədəniyyətimizin bu və ya digər problemlərinə diqqət yetirir. Ona görə məsələlərin konseptual həlli imkanı var. Mən inanıram ki, mədəniyyət sahəsindəki reformalara, daha ciddi və fərqli yeniliyə imza ata biləcək nazirimiz Əbülfəs Qarayevin  uğurlu mədəniyyət siyasəti  bu istəkləri  yaxın zamanda  çin  edəcək.

–

İstənilən poetikanın yeniləşməyə ehtiyacı var. Hətta onun tükənməsi belə normaldır. Vaqif İbrahimoğlunun bəzi yetirmələrində mirasına doqmatik yanaşma, bəzən onu bütləşdirmə var. Sənət doqmaları sevmir. YUĞ-un baş rejissoru kimi necə düşünürsünüz, onun estetikasında, konsepsiyasında nələrsə dəyişməlidirmi?

– Bu barədə çox danışmaq gərəkdirsə də, mən azla qənaətlənəcəm. Bir onu deyə bilərəm ki, Vaqif İbrahimoğlunun yaratdığı teatr onun müəllif teatrı idi. Deyilən poetika ona xas idi. Bu gün teatrda çalışanların əksəriyyəti sözün əsl mənasında onun istinad etdiyi, inandığı, varis bildikləridir. Deyim ki, YUĞ teatrının  truppası çox mükəmməldir. Onlar vaxtı ilə çox yeni və maraqlı bir üslub, ruh nümayişində oldular. Yeni cığırlar saldılar. Bu, danılmazdır. Amma zaman dayanmır. Zaman hər şeyi yeniləyir. Hər zaman daha yeni baxışlar tələb edir. Truppanın normal və peşəkar düşüncəyə sahib hissəsi bu dəyişməni normal qəbul edir. Amma digərləri, daha heç nə edə bilməyəcəyini, nələrsə yaratmaqdan uzaq, mövcudluq mütləqliyində qalanlar o dediyiniz isim manipulyasiyasına gedirlər. İllah da teatrda gedən yeni və işlək proseslərə mane olmaq israrı, onların gərəksizliyini bir daha təsdiq edir. Şükür, bugünkü YUĞ onlardan qurtulub. Qalan hissəciklər isə önəmli deyil. Əsas odur ki, bu teatrın sağlam heyəti ilə sabaha daha yeni intəhasızlıq qət etməyə gücü var. Yoxsa, doğrudan da tükənməyə məhkumluq qaçılmaz olar.

– Mehriban xanım, uğurlu tamaşalarınızdan biri Hüseyn Cavidin “Afət” faciəsi əsasında qurduğunuz  tamaşadır.  Rəfael Dadaşov müsahibəsində aktyorların tamaşanı boykot etdiyini və Fuad Poladovun Qaratay rolundan imtina etdiyini deyib. Nə baş vermişdi?

– “Afət“ tamaşası çox başıbəlalı döngələrdən keçdi. Baş rol üçün bitib-tükənməyən savaşlar getdi. Amma bu savaşda iştirak etməyən aktrisanı təsdiq etdim. İnanın, az qala bütün truppa ona görə tamaşadan getmək kimi söz birliyi etdilər. Fuad Poladov da həmçinin… Hər kəs öz Afətini görmək istəyirdi. Əvvəla mənim seçimimdə heç kim mənə nəsə diktə edə bilməz. Mən rejissor iradəmi heç vaxt heç nəyə əyməmişəm. Və həmişə qərəzli hədəfdə olanın yanında olmuşam. Boykot konkret aktyor seçiminə görə idi. Çoxluq həmişə göstərici deyil. Mən hər şeyi göz önünə aldım. Peşman da olmadım. O ki qaldı Özdəmirə… Rafael Dadaşovun dediklərində həqiqət var. O Özdəmiri, xanımı tərəfindən xəyanət edilən bir obrazı oynamağa meylli deyildi. “Nədən mən?” sualını da vermişdi. Təəssüf ki, çox zaman tamaşaçıların bədii obraz və real şəxs təqdimatı qarışıqlığı aktyorları belə tərəddüdə salır. Amma sonra Dadaşovun sağlam düşüncəsi və obraza olan münasibətim onu bu fikirdən daşındırdı. Deyim ki, Rafael Dadaşov yox, bir başqası olsaydı, Afət bu addımında qınanılmazdı. Hərçənd, bu, əvvəldən hesablanmamışdı. Amma Rafaelin Özdəmiri Afətin qınanmasına gətirib çıxardı. Yəni belə bir obraza (qadınına dəyər verə bilməyən, onu itirəcək qədər sayğısız münasibətə sahib olan bir ərə) bu qədər sevgi gətirdi aktyor.

– “Qatil” çox müzakirə olundu. Bu, artıq bir rejissor üçün uğurdur. Erotik kontekstdə bir tamaşa qurmaq istərdinizmi?

– Çox müasir tamaşa idi “Qatil”. Mən ikinci dəfə quruluş verdiyim “Qatil”i bu traktovkada, bu baxış bucağında təqdim etməyə bilməzdim deyə yarandı. Tamaşa nəzərə aldığımdan daha artıq səs-küy doğurdu. Cəmiyyət belə tamaşalara hazır deyil. Hazırlıq tək cəsarət, həqiqət, modern yanaşma ilə kifayətlənmir. Sonucda mənim razılaşmadığım çox məsələlər vardı. Bu tamaşanı həqiqətin üzünə cəsarətli baxışla yoğurmuşdum, erotika ilə yox. “Belə amansız şəraitdə qatil olmamaq mümkünsüzdür” mesajına üstünlük vermişdim, açıq-saçıq səhnələrə yox. Bəzi tamaşaçılar görmək istədiklərini görürlər, nə etməli. Hər kəs tamaşadan mesaj oxumaq qüdrətində deyil ki. Axı, nədən cəmiyyət, dəyərlər və yaşam dəyişdiyi halda, səhnədəki ya ekrandakı həyatını dəyişən, tamam fərqli yaşama çevrilən xətti tutub saxlamalıyıq?  Yox, məsələ qadağan olunan gizliliyin nümayişi deyildi. Məqsəd həyatın ən gizli anında tapılan həyat dərkində, açardadır. Mentallığı nəzərə alıram. Xəstə təfəkkürdən doğan sayıqlamaları qəsd etmirəm. Amma bizim teatr zövqümüz, durumumuz dünəndən yapışıb, keçmişə əyilib. Bu vəziyyətdə sabaha baxmaq mümkünsüzdür. Mənim düşüncəmə görə, bugünkü teatr tamaşaçını mütləq maarifləndirməyə, yenidən tərbiyəyə cəhd etməməlidir. Məqsəd insanları sehrli, eyni zamanda gizli, onlara aid şəxsi, həm də bəşəri hisslərini oyatmaqla, yaddaşa işləməkdir. Yaddaşdakı bilikləri oyatmaq, sənət vasitəsi ilə onları andırmaq, yaddan çıxan ən vacib məsələləri üzə çıxarmaqdır. Sənətin gücü bundadır. Şəxsən mənim dərk edib, anlatmaq istədiyim məqam bu oldu: yenidən doğulmaq üçün bugünkü özünü öldürmək. Dünyanı dərk edənə qədər. Dərk etmək və duymaq anlamında Şərqin öz dünyası var. Amma biz öz Şərq teatrımızı bu kimi duyum və dərklərlə yarada bilmədik. Avropa teatrı öz inkişafında, axtarışında. Biz Qərbə əyilməyən, öz yozumu, ruhu olan teatrımızı yaratmadıq. İndi Qərb yüksəlişini səhnəmizə tətbiq edə bilmədikcə geriyə yuvarlanırıq. Şərq mədəniyyəti öz tərkibindəki mərasim, ayin, törən təsisatı qatına da yüksəlmədi. Şərqlilər baxmaqdan, düşünməkdən çox, qulaq asmağa meyllidir. Anlayıram ki, mədəniyyətimdəki teatr anlayışının qərb teatr anlayışına aidiyyəti yoxdur. Amma mən Qərb teatrına – yəni hər dəfə yenidən yaranan teatra meylliyəm. Bu, peşəmin tələbidir, mentallığa qətiyyən dəxli yoxdur.

Related image

– Müsahiblərinizdə bir detal diqqətimi çəkdi. Niyəsə sənət kontekstində qadın kimliyinizi qabardanda xoş qarşılamırsınız. Əksinə, bir qadın kimi düşünürəm ki, bu vacibdir. Özəlliklə də kişimərkəzçi cəmiyyətdə qadın temalarını və mövqeyini qabartmaq vacibdir.

– Mən bu peşədə cins fərqini qəbul etmirəm. Amma maraqlı budur ki, məhz bu peşədə diktator olmamaq mümkün deyil. Sevimli və arzulanan diktator olmaq isə xoşbəxtlikdir. Qadın rejissor kişilərin məhz sahibi olmaq fürsətini əldən alır, bəlkə ona görə ki, özlərini bu peşənin yüz faizli sahibi hiss edirlər? Bilmirəm. Amma onların çoxu bir çox məsələləri gərəkən həssaslıqla araşdıra bilməkdən məhrumdurlar. Təbiətən belə yaranmayıblar. İntellekt də köməklərinə gəlmir bəzən. Heç bir mənada onların addımları məhz kişidirlər deyə, məndən ötə ola bilməz. Nə özünüifadədə, nə cəsarətdə, nə də müasir baxışda. Şəxsən mənim kişi rejissorlarla problemim yoxdur. Onların mənimlə problemi varsa, qoy onlar düşünsün.

–  “525-ci qəzet”də işləyəndə, tanınmış teatrşünaslardan biri redaksiyaya zəng edib, sizi tənqid etməyi xahiş etmişdi. Səbəbini demədi. Təbii ki, buna getmədim. Sənət adamları arasında niyə haqqınızda pis obraz yaratmağa çalışırlar? Yoxsa güclü olmağınız, prinsipiallığınız onları qıcıqlandırır? Bunları ona görə deyirəm ki, sizinlə sıx ünsiyyətdə olandan sonra, deyilənlərin əksinə olaraq, tamam fərqli Mehriban Ələkbərzadə gördüm.  

– Hmm… belə qərəzləri həmişə hiss etmişəm. Özümə qarşı qərəzləri təsadüf deyə cızmıram. Amma birmənalı qarşılanmaq da mahiyyəti kiçildir. Nə deyim, məni həzm etmək həmişə çətin olub. Məni sevən və sevməyənlər var. Birmənalı qəbul edilən insan deyiləm. Bu, əslində doğal mənzərədir. Məncə, ədalətli mövqedə olmaq, riskli addımlar yaxud cəsarətli ifadələr insanları həmişə ikiyə bölür. Mən tələbkaram, inadkaram, israrlıyam. Bu xüsusiyyətlərlə birmənalı və hamıya yaxşı olmaq çətindir. Bir də ki mənim istər tamaşalarım, istərsə də vaxtı ilə TV-də müəllif proqramlarım, tarixi sənədli araşdırma filmlərim, fəaliyyətim çox asan qəbul edilən işlərdən deyil. Bu işlər bir az tamaşaçıdan maariflənmə, bir az şəxsiyyət , kimlik hazırlığı tələb edən, həyata daha aktiv, daha fərqli baxış tələb edən işlərdir. Ona görə mənim tamaşaçılarım az da olsa elə mənim tamaşaçılarımdır. Həm də mən hamı tərəfindən birmənalı qəbul edilmək istəyindən qaçan adamam. Hamıya yaxşı olmaq fərd olmamaq deməkdir.

– Sizinlə söhbətimizdə yaxşı yumor hissinizin olduğunu müşahidə etmişəm. Komediya janrında nə vaxtsa nəsə hazırlamağı düşünmürsünüz?

– Hazırlayıram. Akademik Musiqili teatra rejissor kimi yenə də dəvət edilmişəm. Bu dəfə Stanislav Stratiyevin “Avtobus” əsərini “Çarəsiz sərnişinlər” olaraq hazırlayıram. Düzdür, komediya janrı ilə yola çıxmışam, amma sonu yenə tragikomediya olacaq.

– Şükriyyə Axundzadənin həyatı ilə bağlı film çəkmək ideyanız nə yerdə qaldı?

– Mənim vaz keçilməyəcək bir kinolayihəm var, Şükriyyə Axundzadə, onun taleyinin yazısı ilə bağlı. Daha dəqiq desəm, ”Xalq düşmənlərinin arvadlarının sürgünü ilə bağlı”. Bu ssenarini əslində 2010-cu ildə  “ALJİR” ( Akmolinskiy Laqer Jonı İzmenniki Rodinı – A.L.J.İ.R) adlı kinopovest əsasında yazıram. Doğrusu bir ara xoşagəlməz hadisələr oldu. Mənim elə 2010-cu ildə çap edilmiş bu povestimdən plagiatlıq edildi. Hətta Kinoittifaqın təsis etdiyi ssenari müsabiqəsində iştirak edib, müəyyən “qaliblik” qazanan da oldu. Kino ittifaqını məlumatlandırdım. Və əqli mülkiyyətimə əl uzadan şəxsə insancasına “belə etmək olmaz” dedim. Bilirəm ki, bu, yetərli deyil, amma hələ ki, bununla kifayətləndim. Bu mövzu mənə çox doğmadır. Millətin ən ləyaqətli bir qadını haqqında kədərli dramdır. Qeyd edim ki, film Stalin rejimi zamanında repressiya edilmiş Azərbaycanlı qadınlara ithaf ediləcək. Olsa, bu mövzu Azərbaycan Kinosunda ilk müraciət olacaq. Əlimdəki işləri bir qaydaya salıb, mütləq bu işlə daha ciddi məşğul olacam. İnşaallah!

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


MÜSAHİB  / XuralTAC
Sülhəddin Əkbər Kremlin Qarabağ ssenarisindən danışdı-MÜSAHİBƏ
Xural Yazıldığı tarix 4 Aprel 2019


Azad Demokratlar Partiyasının sədri Sülhəddin Əkbər regionda baş verən siyasi proseslər, Qarabağ məsələsi ilə bağlı yaranmış mövcud durum, Azərbaycanın hazırkı situasiyada mövqeyinin necə olması və digər aktual mövzularla bağlı “Yeni Müsavat”ın suallarını cavablandırıb.

Strateq.az həmin müsahibəni oxucularına təqdim edir:

 

– Sülhəddin bəy, Azərbaycanın da yerləşdiyi regionda hazırkı geopolitik durumu necə təsvir etmək mümkündür?

– Xatırlayırsınızsa, sizin qəzetə müsahibəmdə bildirmişdim ki, 2014-cü ilin Ukrayna böhranından sonra geopolitik qarşıdurma həm qlobal, həm də regional miqyasda həlledici mərhələyə daxil olub. Bu baxımdan bizim regionumuz da daxil olmaqla, dünyada və qonşu regionda gedən proseslərə bu kontekstdən baxmaq lazımdır. Çünki proseslər təhlil olunarkən faktorlar iki qrupa bölünür: üst səviyyəli və alt səviyyəli faktorlar. Üst səviyyəli faktorlar geopolitik, geostrateji, geoekonomik, geokültürəldir. Alt səviyyəli faktorlar siyasi, iqtisadi, hərbi və mədəni faktorlardır. Yəni üst səviyyəli faktorları nəzərə almadan nə qlobal, nə regional, nə də lokal-yerli səviyyədə gedən prosesləri tam qiymətləndirmək mümkün deyil.

Dünyada qlobal, regional miqyasda geopolitik qarşıdurma Ukrayna böhranından sonra həlledici mərhələyə daxil olub. Azərbaycan da kritik subregionlardan birində yerləşir – həm Avroatlantik məkanın bir parçasıdır, yeni Avropa təhlükəsizlik sisteminin bir parçasıdır, postsovet məkanının bir parçasıdır, GUAM-ın bir parçasıdır, Qafqaz və Mərkəzi Asiyanın bir parçasıdır. Müəyyən mərkəzlərin baxımına görə isə yaxın Şərqin bir parçasıdır. Hansı mərkəzdən baxmağından asılı olaraq Azərbaycana regional yanaşma da dəyişilir. Bu baxımdan Azərbaycanın, onun yerləşdiyi subregionun durumuna qiymət vermək haradan baxmağımıza bağlıdır.

Ümumi yanaşsaq, təbii ki, Azərbaycanın yerləşdiyi Cənubi Qafqaz-Xəzər regionunda geopolitik qarşıdurma kəskinləşib. Bu kəskinləşmə özünü həm bu ölkələrin xarici siyasi vektorunda, eyni zamanda onların ərazisində olan münaqişələrə yanaşmada göstərir. Yəni əgər bir regiona və ya ölkəyə xarici təzyiq artırsa, ilk növbədə bu, özünü harada göstərəcək? Ölkə daxilindəki və ya ölkələr arasındakı sınma xətlərində. Bizim ölkənin də daxil olduğu subregionda əsas sınma xətləri Gürcüstan və Azərbaycan ərazisində olan konflikt zonalarıdır. Ona görə də xarici təzyiq artdıqca həm Gürcüstanda, həm də Azərbaycanda vəziyyət də dəyişilir. Buraya əlavə etsək ötən il Ermənistanda baş verən siyasi dəyişiklikləri, o zaman vəziyyət bir qədər dəyişilir. İndi Azərbaycanın da cəlb olunduğu münaqişə ətrafında vəziyyətin bu qədər gərginləşməsinin başlıca səbəbi qlobal və regional geopolitik inkişafla bağlıdır. Artıq tərəflərdən öz seçimini etmələri, tərəf seçmələri tələb olunur. Yeri gəlmişkən, ötən həftə bir qrup Azərbaycan deputatının ABŞ-a səfər etməsi və orada açıq şəkildə Azərbaycana geopolitik xarici təzyiq olduğunu bəyan edib dəstək istəmələri də dediyim bu yaranmış vəziyyətin nəticəsidir.

– Gürcüstanda Qara dənizə NATO gəmilərinin gəlməsi ilə eyni vaxtda Rusiya Xəzərdə təlimlərə başladı. Proseslərin bu cür gedişatı Azərbaycanın iki nəhəng güc arasında sıxılması təhlükəsini yarada bilər?

– Azərbaycan həm geopolitik, həm geostrateji, həm geoekonomik, həm geokültürəl baxımdan sərhəd zonasında yerləşir. Ölkəmiz Avropa ilə Asiyanın, Rusiya ilə İranın, Qara dənizlə Xəzər dənizinin arasında, xristian dünyası ilə İslam dünyasının sərhədində yerləşir. Bunu nəzərə almaq lazımdır. O baxımdan Azərbaycan geopolitik mövqeyinə görə çox həssas, xarici təsirlərə açıq bir mövqedədir. Buraya əlavə etsək Azərbaycanın müstəqilliyini nisbətən yeni qazanmasını, ərazisinin bir hissəsində suverenliyini itirməsini, o zaman görərik ki, ölkəmizin xarici təsirlərə həssaslığı daha da artır. Belə həssas regionlarda yerləşən dövlətlər, ümumiyyətlə, daxili gücünü durmadan artırmalıdır və beynəlxalq münasibətlər sistemində etibarlı layiqli yer tutmalıdır. Əks halda, belə mürəkkəb coğrafiyada ayaq üstə qalmaq mümkün olmaz. Bu da onu göstərir ki, Azərbaycan gec də olsa, yubanmadan demokratiyaya keçid etməlidir. Demokratik seçkilər keçirilməlidir. Xarici təsirlərə müqavimət hərəkatına xalqı cəlb eləmək lazımdır.

Hakimiyyətin təkbaşına bütün xarici təsirlərə müqavimət göstərməsi mümkün deyil. Xalqın gec də olsa, səhnəyə çıxarılması vaxtıdır. Bunu isə daxildə milli birlik hesabına əldə etmək mümkündür.

Deməli, Azərbaycan qarşısında iki strateji vəzifə durur: 1. Xalqın siyasi səhnəyə çıxması, milli birliyin əldə olunması, daxili gücün artırılması. 2. Azərbaycanın beynəlxalq münasibətlər sistemində etibarlı layiqli yer tutması. Bu da etibarlı müttəfiqlər qazanmaqla, güclü koalisiyalar yaratmaqla, mövcud bloklara qoşulmaqla mümkündür.

Ona görə də, diqqət edirsinizsə, artıq rəsmi Bakı da bu gerçəkliyi qəbul etmiş görünür. Məncə, artıq seçim etmək məcburiyyətində qaldığımıza əmin olmağa başlayıblar. İlk növbədə Azərbaycan strateji seçimini etməlidir.
Rusiyanın isə Xəzərdə rəqibi yoxdur. İndi Rusiyanı əsas narahat edən proseslər Qara dəniz və Azov akvatoriyasında baş verir. NATO-nun burada aktivliyinin artması da təsadüfi deyil.

– Azərbaycan hərbi bloklara, xüsusən də də KTMT-yə qoşulmaq niyyətində olmadığını bu yaxınlarda ortaya qoydu. Amma Avropa İttifaqı ilə tərəfdaşlıq sazişi imzalamaq üçün hazırlıqlar gedir. Bu, Azərbaycanın üzünü daha çox Avropaya tutması hesab edilməlidirmi?

– Bu yaxınlarda prezident İlham Əliyev müsahibəsində dedi ki, Azərbaycanın xarici siyasətinə balans siyasəti demək düzgün deyil, rəsmi Bakı Azərbaycan xalqının milli maraqlarına əsaslanan siyasət aparır. İndiki vaxtda isə Azərbaycanın milli maraqları onu tələb edir ki, Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində öz layiqli etibarlı yerini tutsun. Azərbaycan Qoşulmama Hərəkatına qoşulmaqla, orada aktivlik göstərməklə beynəlxalq münasibətlər sistemində layiqli yer tuta bilməz. Xüsusən ona görə ki, ölkəmiz xarici təsirlərə çox həssas və açıq olan geopolitik mövqedə yerləşir, yeni müstəqillik əldə edib, ərazisinin müəyyən hissəsi işğal altındadır. Azərbaycan Rusiya kimi böyük hərbi gücün qarşısında duruş gətirmək üçün öz seçimini etməlidir. Bu gün Ermənistanın hamisi Rusiyadırsa, sabah Rusiya zəifləyəndə və regiondan çəkilmək zorunda qalanda onun digər hamiləri ortaya çıxacaq. Amerika kimi, Fransa kimi dövlətlər… Azərbaycan öz müstəqilliyini elan etdiyinə, rus qoşunlarını öz ərazisindən çıxardığına görə Qarabağ müharibəsi Rusiyanın Azərbaycana qarşı Ermənistanın əli ilə apardığı vəkalət müharibəsidir. Problemin adını düzgün qoymaq lazımdır. Əks halda, o problemi həll edə bilməzsən. Azərbaycan qeyd etdiyim böyük gücə qarşı ancaq hərbi müttəfiqləri ilə birlikdə, bloklara qoşulmaqla dura bilər. Ona görə də Azərbaycan öz strateji seçimini etməlidir, demokratik inkişaf yolu tutmalıdır və Avropa İttifaqına, NATO-ya üzvlük yolunu seçməlidir. Hökm deyil indidən elan edilsin ki, Azərbaycan Avropa İttifaqına və NATO-ya üzv olacaq. Ən azı GUAM ölkələrinin getdiyi yol gedilməlidir.

– Ötən həftə Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevlə Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan arasında Vyanada ilk rəsmi görüş oldu. Bu danışıqlardan cəmi bir neçə saat sonra Ermənistan müdafiə naziri David Tonoyan Amerikada çıxışında faktiki olaraq Azərbaycanı yeni əraziləri işğalla hədələdi. Bu gün isə Nikol Paşinyan müdafiə nazirinin düzgün hərəkət etdiyini bildirib. Bütün bunlar bundan sonra Ermənistanla sülh danışıqlarının aparılmasının mənasız olduğunu, müharibədən başqa yol qalmadığını ortaya çıxarıb?

– Danışıqlar prosesinə konseptual yanaşma yanlışdır. Elçibəy hakimiyyəti dövründə Azərbaycan danışıqlar prosesinə böyük üstünlük əldə etmişdi. Kəlbəcərin işğalından sonra hakimiyyət beynəlxalq birlikdən birmənalı dəstək qazanmışdı. Rusiyanın regionda güclənməsini istəməyən, regionda yeni müstəqil dövlətlərin daxili işlərinə qarışmasını istəməyən güclərin dəstəyini Azərbaycan o dövrdə qazana bilmişdi. Elçibəy hakimiyyəti konkret olaraq ABŞ-ın dəstəyini əldə edə bilmişdi və nəticədə 822 saylı qətnamənin BMT Təhlükəsizlik Şurasında qəbul olunmasına nail olunmuşdu. Həmin qətnamədə birmənalı şəkildə erməni silahlı qüvvələrinin Azərbaycan ərazilərindən qeyd-şərtsiz çıxarılması qoyulurdu. Azərbaycan hakimiyyəti indi danışıqlar prosesində bu tezisdən tutmalı və BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələrinin yerinə yetirilməsi məsələsini çox ciddi şəkildə qoymalı, bu məsələdən bir santimetr belə kənara çəkilməməlidir. Gec də olsa Azərbaycan konseptual olaraq öz yanaşmasını dəyişməlidir və ortaya BMT TŞ-nin qəbul etdiyi 822 saylı qətnamədəki yanaşmanı qoymalıdır. Danışıqların əsas predmeti bu olmalıdır – Ermənistan işğalçı qüvvələrinin qeyd-şərtsiz Azərbaycan torpaqlarını tərk etməsi məsələsi. Bu məsələ həll olunmayınca, başqa heç bir danışığa gedilməməlidir. Azərbaycan BMT-nin yanaşmasından çıxış eləməlidir. Əks halda, BMT nizamnaməsinin 51-ci maddəsinə uyğun olaraq Azərbaycan əraziləri ya təkbaşına, ya da müttəfiqləri ilə bir yerdə güc yolu ilə azad edəcəyini bəyan eləməlidir və buna da hazırlaşmalıdır. Təkcə sözdə qalmamalıdır bu bəyanat. Çünki bütün dünya kəşfiyyatları burada real vəziyyəti bilirlər.

– Sizcə, Ermənistan müdafiə nazirinin sözügedən bəyanatı, sadəcə, siyasi məqsədlərə və ictimai rəyə hesablanmış arxasında real addım olmayacaq bəyanatdır, yoxsa doğrudan da Ermənistan hakimiyyəti yeni ərazilər işğal etmək istəyinə düşüb?

– İndiyə qədər Qarabağ konflitikinin donmuş vəziyyətdə qalması Rusiyaya sərf edirdi. Rusiya üçün bu status-kvo həm Ermənistanı, həm Azərbaycanı nəzarətdə saxlamağa imkan verirdi. İndi isə bir tərəfdən Ermənistanda hakimiyyət dəyişikliyi baş verib, o biri tərəfdən də Qərbin Azərbaycana təzyiqləri artıb. Konfliktdəki status-kvo Ermənistanı və Azərbaycanı Kremlin nəzarətində saxlamaq üçün artıq etibarlı deyil. Ona görə də Rusiya bölgədə hərbi iştirakını gücləndirmək istəyir. Ermənistanda onun legitim hərbi iştirakı olsa da, Azərbaycanda legitim hərbi iştirakı yoxdur. Odur ki, “rus ayısının” min bir oyunu Azərbaycanda legitim hərbi iştiraka nail olmaqdır. Bunu da iki yolla edə bilər. Ya Azərbaycan və Ermənistan hər hansı bir aralıq sülh sazişinə razı olmalıdır və sülhməramlı qüvvələr adı altında Rusiya sülhməramlı qüvvələri bölgəyə gəlməlidir, ya da cəbhədə bir təxribat olmalıdır və vəziyyət gərginləşdirilməldir. Beləliklə də, Rusiya humanitar böhranın qarşısını almaq adı ilə – necə ki, Rusiya bunu Gürcüstanda eləmişdi – regiona hərbi müdaxilə eləmək istəyini reallaşdırmağa cəhd edə bilər. Bunu da Ermənistan hakimiyyəti çox gözəl bilir. Ona görə də David Tonoyan o cür bəyanat verir. Tonoyanın o bəyanatı məhz Vaşinqtondan səsləndirməsi isə “biz Vaşinqtondan razılıq almışıq” mesajıdır. Ermənilər Azərbaycana bu yolla təzyiq edirlər və demək istəyirlər ki, Azərbaycan danışıqlarda ortaya qoyulan hansısa varianta razılıq verməsə, yeni müharibə başlaya bilər.

– Bəs Qərb Azərbaycanda Rusiyanın hərbi iştirakına razı olar?

– Qərb onsuz da regionda mövqeyi güclü olan Rusiyanın bundan da daha artıq güclənməsini istəmir. Ona görə də çalışır ki, heç olmasa danışıqlar prosesi davam eləsin və Rusiyanın istəyi baş tutmasın. Qərb indiki halda maraqlıdır ki, danışıqlarda imitasiya prosesi davam eləsin.

– AMİP lideri Etibar Məmmədov deyib ki, lokal əməliyyatlarla düşmənə dinclik verməmək lazımdır. Düşmənə bu ərazilərdə məskunlaşmağa, rahat yaşamağa imkan vermək olmaz. Siz necə hesab edirsiniz?

– Müharibə qərarı vermək hər bir dövlət üçün ən çətin mürəkkəb qərardır. Nəzərə almaq lazımdır ki, müasir dövrdə artıq müharibələr strateji xarakter alıb. Müharibələr əvvəlki klassik müharibələr deyil. Müharibələr indi uzunmüddətli gedir, hərtərəflidir və dərindir. Ona görə də Azərbaycan strateji seçim etməlidir və müharibə ilə bağlı strateji qərarını verməlidir. Azərbaycan bu müharibəyə strateji müharibə kimi baxmalıdır. Həm geopolitik, həm geostrateji, həm geoekonomik, həm geokültürəl üst səviyyədə hazırlaşmalıdır. Alt səviyyədə də siyasi diplomatik, iqtisadi, hərbi, sosial mədəni hazırlığı olmalıdır.

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


MANŞET  / MARAQLI  / MÜSAHİB  / XuralTAC
Xural TV Əvəz Zeynallı ilə “Əyri oturaq, düz danışaq!..” layihəsinə başladı -ANONS
Xural Yazıldığı tarix 25 Mart 2019



Xural TV-nin yeni layihəsi olan “Əyri oturaq, düz danışaq!,,” proqramının ilk buraxlışında ilahiyyatçı Elşad Miri və ADP sədri Sərdar Cəlaloğlunun debatına bu gün – martın 25-də saat 21:00-da xuralqezeti1 youtube kanalında baxa bilərsiniz.

“Əyri oturaq, düz danışaq!..” proqramının qonaqlarının hansının əyri, hansının düz danışmasına tamaşaçılar qərar verəcək.

3 saat davam edən debat indiyədək yığılıb qalan çox suallara cavab verir. O baxımdan, həm məlumatlandırıcı və həm də maarifləndrici proqram hazırlamaqda israrlıyıq. Bu layihədə həm də Azərbaycanda müzakirəyə çıxarılmasına cəsarəti çatmayan mövzularla gündəmə gəlməkdə iddialıyıq.

“Əyri oturaq, düz danışaq!..” proqramının bütün buraxılışlarını izləmək üçün facebook səhifəmizi açdıq.

https://www.facebook.com/%C6%8Fyri-oturaq-d%C3%BCz-dan%C4%B1%C5%9Faq-335907077059336/?modal=admin_todo_tour

İlk buraxılışdan başlayaraq, sonadək bütün buraxılışlar bu səhifəyə yerləşdirəcək. Bizi yaxından izləmək üçün xuralqezeti1 youtube kanalımıza

https://www.youtube.com/channel/UCvPVMucmZCYSOJ3aycMGCJA?view_as=subscriber

ABUNƏ OLA və “Əyri oturaq, düz danışaq!..” facebook səhifəmizi BƏYƏNƏ bilərsiniz.

Sizə və yeni layihəmizə uğurlar!

xural.com

 

 

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


MÜSAHİB  / XuralTAC
Rüfət Səfərov: “Məni dilə gətiriləsi mümkün olmayan işgəncələrə məruz qoydular”
Xural Yazıldığı tarix 19 Mart 2019


“Hazırda azadlıqdayam. Lakin buna rəğmən desəm ki, tam rahat hislər yaşayıram, yox. Buna səbəb isə dostlarımızın hələ də qanunsuz və əsassız ittihamlarla həbsdə çürüməsidir. Onlar siyasi motivlərlə hələ də həbsdə yatırlar”, prezidentin şənbə günü verdiyi əfv sərəncamı ilə azadlığa çıxan keçmiş müstəntiq Rüfət Səfərov deyir.

Müsahibəsində 3 ildən artıq müddətdə həbsdə olmuş Rüfət Səfərov azadlığa çıxmağın verdiyi sevincdən, hələ də həbsdə olan, siyasi məhbus hesab olunan şəxslərdən, həbsdə olarkən ailəsində baş verən sevincli-kədərli hadisələrdən və gələcək planlarından danışıb.

– Çalışıb, bütovlükdə, Azərbaycan cəmiyyətinin haqq fikrini ifadə edən və buna görə həbs həyatı yaşayan insanların azadlığına nail olmaq lazımdır. Yalnız ondan sonra dərindən nəfəs almaq ola bilər. Deyim ki, ciddi xoş hislər var, yox, tam deyil. Artıq bu barədə bildiyiniz kimi mən prokurorluq orqanlarından ayrılarkən bir hüquqçu olaraq azad fikirlərimi ortaya qoymuşdum. Çox qısa zamanda haqqımda qondarma ittihamlarla həbs qəti imkan tədbiri seçildi. Nə baş verdisə 4-5 gündən sonra ev dustaqlığına buraxıldım. Ev dustaqlığında olduğum müddətdə də təqiblər səngimədi. Buna adekvat olaraq biz də öz mövqeyimiz möhkəmləndirdik. Fikirlərimizi cəmiyyətə, insanlara çatdırdıq. Görünür, ev dustaqlığında olduğum müddətdə fikirlərim və fəaliyyətim bədxah qrupları qane etmədi və yenidən barəmdə ağılasığmaz bir qərar verdilər və 9 il müddətinə azadlıqdan məhrum etdilər.

-Həbsxanada sizinlə necə davranırdılar?

– Üç il 3 ay təcrid olunmuş vəziyyətdə yaşadım. Həbs müddətində belə Azərbaycanın zorakı siyasi idarəçiliyi məndən əl çəkmək fikrində deyildi. Təsəvvür edin ki, dilə gətiriləsi mümkün olmayan işgəncələrə məruz qoydular ki, bəlkə mövqeyimdən müəyyən sapmaya məruz qoyalar.

– Sizə hansı işgəncələri verirdilər?

– Bu barədə açıq mətnlə fikrimi bildirmək istəmirəm. Əzizlərim, dostlar, tanışlar söhbətimizə baxacaqlar. Müəyyən elementlər var, onu təffərrüatına qədər qeyd etmək yersizdir. Ancaq onu deyim ki, münasibət ağılasığmaz oldu. Hər şey barədə düşünmüşdüm və həbsə qədər proqnoz vermişdim ki, məni nə gözləyir. Ancaq bu həddə insanlığa sığmayan münasibəti mən hesablamamışdım. Şükür ki, o yolu adladıq haqq-ədalət öz yerini möhkəmlətdi və azadlıqdayıq.

– Siz həbsdə olanda övladınız doğuldu..

– Sürpriz bir xəbər oldu övladım. Çox sevindim. Həyatın iki – sevinc və kədər üzünün olduğuna bir daha inandım. Həbsdə olarkən nənəmi itirdim. Çox sarsıldım. Etiraf etməliyəm ki, bu illərdə keçirdiyim məşəqqətli günlər nənəmi itirməyimin yanında kölgədə qaldı. Ancaq neyləməliyik?!

-Rüfət bəy, bu yaxınlarda prezident İlham Əliyev Azərbaycanın məhkəmə-hüquq sistemində islahatlara ciddi ehtiyac olduğunu deyib. Bir keçmiş hüquq işçisi kimi, sizin fikrinizcə, hansı islahatlara ehtiyac var?

– Bu sual ətrafında yaxın günlərdə daxili mərkəzləşmə keçdikdən sonra fikirlərim olacaq. Lakin ümumi formada bunu deyə bilərəm ki, bu gün heç kimə sirr deyil ki, Azərbaycanda mövcud olan məhkəmə-hüquq sistemi Prezident Administrasiyasının bir əlavəsidir, davamıdır. Əgər prezident belə bir fikir deyibsə, bu normal qarşılanmalıdır. Lakin bu, həyatda nə qədər reallaşacaq, bax, bu sual altındadır. Təxminən 30 ilə yaxındır Azərbaycanda mövcud olan hakim korpusu, müstəntiq-əməliyyatçı heyəti qanunvericiliyin diqtə etdiyi normaları deyil, icra hakimiyyətinin ortaya qoyduğu direktivləri icra etməkdən ibarət olub. Əgər Azərbaycanda hüquqi dövlət və vətəndaş cəmiyyəti qurmaq fikrindəyiksə, şübhəsiz ki, hakimiyyətin sərbəstliyini və müstəqilliyini tanımalıyıq. Buna qədərki təcrübələr məndə Azərbaycanda məhkəmə-hüquq sisteminin liberallaşmasına şübhə yeri qoyur. Lakin ümid edək. Biz də öz imkanlarımız həddində vaxtaşırı təklif və mülahizələrimizlə çıxış edəcəyik. Bütün hallarda düşünürəm ki, zamanla proseslər öz qaydasına düşəcək.

-Gələcək planlarınız haqda bir qədər danışın.

– Konkret fəaliyyət barədə qəti qərara gəlməmişəm. Lakin düşünürəm ki, seçəcəyimiz fəaliyyət növü həbsəqədər sərgilədiyimiz mövqeyin məntiqi davamı olmalıdır. Hesab edirəm ki, elə bir istiqamət və fəaliyyət növü seçməliyik ki, imkanlarımız həddində cəmiyyətə insanlara fayda verə bilək. Ümid edirəm və inanıram ki, bu fəaliyyət Azərbaycanda demokratiya bərqərar olana qədər davam edəcək və həmin günün gələcəyinə də mən qəlbən inanıram. O gün uzaqda deyil.

Zərdab rayon Prokurorluğunun keçmiş müstəntiqi Rüfət Səfərov 2015-ci ilin sonunda Azərbaycan hakimiyyətini insan haqlarının pozulmasında və ölkədəki qanunsuzluqlara göz yummaqda ittiham etdikdən sonra istefaya çıxıb.

2016-cı ilin sentyabrında Lənkəran Ağır Cinayətlər Məhkəməsinin qərarı ilə 9 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib.

bbc.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


GÜNDƏM  / MANŞET  / MÜSAHİB  / XuralTAC
Yazıçıdan sərt tənqid: “Yazıçılar Birliyinin günahı ucbatından…”-ƏDƏBİ SÖHBƏT
Xural Yazıldığı tarix 11 Mart 2019


Etimad Başkeçid: “Azərbaycanda tənqidçi bir başqası yumurtlayanda onun əvəzinə qaqqıldayan adamdır”

 

“ƏdəbiyYAT” layihəsində 3-cü qonağımız Etimad Başkeçiddir. Onu müsahib kimi bundan əvvəlki qonağımız Şərif Ağayar təklif etmişdi. Etimad bəylə də ədəbiyyatımızın problemlərindən və bu problemlərin həlli yollarından danışdıq. Maraqlı fikirləri var Etimad bəyin. Azərbaycan nəsri haqqında iddialı fikirləri var. Təbii ki, cəmiyyətdə ölgünlük və susqunluq olanda ayrıca bir sahədə uğur qazanıla bilməz, amma Etimad bəyin düşüncələrini də yabana atmaq olmaz. İnkişaf olacaqsa, mütləq iddialı adamlar meydana çıxınca olacaq.

Moskvada təhsil almış insanın bu cür iddialar ortaya qoyması cəlbedicidir. Bu kimi fikirləri ölkənin yazıçı elitasının toplaşdığı Yazıçılar Birliyi etməli ikən, haradasa “səkkiz yüz neçənci üzv” etməməlidir. Etimad Başkeçid özünü “səkkiz yüz neçənci üzv” hesab etsə də, bu incə sitəmin arxasında yatan fikirlər adamlara dərs olmalıdır. Ədəbiyyat mühiti belə ölgün və bədbin yox, dünyanın ön sıralarında təqdim olunan sahə kimi inkişaf etməlidir. Bunun üçün də 3-4 yarım-yapalaq mükafat yox, heç olmasa minlərlə mükafatlar yaradılmalı, bunun üçün dövlət yaxından dəstək göstərməlidir. Qocaların xəyallarındakı “…abad” şəhərlər yox, həqiqətən dünyayla səsləşəcək ədəbi əsərlər yaradılmalı, ədəbi ənənələri olan ölkələrlə ciddi-ciddi yarış getməlidir.

Etimad Başkeçid deyir ki, bizim dünyayla ayaqlaşan ədəbi əsərlər yaratmağımız mümkündür. Mümkün olan əməllərə girişməli, ədəbiyyatımızı da digər sahələrlə birlikdə qış yuxusundan oyandırmalıyıq.

Etimadla görüşəndə Şərif Ağayarın qulaqlarını çınlatdıq. Şərifi müsahibəsinin sonunda istədiyi gürcü çaxırına qonaq elədi. Şərif Ağayar bir az uzaqda idi, o gələnə qədər gənc yazıçılardan Cavid Zeynallını dəvət etdi. Asta-asta, təmkinli səs tonu kimi də işi var Başkeçidin. O, hazırlıqlarını görərkən – özü ilə çaxır, kolbasa və digər aksesuarlar gətirmişdi – mən fürsəti qaçırmadım. Çünki yazarlar bir yerə toplaşdıqdan sonra alınacaq müsahibənin nə qədər çətin olduğunu bilirdim. Ona görə də müsahibəni götürdüm. Maraqlı müsahibəmiz bitən kimi Cavid Zeynallı, ondan bir az sonra isə Şərif Ağayar gəldilər.

Sırada isə Etimad Başkeçidin təklifi ilə Səfər Alışarlı var. Ona ədəbi cameədə “Maestro” deyirlər. Hazırlaşır “Maestro” – Səfər Alışarlı…

 

Cavanlıqda şair, bir az yaşlaşandan sonra yazıçı

– Etimad bəy, indiyə qədər “ƏdəbiyYAT” layihəsində bir neçə yazarla müsahibə götürmüşük. Şərif Ağayar özündən sonra Sizi məsləhət görüb. Münasibətiniz necədir?

– Şəriflə mənim çox gözəl münasibətim var.

– Dost olduğunuza görə Sizi özündən sonra məsləhət bilib, yoxsa yaradıcılığınıza görə?

– Dostluğa görə edibsə də sağ olsun, yaradıcılığa görə mənim adımı çəkibsə də, sağ olsun. Şərifə həm şəxsiyyət, həm də yaradıcı insan, nasir kimi çox böyük hörmətim var. Və mənə xoşdur ki, Şərif məhz mənim adımı çəkib.

– Haqlıdırmı?

– Şərif belə fikirləşir. Başqaları başqa cür fikirləşə bilər.

– Bu, nədəndir? Dostluğunuz yaradıcılıq dostluğudur, yoxsa?

– Mən Gürcüstandanam, Şərif qarabağlıdır, amma nə dəxli var? Mən vaxtilə Şərifə bir şeir həsr eləmişdim. O zaman “Yeni Azərbaycan” qəzetində “Ədəbiyyat” səhifəsi vardı. Xanəmir çıxarırdı o səhifəni. Orada Şərifə həsr etdiyim şeir oxunub o zaman.

– Yadınızdadırsa, oxuyun.

– İndi yadıma salım bir dəqiqə. (Oxuyur…)

 

Bu, cənnətdə canından bezmək kimidir,

Hər şey öz həddinə doyar, tökülər…

Qarşı yatan qara dağın binası

Axşam-axşam quzulayar, tökülər.

 

Uğraşınca qılınc-qalxan üstünə,

Ömür adlı möhlət başa varınca

Qara ilan yuvasına dolunca

Şahin-şonqar izi bular, tökülər.

 

Dəlmə-deşik paramparma, çilmə-çilik,

Ötələrdən varaqlanan gündəlik

İllər ili yürüdük, könül bəslədik

Gör nə təhər çatlar, sınar, tökülər.

 

Görürsən, yadımdadır. Bu şeir o zaman Şərifin də xoşuna gəlmişdi.

– Hə, belə götürəndə gör neçə il keçib. Yaddaşınız da yaxşıdır, maşallah.

– Hə… Mənim çox az şeirlərim yadımdadır, amma bu, yadımda qalıb.

 

Qoca Avropa nəsrə, cavan Şərq şeirə meyllidir

 

– Bəy, şair, yoxsa yazıçı?

– Cavanlıqda şair, bir az yaşlaşandan sonra yazıçı. Avropa insanının orta yaş həddinə baxanda görürük ki, onlar şərqlilərdən 20-25 yaş qocadır. Ona görə, Avropa təbii olaraq nəsr yazır, Şərq cavandır deyə şeirə meyllidir. Cavanlıq nədir – romantika, hər şeyi bir anda əldə etmək istəyi, göydən ulduz qoparmaq həvəsi…

– Ona görə də deyirsən, poeziya var Şərqdə?

– Şərq şeirə meyllidir. Şeirin ənənəsi Şərqdə həmişə güclü olub, cavan, enerjili olduğu üçün. Qərb bir az daha təmkinlidir, bir az daha astagəldir, yaşlıdır. Ona görə nəsr yazır. Necə deyərlər: “30 yaşa kimi romantik olmayanın ürəyi yoxdur, 30 yaşdan sonra olanın isə ağlı.” Yəni müəyyən yaşa kimi romantik olursan, hisslər çağlayır, coşub-daşır, dəli-divanə olursan, sevdiyinə şeir həsr edirsən.

– O sevgi müəyyən yaşdan sonra gedirmi?

– Təbii ki, müəyyən yaşdan sonra gedir. Getmirsə, məncə yaxşı əlamət deyil. Məsələn, qoca, yaşlı kişilərin müəyyən yaşdan sonra şeir yazması mənə yaxşı gəlmir. Hər halda, başı gora titrəyən yaşlı-başlı adamların oturub, sevgi şeirləri yazmasında nəsə bir qəribəlik var.

– Azərbaycan ədəbiyyatının durumu necədir, bəy? Ağlamalı gündədir, yoxsa ümid var?

– Yaxşı gündə deyil, qağa, Azərbaycan ədəbiyyatının durumu. Bunun obyektiv, subyektiv səbəbləri ola bilər. Amma mən dəqiq bilirəm ki, işlər düzgün qurulsa, çox da böyük pul-para xərcləmədən bizdəki potensialı dünya səviyyəsinə çıxarmaq olar.

– Mümkündürmü yəni?

– Mümkündür, həm də çox böyük uğurla!

– Biz dünya səviyyəsindəyikmi?

– Təbii ki. Mən dünya ədəbiyyatına az-çox bələd olan adamam. Moskvada Dünya Ədəbiyyatı İnstitutunda oxumuşam.

 

Bizim nəsrdən dünyanın xəbəri yoxdur

 

– Təhsilinizi Moskvada, rus dilində alıbsınız?

– Bəli, Moskvada, rus dilində. Özü də mənim arxamda durub pul verən, mənə dəstək olan, mənə görə kiməsə ağız açan day-dayım filan olmayıb. Bunu mənimlə oxuyan kimdən soruşsanız, deyər. Mən Rusiya mətbuatında jurnalist işləmişəm. Ədəbiyyata da bələdəm. Azərbaycanda şeir potensialı çox güclüdür, amma bizdə nəsr potensialı da güclüdür. Bizim nəsrdən heç kəsin xəbəri yoxdur. Dünyada açığı, bizə önyarğılı münasibət var. Ki, bir müsəlman ölkəsi olan Azərbaycan nə yaza bilər? Amma onu da dəf eləməyin yolları var və başlıca problem məhz bununla bağlıdır. İndi Tərcümə Mərkəzinin sayəsində xaricdə, açığı, bu buzlar əriməyə başlayır. Müxtəlif ölkələrdə “Azərbaycan Ədəbiyyatı Antologiyaları” və digər ədəbi nümunələri çap olunur. O antologiyalarda çap olunan adamların da adları dəyişir. Tərcümə Mərkəzi bu prosesi dəstəkləyir, o kitabları dünyanın ən prestijli mədəniyyət mərkəzlərinə, universitet kitabxanalarına yerləşdirir, marağında olan kontingentə çatdırır.

– Tərcümə Mərkəzinin elə ciddi bir işi var yəni?

– Əlbəttə. Artıq neçə ölkədə belə antologiyalar çap olunub. Bu yaxınlarda Fransada da fransız dilində “Azərbaycan Ədəbiyyatı Antologiyası” çap olundu. Bu barədə məlumatları Mərkəzin saytından oxumaq olar.

– Afaq Məsudun rəhbərlik etdiyi Tərcümə Mərkəzindən gedir söhbət, eləmi?

– Elədir. Adama ilk baxışdan elə gələ bilər ki, məsələn, Rusiya, Fransa, İspaniya kimi zəngin ədəbi ənənələri olan ölkələrin nəyinə lazımdır ki, ədəbiyyatlarını xarici ölkələrdə təbliğ və çap eləsinlər, oxutdursunlar. Amma baxırsan ki, yox, elə deyil. Məsələn, Rusiyada “Proxorov fondu”, “Yeltsin fondu” var. Dövlətin birbaşa və ya dolayısı ilə dəstəklədiyi fondlar, təşkilatlar var ki, rus ədəbiyyatının xaricdə tərcümə olunmasına və yayılmasına dəstək verir. İspaniyada “Servantes fondu” var, ispan dövləti də onu və digər təşkilatları dəstəkləyir. Digər dövlətlər də eləcə.

– Bunlar hamısı dövlətin dəstəklədiyi fondlardır, eləmi?

– Birbaşa dövlət dəstəkləyir. Və ya dövlət belə fondları dəstəkləyən təşkilatları dəstəkləyir. Yəni belə təşkilatlar birbaşa və ya dolayısı ilə dövlətin dəstəyini görürlər. Siz bunu yaxşı bilərsiniz, dünyada “yumşaq güc” deyilən bir anlayış var. Ədəbiyyat həmin o “yumşaq güc”ün tərkib hissəsidir. Haradasa ölkənin imicini formalaşdırmaq deməkdir bu. İdmançı qələbə çaldı, bayrağı yelləndirdi, təkcə bununla iş bitmir. Ədəbiyyat məsələsi var, rəssamlıq var – mədəniyyət var. İncəsənətin bütün sferalarında işləməlidir dövlət.

– Kaş ki, bizdə o körpülərin bircəsinə ayrılan pul ədəbiyyata ayrılaydı…

– Mən demirəm ki, ölkədə ədəbiyyat dəstəklənmir, amma prosesin effektivliyi, tərcümə ədəbiyyatının lazımi ünvanlara çatdırılmasının yolları və üsulları haqqında daha ətraflı düşünməyə ehtiyac var. Tərcümə Mərkəzinin təcrübəsi göstərir ki, bu sfera daim diqqətdə saxlanmalıdır. Ona görə ki, zamanla ayaqlaşa bilmək üçün, əmək qoyduğunuz, işləyib-hazırladığınız mexanizmlər statik xarakter daşımamalı, korrektələrə açıq olmalıdır.

– Yəni Azərbaycanda bu tip fondların olması ədəbiyyatı irəli apara bilər deyirsiniz?

– Təbii ki!

 

Yazıçılar Birliyindəki bu ölgün, susqun vəziyyət barədə…

 

– Bunu Yazıçılar Birliyi etmirmi?

– Yazıçılar Birliyinin də öz funksiyaları var, bunların xaricdə Azərbaycan ədəbiyyatının təbliği-təşviqi məsələlərindən başqa da yüz problemləri var. Ona görə də onların işlərinə qarışa bilmərəm.

– Üzvü deyilsiniz Yazıçılar Birliyinin?

– Üzvüyəm. Özü də, səkkiz yüz neçənci üzvüyəm…

– Yazıçılar Birliyi qocalarınmı nəzarətindədir? Bəs bu cavanlar? İdarə Heyətində kimlər var? Bir hərəkətlilik edə bilmirsinizmi?

–  Mən vaxtilə bu barədə çox yazmışam. Yazıçılar Birliyindəki bu ölgün, susqun vəziyyət barədə.

– Aysberqi yerindən tərpədə bilmədiniz, eləmi?

– Mənə elə gəlir ki, bunlar yalnız təbii proseslər nəticəsində dəyişəcəklər. Başqa cür mümkün deyil.

– Normal dəyişiklik mümkün deyil, gərək yuxarıdan olsun inqilab?

– Yəqin ki…

– Həmid Herisçi bir zamanlar yadınızdadırsa demişdi ki, Yazıçılar Birliyinə bayraq sancacağıq… Deyəsən heç o sancaq asılası olmadı?

– (Ürəkdən gülür…) Yox. Mən başına bir dəstə adam götürüb gəlib Yazıçılar Birliyinə bayraq sancmağın tərəfdarı deyiləm. Çünki sən gətirdiyin adamların oradakı ab-havanı dəyişdirəcəyini söyləmək olmaz. Mən inqilabi yolla hər hansı dəyişikliyin tərəfdarı deyiləm. Yazıçılar Birliyi əlbəttə ki, daha mütəhərrik, daha kreativ ola bilərdi. Və çox şeylər edə bilərdi yazıçılar üçün. Ədəbiyyatda, ümumiyyətlə sənətdə qradasiya var. Elitar sənət var, kütləvi sənət var. Bizdə, əsasən də, Yazıçılar Birliyinin günahı ucbatından aləm qarışıb bir-birinə, bilinmir yaxşı nədir, yaman nə. Gürcüstanda belə macəraya rast gəlməzsən. Rusiyada və heç yerdə belə bir şey yoxdur.

– Yəni oralarda yaxşıdırmı vəziyyət?

– Bu gün yazılan nə varsa – hətta epistolyar janrda – hamısı ədəbi prosesdir. Bu mənada proses bulanıq çaya bənzəyir. Bəzən elə olur ki, indi yaranan ədəbiyyat heç kimin diqqətini çəkmir, amma 20-30 il keçəndən sonra baxırlar ki, bu, dahiyanə bir əsər imiş. Belə hallar da olur. Söhbət ondan getmir ki, bu gün yazılan nə varsa, yüzdə yüz adekvat qiymətini almalıdır, söhbət istəklərdən, cəhdlərdən gedir.

 

Tənqidçi oturub yazıçıya ağıl verir

 

– Yəni öz dövründə qiymətini almayanlar da çoxdur…

– Öz dövründə qiymətləndirilmə mexanizmi də olmalıdır. Necə ki, bu, xaricdə var. Bizdə o zaman Rusiyadan gəlmiş tənqidçilik ənənəsi hələ də yaşayır ­- tənqidçi oturub yazıçıya ağıl verir. “Sən belə yazsan yaxşı olar”, “sən belə yazmalı idin” – bu, heç bir əndazəyə sığmır. Avropada, Latın Amerikasında – ədəbi ənənələri olan ölkələrdə bizim bildiyimiz təndidçi zümrələri yoxdur. Orada ayrı-ayrı insanlar var ki, onların zövqünə, şəxsiyyətlərinin bütövlüyünə cəmiyyətdə inam var. Onun bir sözyülə yüz minlərlə kitab satıla bilir.

– Etibarlı insanlar…

– Bəli. O insanlar heç kəsin qarşısında öz etibarlarını heç bir zaman zədələməyiblər. Şəxsiyyətlərini qoruyublar, sözlərinin qiymətini biliblər, üstəlik yüksək ədəbi zövqü olan insanlar kimi ad çıxarıblar.

– Oturuşmuş cəmiyyətlərdir, ona görə…

– Bizdə isə hər hansı özünü tənqidçi adlandıran adamlardan biri…

– Varmı, Etimad bəy, bizdə tənqidçi varmı?

– …Sənin haqqında yazırsa, qağa, əkisnə, sənin başına daş salmış kimi olur. Sənə 3-5 adam inanırdısa, bu tənqidçi yazandan sonra səni heç onlar da oxumayacaq.

– Ədəbi tənqidçinin özümü elə hörmətsizdir bizdə?

– Tamamilə… Yəni sözünün başı-ayağı yoxdur. Bu gün bir havanı çalır, sabah başqa havanı. Ona görə mən deyirəm ki, Azərbaycanda tənqidçi bir başqası yumurtlayanda onun əvəzinə qaqqıldayan adamdır. Başqa bir şey deyil. Oturur ağzına gələni yazır.

– Normal tənqidçilərimiz yoxdurmu?

– Yoxdur deyə bilmərəm, var, amma mən ümumiyyətlə tənqidçi anlayışına qarşıyam. Tənqidçi nə deməkdir. Sən oturub tənqid edirsən. Mən iş görürəm, sən oturub məni tənqid edirsən. Otur, özün də bir iş gör.

– Ədəbi tənqid olmamalıdırmı?

– Rəy yaza, fikrini bildirə bilərsən. 5 cümlə, yarım səhifə. Ki, mən filan əsəri oxudum.

– Diqtə etmədən, yol göstərmədən?

– Bəli. Oxudum, məndə bu təəssürat yarandı. Sən mənə nə yol göstərə bilərsən? Heç kim heç kimə yol göstərməməlidir, öyüd-nəsihət verməməlidir. O qalıb sosrealizm tənqidçilərində.

– Mənə elə gəlir ki, siz hansısa ədəbi tənqidçidən danışırsınız. Kimdən danışırsınız?

– Bizdə o qədər çox tənqidçi yoxdur, barmaqla sayılacaq qədərdir. Yəni özünü tənqidçi adlandıran adamlar da çox deyil.

– Sizin haqqınızda yazı yazanda sizi daha da hörmətdən salan kimdir?

– İndi ad çəkməyin yeri deyil. Az-çox qələminə hörmət edən adamlardan soruşa bilərsiniz: onlar istəməz ki, adı bəlli tənqidçilər onlardan yazsın. Məsələn, mən Şərifin haqqında 3-5 cümlə yazmışam, mənə elə gəlir ki, Şərif onu daha çox qiymətləndirir, nəinki hansısa tənqidçi onun kitabı haqqında iri bir sicilləmə yazsın. Azərbaycanda ədəbiyyatşünas var Rüstəm Kamal, bu adam qələminə hörmət elədiyim böyük bir fikir adamıdır. Rüstəm Kamalın yazdığına zaval yoxdur, mən ona inanıram.

 

Əsəd Cahangiri güclü tənqidçi hesab edənlər var…

– Bəs Əsəd Cahangir necə tənqidçidir? O, ədəbi tənqidçidirmi ümumiyyətlə? Mən biləni o ən güclü tənqidçilərimizdən biridir…

– Əsədi güclü tənqidçi hesab edənlər də var, mən o kateqoriyadan deyiləm.

– Elitar ədəbiyyat varmı bizdə?

– Əlbəttə, var.

– Məsələn? Bir-iki nümayəndəsini desəniz, mənə çox maraqlı olar.

– Səfər Alışarlı. Biz onu öz aramızda “Maestro” adlandırırıq, “Maestro» romanına görə. Məndə adamların yox, daha çox kitabların adı yadımda qalır. Bu, məndə bir özəllikdir. Bəzən qısa qapanma olur. Yaxın tanıdığım adamlardan bəzilərini bir müddət görməyəndə belə, adı yadımdan çıxır.

– Maraqlıdır. Bəzən məndə də olur…

– Ona görə də bəzən adamlara “sənətkar”, “sənətkar” deyə müraciət edirəm. Hamı da elə bilir ki, qəsdən deyirəm. Sadəcə, adı yadıma düşənə kimi adama “sənətkar” deyirəm.

– Yəni deyirsiniz ki, Azərbaycanda elitar ədəbiyyat az da olsa var?

– İstər şeirdə, istər nəsrdə Azərbaycanda elitar ədəbiyyat kifayət qədər var. Və həmişə olub. Bu, heç bir zaman yox olmayıb. Yaxşı ədəbiyyat yaradan insanın özünü gözə soxması, kimlərəsə haqqında tərifli sözlər yazdırması, başqa hərəkətlər etməsi dərdi yoxdur.

– Olmamalıdır da…

– Varsa da mənim o adamın yazdığına da, ədəbiyyatına da şübhəm var həmişə. Bir ay, iki ay belə adamı müşahidə edəndən sonra diksinirsən. Kim ki özünü oda-közə vurur, gedir kiməsə özü haqqında haq-nahaq nəsə yazdırır, nələrəsə əl atır, o adamın “sidiyi duru deyil”, qağa.

 

Mən Çingiz Aytmatov ola bilmərəm…

 

– Şərif Ağayar müsahibədə özündən sonra sizin adınızı çəkib, növbəti müsahib kimi sizi göstərəndə Aydın Canıyev mənə maraqlı bir fikir dedi. Dedi ki, Etimad Başkeçid Moskvada oxuyub, rus dilini yüksək səviyyədə bilir, ona görə də rus dilində yazsa dünyaya daha tez çıxa bilər.

– Mən öz romanımı rus dilinə tərcümə etmişəm. Amma xoşuma gəlməyib. Rusca məqalə, publisistika yazmaq bir başqa, amma bədii ədəbiyyat yazmaq bir başqadır, qağa.

– Yəni çətindirmi deyirsiniz?

– O səviyyədə çətindir. Əlbəttə, çətindir. Mən yəqin Çingiz Aytmatov ola bilmərəm.

– Rus dilinin bədii dili dahamı çətindir?

– Əlbəttə. Publisistika dili ilə bədii dil bir-birindən çox fərqlənir. Publisistik dildə daha çox klişelərdən, ştamplardan istifadə edirsən – qəzet məqaləsi yazmaq daha asandır. Amma bədii ədəbiyyat, əlbəttə, çətindir. Həm də, çoxdandır mühitdə deyiləm deyə, rus dilinin incəliklərini yavaş-yavaş unutmağa başlamışam. Ona görə, «Min yol mənə söylər» romanını Püstə Axundova rus dilinə tərcümə elədi. Püstə xanım fenomendir, bu gün Azərbaycanda bədii ədəbiyyatın rus dilinə ən yaxşı tərcüməçisi odur. Roman və hekayələrimin tərcümə mətnini oxuduqdan sonra buna bir daha əmin oldum.

 

Bütün zamanlarda istedadsızlar çoxdur, amma…

 

– Azərbaycan ədəbiyyatında hansılar daha çoxdur – istedadlılarmı, yoxsa istedadsızlarmı?

– Bütün zamanlarda istedadsızlar çoxdur. Mən istedadlıların adlarını çəkə bilərəm, amma istedadsızlarla işim yoxdur. Onlar da özlərini nəsə bilirlər. Amma onlar da olmasa istedadlıların kim olduqlarını müəyyənləşdirmək çətin olar. Çünki onların fonunda istedadlı istedadlıdır.

– O zaman bir neçə istedadlı yazarın adını bizə deyin.

– (Xeyli düşünür…) Deyim da… İndikilərdənmi, keçmişdənmi?

– Ümumiyyətlə. İndikilər daha maraqlıdır, çünki keçmişi biz zatən bilirik qismən. Əslində, bu ideyanın yaranma səbəbləri var. Bir neçə dostlar soruşdular ki, yeni ədəbiyyatımızdan oxumaq istəyirik, bizə yeni əsərlər adı de. Bu layihə belə yarandı. O mənada məsələn, siz kimlərin əsərlərini oxumağı tövsiyə edərdiniz?

– Nisbətən yaşlı nəsli artıq hamı tanıyır. Onlar burada da, xaricdə də çap olunublar, onların burada adlarını çəkməyə ehtiyac yoxdur. Aqşin Yenisey, Şərif Ağayar, Xanəmir, tutaq ki, Cavid Zeynallı, Mirmehdi Ağaoğlu, onların arxasınca Aqşin Evrən, Kəramət Böyükçöl, Şəhriyar Del Gerani, Ayxan Ayvaz… adları indi yadıma düşməyə bilər, amma həqiqətən istedadlı yazarlarımız çoxdur. Onların potensiallarının üzə çıxmasına daha çox imkanlar yaradılsaydı, Azərbaycan ədəbiyyatı heç kimdən geridə qalmazdı.

 

Fransada 4.000 ədəbiyyat mükafatı var

 

– Deyirsiniz ki, bu gənclərə dövlət bayaq dediyiniz formada dəstək olmalıdır?

– Dövlətmi, sponsorlarmı – ola bilər. Xarici ölkələrdə olduğu kimi. Fransada 4.000 ədəbiyyat mükafatı var. 4.000! Üç adam yığılıb bir ədəbiyyat mükafatı təsis edib. Ya da hansısa bir təşkilat götürüb özünün ədəbiyyat mükafatını təsis edib. Bizdə niyə yoxdur?

– Niyə yoxdur? Tərcümə Mərkəzi niyə eləmir, digərləri niyə eləmir?

– Tərcümə Mərkəzi edir. Hətta mükafat da verir. Ən yaxşı tərcüməyə. Amma Tərcümə Mərkəzi bütün hər şeyi təkbaşına edə bilməz ki.

– Məsəl üçün dedim… Azad Yazarlar Ocağı vardı. Deyəsən, o da yoxdur artıq.

– Bilmirəm, heç son vaxtlar onların da fəaliyyəti gözə dəymir. Mən heç bir zaman orada olmamışam.

– Özünüzdən sonra kimdən müsahibə götürməyimizi istəyərdiniz?

– Səfər Alışarlıdan.

– Ona hansı sualınız var?

– Maestro, dogrudurmu ki, musiqi zövqün olmadan, yaxşı əsər yazammazsan?

 

Hazırladı:

SelBa

 

Strateq.az

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


MÜSAHİB  / XuralTAC
Qüdrət Həsənquliyevdən önəmli açıqlamalar: “…Qarabağla bağlı böyük aksiya keçirilə bilər”
Xural Yazıldığı tarix 2 Mart 2019


BAXCP sədri, millət vəkili Qüdrət Həsənquliyev teleqraf.com saytına müsahibəsində regionda cərəyan edən hadisələrə münasibət bildirib, Gürcüstan prezidenti Salome Zurabişvilinin Azərbaycana səfərini, ikitərəfli münasibətlərin bundan sonrakı inkişaf perspektivlərini təhlil edib. Q.Həsənquliyev Qarabağ münaqişəsi ətrafında gedən proseslərdən də danışaraq bir sıra təkliflərini açıqlayıb.

Xural.com müsahibəni oxuculara təqdim edir:

– Qüdrət bəy, Pakistan hər zaman Azərbaycanı Dağlıq Qarabağ münaqişəsində müdafiə edib, Ermənistanla diplomatik əlaqələr belə qurmayıb. Hazırda Pakistanla-Hindistan arasında gərgin hərbi vəziyyət müşahidə olunur. Bu iki ölkə arasında yaşananları necə qiymətləndirirsiniz?

– Hesab edirəm ki, bu məsələdə Hindistan haqsızdır. Pakistan bizə qardaş ölkə olduğuna görə belə demirəm. Baş nazir İmran Xan bəyan etdi ki, bəli, terror hadisəsi baş verib, Pakistan dövləti bu terroru qınayır, bu terror hadisəsi İslamabad tərəfindən dəstəklənə bilməz. Əgər bunu hansısa terrorist təşkil edibsə, biz, sizinlə tam əməkdaşlığa hazırıq. Yəni Pakistan elan etdi ki, terrorçuları ən ciddi şəkildə cəzalandırmaq, ədalət mühakiməsinin qarşısına çıxarmaqda Hindistanla əməkdaşlığa hazırdır. Əgər dövlətdən şübhələnirsinizsə, faktlar təqdim edin. Pakistan dövlətini belə ağır və insanlıq əleyhinə cinayətdə ittiham etmək düzgün deyil. Pakistanın mövqeyi belədir. Amma buna baxmayaraq, Hindistan tərəfi Pakistanın ərazi bütövlüyünü pozaraq ora hava zərbələri endirdi və Pakistanı hədələməyə başladı. Hesab edirəm ki, Hindistan nə qədər böyük dövlət, nüvə ölkəsi olsa da, Pakistan bizim yaxın müttəfiq dövlətimizdir və Azərbaycan tərəddüd etmədən, birmənalı şəkildə Pakistanı dəstəkləməlidir. Çünki Pakistan bizə qardaş ölkədir. Söhbət yalnız Pakistanın bizə qardaş ölkə olmasından getmir, həm də bu məsələdə haqlıdır.

– Əslində tərəflər arasında böhran Kəşmir problemindən qaynaqlanır. Kəşmir 3 hissəyə bölünüb, onun 45 faizinə Hindistan, 35 faizinə Pakistan, 20 faizinə isə Çin nəzarət edir. Sizcə, nədən dava Kəşmirin Hindistan və Pakistan ərazisi üzərində gedir, amma Çinin nəzarət etdiyi 20 faizlə bağlı hamı susur?

– Açığı, bu barədə geniş informasiyam yoxdur. Çin böyük dövlətdir. Amma söhbət həm də orada yaşayan insanların aktivliyindən gedir. Kəşmirin Hindistan hissəsinə düşən ərazidə yaşayan kəşmirlilər daha aktiv şəkildə Pakistana birləşmək istəyirlər. Ancaq Çinlə bağlı məsələ fərqlidir və oranın payına düşən Kəşmirdə insanlar aktiv deyil. Bəlkə də səbəb buradadır. Həm də Çinin daha böyük dövlət olması da buna təsirini göstərə bilər. Məncə, səbəb budur. Birinci növbədə sözsüz ki, insan faktoru, fəallıq gəlir.

– Vyetnamda Tramp-Kem Çin İn görüşü başa çatdı və müzakirələr uğursuz oldu, tərəflər nüvə anlaşması əldə edə bilmədi. Şimali Koreya nüvə silahından tam imtina etmir, Pakistan-Hindistan münaqişəsində də nüvə təhlükəsi var. Sizcə, bu vəziyyət hansı ana qədər davam edəcək və hansı təhlükələr yarada bilər?

– Vyetnamda razılaşmanın baş tutmamamasında böyük dövlətlərin əli var. Mən əminəm ki, Çin və Rusiya belə bir anlaşmada maraqlı olmayıb, bu səbəbdən də razılaşma əldə edilməyib. Bilirsiniz ki, Şimali Koreyaya Rusiyadan daha çox Çinin təsiri var. Əslində Şimali Koreya Respublikasının yaşamasının səbəbkarı da Çindir. Kem Çin İn də birbaşa Çin tərəfindən təlimatlandırılır və idarə olunur. Ona görə mən həmişə deyirəm ki, böyük dövlətlərin razılığı olmadan hər hansı regiondakı konflikt və münaqişələrin qarşısını almaq, həll etmək mümkün deyil. Vaxtilə SSRİ Əfqanıstana daxil olmuşdu. Amma oradakı mücahidləri Qərb silah, kəşfiyyat informasiyası ilə təmin edirdı. Sonra ABŞ Əfqanıstana daxil oldu. Bu zaman Rusiya və ABŞ-ın əleyhinə olan digər dairələr mücahidlərə dəstək verməyə başladı. Yəni böyük dövlətlər anlaşmayana qədər regionda sülh və sabitliyi təmin etmək mümkün olmur. Vyetnamda baş verən uğursuzluğun kökü də burAdan qaynaqlanır. Əlbəttə, bəzi xarici ekspertlər və analitiklər qeyd edirlər ki, proses davam edəcək, dialoq prosesini uğursuz adlandırmaq olmaz və s. Amma Vyetnamda nüvə sazişinin əldə edilməməsi bütün hallarda uğursuzluqdur. Bunun da səbəbi regionda böyük dövlətlərin marağının toqquşmasıdır. Açıq desək, Çinlə ABŞ-ın maraqlarının toqquşmasıdır. Eləcə də Çinlə Yaponiya və Cənubi Koreya arasında soyuqluq və s.

– Gürcüstan Prezidenti Salome Zurabişvilinin Bakı səfərindən bir müddət əvvəl aydın oldu ki, Gürcüstanın Rusiyadan qaz almaq niyyəti var və Azərbaycanın Gürcüstan qaz bazarında inhisarçı rolunun azalmasını istəyir. Bu konteksdə xanım prezidentin Bakı səfərini necə qiymətləndirirsiniz?

– Əlbəttə, Gürcüstan anlayır ki, mövcud reallığı dəyişənə qədər Azərbaycandan asılı vəziyyətdədir. Gələcəkdə İrandan və ya Rusiyadan qaz alacağını indi söyləmək çətindir. Hətta belə bir razılaşma olsa da, bunu həyata keçirmək müəyyən vaxt alacaq. Prezident Zurabişvili də başa düşür ki, Azərbaycansız Gürcüstanın yaşaması çətin olar. Birincisi, Gürcüstana ən çox turist Azərbaycandan gedır. Ora ən çox investisiya qoyan azərbaycanlı iş adamlarıdır. Həm də onu da nəzərə alırlar ki, Gürcüstan ən böyük qonşusu Rusiya ilə düşməndir, digər böyük qonşusu Türkiyədir. Türkiyə və Azərbaycan isə qardaş, strateji müttəfiqdirlər. Və oradan Azərbaycana yönəlik siyasət müəyyən edilərkən, gürcü rəsmilər mütləq Türkiyə amilini nəzərə almaya bilməzlər. Eyni zamanda Gürcüstanda azərbaycanlılar yaşayır. Dəqiq statistika bəlli olmasa da, orada 400-500 minə yaxın soydaşımızın yaşadığı ifadə olunur. Bu kifayət qədər ciddi rəqəmdir və azərbaycanlılar Gürcüstanda faktordur. Əlbəttə, siyasi baxımdan böyük faktora çevrilməsə də, ciddi faktordur. Zənnimcə, bu amillərin hamısı nəzərə alınır. Həmçinin bir mənəvi məsələ də var. Bu da onunla bağlıdır ki, gürcülər həmişə çətin vəziyyətə düşəndə Azərbaycandan hər zaman dəstək görüblər. 2008-ci ilin avqust müharibəsi zamanı humanitar dəstəkdən oldu. Sonrakı dövrdə Rusiya tərəfindən qaz kəsiləndə, Azərbaycan öz rayonlarına verilən qazı dayandırdı ki, paytaxt Tbilisi başda olmaqla Gürcüstanın böyük şəhərlərini qazla təmin etsin. Düzdür, bizim ekspertlər bu barədə çox az danışırlar. Amma fikrimcə, bundan gecə-gündüz danışmaq lazımdır. Hətta dostlara demək lazımdır ki, mən sənin üçün hansı əhəmiyyəti daşıyıram. Görünür, bunu demək lazımdır. Gərək bizim siyasətçilər, ekspertlər bu haqda danışsınlar, gürcülər bunu bizim dilimizdən eşitsinlər. Yaxşı olar ki, gürcü ekspertlər də bu barədə fikirlərini desinlər.

Fikrimcə, Prezident Salome Zurabişvilinin Bakı səfəri çox əhəmiyyətlidir. Burada bir sıra razılaşmalar da əldə edildi. Zurabişvili nə qədər xristian həmrəyliyindən çıxış edərək, ermənilərə meyllənsə də, bir şeyi başa düşür ki, Ermənistan Rusiyanin hərbi müttəfiqidir, Gürcüstana nəfəslik olan Türkiyə isə Azərbaycanın hərbi-siyasi müttəfiqidir. Reallıq tamam başqa bir şeydir və prezident adətən öz xalqının maraqlarından çıxış edir. Gürcü xalqının da maraqları tələb edir ki, Azərbaycanla dost olsun, heç vaxt Azərbaycana xəyanət haqqında düşünməsinlər. Azərbaycanla tam səmimi dostluq etsinlər. Əgər bu olacaqsa, Gürcüstanın yaşam perspektivi var. Yox, olmayacaqsa, Gürcüstanın özü bundan əziyyət çəkəcək.

– Bu ayın sonunda Ukraynada prezident seçkiləri keçiriləcək. Rusiya-Ukrayna münasibətlərinin gərgin olduğu bu mərhələdə seçkilərin nəticəsi sürpriz ola bilərmi?

– Ukraynada Yuliya Timoşenkonun hakimiyyətə gəlmək imkanları böyükdür. Bu da onunla bağlıdır ki, 2014-cü ilin martında Yanukoviçi ölkədən qovan zaman Timoşenko həbsdə idi. Və həbsdən çıxdıqdan sonra Poroşenkonu müdafiə etdi. Bu, Ukraynaya böyük təsir imkanları olan Qərbin xeyir-duası ilə baş verdi. Qərb Timoşenkonu saxladı və çox çətin dövrdə Poroşenkonu qabağa buraxdı. Həm də o zaman Timoşenkoya qarşı ciddi ittihamlar vardı və s. Mənə elə gəlir ki, indiki mərhələdə qərbin simpatiyası daha çox Yuliya Tomoşenko üzərində fokuslaşıb. Onun hakimiyyətə gəlmək imkanları böyükdür. Amma siyasətdə yüz faizlik proqnoz vermək çox çətin məsələdir. Düşünürəm ki, Qərb Timoşenkoya dəstək verəcək. Çünki onun həm Rusiya ilə əlaqəsi var və Qərbə lazımdır ki, Ukrayna-Rusiya əlaqələrində yumşalma olsun. Üstəlik bu xanımın dövlət idarəetmə təcrübəsi var, Qərb onunla işləyib və onu proqnozlaşdıra bilir, bir siyasətçi kimi xarakterinə bələddir. Bu, çox önəmlidir.

– Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinə dair aparılan danışıqları necə qiymətləndirirsiniz, ümumən bu istiqamətdə fəallıq hiss edirsinizmi?

– Əslində sizə deyim ki, mən 2019-cu ili Azərbaycan tərəfindən Qarabağın azad edilməsi üçün ciddi addımlar atılacağı il kimi qiymətləndirirəm. Fikrimcə, Azərbaycana olan təzyiqlərin bir hissəsi bununla bağlıdır. Baxın, bizim müxalifət qüvvələri Qarabağla bağlı mitinq keçirdi. Bu mitinqi hakimiyyət də, cəmiyyət də normal qarşıladı. Amma mitinqi dərhal anti-hökumət aksiyasına çevirdilər və bunun da effekti az oldu. Amma iqtidarlı-müxalifətli Qarabağla bağlı böyük aksiya keçirilə bilər. Məncə, bu çox faydalı olar. Təsəvvür edin ki, hakimiyyətli-müxalifətli böyük bir aksiya keçirilir, orada YAP-ın nümayəndələri, müxalifət partiyalarının təmsilçiləri çıxış edir. Dünya da görür ki, xalq Qarabağın azad edilməsini tələb edir.

Hesab edirəm ki, Azərbaycan hökuməti bu il Paşinyanın tam güclənməsinə imkan verməməlidir. Onun qarşısına konkret tələb qoyulmalıdır. Ya Qarabağın azad edilməsi üçün konkret addımlar at, ya da Azərbaycan öz torpaqlarını azad etməlidir. Düşünürəm ki, biz iki-üç rayonu hərbi yolla azad etsək, ermənilər vəziyyətin nə yerdə olduğunu başa düşüb konstruktiv mövqe sərgiləyəcəklər. Amma Azərbaycan bundan əvvəl Rusiya ilə intensiv danışıqlar aparmalı, çalışmalıyıq ki, Rusiya buna intensiv müdaxilə etməsin və Azərbaycanın haqlı olduğunu qəbul edərək imkan yaratsın ki, torpaqlarımızı azad edək. Hətta bu olmasa belə, düşünürəm ki, Azərbaycan hökuməti sonda xalq ilə açıq danışmalı və torpaqlarımızın işğaldan azad edilməsi istiqamətində addımlar atmalıdır. Siyasətdə bəzən ağıllı fikirləşincə dəli vurub çayı keçir. Tarixdən yüzlərlə misallar gətirmək olar ki, ağıllı siyasətçi oturub fikirləşir və sonda kələfin içində itib-batır, nəticə də olmur. Bəzən dövlət başçıları qəti və ciddi qərarlar qəbul etmək məcburiyyəti qarşısında qalır. Düşünürəm ki, 2019-cu ildə belə qərarlar qəbul oluna bilər.

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


MÜSAHİB  / SİYASƏT  / XuralTAC
Qüdrət Həsənquliyev Naxçıvan nazirinə elə sözlər dedi ki…
Xural Yazıldığı tarix 20 Fevral 2019


“Bəziləri görəndə ki, gözləntiləri özünü döğrultmur, əsəb gərginliyi keçirir, aqressivləşirlər. Öz məqsədlərinə çatmaq üçün onlar həm daxili, həm xarici qüvvələrlə müəyyən işlər aparır, ziyalıları öz ətraflarına cəlb edib siyasi təsir dairələrini genişləndirməyə can atırlar”

 

BAXCP sədri, Milli Məclisin deputatı Qüdrət Həsənquliyevlə Naxçıvan Muxtar Respublika rəsmiləri arasında son vaxtlar soyuq yellərin əsməsi müxtəlif suallara yol açır: Bu kəskin polemikalar hakimiyyətdaxili ziddiyyətlərin inikasıdırmı? Naxçıvan rəhbərliyinin deputatdan gözləntisi nədir və Qüdrət Həsənquliyev hansı məqamlarda bu gözləntilərə qaneedici cavab verməyib?

Hər kəsi maraqlandıran bu və bənzər suallarla BAXCP sədrinin mövqeyini öyrənməyə çalışdıq. Bəri başdan qeyd edirik ki, jurnalist tərəfsizliyi və həqiqətlərin gün üzünə çıxması naminə Muxtar Respublika rəhbərliyinin də mövqeyini işıqlandırmağa hazırıq.

 

Hələlik isə Qüdrət Həsənquliyevin “Hürriyyət” qəzetinə müsahibəsini təqdim edirik.

 

– Qüdrət bəy, bir müddət əvvəl ADP-nin qərargahında bir sıra siyasi partiyaların seçki taktikaları müzakirə edildi. Məlum oldu ki, əksər siyasi təşkilatlar ölkədə demokratik şəraitin mövcud olmadığını əsas gətirib seçkidə iştiraka həvəsli yanaşmırlar. Bəs, BAXCP-nin seçki ilə bağlı planı necə olacaq? Erkən keçirilməsi gözlənilən seçkilərə qatılacaqsınızmı?

– Hesab edirəm ki, siyasi partiyalar hər bir halda seçkilərdə iştirak etməlidir. Əgər siyasi partiyalar səsvermənin  nəticələrinin saxtalaşdırılacağını düşünüb seçkilərdə iştirak etmirlərsə, bəri başdan məğlubiyyətlə razılaşırlar. Seçkilərin saxtalaşdırılıb-saxalaşdırılmayacağını yalnız prosesdə iştirak etməklə müəyyənləşdirmək olar.

İkincisi, hər hansı siyasi partiya xalqın dəstəyi ilə hakimiyyətə gəlmək istəyirsə, məntiqlə, seçkilərin saxtalaşdırılacağından çəkinməməlidir. Saxtakarlaşdırma ehtimalında belə, xalq səs verdiyi siyasi qüvvəni hakimiyyətə gətirməyin yolunu tapar.

Ümumiyyətlə, seçkilərdən kənar yollarla hakimiyyət uğrunda mübarizə aparmaq yanlışdır. Onda ya gərək silahlı üsyan yoluyla hakimiyyəti ələ keçirəsən, ya da hansısa hakimiyyətdaxili qruplaşmalarla əlbir olub çevriliş edəsən. Hesab edirəm ki, hər iki yol ölkəmiz üçün çox ağır fəsadlar törədə bilər. Ona görə də qeyri-demokratik yollarla hakimiyyətə gəlmək bizim üçün qəbuledilməzdir və biz hər zaman  bu yolu seçən siyasi qüvvələrə qarşı olmuşuq və olacağıq.

-Seçki saxtalaşdırılacağı təqdirdə belə, xalqın öz seçdiyi qüvvələri hakimiyyətə gətirəcəyini qeyd edirsiniz. Bu da mahiyyət etibarilə, sizin qarşı çıxdığınız üsyan yolu deyilmi?

-Xeyr, bu, üsyan yolu deyil. Bu, xalqın öz səsi uğrunda dinc mübarizəsidir və iqtidarı məcbur edir ki, seçkinin nəticələrini tanısın.

-Bu, nəticə etibarilə üsyan deyil?

-Ümumxalq etirazı seçki prosesilə bağlı olarsa, üsyan yox, xalqın öz səsi uğrunda demokratik mübarizəsi sayılır. Bütün siyasi proseslər legitim əsaslara söykənməlidir. Üstəlik, xalq müxalifətə səs verərsə, iqtidar  seçkini saxtalaşdıra bilməz. Hesab edirəm ki, bu gün seçkiyə qarşı çıxan siyasi təşkilatlar arxalarında ciddi xalq dəstəyinin olmadığını düşündükləri üçün boykot yolunu tuturlar. Onlar hiss etsələr ki, geniş xalq kütlələrinin rəğbətini qazanıblar, seçkilərə qatılmaqdan çəkinməzlər.

 

“…mübarizəni gərək kişi kimi aparasan”

 

-Yeri gəlmişkən, seçkilərdə namizədliyinizi hardan irəli sürməyi düşünürsünüz? Son zamanlar görünən budur ki, sizin Naxçıvan rəhbərliyi ilə münasibətləriniz gərginləşir. Belə çıxır ki, növbəti seçkiyə Naxçıvandan qatılmayacaqsınız. 

-Biz bu barədə hələ qərar qəbul etməmişik. Siz bilirsiniz ki, Naxçıvandan namizədliyimi irəli sürdüyüm hər iki seçkidə YAP mənim qarşıma öz namizədini çıxarmayıb. Əlbəttə, mən bunu hər zaman yüksək qiymətləndirmişəm. Hesab edirəm ki, indi də real vəziyyəti yalnız seçki zamanı müəyyənləşdirmək olar. Mən də müvafiq qərarımı seçki prosesi zamanı verəcəyəm. Ordubaddan da namizədliyimi təkrar irəli sürəcəyimi istisna etmirəm.

-Yəni, bu da mümkündür.

-Əlbəttə.

-Yəqin razılaşarsınız ki, hər hansı konfliktin bir bəhanəsi, bir də səbəbi olur. Naxçıvanla konfliktinizin kökündə, ilk baxışdan, Muxtar Respublikadakı ictimai-siyasi vəziyyəti tənqid etməyiniz dayanır. Bəziləri isə bunu bəhanə sayır və hesab edirlər ki, konfliktin əsl səbəbi hakimiyyətdaxili parçalanmalardır. Bu görüşə görə, siz hakimiyyətin digər qanadına meylli siyasətə üstünlük verirsiniz, bu da Naxçıvanda narazılıqla qarşılanır. İddialar nə dərəcədə doğrudur? Ümumiyyətlə, hakimiyyətin daxilində parçalanmalar varmı?

-Hakimiyyətin daxilində iddialı insanlar var və bunu inkar etmək mümkün deyil. El arasında bir söz var: “Görünən dağa nə bələdçi?” Amma mənim hansısa hakimiyyətdaxili qruplaşmaya meyllənməyim barədə söyləntilərin ciddi əsası yoxdur. Açığını desəm, Naxçıvandan mənim müsahibəmə bu cür kəskin reaksiya veriləcəyini də gözləmirdim. Ona görə ki, mən dəfələrlə Naxçıvanla bağlı problemləri dilə gətirmişəm, hətta ordan deputat seçilməmişdən əvvəl də. Amma bu cür reaksiya ilə üzləşməmişəm.

Üstəlik, Naxçıvan haqqında fikirlərim həmişə tənqidi üslubda da olmayıb. Xatırlayırsınızsa, Vasif Talıbov təhqir olunanda onu ən səmimi şəkildə müdafiə edənlərdən biri də mən idim. İndi də bu mövqeyim dəyişilməyib və hesab edirəm ki, qeyrətsiz bir adamın Muxtar Respublikanın ali vəzifəli şəxsi haqqındakı fikirlərinə istinad edilərək, qara piar kampaniyası aparılması doğru deyil. Bu, o vaxt məni xeyli hiddətləndirmişdi və açıqlamamda bildirmişdim ki, mübarizəni gərək kişi kimi aparasan. Ona görə də Naxçıvanda bəzi rəsmilərin də iştirakı ilə mənə qarşı söyüş kampaniyası aparılanda xeyli təəcccübləndim. İnanmazdım ki, Muxtar Respublikada bu qədər dar düşüncəli, tərbiyəsiz adamlar nazir postu tuta bilərlər. Bir nazirin deputatı təhqir etməsi bir yana, üstəlik, ona irad tutur ki, sən niyə Naxçıvanın daxili işlərinə qarışırsan.

Əvvəla, heç bir qanunvericilik aktında yazılmayıb ki, deputat yalnız özünün seçildiyi dairənin problemləri ilə məşğul olmalıdır. Mən Goranboydan seçiləndə də Naxçıvanın problemlərini gündəmə gətirmişəm. İndi isə Naxçıvandan seçilmişəm və hər bir vicdanlı insan etiraf edər ki, qaçqınların problemini ən çox diqqət mərkəzində saxlayanlardan biri də mənəm.

İkincisi, Naxçıvan əhalisinin öz yurd-yuvasını tərk etməməsi üçün bu bölgəyə ciddi investisiya qoyulmasının vacibliyini dəfələrlə dilə gətirmişəm. Söhbət Naxçıvanın MR-in büdcəsinə  ayrılan dotasiyadan getmir. Naxçıvanın iqtisadiyyatını dirçəltmək üçün bölgəyə əlavə investisiyalar qoyulmalıdır…

– Amma nədənsə, bizim cəmiyyətdə tənqidi fikirlər daha çox gözə batır. Niyə, Sizcə, kimlərsə başqalarından ancaq xoş sözlər gözləyir və kiçik bir tənqid süngüylə qarşılanır? Nə üçün hesab edilir  ki, münasibətdə olduğun adamın yeganə vəzifə borcu “bəy tərifi” söyləməkdir? Özü də “bəy tərifi” müxalifət partiyasının liderindən gözlənilir. Bu, Naxçıvansayağı demokratiyanın təzahürüdür, yoxsa, bilmədiyimiz başqa səbəblər var?

-Kimsənin demokratiya barədə anlayışından asılı olmayaraq, mənim hansısa məsələyə münasibətimdə məqsədim “bəy tərifi” demək və ya tənqid etmək deyil. Həmişə hansısa problemdən, xüsusilə regionlarımızın, o cümlədən Naxçıvanın dərdlərindən danışanda obyektiv olmağa çalışmışam. Yadınızdadırsa, bir dəfə mən parlamentdə məsələ qaldırmışdım ki, Naxçıvan MR Konstitusiyası Azərbaycan Konstitusiyası ilə ziddiyyət təşkil edir. Çünki Naxçıvan Muxtar Respublikasının ali vəzifəli şəxsi Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədridir. Dolayısıyla, həm icra, həm də qanunvericilik funksiyasını yerinə yetirir. Bu da Konstitusiya ilə təsbit olunmuş hakimiyyət bölgüsü prinsipinə uyğun deyil. Mən bu məsələni qaldıranda Zifayət Əsgərov cavab verdi ki, guya mən bu çıxışla Naxçıvanda separatizmi stimullaşdırmaq istəyirəm…

 

Naxçıvanda separatizm stimullaşdırılır?!

 

-Anlamadım, Naxçıvanda nə separatizm var ki, hansısa qanuni tələb onu stimullaşdırsın?

-Bunu Ziyafət Əsgərovun özündən soruşarsınız. Hər halda mənə belə cavab vermişdi. Deməyim odur ki, mən Naxçıvan rəhbərliyinin yaxşı tərəfləri ilə yanaşı, Muxtar Respublikanın problemlərini də gündəmə gətirmişəm. Çıxışlarımın birində demişdim ki, əvvəllər Ordubadda konserv zavodu, baramaçılıq fabriki, Yaycıda, Əbrəqunusda şərbaçılıq zavodları var idi, indisə onların heç biri işləmir. İnsanlar iş yerlərini itirib, ona görə də Naxçıvanı tərk edirlər. Bu köçlərin qarşısını almaq üçün Naxçıvana sərmayə qoyulmalıdır. Mən Naxçıvanın iqtisadi inkişafı barədə konkret təkliflər irəli sürmüşəm. Məsələn, demişəm ki, Naxçıvanda maşınqayırma zavodu olduğu halda, Neftçalada yeni avtomobil zavodu açmağa nə ehtiyac var? Yaxşı olar ki, Çin şirkətləri ilə (yeri gələndə Çin texnologiya baxımından İrandan qat-qat çox inkişaf etmiş ölkədir) danışıqlar aparıb Naxçıvana investisiya cəlbi üçün bölgədə minik avtomobili istehsal edən mərkəz yaradılsın. Gəncədə isə kənd təsərrüfatı texnikaları və yük avtomobilləri istehsalı müəssisələri qurmalıyıq. Mən bu fikirləri təkcə axırıncı müsahibəmdə deməmişəm. Ondan əvvəlki müsahibələrimdə dəfələrlə bu problemləri qaldırmışam. Hətta demişəm ki, biz Avropanın qabaqcıl avtomobil şirkətlərini bu işə cəlb etməyə çalışmalıyıq. Azərbaycanda elektrik mühərrikli avtomobillərin istehsalı müəssisələri yaratmalıyıq. Həmin avtomobillərin bir çox hissələri Naxçıvanda istehsal olunmalıdır. İstənilən vicdanlı jurnalist kiçik bir araşdırma aparıb mənim dediklərimi ortaya çıxara bilər. Dəfələrlə qaldırdığım bu kimi məsələlər heç bir qıcıq doğurmayıb. Son müsahibəmin qıcıq doğurmasının səbəbi isə mənə də aydın deyil və doğrudan da ictimaiyyətdə müxtəlif şübhələrin yaranmasına səbəb olur. Bəziləri düşünürlər ki, ölkədə nəsə baş verir. Mənim fikrimcə isə, heç nə baş vermir. Sonuncu müsahibəmdə sadəcə olaraq hökumətin bizə verdiyi statistik rəqəmləri açıqlamış və şərh etmişdim. Demişdim ki, Naxıvan öz büdcəsinin cəmi 21.7%-ni daxili resurslar hesabına təmin edə bilir. Özü də gömrük orqanları vasitəsi ilə toplanan vəsaitlər bu yığımlara daxildir. Rəsmi statistik məlumatlara əsaslanıb Naxçıvan iqtisadiyyatının 83 milyon manat vergi ödəmək gücündə olduğunu vurğulamışdım. Görünür, düşünüblər ki, həmin  rəqəmlərin mənim tərəfimdən təkrar səsləndirilməsi obrazı dağıdır və ona görə bu cür rezonans doğurub. Amma bu rəqəm gizli deyildi. Hökumətin özü tərəfindən bütün deputatlara paylanmışdı və rəsmi internet resurslarında da bu məlumatlar var. Sözləri varsa hökumətə desinlər. Həm də bir müsahibə obrazı dağıdırsa, deməli o real deyil və ciddi problemlər var. Mən Azərbaycanın iqtisadiyyatının gücləndirilməsi istiqamətində də saysız-hesabsız təkliflər verirəm, amma heç vaxt belə münasibətlə üzləşməmişəm.

-Özünüz də etiraf edirsiniz ki, fikrinizə cavabın aqressivliyi sizdə də təəccüb doğurub. Deməli, ictimaiyyətdə bu konfliktin hakimiyyətdaxili parçalanmalarının inikası, necə deyərlər, çölə sızıntısı kimi qəbul olunmasında haqlı məqamlar var. Siz hər şeyi təkcə öz arşınınızla ölçməyin. Ola bilər, Sizin mövqeyinizdən asılı olmayaraq, Naxçıvan rəhbərliyində doğrudan da belə bir qənaət formalaşıb ki, Qüdrət Həsənquliyev istiqamətini dəyişib.

-İstisna etmirəm. Açığını desəm, mən özümə qarşı münasibətin dəyişilməsinin əvvəllər də şahidi olmuşdum. İkinci dəfə mən ordan deputatlığa namizədliyimi irəli sürəndə hiss edirdim ki, Naxçıvan rəhbərliyi bundan narazıdır. Müsahibə münasibətin açıq ifadə olunmasına həm də bir bəhanə oldu. Məsələn, mən əvvəllər Naxçıvana gedəndə Naxçıvan Muxtar Respublikasının rəhbərliyi ilə görüşümüzdə heç bir problem olmurdu. Vasif Talıbovla görüşür, insanların problemlərini, arzu və xahişlərini ona çatdırır, öz fikirlərimi deyirdim. Amma sonradan hiss etdim ki, münasibətlərdə müəyyən soyuqluqlar yaranıb. Bununla belə, müsahibəyə bu formada aqressiv münasibəti gözləmirdim.

-Qüdrət bəy, dərd burasındadır ki, Sizi Naxçıvandan deputat verməsələr, mürtəce birinə mandat verəcəklər. Belə deyək, küçə ritorikası ilə danışan nazir də sizi əvəz edə bilər. Məni ən çox bu problem narahat edir. Niyə Naxçıvandan çıxan siyasilər və məmurlar cəmiyyətimizə mürtəce qüvvə obrazında təqdim olunurlar və onlar da sanki bu rolu məmnuniyyətlə oynayırlar? Naxçıvanlıların üzərində mənfi obraz yaradılması nəyə hesablanıb və hansı nəticələr doğura bilər?

-Vallah, mən hesab etmirəm ki, naxçıvanlı məmurların hamısı mənfi obrazda cəmiyyətə təqdim olunurlar və mürtəce insanlardır. Onların içərisində Prezidentə və dövlətçiliyə sadiq çoxlu mütərəqqi  insanlar var. Bundan başqa ,əgər ordubadlılar özlərinə məndən daha hazırlıqlı , onların və ölkənin problemlərini  məndən daha yaxşı ictimaiyyətin və siyasi rəhbərliyin diqqətinə çatdıra bilən millət vəkili seçsələr, mən bu seçimə hörmətlə yanaşaram. Mən burda da bir problem görmürəm və millət vəkili olmaq mənim anlıma yazılmayıb.

Siyasətdə mənfi obrazların meydana çıxmasına gəldikdə isə bu, hansısa  bölgənin insanlarına deyil, bütün regionlara xasdır və bir çox hallarda insanların imkanları ilə gözləntiləri arasındakı fərqdən doğur. Bilirsiniz ki, zamanla bəzi  insanlar böyük sərvət toplayırlar. Hədsiz sərvət, mütləq və nəzarətsiz hakimiyyət siyasi iddiaları artırır, insanlara da münasibəti dəyişir. Bəziləri görəndə ki, gözləntiləri özünü döğrultmur, əsəb gərginliyi keçirir, aqressivləşirlər. Öz məqsədlərinə çatmaq üçün onlar həm daxili, həm xarici qüvvələrlə müəyyən işlər aparır,ziyalıları öz ətraflarına cəlb edib siyasi təsir dairələrini genişləndirməyə can atırlar. Bunun üçün böyük pullar xərcləyirlər, görəndə ki, səyləri istənilən effekti vermir, daha qabiliyyətli biri önə çıxır ,onun gələcəklə bağlı bütün ümidlərini puç edir, o zaman acıqlarını çıxmağa, mənfi enerjilərini tökməyə  adam axtarırlar. Adətən, belə vəziyyətlərdə nifrinlərin töküldüyü ünvan daha konstruktiv  insanlar olur. Fikirləşirlər ki, mənfi enerjilərini bu cür insanların üstünə tökməklə rahatlaşarlar. Hesab edirəm ki, bu məsələdə hikkəni, cəsarəti, qətiyyəti ,təkəbbürlülüyü mənə göstərmək lazım deyil. Kimin nə iddiası varsa, Prezidentin dediyi kimi açıq şəkildə ortaya qoysun. Amma bütün bu hoqqabazlıqlardansa tərbiyəli və savadlı insanları toplayıb səsləndirilən təklifləri top tüfənglə qarşılamaq əvəzinə onlar  öyrənilərsə və real iş görülərsə iddiaları daha rahat həyata keçirmək olar.

-Aydındır, demək istəyirsiniz ki, başqasına duyulan etiraz Sizə yönəldilib. Amma niyə məhz Sizə? Açığı, bunu yalnız Sizin daha zəif siyasi dəstəyinizlə əsaslandırılması inandırıcı görünmür. Qəzəbin töküləcəyi daha zəif ünvanlar da var.

-Mənim üçün də bu anlaşılmazdır. Sizə açıq deyim ki, mən ilk dəfə deyil, bu vəziyyətlə qarşılaşıram. Mən siyasi fəaliyyətlə məşğul olmağa başlayandan bir neçə dəfə bənzər hallarla üzləşmişəm və həmişə öz-özümə fikirləşmişəm ki, kiminsə ölkənin siyasi rəhbərliyi ilə problemi varsa, nifrinlərini niyə mənim üstümə tökürlər? Mən ki, Prezidentin qardaşı deyiləm, əmisi oğlu deyiləm. Görünür, onlar mənim siyasi mövqeyimin, məsələlərə münasibətimin necə olduğunu bildiklərindən üstümə gəlirlər. Mən  dövlətçiliyimizə, ölkəmizin gələcəyinə təhlükə hesab etdiyim məsələlərə qarşı qətiyyətli mövqe sərgiləyən adamlardan biriyəm. Yəqin bunu nəzərə alıb mənimlə uğraşırlar. Mən zamanında yox deməklə çoxlarını gələcək fəlakətlərdən qurtarmışam. Amma olsun, insan doğulanda Allah hər kəsə bir tale bəxş edir. Hər bir siyasətçinin də öz taleyi var. Görünür, mənim də taleyim, missiyam budur.

-Naxçıvandan politoloq Anar İbrahimov adlı şəxs Sizin ittihamlarınıza cavab verdi. Bilmirəm oxudunuz, ya yox? Oxudunuzsa, bu cavabı qənaətbəxş hesab etdinizmi?

 

(Ardı var)

 

Söhbətləşdi: Heydər Oğuz

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


GÜNDƏM  / MARAQLI  / MÜSAHİB  / XuralTAC
Stomatoloq-ortodontdan həyəcan təbili: “Ciddi fəsadlar istəmirsinizsə, uşaqlarınızı vaxtında müayinəyə gətirin!” FOTO/VİDEO
Xural Yazıldığı tarix 13 Fevral 2019


 Son illər diş xəstəliklərinin yayılması müxtəlif səbəblərlə izah olunur. Bir çox stomatoloqlar hesab edirlər ki, maddələr mübadiləsinin pozulması və qidalanma faktoru diş xəstəliklərinin yaranmasında başlıca səbəblərdəndir. Qidalanma ekoloji baxımdan təmiz və sağlam olmalıdır. Diş xəstəliklərinin yaranmasında əsas məsələlərdən biri də psixoloji faktordur. Hər ailədə əsəb gərginliyi, problemlərin yaşanması, insanların vaxtı-vaxtında meyvə, tərəvəzdən istifadə edə bilməməsi, orqanizmdə vitamin çatışmazlığı yaradır. Nəticədə  diş, ağız boşluğu xəstliklərinin, o cümlədən ən çox qarşılaşdığımız kariyes xəstəliyinin yaranmasına gətirib çıxarır.

Butün bunlardan əvvəl, ən əsas məsələ dişlərin vaxtında müalicə olunmamasıdır. Stomatoloq-ortodont Şəfəq Allahverdi-Nəcəfova hesab edir ki, uşaqları erkən yaşlarında mütləq stomotoloji tibb müəssisələrinə gətirmək lazımdır. O zaman dişlərdə gedən morfoloji dəyişikliklərin də qarşısını almaq, yüksək nəticələr əldə etmək mümkündür.

– Şəfəq həkim, valideynlərin bir çoxu hesab edir ki, ağız boşluğunda, dişlərdə gedən anomalik proseslər tədricən düzələ bilər. Siz necə düşünürsünüz, morfoloji dəyişikliklər təbii yolla nizamlana bilərmi?

– Hal-hazırda günümüzün aktual məsələlərindən biri diş sırasının morfoloji dəyişiklikləri və gicgah-çənə oynağında olan deformasiyaların vaxtında – erkən yaşlarda müalicəsidir. Gicgah-çənə oynağında, diş sırasında gedən anomaliya proseslərini vaxtında nizamlamayanda sonradan böyük fəsadlar yaradır. Şəxsən pasientlərdə tez-tez rastlaşdığımız bu dəyişikliklər vərdişlərlə əlaqədardır. Pasientlər əsasən barmaq sorurlar, dırnaq yeyirlər, ağızlarına qələm qoyub, oynadırlar ki, bu kimi pis vərdişlərin hamısı dişlərin nizamında böyük fəsadlara gətirib çıxarır.

– Bu əsasən azyaşlı uşaqlarda yaranan vərdişlərdir ki, onların aradan qaldırılmasında valideynlərin də üzərinə məsuliyyət düşür.  

– Bəli. O baxımdan valideynlərə müraciət edərək, demək istəyirəm ki, əziz valdeynlər uşaqlarınızı ən az ildə iki dəfə stomotoloji tibb müəssisələrinə gətirin, stomotoloji müayinədən keçirin. Uşaqlarınızda bununla bağlı hər hansı bir vərdişi görürsünüzsə, vaxtında onun üstünə düşün, uşaqlarınız sözünüzə baxmayanda onları nəzarətə götürüb, daha çox tələb edin. Çünki uşaqlarda barmaq sormaq və yaxud dırnaq yemək kimi vərdişlər çox ağır fəsadlar verir və çənənin deformasiyasına gətirib çıxarır. Vaxtında müalicə dedikdə 9-12 yaş arası nəzərdə tutulur. Müalicə yeni texnoloji aparatlarla aparılır. Müalicə 14 yaşınadək tamamlana bilir və biz çox gözəl nəticələr əldə edirik.

– Gigiyena ilə bağlı nə demək istərdiniz?

– Bilirsinizmi, uşaqlar dişlərini yetərincə fırçalamırlar.Valideynlər yaxşı bilməlidirlər ki, bir gün dişlərin fırça ilə yuyulmaması ağız boşluğunda zərərli bakteriyaların yaranmasına səbəb olur.  Cəmi 7 gün ərzində dişlərin normal fırçalanmaması isə diş ərpi yaradır. Dayanıqlı diş ərpi ağız boşluğunda süd turşusunun əmələ gəlməsinə və onun ardınca kariyesə yol açır. Dərin karies isə sinir toxumalarını oyadır. Bu zaman valideynlər həyəcan təbilini vurmağa başlayırlar. Alimlər belə qənaətə gəliblər ki, diş ərpinin 1 qramında 3 trilyon bakteriya var. Ağız suyunun bir qramında isə, 120-200 növdə bakteriya mövcuddur. Bu bakteriyalarla yaşayan insanlar hansı sağlam dişlərdən, sağlam orqanizmdən danışa bilərlər?

Mütəmadi olaraq gigiyenaya riayət etməmək mərkəzi dişlərdə, boyun nahiyəsində,  dişlərdə bu cür bərkimiş ərp yaradır ki, onu adi yolla tam təmizləmək mümkün olmur. Biz onu xüsusi skeylerlər vasitəsilə təmizləyirik. Ümumiyyətlə, dişlərin fırçalanması uşaqlarda iki yaş yarımından başlamalıdır. Biz təməli ona görə bu yaşdan qoyuruq ki, bu dövrdə ağız boşluğunda artıq 20 diş olur. Süd dişləri ilə zəngin ağız boşluğu tam diş fırçasına yararlı olur. Bundan sonra daimi dişlərin çıxmasına hazırlıq dövrü gedir. 6-7 yaş arasında daimi dişlər çıxmağa başlayır. Ona görə arada olan bu müddət ərzində mütləq dişlər fırçalanmalıdır. Hazırda qəbul etdiyimiz qidalarla laqədar uşaqlarda çeynəmə funksiyası çox aşağı olduğu üçün də ciddi problemlərlə üzləşirik. O baxımdan valideynlər uşaqları qidalandırarkən diqqət etməlidirlər ki, onlar yumşaq və duru məhsullarla qidalansınlar. Əks təqdirdə çənənin gələcəkdə normal formalaşmasına, dişlərin vaxtından əvvəl itirilməsinə gətirib çıxarır.Valdeynlər bəzən 6 yaşında çıxan daimi işləri süd dişləri ilə qarışıq salıb, onlara laqeydliklə yanaşırlar. Nəticədə dişlərdə başlayan kariyes prosesi vaxtından əvvəl dişlərin xarab olmasına səbəb olur.

– Valideynlər uşaqların kiçik yaşlarda ağrayan dişlərini müalicə etməklə deyil, çəkdirməklə problemi həll edirlər.

– Dişlərin vaxtından əvvəl çəkilməsi çənə sistemində inkişafın qarşısını alır və bu da gələcəkdə ortodontik müalicə ilə çənənin genişləndirilməsi, diş sırasındakı morfoloji dəyişiklikləri –sıxlıqarı müxtəlif aparatlardan istifadə edərək bu sıxlıqları açmaq, dişləri sırasına qoymaq tələbini önə çıxarır. Nəticədə dişlərdə anomaliya prosesləri gedir. Baxın, dişlər təbii yolla deyil, uşaqların qəbul etdikləri şirniyyat, şokolad və s. bu kimi qida məhsullarının nəticəsində dişlərində ağrı başlayır. Yəni təbii yolla dişlərdə əvəzlənmə prosesi getmir. Ona görə də müalicə həm də dişlərdə morfoloji dəyişikliklərin qarşısını alır.

Valideynlər çox vaxt köpək dişlərinin belə çəkilməsinə razılıq verirlər. Halbuki, köpək dişləri əsas dişlərdən hesab olunur. Diqqət edin, pasientimizin bir tərəfdə köpək dişlərinin çıxması üçün yer var, digər tərəfdə isə yoxdur. Biz bu zaman nə edirik? Əvvəlcə mütləq dişləmi – gicgah-çənə oynağındakı deformasiyanı həll etməliyik. Çünki belə dişlə gələcəkdə morfoloji dəyişikliklərin qarşısını almaq çətinləşir. Baxın, pasientimizdə artıq mərkəzi diş öz oxu ətrafında burulub. Bunun da səbəblərindən biri pasientin qələm sorması və onunla mütəmadi təmasda olmasıdır. Nəticədə onun dişinin bir hissəsi önə gəlib. İlk olaraq alt çənəni önə gətirməyə çalışmalıyıq, yəni ortomatik işləmi tam bərpa eləməliyik. Daha sonra dişlərin sırasına oturması üçün mane olan bir dişi çıxarmalı olacağıq. Nəyə görə?  İnsanda parçalayıcı dişlər həm yuxarı çənədə və həm də aşağı çənədə cəmi 2 dənədir.  Daha sonra 4 və 5-ci dişlər gəlir ki, onlar da ötürücü dişlərdir. Bu dişlərdə ortodontik göstəricilərə əsasən 4-cü dişlərdən biri çəkilir və mütləq olaraq köpək dişi 4-cü dişin yerinə oturdulur. Çox vaxt valideynlər bilməyərəkdn köpək dişlərini çəkdirirlər. Tövsiyyə edirəm ki, mütləq ehtiyatla davransınlar. Köpək dişlərinin çəkilməsinə heç vaxt qərar verməsinlər.

Stomatoloq-ortodont Şəfəq Allahverdi-Nəcəfova ilə əlaqə: (050) 304 74 63; (051) 585 86 29

Stomatoloq-ortodontdan həyəcan təbili: “Ciddi fəsadlar istəmirsinizsə, uşaqlarınızı vaxtında müayinəyə gətirin!”Son…

Geplaatst door Medical TV op Woensdag 13 februari 2019

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


MÜSAHİB
İlham Əliyev: “Amerika şirkətlərinin öz paylarını satmaq qərarı tamamilə təbiidir” – MÜSAHİBƏ
Xural Yazıldığı tarix 28 Yanvar 2019


Yanvarın 21-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Davosda “Rossiya 1” televiziya kanalına müsahibə verib. Həmin müsahibə yanvarın 28-də “Rossiya 24” kanalında yayımlanıb.

AZƏRTAC müsahibəni təqdim edib.

“Rossiya 24” telekanalının aparıcısı:

  • Bəzi ölkələrin beynəlxalq təşkilatların qərarlarına, BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələrinə seçici yanaşması mövcud dünya quruluşuna mənfi təsir edir. Qaydaların pozulması ölkələr arasında gərginliyə gətirib çıxarır, qarşılıqlı fəaliyyətin səviyyəsi aşağı düşür və biznesi aparmaq çətinləşir.
  • Bu fikirləri həmkarım Nailə Əsgərzadəyə müsahibəsində Davos İqtisadi Forumunun kuluarlarında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev bildirib. Həmin müsahibəni təqdim edirik.

– İlham Heydər oğlu, suallarımıza cavab verməyə razılaşdığınız üçün çox sağ olun. Bu il neft bazarında hansı vəziyyəti gözləmək olar və qiymətlər necə ola bilər?

– Mən düşünürəm ki, hər şey OPEC+ formatında birləşən ölkələr arasında razılıqların necə yerinə yetirildiyindən asılı olacaq. Azərbaycan öz tərəfindən zəruri tədbirləri görüb, neft hasilatının azaldılması ilə bağlı öhdəliklər götürüb və biz bu öhdəlikləri icra edirik. Buna görə də düşünürəm ki, əgər bütün ölkələr bu məsələyə məsuliyyətlə yanaşsalar, onda yəqin ki, qiymət bugünkü səviyyədə qalacaq. Bu, barrelə görə 60-70 dollar deməkdir. Hərçənd bütün il üçün proqnozlaşdırmaq çox çətindir. Amma düşünürəm ki, əksər təhlilçilərin qiymətləndirməsinə görə təxminən bu səviyyə real ola bilər və həmçinin o, həm şirkətlər, həm ixracatçı ölkələr, həm də istehlakçılar üçün daha məqbuldur.

– Ötən ilin sonunda məlum oldu ki, Amerikanın neft-qaz şirkətləri 25 il sonra Azərbaycanı tərk etmək qərarını qəbul ediblər. Bu qərar nə ilə əlaqədardır və onları kim əvəz edə bilər?

– Belə təcrübə əvvəllər də olub. Azərbaycan, sizin artıq qeyd etdiyiniz kimi, 25 il ərzində Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda iri neft və qaz yataqlarının kəşfiyyatı və işlənilməsi üzrə beynəlxalq şirkətlərlə uğurla işləyir. Bu illər ərzində bəzi şirkətlər öz paylarını satıblar, bəzi şirkətlər isə paylarını alıblar. Yəni, bu, təbii prosesdir və deməliyəm ki, Azərbaycanın neft-qaz layihələri çox gəlirlidir. Təkcə son 15 il ərzində bizim iqtisadiyyatımıza 250 milyard dollara qədər sərmayə qoyulub. Bu sərmayələrin yarısı xaricidir və bunların böyük əksəriyyəti neft-qaz sektoruna aiddir. Həmçinin bizim neftimizi bir çox istiqamətlərə nəql etməyə imkan verən ixrac neft və qaz boru kəmərləri inşa edilib. Buna görə də bu gün, əlbəttə, neft-qaz layihələrinin gəliri artır. Hər bir şirkətin öz sərmayə siyasəti, strategiyası var, hansısa şirkət payını sataraq layihədən çıxmağa üstünlük verir. Deməliyəm ki, 25 il ərzində bizim əsas enerji tərəfdaşlarımız artıq lap çoxdandır özlərinin qoyduqları vəsaitləri sayəsində böyük qazanc əldə ediblər. Buna görə də düşünürəm ki, Amerika şirkətlərinin öz paylarını satmaq qərarı tamamilə təbiidir və onları kimlərin alacağı kimlərə təklif etmələrindən asılı olacaq. Əlbəttə ki, Azərbaycanın bu ehtiyatlara sahib ölkə kimi həmin sövdələşməni təsdiq, yaxud inkar etmək haqqı var. Amma, bir qayda olaraq, əvvəlki bütün sövdələşmələr tərəfimizdən təsdiqlənib.

– Belə təəssürat yaranır ki, bu gün dünyada əsas qayda ölkələr arasında münasibətlərdə, beynəlxalq ticarətdə heç bir qaydanın olmamasıdır. Bunun təhlükəsi nədədir?

– Bilirsiniz, beynəlxalq təşkilatların qərarları yerinə yetirilməyəndə, yaxud qərəzli seçimlə yerinə yetiriləndə, BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələri də seçim əsasında, bəzi hallarda bir neçə gün ərzində yerinə yetiriləndə, bəzi hallarda isə 20 ildən çox müddətdə kağız üzərində qalanda, əlbəttə ki, bütün bunlar dünya nizamının pozulmasına gətirib çıxarır. Qaydaların olmaması, yaxud onların pozulması da əlbəttə ki, fəsadlara gətirib çıxarır, yəni, etimad pozulur, ölkələr arasında qarşılıqlı fəaliyyətin səviyyəsi azalır. Bu da müəyyən münaqişələrə, bir çox ölkələr arasında müəyyən çətinliklərə, gərginliyə gətirib çıxarır. Buna görə də yaxşı, yaxud pis olmasından asılı olmayaraq, artıq hazırlanmış mexanizm mövcuddur. Bu, həm beynəlxalq münasibətlərə, həm iqtisadi, həm də sərmayə ilə bağlı olan məsələlərə aiddir. Biz, Azərbaycan o ölkəyik ki, həmişə qanunun aliliyinə, beynəlxalq hüququn normalarına əməl edilməsinə, o cümlədən aparıcı beynəlxalq təşkilatların bütün qərar və qətnamələrinin qeyd-şərtsiz yerinə yetirilməsinə çalışırıq. Odur ki, əlbəttə, bugünkü mənzərəni müşahidə etmək kədərlidir. Bu, dediyim kimi, həm beynəlxalq, həm də iqtisadi problemlərlə bağlı məsələlərə aiddir. Etimad itirilir, gözləntilər pozulur və biznesi aparmaq çətinləşir. Bizim ölkəyə gəlincə isə deməliyəm ki, biz həm beynəlxalq məsələlərdə, həm də bütün müqavilələr, investisiya layihələri üzrə öhdəliklərin icrası ilə bağlı imzaladığımız sənədləri həmişə tamamilə dəqiq yerinə yetirmək əzmindəyik.

-Çox sağ olun.

-Sağ olun.

1cc67679-8132-480e-85f7-446ca1741f4f.jpg (112 KB)

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


GÜNDƏM  / MANŞET  / MÜSAHİB  / XuralTAC
Əvəz Zeynallı “Yeni Müsavat”ın canlı yayınında-VİDEO
Xural Yazıldığı tarix 13 Yanvar 2019


Əvəz Zeynallı Sevinc Telmanqızının təqdimatında “Yeni Müsavat” qəzetinin canlı yayınında Azərbaycan müxalifətinin son durumunu müzakirə edib. Xural.com müsahibəni təqdim edir:

 

 

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


MÜSAHİB  / XuralTAC
Aysel Əlizadə dərd yandı: “…özüm o dəstəyi görmədim”
Xural Yazıldığı tarix 5 Yanvar 2019


“İctimai fiqur olan məhbusların ailələrinə dəstək verməyə çalışmışam, ancaq  özüm o dəstəyi görməmişəm”

Əslində yanvarın 4-də azadlığa buraxılacağı gözlənilirdi. Amma əksinə, həbs müddətinin uzadılması ilə, sanki xanımına doğum günü “hədiyyəsi” etdilər. 

“Azərbaycan Avropa Hərəkatı”nın prezidenti Ramin Hacılının həbs müddətinin növbəti dəfə uzadıldığı tarixdə həyat yoldaşı, yazıçı Aysel Əlizadənin doğum günü idi.

İlk dəfə olaraq Yeni ili və doğum gününü məhbus ailəsi kimi keçirən Aysel xanım “Yeni Müsavat”a bu durumun maddi və psixoloji çətinliklərindən danışıb:

– Çox ağırdı… (kövrəlir – E.S). Raminin həbsi 4-cü dəfə uzadıldı. Sabah (bu gün) ona qoyulan sanksiyanın sonuncu günü idi, həbsdən çıxmalıydı. Bu günə (dünən) məhkəmə saldılar. Tam qanunsuz və özbaşına istintaq prosesi gedir. Əslində istintaq getmir. Çünki vəkil məhkəmədə istintaqa dair hansı işlərin aparıldığını tələb edir. Ortada heç nə yoxdu. Onu, sadəcə, həbsdə saxlayırlar. İkinci tərəfdən, istintaq Ramin bəy həbsdə olmadan da gedə bilər, bu belə olmalıdır. Dörd dəfə həbs müddətinin uzadılması nə deməkdir? Hansı cinayətdən söhbət gedir? Hətta cinayət olsa da, belə bir fakt yoxdur, prezidentin sərəncamı da var, yüngül cinayətlərə görə həbs-qətimkan tədbiri seçilməsin. Heç kim vecinə almır. Cəza siyasətinin humanistləşdirilməsi ilə bağlı konkret maddə var. Ümumilikdə belə ifadə edək: “Hər şeyə görə adamları tutub həbsə salmaq olmaz” deməkdi. Amma biz başqa məhkəmə və cəza prosesi görürük.

– Sizə bir məhbus ailəsi kimi dəstək olanlar varmı, digər məhbus ailələri ilə əlaqə saxlayırsınızmı?

– Mən həmişə mesajlarımla, yazılarımla məhbus ailələrinə dəstək olmuşam. Bu, vətəndaş borcumdur.

İctimai fiqur olan məhbusların ailələrinə, özlərinə dəstək verməyə çalışmışam. Başa düşürəm ki, bu insanların dəstəyə ehtiyac var. Ancaq özüm o dəstəyi görmədim. Bunu qaxınc kimi demirəm, siz soruşdunuz, söylədim. Biz dəyərləri müdafiə edirik, şəxsləri deyil. O adamları heç tanımıram. Amma müdafiə eləmişəm. Şəxsi baxımdan xoşuma gəlməyəni də olub, amma vətəndaş kimi dəstək vermişəm.

Üstəlik, söhbət Ramin Hacılıdan gedir, hansısa quldurdan yox. Onu içəridə haqsız və ədalətsiz şəkildə saxlayırlar.

– Hüquqi prosedur necə gedir?

– Hazırda vəkil dostlarımız var, onlar çalışırlar ki, bu işin qondarma olduğunu isbatlasınlar. Mən bütün orqanlara yazmışam, heç bir reaksiya verməyiblər.

 

“Ramin həbsdə də yaxşı həyat yoldaşıdır”

 

– Dolanışıq, maddi baxımdan üzləşdiyiniz çətinlikləri necə üstələyirsiz?

– Evin qazanc gətirəni Ramin Hacılı idi. Mənim də etdiyim tərcümələrdən, yazılarımdan gələn qonorar müəyyən dəstək olub. Yenə də problem deyil, öhdəsindən gəlmişik, gəlirik. Dostlarım, əzizlərim yanımdadı. Ramin həbs olunanda mənə konkret dedi, kimsənin qəbuluna getmə, mənə görə xahiş etmə, zəif görünmə, vəssalam. Amma əlimi-qolumu sallayıb otura da bilməzdim. Bir neçə qəbulda oldum, hər yerə şikayətlər yazdım. Amma özümü zəif göstərib kimisə sevindirmədim. Zəif görünməyim kimisə sevindirəcəksə…

Ramin həmişə deyir ki, əsas uşaqdır, dərsləri ilə maraqlan, vaxtını ona ayır. Ramin Hacılı həbsdə də yaxşı həyat yoldaşıdır. O, özü ilə məşğul olmur, yalnız bizdən dolayı narahatlıq keçirir.

 

“Məndən hay-küy gözləyən adamlar var ki…”

 

Картинки по запросу Ramin Hacılı

– Belə vəziyyətdə yaradıcılıqla məşğul olmaq mümkündürmü?

– Bu il şeirlər kitabım çap olunacaq. Bir kitabım Türkiyədə çap ediləcək. Daha iki kitabım artıq hazırdır, nəşriyyata hələ təqdim etməmişəm.

Müəyyən planlarım var. Saytımla məşğul olmağa gücüm çatmadı, çox gərgin idim. Səhhətimdə ciddi problemlər yaranıb. Buna baxmayaraq, “İmza günü” də keçirdim. Bütün bunlar da dostların, mənə sevgisi, sayğısı olanların təşəbbüsü ilə oldu. Onlardan çoxlu dəstək gördüm, məni tək qoymadılar.

Raminlə tanımadığım dostları maraqlanırlar. Elə bir situasiyadır ki, adam bilmir nə desin. Mən həmişə etik qaydaları gözləmişəm, saç-baş yolmaq tərəfdarı deyiləm. Ona görə də məndən hay-küy gözləyənləri bir az çətin anlayıram. Təbii, insanın bir hədd nöqtəsi var, onu keçəndə partlaya bilər. Bundan sonra necə davranacam, nə deyəcəyəm, bilmirəm.

Söhbət mənə qiymətli bir insanın haqsız yerə həbsindən gedir.

– Müraciət etdiyiniz rəsmi qurumlardan heç biri sizə cavab vermir?

– Bu 7 ay ərzində müraciət etmədiyimiz orqan qalmayıb. Arabir cavab yazırlar. Məsələn, aylar öncəki məktubun cavabını təzə göndəriblər.

O baxımdan gedişat göstərir ki, mütləq mənada iş Avropa Məhkəməsinə gedəcək. Raminin 35 yaşı bitir, şəxsiyyət vəsiqəsinin dəyişdirilməsinə belə şərait yaradılmır. Ailəsinə notariat qaydada etibarnamə verilməsinə icazə vermirlər. Yeddi aydır telefonları əsas gətirilmədən müstəntiqdədir, qaytarmır. Tam özbaşınalıq.

 

“Ramin insanlara kömək etməyinin cəzasını çəkir”

 

– Hər halda, günün birində Ramin Hacılı azadlığa çıxacaq, ondan sonra ölkədən getməyi düşünürsünüzmü?

– Bütün bu cəhdlər bizim kimi adamları ölkədən çıxarmağa yönəlib. Amma bu komfortu onlara vermərik.

– Yazı adamının yaradıcılığına bu hadisələr necə təsir edir?

– Bir az təpki gücün, dayanıqlığın artır. Bəzi şeyləri anında yaza bilməsən də, ruhsal durumun buna imkan verməsə də, zamanı gələcək, onların hamısı yazılacaq.

Mən bir yazıçı kimi hüquq sisteminin dibə çöküşü necə ola bilər, onu gördüm. Dünya yazıçılarının əsərlərində belə detallar, mövzular çoxdu.

Raminin həbsi və 7 ayda gördüklərim mənə yazıçı kimi yeni mövzular səhifəsi açdı. Ölkədə hüquq sisteminin nə qədər bərbad olduğunu gördüm. Bu sistemin insanların taleyinə necə təsir etdiyinə şahid oldum. Tək Ramin deyil, hazırda həbsdə nə qədər şərlənmiş, günahsız insan var.

Hətta yazıb-oxuya bilməyənlər var ki, Ramin onlara kömək edir, ərizələrini yazır, orada da köməyini əsirgəmir. Elə bu gün bir az da insanlara kömək etməyinin cəzasını çəkir.

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


MÜSAHİB
Azərbaycan “çirkli pul” imicindən təmizlənməlidir
Xural Yazıldığı tarix 25 Dekabr 2018


Britaniya təhqiqatçıları Azərbaycanın bir neçə milyard dollarlıq “çirkli pulyuma” mexanizminə bağlı bank hesabını dondurub. Araşdırmaçı jurnalistlər pulların həmin sxem vasitəsilə Britaniyada qeydiyyatdan keçmiş əsas dörd saxta şirkət vasitəsilə yuyulduğunu üzə çıxarıblar. Milli Cinayətkarlıqla Mübarizə Agentliyinin (NCA) dekabrın 12-də bildirdiyinə görə, hesabın dondurulması orderi “Azərbaycan pulyuyan maşını” ilə əlaqədar ilk addımdır. Görəsən, bu proseslər davamlı olacaqmı? Azərbaycan Demokratiya və Rifah Hərəkatının rəhbəri Qubad İbadoğlu bu proseslə bağlı ASTNA-nın suallarına cavab verib.

 

– Qubad bəy, Britaniya təhqiqatçıları Azərbaycanın bir neçə milyard dollarlıq “çirkli pulyuma” mexanizminə bağlı bank hesabını dondurub. Milli Cinayətkarlıqla Mübarizə Agentliyinin (NCA) bildirdiyinə görə, Hesabın Dondurulması Orderi “Azərbaycan pulyuyan maşını” ilə əlaqədar ilk addımdır. Yəni, belə çıxır ki, bu addımların davamı ola bilər. Sizcə, bu addımların davamı olacaqmı? Davamı olacaqsa hansı formada olacaq?

Qubad İbadoğlu -Bu, indiyə qədər gedən proseslərin məntiqi nəticəsidir. Çünki Britaniyanın yalnız Azərbaycanla bağlı deyil, bütövlükdə “çirkli pullar”ın yuyulması ilə əlaqədar adı xeyli vaxtdır hallanır. Hətta 2015-ci ildə Açıq Hökumət Tərəfdaşlığının qlobal sammiti Londonda keçirilərkən o zaman baş nazir Devid Kamerun da çağırış etmişdi və korrupsiyaya qarşı mübarizədə qətiyyətli olduğunu bəyan etmişdi. Yəqin ki, baş nazir vəzifəsinə davam etsəydi, Brexit olmasaydı Britaniyanın qərarları daha sərt olardı. Çünki o zaman belə bir öhdəlik götürən baş nazir həm də konkret olaraq proqramını da açıqlamışdı ki, hansı istiqamətlərdə fəaliyyət göstərəcək. Onların əsas istiqamətlərindən biri ondan ibarət idi ki, mülkiyyət sahibləri müəyyənləşsin. Çünki Londonda və onun ətrafında kifayət qədər mülklər var və bu mülklərin sahibləri barəsində məlumatlar yoxdur. Digər tərəfdən, London həm də “çirkli pullar”ın yuyulması mərkəzlərindən biri hesab olunurdu. Təbii ki, bu da Britaniya hakimiyyətini narahat etməyə bilməzdi. Sonda isə “Azərbaycanın pulyuyan maşını” adlı yazıda artıq konkret sənədlərlə və eyni zamanda adlarla Londonda qeydiyyatdan keçmiş şirkətlərin fəaliyyətinin bu prosesdə aparıcı rol oynadığını bütün dünya biləndən sonra Londonun belə bir addım atması gözlənilən idi. Bu baxımdan Londonda son zamanlar başlayan bu proseslər davamlı olacaq. Bu davamlı proseslərin yəqin ki, hansı istiqamətdə yönəlməsi aparılan təhqiqatın nəticəsindən asılı olacaq. Bu baxımdan əgər Azərbaycan həqiqətən bu şirkətlərdən əlavə başqa şirkətlərlə, banklarla belə vasitələrdə, “çirkli pullar”ın yuyulması istiqamətində əməliyyatlar aparıbsa, yəqin ki, onlar da aşkara çıxarılacaq. Çünki Londonda bunu aşkara çıxarmaq o qədər də çətin deyil. Onların hüquq-mühafizə orqanları bu istiqamətdə yeni məlumatları yəqin ki, təhqiq edəcəklər.

-Britaniyada “çirkli pulyuma” ilə bağlı mövzular bir neçə dəfə gündəmə gəlib. 2015-ci ildən başlayaraq Britaniyada “çirkli pullar”ın dövriyyəsi, Londonda keçmiş sovet ölkələrindən olan vətəndaşların bahalı mülkləri barədə yazılar bir çox nüfuzlu media orqanlarında dərc olunub. Daha sonra bir neçə postsovet ölkəsindən olan şəxslərin, o cümlədən rusiyalı bankir Ablyazovun mülkləri, həmçinin Azərbaycan Beynəlxalq Bankının keçmiş rəhbəri Cahangir Hacıyevin xanımı Zamirə Hacıyevanın mülkləri məsələsi ortaya çıxdı. Amma o fakt da var ki, bu dövriyyədə olan “çirkli pullar”dan həm də Britaniya da qazanırdı. İndi inanmaq olarmı ki, Britaniya hökuməti bu məsələdə qətiyyətli olacaq və bu mövzunun şəffaflığa çıxması üçün çalışacaq? Yoxsa, əksinə, Britaniya hökuməti bir-iki nəfəri qurban verməklə, sadəcə, bu mövzunun aşkara çıxarılması üçün çalışdığını göstərmək istəyir?

-Güman etmirəm ki, Londonda son zamanlar baş verənlər kampaniya xarakteri daşıyır. Təbii ki, ilk növbədə Cahangir Hacıyevin xanımı Zamirə Hacıyevanın mülkləri məsələsinin ortaya çıxması bunun üçün müəyyən əsaslar yarada bilər. Çünki Azərbaycanla bağlı hələ bundan əvvəllər də bundan da böyük mülklər olsa da onlarla bağlı demək olar ki, heç bir məlumat açıqlanmayıb. Məsələ bundan ibarətdir ki, bu, Londonda siyasi hakimiyyət dairələrinə təsir imkanlarının hələ də qaldığını deməyə müəyyən əsaslar yaradır. Burada Londonun aparıcı şirkətlərinin də iştirakı var. Söhbət Azərbaycanla bağlı fəaliyyətdə olan şirkətlərdən gedir. Eyni zamanda bu məsələlərdə Azərbaycanın lobbiçiliyini aparan şirkətlərdən gedir. Bu baxımdan belə faktların, xüsusilə də Zamirə Hacıyevanın və yaxud da deyək ki, rusiyalı bankir Ablyazovun mülkləri barədə məlumatların dərc olunmasını bununla izah etmək olar. Bunun kampaniya xarakterli olduğunu hesab etmirəm. Bu istiqamətdə fəaliyyət davam edəcək. Çünki ABŞ-dan sonra qlobal “Maqnitski aktı”nı qəbul edən azsaylı ölkələrdən biri də Böyük Britaniyadır. Britaniya bu baxımdan həm də hüquqi öhdəliyə malikdir və siyasi məsuliyyət daşıyır. Bu faktlar açıqlanırsa, artıq Böyük Britaniya ilə bağlı olan şübhələr də bir daha təsdiq olunur. Ona görə də “Britaniya hökuməti 1-2 nəfəri qurban verməklə bu mövzunun aşkara çıxarılmasına çalışdığını göstərmək istəyir iddialarını” qəbul etmirəm. Bu, bütün dünyada gedən şəffalıq, hesabatlılıq, “çirkli pullar”ın yuyulmasının qarşısının alınması, oğurlanmış pulların geri qaytarılması, mülkiyyət sahiblərinin adlarının açıqlanması ilə bağlı qlobal təşəbbüslərin tərkib hissəsidir. Böyük Britaniya kimi ölkələr də istər-istəməz prosesin içərisində olacaqlar, bundan kənarda qalmayacaqlar.

– Mütəşəkkil Cinayətkarlıq və Korrupsiyanı Xəbərləmə Layihəsi (OCCRP) çərçivəsində aparılmış araşdırmada iddia olunurdu ki, Danske bankının Estoniya filialı Britaniyada qeydiyyatdan keçmiş dörd firmanın hesablarını idarə edib. Azərbaycan elitası həmin hesablar vasitəsilə avropalı siyasətçilərə lobbiçilik məqsədilə pul, bahalı hədiyyələr verib, pul yuyub. Bu məsələ AŞPA və Aİ-də də müzakirə olundu. Həmin araşdırmalarda Elxan Süleymanovun və digər şəxslərin adı keçir. Eyni zamanda Londonda mülkü olan bir neçə şəxsin adı da dəfələrlə mediada hallandırılıb. Zamirə Hacıyeva olayı, ardınca bank hesablarının dondurulmasından sonra ola bilərmi həmin araşdırmalarda adı çəkilən şəxslərlə bağlı da Britaniya hökuməti hansısa sanksiyalar tətbiq edə bilərmi?

-Bunu gözləmirəm ki, hansısa sanksiyalar olsun. Düşünmürəm ki, Elxan Süleymanov və bu prosesdə adları hallandırılan digər şəxslərə qarşı Britaniya hökuməti də sanksiya tətbiq etsin.

Bu araşdırmalardan sonra beynəlxalq aləmdə korrupsiya, “pulyuma” məsələləri dedikdə tez-tez Azərbaycanın adını eşitməyə başladıq. Hətta AŞPA-da bu məsələlərin araşdırılması, AŞPA deputatlarının azərbaycanlı deputatlar tərəfindən ələ alınması məsələsini aydınlatmaq üçün komissiya yaradıldı. Indi bu proses davam edərsə bunun Azərbaycan üçün hansı fəsadları ola bilər? Və ya bütün bu məsələlər Azərbaycan -Qərb, Azərbaycan- Böyük Britaniya, Azərbaycan-AŞPA, Azərbaycan-Aİ münasibətlərinə hansısa təsir göstərə bilərmi? Təbii ki, təsirləri olacaq. Londonda son qərarın da AŞ- da müzakirələrdə bir istinad mənbəyi kimi istifadə edilməsi gözləniləndir. Və ümumiyyətlə, AŞPA-da bu məsələlərin müzakirəsi hələ bitməyib. Yəni, komissiya yaradılıb və bu komissiyanın fəaliyyəti davam edir. Bu komissiyanın hesabatından çox şey asılı olacaq. Komissiyanın hesabatında Böyük Britaniyada qəbul edilmiş qərarlar öz əksini tapacaq. Bütövlükdə götürəndə bu məsələlər Azərbaycan-AŞPA, Azərbaycan- Avropa Parlamenti münasibətlərinə mənfi təsir göstərəcək. Çünki orada “yuyulmuş pullar”ın Avropada, xüsusilə Brüsseldə lobbiçilik fəaliyyətinə yönəldilməsi araşdırma tələb edir. Bu komissiyanın da fəaliyyəti yekunlaşanda, hesabatı ortalığa çıxanda Azərbaycanla bağlı artıq yeni faktlar və yeni iddialar, qərarlar gözləniləndir.

-Azərbaycan bu vəziyyətdən necə çıxmağa çalışacaq?

-Azərbaycan yaxşı durumda deyil. Azərbaycan təbii ki, bu vəziyyətdən çıxmağa çalışacaq, ən azı Azərbaycanın Avropada lobbiçiliyini edən şirkətlər bu prosesdə ölkənin hakimiyyətinin maraqlarını qorumağa və güdməyə daha çox vəsait əldə edə biləcəklər. Çünki artıq Azərbaycan bu vəziyyətdə daha çox şirkətlərlə daha bahalı layihələrlə işləmək məcburiyyətində qalacaq ki, bu, fəsaddan qurtula bilsin. Amma bu, yenə də yalnız Azərbaycanın lobbiçiliyini aparan şirkətlərin fəaliyyətindən asılı olmayacaq. Bu, həm də digər institutların bu prosesə prinsipial yanaşmasından asılı olacaq, o cümlədən AŞPA və Avropa Parlamentinin. Hər halda Azərbaycandakı mövcud vəziyyət də diqqətdən kənarda qalmayacaq. Əgər siyasi vəziyyətdə, xüsusilə də siyasi məhbusların azad olunması istiqamətində Azərbaycan müvafiq addımlar atmasa, yəqin ki, Azərbaycana qarşı onlar daha da sərt olacaqlar. Bu, bütövlükdə Azərbaycanın vəziyyətdən çıxması imkanlarını çətinləşdirəcək.

-Azərbaycan bundan sonra öz adını necə təmizləməlidir? Bu kimi məsələlərdə adının bir daha hallandırılmaması üçün nə etməlidir? Və belə xoşagəlməz hadisələrdə adının çəkilməməsi üçün əvvəlcədən nə etməlidir?

-Azərbaycanın adını təmizləməsi demək olar ki, mümkün deyil. Ölkənin nüfüzü düşüb, imici korlanıb. Bu barədə artıq hesabatlar istinad mənbələrinə çevrilib. Hətta universitetlərdə korrupsiya, “çirkli pullar”ın yuyulması, ölkədən oğurlanmış vəsaitlərin izahı ilə bağlı dərslərdə Azərbaycanın adından bir nümunə kimi istifadə olunur. Çox təəssüflər olsun ki, Azərbaycan hakimiyyətinin bu sahədəki qanunsuz fəaliyyəti ölkənin imicini ciddi şəkildə korlayıb. Bunu biz ayrı-ayrı müzakirələrdə görürük. Məsələn, bu yaxınlarda “Şərq Tərəfdaşlığı” Forumunda Azərbaycan və Ermənistana qoyulan fərqli münasibətin şahidi olduq. Bu münasibətlərin əsasında təbii ki, Azərbaycanın nüfuzdan düşməsi, bütövlükdə Avropada, beynəlxalq səviyyədə öz imicini korlaması müzakirələrdə əsas rol oynayır. Ermənistanda, Gürcüstanda isə son seçkilər, xüsusilə Ermənistanda seçkilərin azad rəqabətli aparılması, dinc inqilabın keçirilməsi onlara münasibəti xeyli yaxşılaşdırıb. Onların da əvvəlki pis imicinin, korlanmış nüfuzunun nisbətən dəyişməsinə gətirib çıxarıb. Azərbaycan da eyni proseslərdən istifadə etməlidir. Azərbaycan da azad və ədalətli seçki keçirməli, Azərbaycanda da demokratiya və onun institutları fəaliyyət göstərməlidir. Azərbaycanda da hakimiyyət siyasi məhbusları azad etməlidir. Bu addım da Azərbaycan hakimiyyətinə ölkənin nüfuzunun yaxşılaşdırılması istiqamətində fürsətlər qazandıra bilər. Ölkədə siyasi repressiyalar dayandırılmalıdır, azad mətbuatın, müstəqil vətəndaş cəmiyyətinin fəaliyyəti üçün əlverişli şərait yaradılmalıdır. Bütün bunlar baş verərsə, Azərbaycanın da nüfuzunda müsbətə doğru dəyişikliklər ola bilər.

-Britaniyanın bu addımını Azərbaycan hakimiyyətinə siyasi təzyiq kimi qəbul etmək olarmı?

– Britaniya hakimiyyətinin Azərbaycan hakimiyyətinə siyasi təzyiq etməsinə ehtiyac yoxdur. İki ölkə arasında, daha çox hakimiyyətlər arasında sıx münasibətlər, əməkdaşlıq var. Xüsusilə, iqtisadi, ticari sahədə, investisiya əməkdaşlığında son illər irəliləyiş nümayiş etdirirlər. Ölkələr arasında həm də siyasi-diplomatik münasibətlər də normaldır. Bu baxımdan Britaniyanın bu addımını Azərbaycan hakimiyyətinə siyasi təzyiq kimi qiymətləndirmirəm. Hesab edirəm ki, bu, Britaniyada gedən proseslərin tərkib hissəsidir. Ona görə də Azərbaycan hakimiyyəti bundan o qədər də narahatlıq keçirmir. Yəni, yenə də Britaniya- Azərbaycan əməkdaşlığı davam edir. Azərbaycanda həmin Britaniya şirkətləri üçün problemlər yaradılmayıb ki, Britaniya hakimiyyəti də belə addımlarla Azərbaycan hakimiyyətinə siyasi təzyiq göstərsin. Britaniya şirkətləri Azərbaycanda çox əlverişli hüquqi, vergi, gömrük, valyuta rejimində fəaliyyət göstərirlər. Onların deyək ki, investisiya əməkdaşlığı sahəsində ticarət münasibətlərində elə bir çətinlikləri yoxdur. Bu baxımdan düşünmürəm ki, bu, xüsusi olaraq Azərbaycan hakimiyyətinə siyasi təzyiq kimi dəyərləndirilməlidir.

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


MÜSAHİB
Əvəz Zeynallı:”Hitler bütün dünyaya sübut etdi ki…” 
Xural Yazıldığı tarix 12 Dekabr 2018


Bir qrup insanlar onu haqqı bəyan edən jurnalist, başqa qrup isə, Qərb imperializminə xidmət edən 5-ci kolon nümayəndəsi hesab edir. Bu gün haqqında bir çox iddialar, söyləntilər dolanan şəxs – Əvəz Zeynallı ilə tamam fərqli mövzudan söhbət açdıq.

– Əvəz bəy, bir zamanlar başınız üzərində qara buludlar hökm sürdü. Bunun nəticəsində təqiblərə, susdurulmağa, həbsə məruz qaldınız. Bütün bu olaylardan sonra indi necəsiniz?

-Mənəvi repressiyalar, sıxışdırmalar bu gün də davam edir, sadəcə başqa formada. Artıq belə şeylərə alışmışam.

-İcazənizlə bu gün sizin maarifçilik fəaliyyətinizdən söhbət açmaq istərdim.

-Buyurun

-İxtisasınız nədir?

-Ankara Dövlət Universitetinin hüquq fakultəsinin məzunuyam. Demokratik ölkələrdəki kimi normal hüquq sistemimiz olsa idi, öz ixtisasımın arxasınca gedərdim. Sizi inandırım yaxşı da vəkil olardım.

–Necə oldu ki, dünya tarixinin nəhəng şəxsiyyətlərindən biri olan Adolf Hitlerin qələmə aldığı “Mayn Kampf – Mənim mübarizəm” əsərini dogma dilimizə tərcümə etmək qərarına gəldiniz?

-Bizim təhsil aldığımız Ankara Universitetində çox maraqlı mühit var idi. Tələbələr müxtəlif kitablar oxuyur, bir-birləri ilə mütaliyə rəqabəti aparır, tez-tez debatlar edirdilər. Ən çox da dünyanın məşhur filosofları, siyasi xadimləri, dövlət quran-yıxan liderlər haqqında oxuyurduq. Həmin kitablardan biri də Hitlerin “Kavqam” əsəri idi. Kitabı oxuyanda son dərəcə sarsıldım. Bəlli oldu ki, dünyaya səs salaraq 100 milyona yaxın insanın həyatına bais, təxminən bir əsrə yaxın yaşı olan bu kitab Azərbaycan türkcəsində yoxdur. Elə tələbəlik illərimdə kitabı tərcümə etməyə başladım. Vətənə qayıdandan sonra, əməkdaşlıq etdiyim mətbuat orqanlarında tərcüməmin bəzi hissələri nəşr olunmağa başladı. Nəhayət, “Xural” qəzetində çalışdığım zaman onun nəzdində, 2004-cü ilin dekabrında Fürerin kitabını “Mənim Savaşım” adı ilə nəşr etdirdim. Kitab Azərbaycana bomba kimi düşdü. Əslində kitabın dərc olunmasından sonra mənə müəyyən problemlər yaradılacağını bilirdim, amma durub kitabın nəşrinə qadağa qoymaq, kitabları müsadirə etmək, məni dəfələrlə hüquq-mühavizə orqanlarına aparmaq, cinayət işi açmaq və digər fəaliyyətləri gözləmirdim. Amma kimsə bunu tərcümə etməli idi, bu da mənə qismət oldu. O ölkənin ki, tərcümə ədəbiyatı zəngindir, deməli onun gəncləri, tələbələri də çox məlumatlıdır. Bu da gələcəkdə onların daha da irəli gedəcəyi deməkdir.

-“Mənim mübarizəm” kitabının hansı bölməsi, cümləsi, sözü sizi heyran etdi ki, kitabı tərcümə etmək qərarına gəldiniz?

-Kitabın hansısa konkret bölməsi yox, bütünlüklə özü marağıma səbəb oldu. Orada qeyd edilən millətin qan təmizliyi, I Dünya müharibəsi zamanı almanların tapdalanan qüruru, yenidən həmrəy olaraq birləşib düşmənlərinə meydan oxuması, itirilmiş alman torpaqlarının yenidən qaytarılması uğrunda mübarizəsi və s. bunların hamısı olduqca məni özünə cəlb etdi. Hitler bütün dünyaya sübut etdi ki, bir millətin qüruru ilə oynamaq olmaz! Hətta Hitler olmasa belə, millətin içindən çıxan başqa bir şəxs almanların öz ətrafında birləşdirərək, həm xalqın tapdalanmış qürurunu, həm də Almaniyanın qüdrətini bərpa edəcəkdi.

Məhz Hitler fenomeni və II Dünya müharibəsindən sonra ənənəvi müharibə, bir dövlətin başqa dövlətə qoşun yeridərək onun ərazilərini öz dövlətinin tərkibinə qatması, mülki əhalini kütləvi qırğına məruz qoyma, məğlub olan tərəfin mədəniyyətini, adət-ənənələrini aşağılama və s. bu kimi əməllər beynəlxalq səviyyədə qadağan olundu. Bu qadağa gələcəkdə yeni hitlerlərin peyda olmaması üçün idi. Buna rəğmən mən heç də Hitlerin bəşəriyyət, insanlıq üçün törətdikləri cinayətlərə haqq qazandırmıram. Fürerin şəxsini yox, onun liderliyini, öz milləti qarşısında müsbət xidmətlərini, tarixi təsirinin öyrənilməsinin tərəfdarıyam.

-Əvəz bəy, axı Hitlerin törətdikləri cinayətləri zamanla ingilis monarxları edib, edirlər, eləcə də yaponlar, yəhudilər  belə özlərini ali irq hesab edərək digər millətlərə misli görünməmiş qan uddurub, represiyalara məruz qoyublar. Hətta yəhudilərin dini kitabları olan Talmudda qeyd edilir: “Yer üzündə olan yeganə ən üst insan bəndələr yəhudilər, yerdə qalanlar isə ikiayaqlı heyvanlardır!” Bu ifadəni əksər yəhudilər də qəbul edərək dünyaya meydan oxuyur. Bu sadaladığımdan sonra yalnız Hitleri bəşəriyyət-insanlıq üçün cani adlandırmaq nə dərəcədə doğrudur?

-Haqlısınız. Zaman-zaman yunanlılar, romalılar, ingilislər, yəhudilər, türklər, ruslar dünya ağalığına can atıblar, dənizlərə çıxmaq uğrunda uzunmüddətli müharibələr aparıblar. İngilislər, ağdərili amerikalılar hinduları, zənciləri vəhşicəsinə qətlə yetiriblər. Buna oxşar halları fransızlar Əlcəzair, italiyanlar Liviya xalqlarının başına gətiriblər. Amma bunların hamısı konkret bir vaxtda deyil, zaman-zaman baş verib. Hitler isə, 6 il ərzində 100 milyona yaxın insanın ölümünə bais olub.

-Sizə elə gəlmirmi, Hitleri mizantrop, sodomazaxist, vandalist kimi təqdim edənlər, əslində Fürerdən daha qəddar, zalım, amansız rəhbərləri, onların yaratdıqları siyasi rejimləri komuflyaş edirlər?

-Təbii ki, belə maskalanmanın olması istisna deyil. Bir daha qeyd edirəm ki, yer kürəsi mövcud olduqca, dünya ağalığı da mövcud olacaqdır. Əgər keçmişdə yeni ərazilər, dənizə çıxmaq uğrunda münaqişələr, müharibələr baş verirdisə, yaxın gələcəkdə onların siyahısına kosmosa sahib olmaq uğrunda mübarizə də əlavə olunacaq. Bu gün belə dünya ağalığı başqa adla həyata keçirilir. Hətta sivil, humanist təşkilat hesab etdikləri Avropa Birliyinin daxilində belə Almaniya-Fransa, İngiltərə-Avropa, Avropa-Türkiyə qarşıdurmaları mövcuddur. Mənim qənaətimə görə gələcəkdə dövlətlər arasında yox, xalqlar, millətlər, sosial qruplar arasında qarşıdurmalar, mübarizələr, münaqişələr baş verəcək. Böyük güclər çox olsa da, əsas rəqabət ingilis-yəhudi qarşıdurması fonunda olacaq. Bu qarşıdurmalar nəticəsində gələcəkdə qaniçən liderlərin peyda olması istisna deyil.

-Əvəz bəy, niyə kitabı öz orijinal adı ilə deyil, “Mənim Savaşım” kimi oxuculara təqdim etdiniz?

-Bu barədə kitabın birinci nəşrinin giriş hissəsində geniş məlumat vermişdim. Türklərin özləri də kitabın adını hərfi tərcümə olan “Benim mübarizem” kimi yox, “Kavqam” kimi tərcümə ediblər. Mən də kitabı türkcədən tərcümə etmişəm. Digər bir məqam odur ki, bizim indiki cəmiyyətimizdə sanki mübarizə sözü öz qüdərini itirib. Bundan başqa kitabın mahiyyətinə fikir vermək lazımdır. Kitab ilk cümləsindən son cümləsinə qədər savaş, savaşa çağırışla zəngindir. Bütün bu dediklərimi analiz etdikdən sonra kitabın adını “Mənim Savaşım” kimi təqdim etdim. Kitabı 2004-cü ilin noyabrında çapa hazır etdik. Dekabrın əvvəlində isə nəşr etdirdik.

-Oxucuların kitaba marağı necə oldu?

-Qiymətindən asılı olmayaraq, müştərilər kitabı göydə götürürdülər. Əvvəlcə 12, sonra isə, 20 manat dəyərində satışa çıxardıq. 1000 nüsxə nəzərdə tutsam da 2004-cü ilin dekabrında 150 nüsxə nəşr etdirə bildik, çünki hüquq-mühavizə orqanları kitaba əl qoydu, mənə isə, CM-nin 283.2-ci (Milli, irqi, sosial və ya dini nifrət və düşmənçiliyin salınması ) maddəsi ilə cinayət  işi açıldı. Daha sonra bu iş keçmiş MTN-in tədqiqat idarəsinin sərəncamına verildi. 2005-ci ilin fevralında MTN əməlimdə cinayət tərkibi olmadığına görə açılan cinayət işinə xitam verdi. Bundan dərhal sonra yenidən 100-150 nüsxə kitabı nəşr etdirdim. Tezliklə MTN-in xitam verdiyi cinayət işini Baş Prokurorluq ləğv edərək, 2005-ci ilin oktyabrında mənə yenidən eyni maddə ilə cinayət işi başlatdı. Iki ilə qədər proses davam etdi. Sonda Nərimanov rayon məhkəməsi istər Azərbaycan, istərsə də dünya hüquq tarixində qeyri-adi qərar çıxardı: “Əvəz Zeynallı təqsirli olmayaraq cəzalandırılsın”. Kitabın nəşrinə birbaşa qadağa qoymasalar da I, II nəşrlərdəki giriş yazım olan kitabların hamısı müsadirə olundu. Gələcəkdə yalnız, yazdığım giriş hissəsini çıxarmaq şərti ilə nəşrinə icazə verildi.

2009-cu ildə kitabı üçüncü dəfə nəşr etdirdim. 2011-ci ildə isə, həbs olundum. 3 il, 2 ay, 2 gün içəridə yatdım. Həbs olunmam kitabın nəşri ilə bağlı olmasa da sonralar bəlli oldu ki, kitabın işıq üzü görməsi də az rol oynamayıb.

-Ölkəmizdə yaşayan yəhudilər kitabın nəşrinə kəskin etirazlarını bildirdilər. Onların sizə qarşı  iddiaları nə idi?

-Elə ki kitab işıq üzü gördü, Dağ yəhudiləri icmasının rəhbəri Semyon İxilov mənə və kitaba qarşı mənəvi terror başlatdı. O hətta 2004-cü il dekabrın 4-də birbaşa mobil telefonuma zəng edərək  “Dünyanın neçə bucaq olduğunu sənə göstərəcəyik…” kimi ifadələrlə məni hədələdi. Ardınca onun şikayət ərizəsi əsasında məni hüquq-mühavizə orqanlarına çağırdılar.

-S.İxilov yalnız kitabın nəşrinin qarşısını almaq istəyirdi, yoxsa başqa məkrli niyyətlər də güdürdü?

-Bizim iş istintaqda olarkən S.İxilovdan müsahibə götürmüşdülər ki, “axı bu kitab dünyanın demək olar hər dilinə tərcümə olunub, Azərbaycan dilində kitabın nəşri sizi niyə bu qədər narahat edir? O da bildirmişdi ki, “Mayn Kampf” dünyanın hər bir ölkəsində nəşr oluna, hər millətin dilinə tərcümə oluna bilər, amma bu, Azərbaycana və Azərbaycan türkcəsinə aid deyil!

Bu açıqlamadan sonra mən də geri çəkilmədim, hətta mənimlə həmrəy olan insanlar dünyanı onlara dar etdilər. Məsələni bir növ dilimiz uğrunda istiqlal savaşı kimi qoyduq, aləmi vurduq bir-birinə ki, xeyir ola, bizim dilimizdə bu kitab niyə nəşr edilə bilməz, dilimizin hansı əyər-əskikliyi var? Niyə bizim gənclərimiz tərcümə ədəbiyyatı sarıdan kasadlıq çəkməlidirlər? Bu məsələ ilə bağlı Londonun BBC kanalında adını unutduğum veriliş bizimlə iki saatlıq canlı yayıma çıxdı. Orada yəhudi lojaları da çıxış edirdilər. Müzakirələr nəticəsində yəhudi lojaları bildirdilər ki, əgər Əvəz Zeynallı həbs olunsa biz onun müdafiəsinə qalxacağıq.

Haşiyə çıxaraq bir məsələni xüsusi vurğulayımağı özümə borc bilirəm. 1941-ci ildə alman təyyarələri Londonu bombardıman edib, viran qoyanda, adı çəkilən şəhərin kitab mağazalarında Hitlerin kitabları məhdudiyyətsiz satılırdı. SSRİ ilə 4 illik müharibə getməsinə baxmayaraq, həmin vaxtlarda ittifaqın ali təhsil məktəblərində, elmlər akademiyalarında, Kremlin kitabxanalarında belə kitab mövcud idi. Hətta indi də İsrailin özündə belə hərbi məktəblərdə hər bir yəhudi əsgəri, müdavimi, zabiti tərəfindən dönə-dönə oxunaraq, təhlil edilir. Azərbaycan tükcəsində kitabın nəşrinin məhdudlaşdırılması hansı məntiqə sığır?!

Sonralar MTN, DİN və digər bəzi qurumların nümayəndələri mənə bildirdilər ki:

“Dövlətimizin beynəlxalq səviyyədə İsrail ilə çox yaxın münasibətləri var. Bu səbəbdən Hitlerin yazdığı kitabın ölkəmizdə nəşr olunması iki dövlət arasındakı münasibətlərə xələl gətirə bilər”. Belə gülünc iddiaya cavab olaraq: “Axı bu kitab 100 ilə yaxındır yazılıb, ölkəmizdə də zərərli ədəbiyatlar siyahısına daxil deyil, oxunma hüququ var. İkincisi, məgər bir-biri ilə “isti” münasibətləri olan dövlətlərin davamlılığı bu kitaba bağlıdır?!”

Bacardığımız qədər bu olayla bağlı böyük ictimai rəy yarada bildik.

-S.İxilovun sizi hədələməsi barədə rəsmi qaydada şikayət etdinizmi?

-Dərhal 102 xidmətinə zəng edərək onun mənə hədə-qorxu gəlməsi ilə bağlı məlumat verdim. Telefon zəngim və məlumatım qeydə alındı. İstər tədqiqat, istərsə də məhkəmə prossesində S.İxilovun adı protokol, məhkəmə sənədlərində şahid kimi keçsə də o, dövlətin məhkəmə orqanlarını saymayaraq ifadə verməyə gəlmədi. Elə hüquq-mühavizə orqanlarımız da iradə göstərib onu məhkəməyə gətizdirə bilmədilər.

-Sizə elə gəlmirmi sionistlər Azərbaycan türklərinin maariflənməsini, inkişafını, güclü dövlət yaratmağımızı istəmirlər?

-İstər yəhudilər, istərsə də digər güclər bizim inkişafımızı istəmirlər. İnandırım ki, məsələ yalnız Hitlerin kitabı ilə bitmir. Lap deyək ki, Fürer bəşəriyyət, insanlıq üçün ən murdar, qaniçənin biri olub. Bəs “Sion müdriklərinin protokolları”, Tomas Cefersonun, Çörçilin, Mussolinin, Atatürkün, Camal Əbdül Nəserin və digər adlarını çəkmədiyim tarixi şəxsiyyətlərin kitabları dilimizdə bu günə kimi niyə yoxdur?! Bunların hamısı ona dəlalət edir ki, bizi kütbeyin etmək istəyirlər.

4 müqəddəs kitabı, yuxarıda adlarını qeyd etdiyim böyük siyasi xadimlərin həyatlarını, mücadilələrini, əsərlərini oxumayan bir cəmiyyət dünyanın hardan gəlib, hara getdiyini anlamayacaq.

Yəhudilər nəinki Azərbaycanı, hətta dünyanı özlərininki hesab edirlər. Bizi idarə edirlər. Ölkəmizdə nə varsa onlara məxsus olduğu iddiasındadırlar. Tam açıq deyirəm: Azərbaycan yəhudi dövlətinə çevrilib. Yuxarıda başıma gətirilən olaylarla bağlı qeyd etdiklərim də buna bariz nümunədir.

-Əvəz bəy, qeyd etdiyiniz kitabları oxuyanların onun təsiri altına düşərək gələcəkdə böyük radikallar ordusunun yaranmasına gətirib çıxaracağı ehtimalı sizi əndişələndirmirmi?

-Qətiyyən! Əksinə, elmsizlikdən təsir altına düşənlər daha çox olur.

-Tarixi şəxsiyyətlərimiz içində kimi Hitlerə oxşadardınız?

-Əslində heç kimi. Amma hardasa Babəki vurğulayardım. Çünki tarixi mənbələrin birində qeyd edilir ki, “Babək min dəfə min ( bir milyon ) ərəbi məhv etdi”. Bundan başqa Şah İsmail Xətai ilə Nadir Şahı çox böyük tarixi şəxsiyyətlərimiz hesab edirəm. Onların hər biri həm Azərbaycan coğrafiasını birləşdirirb, həm də dənizlərə çıxmağa can atıblar.

-“Mayn Kampf” kitabını tərcümə edərək Azərbaycanda nəşr etdirdiyinizə görə peşman deyilsiniz?

-Əlbəttə ki, yox. Bu dəqiqə Atatürkün “Nutuk” əsərinin tərcüməsini yekunlaşdırmaq üzrəyəm. Onu nəşr etdirdikdən sonra “Mənim Savaşım”ı 4-cü dəfə nəşr etdirməyi planlaşdırıram.

-Son olaraq sizə qarşı maneə, dalan, çəpər yaradan ixilovlara nə demək istərdiniz?

-Allah hamısının yolunu, bəxtini açıq eləsin, millətləri uğrunda verdiyi mübarizədə kənarda qoymasın. Bizim də öz yolumuz, millətimizi maarifləndirmək uğrunda amalımız var. Nə qədər ki yaşayırıq, bu yolda fəaliyyətimizi davam etdirəcəyik.

Abdulla İsmayıloğlu,

“Yeni Sözçü” qəzeti

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


MÜSAHİB  / SİYASƏT
Arif Əliyev:”O gənclərin təmiz adını özlərinə qaytarmaq lazımdır”-MÜSAHİBƏ
Xural Yazıldığı tarix 25 Noyabr 2018


Noyabrın 20-də “Nizami” Kino Mərkəzində jurnalist Arif Əliyevin müəllifi olduğu “Əsgərlər unudulanda ölürlər” sənədli filminin təqdimatı keçirilib. Cümhuriyyətimizin 100 illiyinə həsr olunmuş filmdə 1920-ci ilin aprelində müstəqilliyimizin müdafiəsi uğrunda döyüşdə Yalama qarnizonunun göstərdiyi şücaətdən bəhs edilir. Qarnizonun 350 əsgəri 70 minlik işğalçı ordunun zərbəsi qarşısında Yalama stansiyasında iki saat duruş gətirib və son nəfəslərinə qədər mövqelərindən çəkilməyiblər. “Aranfilm” Yaradıcılıq Mərkəzinin təqdim etdiyi film Azərbaycan Cümhuriyyət tarixinin ən şərəfli və qaranlıq səhifələrindən birinə işıq salır. Filmin çəkilişləri Yalama, Bakı, Tbilisi, Ankara və Moskvada aparılıb. Filmin ssenari müəllifi Arif Əliyev, quruluşçu rejissoru Rövşən Almuradlı, quruluşçu operatoru Rafiq Əliyevdir. Vaqif Gərayzadə film üçün orijinal musiqi bəstələyib, mahnıların mətnləri şəhid əsgərlərin son məktublarında yazdıqları şeirlər əsasında tərtib olunub.

Filmin müəllifi, jurnalist Arif Əliyev apardığı araşdırmalar, bu filmin ərsəyə gəlməsində üzləşdikləri problemlər barədə Turan İA-nə danışıb.

Xural.com müsahibəni oxuculara təqdim edir:

– Arif bəy, bir çoxlarının bilmədiyi faktı üzə çıxardınız. Arxasınca getdiniz, əvvəlcə kitab şəklində, daha sonra isə film şəklində ictimaiyyətə təqdim etdiniz. Yalama hadisələri haqda informasiya sizdə haradan idi? Yəni, bu ideya haradan yarandı?

– Kənddən, Goradildən şəhərə gedirdim. Radioda Şəmistan Nəzirlinin müsahibəsini verirdilər və o XI Qırmızı Ordunun Azərbaycana təcavüzündən danışanda Yalama qarnizonunun şücaətini xatırladı. Əvvəllər bu barədə eşitmişdim, nədənsə mənə çox inandırıcı görünməmişdi. Uşaqlıqdan bizə öyrədiblər ki, rus qoşunu Azərbaycanda ciddi müqavimətə rast gəlməyib, bir həmlə ilə Bakıya çatıb. Bunun əksini sübut edən faktlar əlimizə keçməyib. Amma indi elə bil məni kimsə silkələdi, alnıma tər gəldi. Maşını kənara çəkib saxladım. Bir “dava mahnısı” yadıma düşdü: “Yerdə qalmış iki yüz nəfərin gözləri göyə baxar; hamısının bir yerdə cəmi dörd min yaşı var”. Axı bizim 350 əsgərimizin də hamısının bir yerdə yeddicə min yaşı olub! Əgər deyilən həqiqətdirsə, o gənclərin, heç olmasa, təmiz adını özlərinə qaytarmaq lazımdır. Əslində, bu, onlardan çox bizə lazımdır. Özümə söz verdim ki, axıradək araşdıracağam.

 

– Yalamada sizin təbirinizcə desək, müstəqilliyin ömrünü 2 saat uzadan 350 gənc uyuyur. Burada söhbət bir dövlətin varlığı üçün vuruşan, canından keçən 350 gəncdən gedir. Siz bunu ictimailəşdirdikdən sonra araşdırmalarınızda sizə kimlərsə yardım etdimi? Yoxsa bütün işləri öz gücünüzə və öz hesabınıza gördünüz?

– Araşdırmalar ilyarım davam etdi. Yarım il də sənədli povestin yazılması çəkdi. Əlbəttə, işin əsas ağırlığını adam özü çəkir, amma, desəm ki, heç kim kömək etmirdi, ədalətsizlik olardı. Dostların köməyi olmasaydı, nə altı ölkənin arxivlərinə əlim yetər, nə də kitabı çap edə bilərdim. Kitabdan sonra maraqlanan çox idi. Mən povestlə bərabər pyes və sənədli film üçün ssenari də hazırlamışdım. Bir tərəfdən, Tahir Tahiroviç deyirdi ki, pulsuz da olsa sənədli film çəkməliyik. Vaqif Gərayzadə ilə Rövşən Almuradlı məni bədii filmə kökləyirdilər, hətta özləri qabağa düşüb danışıqlar aparırdılar. Az qalmışdı da alınsın. Ancaq sonda, nədənsə, təklifə böyük həvəs göstərənlərin fikri dəyişdi. Mənim özümün kimdənsə nəyəsə şəxsi qaydada yardım istəmək qabiliyyətim yoxdur. Bir dəfə xaricdəki bir dostumla söhbət zamanı nə ilə məşğul olduğumu soruşdu, danışdım. Dedi, dərk edə bilmirəm ki, hansısa xalqın tarixində belə bir fakt olsun, bu qədər gizli saxlanılsın, üzə çıxarılanda isə onu aləmə car çəkmək üçün bütün işlər görülməsin. İnanırsınız, kredit kartlarından birini də, kartın kodunu da verdi. Dedi, başlamağa bəs edər, amma dayanmayın. Biz də dayanmadıq. Yəni, fasilə verirdik, amma dayanmırdıq. Hər tərəfdə bir yol açılırdı. Gürcüstana səfərdə Qazaxda çəkilişlərdən istifadə edib öz işimizi də yola verdik, Ankaraya, Moskvaya biletlərimizi dostlar aldılar. Ankaraya bir günə gedib-gəldik. Moskvada azərbaycanlı iş adamları qarşılayıb yola saldılar, qonaq saxladılar, hər yerdə maşınla müşaiyət etdilər. Biz də işi elə qururduq ki, vaxt itməsin, obyektlərdə çəkilişləri Bakıdan razılaşdırmaga çalışırdıq.

– Məni maraqlandıran odur ki, hökumət, rəsmilər, məmurlar sizin bu məsələdə qətiyyətinizi nəzərə aldımı? Sizə bu məsələdə gördüyünüz işlərdə maddi və ya hər hansı təklif irəli sürüldümü?

– Yox, bizə heç bir təklif gəlmədi, amma deyim ki, qabağımızı kəsən də olmadı. Mən həmişə hökumətin mane olmamasını onun ən böyük köməyi kimi qiymətləndirmişəm. Belə şəraitdə vətəndaş cəmiyyəti nəyə qadir olduğunu göstərməlıdir. Hər halda, Xarici İşlər Nazirliyi, Azərbaycan Dəmir Yolları, Sərhəd Qoşunları, Türkiyə və Gürcüstandakı səfirliklərimiz obyektlərdə çəkiliş aparmağa, yaxud çəkilişlərə icazə almağa kömək etdilər. Mədəniyyət Nazirliyi filmə yayım vəsiqəsi verdi. Düzdür, prezentasiyanın təşkilində problem yaşandı, buna görə də məkan dəyişdiriləsi oldu, dəvətnamələr gecikdi, ancaq bu, bütövlükdə hökümətin işimizə münasibətindən yox, konkret bir hökumət rəsmisinin münasibətindən doğurdu. Nə isə bu səddi də aşdıq.

 

– Yalama hadisəsi və həmin 350 gəncin taleyi əslində böyük qəhrəmanlıq və vətənpərvərlik nümunəsidir ki, hətta bundan yaxşı mənada təbliğat kimi istifadə etmək olar. Hətta Hollivud səviyyəsində də film çəkdirmək olardı. Amma nədən bizdə belə hadisələrə biganə yanaşırlar və bu cür hadisələrdən istifadə etmirlər?

– Hə… Bax bu, başqa məsələ. Düz iki il bundan əvvəl mən “Yalama stansiyasının platformasında qatar gözləyən 350 ruha ithaf” yazmışdım. Yazmışdım ki, gənc müstəqillik mücahidlərimizin ruhları 96 ildir orada bir-birinə sığınıb sevgi və ehtiram qatarımızın yolunu gözləyir. Bir misal çəkmişdim. Texas ştatında San-Antonio şəhəri, onun yaxınlığında Alamo adlanan, ABŞ-ın azadlıq və müstəqillik simvollarından sayılan bir qala var. 1836-cı ilin martında burada Texasın müstəqilliyini müdafiə edən təxminən 260 nəfərlik dəstə ilə sayca onqat artıq Meksika qoşunu arasında döyüş olub. Bir saat davam edən döyüşdə qala müdafiəçilərindən yalnız üç nəfər sağ qalıb. Növbəti yüz ildə isə texaslılar həmin saatı saniyəbəsaniyə bərpa ediblər, qarnizonun bütün əsgərlərinin adlarını üzə çıxarıb, əbədiləşdiriblər. Burada memorial ucaldıblar. Alamo hekayəti dərsliklərə salınıb, onun haqqında sənədli və bədii əsərlər, filmlər yaradılıb, rəsmlər çəkilib, mahnılar bəstələnib, hətta döyüşün yüzilliyi şərəfinə sikkə də kəsilib. Ştatın 13 vilayətinə Alamonun müdafiəçilərinin adı verilib. Qalanın kilsəsi məbəd elan olunub, amerikalılar ştatın qonaqlarını mütləq bu yerə aparıb ulu babalarının şücaətindən ağızdolusu danışırlar, onlara qalanın açıqcalarını, şanlı tarixini əks etdirən suvenirlər bağışlayırlar. İyirmi il əvvəl mən də Alamoda bələdçinin danışdıqlarına qulaq asa-asa, ətrafıma yığışıb gözlərində parıltı onun hər sözünü udan məktəbli uşaqlara həsəd aparırdım. Bəs biz uşaqlarımızı öz Alamomuza – Yalamamıza aparmaq istəsək, onlara nə göstərəcəyik? Nəinki memorial, bir balaca heykəlcik, quruca lövhə də yoxdur. Həqiqətən döyüşün olduğunu, 19-20 yaşlı oğullarımızın 2 saat zirehli maşınların qabağına sinələri ilə sipər çəkdiklərini sübut edən bütün materiallar ortadadır. Daha nə lazımdır? Gedim mavzoleydə Lenindən arayış alım gətirim? Bilmirəm… Onu bilirəm ki, keçmişinə kor olan xalqın gələcəyi də qaranlıqdır.

 

– Maraqlıdır, bu kitab, bu film ərsəyə gəldikdən sonra ictimaiyyətin, hökumətin, eləcə də beynəlxalq nümayəndəliklərin reaksiyası necə oldu? Yəqin sizə gəlib çatır.

-“Bəh-bəh”dən, ağız marçıltısından qulaq tutulur. Ortada isə real heç nə yoxdur. Beynəlxalq təşkilatlarla işimiz olmasın. Onlar müşahidə edirlər, deyirlər, hələ görək, bunlar özləri nə yapırlar? Çünki bu, bizim “daxili”, milli şərəf məsələmizdir.

– Kitab, ardınca film. İndi növbəti addım nə olacaq? Bu araşdırmaları davam etdirəcəksiniz? Davam etdirəcəksinizsə sizin bundan sonra nəyə ehtiyacınız var?

– Konkret bu mövzu ilə bağlı sənədli filmin dublyajına və xaricə çıxarılmasına ehtiyac var. Onun öhdəsindən gələrik. Amma proqramda daha iki məsələ qalır: bədii filmin çəkilməsi və Yalama igidlərinə heykəl qoyulması. Heykəl ucaltmağı hələ rəhmətlik akademik, müharibə qəhrəmanı Ziya Bünyadov təklif etmişdı. Artıq bu işləri dövlətin dəstəyi olmadan görmək mümkün deyil. Başqa planlara gəldikdə isə “Sənət əbədidir, ömür ötəri” adlı yeni sənədli povesti çapa hazırlayıram. Yaxın günlərdə ayna.az-da dərc etməyə başlayacağıq. Onu Adil İsğəndərovun Rövşən Almuradlıya danışdığı xatirələr əsasında yazmışam, 1937-1938-ci illərin hadisələrinə həsr olunub. İsmayıl Şıxlı haqqında “Əsrin fonunda kişi portreri” sənədli povesti üzərində işləyirəm. Hələ Vaqif Gərayzadə də boynuma bir ağır öhdəlik qoyub. Ağır olduğu kimi məsuliyyətlidir. Az qala “Yalama” povesti qədər.

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


MÜSAHİB  / SİYASƏT  / XuralTAC
İlyas İsmayılovdan hakimiyyətə ağır sözlər: ” Romadakı quldarlıq monarxiyası kimiyik…”
Xural Yazıldığı tarix 22 Noyabr 2018


Ədalət Partiyasının sədri, hüquq elmləri doktoru İlyas İsmayılov Ovqat.com saytına maraqlı müsahibə verib. Bu müsahibəsində o, BDU rektoru Abel Məhərrəmovun vəzifəsindən azad edilməsindən tutmuş ölkədə növbədənkənar parlament seçkilərinin keçirilməsi ehtimalınadək bir çox məsələlər barədə fikirlərini açıqlayıb. 

Xural.com müsahibəni təqdim edir:

 

– İlyas müəllim, ötən həftənin ən diqqətçəkən hadisəsi BDU-nun rektoru Abel Məhərrəmovun etdiyi hərəkətlər və vəzifəsindən uzaqlaşdırılması oldu. Səhv etmirəmsə, Siz də həmin ali məktəbin məzunusunuz. Sizin kimi bir çox ziyalılar, görkəmli insanlar BDU-da təhsil alıblar. Azərbaycan və dünya elminə bu qədər töhfələr verən bir ali məktəbə 19 il şərab alverçisinin rəhbərlik etdiyini eşidəndə, nə düşündünüz?

– Əvvəla, məni BDU-nun yetişdirdiyi görkəmli məzunlar siyahısına saldığınız üçün təşəkkür edirəm. Doğrudan da, bu ali məktəb Azərbaycan elminin formalaşmasında, dünyada tanınan məşhur insanların yetişdirilməsində misilsiz rol oynayıb. Dünya şöhrətli Yusif Məmmədəliyev, fizika üzrə Nobel mükafatçısı Lev Landau, ensiklopedik biliklərə malik olan və böyük şəxsiyyət kimi tanınan Azad Mirzəcanzadə, Ziya Bünyadov, Məmməd Xələfov və başqa görkəmli adamların adı ilə anılan bu elm ocağından həmişə xoş sədaların gəlməsini arzulamışam.

BDU mənim həyatımda önəmli yer tutan elm mərkəzlərindəndir və tələbəlik illərimi həmişə qürurla yad edirəm. Nə yazıq ki, öz siyasi niyyətləri üçün Azərbaycan xalqının intellektual ziyasını söndürmək istəyən indiki hakimiyyətin ilk zərbə vurduqları yerlərdən biri də BDU oldu. Abel Məhərrəmov kimi bir adamın 19 il həmin universitetin rektoru təyin olunması da məhz bu məqsədə xidmət edib. BDU, bütün potensialına baxmayaraq, Abel Məhərrəmovun dövründə özünün qürub çağlarını yaşadı. Təsəvvür edin ki, dünyanın reytinq cədvəllərində BDU yeni yaradılmış “Xəzər”, “Qafqaz” kimi ali məktəblərə uduzurdu. Mən hələ dünyanın digər ali məktəblərini demirəm, BDU hətta Azərbaycanda belə, birinciliyi əlində saxlaya bilməyib. Böyük tarixi ənənəsi olan BDU-nun bu hala düşməsində rektorluğun da xidmətləri az deyil. Son zamanlara qədər bu ali məktəbdə rüşvətxorluq baş alıb gedir, hətta bu səbəbə görə, bir çox dekanlar həbs olunublar. Nə qədər insana saxta diplom verdikləri rəsmən təsdiqlənib. Abel Məhərrəmovu isə bu hallar qətiyyən narahat etmirdi. O, hətta 2014-cü ildə keçirdiyi mətbuat konfransında bir şəhid qızıyla media nümayəndələrinin qarşısında mübahisə edərkən, universitetdə rüşvət faktını etiraf etmiş, “pul versəydin, kəsilməzdin” demişdi. Abel Məhərrəmov həmin xoşagəlməz hadisələrdən dərhal sonra cəzalandırılmalı idi. Hakimiyyət isə bu adamı ölkənin ən aparıcı universitetinə rektor təyin etməklə kifayətlənmir, hətta Konstitusiyanı kobud şəkildə pozaraq, deputat mandatı ilə mükafatlandırırdı.

Abel Məhərrəmovun özünə bu qədər arxayınlığı da bu cəzasızlıq mühitindən doğmuşdu. Özünə o qədər arxayın idi ki, on minlərlə tələbəni ayağa qaldırıb stabilliyi poza biləcəyini düşünürdü. Onun dini bir konfransa 2 ton şərab aparması, Şeyxülislamı gecə yuxudan durğuzub hüzuruna gətirməsi də tam özbaşınalıqdır.

Ən əsası isə, BDU dövlət sifarişi ilə mütəxəssislərin ən çox  yetişdirildiyi ali təhsil ocağıdır. Statistik məlumata görə, hər il bu ali məktəbə 5 minə qədər tələbə qəbul olunur. Onun təxminən yarısı  dövlət sifarişi əsasında təhsil alır. Bu, respublika ali təhsil müəssisələri üzrə ən böyük rəqəmdir və respublika üzrə dövlət sifarişi əsasında ayrılmış ümumi yerlərin 20 faizinə qədərini təşkil edir. Məhz bu səbəbə görə də 600 və daha yüksək bal toplayanların böyük əksəriyyəti bu ali məktəbdə oxumağı seçirlər. Bu cür istedadlı gənclərin taleyinin özünü apara bilməyən rəhbərlərə həvalə edilməsi Azərbaycanın gələcəyinə vurulmuş ən böyük zərbədir. Təəssüf ki, BDU-nun son 19 illik tarixi məhz belə bir anlayışın idarəçiliyi altında olub.

– Deyəsən, Sizin deputat olarkən ən çox qarşı çıxdığınız adamlardan biri də elə Abel Məhərrəmov olmuşdu.

– Qətiyyən. Mən həyatım boyu hansısa şəxsləri yox, qanun pozuntularını hədəfə almışam. Abel Məhərrəmov da digər rektorlar kimi, qanunsuz deputat seçilənlərdən biri idi. Hakimiyyət o zaman mənim qaldırdığım məsələ ilə razılaşmasa da, sonradan iradlarımın bəzi məqamlarını nəzərə almağa məcbur oldu və rektorların deputat seçilməsinə son qoydu. Amma qanunsuz seçilənlər təkcə rektorlar deyildi. Onlar kimi, dövlət komitələrinin, açıq səhmdar cəmiyyətlərinin, dövlət şirkətlərinin rəhbərləri də, sahibkarlıq, kommersiya və başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olan digər şəxslər də qanuna zidd olaraq deputat mandatı almışdılar. Məsələn, Rövnəq Abdullayev və digərləri kimi. Bu adamlar indi də həmin mandatlarını daşıyırlar. Faktiki olaraq, Azərbaycan qanunvericiliyi bu qanunları çıxaran Milli Məclis tərəfindən pozulur. Bu isə adi bir qanun pozuntusu yox, həm də öz təyinatına qarşı çıxmaq, qəbul etdikləri hüquqi sənədlərə hörmətsizlikdir. Hüquqi nihilizm də məhz burdan – qanun qəbul edənlərin qanuna əməl etməməsindən başlayır. Sən özün öz qəbul etdiyin qanunu pozsan, başqası ona necə əməl edər?

– Maraqlıdır, Konstitusiya Məhkəməsi niyə həmin qeyri-qanuni mandat əldə edən deputatların fəaliyyəti ilə bağlı hər hansı qərar vermir? Axı deputatların qeyri-qanuniliyi onların çıxartdığı qanunların legitimliyinə kölgə salır. Belə çıxır ki, biz hüquqi legitimliyi olmayan qanunlarla idarə olunuruq…

– Bəli, təəssüf ki, elədir. Mən deputat olduğum zaman bu qanunsuz halların qarşısının alınması üçün dəfələrlə müxtəlif dövlət orqanları qarşısında məsələ qaldırmışam. İlk öncə Prezident Aparatına bu barədə rəsmi məktub ünvanlamışdım. Məktuba xeyli müddət cavab verilmədi. Nəhayət, bildirildi ki, bu məsələyə baxmaq onların səlahiyyətləri çərçivəsində deyil və MSK-ya müraciət edilməlidir. Növbəti iki məktubu MSK-ya göndərdim. Məktubda göstərilirdi ki, bəzi deputatlar iki və daha artıq vəzifə tuturlar. Həmin şəxslərin Milli Məclisin deputatı olması Konstitusiyanın 85 və 89-cu maddələrinin tələblərinə daban-dabana ziddir. Məsələn, dövlət ali təhsil müəssisəsinin rektoru prezident tərəfindən təyin olunur və ya vəzifəsindən azad edilir. Rektor əvəzçiliklə təyin oluna bilməz. Ali təhsil müəssisəsinə rəhbərlik rektorun əsas fəaliyyət növüdür və o, başqa dövlət və qeyri-dövlət orqanlarında, müəssisə, idarə və təşkilatlarda hər hansı digər fəaliyyətlə məşğul ola bilməz. Bu dözülməz hallar aradan qaldırılmalı, həmin şəxslər qanunun tələb etdiyi kimi ya deputat mandatından məhrum edilməli, ya da tutduqları vəzifədən qeyd-şərtsiz azad olunmalıdırlar. Bu kobud qanun pozuntularına rəvac verən və ona göz yuman məmurlar isə cəzalandırılmalıdırlar.

O zaman mənim dəfələrlə MSK-ya ünvanladığım bu qanuni təkliflərə cavab verilmədi. Məcbur qalıb Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət etdim. Ordan da cavab ala bilmədim. 2013-cü ildə qaldırdığım bu məsələdən sonradan növbəti parlament seçkilərində rektorların deputat seçilməsinin qarşısı alındı. Amma açıq səhmdar cəmiyyətlərinin, dövlət şirkətlərinin rəhbərləri, sahibkarlıq, kommersiya və başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olan digər şəxslərdən bəziləri hələ də deputatdır. Hesab edirəm ki, onlara mandat verdiyinə görə MSK-nın bütün üzvləri məsuliyyətə cəlb olunmalıdırlar.

– İlyas müəllim, yeri gəlmişkən, bizdə bir çox qanunlar, hüquqi aktlar Rusiyadan birbaşa tərcümə edilərək qəbul olunur. Bəzi hallarda hətta müvafiq dövlət qurumlarının rəhbər şəxsləri də eynilə Rusiyadakı həmkarlarını təqlid edir, onlar hansı addımı atırlarsa, bizimkilər də eynilə təkrarlayırlar. Bu yaxınlarda Rusiya Federasiyasının Konstitusiya Məhkəməsinin sədri Valeriy Zorkin cəsarətli bəyanat verdi. Bildirdi ki, ölkədə hakimiyyət bölgüsü icra hakimiyyətinin xeyrinə əhəmiyyətli dərəcədə “əyilib”. Bu da uzunmüddətli sabitlik üçün zəruri olan dövlətin çəkindirmə və qarşısınıalma sisteminin pozulmasına gətirib çıxarıb. Niyə eyni cəsarəti bizim Konstitusiya Məhkəməsi göstərmir? Yoxsa bizdə eyni problem mövcud deyil?

– Valeriy Zorkinin bu təşəbbüsü və cəsarəti alqışlanmalıdır. Siseronun təbirilə desək, onun vicdanı şəxsi qabiliyyətindən qat-qat üstündür. O, vaxtilə Boris Yeltsinin də bir çox fərmanlarının konstitusiyaya zidd olduğunu göstərmişdi. Bu cəsarətinə görə də Yeltsin onu vəzifədən azad etmişdi. Rusiya məhz bu cür cəsarətli hüquqi adamlarının sayəsində demokratik dövlət ənənələri sahəsində bizi xeyli üstələyir.

Azərbaycana gəlincə, mən bizdəki vəziyyəti qədim Romadakı quldarlıq monarxiyası ilə müqayisə edirəm. Bilindiyi kimi, e.ə 27-ci ildən eramızın 194-cü ilinə qədər Qədim Romada “prinsipat” deyilən idarəçilik sistemi mövcud olub. Bu idarəçilik formasında respublika quruluşunun bütün institutları formal olaraq qalırdı. Ancaq hakimiyyət faktiki olaraq bir nəfərə – prinsepsə, yəni senatorlar siyahısında birinci yeri tutan şəxsə məxsus idi. Prinseps həm məhkəmənin, həm qanunvericilik orqanın, həm də icraedici orqanın əvəzinə qərar verirdi. Təəssüf ki, Azərbaycanda da buna bənzər vəziyyət hökm sürür.

– Amma gəlin, razılaşaq ki, Milli Məclis deputatlarının da elə bir ciddi səlahiyyətləri qalmayıb. De-yure olaraq da bu qanunverici orqan parlament olmaqdan çıxıb. Son referendumla dəyişdirilən Konstitusiyaya əsasən, hansısa bir komitənin deputatların səlahiyyətlərinə son qoymaq səlahiyyəti var. Belə bir mənasız parlamentdə kimin deputat kimi əyləşməsinin nə fərqi var?

– Sözsüz ki, parlamentin bu vəziyyətə salınması hakimiyyət bölgüsü prinsipinə ziddir. Bu prinsipə görə, hakimiyyətin 3 qanadı var: qanunverici hakimiyyət, icraedici hakimiyyət və məhkəmə. Hakimiyyətin bu qanadları bir-birindən müstəqil şəkildə və bir-birinə nəzarət edəcək səlahiyyətdə fəaliyyət göstərməlidirlər. Amma deputatı mandatından məhrum etmək səlahiyyətinin MM-nin İntizam Komissiyasına verilməsinin nə hüquq fəlsəfəsində, nə də məntiqdə yer var. Bu səlahiyyət yalnız seçiciyə aid olmalıdır.

Üstəlik, indiki qanunvericiliyə görə, deputat tamamilə mənasız bir səbəbdən mandatdan məhrum edilə bilər. Məsələn, etik normaları pozduğuna görə. 2016-cı ildə bu məsələ ictimai müzakirəyə çıxarılanda mən referenduma təqdim olunan müddəalarla bağlı öz mülahizələrimi yazıb media orqanlarında ictimailəşdirmişdim. Həmin məqalədə yazmışdım ki, referendum aktında nəzərdə tutulan dəyişikliklərdən biri də Konstitusiyanın 89-cu maddəsinə edilən təklifdir. Təklifə görə, deputatlar onlar üçün müəyyən edilmiş etik davranış qaydalarını kobud surətdə pozduqda öz mandatlarından məhrum oluna bilərlər.

Əvvəla, etik davranış qaydaları qiymət verilən anlayışdır, onların yerinə yetirilməsi isə ictimai fikrin gücü ilə təmin edilir. Hüquq  normalarının həyata keçirilməsi etik normalarda olduğu kimi, bu normaları pozan şəxslər barəsində yaradılmış mənfi fikirlə deyil, dövlət məcburiyyəti ilə təmin edilir. Dövlətin məcburi tədbirləri etik normaların təmin edilməsində heç bir rol oyanaya bilməz, oynamamalıdır.

Üstəlik, “kobud şəkildə pozmaq” müddəası da qiymət verilən anlayışdır, onu nə qədər geniş izah etsək də, etik normaların pozulması dövlətin məcburi tədbirlərinə səbəb olmamalıdır. Bu təklifin qəbul edilməsi deputatların passivliyinə gətirib çıxara bilər. Sədrlə Zahid Oruc arasında  baş verən mübahisədə olduğu kimi, parlament rəhbərilə dialoqa “cəsarət” edən hər bir deputatın hərəkəti etik normaların kobud şəkildə pozulması kimi qiymətləndirilə və beləliklə, deputat mandatdan məhrum oluna bilər. Odur ki, bu təklifin qəbul edilməsinə heç bir vəchlə yol verilməməli idi. Bu təklif deputatları asılı vəziyyətlərdə təzyiq altında saxlamaq üçündür.

Konstitusiya dəyişikliyində Milli Məclisin səlahiyyətlərini məhdudlaşdıran digər müddəalar da var idi. Mən yenidən bunları sadalamaq istəmirəm. Bircə onu nəzərinizə çatdırmaq istəyirəm ki, 2016-cı ildə keçirilən referendumla Milli Məclisin səlahiyyətləri tamamilə əlindən alındı və o, icra hakimiyyətinin iradəsindən tam asılı vəziyyətə gətirildi. İndi də Milli Məclis digər qanunları da bu dəyişikliklərə uzlaşdırmağa səy göstərir, amma nə qədər çalışırsa, işin içindən çıxa bilmir. Məncə, Azərbaycan hakimiyyəti ölkədəki ictimai-siyasi vəziyyəti normallaşdırmaq üçün parlamentin səlahiyyətlərini məhdudlaşmağa deyil, onun həqiqi simasını və nüfuzunu özünə qaytarmağa çalışmalıdır.

– Son zamanlar növbədənkənar parlament seçkilərinin keçirilməsi barədə proqnozlar gündəmə gətirilir. Növbəti seçkilərdə iştirak edəcəksinizmi?

– Bu yaxınlarda mətbuat orqanlarında mən də bənzər iddialarla tanış oldum. Bir çox siyasilər, o cümlədən Vətəndaş və İnkişaf Partiyasının sədri Əli Əliyev də bu ehtimaldan danışırdı. Mənim Əli Əliyevə böyük hörmətim var və onun savadlı bir siyasətçi olduğuna inanıram. Doğrusu, bu fikirləri onun dilindən səslənməsinə təəccübləndim. Axı, seçki keçirilmir ki, orada iştirak edəsən. Hakimiyyət istədiyi adamı istədiyi yerdən deputat təyin edir. Seçki komissiyaları həmin adamın lehinə protokolları tərtib etməklə məşğul olurlar. Vətəndaşların seçkiyə gedib-getməməsi heç kimi maraqlandırmır. Bu metodla müəyyənləşdirilən qurum qətiyyən parlament sayıla bilməz. Üstəlik, səlahiyyətləri tamamən əlindən alınmış parlamentdə təmsilçiliklə nəyə nail olmaq mümkündür? Hesab edirəm ki, parlamentin əvvəlki səlahiyyətləri özünə qaytarılmayana qədər bu seçkilərdə iştirak etməyin heç bir mənası yoxdur. Normal seçki keçirilsə, iştirak edərdim.

– Siz seçki mühitini yaxşılaşdırmaq üçün hakimiyyətə nə tövsiyə edərdiniz?

– Hakimiyyətə nəyisə tövsiyə etməyin də bir mənası qalmayıb. Hesab edirəm ki, Azərbaycanda demokratik və ədalətli seçki keçirməyin bir yolu var: Suriyadakı kimi, seçkilərin BMT tərəfindən keçirilməsi.

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


İQTİSADİYYAT  / MÜSAHİB  / XuralTAC
”Şaxələnmiş iqtisadiyyat qurmağa nail olmasaq, gələcəyimiz elə neft rəngində olacaq”
Xural Yazıldığı tarix 9 Noyabr 2018


‘Azərbaycan region ölkələr arasında adambaşına milli gəlirini orta Avropa səviyyəsinə ən gec çatdıracaq ölkə kimi proqnozlaşıdırlıb”

İqtisadçı Rövşən Ağayev hazırda Milli Məclisin müzakirəsində olan 2019-cu ilin büdcəsi ilə bağlı yaranan suallara cavab verir.

– Rövşən bəy, əksər müsahibələrinizdə bildirirsiniz ki, hökumət nəticə əsaslı büdcə tərtib etməlidir. Nədir “nəticə əsaslı büdcə”?

– Müstəqil ekspertlər nəticə əsaslı büdcəni son 10 ildə daim gündəmdə saxlayıb və sovet dövrünün sonlarından qalma, heç bir səmərəlilik və nəticə göstəricisinə əsaslanmayan büdcə tərtib etmək praktikasından imtina olunmasını təklif ediblər. Son 25-30 ildə Qərbdə ictimai maliyyə menecmentində köklü dəyişiklik baş verdi və nəticə əsaslı büdcə mexanizmi ortaya çıxdı. Nəticə əsaslı büdcə odur ki, hökumətin xərc prioritetləri ilə strateji inkişaf prioritetləri əlaqələndirilir, hökumət öncədən proqnozlaşdırdığı və həmin proqnozlara uyğun vəsait ayırdığı nəticənin reallaşdırılması üçün məsuliyyət daşıyır. Bu cür büdcə menecmentinin tətbiq edildiyi şəraitdə dövlət idarələrinin strateji planları olur, həmin planlarda hər bir qurumun əsas funksiyalarına uyğun məqsəd və hədəfləri müəyyənləşir, sərəncamlarında olan resursların məqsəd və hədəflər istiqamətində ayrılmasını özündə əks etdirən büdcə planları hazırlanır. Büdcə sənədlərində strateji planlar əsasında müəyyən edilən hədəflərə uyğun fəaliyyətlər, bu fəaliyyətlərin nəticələrini ölçmək üçün kəmiyyət və keyfiyyət göstəriciləri sistemi, hər bir fəaliyyətin icrası üçün tələb edilən resursların həcmi əksini tapır. Problem onda deyil ki, nəticəyə yönəlik büdcə mexanizmləri olmayanda dövlət orqanları öz vəzifələrinin öhdəsindən, ümumiyyətlə, gələ bilmirlər. Sadəcə bu cür büdcə menecmenti yoxdursa, hökumətin malik olduğu resursları tələb olunan nəticələr əsasında bölüşdürmək onlar üçün mümkün olmur. Hökumətin öz fəaliyyətini nəticələri ölçməyə imkan verən göstəricilər və meyarlar əsasında qurması mürəkkəb, amma mümkün məsələdir. Belə bir yanaşma mövcuddur ki, insanlar qiymətləndirə bildikləri hadisə və prosesləri idarə etmək və yönlədirmək imkanına malik olurlar. Bu yanaşma dövlət idarəetməsi üçün də keçərlidir. İdarəçilər öz fəaliyyətlərini qiymətləndirə bilmədikdə nə onu təkmilləşdrimək, nə də idarəetmə prosesi üzərində effektiv nəzarəti təşkil etmək imkanına malik olurlar. Hökumət yaxın 3, 5 və 10 illlik dövr üçün təhsil, elm, səhiyyə, aqrar sektor, regionların inkişafı üzrə strateji prioritetlərini cəmiyyətə elan edirsə, həmin prioritetlərə hər il nə qədər resurs xərcləndyini, ilin yekununda hansı nəticələr əldə olunduğunu ölçülə bilən məlumatlar əsasında bilmək də cəmiyyətin haqqıdır. Doğrudur, hər bir ölkənin strateji prioritetləri arasında təhsil və səhiyyə həmişə olur, amma ilk beşliyi tərtib edəndə müəyyən dəyişikliklərin olması mümkündür. Tutaq ki, hansısa ölkə üçün bir mərhələdə regional iqtisadi inkişafda bərabərsizlik, digər üçün səhiyyə və ya təhsil ön yerdə gələ bilər. Bəzi hökumətlərin strateji planları daha uzun müddətli olur və həmin strategiyada müəyyən olunan hədəflərə yetişmək üçün ortamüddətli proqramlar və fəaliyət planları qəbul edilir. Məsələn, Qazaxıstanda “Qazaxıstan 2050” sənədi var. Bu, artıq rəsmi Astananın həmin ilə qədər strateji vizyonunu göstərir. Azərbaycanda son vaxtlara qədər belə sənəd “Azərbaycan 2020” adlı strategiya olub. 2016-cı ildə isə “Strateji Yol xəritələri” təsdiqləndi və xəritədə hökumət daha uzunmüddətli dövr üçün – 2025-ci il və sonrakı dövr üçün vizonunu müəyyənləşdirib. Qarşıdakı dövr üçün adambaşına düşən ümumi daxili məhsulun (ÜDM), o cümlədən qeyri-neft ÜDM-nin və qeyri-neft ixracının həcmi, kiçik və orta sahibkarlığın büdcədə və ixracda payı kimi vacib göstəricilər üzrə hədəflər artıq var. Yaxud 2013-cü ildə qəbul edilmiş təhsil strategiyasında məktəbəqədər təhsillə əhatə səviyyəsini hazırkı 20-25 faizdən 90 faizə çatdrımaq hədəflərdən biridir. İndi büdcə sistemində islahatların qarşısında duran əsas vəzifə budur ki, bilavasitə ictimai qaynaqlar hesabına hər il bu hədəflərlə bağlı fəaliyyətlərə nə qədər resurs xərcləndiyini, hər ilin soununa xərclənmiş resursların bizi son hədəfə nə qədər yaxınlaşdırdığını ortaya qoyan strateji palnlaşdırma və hesabatlılıq mexanizmini hərəkətə gətirsin. Məsələn, bizə 2030-cu ilədək məktəbəqədər təhsilin 6 yaşadək uşaqların 90 faizini əhatə edəcəyilə bağlı rəsmi şəkildə söz verilibsə, hər ilin sonuna dinamikadakı inkişafı da görməliyik.

Regional inkişaf üçün pul ayrılıb, amma deyilməyib ki… 

– Hökumət dövlət proqramları qəbul edir. Regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair 3 proqram icra edib və biz bu xərci büdcədə gördük. Bəs real həyatda nəticəsini niyə görə bilmədik?

– Pul xərclənir, amma rəqəm yerində sayırsa, deməli, nələrsə düz edilmir. Bu, regional inkişafla bağlı qəbul edilən proqramlara və xərclənən pullara da aiddir. Siz son 15 ilin büdcə sənədlərində bilavasitə bu proqramların hədəflərinə və həmin hədəflərə nailolma səviyyəsinə uyğun göstəricilərə görə vəsait ayrılması təcrübəsinə rast gələ bilməzsiniz. Regional inkişaf üçün pul ayrılıb, amma deyilməyib ki, bu vəsaitin xərclənməsi nəticəsində qarşıdakı 1 və ya 3 ildə regionlarda hansı dəyişkliliklər baş verəcək.

Elə nəticə əsaslı büdcənin üstünlüyü odur ki, həm də “həyəcan siqnalı” funksiyasını yerinə yetirən bir mexanizmdir. Gərək hökumət hər il büdcəni tərtib edəndə büdcədən vəsait alan nazirliyin, agentliyin, komitənin, o cümlədən regional inkişafa məsul qurumun strateji planı olsun. Həm də yeni büdcə mexanizmi şəraitində yalnız Maliyyə Nazirliyi bütün nazirliklər adından parlamentə büdcə təqdim etmir. Hər bir nazirlik deputatların qarşısına 3-5 illik strateji planlarla çıxır və bununla da proqnozlaşdırılan nəticənin reallaşdırılması ilə bağlı üzərinə məsuliyyət götürmüş olur. Cəmi 1 il sonra isə həmin büdcənin icrasının nəticələrini təqdim etmək üçün parlament tribunasına yenidən çıxıb, suallara cavab verməli olur. İndi belə bir mexanizm çalışmır. Həm də bu normal şərtlərlə çalışan parlamentin və qanunverici orqan qarşısında gerçəkdən hesabatlı olan icra hakimiyyətin mövcudluğu şəraitində mümkün olur.

Vergilər Nazirliyinin öhdəliyi yerində sayır

– Rövşən bəy, söhbətin istiqaməti hazırda müzakirə predmeti olan 2019-cu ilin büdcəsinə gəldi. Vergi yığımlarında əsaslı dəyişikliklər hiss edilir, məsələn, sadələşmiş və fiziki şəxlərin gəlir vergilərində kəskin azalma göstərilir. Sizcə, büdcənin vergi yığımları niyə bu qədər daralıb?

– Ümumi büdcə nisbətində götürdükdə, 2018-ci ilə nisbətən vergi yığımlarında məbləğ etibarı ilə kəskin azalma yoxdur. Gələn il üçün Vergilər Nazirliyinin büdcədə payı 32 faiz proqnozlaşdırılır. Lakin bu son 5 ildə ən aşağı göstərcilərdən biridir. 2015-ci ildən əvvəl Vergilər Nazirliyinin büdcədə payının 40 faizə çatdığı illər olub. Problem odur ki, iqtisadiyyatın nominal göstəriciləri böyüyür və nəzərə alaq ki, vergilərin həcminə təsir göstərən əsas amillərdən biri budur, amma Vergilər Nazirliyinin öhdəliyi yerində sayır. Məsələn, 2013-2014-cü illərdə Vergilər Nazirliyi 7,1- 7,2 milyard vəsait yığırdısa, 2019-cu ildə 7,3 milyard proqnozlaşdırılır. Hətta 2017-ci ildə 7 mlrd. manatdan da aşağı düşmüşdü. Ötən dövrdə ÜDM nominal həcmli 20 milyard manatdan və 20 faizdən çox artır, amma vergi yığımlarının həcmi dəyişmir və ÜDM-də payı kiçilir.

– Nə üçün?

– Hökumətin bununla bağlı öz arqumentləri var. İqtisadiyyata çoxlu vergi güzəştləri verdiklərini deyirlər. Məsələn, investisiya təşviqi sənədi mexanizmi işə düşüb və bu mexanizm çərçivəsinə düşən biznes üçün 7 il müddətinə mənfəət vergisinin 50 faizi, əmlak, torpaq vergiləri və ƏDV-nin tamamı güzəşt olunur. Oxşar güzəştlər sənaye və texnologiya parklarında yer alan iş adamlarına da şamil edilir. Ancaq bu gedişatda şəffaflıq önəmlidir. İndi parlamentə təqdim edilən büdcə zərfində belə bir hesablamanın nəticəsi açıqlanmalıdır ki, verilən güzəştlər nə qədər sahibkarı əhatə edir, onların faktiki dövriyyəsi, yaratdıqları əlavə dəyər nə qədərdir, onlar üçün verilən güzəştlərdən büdcə real olaraq nə qədər itirir? Ona görə kimsə deyə bilməz ki, vergi yığımının yerində saymasının əsas səbəbi məhz güzəştlərdir. Bu arqument deyilirsə, rəqəmli əsaslandırılması da olmalıdır. Hökumətin belə əsaslandırmasının və müstəqil təhqiqatların yoxluğu səbəbindən burda yalnız iqtisadiyyatın vergi potensialının zəifliyi və “qara iqtisadiyyat”ın miqyasının böyüklüyü haqda danışa bilərik. Reallıq odur ki, bunun ikisi də paralel mövcuddur. İqtisadi potensialın böyük olmaması qeyri-neft ixracında özünü göstərir. ABŞ, Rusiya, Çin kimi ölkələr, hətta Türkiyə iqtisadiyyatda daxili tələb hesabına müəyyən artımı təmin edə bilirlər. Azərbaycan kimi məhdud daxili, az əhali sayına malik ölkələrin böyüməsi və inkişaf etməsi üçün çıxış yolu ixrac potensialından maksimum səmərəli istifadə etməkdir. Baxın, bizdə vergilər kimi qeyri-neft ixracı da yerində sayır. Belə ki, bu ixracın hazırkı həcmini ilin sonuna kimi təxminən 1.6 mlrd. dollar gözləyirəm. 2015-ci ildən əvvəl Azərbaycanda qeyri-neft ixracının bu həcmdə olduğu illər olmuşdu. Başqa tərəfdən, qeyri-neft ixracının neftdən kənar ÜDM-də payı 5 faiz ətrafındadır ki, bu da həddən artıq aşağı göstəricidir. Qeyri-neft ixarıcının məhdudluğu, eyni zamanda dünya bazarına yüksək əlavə dəyərə malik bahalı texnoloji və sənaye məhsullar ilə çıxmaq üçün imkanlarımızın olmaması səbəbindən iqtisadiyyatın vergi potensialı da böyüyə bilmir.

 Büdcənin üçdə ikisi, ixracının onda doqquzundan çoxu birbaşa resurs gəlirlərinə bağlıdır

– Ümumiyyətlə, vergi və gömrük sistemində hansı islahatlar aparılmalıdır ki, büdcənin neft yükü azalsın?

– Dünyada təbii resursa bağlı ölkələrin sayı 50 ətrafındadır. Yəni hər 4 ölkədən biri resurs iqtisadiyyatına bağlıdır. Onlar 3 qrupda cəmləşirlər: kəskin, orta və daha az asılılığı olan ölkələr. Azərbaycan birinci qrupa daxildir və büdcənin üçdə ikisi, ixracının onda doqquzundan çoxu birbaşa resurs gəlirlərinə bağlıdır. Nəzərə alın ki, belə ölkələrdə idarəetmə peşəkar, ən əsası şəffaf və təşəbbüslərə açıq olmayanda iqtisadiyyatın inkişafı ləngiyir. Beynəxalq Valyuta Fondunun noyabr üzrə analitik hesabatına görə Azərbaycan region ölkələr arasında adambaşına milli gəlirini orta Avropa səviyyəsinə ən gec çatdıracaq ölkə kimi proqnozlaşıdırlıb. Bunun üçün bizə 45, Qazaxıstana 7, Gürcüstanda 18 il lazımdır.

– Ermənistanda nə qədərdir?

– 23 il proqnozlaşdırılır. Problem ondadır ki, neftin qiyməti azalan kimi islahat bəyanatları hansı sürətlə artırsa, qiymət artan kimi hökumətin büdcədə payını artırmaq cəhdləri də eyni sürətlə baş verir. 2015-2016-cı ildə neftin büdcədə payı 50 faizdən də aşağı düşmüşdü, 2019-cu il üçün bizim hesablarımıza görə 63-65 faiz ətrafında olacaq. Büdcənin resursdan bu qədər yüksək asılılığı, havayı resurs gəlirlərindən bəhrələnmək iştahı və ondan doğan arxayınçılıq səmərəli vergi inzibatçılığı yaratmağa imkan vermir. Məmurlarda bir arxayınçılıq var ki, bütün hallarda artıq neft və resurs var, onu xərcləyəcəklər. Müstəqil ekspertlərin tənqidlərinə qarşı arqument budur ki, tanrının bizə pay göndərdiyi resursdan niyə bəhrələnməməliyik ki? Amma pulun iqtisadiyyata yaratdığı strateji fəsadlar gətirdiyi cari faydalardan böyükdür. Çoxlu körpü, yaxud keçid, bina tikməklə, tikinti bumu yaratmaqla uzunmüddətli və dayanıqlı iqtisadi inkişaf modeli yaratmaq imkansızdır. Baxın, 2005-ci ildən 2014-cü ilə qədər – tam 10 il dayanmadan tikdilər, bu layihələrə 10 milyardlarla manat xərcləndi. Ancaq neftin qiymətinin cəmi 6 aylıq enişi kifayət etdi ki, iqtisadiyyatda kollaps baş versin. Manat qısa müddətdə 2 dəfə dəyərdən düşdü və 2015-ci ildə dünyanın ən çox ucuzlaşan milli valyutası oldu. Bu böhran ev təsərrüfatlarının sərvətini dəyərdən saldı, qənaətlərini xərcləməyə və yoxsullaşmağa düçar etdi. Biznesi borc bataqlığına saldı, bank sektorunu çökdürdü. İqtisadiyyat hələ də özünə gələ bilməyib və 2 illik enişdən sonra staqnasiya dövrünə qədəm qoyub. İndi yenə də tutaq ki, neft 10 il baha oldu, yenə də eyni sürət və miqyasla tikdik, axı təbii resursların gələcəyi qaranlıq görünür və biz yenə də davamlı iqtisadiyyat qurmadığımız üçün çöküşdən qaçış sığortamız yoxdur. Dünyada enerjinin istehsal və istehlak strukturunda baş verən dəyişikliklər onu göstərir ki, şaxələnmiş iqtisadiyyat qurmağa nail olmasaq, gələcəyimiz elə neft rəngində olacaq.

Gömrükdə gerçək nələrin baş verdiyini ən yaxşı sahibkarlar deyə bilər, lakin onların sərbəst danışması üçün ölkədə mühit əlverişli deyil

– Gömrük rəhbərliyinin dəyişməsi bu sahədə hansısa işlərin getdiyini deməyə əsas verirmi?

– Gömrükdə görünən tərəflərdən biri vergiyə ödəmələrinin artmasıdır. Gömrük Komitəsi böhranın gəldiyi 2014-cü ildə 1,5 milyard manat vergi ödəyib. Bu il 3,2 gözlənilir və 4 ildə iki dəfə artım var. Amma bu artımda təkcə şəffaflığın və leqallaşmanın olduğunu demək üçün hansı əsasları varmı?! Məsələn, dollar ifadəsində idxalın həcmində nəzərə çarpan artım olsa idi, qara idxalın ciddi leqallaşmasını asanlıqla dilə gətirmək mümkün idi. Yaxud manatın dəyərdən düşməsi idxalın vergiyə cəlb edilən bazasını artırmasa idi və eyni idxal dəyərinə görə vergi yığımları böyümüş olsa idi, bu halda da leqallaşmanın ciddi nəticələri haqda rahat danışmaq olardı. Amma indi qarşımızda duran mənzərə belədir: 2014-2017-ci illərdə idxalın dollar dəyərində faktiki elə bir ciddi dəyişiklik yoxdu və bütün illər üzrə aşağı-yuxarı 9 mlrd. dollar ətrafında olub. Lakin devalvasiya nəticəsində manat ifadəsində idxalın dəyəri 7.2 mlrd. manatdan 16 mlrd. manatadək artıb. Sadə desək, manat dəyərdən düşməzdən əvvəl idxalın hər dollarından təxminən 0.25 manat gömrük vergi və rüsumları almaq olurdusa, hazırda bu azı 0.5 manat təşkil edir. Qanunvericiliyə görə, idxalın xarici valyuta ilə dəyəri Mərkəzi Bankın həmin günə olan məzənnəsi manata çevrilir və həmin məbləğdən idxala vergi və rüsumlar hesablanır. Təəssüf ki, tədqiqatlarımız çərçivəsində ekspert qrupumuz xarici ticarətlə məşğul olan bir neçə sahibkarı sorğu və müsahibəyə cəlb etmək istədi. Amma ya imtina ediblər, ya nədənsə ehtiyat etdikləri üçün səhih informasiyalar vermək istəmədikləri aşkar hiss olundu. Yəni əslində gömrükdə gerçək nələrin baş verdiyini ən yaxşı sahibkarlar deyə bilər. Lakin onların sərbəst danışması üçün ölkədə mühit əlverişli deyil. Başqa bir yol odur ki, Gömrük Komitəsi yaxşı bir aralıq nəticə hesabatı hazırlayıb ictimaiyyətə təqdim edə bilər. Həmin hesabatda 2016-cı ildən əvvəl və sonra hansı mal qrupları üzrə idxalın həm natural, həm də dəyər həcmində, həmin qruplar üzrə vergi yığımının səviyyəsində hansı dəyişikliklərin baş verdiyi təqdim edilə bilər. Eyni qaydada ixracatçıların sayında, regional strukturunda baş verən dəyişiklər də vizual olaraq görüntülənə bilər. Mənim statistikadan gördüyüm odur ki, bəzi məhsulların həm idxal həcmində, həm də bir vahidinin orta qiymətində artımlar var. Məsələn, 2015-ci ilədək kərə yağının bir kiloqramını 1.2 -1.3 dollara rəsmiləşdirirdilər, indi 5 dollardan az deyil. Eyni zamanda bəzi qida məhsullarının və geyimlərin də idxalında natural göstəricilərlə artım baş verib. Bəzi sahubkarlar əvvəlki dövrə nisbətən idxal olunan məhsulların natural göstəriciləri üzərində nəzarətin artığını söyləyirlər. Məsələn, bildirilir ki, əvvəllər geyimlər istisnasız olaraq ölkəyə çəki ilə buraxılırdı, amma indi sayılır və real dəyərinin, həcminin müəyyən olunmasına təşəbbüs göstərilir. Amma hələ ki, bu artımlar idxalın miqyasında özünü ciddi göstərmir. Doğrudur, 2018-ci ildə əvvəlki 3 ilə nisəbətən 10-15 faiz artım gözlənilir. Amma bu, daha çox dövlət sektorunun idxalı hesabınadır. Nəzərə alaq ki, əvvəlki illərdə özəl sektordan fərqli olaraq dövlət idxalının qeyri-leqal olması ehtimalı çox az olub. Yəni bu idxal artırsa, səbəb leqallaşma yox, büdcə imkanın genişlənməsidir. Çünki böhran illərindən büdcənin məhdudluğu idxalı azaltdı, indi isə büdcənin şişməsi dövlət sektorunun idxalını da böyüdür.

Nəzərə alaq ki, müstəqil ekspertlərin “Comtrade” və UNCTAD məlumat bazasının köməyilə hazırladığı “güzgü statistikası”-nın nəticəsinə görə, Azərbaycanın özündə qeydə olunan idxalın həcmi bizə məhsul göndərən ölkələrdə uçota alınan göstəricilərdən 3.5-4 mlrd. dollar azdır. Doğrudur, beynəlxalq xarici ticarət statistikasına görə, ölkələlərarası ticarətdə bəzi obyektiv səbəblər (məzənnə fərqi, malın çıxma və çatma vaxtı, göndərmə şərtləri arasında fərq və s) üzündən 12-15 faizlik bir fərqin olması yolveriləndir. Amma hətta yolverilən fərq nəzərə alınsa belə, “güzgü statistikası”nda bizim qeydə alınan idaxlımız tərəfdaş ölkələrin statistikası ilə müqayisədə azı 2-2.5 mlrd. dollar azaldılmış görünür. Yəni leqallaşmanın bir təsdiqi də bu fakt olacaq ki, “güzgü statistikası”ndakı fərqlər aradan qalxacaq və həmin fərq 15 faizi ötməyəcək.

Gömrük sisteminin vergi inzibatçılığı kökündən dəyişsə, çox yaxşı olar

– Bu mənada gömrükdə nə dəyişməlidir sualı ortaya çıxır?

– Azərbaycan idxaldan yüksək asılılığı olan ölkədir. İnvestisiya təyinatlı məhsulların 80-90 faizi, gündəlik istehlak mallarının isə azı 50-60 faizini idxal edirik. İdxal sahibkar üçün böyük qazanc mənbəyidir. Yəni iş adamı istehsal edə bilmirsə, istehsalçı kimi yox, idxalatçı kimi sahibkara çevrilir. Azərbaycan kimi ölkədə rahat, həm də böyük pul qazanmaq imkanının olması siyasi hakimiyyət üçün həmişə təhlükəli iş sayılıb. Hakimiyyət nə zamana ki, biznesi sərbəst buraxacaq, sahibkara siyasi yanaşma sərgiləməyəcək, o zamana kimi aparılan islahatlar da kosmetik olacaq. Hesab edin ki, gömrük tam sərbəstdir, amma malını ölkəyə gətirirsən, onu satanda nə ilə üzləşəcəksən, bax, bunu bilmirsən. Sistemli islahatlara ehtiyac var. Konkret gömrük sisteminin özünə gələndə, vergi inzibatçılığı kökündən dəyişsə, çox yaxşı olar. Gömrük sisteminin vergi yığımı səlahiyyətləri tamamilə Vergilər Nazirliyinə keçməli, əvəzləşdirmə və artıq ödəmə problemindən sahibkarın can qurtarması üçün satış məqsədilə ölkəyə gətirilən mallar ƏDV-yə idxal zamanı deyil, satışı zamanı cəlb edilməli, ƏDV-nin differensial dərəcələri tətbiq olunmalı, invoys və digər mal-müşayiət sənədləri tam qaydasında olan mallara minimum tariflər tətbiq etməklə sənəddə əks olunan idxal dəyərilə müqayisədə sahibkardan daha yüksək vergi-rüsumlar almaq praktikasına son qoyulmalıdır.

Həkimlərin maaşında ciddi artım görünmür, cəmisi 10 faiz

– Gələn ilini büdcəsində həkimləri, müəllimləri, təqadçüləri və sair sosial təbəqə sahiblərini nə gözləyir?

– Büdcənin ümumi xərcləri 7 faizdən çox artacaq. Ancaq bu artım ayrı-ayrı istiqamətlərdə fərqlidir. İdarəetmə orqanlarının saxlanılması xərcləri 23 faiz, məhkəmə hakimiyyəti 12, təhsil xərcləri 11.3, sosial müdafiə xərcləri 9, investisiya xərci 34,5 faiz artacaq. Ən çox artım tikinti və səhiyyə xərclərindədir. Səhiyyə xərclərinin artımının əsas səbəbi icbari tibbi sığorta ilə bağlıdır. Hökumət 3 rayonda icbari tibbi sığorta tətbiq edib, İcbari Tibbi Sığorta Agentliyinin xərcləri 250 milyon manat artacaq. Gələn il icbari tibbi sığorta tətbiq ediləcək rayonların sayında artım gözlənilir. Hökumət 2020-ci ildən icbari tibbi sığortanı bütün ölkəyə tətbiq etmək istəyir. Ən müsbət tərəf bu olsa da, həkimlərin maaşında ciddi artım görünmür, cəmisi 10 faiz. Müəllimlərin əməkhaqqı xərclərinin strukturuna baxdıqda ən böyük əməkhaqqı fondu sayıla bilər – təxminən 31.8 faiz. Məsələ ondadır ki, büdcədə çalışanların 60 faizindən çoxu müəllim və həkim olduğundan əməkhaqqı fondu payı burda çoxluq təşkil edir. Bu 2 sahədə 500 minə yaxın insan çalışır – təxminən bütün büdcə işçələrinin 60 faizi. Lakin büdcənin əmək haqqı fondunun cəmi 40 faizi təhsil və səhiyyəyə çatacaq.

 SOCAR Gürcüstanda xarici şirkət kimi daha yaxşı xidmət göstərir, nəinki bizə milli şirkət kimi

– Dövlətin iri şirkətlərinin büdcədən asılılığını azaltmaq üçün hansı addımlar atılmalıdır? İnzibati tədbriləri gücləndirməklə buna nail olmaq mümkündürmü?

– Beynəlxalq Valyuta Fondunun noyabrın 6-da Qafqaz və Cənubi Asiya ölkələri üçün açıqladığı analitik hesabatda Azərbaycan üçün ən ciddi problem iqtisadiyyatda dövlət şirkətlərinin əhəmiyyətli rol oynaması göstərilir. Qazaxıstanın artıq bu istiqamətdə addım atdığı qeyd olunur. Bildirilir ki, dövlət şirkətlərinin ilkin yerləşdirmə (İPO) vasitəsilə səhmləşdirilib bazara çıxarılması çox müsbət təcrübə olardı. Azərbaycanda iri şirkətlər dövlətdən həmişə subsidiya alıblar. Amma devalvasiyadan sonra dövlət şirkətlərinin maliyyə vəziyyəti daha da pisləşdi. Onsuz da bu şirkətlər uzun illər qapalı və korrupsiya riskinin həddən artıq yüksək olduğu subyektlər kimi icitimai rəydə tanınıblar. 2016-17-ci illərdə təkcə büdcənin borc təminat fondu hesabına dövlət müəssisə və şirkətləri üçün 3 milyard manata yaxın borc qaytarıldı. Bu, azmış kimi dövlət bu şirkətlərə subsidiyalar verir, nizamlanma kapitalının artırılması adı ilə investisiya xərcləri çərçivəsində nəhəng vəsaitlər ayırır. Vəziyyəti dəyişmək üçün bu şirkətlərin fəaliyyəti ciddi şəkildə invertarizasiya olunmalıdır, səmərəliliyi qiymətləndirilməlidir. Dünya praktikasında olduğun kimi ya tam şəkildə, ya da bir hissəsi bazara çıxarıb özəlləşdirilməlidir. Ola bilər ki, nəzarət səhm paketi, yəni 51 faizi dövlətdə saxlanılsın və qalan 49 faizi səhmləşdirilib özəl sektora keçsin. İkinci variantda korporativ idarəetməyə keçirilir, burda mülkiyyət sahibi ilə idarəetmə ayrılır, Müşahidə Şurası və direktorlar heyəti ayrılır, qarşılıqlı nəzarət mühiti formalaşır, kollegial idarəçilik təcrübəsi gətirilir. Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətini misal çəkək. Əgər özəlləşdirə bilmirlərsə, şəffaflıq yaratsınlar. Büdcə parlamentə getdiyi kimi bu şirkətlərin gəlir və xərclər smetası ictimaiyyət üçün açıq olmalıdır. Ən yaxşı variant dövlətsizləşmənin getməsidir. Məsələn, dövlətə ən ağır maliyyə yükü gətirən kommunal sektordur. Söhbət “Azərsu”, “Azərişıq”, “Azəriqaz”-dan gedir. Dövlət bunların mülkiyyətini özündə saxlayıb konsessiyaya verməlidir. Bu əsrin əvvəlində “Barmek”in timsalında bu idarəetməni gördük. Hökumət Bakı, Gəncə, Sumqayıt kimi iri şəhərlərin içməli su paylaşma sistemini tender yolu ilə idarəetməyə verə bilər. Qoy beynəlxalq operatorlar gəlib tenderə qatılsınlar, hansı yaxşı təklif versə, onu seçəcəyik. Gürcüstan artıq qazı, su və işığı operatorlara verib. Məsələn, Gürcüstanı qazpaylaşdırma şəbəkəsi SOCAR-dadır. Özü də xarici şirkət kimi daha yaxşı xidmət göstərir, nəinki bizə milli şirkət kimi. Çünki dövlət qarşısında sərt öhdəliyi var, güclü ictimai nəzarət də öz yerində. Son 3 ildə regionda başqa bir ölkə – Ermənistan da içməli suyun paylanması üçün Fransa şirkəti ilə konsessiya müqaviləsi bağladı. Müqaviləyə görə, şirkət bu ölkənin hökumətinə 185 milyon dollar konsessiya haqqı ödədi, 165 milyon dollar da yaxın 15 ildə sərmayə qoymaq öhdəliyi götürdü. Hökumət həm büdcəyə vəsait cəlb elədi, həm də dövlətin sərmayə yükünü öz çiynindən özəl sektora transfer elədi. Başqa uduşlar da var: dövlət belə müqavilələr çərçivəsində vətəndaşa məişət səviyyəsində xidmətlər və təsərrüfat fəaliyyətləri göstərmək yükündən azad olur, vətəndaşlar isə peşəkar şirkət tərəfindən daha keyfiyyətli xidmət təminatı alır.

 Dövlətin turizm sektoruna nəhəng sərmayə qoyması çox absurd məsələdir

– Siz gələn ilin investisiya xərclərinə toxundunuz. İnvestisiya xərcləri hər zaman büdcədə ən böyük paya sahibdır. İllərdir hökumət bəhanə gətirir ki, ölkənin infrasturkturu yenidən qurulur. Nəyə görə bu yenidənqurma işləri yekunlaşa bilmir, korrupsiyadırmı səbəb?

– Həm korrupsiya, həm şəffaflıq var. Məsələn, Bakı-Quba yolu 1.2 milyard dollar investisiya ilə başa gəldi. Amma nəticəsini gördünüz, yenidən çəkilir. Yaxud Şamaxıda Olimpiya Kompleksi tikmişdilər, sonra bir hissəsini söküb yenidən tikdilər. Xeyli belə fakt sadalamaq mümkündür. Canlı şahidi olduğum bir faktı da deyim. Beyləqanda doğulduğum kənddə evləri və kənd təsərrüfatları suyun altından xilas etmək üçün şoranlaşma ilə bağlı 3 il əvvəl layihə icra edildi və deyilənə görə 1 mln. manatdan çox pul xərcləndi. Amma keyfiyyətsiz icra edildiyindən kənd yenə suyun altındadır. Deməli, vəsait havaya sovrulub.

– Oxşar vəziyyət Lənkəranda da olub…

– Görürük ki, illər boyu çoxlu investisiya layihələri həyata keçirilir və bu layihələrin bir hissəsi keyfiyyətsiz olduğundan yenidən qurulur. Başqa bir məqam. Dövlət “Şahdağ” turizm mərkəzinə 1.2 milyard dollar investisiya qoydu. Hökumətin yerində olsa idim, bu addımı nəinki atmazdım, heç ağla gətirməzdim. Çünki dövlətin turizm sektoruna nəhəng sərmayə qoyması çox absurd məsələdir. Dövlət həmin ərazini və layihəni tenderə çıxarda bilərdi. Yalnız milli şirkətlərə yox, daha çox xarici investora yönəlmiş tender keçirərdi. Əmin edirəm ki, bu, baş tutsaydı, çox böyük müsabiqə olardı, onlarla şirkət tenderə qatılardı. İndi nə baş verir, dövlət o qədər vəsait xərcləyib, hər il də 15, 20, 27 milyon obyektin ziyanını ödəmək üçün büdcədən pul ayrılır. Əvvəla, dünyada büdcəsinin az qala 40 faizini tikintiyə xərcələyən çox az ölkə tapılar. İnkişaf etmiş ölkələrin büdcə xərclərinə baxsanız, sosial xərclərin payı 40 faizdən az deyil. Şimali Avropa ölkələrində isə büdcənin 70 faizi sosial yönümlüdür. Azərbaycanda bu rəqəm 30 faizdən çox deyil, yəni büdcədə təhsilin, səhiyyənin payına baxanda zəif inkişafa malik dünya ölkələrinin göstəricisi yada düşür. Qonşu Türkiyədə təhsilin xərcləri az qala 20 faizə çatır, amma bizdə təhsil və səhiyyə bir yerdə 15 faiz deyil. İnvestisiya xərclərinin bu qədər olmaması üçün iki variant var: birinci, hökumət bir çox investisiya xərcini üzərinə götürmür, məsələn, turizm, kommunal sektoru. Bunları ya tam şəkildə, yaxud özəl sektorla partnyorluq sazişi çərçivəsində həyata keçirir. İkinci variant şəffaflıqlıqdır. Əgər hökumət media və vətəndaş cəmiyyətini bu sahəyə rahat buraxsa və icra edən şirkətlər və məsuliyyətli məmurlar əmin olsa ki, əyintilər ictimailəşsə, cəzalandırılacaq, daha keyfiyyətli və daha az xərclə iş görərlər. Amma Azərbaycanda media və vətəndaş cəmiyyətinin az qala artıq özü yoxdur.

Dövlət sektorunun ümumi borcunu götürsək, kritik həddən yuxarıdır, amma…

– Gələn il büdcənin 10 faizi dövlət borclarının ödənilməsinə yönələcək. Bir tərəfdən 2.3 milyard manatlıq dövlət borcu qaytaracaq, digər tərəfdən də 1.6 milyard manatlıq da xarici kredit alacağını göstərir. Dövləti bu qədər borclanmaya salmaq hansı riskləri yaradır?

– Hazırkı iqtisadi göstərilərlə baxdıqda risk görünmür. Çünki neft resursları hesabına çox böyük təhlükəsizlik yastığı formalaşır. Maliyyə Nazirliyinin nəzarətində olan təxminən 1 milyard dollar xəzinə ehtiyatı, Mərkəzi Bankın 5.5 milyardlıq valyuta ehtiyatı, nəhayət, Neft Fondunun 38 milyard dollara yaxın vəsaiti. Böhrandan əvvəl 53 milyard dollar ehtiyat vardı, onun 15 milyard dolları devalvasiya hesabına əridi. Neftin qiymətinin son illərdə artımı həmin itkilərin müəyyən hissəsinin bərpasına imkan verib və ilin sonuna ehtiyatlarımızın 45 milyard dollara çatması gözlənilir. Hökumətin də əsas arqumenti odur ki, xarici borclarımız ehtiyatlarımızın 25 faizini təşkil edir. Manat ifadəsində hökumətin xarici borclarının ÜDM-də pay isə 20 faizi ətrafındadır. Sadaladıqlarıma əsasən vəziyyət riskli deyil, amma vacib məqam borcun təsnifatındadır. Çünki hökumət mövcud qanunvericilikdən çıxış edərək dövlət borcu kimi yalnız hökumətin borclarını nəzərə alır. Məncə, doğru yanaşma deyil. Baxın, dövlət bankı olsa da, Beynəlxalq Bankın borcları suveren borc kateqoriyasına aid edilmirdi və korporativ borc sayılırdı. Amma bank çökəndə bütün borcların məsuliyyətini dövlət öz üzərinə götürdü. Sabah SOCAR problemlə üzləşsə, yükünü dövlət çəkməli olacaq. Yuxarıda xatırladım, 2016-17-ci illərdə dövlət şirkətlərinin borclarına dövlət büdcəsi və dövlət büdcəsinin təminat fondu vasitəsilə 3 milyard manata yaxın vəsait xərcləndi, halbuki, dövlət ödəməməli idi. Beynəlxalq Valyuta Fondunun 6 noyabr hesabatında da Azərbaycanın xarici borcları hökumətin dediyi kimi 20 faiz yox, ÜDM-də payı 50 faiz göstərilir. Çünki fond ümumilikdə dövlət sektorunun borclarını göstərir. Yəni dövlət sektorunun borcu çoxdur. BVF borcun ÜDM-in nisbəti inkişaf etmiş ölkələrda 60 faizi, inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün 40 faizi ötdükdə kritik hədd sayır. Beləliklə, dövlət sektorunun ümumi borcunu götürsək, kritik həddən yuxarıdır. Amma hökumətin borcu kritik deyil. Neftin qiyməti yaxın 3-5 il üçün belə davam edəcəksə, bu qədər borclanma risk yaratmır. Amma neftin qiymətinin kəskin enəcəyi və uzun davam edəcəyi bir ssenari də var, bu ssenaridə indiki borc səviyyəsi risklidir.

Neftin qiyməti 50 dollardan aşağı ensin və cəmi 1 il bu şərait davam eləsin, nəticəni özünüz görəcəksiniz

– Büdcədən bu qədər xaricə pul axını manata qarşı təzyiq yaratmırmı?

– Manata təzyiq o zaman yaranır ki, gələn pul gedən puldan az olsun. 2015-16-cı illərdə tədiyyə balansına təzyiq ona görə gücləndi ki, ölkəyə gələn valyuta çıxandan az oldu. Amma 2017-ci ildən vəziyyət sabitləşməyə başladı, bu il isə yüksək neft qiymətləri hesabına tədiyyə balansında böyük həcmdə profisit yaranıb və bu gün resurs gəlirlərinin şişməsi hesabına manat hələlik təzyiq hiss etmir.

– Ancaq maliyyə naziri Samir Şərifov dedi ki, qonşu İran, Rusiya və Türkiyədə yerli valyutalarının zəifləməsi manata təsirini artıra bilər…

– Şübhəsiz ki, ticarət tərəfdaşları olan ölkələrdə baş verənlər təsir edir. İyul-avqust aylarında xüsusən İran, Rusiya və Türkiyədə baş verənlərlə bağlı panik vəziyyət yaranmışdı və valyuta bazarında gərginlik hiss edildi. İdxalımızda üstünlüyü olan ölkələrin valyutasının dəyərdən düşməsi o baxımdan bizə narahatlıq yaradır ki, onların məhsullarını dollarla almaq daha sərfəli olur və bu bizim yerli istehsala zərbə vurur. Lakin bu təsirin daha hərtərəfli olması üçün ölkəyə valyuta axınlarında da həmin tərəfdaşlarla ticarətin payı yüksək olmalıdır. Amma bizim valyuta qazancımızın az qala 85 faizi bu 3 ölkədən kənarda formalaşır. Məsələn, bu göstərici 50 faiz olsa idi, biz talatümü hiss edərdik. Bu baxımdan indiki iqtisadi reallıqda neftin qiymətinin 60 dollardan aşağı düşməsi bizə daha ağır zərbə vurur, nəinki hətta 3 ölkənin valyutasının paralel ucuclaşması. Biz bunu son 4-5 ayda yaşadıq. 3 ticarət partnyorumuzun milli valyutası eyni vaxtda dəyər itirməyə davam etdi, təsirləri bizdə panikadan o tərəfə keçmədi. Amma indi neftin qiyməti 50 dollardan aşağı ensin və cəmi 1 il bu şərait davam eləsin, nəticəni özünüz görəcəksiniz.

Natiq Cavadli

Meydan TV

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


MÜSAHİB
RZA İBADOV DA LONDONDAN DANIŞMAĞA BAŞLADI:”Bu pullar halal yolla qazanılmayıb” – MÜSAHİBƏ
Xural Yazıldığı tarix 31 Oktyabr 2018


1995-2000-ci illərdə Milli Məclisin deputatı olmuş,  hazırda Londonda yaşayan Rza İbadov bu yaxınlarda növbəti dəfə Bakıya gəlmişdi. Azərbaycana səfərini başa vuran eks-deputat yenidən İngiltərə paytaxtına qayıdıb.

O, 2005-ci ildən sonra Azərbaycanı tərk edib və İngiltərəyə köçüb. Rza İbadov  Londonda daşınmaz əmlak biznesi ilə məşğul olan özəl bir şirkət qurub.

Eks-deputat haqda 2006-cı ilin mayın 17-dən Nəsimi Rayon Məhkəməsinin qərarı ilə elan edilən axtarışa 27 oktyabr 2015-ci il tarixdə xitam verilib. Ondan sonra sabiq deputat bir neçə dəfə vətəni ziyarət edib.

Modern.az saytının əməkdaşı Rza İbadovdan müsahibə alıb. Onunla söhbəti təqdim edirik:

– Rza müəllim, bu günlərdə Azərbaycana səfər etmişdiniz. Deyəsən, səssiz gəlib, səssiz də getdiniz?

– İki həftədən artıq Azərbaycanda qaldım. Səssiz gəlib-getməyimin səbəbi o idi ki, gəlişimin ictimailəşməsini istəmədim. Hazırda Londondayam.

– Londondakı işləriniz necədir? Siyasi proseslərə də baş vurusunuz, yoxsa kənara çəkilmisiniz.

– Hər şey yaxşıdır (gülür).

– Övladlarınız hazırda Londonda nə işlə məşğuldurlar?

– Bir qızım London Universitetini bitirib və Finans mərkəzində çalışır. İkinci qızım isə hazırda Londonda tələbədir. Hər iki qızım Azərbaycanı çox sevir və ürəkləri vətən ilə döyünür.

– Bakıda olduğunuz müddətdə köhnə dostlarınızla əlaqə saxladınızmı?

– Düzü, ancaq ailə üzvlərimlə, qohumlarla bir arada oldum. Daha əvvəl, 2015-ci ildə də Azərbaycanda olmuşam.

– Ölkəmizdəki dəyişiklikləri müşahidə edə bildinizmi?

– Əlbəttə. Azərbaycanda çox böyük dəyişikliklər var. Prezident İlham Əliyev çox böyük işlər görür. Görülən işlərə baxıb sevinirəm. Bilirsiniz, 1990-cı ildən mərhum prezidentimiz Heydər Əliyevin yanında olmuşam. Ardınca İlham Əliyevin hər zaman daxili və xarici siyasətini dəstəkləmişəm. O zamanlar yalnız haqqın və ədalətin bərpası üçün çalışırdım. Şükürlər olsun ki, haqq-ədalət bərpa olundu və Heydər Əliyev Azərbaycana qayıtdı. Ölkəmizi bəladan, ağır günlərdən qorudu. Azərbaycanı dünya xəritəsindən silinməkdən azad etdi.

Açığını sizə deyim: əgər dünyanın siyasi mərkəzi Vaşinqtondursa, kültür mərkəzi Parisdirsə, maliyyə mərkəzi Londondur. 10 -15 il bundan qabaq Londonda Azərbaycan adı çəkiləndə kimsə tanımırdı. İndi  “Azərbaycandanam” deyən kimi hamı “Formula-1”, “Eurovision” mahnı yarışmasının Azərbaycanda keçirilməsindən danışır. Bundan başqa, ölkədəki inkişafdan da söhbət edirlər.

Bu gün əgər AvroLiqada yarışan bir  ingilis komandası finala çıxsa, çox adam final oyununun keçirələcəyi Bakıya gəlmək istədiyini deyir. Hətta biletlərin alınmasında onlara kömək etməyimi də istəyənlər var. Bu cür hallar ölkəmizin dünya çapındakı mövqeyini ortaya qoyur. Bakını Avropa stilində olan bir şəhər kimi təqdim edirlər.

– Azərbaycanı sevən biri kimi, növbəti illərdə Rza İbadovu yenidən Milli Məclisdə, yaxud da hansısa sahədə vəzifə başında görə bilərikmi?

– Belə bir atalar sözü var: “Həyat sürprizlərlə doludur”. Dünyanın işlərini bilmək olmaz. Yəni bir alın yazısı da var. Bir neçə gün bundan qabaq burada (Londonda-red.) bir hadisə baş verdi. Belə ki, İngiltərə çempionatında çıxış edən “Lester Siti” adlı futbol komandası var. Onun sahibi taylandlı biri idi. Məşhur “Forbes” jurnalının açıqlamasına görə, onun 5 milyard pulu vardı. “Lester Siti”nin matç bitəndən sonra helikopterlə göyə qalxan zaman yanğın baş verdi. Özü və 2 nəfər də yandı. Baxmayaraq ki, 5 milyard pulu vardı, futbol klubunun sahibi idi, amma həyat ona pis sürpriz etdi.

Məsələn, vaxtilə heç zaman ağlıma gəlməzdi ki, Heydər Əliyev hakimiyyətə gələcək. Çünki o zaman ölkədə elə bir vəziyyət  yaranmışdı ki,  gedişatın  necə olacağını bilmirdik. Amma Heydər Əliyev gəldi və ölkə işıqlı günə çıxdı.
Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetində oxuduğum zamanlarda kimsə Heydər Əliyev haqqında nəsə deyəndə dərhal ulu öndəri dəstəkləyirdim. “Haqsız danışmayın” deyirdim.

Heydər Əliyevin general formasında olan bir şəkli vardı. O şəkli özümlə Naxçıvandan Moskvaya aparıb otağımdan asmışdım. Söhbət 1989-1990-cı illərdən gedir. Heydər Əliyevin bir sözü heç vaxt yadımdan çıxmaz: “Bu dünyanın quyruğu uzundur”. Mən də elə düşünürəm. Nəyin necə olacağını biz bilmərik. Alın yazısı deyilən bir şey var.

Londonda heç bir siyasi fəaliyyətlə məşğul deyiləm və məşğul olmaq fikrim də yoxdur. Çünki  kimsə siyasətlə məşğul olmaq istəyirsə, gərək Azərbaycana gəlsin. Bir fikrim var: Azərbaycanımın hər zaman ancaq uğurlara imza atmasını arzulayıram. Biz də kənardan baxıb sevinək. Şükürlər olsun ki, cənab prezidentin rəhbərliyi altında bunlar həyata keçirilir. Ümid edirəm ki bundan sonra da yaxşı olacaq. İstər xarici istər regional siyasətində aparılan işləri izləyirəm. Hər bir addımının zərgər dəqiqliyi ilə edildiyini görürəm. Kənardan bunları daha yaxşı görmək olur.

– Son günlər Avropa mediası Azərbaycanla bağlı bir xəbərə önəm verir: Beynəlxalq Bankın İdarə Heyətinin həbsdə olan keçmiş sədri Cahangir Hacıyevin arvadı Zamirə Hacıyeva Londonun məhşur dükanı “Harrods”da 21 milyon dollar xərcləyib. Onun istifadə etdiyi çantaların, ayaqqabıların bahalı qiymətindən də yazırlar. Londonda bu qadın barədə nələr eşitmisiniz?

– Bəlkə də inanmazsınız. Nə qədər insan buna görə mənə zəng edir. Dünən də bahalı iti ilə evdən çıxarkən şəkli çəkilib və mediada yayımlanıb. Sizinlə danışmamışdan qabaq bir ingilis  dostum mənə zəng etdi ki, sizin həmyerliniz ən bahalı alış-veriş mərkəzi olan “Harrods” univermağında 16 milyon funt sterlinq xərcləyib.  Burada vəkillər məsələni uzatdılar. Guya ki, pulları halal yolla qazandığı  araşdırılacaq. Hamımız bilirik ki, bu pullar halal yolla qazanılmayıb. Zamirə Hacıyevanın bədxərcliyinin əziyyətini bütün Azərbaycan xalqı çəkir. Təqaüdçülər,  müəllimlər çəkir. Azərbaycan iqtisadiyyatına ən böyük zərbəni Beynəlxalq Bankın rəhbərliyi etdi, neftin pullarını havaya sovurdular, devalyasiyaya səbəb də bu cür hallar oldu. İngiltərədə o cür hallara çox pis baxırlar. Zamirə Hacıyevanın alış-veriş etdiyi dükana yaxın yerdə yaşayıram. Başqa yerdə satılan əşyalar 5 funtdursa, orada 15 funtdur. Orada qiymətlər çox yüksəkdir.

– Belə fikirlər var ki, Yeni Azərbaycan Partiyasının  üzvlüyündən çıxarılmısınız?

– Yalan söhbətlərdir. İndi də YAP-ın üzvüyəm. Yeni Azərbaycan Partiyası gözlərimin önündə yaranıb. Düzdü, Siyasi Şuranın üzvü olmadım. O vaxt Heydər Əliyev özü məni yanına çağırdı. Belə məsləhətləşdik ki, Əli Həsənov Siyasi Şuranın üzvü olsun. Əli müəllim dostumuzdur. Harada yaşamağımdan asılı olmayaraq, YAP-ın üzvüyəm. Hər zaman da bu partiyanı dəstəkləyəcəm.

– Azərbaycandakı dostlarınızla münasibətləriniz qalırmı?

– Əlbəttə qalır. Ad çəkmək istəməzdim. Əlaqə saxladığım və saxlamadığım şəxslər var. Azərbaycanda çalışdığım dönəmlərdə ətrafımdakı insanlarla yaxşı ünsiyyətdə olmağa cəhd etmişəm.

– 2018-ci ildə Azərbaycanda qaynar siyasi ab-hava yaşandı. Öncə prezident seçkiləri keçirildi. Daha sonra isə köklü kadr dəyişiklikləri  baş verdi. Prezident İlham Əliyevin budəfəki təyinatları, bəzi köhnə nazirləri işdən uzaqlaşdırması  hər kəs tərəfindən bəyənildi. İndi günki gənc kadrlar üstünlük təşkil edir. Bu barədə nə deyə bilərsiniz?

– Sizə açığını deyim ki, budəfəki kadr dəyişikliklərinə çox sevindim. Məsələn, ekologiya və təbii sərvətlər naziri Muxtar Babayev tələbə yoldaşım olub. Çox layiqli kadrdır. Əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri Sahil Babayevin atası Rafiq müəllim dostum olub. Kənd təsərrüfatı naziri İnam Kərimov, Gömrük Komitəsinin sədri Səfər Mehdiyev, Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Fuad Muradov və adını çəkmədiklərimin hamısı layiqli kadrlardır. Sevinirəm ki, bu insanlar sistem qururlar. Vergi, ekologiya, sosial təminat sistemi qurulduqdan sonra hər şey uğurlu olacaq. Bilirsiniz, kiminsə nazir, deputat, baş nazir olmasının əhəmiyyəti yoxdur. Çünki ölkədə sistem işləyir. Azərbaycanda uğurlu sistemin qurulmasına sevinirəm. İnanıram ki, bunların hamısı yaxın gələcəkdə öz bəhrəsini verəcək.

– Hazırda Cənubi Qafqazda dəyişik siyasi ab-hava hökm sürür. Ötən həftə Gürcüstanda prezident seçkiləri keçirildi.  Saakaşvilinin  Gürcüstana  gələcəyi gözlənilir. Prosesləri necə analiz edə bilərsiniz?

– Namizədlərin topladıqları səs faizləri 38-37 arasında dəyişir. Müstəqil namizəd Salome Zurabişvili ilə müxalifətdən olan namizəd Qriqol Vaşadze arasında səs fərqi çox azdır.  Saakaşvili təlatümləri sevən insandır. Düşünürəm ki, seçkilərin II turuna kimi o, Gürcüstana gələcək. II tura çıxan namizədlərin hər ikisi Qərb yönümlüdürlər. Bunlardan hansı birininsə seçilməsinin Qərb üçün əhəmiyyəti yoxdur. Belə düşünürəm ki, Saakaşvilinin və partiyasının dəstəklədiyi namizəd qalib gələcək. Bu, şəxsi fikrimdir.

– Dekabrda Ermənistanda da növbədənkənar parlament seçkilərinin olacağı gözlənilir. Ermənistanın keçmiş rəhbərləri ilə hazırki baş nazir səlahiyyətlərini icra edən Nikol Paşinyan arasında gərginlik yaşanmaqdadır. Ermənistandakı vəziyyət Qarabağ münaqişəsinə necə təsir edə bilər?

– Ermənistanda hazırda köhnə sistem qalır. Yeni sistem yoxdur. Ona görə də Ermənistanda böyük xaos yarana bilər. Ermənistan Rusiyanın forpostudur. Paşinyan Amerika ilə işlədiyindən bu da Rusiyanın xoşuna gəlmir. Düşünürəm ki, Azərbaycan Qarabağ məsələsində hələ ki gözləyir. Rusiya ilə Ermənistanın ciddi problemləri olacaq. Balans ciddi surətdə Azərbaycanın xeyrinə dəyişib və dəyişməkdə də davam edəcək. Bizim bilmədiyimiz nüanslar çoxdur. Amma Rusiya, Amerika, Avropa ilə aparılan işlər düzgün işlərdir. Avropa Azərbaycanla əlaqə qurmaqda maraqlıdır. Rusiyadan  qaz  asılılıqlarına son vermək istəyirlər. Bunun da yeganə yolu Azərbaycandır. Ona görə də Azərbaycan Avropaya daha çox lazımdır, nəinki Ermənistan. Ortada İran faktoru da var. Amerika istəyir ki, Ermənistan İranla olan münasibətlərini zəiflətsin. Bu proseslərin hamısı Azərbaycanın xeyrinə işləyir. Ona görə də Ermənistanda keçiriləcək növbədənkənar seçkiləri gözləməliyik. Düşünürəm ki, seçkilərdən sonra Azərbaycan rəhbərliyi ən düzgün addım atacaq.

Namidə BİNGÖL

Modern.az

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


MÜSAHİB  / XuralTAC
Onkoloji Klinikanın baş həkimindən sensasion müsahibə – xərçəngə yoluxmamağın sirləri
Xural Yazıldığı tarix 12 Oktyabr 2018


Nəsimi Qasımov: “Bəd xassəli şişlərin yaranmasının başında siqaret durur”

Son vaxtlar insanların kabusuna çevrilən və hər kəsi qorxu içində yaşamağa vadar xərçəng xəstəliyi sanki bir epidemiya kimi yayılmaqda və getdikcə gəncləşməkdədir. Hər kəs bir gün həyatını və ya ailə üzvünü, yaxın qohumunu bu xəstəlikdən itirəcəyi düşüncəsi ilə yaşayır.

“Yeni Müsavat” bu xəstəliklə bağlı Azərbaycan Tibb Universitetinin (ATU) Onkoloji Klinikasının baş həkimi Nəsimi Qasımovla müsahibəni təqdim edir.

– Nəsimi müəllim, xərçəng xəstəliyinin son vaxtlar sürətlə yayılmasıyla cəmiyyətdə bir xof yaranıb və sağlam insanlar qorxu içində yaşayırlar. Bu xofun, qoxunun səbəbi nədir? Xərçəng bütün hallarda ölüməmi aparır?

– Dünyada və Azərbaycanda bədxassəli şiş xəstəliklərinin yayılması və ondan ölüm hallarının artmasından danışarkən gərək, ilk növbədə ölkəmizdə ən çox ölümlə nəticələnən əsas xəstəliyə də diqqət çəkək. Hazırda ölkəmizdə də, dünyada da ən geniş yayılan xəstəlik ürək-qan damar sistemi xəstəlikləri və beyin qan damarlarının xəstəliklərindən baş verən ölüm hallarıdır. Bizim ölkədə bu səbəbdən olan ölümlər az qala əhali arasında ölüm hallarının yarısını təşkil edir: orta hesabla 47-49 faiz, bəzi hallarda isə 50 faizə qədər çatır. Ölüm halları çox olsa da, ürək xəstəliklərinin istər aşkarlanmasında, istərsə də müalicəsində səhiyyəmiz sıçrayışla irəliləyib. MDB ölkələrindən Baltikyanı ölkələrini çıxmaq şərtilə bəlkə də bu sahədə ən yaxşı tibb məhz bizim ölkədədir. Nəinki Bakıda, hətta bölgələrimizdə də ürək tutmaları ilə gələn şəxslərin təcili anjuqrafiyasını edirlər, lazım olarsa stend qoyurlar və ölümün qarşısını alırlar. Lakin buna baxmayaraq qəfləti ölüm səbəbləri arasında ürək xəstəliyi və beyin qan damarları xəstəlikləri öndə gedir. İkinci yerdə bundan az qala 3 dəfə az olan, ölüm səbəblərinin 17 faizini təşkil edən bədxassəli şiş xəstəlikləri dayanır.

“Ürək qan-damar sistemi xəstəlikləri və beyin qan damarlarının xəstəliklərindən baş verən ölüm halları 50 faizdirsə, xərçəngdən ölüm halları 17 faizdir” 

– Bəs niyə əhali ürək xəstəliklərindən bu qədər qorxmur, ancaq bədxassəli şiş xəstəliklərini eşidəndə bu qədər gərginlik keçirir? 

– Səbəb odur ki, ürək xəstəliyi olanlar qəfil ölümlə dünyadan gedir, ya da təcili xəstəxanaya çatdırılır və həkim müdaxiləsi ilə sağalırlar. Ancaq bədxassəli şiş xəstəliklərinə tutulanda, bunun qəfil ölümü olmur. Bu xəstəlik bir müddət gedir və bu xəstələr arasında ölüm halları başlayır. Biz onkoloqlar olaraq adətən beşillik yaşayışa çatmış xəstələrə kifayət qədər yardım etdiyimizi bildiririk. Ancaq bir çox xəstələr də var ki, hətta 10,15 bəzən 20 il yaşayırlar. Mənim bir xəstəm bədxassəli şişdən sonra 36 il yaşamışdı. Əhalinin bu xəstəlikdən bu qədər qorxmasının səbəbi bəlkə də həkimlərin çox vaxt pessimist məlumatlar verməsindən asılıdır.

– Xərçəng xəstəliyinin hansı növləri ölkəmizdə daha çox yayılıb? 

– Bədxassəli şiş xəstəlikləri ilbəil artır. Hətta bəzi növləri, məsələn, süd vəzi xərçəngi son 20 ildə iki dəfə artıb. 2017-ci il üzrə qadınlar arasında süd vəzi xərçənginə tutulanların sayı 1967 nəfər olub. İkinci yerdə ağ ciyər xərçəngi gəlir – 1304 nəfər. Ağ ciyər xərçəngi həm kişilərdə, həm qadınlarda olur, lakin süd vəzi xərçəngi yalnız qadınlarda olur. Bu xəstəliklərin ölkəmizdə sürətlə yayılması həqiqətən təşviş doğurur. 20 il öncə bu rəqəm 600 idi, 3 dəfə artıb. Həmçinin yaş etibarilə də cavanlaşıb. Əvvəl deyirdik ki, 40 yaşından sonra bədxassəli şiş xəstəlikləri artır, 10 il əvvəl isə artıq bu rəqəm 35-ə düşdü. Amerikalıların böyük bir tədqiqatı var və ona əsasən artıq 2017-ci ildən 30 yaşdan sonra insanlarda bədxassəli şiş xəstəliklərinə rast gəlinməsi məsələsinə baxılır.

“Əvvəl deyirdik ki, 40 yaşından sonra bədxassəli şiş xəstəlikləri artır, 10 il əvvəl isə artıq bu rəqəm 35-ə düşdü. 2017-ci ildən artıq 30 yaşdan sonra insanlarda bədxassəli şiş xəstəliklərinə rast gəlinməsi məsələsinə baxılır”

– Nəsimi müəllim, xəstəliyin bu cür artmasında, gəncləşməsində hansı amillər rol oynayır?

– Bizə Moskvada dərs demiş və Sovet onkologiya elminin banisi sayılan Nikolay Nikolayeviç Bloxinin ötən əsrin 80-ci illərində bu xəstəliyə həsr olunmuş bir mühazirəsi bu cümlə ilə başlayırdı ki, XX əsrin sonu, XXI əsrin əvvəlində hər kəs öz xərçənginə qədər yaşamalıdır. Yəni, insan ömrü o qədər artmalıdır ki, nəhayətində o, bədxassəli şişə tutulmalıdır. Bəli, həqiqətən də onkoloji xəstəliklər artır. Amerikalılar bayaq qeyd etdiyim tədqiqatlarında onillərlə araşdırma apardıqdan sonra bu nəticəyə gəliblər ki, bədxassəli şişlərin əmələ gəlməsinin 42 faizi, ölümün isə 50 faizi risk faktorlarından asılıdır. Digər 50 faizi isə orqanizm doğulduğu gündən gələcəkdə bədxasssəli şişlərin əmələ gəlməsinə səbəb olacaq hüceyrələrin vəziyyətindən asılıdır. Bu hələ bədxassəli şişə keçməyib, ancaq orqanizmdə baş verən çox mürəkkəb mutasiya hadisələrindən sonra keçə bilər.

– Bəs bu xəstəliyin yaranmasına səbəb olan amillər hansılardı? 

– Bədxassəli şiş xəstəliklərinin artmasında rol oynayan risk faktorları bunlardır: Birincisi, siqaret çəkmək – orqanizmdə bədxassəli şişlərin yaranmasında siqaretin böyük rolu var. Siqaret çəkməyin isə iki forması var, aktiv siqaret çəkənlər və passiv çəkənlər. Aktiv siqaret çəkənlər birbaşa siqaret tüstüsünün tərkibində olan kanserogen maddəni də qəbul etmiş olurlar. Bu maddə ağız boşluğunda, qida borusunda, mədədə, bağırsaqlarda, qara ciyərdə onkoloji xəstəliklərin yaranmasına səbəb olur. Həmçinin passiv siqaret çəkənlərdə, yəni kənardan onun tüstüsünə məruz qalanlarda ağ ciyərdə və yuxarı tənəffüs yollarında bədxassəli şişlər meydana gələ bilər. Məhz buna görədir ki, hələ 1975-ci ildə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı qərar qəbul etdi ki, dünyada siqaretlə mübarizə aparılsın. Bu mübarizəyə əksər ölkələr qoşuldu, bizdə isə bu mübarizə getmədi. Yalnız son illər parlamentdə qanunlarda siqaretlə bağlı dəyişiklik edilib, cərimələr müəyyənləşib.

İkinci risk faktoru artıq bədən çəkisidir. Bu da bir neçə amildən asılıdır – alkoqoldan, çox yeməkdən, düzgün qidalanmamaqdan, aktivliyin olmamasından və sair. Artıq çəki qadınlarda süd vəzi və uşaqlıq cismində, eləcə də digər orqanlarda bədxassəli şiş xəstəliklərinin əmələ gəlməsində əsas rol oynayır.

Üçüncü risk faktoru spirtli içkilərin qəbuludur. Düzdür, bu o qədər də geniş yayılmayıb, söhbət hər gün qəbul olunan içkidən gedir. Yoxsa, vaxtaşırı az miqdarda içilən içkinin elə bir ziyanı yoxdur.

“Qızardılmış ətdə xoşagələn qoxu gələn kimi orada aromatik karbohidrogen yaranır və bu o dəqiqə bədxassəli şişə çevrilmir, sadəcə risk faktorudur” 

– Dünya alimləri qırmızı ətin də insan orqanizmində bədxassəli şişlərin yaranmasına səbəb olduğu ilə bağlı iddialar irəli sürür. Bu nə dərəcədə doğrudur? 

– Bəli, belə bir yanaşma var. Ət məhsullarının, heyvani yağların həddindən artıq çox qəbulu bədxassəli şiş xəstəliklərinin əmələ gəlməsində böyük rol oynayır. Bununla yanaşı, yenidən işlənərək satışa buraxılan ət məhsulları var. Bunlar hisə verilmiş ətlər, istiotlanmış ətlər, hisə verilmiş balıqlar, kiçik hisə verilmiş balıqlardır. Ancaq bir şeyi də unutmaq olmaz ki, bəzi zülallar yalnız qırmızı ətdə mövcuddur. Bədxassəli şiş xəstəliklərinin əmələ gəlməsi deyərkən söhbət ətin qəbulundan getmir, onun hazırlanması qaydasından və həddindən artıq çox istifadəsindən gedir. Əti yağda həddindən artıq qızartdıqda da kanserogen maddələr yaranır. Qızarmış ətdə xoşagələn qoxu gələn kimi orada aromatik karbohidrogen yaranır və bu o dəqiqə bədxassəli şişə çevrilmir, sadəcə risk faktorudur.

– Düzgün qidalanmamaq da risk faktoru hesab edilirmi?

– Bəli, insanlar meyvədən və tərəvəzdən az istifadə edirlər. Ən ucuz məhsul meyvə və tərəvəzdir. Hazırda xərçəngə qarşı mübarizə üçün ən yaxşı vasitə “smirinka” alması hesab edilir. Onun 1 kiloqramı 50 qəpikdir. Gündə iki alma yemək heç kim üçün problem olmamalıdır. Yaşıl bazarda 10 ədəd göyərti 1 manatdır, bundan gün ərzində bütün yemək öyünlərdə istifadə etmək çox faydalı olar.

“Artıq çoxdan sübut olunub ki, azbest kanserogen maddədir. Ancaq hələ də insanlar azbest şiferlərdən alıb fərdi yaşayış evlərinin damına vururlar”

– Bəs, son texnoloji nailiyyətlərin, əlimizdən düşməyən mobil telefonların, kompüterlərin, internetin orqanizmdə bədxassəli şişlərin yaranmasında rolu varmı? 

– Müasir texnologiyaların zərəri sübut olunmuş və olunmamamış variantları var. O yerdə ki, radioaktiv şüalanma var, təbii ki, bədxassəli şişlərin əmələ gəlməsində müəyyən qədər rol oynayır. Ona görə də, bütün dünyada radioaktiv maddələrin tullantısı üçün xüsusi qəbiristanlıqlar var. Tez-tez mətbuatda da çıxır ki, bədxah qonşularımız xaricdən pul alaraq bu tullantıları Dağlıq Qarabağda basdırırlar. Bu, gələcəkdə bizə də fəlakət ola bilər.

Xoşbəxtlikdən bizim ölkədə radioaktiv maddədən çox istifadə olunmur. Yalnız müalicə və diaqnostikada bunlar tətbiq olunur.

Lakin vay-fay, mobil telefon və digər texnoloji avadanlıqların bədxassəli şişlərin yaranmasında rol oynaması haqqında söz demək doğru olmaz. Bədxassəli şiş xəstəlikləri əsasən 40 yaşından sonra əmələ gəlir və risk faktoru nədirsə, orqanizm onunla uzun müddət, yəni 20-25 il təmasda olmalıdır. İnternet və müasir telefonlardan istifadə müddəti hələ 20 ilə çatmadığından, o cümlədən bu istiqamətdə məqsədyönlü tədqiqat aparmadan bunu demək çətindir. Digər tərəfdən, hazırda telefon və internetdən istifadə etməyən insan yoxdur. Əvvəllər kompüter ekranları köhnə televizorlara bənzəyirdi və orada şüalanma var idi. Ancaq müasir ekranlarda bu şüalanma qat-qat aşağıdır.

– Əhali arasında xərçəng xəstəliyinin profilaktikası necə aparılmalıdır ki, bu tendensiya bir qədər zəifləsin? 

– Bu xəstəliyin profilaktikası 3 mərhələdə aparılır: birincili profilaktika, ikincili və üçüncülü profilaktika. Birincili profilaktika dövlətin və hökumətin apardığı işdir. Hökumət elə qanunlar qəbul edib, elə qaydalar qoymalıdır ki, xərçəng xəstəliyinin yaranmasında rol oynayan risk faktorlarının kökü kəsilsin. Bakının mərkəzinə əvvəllər “qara şəhər” deyirdirlər. Çünki neft istehsalı, şifer istehsalı və sair ətrafa kanserogen maddələr buraxan zavodlar var idi. Dövlət qərar qəbul etdi və bu zavodlar insanların az yaşadığı yerlərə köçürüldü. İkinci tərəfdən, cənab prezident sərəncam imzaladı və bütün böyük şəhərlərdə azbest şiferlər dəyişdirildi, istifadəsi dayandırıldı. Artıq çoxdan sübut olunub ki, azbest kanserogen maddədir. Ancaq hələ də insanlar bu şiferlərdən alıb fərdi yaşayış evlərinin damına vururlar. Dünyada azbestin bədxassəli şiş əmələ gətirməsi artıq qəbul olunub və bizdə də hökumətin imkanı olduqca vəsait ayırır ki, binalarda şiferlər dəyişdirilir.

İkincili profilaktika isə xəstəliyin erkən aşkar olunmasıdır. Bu da hökumətin qarşısında duran problemdir. Çünki hökumət maarifləndirmə ilə və öz tibb personalını işə qoşmaqla erkən aşkarolunma istiqamətində iş aparmalıdır. Sığorta təbabəti bu istiqamətdə mühüm rol oynaya bilər. Ölkəmizdə də artıq tibbi sığorta ilə bağlı pilot layihələrə başlanılıb. Erkən aşkar olunan bədxassəli şişin müalicəsinə xərclənən vəsait, ikinci, üçüncü fazasında aşkar olunan xəstəliyin müalicəsindən 3 dəfə ucuz olur. Gecikmiş xəstəliyin müalicəsi isə bundan 5-6 dəfə baha olur. O baxımdan 35-40 yaşına çatmış insanlar ildə 1 dəfə gedib müxtəlif müayinələrdən keçməlidir. Əsasən də ən çox yayılmış olan, qadınlarda süd vəzi və ginekoloji orqanların xərçəngi, kişilərdə və qadınlarda ağ ciyər və qara ciyər xərçəngi, kişilərdə prostat xərçəngi və sairlə bağlı müayinələr aparmalıdır.

“Düstur budur ki, insan nə qədər kalori qəbul edirsə, onun hamısını gün ərzində yandırmalıdır, ehtiyatda heç nə qalmamalıdır”

– Bəzi insanlar da var ki, nə siqaret, nə də içkidən istifadə edir, düzgün qidalanır, idmanla məşğul olur, lakin buna rəğmən xərçəng xəstəliyinə tutulur. Buna səbəb nədir?

– Amerikada 2014-cü ildə xərçəng xəstəliyi ilə bağlı aparılan tədqiqatda göstərilir ki, xəstəliyin 42 faizi, ölümün isə 50 faizi risk faktorlarından asılıdır. Qalan 50 faiz orqanizmin özündə rüşeymini qoymuş bədxassəli şişlərdir. Bu bütün orqanizmlərdə var. Biz ona elmi dildə onkoviruslar deyirik, yəni xərçəng əmələ gətirən viruslar. Onların bədxassəli şişə keçməmiş variantları orqanizmdə hazır durub. Müəyyən vaxtda orqanizmin daxili immunitetində, müəyyən bir stress anında, daxili çaxnaşmalarda və risk faktorlarına kənardan məruz qalarkən bu viruslar aktivləşir. Yəni həmin şəxs siqaret çəkməsə belə, ətraf mühit çirklənib, hazırda şəhərin mərkəzində avtomobillərdən buraxılan tüstü havanı çirkləndirib. Əgər o havanı yoxlasaq görərik ki, kanserogen maddə kifayət qədər çoxdur. Şəhərdə on barmaq kimi sıx binalar tikilir, o binaların altında beynəlxalq qaydalarla qəbul olunmuş üzgüçülük hovuzu, idman zalı, həyətinə istirahət parkı və sair olmalıdır. Dünyada park salınanda birinci yürüş yeri, ikinci velosiped yolu salınır. Açıq havada idman etmək istəyənlər üçün parkda trenajor alətləri qurulub və pulsuz istifadə olunur. Ancaq bizim binaların heç birində belə şərait yoxdur. Yəni, insan siqaret çəkmirsə, içki içmirsə, o demək deyil ki, bu xəstəlikdən sığortalanıb. Ola bilər ki, çox ət yeyir, idman etmir, passiv həyat tərzi sürür, meyvə-tərəvəz, göyərti az yeyir. Düstur budur ki, insan nə qədər kalori qəbul edirsə, onun hamısını gün ərzində yandırmalıdır, ehtiyatda heç nə qalmamalıdır.

– Son dövrlərdə bədəndən artıq tüklərin təmizlənməsi üçün lazer epilyasiyaya müraciət edənlərin sayı artıb. Bu prosedur xərçəng xəstəliyin yaranmasına səbəb ola bilərmi? 

– Lazer epilyasiyanın hansısa orqanın xərçənginə səbəb olacağını düşünmürəm. Ancaq bir məsələdə ehtiyatlı olmaq lazımdır. Bədəndə qara və göy xal olan yerlərə lazer epilyasiya tətbiq etmək olmaz, onları zədələmək, qaşımaq, qanatmaq olmaz. Əhalinin 97-98 faizində xal var. Qorxulu bir məsələ də var. Bizim ölkədə bir-iki aya qış başlayır və mart ayına qədər davam edəcək. Günəş şüaları yayda olduğu kimi deyil və dəri də dincəlir. Əgər insan dekabr ayında soyuq iqlimdən çıxıb, Dubayda çimərlikdə dincəlirsə və xalları da varsa, qaşıyıbsa, zədələyibsə, bədxassəli şişin yaranmasına səbəb ola bilər. Yəni, iqlimə uyğun gəlməyən kurortlara getmək orqanizm üçün qorxuludur. Ölkəmizin iqliminə uyğun gələn ölkələrə gedib dincəlmək olar, ancaq yatmış dərinin hüceyrələrini gedib isti iqlimdə qəfil oyatmaq olmaz.

“Bədəndə qara və göy xal olan yerlərə lazer epilyasiya tətbiq etmək olmaz, onları zədələmək, qaşımaq, qanatmaq olmaz”

– Bəs bizdən asılı olmayan hansı risk faktorları var? 

– Bunlar əsasən ultrabənövşəyi şüalardır. Ölkəmizdə 11 iqlim qurşağının 9-u mövcuddur. Tropik, subtropik – hər cür iqlimimiz var. Hamımız bu ultrabənövşəyi şüalara məruz qalırıq. İstehsal prosesində, neft sənayesi, kimya sənayesi, spirtli içki istehsalı və sairdə çalışanlar var. Bu olmadan da həyat mümkün deyil. Mədə xərçənginə yol açan əsas faktorlardan biri helikobakter pylori adlanan infeksiyalardır. Kim özünü bu virusa görə yoxladıb? Qara ciyər xərçəngi geniş yayılıb, 4-cü yerə çıxıb. Əvvəl mədə xərçənginə tutulanların sayı daha çox idi. İndi süd vəzi xərçəngi və ağ ciyər xərçəngi ondan önə keçib. Bizim ölkədə mədə xərçəngi 3-cü yerdədir, dünyada isə 5-ci yerdə. Mədə xərçəngi azalan kimi, yoğun bağırsaq xərçəngi artır. Bizim ölkədə vaxtilə qadın cinsiyyət üzvlərinin xərçəngi çox idi. Sonra bu azaldı, yerinə süd vəzi xərçəngi bütün dünyadakı kimi bizdə də geniş yayıldı. Ölkəmizdə təxminən 2 min nəfər qadın süd vəzi xərçəngindən əziyyət çəkir, mədə xərçəngi xəstələrinin sayı isə 1200 nəfərdir, ağ ciyər xərçənginə tutulanlar 1300 nəfərə çatıb. Bağırsaq xərçəngi xəstələrinin sayı 1000 nəfərdir. Qara ciyər xərçəngi xəstələrinin sayı da artır. Bunun da səbəbi Hepatit B və Hepatit C viruslarıdır.

– Ölüm halları neçə faiz təşkil edir?

– Dünyada 1 milyon 700 min nəfərdə ağ ciyər xərçəngi aşkar olunur, onlardan 80 faizi il ərzində ölür. Dünyanın hər yerində bu var. Çünki birbaşa ətraf mühitin çirklənməsindən asılıdır. Süd vəzi xərçənginə tutulanların da sayı 1,5 milyondan çoxdur, ancaq ölüm halları 500 mindir. Bizim ölkəmizdə süd vəzi xərçənginin nə müalicəsi, nə də diaqnostikası problem deyil. Bu haqda çox tədqiqat aparılmalı, çox danışılmalıdır.

– Xərçəng xəstəliyinin müalicəsi niyə bu qədər bahalıdır?

– Birinci səbəb odur ki, avadanlığı kifayət qədər bahalıdır. İkincisi, analizləri aparan reaktivlər xaricdə istehsal olunur və ölkəmizə idxal olunur. Həmçinin dünyada bu sahədə monopoliya var, heç kim sirri dağıtmaq istəmir. Müalicə sirri yoxdur, lakin texniki avadanlıqlar üzərində monopoliya var. MRT aparatlarını ABŞ, Yaponiya və Almaniya istehsal edir. Dərman preparatlarını da həmçinin. Bu xəstəliyin müalicəsində bahalı dərmanlar əsasən hədəfyönümlü dərmanlardır, yəni ayrı-ayrı hüceyrələri tutub məhv etməyə çalışan preparatlardır. Xərçəng sağalmaq şansı olan bir xəstəlikdir. Ancaq appendisiti 5 gün gecikdirib həkimə gəlsən, sağalmaq şansı yoxdur. Süd vəzi xərçənginin əllə tapılacaq vəziyyətə gəlməsi üçün 5 il vaxt lazımdır. Əgər qadın ildə 1 dəfə gedib mamoqrafiya etsə, 5 il ərzində 5 dəfə erkən o şişi tapmaq olar. Kiçik bir əməliyyat, az miqdarda dərman və şüa terapiyası ilə tam sağalmış olar. Ancaq heç kim bunu etmir.

“İqlimə uyğun gəlməyən kurortlara getmək, qışda yatmış dərini gedib Dubay çimərliyində yandırmaq bədxassəli şişin yaranması üçün qorxulu səbəbdir” 

– Qan analizi verməklə orqanizmin hər hansı yerində bədxassəli şiş olduğunu bilmək mümkündürmü? 

– Bəli, belə analizlər də var. Ona onkomarkerlər deyirlər. Buna insanın orqanizmində xərçəng olduğunu xəbər verən agentlər də demək olar. Bu agentlər ancaq qara ciyər xərçəngi, qadınlarda yumurtalıq xərçəngi və kişilərdə prostat xərçənginin aşkarlanmasında rol oynayır, digər orqanların xərçəngə tutulmasını xəbər verə bilmir. Hazırda bu üç növ xərçəngdən əziyyət çəkən və müalicə alan xəstələrimiz var ki, onlarda xəstəliyin nə qədər irəlilədiyini və ya gerilədiyini bu analizlərlə müəyyən edə bilirik. Digər xərçəng növlərində isə qan analizinin elə bir diaqnostik əhəmiyyəti yoxdur.

– Hansı şikayətləri və narahatlıqları olan insanlar öz orqanizmində xərçəng xəstəliyinin olmasından şübhələnməlidir? 

– Əvvəlcə, ən geniş yayılan süd vəzi xərçəngindən başlayaq. Hər bir qadın həftədə bir dəfə qurşağa qədər soyunub, güzgü önündə durmalı və əli ilə döşünü yoxlamalıdır. Əgər düyün varsa, həkimə getməlidir, döş giləsi içəri batıbsa, dəridə qızartı əmələ gəlibsə, dərisi qırışıbsa, dəridə qocalma gedirsə, qoltuqaltında bir düyün varsa dərhal həkimə getməlidir. Bu əlamətlərdən hər hansı biri varsa, narahatlıq üçün əsas var və həkimə müraciət edilməlidir. Əgər qarınüstü nahiyyədə narahatlıq varsa, ishal və qəbizlik bir-birini əvəzləyirsə, nəcisində qan izi varsa, həkimə getməlidir, bu, mədə və bağırsaq xərçənginin xəbərdarlığı ola bilər. Siqaret çəkən şəxs öskürəyin sayının artdığını görərsə və tüpürcəyində azca da olsa qan izi varsa, mütləq həkimə getməlidir. Əks halda bu ağ ciyər xərçənginə apara bilər. Qadınlarda mensturasiyadan kənar hallarda qan gəlirsə, bu ginekoloji orqanların xərçəngi üçün bir siqnal ola bilər, dərhal müraciət etməlidir. Tez-tez sidiyə gedənlər və gecə sidiyinə gedənlər də dərhal həkimə getməlidir. Hər orqanın özünün xəbərdaredici əlamətləri var. Ümumi əlamət isə arıqlamadır ki, bu da artıq xəstəliyin ağırlaşmış vaxtında ortaya çıxır. Həmçinin zəifləmə, iş qabiliyyətinin aşağı düşməsi, ətli yeməklərdən imtina etmə, psixologiyanın dəyişməsi, bədbinləşmə də xərçəng əlamətlərinə aiddir.

– Hər kəsi düşündürən əsas sual budur ki, xərçəngdən tam sağalmaq mümkündürmü?

– Bəli, xəstəliyi erkən mərhələdə aşkarlamaq mümkün olarsa, tam müalicə olunur. Xərçəng xəstəliyinə adətən 40-50 yaşından sonra rast gəlinir. 50-55 yaşında bir qadın süd vəzi xərçənginə tutulubsa, onu müalicə edib daha 20 il yaşamasına nail olsaq və 75 yaşına çatdırsaq, təxminən orta ömür həddinə yaşamış olur.

“Yeni Müsavat”

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


MÜSAHİB  / XuralTAC
Vaqif Əlisoy 29 sentyabr Qarabağ mitinqindən danışıb-VİDEO
Xural Yazıldığı tarix 15 Sentyabr 2018


Qarabağ Komitəsinin üzvü Vaqif Əlisoy 29 sentyabr 2018-ci il tarixində keçiriləcək Qarabağ mitinqindən danışıb. Kanal13-ə danışan Komitə üzvü mitinq haqqında düşüncələrini bölüşüb və Komitənin gördüyü işlərdən danışıb. Xural.com Vaqif Əlisoyun müsahibəsini təqdim edir:

 

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


MÜSAHİB  / XuralTAC
Sülhəddin Əkbər:”Hazırda sionizm öz gücünün zirvəsindədir”
Xural Yazıldığı tarix 13 Sentyabr 2018


Azad Demokratlar Partiyasının sədri, tanınmış analitik Sülhəddin Əkbər Teleqraf.com-a müsahibə verib.

Strateq.az həmin müsahibəni təqdim edir:

– Sülhəddin bəy, ABŞ-da Donald Trampa qarşı yeni proses başlanıb. Ağ Evdə çalışan rəsmi şəxs “Nyu-York Tayms”a prezidentə qarşı olduqları barədə anonim məqalə verir, Vudvordun “Qorxu: Tramp Ağ Evdə” kitabı satışa çıxarılır, prezidentin sabiq sözçüsü Omarosa NevmanınTrampı ciddi tənqid edən “Dəngəsiz” adlı kitabı çap olunur. ABŞ siyasətində nə baş verir?

– ABŞ-da gedən prosesləri dərk etmək üçün Amerikanı yaxşı bilmək və öyrənmək lazımdır. ABŞ-da qurulu düzən vardı. Bu, “Soyuq müharibə”də qalib gələn isteblişment idi. Amma “Soyuq müharibə” bitdikdən sonra ABŞ-da bəzən “dərin dövlət”, bəzən “oturuşmuş düzən” deyilən sistemdə parçalanma baş verdi. Ən ciddi hadisə budur.

Dərin dövlət daxilində başlanan mübarizə seçkilərə də təsir etdi. Əslində bu qarşıdurma Obama dövründə başladı, Tramp dövründə isə zirvəyə çatdı. ABŞ dərin dövlətində musəvi və xristian sionistlərlə anqlosakslar arasında parçalanma getdikcə dərinləşdiyi üçün qarşıdurma da şiddətlənir. Bu mənada son seçkilər şübhəli oldu. Seçkilərdə Hillari Klintona səs verənlərin sayı daha çox olsa da, ABŞ seçki sisteminə uyğun olaraq qalib Tramp oldu. Daha sonra seçkiyə Rusiyanın müdaxiləsi məsələsi ortaya çıxdı. İndi də bununla bağlı mübahisələr davam edir, xüsusi prokuror Robert Müller araşdırma aparır. Bu mənada ABŞ-da daxili mübarizə getdikcə qızışır. Üstəlik qarşıdan Konqresə ara seçkilər gəlir. Seçkilərə qədər gərginliyin daha da artacağını ehtimal edir. Bu, dərin bir qarşıdurmadır və onun tezliklə başa çatması gözlənilmir.

Trampa qarşı olan qüvvələr onun impiçment və ya vəzifədən kənarlaşdırılması məsələsini qoyarkən, çox ciddi sual qarşısında qalır. Yaxşı, Tramp istefa verməyə zorlandı, bu halda onun yerinə kim gələcək? Konstitusiyaya görə, prezidentdən sonra onun yerinə indiki xəttin daha sərt tərəfdarı olan vitse-prezident Maykl Pens gələcək. Pens musəvi və xristian sionizm ideoloji xəttinin ən sərt təmsilçisidir. Əslində hazırda sionizm öz gücünün zirvəsindədir. Bu zirvədə nə qədər qalacağını isə deyə bilmərəm. Çünki bu, mübarizənin nəticəsindən asılı olacaq.

Bu baxımdan vəziyyət sadə deyil. Tramp prezident vəzifəsindən uzaqlaşdırılsa, anqlosaks qanadı Pens və onun təmsil etdiyi qüvvə ilə birbaşa üz-üzə qalacaq. Odur ki, bunlara sadə baxmaq doğru deyil. Hazırda anqlosaks xətti öz daxilində “Trampla davam edilsin, yoxsa o, vəzifədən uzaqlaşdırılsın” sualı barədə müzakirələr aparır. Bu da Konqresə keçiriləcək seçkilərdən sonra daha aydın görünəcək. Hesab edirəm ki, ABŞ daxilində baş verən bu proseslərə yeni dünya düzəninin formalaşması və onun təsirləri bucağı altında baxmaq doğru olardı.

– Yeni dünya düzəni uğrunda Rusiya-İngiltərə arasında baş verən kəşfiyyat müharibəsinin də yeni detalları üzə çıxır. Bəlli olur ki, Solsberidə sabiq QRU polkovniki Sergey Skripalı və qızını “Noviçok” qazı ilə zəhərləyən iki QRU əməkdaşını deşifrə edən Rusiyanın Romadakı səfirliyində işləyən “Apollon” ləqəbli Britaniya casusdur. Bu kəşfiyyat qarşıdurması hansı nöqtəyə qədər davam edəcək?

– Bu məsələlərə bir qədər yüksəkdən baxsaq, bəlli olur ki, “Soyuq müharibə”dən sonra yeni dünya düzəni qurulur. Bir nizamdan digər nizama keçid dövrü isə bizə xaos kimi görünür. Əslində bu xaos kimi görünən durum yeni nizamın doğuşu ərəfəsidir. Bunun nə qədər davam edəcəyini söyləmək çətindir. Bu, ABŞ dərin dövlətindəki parçalanma ilə bağlı məsələdir. İndi yeni dünya nizamında daha layiqli yer tutmaq istəyənlər öz maraqlarına uyğun olaraq ABŞ-da qarşı-qarşıya duran qüvvələrdən birinə dəstək verirlər. Təbii ki, Böyük Britaniya anqlosaks qanadına dəstək verir.

Rusiya isə əks tərəfdədir, daha çox Trampın təmsil olunduğu qanadı müdafiə edir. Çünki bu qanad Rusiyanın maraqlarına ideal şəkildə cavab verir. Bir növ rus dərin dövləti ABŞ-ın Qorbaçov vasitəsilə SSRİ-də hakimiyyəti ələ keçirməsinin intiqamını alır. O zaman Qorbaçov ələ alındı, nəticədə sosialist bloku və SSRİ dağıdıldı. Vladimir Putin bu hadisəni XX əsrin ən böyük geopolitik fəlakəti adlandırıb. Bu gün isə rus dərin dövləti Tramp üzərindən ABŞ dərin dövlətinin parçalanmasına dəstək verməklə ABŞ-ın qurduğu qlobal nizama zərbələr vurur və onu dağıtmağa çalışır.

Kəşfiyyat müharibələri isə bu prosesin bir istiqamətidir. Bu mübarizənin kəşfiyyat, informasiya, psixoloji, iqtisadi, maliyyə, ticarət və digər tərəfləri var.

Hazırda beynəlxalq mətbuat Solsberidə baş verən hadisənin üstünün “Apollon” ləqəbli casus vasitəsilə açıldığını qeyd edir. Unutmaq olmaz ki, kəşfiyyat müharibələri çox mürəkkəb kombinasiyalar, informasiya savaşları ilə paralel aparılır. Odur ki, bəlkə də sona qədər bu mübarizə davam edəcək. Bir tərəfin həqiqəti üzə çıxarması ilə digər tərəf barışmayacaq. Və sonsuza qədər bu həqiqətə kölgə salmaq üçün oyunlar quracaq. Biz haradan biləcəyik ki, bu məsələni Rusiya ortaya atmayıb? Ancaq aydındır ki, Böyük Britaniya hökuməti bu qərara gəldi ki, QRU polkovniki və qızını Rusiya zəhərləyib. Bunu da Baş nazir Tereza Mey açıqladı. Əgər əllərində sübut və faktlar olmasaydı, baş nazir belə açıqlama verməzdi. Mümkündür ki, Rusiya buna kölgə salmaq üçün kəşfiyyat-informasiya oyunu qurur. Bunu istisna etmək olmaz.

– Yeni dünya düzəni uğrunda mübarizənin bir tərəfi kəşfiyyat müharibəsidirsə, digər tərəfi də Suriya münaqişəsidir. Bu mənada İdlib düyünü hansı formada həllini tapa bilər?

– Yeni dünya düzənində daha çox paya sahib olmaq istəyən tərəflər üçün İdlib sınaq və testdir. Hələlik siyasi razılaşma olmadığı üçün tərəflərdən biri – Rusiya müttəfiqləri ilə birgə təşəbbüsü ələ aldığı və təkbaşına məsələni həll etməyə girişdiyi üçün qarşı tərəf narazı qalıb. Rusiya hazırda müttəfiqləri olan İran, Türkiyə və Əsəd rejimi ilə birlikdə hərəkət edir.

Fikrimcə, Rusiyanın bu prosesi başa çatdırmasına izn verilməyəcək. Odur ki, İdliblə, çoxlarının düşündüyünü kimi, Suriyada hərbi fazanın tam başa çatacağını düşünmürəm. Əksinə, qarşı tərəfin razılığı olmadan Rusiya, İran və Bəşər Əsəd rejimi İdlibə irimiqyaslı hücum həyata keçirəcəksə, bu zaman vəziyyət yeni mərhələyə daxil olacaq. Bir növ proses yenidən başlaya, irimiqyaslı əməliyyatlar gündəmə qayıdar. Məncə, indi Türkiyə daha müdrik xətt tutur.

Təəssüflər olsun ki, Tehran görüşü zamanı Rusiya və İran bu xəttə dəstək vermədi. Düşündülər ki, əvvəlki “atəşkəs bölgələrində” vəziyyəti necə əllərinə alıblarsa, İdlibdə də nəzarəti ələ alaraq hərbi fazanı bitmiş elan edərək, istədikləri siyasi tənzimləmə mərhələsinə keçə biləcəklər. ABŞ, onun müttəfiqləri və Türkiyə durumdan narazı qalan tərəfdir. Həmçinin burada heç kim Suriya müxalifətini nəzərə almır. İstər müxalifətin mötədil, istərsə də radikal qanadı olsun, onlar da narazıdır və aldanıldığını düşünür. Məncə, ABŞ və müttəfiqlərinin razılığı olmadan qarşı tərəfin İdlibə genişmiqyaslı hücuma başlaması siyasi tənzimləmə mərhələsinə deyil, hərbi fazanın genişlənməsi prosesinə təkan verəcək.

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


CƏMİYYƏT  / MÜSAHİB
“Bizi ictimai sektora bağlayan dəyərlərdir və Arzularımızın Azərbaycanıdır…”
Xural Yazıldığı tarix 19 Avqust 2018


Şəhla İsmayıl: “Azərbaycanın həqiqi inkişafı QHT kimi böyük bir sektorun inkişafı olmadan mümkün deyil”

 “Bir gün Azərbaycan vətəndaşı ölkəsinin problemlərinə və çıxış yollarına sahiblənəcək, çıxış yolunu ölkədən getməkdə deyil, ölkədə qalıb hədəflərini müəyyənləşdirilməsində görəcək. Bax o zaman hər şey dəyişəcək.”

Rasional İnkişaf uğrunda Qadınlar Cəmiyyətinin (RİQC) rəhbəri Şəhla İsmayılla  Azərbaycanda QHT sektorunun mövcud durumunu müzakirə etdik.

 QHT sektorunda nə vaxtdan çalışırsınız? Təşkilatınız nə vaxt yaranıb? 

RİQC 2002-ci ilin iyul ayında yaradılıb. 2005-ci ilin fevral ayında qeydiyyatdan keçib. Təşkilatı yaratmaqda məqsədimiz qadınların inkişafına və qadınların inkişafı nəticəsində bilavasitə ölkənin inkişafına töhfə verməkdir. Ümumikdə, QHT sektorunda özüm 20 il bundan öncə başlamışam, amma təşkilatımızın 16 yaşı var.

Keçdiyiniz yola baxanda nə düşünürsünüz, bu illər ərzində bu yolda hansı çətinliklərlə üzləşdiniz? 

Çətinliklərimiz az olmayıb və fərqli müstəvilərdə olub. Fəaliyyətin əvvəlində təşkilatı idarəetmə sahəsində bilik və bacarıqlarımızın beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması, idarəetməni yüksək keyfiyyət səviyyəsinə çatdırılması ilə bağlı çətinliklərimiz olub. Biz bu mərhələni nisbətən qısa müddətdə dəf edə bildik. Çünki hədəfli təlim və tədbirlərdə iştirak edirdik, araşdırmalar aparırdıq və bu boşluğu tamamlamaq üçün bütün səylərimizi səfərbər edirdik. Ona görə bu məsələ ilə bağlı çətinliklərimizi qısa zamanda həll edə bildik. İdarəetmə məsələlərini standartlara uyğunlaşdırdıq, səviyyəmizi beynəlxalq standartlara qaldırdıq.

Lakin bir QHT olaraq, bizim daha boyük bir çətinliyimiz var və hesab edirəm ki, bunu bütün Azərbaycan QHT-ləri bu və ya digər şəkildə yaşayır. Ölkədə QHT, yəni qeyri-hökümət təşkilatı konsepsiyası yanlış anlaşılır və hamımız bundan irəli gələn xeyli problemlərlə üzləşirik. “Qeyri-hökümət” ifadəsi hər zaman “anti-hökümət” kimi anlaşılır bu cəmiyyətdə. Təəssüf ki, hökümət də bizi məhz bu cür qəbul etdiyi üçün süni maneələrlə üz-üzə qalırıq. Bu həmişə olub, amma bildiyiniz kimi 2014-cü ilin əvvəlindən etibarən Azərbaycan QHT-si tamam fərqli bir dövrə qədəm qoydu. Belə ki, QHT-lərin fəaliyyətini nizamlayan və inkişafına təsir edən bir neçə qanun ciddi sürətdə dəyişdi. Bir neçə gün ərzində QHT-lərin inkişafı üçün lazım olan münbit şərait tamamən yox oldu. Təqiblər, sıxıntılar, məhduduyyətlər… O vaxtdan etibarən mən deyərdim ki, təşkilatımızın ən ağır dövrü başladı. Amma ən çətin dövrümüz konkret olaraq 2015-16-cı illərdə olub, təşkilatımız istintaqda olanda. O istintaq dövrü nəinki təşkilatın həyatında, şəxsən mənim həyatımda da ən ağır, ən acılı zaman idi. Çünki həm böyük bir stres idi, həm də böyük məsuliyyət. Həmin müddət üçün təşkilatın bütün fəaliyyət dövrü təftiş olunurdu. Yəni həm mənəvi, həm fiziki cəhətdən ağır sınaq idi.

Təşkilatın eniş və yüksəliş dövrü hesab etdiyiniz dövrlər hansı mühüm hadisələrlə bağlıdır?

Ən böyük enişimiz qeyd etdiyim məlum səbəblər ucbatından 2014-ci ildən sonrakı dövrə təsadüf edir.  Ölkədəki bütün QHT-lər üçün əlverişsiz bir zaman başladı. Təşkilatın istintaqa cəlb olunması təşkilatın bacarıqlarına zərbə vurdu, maliyyə vəziyyətini zəiflətdi. Vəkillik hədəflərimizə, ictimai imicimizə təsir etdi. Bu gedişat təkcə bizdə deyil, bizim simamızda bütün QHT sektoruna təsir etdi. Dediyim kimi, istintaq dövrü bizim təşkilatda mənə görə ən böyük eniş idi. Halbuki onun özünün də maraqlı tərəfləri var idi. Bir xeyli dərslər öyrəndik, yeni məqamlar kəşv etdik, insanların yanaşmasını gördük, saf-çürük etdik, dar gündə bizimlə yol gedəcək dostların, təşkilatların kimlər olduğunu özümüz üçün müəyyən etdik. Bizdən vaxtilə bəhrənənlərin bir qisminin həmin müddətdə yanımızda olmadıqlarının şahidi olduq. Hətta özümüzə yaxın bildiyimiz insanlar arasında belə qorxanlar, məsafələnənləri gördük. Çoxu nə olar, nə olmaz deyə ehtiyat etdi. Bu da adama çox ağır gəldi, amma sonradan hamısı bizə dönəndə, heç nə olmamış kimi bizi təbrik edəndə ikiqat ağır gəldi. Sanki bizə xəyanət etdilər.

Uğurlu məqamlarına gəlincə isə, bunların da sayı az deyil. Təşkilatın həyatında xeyli mühüm hadisələr baş verdi ki, bu da təşkilatın inkişafına təkan verdi. Məsələn, 2007-ci ildə bu ofisə köçməyimiz, yəni təşkilatın özünün yeni ofisinin olmağı, kiminsə küncündə, guşəsində deyil məhz öz öfisimizin olmağı mən deyərdim təşkilatın ən uğurlu səhifələrinə qədəm qoyan bir amil idi. Daha sonra, təşkilatdaxili strukturu təkmilləşdirmək, prioritet proqramlarımızı və hədəfli üç illik planımızı müəyyən etmək ciddi addım idi. O günlər dünənki kimi yadımdadır – təşkilatımız üçün strateji əhəmiyyət kəsb edən mərhələdə idik və olduqca emosional bir yüksəliş hissini yaşayırdıq.

Layihələrimizlə də bağlı xeyli uğur hekayələrimiz var. Hər bir layihə bizim üçün çox əzizdir, hər birinə can qoyur, uğurlarına sevinirik.  Hər birində özümüz üçün özəl mənası olan kiçik epizodlar var. Hər biri bir məktəbdir, bir dünyadır bizim üçün. Məsələn, bizim “Analıq məktəbi” adlı layihəmiz var idi. Düz 8 il ərzində biz onu yürütdük və artıq ölkədə xeyli tanınırdı. İllik 250-yə yaxın məzunu vardı, cəmi isə məzunların sayı 2000-i aşmışdı. Dünyanın hər yerindən Analıq Məktəni ziyarət edənlər vardı, rayonlardan rayon filiallarımızı açmaq üçün xahiş və müraciətlər vardı. Xəstəxanalarda, o cümlədən dövlət xəstəxanalarında Analıq Məktəbini tanıyırdılar, bizim məzunlarımızın doğuşa daha hazırlıqlı olduqlarını bilirdilər, kurslarımızı təqdir edirdilər. Və bu böyük dövr idi – məzun qadınlarımıza xəstəxanalarda münasibət dəyişəndə, biləndə ki, bizim analıq məktəbindən keçiblər, görəndə ki, analıq halına daha hazırlıqlıdırlar, həkimlər tərəfindən bu qeyd ediləndə  və geri bildirim alanda bu o qədər qürürverici bir hiss olurdu ki… Bu artıq o demək idi ki, zəhmətimizin bəhrəsi var, yeni bir səviyyə, yeni bir yanaşma var.

Yaxud da kiçik bizneslərinin təsisinə kömək etdiyimiz qadınların (hansı ki, yüzlərlə belə qadına kömək eləmişik) sayının çoxalmasının şahidi olmaq, onların inkişaflarını görmək çox möhtəşəmdir. Məsələn, köməksiz bir gənc qız səylərimiz nəticəsində illər sonra tanınmış bir “biznes ledi”yə çevrilir. Onun uğurlarını görmək, sərgilərində iştirak etmək, inkişafına şahid olmaq emosional cəhətdən olduqca gözəl hisslərdir. Şəxsən mən elə qadınların uğuruna özümün şəxsi uğurum qədər sevinirəm. Çünki onun əvvəl harada, indi harada olduğunu görürsən və bu uğurda sənin böyük payının olduğunu bilirsən. Məhz buna görə təşkilatımızı çox sevirəm, layihələrimizi sevgi ilə yaradıram. Bunu zatən sevgisiz etmək olmur. Hər bir uğur bizim yüksəlişimizin əlavə bir töhfəsidir.

 

Hökümətin QHT-lərə donor təşkilatların qrant ayırması barədə qanuna 2014-cü ildə də dəyişiklik ediləndən sonra ötən il yenidən Milli Məclis bu məsələ ilə bağlı yeni, QHT-lərin işini bir az da çətinləşdirən qərar qəbul etdi. Belə bürokratik qərarların verilməsi işinizə necə təsir göstərdi? 

Böyük təsir göstərir, təşkilatın əvvəlki imkanlarından əsər-əlamət qalmayıb. Əslində təşkilatın birbaşa fəaliyyəti ümumiyyətlə yoxdur. Təşkilat heç bir maliyyə ala bilmir. İstər xidmət, istər qrant müqaviləsi ilə bağlı ciddi hüququ maneələr olduğundan, artlq 5 ilə yaxındır ki, təşkilatın hesabları sıfıra bərabərdir. Amma təşkilatın adını biz süni surətdə yürüdürük. Yəni burada birləşən, cəmləşən insanlar üçün təşkilat bir platformadı – artıq fərdi qaydada xidmətlər göstəririk. Hər birini təşkilatın adı altında etməyə çalışırıq ki, təşkilat unudulmasın, təşkilatın loqosu tanınsın, təşkilatın töhfəsi olan potensial itməsin. Yəni bu alternativ iş üsuludur, dəyişilmiş idarəetmə növüdür. Bir çox ölkələrdə böhran dövrlərində bu tipli alternativ çıxış yollardan istifadə olunub və təşkilatları bu cür yürüdüblər. Lakin bu müvəqqəti bir dönəm üçün yararlı üslubdur, bizim QHT-lərin böhran dövrü isə çox uzun sürdü. Artıq beş ildir ki, Azərbaycanda QHT sektoru bir sector olaraq, vətəndaş cəmiyyəti toplumu olaraq çox böyük çətinliklərə və zərbələrə məruz qaldı. Sabah qanun dəyişsə bu sektorun reabilitasiyası üçün heç olmasa 3-4 il lazım olacaq. Çünki illərlə maliyyə almayan təşkilatın insan resursları, təşkilati bilik və bacarıqları, siyasət sənədləri, illik planları, dövrü hesabatları yox səviyyəsinə enibdir. Üstəlik tanınmaq, görünümlük məqamı. Sanki sıfırdan başlamaq lazımdı. Yenidən insanlar işə cəlb olunmalı, onların bilik və bacarıqlarını artıracaq proqramlar təşkil olunmalıdır. Azərbaycana donorlar geri dönməlidir, araşdırma və qiymətləndirmələr edilməlidir, yeni planlaşdırmalar və koordinasiya işi qurulmalıdır – 5-illik fəaliyyıtin boşluqları boyükdür. Yenidən o donorlara özümüzü tanıtmalıyıq, yenidən münasibətlər qurmalıyıq, kiçik layihələrdən yavaş-yavaş böyük layihələrə qədəm qoymalıyıq və sair və ilaxır. Sanki eyni prosesi biz ikinci dəfədə keçməli olacağıq və təəssüf ki, hələ o günün gəlməsinin bir işarəsi belə yoxdur. O gün nə vaxt gələcək, bu ölkədə QHT-lərlə bağlı müsbət qərarlar nə vaxt veriləcək? Suallar çoxdur… Elə bu səbəbdən bir çox mütəxəsislər QHT sektorundan çəkildilər, insanlar illərlə gözləyə bilmir və fərqli sektorlara keçməyə məcbur olurlar. QHT sektorunda qalanlar isə fədakarcasına bütün çətinliklərə rəğmən təşkilatlarının adlarını yaşatmaq üçün çabalayır. Hesab edirəm ki, son 5 ilin hadisələri müasir dövrün QHT sektoru üçün yaşadığı ən böyük zərbələrdən biri oldu.

Hal-hazırda QHT sektorunun fəaliyyətini qənaətbəxş hesab edirsinizmi?

Qətiyyən qənaətbəxş hesab etmirəm. Bu da onların iradəsindən və ya bacarıqsızlığından deyil, hökümətin bu məsələdə çox konkret yanaşmasından irəli gəlir. QHT-lərin maliyəyə çıxışları yoxdur, yeganə mənbə yerli donorlardır. QHT-lərin yalnız QHT Şurasının və bir neçə nazirliyin dəstəyi ilə keçirilən layihələri var. Mədəniyyət Nazirliyi, Təhsil Nazirliyi, Səhiyyə Nazirliyin ayırdığı kiçik fondlarla bəzi işlər görülür, amma ümumi götürsək, hamısının birgə olan maliyyə zərfi əvvəlki illərdə beynəlxalq təşkilatlardan alınan zərfdən 4-5 dəfə daha kiçikdi. Bu da qətiyyən QHT sektorunun ehtiyaclarını qarşılamır və ona görə fəaliyyətlərin həm miqyası çox azalıb, həm də dərinliyi yoxdur. Kiçik həcmli layihələr adətən qısa müddətli olur, bu da yaxşı halda onların sağ qalmasına köməklik  edir. Lakin ciddi bir dəyişiklik etmək üçün cari maliyyə və fəaliyyət yetərli deyil.

“Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurası” adlı bir qurum var. Bu qurumun keçirdiyi qrant müsabiqələrindən yararlana bilirsiniz?   

Bir çox ölkələrdə dövlət QHT-rə dəstək verir, hətta böyük beynəlxalq təşkilatların arxasında əksər vaxtı dövlətin ciddi maliyyə dəstəyi olur. Lakin bizdə şərait başqadır, Azərbaycan konteksti fərqlidir. Bizdə dövlətin maliyyə dəstəyini almaqla QHT-lər müstəqilliyini hər zaman saxlaya bilmirlər. Asılı vəziyyətə düşürlər, məsələlərə tənqidi yanaşma azalır, bəzən tamamən itir. Məhz bu səbəbdən biz heç vaxt dövlət tərəfindən verilən maliyyə ilə əlaqəli olan müsabiqələrə qatılmamışıq. Üstəlik yanaşmamızın başqa bir səbəbi də olub – biz 2014-cü ilədək ciddi maliyyəsi olan bir təşkilat idik. İri həcmli layihələrə imza atmışdıq, iş meyarlarımız və miqyasımız kifayət qədər əhəmiyyətli idi. Ona görə kiçik maliyyə verən müsabiqələrə (həm yerli, həm xarici) etik səbəblərdən qatılmırdıq. Balaca təşkilatlara rəqib olmurduq, dil baryerlərini nəzərə alırdıq ki, imkansız təşkilatlar dövlət maliyyəsindən yararlana bilsin. Bu təşkilatımızın şüurlu və strateji qərarı idi. Hesab edirdik ki, ciddi bir səviyyəyə çatmış təşkilat olaraq, balaca yeni bir təşkilatın payına girmiş ola bilərik. Ona görə İdarə Heyətimizin hətta qərarı vardı – 15 min manatdan aşağı büdcəsi olan layihə üçün müraciət edilmirdi. Həm də layihələrimizin xarakteri daha uzunmüddətli və həcmli idi, bizə kiçik layihələrlə işləmək artıq uyğun gəlmirdi, hədəflərimiz böyük idi.

2014-cü ildən bu tərəfə isə baxmayaraq ki, Azərbaycan QHT-ri üçün yeganə maliyə mənbəyi milli fondlar oldu, biz yenə də müraciət etməmək qərarına gəldik. Çünki böhran dövründə maliyyəmizin yeganə olaraq dövlətdən olmasını istəmirdik, bu bizim müstəqilliyimiz və obyektivliyimiz üçün sual doğurardı.

Ümumiyyətlə isə, QHT Şurasının Azərbaycanda yaradılmasını təqdirəlayiq hal hesab edirəm. Bu Şuranın maliyyəsi hesabına yüzlərlə kiçik, o cümlədən rayon QHT-ləri, inkişaf edib. Lakin, neft ölkəsi olmağımızı nəzərə alaraq dövlətin QHT-lərə ayırdığı maliyyənin həcmini adekvat saymıram. Hesab edirəm ki, Azərbaycanda QHT-lər üçün milli fond daha həcmli olmalıdı. Amma özü-özlüyündə QHT Şürasının olması yaxşıdı, şəffaflığı da var. Müsabiqələr barədə elanlar verilir, müraciət edənlərin siyahı var, qaliblər və layihələr haqqında məlumat açıqdır. Digər nazirliklərlə müqayisədə çox şəffafdırlar. Bəlkə idarəetməsində hansısa çətinlikləri var, narazı insanlardan bəzən eşidirik ki, müraciətlərə düzgün baxılmayıb və sairə. Amma imtina edilən təşkilatlar həmişə narazı olur, bu xarici təşkilatlara yönəlik də olur. Ona görə bu amili obyektiv meyar saymaq olmaz.

Kifayət qədər samballı layihələr təqdim edirsiniz. Komanda işini necə qurursunuz?   

Bizim işimiz həmişə komanda işi olub. Təşkilat həqiqətən bir təşkilat formasında fəaliyyət göstərir. Yəni bu bir insanın adına, bir insanın fəaliyyətinə bağlı bir şey deyil. Təşkilatın konkret mandatı var, konkret fəaliyyət planı var. Siyasi sənədləri, strategiyası var. Ona görə bizdə hər zaman İdarə heyəti və işçi heyəti olubdur. Üzvlərimiz və təşkilata dəstək verənlər var. Bizimlə eyni şəbəkədə olanlar var. Mən komanda deyəndə tək ofisdə oturan işçiləri deyil, bunların hamısını, ümumiyyətlə yuxarıdan aşağıya qədər bizimlə olan bütün insanları, funksionerlərimizi, təlimçi bazamızı, mütəxəssislərimizi, bizimlə vəkillik işi görən hər kəsi nəzərdə tuturam. Təşkilatın nəznində ayrı-ayrı qurumlar var, məsələn, gender məktəbi, qadın parlamenti. Yəni bunun hamısı bilavasitə bizim təşkilatın insan resurslarıdı, insan potensialıdı, böyük bir Komandadır.

Onu da deyim ki, hər təşkilat komanda ilə işləyə bilmir. Təşkilatların bəziləri kiçik işçi heyəti ilə işləməyə üstünlür verir. O, da normaldır. Bilirsiniz də, bəşəriyyəti, insanları iki yerə klasifikasiya etmək olar. Bir qismi birləşdiricilərdir,  digəri isə ayıranlar – ingilis dilində buna connectors və dividers deyirlər. Biz həmişə birləşdirici olmuşuq, yəni niyyətimiz bu olub. Həmişə səylərin bərabər olmasında gücümüzün çox olmasına inanaraq hər zaman tək yox, bərabər yürüməyə üstünlük vermişik. Birgə, bərabər, sevgi ilə…

Azərbaycan qadınlarının rasional inkişafına töhfə verə bilirsiniz?

Əlbəttə vermişik. Layihələrimizin hamısında uğur hekayələrimiz saysız-hesabsızdı. Yüzlərlə sahibkar qadınlarımız var ki, bizneslərini qurublar, iqtisadi cəhətdən gücləniblər, ailələrini fərqli maliyyə müstəvisinə gətiriblər. Biz “Analıq məktəbi” də elə xidmətlər göstərmişik ki, sıradan qadınlar reproduktiv sağlamlıq mövzusunda sıfır vəziyyətindən o qədər maariflənib ki, və sonradan bu movzu onu o qədər çəkib ki, tanınmış təlimçisi olub mövzunun. Zorakılığa məruz qalan qadınlara yardım edirdik. Yəni qadınları ilk öncə müdafiə edirdik, sonra maarifləndirirdik, daha sonra bilik və bacarıqlarına töhfə verirdik. Maddi dəstək də xeyli vermişik, pul deyil ehtiyacı olan maddi resursla təmin etmişik. Məsələn, yoxsul və savadsız bir qadın müraciət edir, iş istəyir. Müsahibə keçiririk, insanın qabiliyyətini araşdırırıq. Bəlli olur ki, tikiş tikmək qabiliyyəti var, amma tikiş maşını yoxdur. Ona həmin maşını alıb veririk, bu da onun ailəsini sıfır vəziyyətindən xeyli qaldırır. Yani birdıfəlik yardımı faydalı formada edirik ki, kanardan asılı olmasın, özü öz ailəsini saxlaya bilsin. Artıq bu yardımı hansı formada edirik, şəxsən özümüzmü pul toplayıb alırıq və yaxud hansısa sponsorun vasitəsi ilə alırıq, bu misaldan misala fərqlənir. Önəmlisi odur ki, heç vaxt yaxamızı kənara çəkmirik. Müraciət edənlər tək maliyyə üçün etmir, müdafiə üçün də edir, məsləhət üçün də. “Keyz”lər fərqlidir, bu kiçik miqyaslı işlərimizdir.

Bir də böyük işlərimiz var. Yəni qadınların hüquqlarına, biləvasitə əhalinin hüquq səviyyəsinin yaxşılaşdırılmasına töhfə verdiyimiz işlər var. Məsələn, qadın, sülh və təhlükəsizliyi mövzusunda BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının ilk 1325 saylı qətnaməsi var. Azərbaycanda onun ilk fəaliyyət planının layihəsini biz hazırlamışıq. Və ya digər misal. Azərbaycan BMT-nin CEDAW Konvensiyasını 1995-ci ildə ratifikasiya edib, 4 ildən bir Hökumət CEDAW Komitəsinə hesabat verir, ölkənin qadın hüquqları ilə bağlı vəziyyəti icmal olunur. Təşkilatımız o Komitəyə tam kölgə hesabatını və tövsiyyələrini verib və bu tövsiyələrin 80 faizdən yuxarı qismi Komitənin hökumət üçün olan tövsiyələrində öz əksini tapıb.

Təbii ki, bu təcrübə və nəaliyyətlərlə fəxr edirik. Amma onu da deyim ki, imkan və münbit şərait olsa bundan daha artığını edə bilərik. Həm planlarımız, həm də bacarıqlarımız imkanlarımızdan xeyli böyükdür, mövcud məhdud resurslara qarşı proporsional deyil.

Azərbaycanda QHT sektorunun gələcəyini necə görürsünüz, görmək istəyirsiniz?  

Bilirsiniz, Azərbaycanda QHT sektorunun gələcəyi ölkənin gələcəyindən asılıdır. Heç bir sektorun inkişafı ölkənin ümumi inkişafından ayrıla bilməz. Ölkədə problemlər varsa həmin ölkənin bütün sahələrində problemlər olacaq. Hal-hazırda QHT-də olan problemlər bilavasitə ölkədə olan problemlərlə, yəni sərbəst toplaşma azadlığı, söz azadlığı, hərəkat azadlığına olan məhdudiyyətlərlə bağlıdır. Siyasi sabitliyin pozulması ilə bağlı bir xof, bir qorxu var. Hökumət QHT-ləri xarici agent qismində qəbul edir, qorxur ki, QHT-lər mili maraqlara zidd olan fəaliyyətlər göstərəcək. Halbuki, hökümətin QHT ilə həqiqi dialoqu olsa, bizim milli maraqlar uğrunda və milli təhlükəsizlik müstəvisində ən azı onlar qədər yandığımızı görər. Azərbaycanı inkişaf etmiş bir ölkə kimi görmək istəyimizi anlayar.

Amma hökumət bir məqamı da anlamalıdılar ki, Azərbaycanın həqiqi inkişafı QHT kimi böyük bir sektorun inkişafı olmadan mümkün deyil. Bütün dünya praktikasına baxsaz görərsiniz ki, QHT-lərin töhvəsi hökumət tərəfindən nə qədər təqdir olunur. Məsələn, dünyanın ən inkişaf etmiş ölkələrdən biri olan İsveçdə 200 000-nə yaxın QHT var. Və QHT-ni yaratmaq, yürütmək və maliyyələşdirmək bizimlə müqayisə olunmayacaq qədər asan və əlçatandır. Orada QHT yaratmaq 10 dəqiqəlik bir qərara bağlıdır və qətiyyən bürokratik prosedur tələb etmir. Ölkədə demək olar ki, problem yoxdur, buna rəğmən QHT-lərin sayı o qədər çoxdur ki, QHT hər bir məsələdə var, hər bir məsələyə diqqət yetirir, töhfə verir. Amma Azərbaycan kimi problemli ölkədə QHT sektorunun olmaması, QHT-nin özünün bir problemə çevrilməsi yolverilməz bir haldır.

Sualınıza cavab olaraq bir daha vurğulamaq istəyirəm ki, QHT-nin gələcəyi bilavasitə ölkənin gələcəyindən asılıdır. Hazırda çox realistik görsənməsə də, həm ölkənin, həm də QHT sektorunun gələcəyini çox parlaq görürəm. İnanıram ki, zaman hər şeyi yoluna qoyacaq və bir vaxt gələcək ki, bunların hamısı dəyişəcək. Bir gün Azərbaycan vətəndaşı ölkəsinin problemlərinə və çıxış yollarına sahiblənəcək, çıxış yolunu ölkədən getməkdə deyil, ölkədə qalıb hədəflərini müəyyənləşdirilməsində görəcək. Bax o zaman hər şey dəyişəcək. Yəni gələcək insanların əlindədir. Gələcək xaricdən gəlməyəcək, hansısa bir təşkilat tərəfindən gətirilməyəcək. İnsanlar özləri istədikləri gələcəyi əldə etməlidir, özləri hüquqlarına, bu Vətənə sahib çıxmalıdı, özləri arzularının Azərbaycanını yaratmalıdır. Belə olan halda həm ölkənin, həm də bizim sektorun gələcəyi parlaq olacaq.

Hazırkı dövrdə Azərbaycanda qadın siyasəti və gender bərabərliyi istiqamətində fəaliyyət nə yerdədir?

Bəzi addımlar və nəaliyyətlər var təbii ki. Deyək ki, 2006-cı ildə gender bərabərliyi, 2010-cu ildə məişət zorakılığı ilə bağlı qanun qəbul olunub. Bu müqayisəni götürsək görərik ki, bəzi ölkələrdə heç bu qanunlar qəbul da olunmayıb. Amma bu qanunların mövcudluğu hələ o demək deyil ki, bu qanunlarda olan müddəalara əməl olunur. Görüləsi həddindən artıq çox iş var. Bu qanunların icrası üçün milli fəaliyyət planı, ayrılan büdcəsi yoxdur. Bunlar hələ havada asılı vəziyyətdədir. Diqqət yetirsəniz ki, biri 2006-da, digəri 2010-cu ildə qəbul olunub, bu artıq bəzi cavabları verir. Yəni atılan addımlar yarımçıqdır. Strateji qərarlar olmadan bütün səylər pərakəndədir. Quyuya vedrə ilə su tökmək kimi bir şeydi. Yəni strateji plan onun üçündür ki, yaxın və uzaq hədəflər müəyyən olunsun. Əks halda əbəs olar. Düzdür etməməkdənsə nələrinsə edilməsi təqdirəlayiqdir. Olanları təqdir edirəm, olmayanıları da daima vurğulayıram. Son 10-15 ildə Azərbaycanın sahib olduğu maliyyə resurslarını nəzərə alsaq Azərbaycanı ən inkişaf etmiş ölkələrdən biri etmək olardı. Ona görə ölkənin bu günkü vəziyyəti və mövcud problemləri insanı sarsıdır. Niyə insan kapitalına yatırım olunmadı, niyə insanların rifahına yönləndirilmiş proqramlar və layihələr bu qədər az oldu? Niyə insanlar kütləvi şəkildə ölkədən təhsil almağa, müalicə olunmağa, işləməyə və sadəcə yaşamağa gedirlər?

Əslində “niyə”lərin cavablarını bilirik, eyni zamanda bu vəziyyətin yanlış olduğunu görürük və dəyişməsini çox istəyirik.

 

RİQC Azərbaycan qadınlarının müəyyən baryerləri aşmasına hansı töhfələri verəcək?

Təbii ki, verəcəyik. Sualınıza konkret cavab olaraq deyim ki, bu məsələnin əsas açar yollarından biri gender rollarının dəyişməsidir. Yəni qadının və kişinin bərabərliyini ailə-məişət səviyyəsində başlamaq lazımdı. Daha sonra o dairələri genişləndirmək lazımdır. Hər kəs özündən başlamalıdı. Kişi də, qadın da. Əgər bu gün streotiplərdən narazı qaldığımız halda öz övladımıza belə yanlış tərbiyə veririksə, qızla-oğlanın tərbiyəsində fərqlər qoyuruqsa heç bir dəyişiklik olmayacaq. Bu zəncir qırılmadan nəsildən-nəsilə ötürüləcək. Çünki bu gün bizim yetişdirdiyimiz övladlar sabah gələcəyin ya parlaq vətəndaşları olacaq ya da zorakılıq törədən insanları. Bu bizim özümüzdən asılıdır. Təhsilin də rolu var, ancaq ailənin rolu danılmazdır. Hər kəs öz üzərinə düşən məsuliyyəti anlasa vəziyyət yaxşıya doğru dəyişəcək. Mən əslində yeni bir söz demədim, dediklərimi hamı bilir, amma etiraf etmir. Bəzən mən gender bərabərliyi haqqında danışanda məndən soruşurlar ki, sən kişinin mətbəxdə olmağını istəyirsən. Xeyr, mən bunu istəmirəm. Mən kişinin mətbəxə münasibətinin dəyişməsini istəyirəm. O mətbəxdə ola da bilər, olmaya da bilər. Amma o ailənin bir üzvü olaraq istənilən məsələsini, qarşıda duran istənilən problemi həyat yoldaşı ilə bərabər çözməsini, ən azından buna münasibətinin dəyişməsini istəyirəm. Bu dəyişir, amma tədricən baş verir, kiçik addımlarla.

Qadın üçün vacib olan, həyat yoldaşı, ana və iş qadını olmaq çətin olmur ki? Vəzifələrinizin öhdəsindən necə gəlirsiniz?

Çətin olmur, çox çətin olur. O qədər çətin olur ki, bəzən. Mən bunu edə bilirəm, bacarıram. Amma bunu nəyin hesabına, nəyin bahasına bacarıram, bunu bir özüm bilirəm, bir də Allahım bilir. Yəni öz şəxsi hüququma müdaxilə edərək, yuxusuz, istirahətsiz şəkildə hər şeyin öhdəsindən gəlirəm. Siz 3 vəzifə saydınız, əslində isə vəsifələrim 3-dən də çoxdur. Həm yaxşı ana, yaxşı həyat yoldaşı, yaxşı övlad, yaxşı gəlin, yaxşı qohum, yaxşı ictimaiətçi, yaxşı mütəxəssis, yaxşı rəhbər olmalıyam. Üstəlik, pozitiv, sakit və təmkinli olmalıyam. Əlçatan və faydalı olmalıyam. Bütün işgüzar qadınlarda da aşağı-yuxarı bənzər vəziyyətdir. Eyni zamanda, cəmiyyətin bir tələbi də var ki, əgər müəyyən bir nüfuza sahibsənsə hər zaman yaxşı görsənməlisən, müəyyən standartlara uyğun olmalısan, müəyyən davranışa riayət etməlisən. Bunların hamısı böyük məsuliyyət və zəhmət tələb edir və Azərbaycan qadını bunun öhdəsindən gəlir, gəlməyə çalışır. Qadınlarla 16 ildən çoxdur işləyirəm. Bizim qadınlar qəhrəmandırlar. O qədər qəhrəmandılar ki, necə fədakar olduqlarının fərqində deyillər. Bunun bir norma olduğunu düşünürlər, ağıllarına başqa bir variant da gəlmir.

Mən də istisna deyiləm – vəzifələrim çoxdur, məsuliyyətim böyükdür, üstəlik keyfiyyət vurğunuyam və vicdanlıyam. Hər gördüyüm işin mükəmməl olmasını istəyirəm. Verdiyim sözə əməl edirəm, gücüm çatmayanda da, geri durmağa iradəm və vicdanım yol vermir. Ona görə özümü toparlayıb, hər şeyə rəğmən davam edirəm.

Gələcək planlarınız barədə nə deyə bilərsiniz?

 Planlarımız böyükdür. Təşkilat olaraq da, fərdi olaraq da. Fərdi qaydada gender sahəsində təhsilimi davam etdirməklə bağlı planlarım var. Yeni bir dərəcəyə baş vururam. Yaxın zamanda yeni xəbərlərlə sizi məlumatlandıracağam. Peşəkar həyatıma aid olan fərdi planım budur.

Təşkilatla əlaqəli isə əsas planlarımız QHT-nın vəziyyətinin nə dərəcədə əlverişli olub-olmamağından asılıdı. Əgər münbit şərait yaradılsa, qanunvericilik dəyişilsə, QHT-lərə nəfəs yolu açılsa, o zaman təbii ki, təşkilatın böyük planları var. Çünki bizim hazır proqramlarımız, yeni layihələrimiz, fəaliyyət planlarımız var ki, biz onları planlaşdırsaq da heç vaxt icra etmək imkanımız olmayıb. Asılı vəziyyətdə zamanını gözləyən qiymətləndirmə sənədlərimiz və ideyalarımız var ki, onları icra edə bilsək qadın hüquqları sahəsinə ciddi töhvə vermiş olarıq. Hədəflərimizə və gözlədiyimiz nəticələrə bələdik, gedəcəyimiz yolu çox aydın görürük, inkişaf yoluna hazırıq.

Lakin QHT-lərlə bağlı vəziyyət dəyişməz qalsa, onda planlarımızın sadəcə bir qismini fərdi qaydada icra etməyə, hansısa fərdi layihələrlə inşa etməyə çalışacağıq. Yəni istənilən halda təşkilatın qapanma, pəs etmə kimi bir iddiası yoxdur. Burada çalışan insanların hər biri sıfır maliyyə ilə də olsa (hal-hazırda təşkilatın balansı sıfırdı) bu yolu davam etdirməyə iddialıdırlar. Çünki biz gördüyümüz işə və onun verəcəyi nəticələrə çox inanırıq, səylərimizin gec-tez öz bəhrəsini verəcəyinə şübhəmiz yoxdur. Nə qədər çətin olursa-olsun təşkilatı yürütməyə qərarlıyıq, çünki bizi bu ictimai sektora bağlayan dəyərlərdir və Arzularımızın Azərbaycanıdır.

Könül Alı

 

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


MÜSAHİB  / XuralTAC
“ÖLKƏ QANUNLARLA DEYİL, GÖSTƏRİŞLƏRLƏ İDARƏ OLUNUR” – “Dərhal cinayət işi qaldırılmalıdır”
Xural Yazıldığı tarix 1 Avqust 2018


Ədalət partiyasının sədri İlyas İsmayılovun Ovqat.com-a müsahibəsini təqdim edirik:

– İlyas müəllim, Baş prokuror yanında Korrupsiyaya qarşı Mübarizə Baş İdarəsinin rəisi Kamran Əliyev keçirdiyi mətbuat konfransında qeyd etdi ki, bu ilin ilk yarısında 3874 vətəndaşın müraciətinə baxılıb. Onun sözlərinə görə, bu dövr ərzində 126 cinayət xarakterli material araşdırılıb. Sizcə, sözügedən qurumun korrupsiyaya qarşı bu qədər fəallaşması hansı zərurətdən doğub? Niyə indiyə qədər eyni fəallıq müşahidə olunmurdu?

– Fikrimcə, bu suala Baş Prokurorluq yanında Korrupsiyaya qarşı Mübarizə Baş İdarəsinin məsul şəxsləri daha dolğun aydınlıq gətirə bilərlər. Mənim fikrimi soruşursunuzsa, hesab edirəm ki, korrupsiyaya qarşı mübarizə Baş Prokurorluğun həmişə ən ümdə məsələsi olmalıdır. Çünki bu cinayət cəmiyyəti kökündən sarsıdır, dövlət əmlakı dağıdılır, bir çox haqsızlığa, sosial ədalətsizliyə yol açır, ölkəni sosial partlayışa aparır, qanunun alilik prinsipini nüfuzdan salır, dövlət orqanlarına və vəzifəli şəxslərə inamı yox edir. Acınacaqlı haldır ki, korrupsiyanın miqyası günü-gündən genişlənir, işgüzar fəaliyyətin dərinliklərinə işləyir. Bu bəla ilə mübarizə isə, təəssüf ki, kosmetik xarakter daşıyır. İndiyədək hüquq mühafizə orqanlarının məsələyə kifayət qədər diqqət yetirməməsi başadüşülən deyil. O ki qaldı korrupsiyaya qarşı mübarizə tədbirlərinin birdən-birə “gücləndirilməsinə”, zənnimcə, bu, Prezident İlham Əliyevin bir müddət əvvəl Nazirlər Kabinetində etdiyi çıxışıyla bağlıdır. Bilirsiniz ki, 2018-ci ilin birinci yarısında sosial-iqtisadi inkişafın yekunlarına və qarşıda duran vəzifələrə həsr olunmuş həmin iclasda ölkə başçısı üzünü hakimiyyət nümayəndələrinə tutaraq, onları korrupsiyaya qarşı mübarizəyə səslədi. Bildirdi ki, bu barədə müvafiq nazirliklərə, dövlət qurumlarına konket göstərişlər verilib. Əgər tapşırıqlara əməl edilməsə, həmin qurumlar cəzalandırılacaqlar. Görünür, Baş Prokurluq yanında Korrupsiyaya qarşı Mübarizə İdarəsi də bu göstərişdən nəticə çıxarıb. Doğrusu, ölkə başçısının bu təşəbbüsünü ancaq alqışlamaq olar. Ən azı ona görə ki, Fransanın əfsanəvi generalı və kemiş prezidenti Şarl de Qollun təbirincə desək, hər hansı problemi həll edə bilmirsənsə, heç olmasa onu gündəmdə saxlamaq lazımdır. Prezidentin də bu məsələni gündəmə gətirməsi müsbət hadisədir. Amma korrupsiyaya qarşı mübarizə tapşırıqlarla, göstərişlərlə yox, qanunlarla aparılmalıdır.

– Yeri gəlmişkən, həmin hesabat xarakterli açıqlamada diqqətimi bir məqam çəkdi. Hörmətli Kamran Əliyevin dediyinə görə, korrupsiya faktının ən çox qeydə alındığı sahə tikinti sektoru olub. Qəribədir ki, korrupsiya faktı ilə əlaqədar çoxsaylı cinayət işləri açılıb. Amma nədənsə, bu cinayətin ən çox tuğyan etdiyi tikinti sektorunda yalnız bir şirkət sahibi hüquqi məsuliyyətə cəlb olunub. 13 şirkət sahibinə isə ciddi xəbərdarlıq edilib. Kamran müəllimin açıqlamasından o da aydın oldu ki, korrupsiya əməlinə görə canını xəbərdarlıqla qurtaranlar təkcə inşaat rəhbərləri də deyil. Yüksək vəzifəli məmurlardan bəziləri də bu əmələ görə töhmət və ya şiddətli töhmət alıblar. Korrupsiya və xəbərdarlıq, yaxud töhmət… Adi bir sözə görə jurnalistlərin, siyasi xadimlərin illərlə məhbəs həyatı yaşadığı bir ölkədə bu cinayət-cəza əlaqəsi absurd görünmürmü?

– Zənnimcə, bu sualın cavabı elə onun öz içində gizlənib. Əlbəttə, cəzalar cinayətlərin xarakterinə uyğun olmalıdır. Vaxtilə Karl Marks deyirdi ki, xalqın əxlaqı, mənəviyyatı iki halda pozulur: birincisi, cinayət görüb cəza görmədikdə; ikincisi, cəza görüb cinayət görmədikdə. Təəssüf edirəm ki, bu iki halın ikisi də Azərbaycanda mövcuddur. Əlbəttə ki, iri bir məmur yol verdiyi korrupsiyaya görə sadəcə töhmətlə, hansısa müəllim valideyndən aldığı 50 manata görə korrupsiya ittihamıyla cəzalandırılırsa, burda ədalət axtarmağa dəyməz. Üstəlik, müəllimin valideyndən, həkimin xəstədən aldığı pulun adı korrupsiya da deyil. Hakimiyyət korrupsiya adıyla manipulyasiya edirsə, cəmiyyəti kökündən sarsıdan və bütün bəlalarımızın anası olan bir mərəzə qarşı ciddi mübarizə aparmaq mümkün deyil. Korrupsiya dövlət aparatı ilə cinayət maraqlarının çulğalaşmasından ibarətdir. Məsələn, MTN-ni cinayət yuvasına çevirən Eldar Mahmudov və digər işçilərinin fəaliyyəti. Korrupsiya ilə mübarizə üçün çox ciddi, qanun əsasında kompleks tədbirlər həyata keçirilməlidir.

– Kompleks tədbirlər deyəndə nəyi nəzərdə tutursunuz?

– Korrupsiyaya qarşı mübarizə tədbirləri barədə Ədalət Partiyasının hazırladığı konsepsiya var. Həmin konsepsiyada konkret vəzifələr və atılacaq addımlar göstərilir. Biz bu barədə çox demişik. İndi də təkrar etməyə məcburuq: korrupsiya ilə effektli mübarizə ilk növbədə milli qanunvericilik bazasının yaradılmasından keçir. Çox təəssüf ki, respublikamızda belə zəruri qanunvericilik baza hələ də yaradılmayıb. Korrupsiya ilə uğurlu mübarizə dövlət vəzifə daşıyıcılarının gəlirləri üzərində ciddi nəzarətin olmasını, onların gəlirləri, əmlakları barədə mənbəyi, ödənilən vergilərin miqdarı göstərilməklə, deklarasiya verilməsini tələb edir. Bu barədə hələ 2005-ci ildə – təsəvvür edin, 13 il bundan qabaq, – qanun da qəbul olunub, ancaq məlum olmayan səbəblərdən indiyə qədər bu qanun tətbiq edilmir. Deməli, ölü qanundur. Dünyanın aparıcı ölkələrində bu deklarasiya sistemi fəaliyyət göstərir, bizdə isə yox.

İkincisi, korrupsiya ilə mübarizə, mahiyyət etibarilə, xərclər barəsində də deklarasiya tələb edir. Prezident də yuxarıda qeyd etdiyimiz çıxışında xərclər üzərində də nəzarətin gücləndirilməsini vacib sayıb. Yeri gəlmişkən, bu barədə Rusiya Federasiyasında qanun qəbul edilib. Həmin sənəd belə adlanır: “Dövlət vəzifələrini tutan şəxslərin və digərlərinin xərclərinin gəlirlərinə uyğun olması üzərində nəzarət haqqında”. Belə bir qanunu təcili olaraq biz də qəbul etməli və onun tətbiqinə nail olmalıyıq.

Düşünurəm ki, bu, gəlirlər barədə deklarasiyadan daha vacibdir. Özü də, gəlirlər və xərclər haqqında deklarasiyalar mütləq elektron qaydada müvafiq dövlət qurumlarının saytlarında yerləşdirilməlidir ki, xalq oxusun və hər şeyi bilsin. Başqa sözlə, şəffaflıq təmin olunsun.

Üçüncüsü, hamımıza məlumdur ki, bizdə varlı adamlar biznesmenlər yox, vəzifəli şəxslərdir. Bu şəxslər vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə edərək, qanunla qadağan olunmuş sahibkarlıq fəaliyyətilə məşğul olurlar. Birbaşa korrupsiyaya aparan yollardan biri də budur. Bunun qarşısını almaq üçün mən hələ deputat olduğum vaxt Milli Məclisə korrupsiya ilə ciddi mübarizə üçün, Prezidentin təbirilə desək, dünyanın aparıcı ölkələrində olduğu kimi, sahibkarlıqla məşğul olan vəzifəli şəxslərin cinayət məsuliyyətini nəzərdə tutan qanun layihəsi təqdim etdim. Çox təəssüf ki, uzun vaxtdan sonra Hüquq Siyasəti və Dövlət Quruculuğu Komitəsi layihəni müzakirə üçün plenar iclasa təqdim etmədi və bununla, əslində korrupsionerlərə töhfə vermiş oldu. Düşünərəm ki, Prezidentin yuxarıda göstərilən mövqeyinə uyğun olaraq, bu qanun layihəsini tezliklə MM-ə göndərməlidir. Yəqin ki, MM-də onun təşəbbüsünün əleyhinə getməzlər.

Dördüncüsü, korrupsiya ilə ciddi mübarizə, demək olar ki, əksər nazirliklərdə yaradılıb, həmin nazirliklərin mənafelərinə qulluq edən istintaq şöbələrini ləğv edib Vahid İstintaq Komitəsinin yaradılmasını, bütün vəzifəli şəxslərin, nazirliklərin və digər dövlət qurumlarının qanunauyğun fəaliyyətini təmin etmək üçün prokurorluğun ümumi nəzarət funksiyasının, habelə nəqliyyat prokurorluqlarının bərpasını tələb edir.

Beşincisi, bu gün sosial-iqtisadi durumumuzun böyük bəlası olan inhisarçılıqdan çox danışılır. Amma bu bəla ilə mübarizə üçün tələb olunan qanunvericilik bazası yaradılmır. Haqlı olaraq da sual yaranır: 2-ci oxunuşdan hələ 2006-cı ildə, deməli, 12 il əvvəl keçmiş Rəqabət Məcəlləsi indiyədək hansı səbəbdən qəbul edilmir, burada marağı olan kimlərdir? Hansı qanun və qaydaya görə qanun layihəsi iki oxunuşdan sonra səsverməyə çıxarılmadı? Belə bir normativ akt yoxdur. Bu hal bir daha sübut edir ki, ölkə qanunlarla deyil, artıq yuxarıda qeyd olunduğu kimi göstərişlərlə idarə olunur. Elə fəlakətimizin əsas səbəblərindən biri də budur.

İnhisarçılığın tamamilə ortadan qaldırılması da korrupsiyaya qarşı mübarizənin başlıca metodlarındandır. Xatırlatmaq yerinə düşər ki, II Dünya Müharibəsindən sonra bədbəxt hala salınmış Almaniyanın iqtisadiyyatını dirçəltmək üçün ABŞ-ın keçmiş dövlət katibi və Müdafiə naziri Marşalın planında nəzərdə tutulan tədbirlər içərisində inhisarçılığın ləğvi birinci yerdə dururdu. Çünki inhisarçılıq inkişafa maneçilik törədən əsas amildir. Məhz inhisarçılıq insanın hüquq və azadlıqlarını pozur, onların təşəbbüskarlıqlarını aradan qaldırır, azad rəqabətə yol vermir, korrupsiyaya meydan açır, var-dövlətin ayrı-ayrı korrupsioner məmurların, soyğunçu sahibkarların cibinə axmasına qulluq edir. Odur ki, ölkə iqtisadiyyatına və mənəviyyatına ölümcül zərbə vuran inhisarçılığa qarşı amansız mübarizə aparılmalıdır və bunun üçün də tezliklə Rəqabət Məcəlləsi qəbul olunmalıdır.

Nəhayət, korrupsiya ilə mübarizə dövlət işlərində, hakimiyyət münasibətlərində, vəzifə əlaqələrində, kadrların seçilməsində ailəçiliyə, qohumbazlığa, yerlibazlığa yol verilməməsini tələb edir.

Qısası, korrupsiyaya qarşı mübarizə yalnız Baş Prokurorluğun səlahiyyəti daxilində deyil. Bütün hakimiyyət qolları və müvafiq orqanlar bu işdə maraqlı olmalı, tələb olunan kompleks tədbirlər həyata keçirilməlidir.

– İlyas müəllim, bir az mövzudan uzaqlaşacağam. Amma bir məsələyə də aydınlıq gətirmənizi istərdim. Bu yaxınlarda Qərb ölkələrinin birindən azərbaycanlı miqrantlar deportasiya edildilər. Digər müsəlman və Afrika ölkələrindən gedənlər də eyni tale ilə üzləşirlər. Sizcə, korrupsiyanın, min cür haqsızlığın baş alıb getdiyi məmləkətlərin rahat həyat üçün Qərbə sığındığı vətəndaşlarını geri qaytarmaq nə dərəcədə ədalətlidir?

– İstənilən problemi həll etmək üçün ilk növbədə onu doğuran səbəblər, onların baş verməsinə kömək edən şərait aşkar edilməli və ortadan qaldırılmalıdır. Qərb ölkələrinin miqrasiya siyasəti isə səbəblərlə yox, nəticələrlə mübarizəyə yönəlib. Azərbaycandan, eyni zamanda Yaxın Şərq və Afrika ölkələrindən Avropaya sığınanlar əslində həmin müstəmləkəçi dövlətlərin siyasətlərinin birbaşa nəticəsidir. Adama deyərlər ki, sən BMT TŞ-nin icazəsi olmadan quldur kimi nə üçün İraqa hücum etdin, ölkəni viran, insanlarını ümidsiz qoydun? Nə üçün təhsilin, səhiyyənin, mənzilin pulsuz olduğu, hər ailədən bir nəfəri xaricdə oxudan Liviyanı məhv etdin? 40 ildir ki, Əfqanıstanda əsassız müharibə aparanda, Suriyada və digər ölkələrdə vətəndaş müharibəsinə rəvac verəndə onun nəticələrini nəzərə almırdın? Yaxud öz xalqına düşmən kəsilmiş korrupsioner rejimləri dəstəkləyəndə hansı fəlakətlərin yaranacağının fərqində deyildinmi?

Evi dağılan, həyatı təhlükədə olan, hər an ölümlə üz-üzə gələn bu adamlar nə etməlidir? Başını götürüb hara qaçmalıdır? Həyatda Ədalət deyilən bir İlahi Qanun var. Həmin Qanuna əsasən, təsir əks-təsirə bərabərdir. Müstəmləkəçi dövlətlər bir yeri işğal edəndə, orada yaşanması mümkün olmayan şərait yaradanda istər-istəməz özləri də işğala məruz qalırlar. Yəni güclülər zəifləri silah gücünə, zəiflər isə güclüləri silahsız işğal edirlər. Xristianların müqəddəs kitabı Bibliyada belə bir kəlam var: “Zülm geri qayıdandır”. Yəni, bumeranq kimi rəqibə atılan silah bir gün mütləq eyni sürətlə sənin özünə geri dönər. Öz imperialist siyasətləri naminə İlahi Ədaləti yaddan çıxaran Qərb ölkələri bu gün onun labüd nəticələri ilə üzləşirlər. Yaşananlardan ibrət dərsi almaq əvəzinə, qarşısıalınmaz prosesləri inzibati yolla dayandırmağa çalışırlar. Bu isə mümkün deyil. Öz yaşadıqları ölkələrdə qalmaq Qərbə sığınmaqdan daha təhlükəli olduğundan miqrantlar da məcburən risk etməli olur, yaşamaq ümidiylə dənizlərdə boğulmağı, sığındıqları yad ellərdə qeyri-müəyyənliyi, ikinci sinif insan olmağı seçirlər və bu zülm dayanmadıqca onun təzahürləri ortaya çıxar. Biz bunu xüsusilə Yaxın Şərq ölkə insanlarının timsalında görürük.

Miqrasiya məsələsi hazırda elə həddə çatıb ki, Qərb ölkələrinin liderləri qarşısı alınmayacağı təqdirdə, bu prosesin Avropa dövlətlərinin etnik xarakterini dəyişdirəcəyindən ehtiyatlanırlar. Bu yaxınlarda Çexiyanın prezidenti Miloş Zeman maraqlı iddia ortaya atmışdı. Demişdi ki, vaxtilə avropalılar Amerikaya gedəndə yerli qəbilə başçılarından biri həmsöhbətinə bu ağdərililərin öz ölkələrinə qayıtmaq fikrində olmadığını bildirərək söyləyib: “Bu gedişlə bütün Amerika bunların olacaq”. İndi Avropaya sığınan miqrantlar da zaman keçdikcə qitənin əsl sahiblərinə çevriləcəklər. Doğrudan da Avropada bu təhlükə realdır.

Futbol üzrə dünya çempionu olan Fransanın milli komandasının tərkibi bunun bariz sübutudur. Avropa və Amerika nə edir etsin, miqrantların qarşısını ala bilməyəcək. Vaxtilə imrerialistlərin silah gücünə köləyə çevirdiyi bu insanlar silahsız Afropanı fəth edəcəklər. Bu İlahi Ədalət qanunun tələbidir.

– İlyas müəllim, respublika ictimaiyyətini narahat edən məsələlərdən biri də Gəncə hadisələridir. Bu barədə Sizin fikirlərinizi bilmək yaxşı olardı.

– Hadisələrlə bağlı istintaq gedir. Odur ki, hələlik fikir söyləmək çətindir. Amma mənim diqqətimi başqa bir fakt cəlb etdi. Gəncənin icra başçısına sui-qəsd edən Yunis Səfərovu polisdə ölümcül döymüşdülər. Onun meyitə oxşayan şəkili sosial şəbəkələrdə yayılmışdı. Yazırdılar ki, onu polis işçiləri və icra başçısının oğlu bu hala salıblar. Düşünürəm ki, bu faktla bağlı dərhal cinayət işi qaldırılmalı və təqsirli şəxslər cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmalıdırlar. Heç kim dövlətin cəzavermə funksiyasına sahib çıxıb bu özbaşınalıqları törətməməlidir.(azpolitika.info)

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


MÜSAHİB  / XuralTAC
GÜLTƏKİN HACIBƏYLİ HAKİMİYYƏTİ GƏNCƏ HADİSƏLƏRİNDƏN DƏRS GÖTÜRMƏYƏ SƏSLƏDİ:”Bu, təhlükəli tendensiyanın başlanğıcıdır”
Xural Yazıldığı tarix 27 İyul 2018


Milli Şuranın Koordinasiya Mərkəzinin üzvü, sabiq deputat Gültəkin Hacıbəyli “Strateq.az”-a müsahibəsində Azərbaycanda baş verən son olaylara – Mingəçevirdə yaranan enerji böhranına, Gəncədə icra başçısı Elmar Vəliyevə qarşı həyata keçirilən sui-qəsdə və polis zabitlərinin qətlə yetirilməsinə müxalifətin münasibətini açıqlayıb. O, həmçinin təmsil etdiyi təşkilatın yaranmış situasiyadan çıxış yolları barədə təkliflərini səsləndirib.

Gültəkin Hacıbəylinin müsahibəsini oxuculara təqdim edirik:

 

– Gültəkin xanım, iyul ayının əvvəlində ölkədə baş verən hadisələr – elektrik böhranı, Gəncə şəhər icra hakimiyyətinin başçısı Elmar Vəliyevə qarşı sui-qəsd, ardınca polis zabitlərinin qətlə yetirilməsi ilə bağlı müxalifətin ümumi mövqeyi nədən ibarətdir? Sizcə, bu hadisələrin əsas qaynağı nədir?

– İyul ayının 2-dən 3-ə keçən gecə Azərbaycanda baş verən enerji böhranına əsas səbəb “Azərenerji” ASC-də tüğyan edən korrupsiya və yarıtmaz idarəçiliklə bağlıdır. Gəncədə icra başçısı Elmar Vəliyevə qarşı su-qəsd isə, ümumiyyətlə, odioz məmurların fəaliyyətini gündəmə gətirdi. Burada söhbət nə Etibar Priverdiyev, nə də Elmar Vəliyev “fenomeni”ndən getmir. Məsələ bütövlükdə Azərbaycanda idarəetmənin böhran vəziyyətdə olması ilə bağlıdır.

Ölkənin enerji təsərrüfatı milli təhlükəsizlik mahiyyəti daşıyan bir sistemdir. Ərazisinin 20 fazi işğal altında olan, düşmənlə üz-üzə dayanan bir ölkədə elektrik sisteminin qısa fasilələrlə iki dəfə çökməsi, döyüşdə məğlubiyyətə bərabər hadisədir. Əgər ölkənin enerji sistemi bu qədər bərbad vəziyyətdə idarə olunursa, düşmənin hər hansı həmləsinin olacağı şəraitdə ölkədə nələr yaşanacağını təsəvvürə gətirmək belə, qorxuncdur. Bu baxımdan, ölkədə çox ciddi təhlükəsizlik və idarəetmə problemi var.

Elmar Vəliyevin həyatına qarşı təşkil edilən sui-qəsd isə dediklərimizi daha da qüvvətləndirir. Elmar Vəliyev zalım və odioz məmur tipiylə, əslində Azərbaycanda idarəetmənin bir simasıdır. Təsadüfi deyil ki, o, hakimiyyətin ən çox sevdiyi icra başçılarından bəlkə də birincisi idi. Bu hadisədən 6 ay öncə ən yüksək dövlət təltiflərindən birini almışdı və onun işini başqa icra başçılarına nümunə göstərirdilər.

Bu baxımdan, Elmar Vəliyevə qarşı sui-qəsd əslində Azərbaycanda həyata keçirilən yarıtmaz idarəçiliyə qarşı demarşdır, əzələ nümayişidir.

– Eyni zamanda, yəqin, razılaşarsınız ki, bu, həm də cəmiyyət üçün yüksək təhlükə törədən cinayət hadisəsidir… 

– İnsan həyatına qarşı sui-qəsddən söhbət gedirsə, əlbəttə, bu, bir cinayətdir və kriminal hadisədir. Onu həyata keçirən qanun qarşısında cəzalandırılmalıdır. Amma bu hadisədə təkcə kriminalı görüb, onu doğurmuş ictimai-siyasi səbəbləri unutmaq Azərbaycan hakimiyyəti üçün daha təhlükəlidir. Çünki bu hadisə hakimiyyət nümayəndələri tərəfindən vətəndaşlara qarşı alçaldıcı münasibətin doğurduğu fəsad idi.

Azərbaycan hakimiyyəti bu hadisənin üzərində çox ciddi düşünməlidir. Hökumət düşünməlidir ki, insanlar niyə əllərində silah bu yola getmək məcburiyyətində qalıblar. Axı ölkədə hər bir məmurun, icra başçısının qanunsuz əməllərindən şikayət etmək üçün qanuni mexanizmlər olmalıdır və onlar işləməlidir. İnsanlar yerli məmurlardan Prezident Administrasiyasına, məhkəmələrə şikayət edə bilməlidirlər. Ancaq məsələnin ən ağrılı tərəfi ondan ibarətdir ki, hakimiyyət öz fəaliyyəti ilə bu qanuni yolların hamısını qapayıb. Prezident Administrasiyasına göndərilən şikayətlərin hamısı yenidən təkrar elə şikayət olunan qurumların üstünə qaytarılır. Beləliklə, həmin məmurlar bu dəfə şikayət edən insanlarla daha sərt, daha qəddar davranırlar, onları cəzalandırırlar.

Məhkəmələrə gəlincə, Azərbaycanda məhkəmə hakimiyyəti çoxdan öz müstəqilliyini itirib. Məhkəmələr ədalət mühakiməsi funksiyasından məhrum olub. Onlar insanların “alver məkanı” kimi tandığı ünvanlara çevrilib. Məhkəmələrdə ədalətin ölməsi insanlarda dövlətə qarşı inam hissinin ölməsinə gətirib çıxarıb. Bunun ağır nəticələrini artıq hakimiyyət özü də hiss edir.

Hesab edirəm ki, Gəncədə baş verən olayın timsalında bu sistemdə olan nöqsanlar, boşluqlar da əyani şəkildə üzə çıxdı.

– Necə düşünürsünüz, hər iki hadisənin ölkədə yaratdığı situasiyadan hakimiyyətin çıxmaq cəhdləri uğurla nəticələndimi?

– Mən bunu hələ görmürəm. İstərdim ki, hakimiyyət buna qədər atdığı yanlış addımların doğurduğu acı reallıqlardan düzgün nəticə çıxarsın. Amma hələ ki, bu görünmür. Birincisi, bu günə qədər Azərbaycanda enerji təhlükəsizliyi problemi həllini tapmayıb. Bildiyimə görə, Rusiyadan hələ də elektrik enerjisi idxal edirik. Başqa tərəfdən, enerji sektoruna yönəldilmiş milyardlarla dövlət vəsaitinin mənimsənilməsindən söhbət gedir. Azərbaycanda neft gəlirlərinin əhəmiyyətli bir hissəsi xərclənib. Bundan sonra yenidən enerji sektoruna milyardlarla vəsaitin yönəldilməsi xalqın gələcəkdə inkişaf perspektivlərinin qarşısını almaq deməkdir.

– Bəs nə etmək lazımdır, Sizcə? 

– Çıxış yolu kimi, onu deyə bilərəm ki, bu sahədə baş verən korrupsiya halları dərhal araşdırılmalıdır. Vəsaitləri mənimsəyən korrupsioner məmurlara qarşı cinayət işləri qaldırılmalıdır. Onların ölkədən oğurladıqları vəsaitlər büdcəyə qaytarılmalıdır. Energetika sektoru bu yolla ayağa qaldırıla bilər. Amma təəssüf ki, biz bunun işartılarını görmürük. Baxın, Etibar Priverdiyevə “utanmalısız” danlağından başqa heç bir cəza tədbiri tətbiq olunmayıb. Böhranda ondan da çox məsuliyyəti olan “Azərişıq” ASC-nin prezidenti Balababa Rzayevə qarşı da heç bir tədbir görülməyib. Beləliklə, böhranın və onun fəsadlarının aradan qaldırılması üçün mən ciddi iradə nümayişi görmədim.

– Elmar Vəliyevə qarşı sui-qəsd olayı ilə bağlı atılan addımlar barədə də həmin fikirdəsiz?

-Elmar Vəliyevə qarşı sui-qəsd hadisəsində də, təxminən, eyni vəziyyət mövcuddur. Hakimiyyət burada da problemlərin həlli yollarını axtarmaq əvəzinə, bir müddət eskalasiya yolunu tutdu. Bu hadisəni gah İran, gah Rusiya, gah Səudiyyə Ərəbistanı və s. kimi ölkələrin xüsusi xidmət orqanlarına bağlamağa çalışdılar. Həmçinin dini faktorla əlaqələndirdilər…

– Hesab edirsiniz ki, hadisədə bu faktorların hər hansı rolu olmayıb?

– Mən bu faktorları istisna etmirəm. Bütün versiyalar istintaq tərəfindən araşdırılmalı, təhlil edilməlidir. Amma bu hadislərdə adi gözlə görünən reallıq ondan ibarətdir ki, Gəncə camaatı Elmar Vəliyevin əməllərindən cana doymuşdu. Təhqir edilən, alçaldılan, evləri başına uçurulan gəncəlilərin bu hadisəyə münasibətindən bir nəticə çıxarılmalıdır. Hakimiyyət məhz buradan çıxış edərək yoluna davam etməlidir. Təəssüflər olsun ki, hələlik bu istiqamətdə hərəkət yoxdur.

– Müxalifət hakimiyyətdən nə tələb edir? Sizcə, nə etməlidir iqtidar?

– İlk növbədə dövlət idarəetmə sistemində ciddi islahatlara başlamaq lazımdır. İnsanlar arasında nüfuzunu itirmiş, onları aşağılayan icra başçıları vəzifədən çıxarılmalıdır. Onların yerinə cəmiyyətdə nüfuzu olan, əhalinin sayıb-seçdiyi adamlar vəzifələrə təyin olunmalıdırlar. Bu məmurların da qarşısında konkret olaraq insanların problemlərini həll etmək kimi tapşırıqlar qoyulmalıdır. Təəssüflər olsun ki, problemləri doğuran səbəbləri araşdırmaq əvəzinə, nəticələrlə mübarizə aparmaq yolu tutulub. Kütləvi həbslər, cinayəti törətməkdə şübhəli olan şəxslərə qarşı aşırı zor tətbiqi çıxış yolu deyil.

– Müxalifət dərhal hadisələrə reaksiya verdi. Həmin gün verilən reaksiyaları hadisəyə nə dərəcədə adekvat sayırsınız?

– Müxalifət proseslərin iştirakçısı olmadı. Biz hadisələri kənardan, amma çox diqqətlə müşahidə etdik. Bizim borcumuz, əlbəttə ki, ölkədə baş verən önəmli ictimai-siyasi hadisələrə münasibət bildirməkdən ibarətdir. Bu, bizim siyasi missiyamızın tərkib hissəsidir. Bizim qiymətləndirməmiz üçün obyektiv məlumatımız çox az idi. Bu günə qədər də Gəncə hadisələri ilə bağlı yetərli məlumatlara malik deyilik. Hüquq-mühafizə orqanları məlumatların üzə çıxmasında yox, onların gizlədilməsində maraqlıdırlar. Bu da ciddi suallar doğurur. Bu hadislərdə mənim diqqətimi çəkən məqamlar oldu. Biz Milli Şura olaraq bu hadisələrə ən düzgün və obyektiv münasibət bildirən təşkilat olduq. Biz zorakılığı ilk gündən qınadıq, ona dəstək vermədik. Görünür, hakimiyyət üçün də bu mövqe haradasa bir sürpriz oldu. Biz hakimiyyətin zülmünə qarşı insanların dinc etirazlarını tam şəkildə dəstəkləyirik. Amma bu etirazların zorakı xarakter almasını qəti şəkildə qəbul etmirik. Bu gün də bu mövqedəyik ki, vəziyyətin nə qədər ağır olmasına baxmayaraq, problemlərin həlli zorakılıqdan yox, dinc mübarizədən keçir.

– Müşahidə etdik ki, sosial şəbəkələrdə Milli Şuranın mövqeyinə qarşı çox ciddi etirazlar oldu…

– Sizinlə razıyam. Təəssüflər olsun ki, bizim bu mövqeyimiz vətəndaşlarımız tərəfindən arzuladığımız səviyyədə dəstəklənmədi. Əksinə, biz bu mövqeyə görə qınandıq…

– Səbəb nədir?

– Səbəb çox təhlükəli proseslərdən xəbər verir. Azərbaycanda xalq hakimiyyətin islah olunacağına, demokratik dəyişikliklərə gedəcəyinə, dinc keçidin baş verəcəyinə inamını itirib. Biz bu simptomları çoxdan hiss etmişik. ABŞ Dövlət Departamenti hələ 2003-cü ildə Azərbaycanda hakimiyyətin dinc yolla dəyişdirilməsi imkanlarının itirildiyini açıqlamışdı. Əslində vəziyyətin ən obyektiv qiymətləndirilməsi də budur. Görünür, Azərbaycan xalqı özü də artıq bu qənaətə gəlib. Bu, çox təhlükəli tendensiyanın başlanığıcıdır.

Belə vəziyyətin yaranmasının birinci günahkarı hakimiyyətin özüdür. Cəmiyyətdəki protest enerjisi heç zaman itmir. İşsizlikdən, yoxsulluqdan əziyyət çəkən, çıxış yolu tapa bilməyən insanların çarəsizliyi getdikcə nifrət enerjisinə çevrilir. İnsanlar vaxtaşırı olaraq seçki yolu ilə öz istəklərini reallaşdıra bilmirlər. Bu, o demək deyil ki, narazılıq itir – o, toplanır və günün birində partlayış həddinə gəlib çıxır. Bu da ölkə üçün çox pis tendensiyaların başlanığıcına gətirib çıxarır. Necə ki, onların nəticələrindən birini Gəncədə gördük.

Mənim nəzərimdə, Elmar Vəliyevin vurulmasından daha təhlükəli faktor, insanların icra başçısına güllə atan şəxsi tam şəkildə dəstəkləməsidir. Fikir verdinizsə, heç kim Yunisi törətdiyi əməlinə görə qınamadı. Biz Azərbaycan müxalifəti olaraq hadisəni pisləməyimizlə cəmiyyətin qınaq hədəfinə çevrildik. Məncə, hakimiyyət bundan çox ciddi nəticələr çıxarmalıdr.

– Milli Şura yaranmış vəziyyətdən çıxış yolu kimi ictimaiyyətə təkliflər paketi təqdim etməyi düşünürmü?

– Biz, əslində gündəlik fəaliyyətimizdə mütəmadi olaraq belə təkliflərlə çıxış edirik. Bizim əlimizdən siyasi fəaliyyət imkanları alınıb, siyasət məkanı məhdudlaşdırılıb. Biz yalnız sosial şəbəkələr üzərindən cəmiyyətə, insanlara xitab edə bilirik. Baxmayaraq ki, bu hadisələrə görə cəmiyyətin bir hissəsindən təpki almışıq. Amma zorakılıqla, silah gücünə siyasi istəklərin həyata keçirilməsinə qarşıyıq. Bu, düzgün yol deyil, Azərbaycanı uçuruma sürükləyən bir yoldur. Məncə, bu hadisələrdən sonra həmin qəzəbli insan kütləsi də prosesləri soyuq başla təhlil etsə, görər ki, bu istiqamət Azərbaycanı uğura aparmır.

Başqa tərəfdən, bizim iradəmizin kənarında bu əhval-ruhiyyə varsa, o, yenidən fəsadlar törədə bilər. Azərbaycan hakimiyyətinin ən ümdə vəzifəsi bu əhval-ruhiyyənin aradan qaldırılmasından ibarət olmalıdır. Bunu da həyata keçirməyin yolu Azərbaycanda sıradan çıxarılmış dövlət mexanizmini yenidən işlək vəziyyətə gətirməkdən ibarətdir.

İlk növbədə, məhkəmə hakimiyyətinə inam bərpa olunmalıdır. Bu sistemin bərpa olunmayacağı günə qədər Azərbaycanın gələcəyini çox ciddi təhlükələr gözləyir.

Digər tərəfdən, dövlət aparandan təcili islahatlar aparılmalıdır. Siyasi islahatlar həyata keçirilməlidir. Siyasi fəaliyyət meydanı qapadılanda zorakılıq, silah meydanı genişlənir. Mübarizə sivil qaydada, siyasi qaydalar çərçivəsində aparılmalıdır. Bu gün siyasi partiyaların fəaliyyəti dissident klublarını xatırladır. Parlamentdə müxalifət yoxdur, ölkədə siyasi mədəniyyət, debatlar aradan qaldırılıb. Nə qədər ki, siyasi müstəvi bərpa olunmayıb, normal seçkilər keçirilməyib, müxalifətin səsi, xalqın istək və arzuları parlamentdən səsləndirilməyib, zorakılıq – dini zəmində hansısa təxribatların baş verməsi üçün münbit şərait olacaq. Məhkəmələrin, haqq-ədalətin qapıları bağlananda, insanların üzünə həmişə açıq olan bir qapı var – Allahın və dinin qapısı. Azərbaycan hakimiyyəti bu gün insanları məcburən dini radikalizmə sürükləyir. Xüsusən, ölkədə təhsilin səviyyəsini nəzərə alsaq, yoxsulluq, işsizlik həddinə baxsaq, görərik ki, Azərbaycanda dini radikalizmin vüsət almasına həddən artıq münbit şərait var.

– Baş verən hadisələrlə bağlı səsləndirilən versiyalardan birində deyilir ki, Azərbaycan hakimiyyətini artıq dini radikallarla toqquşdurmaq cəhdlərinə başlanılıb. Siz necə, belə bir cəhdi müşahidə edirsinizmi?

– Mən hadisələrə fərqli bucaqdan baxıram. Əvvala, istintaqın cəmiyyətə verdiyi məlumatlar azdır və biri-birini təkzib edir. Biz Gəncədə nələr baş verdiyini təfərrüatı ilə bilmirik. Məlumatımız az olduğu üçün, təbii ki, təhlilimiz də geniş və hərtərəfli ola bilməz. İndiyədək əlimizdə olan informasiyaları təhlil edərkən, gəldiyim qənaət ondan ibarətdir ki, hadisələrdə xarici faktorlardan daha çox, hakimiyyətin özünün dini radikalizm məsələsini gündəmə gətirmək niyyəti görünür. Uzun illər hakimiyyət Qərbi, Azərbaycanda dini radikalizm təhlükəsinin böyük olması ilə qorxudub. Ən yüksək səviyyədə bəyan olunub ki, bu hakimiyyət olmasa, ölkəni saqqallılar başına götürər. Nardaran hadisələri baş verən zaman hakimiyyət bundan yararlanmağa çalışdı. Amma beynəlxalq təşkilatların, ABŞ Dövlət Departamentinin bu hadisələrə verdiyi obyektiv qiymətləndirmədə olayların gerçək mahiyyətinin açıqlanması hakimiyyətin “kozırını” əlindən aldı. Bu gün artıq dünyanı dini radikalizm təhlükəsinə inandırmaq asan deyil. Başqa tərəfdən, hazırda Azərbaycanda dini radikalizmin dərinləşməsində maraqlı olan ölkələrin bir fəallığını görmürəm. Rusiya Ermənistanın müstəqil davranışlarına göz yummaq zorundadır, Paşinyan NATO ilə münasibətləri dərinləşdirir, Avropa Birliyi ilə strateji əlaqələr qurur, İranın başı öz problemlərinə qarşıb… Təbii ki, əlimizdə dolğun informasiyalar olmadıqca, heç bir variantı nəzəri baxımdan istisna edə bilmərik. Bir daha deyirəm, Gəncə olayları xarici faktordan daha çox, daxili faktorlarla bağlıdır. Onun səbəbləri məmur özbaşınalığı və idarəetmə böhranıdır.

– Belə bir qiymətləndirmələr də var ki, sözügedən hadislərədən sonra Azərbaycan daha əvvəlki Azərbaycan deyil. Həm cəmiyyət, həm hakimiyyət, həm də müxalifət üçün yeni çağırışlar var. Müxalifət bu yeni çağırışlara hazırdırmı?

– Bu, çox önəmli sualdır. Bizi düşündürən, əslində budur. Məlumdur ki, beynəlxaq konyuktura bizim iradəmizin kənarındadır, ona təsir etmək imkanımız yoxdur. Amma fəaliyyətimizi dəyişmək, təkmilləşdirmək bizim özümüzdən aşlıdır. Biz çalışırıq ki, müasir dövrün çağırışlarına uyğun olaraq öz fəaliyyətimizi quraq. İnsanların dəyişən əhval-ruhiyyəsinə, eyni zamanda dəyişən beynəlxalq vəziyyətə uyğunlaşmağa çalışırıq. Hazırda gəldiyimiz ümumu qənaət bundan ibarətdir ki, biz istənilən halda Azərbaycanda avtoritarizmdən demokratiyaya keçidin dinc, sivil, konstitusion qaydada baş tutmasına alternativ yol görmürük. Bizim mübarizəmiz yalnız qanun çərçivəsi ilə müəyyənləşir.

Başqa tərəfdən, biz cəmiyyətin proseslərə daha aktiv qoşulması üçün fəaliyyətimizdə də dönüş yaratmaq istəyindəyik, axtarışdayıq. Cəmiyyətdə insanların da öz gücünə inamının artması müşahidə olunur. Mən bunu daha çox Ermənistanda baş verən dəyişikliklərlə əlaqələndirirəm. Gürcüstandan sonra, düşmən də olsa, qonşu ölkədə hakimiyyətin demokratik yolla dəyişdirilməsi insanlarımızda inam yaradıb. Hamı gördü ki, bir icra başçısını sıradan çıxarmaq ölkədəki vəziyyəti dəyişməyə kömək edə bilməz. Ölkədə vəziyyət sui-qəsdlərlə, silahların işə düşməsi ilə deyil, xalqın öz hüquqları uğurunda kütləvi şəkildə, dinc mübarizəyə qalxması ilə dəyişə bilər. Bu baxımdan, nikbinəm: ümid edirəm ki, tez bir zamanda xalqla müxalifət arasında arzuladığımız dialoqu qura biləcəyik.

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0


MANŞET  / MÜSAHİB  / QAYNAR QAZAN  / XuralTAC
“Qaynar Qazan”da Zərdüşt Əlizadə (III sonuncu hissə): “Ana tərəfim də, ata tərəfim də zır türkdür”-VİDEO
Xural Yazıldığı tarix 21 İyul 2018


Zərdüşt Əlizadə: “Ziyalılar əsasən, axura bağlı insanlardır, bu axurun da yemini hökumət tökür, təki danışma”

Politoloq Zərdüşt Əlizadə ilə “Qaynar Qazan”da müsahibədə çoxdandır görüşmək planımız var idi, amma heç cür alınmırdı ki alınmırdı. Gah bizim, gah da Zərdüşt bəyin vaxtı olmurdu. Bir ara heç “Qaynar Qazan”a müsahibəyə gəlmək istəmədi, mən də taleyimlə barışası oldum. Amma yaxın günlərdə Zərdüşt bəylə anlaşa bildik və onunla “Qaynar Qazan”da söhbətləşməyə razılıq ala bildim.

Mən Zərdüşt bəyi illərdir – hələ Türkiyədə təhsil aldığım tələbəlik illərindən tanıyıram. Hər Bakıya gələndə bütün siyasilərlə görüşürdüm. Zərdüşt bəylə də hər gələndə görüşür, söhbətləşirdik. Zərdüşt bəy fərqli idi. Onu səmimiliyi və düzgünlüyü digərlərindən fərqləndirən əsas amillərdən biri idi. O zaman Bakının ən prestijli yerində, “Nizami” kinoteatrının yanında Sosial Demokrat partiyasının qərargahı var idi və hər dəfə partiyaya gedəndə oranı adamlarla dolu görərdim.

Zərdüşt bəyi o illərdən böyük demokrat kimi tanıyıram. Biz belə götürəndə fərqli dünyaların və ideoloji görüşlərin adamları idik və normalda biz heç bir zaman normal münasibətlərdə olmamalı idik, amma Zərdüşt bəyin böyük demokratlığı və insanlara səmimi yanaşması bizim dostluğumuzun indiyə qədər davam etməsinə vəsilə oldu. Azərbaycanda bu cür demokrat adamların olması, əslində ölkə üçün ciddi bir şansdır.

Bəlkə buna görədir ki, Zərdüşt bəylə söhbətimizin ortasında onun 73 yaşı olduğunu biləndə gerçəkdən şok oldum. Mən elə bilirəmmiş ki, o, hər zaman mənim o zaman – 27 il bundan əvvəl gördüyüm adamdır. Zaman bəzən işlərin və həyatın axarında durur – elə bilirsən, o zamandır, amma hiss edəndə, hesablayanda, biləndə ki doğrudan da Zərdüşt bəyin 73 yaşı var – bax o zaman fərqinə varırsan ki, Zərdüşt Əlizadə də çürüyən nəsillərin möhtəşəm bir nümayəndəsidir. Bizim hamımız kimi…

Zərdüşt Əlizadə həm də Azərbaycanın ən obyektiv politoloqlarından biridir. “Qaynar Qazan”da da buna sadiq qalıb. Azərbaycanı və onu çevrələyən dövlətlərin siyasətlərini mükəmməl bir şəkildə izah edib. Bizi əhatə edən dövlətlərin Azərbaycana və bölgəyə olan münasibətini dəqiq konturları ilə cizib. Ermənistanda baş verənlərə, Gürcüstanda baş verənlərə elə açıqlamalar gətirib ki, inanmaya bilmirsən.

Zərdüşt Əlizadə ölkəmiz kimidir bəzən. Ölkəmizin də xarici siyasətdə bəzi uğurları gözə dəysə də, daxildə hər şey bərbaddır. Zərdüşt bəylə də daxili – öz məsələləri ilə danışmaq bir az çətin oldu. Təbii ki siyasətdən danışan kimi söz AXC-yə, Əbülfəz Elçibəyə və milli hökumətə getdi. Bu məqamlarda Zərdüşt bəy qatıdır. O qədər ki, onun müsahibəsini yayınlamaq üçün Əbülfəz Elçibəyin 80 illik yubiley tədbirlərinin keçirilməsini gözləməli oldum. Zərdüşt Əlizadə AXC-yə, Elçibəyə, milli hökumətə çox sərt, amansız və qətidir. Bu müsahibədə də bir çox sensasion məqamlardan danışıb.

Zərdüşt bəy qardaşı Araz Əlizadəyə aid suallara da qapalı oldu. O haqda heç danışmaq istəmədi, ancaq mən onun Araz Əlizadəyə görə çox əziyyət çəkdiyini hiss etdim. Onun haqqında susdu.

“Qaynar Qazan”da Zərdüşt Əlizadə ilə söhbətimiz çox maraqlı alındı. Bunu təbii ki, Oxucular daha yaxşı qiymətləndirəcək. Elə isə Zərdüşt Əlizadəni dinləyək. Görkəmli Azərbaycan politoloqu və siyasi şərhçisini. O, həm də qocaman jurnalistlərimizdən biridir, zamanında “İstiqlal” qəzetinin təsisçisi və baş redaktoru olub. Danışır Zərdüşt Əlizadə.

Əvəz Zeynallı

“Qaynar Qazan”

I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

Zərdüşt Əlizadə “Qaynar Qazan”da (I hissə): “İran könüllü və silah göndərib Azərbaycana”-VİDEO

 

II hissəni buradan oxuya bilərsiniz:

Zərdüşt Əlizadə “Qaynar Qazan”da (II hissə): “Hər bir inqilabdan sonra diktatura gəlir”-VİDEO

 

III sonuncu hissə

 

“Biz səni 1969-cu ildən izləyirik”

– Deyir mənə leytenant rütbəsi verdilər və dedilər ki, birinci işə gedəcəksən. Moskvadan istintaq qrupu gəlib, bir azərbaycanlı dissidentin istintaqı gedir, rus dilini bilmir, sən tərcüməçi olacaqsan. O dissident kim ola, kim ola?..

– Əbülfəz bəy…

– Əbülfəz Əliyev. Birinci istintaqından tutmuş sonuncu istintaqına qədər tərcüməçi mən olmuşam. Sual-cavab, mən tərcüməçiyəm. Onlar birinci istintaqdan dedilər ki, biz səni 1969-cu ildən izləyirik. Sənin işin ondan ibarətdir ki, girirsən auditoriyada sovet hökumətini yamanlayırsan, gedirsən namizədlik, doktorluq müdafiələrində içirsən, durub söyürsən sovet hökumətini və s. Sovet hökuməti sənə neyləyib ki, sən onu belə söyürsən? Deyir, Əbülfəz bəy çox ötkəm dedi ki, siz imperiyasınız, mənim xalqımı müstəmləkə eləmisiniz, istismar eləmisiniz. Dedilər, çox gözəl, gəl açaq. Bax, bu, Azərbaycanın statistik göstəriciləri, bu da müstəmləkə olmayan Türkiyənin, İranın və İran Azərbaycanının göstəriciləri. İqtisadi, mədəni və s. Baxın, müstəmləkə Azərbaycanın Elmlər Akademiyası, televiziyası, radiosu – ana dilində, universitetləri, institutları, zavodları, fabrikləri, hər kəndinə klubu. Deyirsiniz ki, dilinizi məhv eləmişik, nəzəri fizika, nəzəri kimya, nəzəri biologiya, nəzəri riyaziyyatın Azərbaycan dilində dərslikləri var. Azərbaycan alimləri dünyanın aparıcı jurnallarında çap olunur. Nəsə, bu, söz tapmadı. Dedilər ki, bəs sən nə üçün deyirsən ki, bu, müstəmləkədir? Müstəmləkənin inkişafı, maşallah, müstəqil ölkələrin inkişafından qat-qat yaxşıdır. Dedi, yox, siz bizi rüşvət bataqlığına salmısınız. Dedilər, lap yaxşı, indi sən bizə cavab ver. Sənin atan müharibədə həlak olub, anan da kəndçi arvaddır, Naxçıvanın bir ucqar kəndində. Sən məktəbi yaxşı oxumusan, rüşvət vermisən? Deyib, yox. Gəlib imtiyazlı Şərqşünaslıq fakultəsinə girəndə rüşvət vermisən? Deyib, yox. Sən baxmayaraq ki, rus dilini zəif bilirdin, amma səni Misirə tərcüməçi göndəriblər, oranı bitirəndə rüşvət vermisən? Yox. Oradan qayıtmısan, aspiranturaya girmisən, rüşvət vermisən? Yox. Müdafiə eləmisən, rüşvət vermisən? Yox. Universitetə müəllim götürüləndə, rüşvət vermisən? Yox. Sən verməmisən, almamısan, bəs haradan bilirsən? Yox, mən bilirəm. Siz bizim xalqın mənəviyyatını məhv eləmisiniz. Deyiblər ki, bağışla, sənin bir filmini çəkmişik, istəyirsən, göstərək. Xırp kəsilib. Dedilər, mənəviyyatdan danışma. Sonra dedi, məni bağışlayın. Dedilər ki, tövbə ərizəsi yaz, səni bağışlayaq. Oturdu, qələm götürdü, o zaman Azərbaycan KQB-sinin sədri vardı, general Qorelovski. Onun adına ərizə yazdı: “Mən bütün törətdiyim səhvləri anlayıram, boynuma alıram. Əgər mənim günahımdan keçib məni Sov.İKP sıralarında saxlasanız, ömrümün sonuna qədər Leninin beynəlmiləl siyasətini müdafiə edəcəyimə söz verirəm. Əbülfəz Əliyev” Götürdülər, dedilər, məhkəmə bunu nəzərə alacaq. Ondan sonra mənim əlimi sıxdılar, dedilər, sən yaxşı tərcüməçi idin, sağ ol. Mən də getdim öz işimə. Deyir, 3-4 ildən sonra bir dəfə Əbülfəzi “Baksovet” metrosunun yanında gördüm, artıq buraxılmışdı, üzünü çevirdi və məni görməzlikdən gəldi. Mən də dedim, yaxşı ki, görüşmədik. Ondan sonra onun öz həyatı, mənim öz həyatım.

Qapı açıldı və Vaqif Hüseynovla Əbülfəz bəy gülə-gülə çıxdılar

1990-ci il yanvarın əvvəli idi. Xaricilərin istintaq işlərini KQB aparırdı. Bir əfqan tələbə qızıl və valyuta alveri eləmişdi, onu tutmuşdular, istintaqına mən baxırdım. İş bitmişdi, hər şeyi boynuna almışdı, iş göndərilməli idi məhkəməyə, sədrin dərkənarı lazım idi. Zəng elədim katibəyə, katibə dedi ki, yanında adam var. 5-6 dəfə zəng elədim, yenə dedilər, yanında adam var. Nəhayət, durub özüm getdim. Gəldim, oturdum, soruşdum kimdir, dedilər, yanında adam var. Dedim, yenə eyni adamdır, dedi, hə. Dedim, a bala, nə sevimli adamdır ki, bu qədər uzun söhbət edirlər. Dedi ki, “polosatı”dır. Mən peşəkar çekistəm, “polosatı” deyəndə düşündüm ki, mən daxili nizamnamənin tələblərinə görə, onu görməməliyəm. Mən istintaq idarəsinin rəisi olsam da, cinayət-axtarış şöbəsinin agenturasını mən görməməliyəm. “Polosatı” o deməkdir ki, “verbovka” olandan sonra dosyesinin üzərindən bir qırmızı xətt çəkilir. Mən onu görməməli idim. Mən durdum ki, gedim, qapı açıldı və Vaqif Hüseynovla Əbülfəz bəy gülə-gülə çıxdılar. Deyir, Əbülfəz məni gördü, tutuldu.

– Neçənci il olub?

– 1990-cı il yanvarın əvvəlində. Vaqif Hüseynov o zaman KQB-nin sədri idi. Vaqif Hüseynov peşəkar çekist deyildi, o, daxili təlimatlara o qədər də fikir verməzdi. O, komsomoldan, idmandan gəlmişdi. Mənə dedi ki, keç içəri, mən də keçdim içəri.

…Sonra Xalq Cəbhəsi gəldi hakimiyyətə. Sülhəddin Əkbəri gətirib qoyublar DTK-nın birinci müavini. O, ömrü boyu KQB-də işləməyib. Gələn kimi deyir, 20 nəfər Naxçıvandan işçini götürdü gətirdi KQB-yə. Heç bir yoxlamasız. Deyir, məni 6 ay yoxlamışdılar, onların heç birini yoxlamadılar. Deyir, məni çağırdı və gələn kimi Əbülfəz bəyin dosyesini istədi. Və birdən “ərizəni yaz, işdən çıx” dedi. Dedim, niyə. Dedi, sən Əbülfəzin istintaq işində iştirak eləmisən. Deyir, orada mənim verdiyim bir sual var? Mən yalnız tərcüməçi işləmişəm. Vəzifəmi yerinə yetirmişəm. Yox, yox, ərizəni yaz, çıx. Dedim, mənim 2 ilim qalıb pensiyaya, məni niyə çıxarırsan? Yox, çıxmalısan. Dedim, mən dövlətə və cənab prezidentə… Yox, çıx. Gəldim deyir, otağıma, 4 nömrəli dövlət telefonum vardı. Yığdım, Əbülfəz bəyin nömrəsini, götürdü. Dedim, Əbülfəz bəy, mən filankəsəm, məni tanıdı. Dedim, bəs Sülhəddin Əkbər deyir ki, ərizə yaz, çıx işdən. Dedim, mən sizə qarşı hansısa bəd iş görmüşəm? Dedi, yox. Dedim, mən qalıb işləmək istəyirəm, mənim 2 ilim qalıb təqaüdə. Dedi, qal işlə, qal işlə. Oturdum işlərimi görməyə. Səhər məni Sülhəddin bəy yenə çağırdı: “Ərizəni yaz, çıx.” Dedim, prezident mənə dedi, qal, işlə. Dedi, qələt edib, ərizəni yaz, çıx. O yerdə ki, Komitə sədrinin müavini prezident haqqında deyir ki, qələt edir…

– İfadə eləcə də olub?

– Yox, bir az ağır olub, onu da mən demirəm. Deyir, o zaman dedim ki, mən belə dövlətdə işləməyi düzgün hesab etmirəm. Deyir, gəldim, şəxsi əşyalarımı yığdım, açar qıfılda ola-ola, döndüm çıxdım gəldim. Deyir, məni hirs boğur, dövlət keçib naşı adamların əlinə və mən də onlara qarşı söz deyə bilmirəm. Baxdım Azərbaycan mətbuatına, bir qəzet var ki, bunların sağına da, soluna da qılınclayır, qorxmur onlardan – “İstiqlal.” Ona görə də sizi çağırdım və sizə verirəm müsahibəmi. Dedim, lap yaxşı. Götürdüm müsahibəni və iki qoşa səhifə verdim. Şəkillərini də verdim, yaraşıqlı kişi idi. Çap elədim, heç reaksiya olmadı. Hamısının başı qarışmışdı vəzifə bölgüsünə.

Ana tərəf də, ata tərəf də zır türkdürlər

– Adının çəkilməsini istəməyən tanınmış adamlardan biri soruşur ki, İsgəndərlə Həmidovla bağlı məsələnin əsli nə idi?

– Əsli o idi ki, mən etnik amildən siyasətdə istifadənin qəti əleyhinəyəm. Sən ermənisən, sən türksən, sən russan, sən talışsan – bunun nə əhəmiyyəti var? Yaxşı insan var, pis insan var.

– Vətəndaş var…

– Vətəndaş var, Azərbaycan vətəndaşı var. O zaman Xalq Cəbhəsi türkçülük amilindən çox istifadə edirdi. “Filankəs əsl türkdür.” Əsl türk olub neyləyib? Mənə maraqlıdır.

– Zərdüşt bəy, türksünüzmü?

– Bu haqda sonra ayrıca bir sual kimi danışa bilərəm. Ana tərəf də, ata tərəf də zır türkdürlər, amma bunun heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Ata tərəfdən xamnəlidirlər, Mirzə Fətəli Axundzadənin yerlisidir, babamın adı Əlidir. O biri tərəfdən də İçərişəhərlidirlər, Zeynalovlar, Aşurovlar – zadəgan nəslidirlər. Yəni bunun bir əhəmiyyəti yoxdur. Mən azərbaycanlıyam, xalqıma sədaqətlə qulluq edirəm. Burada etnik mənsubiyyətin nə əlaqəsi var? Amma bu adamların ki, başqa bir məziyyəti, bacarığı yoxdur, o, etnik amili şişirdir. Mənim qəzetim açıq qəzet idi. Pulu yox idi, bir şeyi yox idi. Kim istəyirdi yazını gətirirdi, mən də çap edirdim.

– Qəzetlə bağlı da sual var: “Məmləkətin ən reytinqli qəzetlərindən olan “İstiqlal” qəzetinin yaradıcısı Zərdüşt bəy oldu. Bunu necə bacardı?” Bəhruz Əsədbəyli soruşur.

– Reytinqli deyildi. Çünki biz 16.000-dən başladıq, gəlib 6.000-ə düşdük. Azalan xətt üzrə getdik. Çünki camaat qalmaqal qəzetləri alırdı…

– Arxiviniz var, eləmi?

– Var idi, oğurlandı. Qəzetlərin bəzi nömrələri var, amma tam arxiv yoxdur.

– Təəssüf, çox yaxşı qəzet idi “İstiqlal” qəzeti.

– Düşünən, fərqli, azad qəzet idi. Mənim oxucularım yazı gətirirdilər. Mən də onları çap edirdim. Bir cavan oxucum gəldi, mənə bir yumoristik yazı verdi. Yazı yazılmışdı pasaj bazarının satıcıları adından. Bəs Pənah bəyə əsaslı hücumlar olur, onu naşılıqda, savadsızlıqda ittiham edirlər, biz pasaj bazarının satıcıları bu fikirlərlə əsla razı deyilik, biz onunla alverçi yoldaşıq, o, bizimlə qarpız satır və biz hesab edirik ki, o, çox gözəl saya da bilirdi, oxuya da bilirdi və s. Mən bunu çap elədim. Pənah bəy mindi cin atına, zəng elədi, mənim atam satıb, qardaşım satıb, mən satmamışam. Dedim, a kişi, ayıbdı satmaq, kənd təsərrüfatı məhsuludur da, nə olar.

– Pənah bəyin özü zəng eləmişdi?

– Bəli, özü zəng eləmişdi. Mən satmamışam. Arif Hacıyevlə birlikdə “Azərbaycan” nəşriyyatında görüşdük. Dedim, a kişi, burada təhqir yoxdur, halal zəhmətdir.

 

İsgəndər Həmidov haqqında yazını tərtərli gətirmişdi

– Bir az ironiya var, başqa nə var ki?

– İroniya var, nə isə. Bir başqa oxucum vardı, çox savadlı fəhlə idi. Dərin Özüllər Zavodunun oksigen hissəsinin işçisi idi, özü tərtərli idi əslən – Nadir Fəridzadə. Orta təhsilli adam idi, amma Azərbaycan ədəbiyyatını və mədəniyyətini elə bilirdi ki, heç bizim ali təhsilli mütəxəssislər o cür bilmirdilər. O mənə bir dənə “Çaynvord” gətirdi. Boş xanalar var, onları doldurmaq lazımdır. Yazılmışdı: “Azərbaycanda o hansı tanınan və məşhur iki qardaşdır ki, siyasi mübarizədə biri deyir ki, mən türk oğlu türkəm, o biri deyir ki, kürd oğlu kürdəm.” Bunu çap elədim. Mənim əqidəmə uyğun gəlirdi. Xanaları dolduranda “Həmidov” olurdu.

– Amma Zərdüşt bəy, böhtan var da burada. Siz indiki gözlə baxanda, 147, 148-ci maddələrə getmir?

– Hansı gözlə? Qulaq as, onu yazan tərtərlidir. Sərdar Həmidov icra başçısı olmaq üçün yığır ətrafına kürdləri, deyir, biz kürdlər götürməliyik rayonu. İsgəndər Həmidov da Daxili İşlər naziri idi, hər yerdə qışqırırdı ki, mən türk oğlu türkəm və s. Burada bir cinayət, təhqir yox idi ki. Pənah Hüseyn götürüb İsgəndərə zəng edir ki, Zərdüşt yazıb ki, sənin ananın iki əri olub. Necə yəni? Görürsən yazıb ki, iki qardaşdan biri deyir türk oğluyam, bir deyir kürd. Bir də gördüm İsgəndər Həmidov iki nəfər polislə kabinetimə gəldi. Gəldilər və hücum çəkdilər. Daxili İşlər naziri şəxsən gəlib. Əvvəlcə gəlirdilər, bizim sosial-demokratlara 1-2 şillə vururdular və qaçıb girirdilər dəlmə-deşiyə. Kişi kimi məni axıra qədər müdafiə edən Müşfiq Tahirov olub. Bizim gənclər təşkilatının sədri. Təbii ki, o, naziri vurmayıb, sadəcə, mənə enən zərbələri öz sifəti və bədəni ilə müdafiə edib. Amma mən vuruşdum onunla.

Gördüm məni maşının baqajına salmaq istəyirlər

– Yəni İsgəndər Həmidov gəlib sizi kabinetinizdə vurdu?

– Bəli, bəli. Gəldi, əvvəl ağır bir külqabı vardı, götürüb onu atdı, sonra hücum çəkdi. Yanında bir cangüdəni vardı – 2 metr boyu 120 kq çəkisi vardı. Biri də karateist idi, yumruqları döyənəkli – düşdülər 3 nəfər üstümə. Mən də onlarla vuruşdum. Vuruşdum, pencəyinin yaxasını cırdım, üstündə mənim təpiklərimin izləri vardı, yəni dalaşırdıq. Axırı, qolumu burub apardılar. Gördüm məni maşının baqajına salmaq istəyirlər. Dedim, vurub təpiklə maşını əzəcəyəm. “Mercedes” idi, dövlət maşını – heyfim gəlirdi. Məni arxa oturacaqda oturtdular və “Banditizm”ə qədər vura-vura apardılar.

– İsgəndər Həmidovun özü də maşında idi?

– Yox, özü başqa maşında idi. İki tərəfimdə də polis oturmuşdu, sürücü də hərdən çevrilib yumruqla sifətimə vururdu. Çatdıq ora, orada da çıxdı təpik vurdu mənə, ana-bacı söyüşü söydü, sonra da saldılar məni zirzəmiyə. Qaranlıq bir otağa. Axtardım, bir dəmir parçası tapdım, gələndə vuracaqdım ona. Bir 3 saat mən orada qaldım. Qaranlıq idi, bir işıq ucu belə yox idi. Təmir olunmamışdı deyə yer də daş-kəsək, sement-filan idi. 3 saatdan sonra açıb məni çıxardılar. Bütün üstüm qan idi. Tapançasının dəstəyi ilə vurmuşdu başıma. Onun yeri hələ də qalır (Başının yaralanan hissəsinin qalan izini göstərir – Ə.Z.). Dedilər, əl-üzünü yu. Üzümün, üstümün qanını yudum. Sonra oturtdular bir “Jiquli”yə, məni gətirdilər 28 maya, Rəşid Behbudov döngəsində düşürdülər və dedilər ki, bundan sonra dilini qoy qarnına. Dedim, hə, bilirəm. Gəldim işə. 9 ərizə yazdım. Rayon, Bakı, respublika prokurorluğuna, rayon, Bakı, respublika ali məhkəməsinə, rayon, Bakı və respublika polisinə. Yazdım ki, mənə qarşı cinayət törədilib.

Heydər Əliyev gələndən sonra hər şey dəyişdi

– Prezidentə müraciət elədiniz?

– Yox, nə müraciət edəcəm. Əbülfəz bəy onu bilmirdi ki. Ona deyəndə demişdi ki, mən də elə edərdim, çünki təhqirdir. Nəyi təhqir idi? Yazmışdı ki, hansı məşhur 2 qardaşdır ki, siyasi mübarizədə biri deyir ki, türk oğlu türkəm, biri deyir kürdəm. Təhqir yoxdur. Siyasi mübarizədə etnik amildən istifadə etməzlər, ey insanlar. Bu, milləti bölür. Ondan sonra Arzu xanım gedib Tofiq Qasımovun yanına, Tofiq Qasımov zəng edib İsgəndər Həmidova ki, ay İsgəndər… Bu, Tofiq Qasımovu söyüb, ona ağzına gələni deyib. Tez dəstəyi qoyub yerə. Zəng edib İsaya ki, Arzu xanımı qəbul elə. İsa bəy qəbul edib. Pənah da gəlib ki, görürsən, Arzu xanım, Zərdüşt dilini farağat qoymur. Arzu xanım da deyib ki, o yazıb, sən də yaz. Üstünə adam göndərib döydürmək nə demək? İsgəndər Həmidovu çağırıblar, bir az da yava-yava danışıb. Ondan sonra məcbur olub ki, məni buraxdırsın. Nə qədər ki, hakimiyyətdə idilər mənim şikayətlərimin heç bir xeyri olmadı. Heydər Əliyev gələndən sonra hər şey dəyişdi. İsgəndər Həmidov vaxtilə televizorda deyirdi ki, Heydər Əliyevi cibimə qoyacam, torbaya salacam, amma Heydər Əliyev gələndən sonra dedi ki, camaat deyir ki, mən sənin bacın oğluyam. Deməli, İsgəndər Həmidov Heydər Əliyevin bacısı oğludur, eləmi?

– Deyəsən, siz sona qədər getmədiniz?

– Yox, ondan sonra 2 maddə ilə 400 min dolların mənimsənilməsi iddiası ilə cinayət işi qaldırdılar. 2-ci maddə də mənə qarşı qatı xuliqanlıq maddəsi. Day, pionerlər, komsomollar, kommunistlər, uşaqlıq dostlarım, qonşularım – hamısı gəldilər minnətçi kimi ki, bəs sən onun yanına get. Dedim, yox. Bakı prokurorluğunda görüşdük. Dedim, İsgəndər bəy, xalqı sevirsiniz? Dedi, bəli. Dedim, bax xalqın naminə sən gərək gedib yatasan. Çünki bir görk olsun Azərbaycan tarixində ki, Daxili İşlər naziri jurnalistə əl qaldırır və cəzalandırılır buna görə. Məndən əvvəl sən 4 jurnalisti döymüsən. Hamısının ağzını yağlamısan, mumlamısan, sənin günahından keçiblər. Bəziləri də qorxub keçiblər.

Yaxınlaşdım İsgəndər Həmidova, o üzündən, bu üzündən öpdüm

– Biri Mahal İsmayıloğlu idi…

– Biri Mahal, biri Eminbəyli, biri Cahangir Hüseynoğlu. Döyürdü də… Onu döyürdü, bunu döyürdü… Televiziyaya əlində tapança, canlı yayına girirdi, onu hədələyirdi, bunu hədələyirdi. Lotu idi. Dedim, yox, sən yatmalısan. Dedim, bundan sonra bəlkə yenə jurnalistləri döyəcəklər, amma nazir döyməyəcək, sən gedib yatmalısan – millət naminə. Üzr istədi, dedim yox. Nəsə, getdi, iş verdilər ona, mən də getdim, məhkəməsində ifadə verdim. Sonra da getdim İsveçə, seçki texnologiyasını öyrənməyə, Avropada seçkilər idi. Qayıtdım. 8, ya da 9 il yatdı. Sonra Qobustan həbsxanasında təkrar məhkəməsi keçirildi. Elə bütün bu müddət ərzində Arzu xanım onu müdafiə edirdi. O, hamını müdafiə edir, o cümlədən caniləri də. Təkrar məhkəmədə məni çağırdılar. Mən dedim ki, mənə qarşı törətdiyi cinayətin cəzasını çəkib – 4 il. O biri cinayət işinə gəlincə, hansı ki, 400.000 dollar mənimsəyib, 400.000.000 milyon dollar oğurlayanlar 400.000 dollar oğurlayanı ittiham edir. Mən onun tərəfdarı idim ki, onu azad eləsinlər. Xahiş etdim və lazım olan bütün imzaları atdım. Qəfəsdən dedi ki, Zərdüşt bəy, gün olar, hətta biz bəlkə də dost olarıq. Dedim, İsgəndər bəy, gəl, barışaq da. Hakimə müraciət etdim: “Yoldaş hakim, ona yaxınlaşmaq olar?” Dedi, olar. Yaxınlaşdım, o üzündən, bu üzündən öpdüm, dedim, Allah fərəc versin sənə. Çıxdım gəldim, qurtardı. Ondan sonra bir də görməmişəm onu.

– Görüşməmisiniz… Amma barışdınız, eləmi?

– Barışdıq, barışdıq… Amma ki, Azərbaycan demokratik hərəkatına onun vurduğu ziyanı bəlkə erməni vurmadı.

Bunları eləsə, Azərbaycan xalqı yaşayacaq…

– Bəlkə bir dəfə təşkil edək, İsgəndər bəylə bir çay içəsiniz?

– Yox, yox, qurtardı.

– Zərdüşt bəy, gələcəklə bağlı suallar var. Elmidar Əliyev soruşur ki, Azərbaycan olaraq yaxın və uzaq perspektivdə bizi nə gözləyir? Rəşad Məmmədov deyir ki, əgər xalq taleyinə biganə yanaşırsa, Vətən, torpaq duyğuları get-gedə məhv olursa, Azərbaycanın gələcəkdə məhvə məhkum olacağını proqnozlaşdırmaq olarmı? Baba Allahnəzərov deyir ki, nə etməli və nəyi etməməli? Ağarəhim Əsgərov da deyir ki, Zərdüşt bəyin proqnozları doğru olur, insanların bu yaşayışlarını hansı dərmanla müalicə etmək olar?

– O dərmanları bizim möhtərəm ağsaqqallarımız deyiblər: Oxumaq, savadlanmaq, gerçəkliyi düzgün qavramaq və vicdanın səsinə qulaq asmaq. Bunları eləsə, Azərbaycan xalqı yaşayacaq, dövlətini də yaşadacaq, bunu eləməsə, heç bir möcüzə bizi xilas edə bilməz. Çünki faktiki olaraq indi bizi dövlət kimi saxlayan faktorlar nədir; neft və qaz. Neft şelfdə və Abşeronda çıxarılır, hakim zümrə tərəfindən bir hissəsi verilir onların hakimiyyətdə qalması müqabilində xaricilərə, böyük hissəsi mənimsənilir, mənasız tədbirlərə xərclənir, böyük bir hissəsi gedir ciblərə, hansısa xırda qırıntıları da xalqın qarşısına qoyurlar. Bu neft-qaz olmasa, Azərbaycan xalqını birləşdirən hansısa müqəddəs bir amal da olmaz. Vətən sevgisi – yaxşı bu, necə sevgidir ki, kasıb sevir, varlı sevmir, varlı qarət edir. Vətən sevgisi hamı üçün eyni olmalıdır, eləmi? Hansısa bir ümumi məsuliyyət yoxdur. Dövləti biz formalaşdırırıq? Yox. Prezident Aparatında bir ovuc adam deputatların siyahısını yazır, göndərir Məzahir Pənahova, Məzahir Pənahov Dairə Seçki Komissiyalarına, Dairə Seçki Komissiyaları Məntəqə Seçki Komissiyalarına, onlar da deyiləni yazırlar, hamısı da təyinatla gəlib otururlar Milli Məclisdə. Onlar da xalqın adından yox, Prezident Aparatının göstərişi ilə danışırlar. Hər bir deputat danışmaq üçün söz alanda, Oktay Əsədov ona söz versə danışar, söz verməsə, gözünü tökərlər – danışmaq hüququ yoxdur onun.

Ziyalılar əsasən, axura bağlı insanlardır

Ziyalıların mütləq əksəriyyəti ənam qarşısında “dəymə mənə dəyməyim sənə” prinsipi ilə yaşayırlar. Ziyalılığın missiyası bundan ibarət deyil. Ziyalı gərək xalqı düşünsün. Ziyalı Nizami Gəncəvi olub, ziyalı olub Mirzə Cəlil, Mirzə Fətəli, Üzeyir bəy. Bunlar ziyalı olublar. Amma bizim zəmanəmizdə ziyalı çox az tapıldı. Ziyalılar əsasən, axura bağlı insanlardır. Bu axurun da yemini hökumət tökür, təki danışma. Məmur zümrəsi yalnız və yalnız varlanmaqla məşğuldur. Azərbaycan dünya bazarına nə ilə çıxır? Hər şey xaricdən gəlir, amma dünya bazarına neft və qazla çıxırıq. Bir az da qızıl… Vəssalam. Yəni xammalla. Biz əqli işimizin məhsulunu sata bilmirik. Çünki əqli məhsul yoxdur. Niyə yoxdur? Bütün millətin beynini qapadıblar, hamı bir adamın beyni ilə işləyir. O adamın da beyni yalnız “Avroviziya”, “Formula-1”, olimpiada, islamiada – belə şeylərlə məşğul olur. Amma ölkənin, elmin həqiqi inkişafı həqiqətin axtarışındadır. Cəmiyyət gərək həqiqəti axtarsın. Bizdə həqiqəti deyənin işi çətindir. Əgər dövlət yalan üstündə qurulubsa, deməli, onun təməli əyridir. Sov.İKP niyə dağıldı? SSRİ qüdrətli dövlət idi. Qüdrətli ordusu, elmi, mədəniyyəti, KQB-si və s. vardı. Amma təməli əyri qoyulmuşdu, demokratiya yox idi və aşdı, öldü, dağıldı. Onu heç kim dağıtmadı. Amerika dağıtmadı, SSRİ hakim zümrənin xəyanəti və xalqın biganəliyi nəticəsində dağıldı. Bizdə də elədir. Xalqın vecinə də deyil indi. Xilasımız ondadır ki, biz gərək şüurlu vətəndaş olaq. Şüurlu vətəndaş olmaq üçün biz gərək savadlanaq. Onun üçün gərək oxuyaq, təhlil edək, danışaq.

– Danışan Azərbaycan…

– Danışan Azərbaycan quraq, müzakirələr edək. “Azad Fikir” Universiteti var idi, onu bağladılar.

– Onu bağladılar, televiziyalar bağlandı, qəzetlər susduruldu… danışmaq ümumiyyətlə, olmaz… Ülfət Ədalətoğlunun sualının ikinci hissəsini verirəm. Çünki birinci hissəsi Araz bəylə bağlıdır. Ki, siz böyük kimi ona əxlaq kodeksi öyrətmirdiniz? Sual belədir: “Heydər Əliyev hakimiyyəti onlara hansı töhfələri verdi?”

– Kimə?

– Sizə.

– Mənə?

Əliyev rejimindən nə görmüşəmsə, yalnız mənfi şey görmüşəm

 

– Yəqin ki, Araz bəyin deputat olmasını nəzərdə tutur.

– Biz tamam fərqli, başqa, uzaq adamlarıq. Mənə nə dəxli var, o, millət vəkilidir, ya millət vəkili deyil. Mən adi bir insanam, kasıb həyat tərzi sürürəm.

– Birdən iraq olsun, ağrıyırsınız, xəstələnirsiniz, ağır günləriniz olur, o hallarda da yoxdur Araz Əlizadə ilə münasibətlər?

– Yox. Heç bir münasibət yoxdur. Mənim özümü tanıyırlar. Hansısa həkimə gedəndə…

– Gör nə qədər çox inciyibsiniz?

– Əstəğfürullah, heç kəsdən inciməmişəm. Heç kəsdən də heç nə ummuram.

– Hər halda qardaşınızdır. Siz böyüksünüz həm də, eləmi?

– Bəli, mən 1946-cı ildənəm, o, 1951-ci ildir. Hərənin öz işi, öz taleyi var. Mən Əliyev rejimindən nə görmüşəmsə, yalnız mənfi şey görmüşəm. Düzdür, Xalq Cəbhəsinin dövründəki kimi məni gəlib döyməyiblər, vurmayıblar, parlamentin binasında, kabinetimdə çırpmayıblar.

– Parlamentin binasında nə olmuşdu?

– Əbülfəzin əmri ilə parlamentin binasında bizi öldürmək istəyirdilər.

– Niyə?

– Fərqli danışırdıq, fərqli düşünürdük.

– Milli Məclisin?

– Bəli. 1993-cü ilin iyun günlərində. Şıxov batalyonunun zabiti başda olmaqla 18 əsgər bizi döyüb öldürürdü. Parlamentin o mərmər foyesində.

– Zərdüşt bəy, kitabda onun hamısını yazmısınız?

– Yazmışam. İnşallah, Azərbaycanca çıxsa oxusunlar. Rusca bilənlər oxuya bilərlər. İnternetdə var. Zarduşt Alizade: “Konets vtoroy respubliki.”

– Yəqin inşallah, Azərbaycanca da çıxar.

– İnşallah.

Azərbaycan Şərqşünaslığından hansısa elmi nailiyyət gözləmirəm

– Sonuncu sual Şəhriyar Səmədovundur: “1. Azərbaycanda Şərqşünaslıq elminin hazırkı durumunu necə qiymətləndirirsiniz? 2. Gündəlik hansı xarici kanalları izləyirsiniz? Son zamanlarda oxuduğunuz ədəbiyyat hansılardır?”

– Əgər cəmiyyətdə ümumi bir tənəzzül varsa, onun bir sahəsi çiçəklənə bilərmi?

– Yox.

– Qurtardı. Şərqşünaslıq elmi haqqında çox danışa bilərəm. Şərqşünaslıq elmi ümumiyyətlə, Şərqi müstəmləkəyə çevirmək istəyən Qərbin uydurduğu bir elm sahəsidir. Gəlib Şərqi öyrənirdilər ki, pul verib onu yaxşı əzsinlər. Azərbaycan Şərqşünaslığı da Sovet Şərqşünaslığının bir tərkib hissəsi idi. Biz özümüz Şərqik. Sovet Şərqşünaslığı yüksək səviyyədə idi, amma Azərbaycan Şərqşünaslığı elə deyildi.

– Şərqşünaslığı son illər bir az İlahiyyata çevirib ona dini məzmun qatdılar.

– Bəli, ola bilər. Hər halda mən indi Azərbaycan Şərqşünaslığından hansısa bir elmi nailiyyət gözləmirəm. Qaldı nə oxumağıma, yalnız internet – rus dilində, ərəb dilində, bəzən ingilis dilində. Televiziyaya baxmıram. Çox nadir hallarda, o da önəmli bir hadisə baş verəndə mahiyyəti anlamaq üçün Azərbaycan kanallarına baxıram. Amma əsasən, xarici dillərdə saytlara baxıram. Kitab da ki nəvəm ingilis dilinə gedir, onu saat yarımlığa gözləyəndə oxuyuram.

– Sonuncu oxuğunuz kitab hansıdır?

– 4-cü, ya 5-ci dəfə Dantenin “İlahi Komediya”sını oxudum.

Xalqa xəyanət etmiş liderlərimizin cəhənnəmin hansı qatında hansı cəzasını alacağını bilirəm

– Bu kitabı oxumağa tövsiyə edirsiniz?

– Bəli, çünki orada günahların əvəzində cəhənnəmdə hansı cəzaları insanlar alacaqlar, onun təsviri var. Xalqa xəyanət etmiş liderlərimizin cəhənnəmin hansı qatında hansı cəzasını alacağını bilirəm. Çünki Dante onun təsvirini verib.

– Zərdüşt bəy, özünüz harada olacaqsınız? Cənnətdə, yoxsa?..

– O, O kişinin işidir. Mən hər halda ömrüm boyu çalışmışam ki, heç kimə pislik etməyim, əlimdən gələn yaxşılığı edim. Amma O, özü bilər.

– Bir az elə bil sizi pessimist gördüm.

– Xeyr, heç bir pessimizm yoxdur. Mən realistəm. Məlumatlı realistə pessimist deyirlər.

– Çox maraqlı fikirdir. Təşəkkür edirəm.

– Buyur.

– Çox sağ olun.

– Sağ olun.

SON

 

Xural.com

Paylaş:

Oxumağa davam edin
0