MÜSAHİB

MÜSAHİB  / XuralTAC

Sülhəddin Əkbər Elçibəylə arasındakı fikir ayrılığından danışdı-MÜSAHİBƏ

Xural Yazıldığı tarix 24 Avqust 2019

Elçibəy hakimiyyəti dövründə Milli Təhlükəsizlik nazirinin birinci müavini vəzifəsini tutmuş, hazırda Azad Demokratlar Partiyasına rəhbərlik edən Sülhəddin Əkbər “Yeni Müsavat”a maraqlı müsahibə verib.

Xural.com müsahibəni öz oxucuların da təqdim edir:

– Sülhəddin bəy, müxalifətin proseslərə əhəmiyyətli təsiri yoxdur. Bəzi proqnozlar səslənir ki, payızda müxalifətin izdihamlı mitinqləri ola bilər, hətta xaricdən “inqilab” çağırışları edənlər var. Niyə hər payızqabağı bu cür məsələlər ortaya atılır?

– Ümumiyyətlə, tarixi təcrübə ilə bağlıdır. Yay aylarında passivlik olur. Siyasi proseslərin yüksələn xətti yaz və payıza düşür. O demək deyil ki, başqa fəsillərdə ola bilməz.  Çünki Azərbaycanda proseslər lokal deyil. Regionda elə hadisələr ola bilər ki, bizə də təsir edə, vaxtından tez başlaya və ya təxirə düşə bilər.

– Müxalifətlə bağlı çoxsaylı iddialar var. Məsələn, son olaraq belə fikir vardı ki, Elçibəyin şərti komandası olan bu qüvvələr təzədən iqtidara gəlsə, ölkəni idarə etmək gücündə deyillər…

–  Əvvəla, indiki dövrlə 1993-cü ili müqayisə eləmək yanlış olar. O dövrdə milli azaldıq hərəkatı gedirdi, cəmiyyət təkpartiyalı siyasi sistemdən təzə çıxmışdı, siyasi plüralizmlə yenicə tanış olurdu. Siyasi qruplar formalaşmamışdı, partiyalar yeni yaranırdı.

İndi siyasi fəaliyyət sahəsi daralsa da, peşəkarlar təbəqəsi formalaşıb. Digər sahələrdə demokrat mütəxəssislər yetişib, ölkədə kadr problemi yoxdur. Xalq Cəbhəsi siyasi qüvvə kimi iqtidara gəlmişdisə, o, siyasi partiya deyildi. Xalq Cəbhəsində müxtəlif baxışları olan insanlar varıydı. Həmin dövrün özündə belə, qruplaşmalar varıydı. Həmin insanlar ayrı-ayrı partiyalarda birləşiblər. İstənilən halda, nəinki Azərbaycanda, digər inkişaf etmiş ölkələrdə hansısa qüvvənin iqtidara təkbaşına gəlməsi indi qeyri-mümkündür.

– Vəkil Adil İsmayılov Elçibəy hakimiyyətini DTK arxivlərini açmamağa görə qınayır. Buna AXC iqtidarının siyasi iradəsi çatmadı?

– Həmin dövrün ən həssas məsələlərindən biriydi və məni də narahat edirdi. Amma bu haqda indiyə qədər ciddi açıqlamalar verməmişəm. Bəlkə də ilk dəfə eşidəcəksiniz. O vaxt Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin arxivlərinin açılması bir yana, hakimiyyətdə təmsil olunanlar, zamanında “KQB” ilə əməkdaşlıq etmiş şəxslər haqda ciddi fikir ayrılığı yaranmışdı. Mən siyasi rəhbərliyə rəsmi məlumatlar vermişəm. Amma irəliləyişə nail ola bilməmişəm və ölkənin siyasi rəhbərliyi ilə çox ciddi fikir ayrılığımız yaranmışdı.

– Məlumatlar var ki, sabiq nazir İlhüseyn Hüseynov arxivləri aparmaq istəyib, siz bəzilərinin qarşısını almısınız…

– Hakimiyyət dəyişikliyinə qədər arxivlər onsuz da böyük ölçüdə təmizlənmişdi. Lakin peşəkarlar bilirlər ki, nə qədər təmizlənsə də, çox materiallar qalır. Sadəcə, hamısını bərpa etmək mümkün deyildi. Onlar xüsusi qiymətli sənədləri, agentura haqda məlumatları aparmışdılar. Çox işlər görmək olardı. Həmin dövrdə Baş Kəşfiyyat İdarəsinin agenturasını üzə çıxarmaqla bağlı bir təşəbbüsümüz olmuşdu. Qısa zamanda Azərbaycanda “QRU” ilə məxfi əməkdaşlıq etmiş 200 nəfərdən çox adam üzə çıxardıq. Bunu üzə çıxara bildiksə, deməli, “KQB” ilə bağlı da etmək olardı.

– Sülhəddin bəy, Azərbaycanin yerləşdiyi regiondakı vəziyyəti necə qiymətləndirirsiniz? 

– Köhnə dünya nizamı dağılıb, yeni dünya nizamının qurulması prosesi ağrılı gedir. Düşüncəmə görə və bir qrup ekspertlər də bu qənaətdədir ki, böyük müharibə olmayana qədər dünyada yeni düzənin qurulmasını problemli görürəm. Yeni düzən qurulmasında isə hər kəs istəyir ki, güclü yer tutsun. Yumşaq güc, assimetrik müharibələr hesabına mümkün olmayacaq, regional hərbi münaqişə gözləyirəm. Tərəflərdən biri digərinə “təsirli” güc nümayiş etdirmədikcə, dünyada qeyri-müəyyənlik, qarışıqlıq davam edəcək. Sabitliyin pozulması dünyaya yayılacaq. Belədə Azərbaycan bundan kənarda qala bilməz.

Rusiya, İran və Türkiyədə gedən proseslərə baxın: Qafqaz uğrunda rəqabət aparan 3 ənənəvi böyük dövlətlərdir. Əgər bunlar dünyadakı proseslərdən belə təsirlənirsə, müstəqilliyini yeni qazanmış, ərazilərinin 20 faizi işğal edilmiş ölkə necə təsirlənməyə bilər? Azərbaycan böyük ölçüdə təsirlənəcək. Sadəcə, dünyanın başqa yerlərində maraqları toqquşan qüvvələr Azərbaycandakı maraqlarını balanslaşdırırlar.

– Aydın Mirzəzadə deyir ki, Azərbaycan niyə strateji seçim etməlidir. Sizcə, strateji seçim dilemması qarşısındayıq?

– Hər bir dövlətin milli maraqları var. Və öz dövlət siyasətini milli maraqlarına əsasən müəyyən etməlidir. Bu gün dünyanın inkişafı elə yerə çatıb ki, daxili və xarici siyasət bir-biri ilə üzvü şəkildə bağlıdır. Siz daxildə bir, xaricdə bir başqa siyasət apara bilməzsiniz. Məsələn, əgər siz daxildə idarəçiliyi sərtləşdirirsinizsə, heç vaxt demokratik dünya ilə normal münasibətlər qura bilməzsiniz.

Müasir milli dövlət qurmaq istəyiriksə, demokratik inkişaf yolu tutmalıyıq. Demokratik inkişaf yolu tutmaq isə artıq strateji seçimdir. Deməli, demokratik dünya ilə inteqrasiya yolu tutmağa məcbursan. Onda xarici siyasət vektorun müəyyən olur.

– Bir müddət əvvəl Azərbaycanın Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatına üzvlüyü, daha öncə Avrasiya İttifaqı və Gömrük ittifaqlarına qoşulacağı haqda danışılırdı. Bu məsələlər siyasi gündəmdən çıxıbmı?

– Aktuallığını itirdiyini düşünmürəm. Rusiya KTMT-nin Müşahidəçi İnstitutunu yaradır. Burada ilk ağla gələn Türkiyə və Azərbaycandır.  Ona görə gündəlikdən çıxacağını düşünmürəm.

– Azərbaycan KTMT-yə qoşulacaqmı?

– Azərbaycan tərəflərdən hansının üstələyəcəyini gözləyir. ABŞ-la Rusiyanın strateji resurslarını müqayisə eləmək olmaz. Azərbaycan strateji planda ABŞ, Avropa Birliyinin, o blokdan hələ ki çıxmayan Türkiyənin regionda üstələyəcəyini bilir. Sadəcə, onlar da dediyim müddəti gözləyirlər. Gələn ilin sonu, ya da 2021-ci ilə qədər Bakı strateji seçim etməli olacaq. Azərbaycan hakimiyyəti öz maraqları baxımdan daha düzgün seçim etmək haqda düşünür.

– İlin sonuna qədər Avropa Birliyi ilə assosiativ sazişin imzalanacağı deyilir. Sizin gözləntiniz nədir?

– Bayaq dediyim kimi, Azərbaycanda maraqlı olan qüvvələrin istəkləri balanslaşdırılıb. Söhbət ABŞ, Rusiya, Britaniya və İsrailin maraqlarından gedir. Son toqquşma riskinin yüksəldiyi bir dövrdə razılaşma əldə olundu. Yeganə marağı nəzərə alınmayan Avropa Birliyi qalıb. Görünür, hakimiyyət bunu da nəzərə alır və gec-tez bu sazişi imzalayacaq.

MÜSAHİB  / XuralTAC

Etibar Məmmədov: “Elçibəy Baş Nazirliyi təklif etdi, razılaşdım…”

Xural Yazıldığı tarix 20 İyun 2019

1993-cü ilin bugünlərində Azərbaycanda baş verən ziddiyyətli olaylarda üzdə olan fiqurlardan biri də AMİP lideri Etibar Məmmədov olub. O dövrdə Etibar Məmmədova müxtəlif vəzifələr təklif olunması, lakin onun razılaşmaması haqda söz-söhbətlər dolaşırdı. Bəs o günlərdə Azərbaycanın aparıcı müxalif siyasi liderlərindən olan bu şəxs nədən vəzifəsiz qalıb?

Etibar Məmmədov Moderator.az-ın əməkdaşının bu mövzudakı suallarını cavablandırıb:

– Etibar bəy, 1993-cü ilin iyununda AXC iqtidarı və Heydər Əliyevlə hakimiyyət bölgüsü müzakirələrində sizin iştirakınız necə olub?

– O dövrdə mənə müxtəlif təkliflər edilib. Elçibəy Kələkiyə getməmişdən öncə Baş nazir vəzifəsi təklif etmişdi. Hətta axırıncı gün, yəni iyunun 17-də gündüz mən müəyyən şərtlər irəli sürmüşdüm, onlar da razılaşdırılmışdı və mən hökumət başında durmağa razılıq vermişdim. Lakin həmin gecə Elçibəy çıxıb getdi və bununla da məsələlər dəyişdi.

Heydər Əliyev də vəzifələr təklif edib mənə. Sadəcə, ona da bildirmişəm ki, mənim məqsədim vəzifə xətrinə post tutmaq deyil. Mən sizinlə ölkənin inkişafı haqda müəyyən razılaşmaya gəlməliyəm, bilməliyəm ki, siz ölkəni hansı istiqamətə aparacaqsınız. Əsas tələbim də ondan ibarət olub ki, Konstitusiyada dəyişiklik edilməli, yenidən parlament seçkiləri keçirilməli, yalnız bundan sonra prezident seçkiləri keçirilməlidir. Lakin Heydər Əliyev həmin şərtlərlə razılaşmadı və ona görə də mən heç bir vəzifəni qəbul etmədim. Burada gizlin bir şey yoxdur…

– Baş nazir vəzifəsini Elçibəy özü şəxsən təklif etdi sizə?

– Bəli. Heydər Əliyevlə birlikdə söhbət zamanı. Əvvəlcə iyunun 15-də, sonra 16-da təklif edilib. İyunun 17-də günorta saatlarında isə, dediyim kimi, Elçibəylə təkbətək görüşəndə, o, baş nazir olmağım barədə təklifi verib və hətta deyib ki, bu haqda fərman da hazırdır. Axşam da yenidən görüşüb razılığa gəlmişik…

– Bəs Əbülfəz bəy Kələkiyə getdikdən sonra Heydər Əliyev özü ayrılıqda hansı vəzifəni təklif etdi?

– Heydər Əliyev Ali Sovetin sədri olanda mənə 1-ci müavin vəzifəsini təklif edib. Daha sonra isə baş nazirin 1-ci müavini və xarici işlər naziri vəzifələrini… Lakin dediyim kimi, mənim şərtlərim qəbul edilmədiyindən, bunların heç biri ilə razılaşmamışam.

– Belə çıxır ki, siz o dövrdə Azərbaycanda yaranmış xaotik situasiyada Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı ilə razılaşmısınız?

– Bilirsiz, Heydər Əliyev o dövrdə həlledici fiqurlardan biri idi. Lakin yenə deyirəm: Heydər Əliyevi Bakıya mən dəvət etməmişəm. Bu, AXC liderlərinin özlərinin təşəbbüsü ilə olub. Onlar yığışıb belə qərara gəliblər ki, Heydər Əliyevi Bakıya dəvət etsinlər və ona hakimiyyət bölgüsünü də təklif etsinlər. İndiyədək bunu dəfələrlə İsa Qəmbər, Pənah Hüseyn və digərləri də etiraf edib ki, biz o vaxt toplandıq və belə qərara gəldik. Hakimiyyətdəkilər belə bir qərara gəldikdən sonra mən niyə etiraz etməli idim?!

MÜSAHİB  / XuralTAC

Sülhəddin Əkbər Kremlin Qarabağ ssenarisindən danışdı-MÜSAHİBƏ

Xural Yazıldığı tarix 4 Aprel 2019

Azad Demokratlar Partiyasının sədri Sülhəddin Əkbər regionda baş verən siyasi proseslər, Qarabağ məsələsi ilə bağlı yaranmış mövcud durum, Azərbaycanın hazırkı situasiyada mövqeyinin necə olması və digər aktual mövzularla bağlı “Yeni Müsavat”ın suallarını cavablandırıb.

Strateq.az həmin müsahibəni oxucularına təqdim edir:

– Sülhəddin bəy, Azərbaycanın da yerləşdiyi regionda hazırkı geopolitik durumu necə təsvir etmək mümkündür?

– Xatırlayırsınızsa, sizin qəzetə müsahibəmdə bildirmişdim ki, 2014-cü ilin Ukrayna böhranından sonra geopolitik qarşıdurma həm qlobal, həm də regional miqyasda həlledici mərhələyə daxil olub. Bu baxımdan bizim regionumuz da daxil olmaqla, dünyada və qonşu regionda gedən proseslərə bu kontekstdən baxmaq lazımdır. Çünki proseslər təhlil olunarkən faktorlar iki qrupa bölünür: üst səviyyəli və alt səviyyəli faktorlar. Üst səviyyəli faktorlar geopolitik, geostrateji, geoekonomik, geokültürəldir. Alt səviyyəli faktorlar siyasi, iqtisadi, hərbi və mədəni faktorlardır. Yəni üst səviyyəli faktorları nəzərə almadan nə qlobal, nə regional, nə də lokal-yerli səviyyədə gedən prosesləri tam qiymətləndirmək mümkün deyil.

Dünyada qlobal, regional miqyasda geopolitik qarşıdurma Ukrayna böhranından sonra həlledici mərhələyə daxil olub. Azərbaycan da kritik subregionlardan birində yerləşir – həm Avroatlantik məkanın bir parçasıdır, yeni Avropa təhlükəsizlik sisteminin bir parçasıdır, postsovet məkanının bir parçasıdır, GUAM-ın bir parçasıdır, Qafqaz və Mərkəzi Asiyanın bir parçasıdır. Müəyyən mərkəzlərin baxımına görə isə yaxın Şərqin bir parçasıdır. Hansı mərkəzdən baxmağından asılı olaraq Azərbaycana regional yanaşma da dəyişilir. Bu baxımdan Azərbaycanın, onun yerləşdiyi subregionun durumuna qiymət vermək haradan baxmağımıza bağlıdır.

Ümumi yanaşsaq, təbii ki, Azərbaycanın yerləşdiyi Cənubi Qafqaz-Xəzər regionunda geopolitik qarşıdurma kəskinləşib. Bu kəskinləşmə özünü həm bu ölkələrin xarici siyasi vektorunda, eyni zamanda onların ərazisində olan münaqişələrə yanaşmada göstərir. Yəni əgər bir regiona və ya ölkəyə xarici təzyiq artırsa, ilk növbədə bu, özünü harada göstərəcək? Ölkə daxilindəki və ya ölkələr arasındakı sınma xətlərində. Bizim ölkənin də daxil olduğu subregionda əsas sınma xətləri Gürcüstan və Azərbaycan ərazisində olan konflikt zonalarıdır. Ona görə də xarici təzyiq artdıqca həm Gürcüstanda, həm də Azərbaycanda vəziyyət də dəyişilir. Buraya əlavə etsək ötən il Ermənistanda baş verən siyasi dəyişiklikləri, o zaman vəziyyət bir qədər dəyişilir. İndi Azərbaycanın da cəlb olunduğu münaqişə ətrafında vəziyyətin bu qədər gərginləşməsinin başlıca səbəbi qlobal və regional geopolitik inkişafla bağlıdır. Artıq tərəflərdən öz seçimini etmələri, tərəf seçmələri tələb olunur. Yeri gəlmişkən, ötən həftə bir qrup Azərbaycan deputatının ABŞ-a səfər etməsi və orada açıq şəkildə Azərbaycana geopolitik xarici təzyiq olduğunu bəyan edib dəstək istəmələri də dediyim bu yaranmış vəziyyətin nəticəsidir.

– Gürcüstanda Qara dənizə NATO gəmilərinin gəlməsi ilə eyni vaxtda Rusiya Xəzərdə təlimlərə başladı. Proseslərin bu cür gedişatı Azərbaycanın iki nəhəng güc arasında sıxılması təhlükəsini yarada bilər?

– Azərbaycan həm geopolitik, həm geostrateji, həm geoekonomik, həm geokültürəl baxımdan sərhəd zonasında yerləşir. Ölkəmiz Avropa ilə Asiyanın, Rusiya ilə İranın, Qara dənizlə Xəzər dənizinin arasında, xristian dünyası ilə İslam dünyasının sərhədində yerləşir. Bunu nəzərə almaq lazımdır. O baxımdan Azərbaycan geopolitik mövqeyinə görə çox həssas, xarici təsirlərə açıq bir mövqedədir. Buraya əlavə etsək Azərbaycanın müstəqilliyini nisbətən yeni qazanmasını, ərazisinin bir hissəsində suverenliyini itirməsini, o zaman görərik ki, ölkəmizin xarici təsirlərə həssaslığı daha da artır. Belə həssas regionlarda yerləşən dövlətlər, ümumiyyətlə, daxili gücünü durmadan artırmalıdır və beynəlxalq münasibətlər sistemində etibarlı layiqli yer tutmalıdır. Əks halda, belə mürəkkəb coğrafiyada ayaq üstə qalmaq mümkün olmaz. Bu da onu göstərir ki, Azərbaycan gec də olsa, yubanmadan demokratiyaya keçid etməlidir. Demokratik seçkilər keçirilməlidir. Xarici təsirlərə müqavimət hərəkatına xalqı cəlb eləmək lazımdır.

Hakimiyyətin təkbaşına bütün xarici təsirlərə müqavimət göstərməsi mümkün deyil. Xalqın gec də olsa, səhnəyə çıxarılması vaxtıdır. Bunu isə daxildə milli birlik hesabına əldə etmək mümkündür.

Deməli, Azərbaycan qarşısında iki strateji vəzifə durur: 1. Xalqın siyasi səhnəyə çıxması, milli birliyin əldə olunması, daxili gücün artırılması. 2. Azərbaycanın beynəlxalq münasibətlər sistemində etibarlı layiqli yer tutması. Bu da etibarlı müttəfiqlər qazanmaqla, güclü koalisiyalar yaratmaqla, mövcud bloklara qoşulmaqla mümkündür.

Ona görə də, diqqət edirsinizsə, artıq rəsmi Bakı da bu gerçəkliyi qəbul etmiş görünür. Məncə, artıq seçim etmək məcburiyyətində qaldığımıza əmin olmağa başlayıblar. İlk növbədə Azərbaycan strateji seçimini etməlidir.
Rusiyanın isə Xəzərdə rəqibi yoxdur. İndi Rusiyanı əsas narahat edən proseslər Qara dəniz və Azov akvatoriyasında baş verir. NATO-nun burada aktivliyinin artması da təsadüfi deyil.

– Azərbaycan hərbi bloklara, xüsusən də də KTMT-yə qoşulmaq niyyətində olmadığını bu yaxınlarda ortaya qoydu. Amma Avropa İttifaqı ilə tərəfdaşlıq sazişi imzalamaq üçün hazırlıqlar gedir. Bu, Azərbaycanın üzünü daha çox Avropaya tutması hesab edilməlidirmi?

– Bu yaxınlarda prezident İlham Əliyev müsahibəsində dedi ki, Azərbaycanın xarici siyasətinə balans siyasəti demək düzgün deyil, rəsmi Bakı Azərbaycan xalqının milli maraqlarına əsaslanan siyasət aparır. İndiki vaxtda isə Azərbaycanın milli maraqları onu tələb edir ki, Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində öz layiqli etibarlı yerini tutsun. Azərbaycan Qoşulmama Hərəkatına qoşulmaqla, orada aktivlik göstərməklə beynəlxalq münasibətlər sistemində layiqli yer tuta bilməz. Xüsusən ona görə ki, ölkəmiz xarici təsirlərə çox həssas və açıq olan geopolitik mövqedə yerləşir, yeni müstəqillik əldə edib, ərazisinin müəyyən hissəsi işğal altındadır. Azərbaycan Rusiya kimi böyük hərbi gücün qarşısında duruş gətirmək üçün öz seçimini etməlidir. Bu gün Ermənistanın hamisi Rusiyadırsa, sabah Rusiya zəifləyəndə və regiondan çəkilmək zorunda qalanda onun digər hamiləri ortaya çıxacaq. Amerika kimi, Fransa kimi dövlətlər… Azərbaycan öz müstəqilliyini elan etdiyinə, rus qoşunlarını öz ərazisindən çıxardığına görə Qarabağ müharibəsi Rusiyanın Azərbaycana qarşı Ermənistanın əli ilə apardığı vəkalət müharibəsidir. Problemin adını düzgün qoymaq lazımdır. Əks halda, o problemi həll edə bilməzsən. Azərbaycan qeyd etdiyim böyük gücə qarşı ancaq hərbi müttəfiqləri ilə birlikdə, bloklara qoşulmaqla dura bilər. Ona görə də Azərbaycan öz strateji seçimini etməlidir, demokratik inkişaf yolu tutmalıdır və Avropa İttifaqına, NATO-ya üzvlük yolunu seçməlidir. Hökm deyil indidən elan edilsin ki, Azərbaycan Avropa İttifaqına və NATO-ya üzv olacaq. Ən azı GUAM ölkələrinin getdiyi yol gedilməlidir.

– Ötən həftə Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevlə Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan arasında Vyanada ilk rəsmi görüş oldu. Bu danışıqlardan cəmi bir neçə saat sonra Ermənistan müdafiə naziri David Tonoyan Amerikada çıxışında faktiki olaraq Azərbaycanı yeni əraziləri işğalla hədələdi. Bu gün isə Nikol Paşinyan müdafiə nazirinin düzgün hərəkət etdiyini bildirib. Bütün bunlar bundan sonra Ermənistanla sülh danışıqlarının aparılmasının mənasız olduğunu, müharibədən başqa yol qalmadığını ortaya çıxarıb?

– Danışıqlar prosesinə konseptual yanaşma yanlışdır. Elçibəy hakimiyyəti dövründə Azərbaycan danışıqlar prosesinə böyük üstünlük əldə etmişdi. Kəlbəcərin işğalından sonra hakimiyyət beynəlxalq birlikdən birmənalı dəstək qazanmışdı. Rusiyanın regionda güclənməsini istəməyən, regionda yeni müstəqil dövlətlərin daxili işlərinə qarışmasını istəməyən güclərin dəstəyini Azərbaycan o dövrdə qazana bilmişdi. Elçibəy hakimiyyəti konkret olaraq ABŞ-ın dəstəyini əldə edə bilmişdi və nəticədə 822 saylı qətnamənin BMT Təhlükəsizlik Şurasında qəbul olunmasına nail olunmuşdu. Həmin qətnamədə birmənalı şəkildə erməni silahlı qüvvələrinin Azərbaycan ərazilərindən qeyd-şərtsiz çıxarılması qoyulurdu. Azərbaycan hakimiyyəti indi danışıqlar prosesində bu tezisdən tutmalı və BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələrinin yerinə yetirilməsi məsələsini çox ciddi şəkildə qoymalı, bu məsələdən bir santimetr belə kənara çəkilməməlidir. Gec də olsa Azərbaycan konseptual olaraq öz yanaşmasını dəyişməlidir və ortaya BMT TŞ-nin qəbul etdiyi 822 saylı qətnamədəki yanaşmanı qoymalıdır. Danışıqların əsas predmeti bu olmalıdır – Ermənistan işğalçı qüvvələrinin qeyd-şərtsiz Azərbaycan torpaqlarını tərk etməsi məsələsi. Bu məsələ həll olunmayınca, başqa heç bir danışığa gedilməməlidir. Azərbaycan BMT-nin yanaşmasından çıxış eləməlidir. Əks halda, BMT nizamnaməsinin 51-ci maddəsinə uyğun olaraq Azərbaycan əraziləri ya təkbaşına, ya da müttəfiqləri ilə bir yerdə güc yolu ilə azad edəcəyini bəyan eləməlidir və buna da hazırlaşmalıdır. Təkcə sözdə qalmamalıdır bu bəyanat. Çünki bütün dünya kəşfiyyatları burada real vəziyyəti bilirlər.

– Sizcə, Ermənistan müdafiə nazirinin sözügedən bəyanatı, sadəcə, siyasi məqsədlərə və ictimai rəyə hesablanmış arxasında real addım olmayacaq bəyanatdır, yoxsa doğrudan da Ermənistan hakimiyyəti yeni ərazilər işğal etmək istəyinə düşüb?

– İndiyə qədər Qarabağ konflitikinin donmuş vəziyyətdə qalması Rusiyaya sərf edirdi. Rusiya üçün bu status-kvo həm Ermənistanı, həm Azərbaycanı nəzarətdə saxlamağa imkan verirdi. İndi isə bir tərəfdən Ermənistanda hakimiyyət dəyişikliyi baş verib, o biri tərəfdən də Qərbin Azərbaycana təzyiqləri artıb. Konfliktdəki status-kvo Ermənistanı və Azərbaycanı Kremlin nəzarətində saxlamaq üçün artıq etibarlı deyil. Ona görə də Rusiya bölgədə hərbi iştirakını gücləndirmək istəyir. Ermənistanda onun legitim hərbi iştirakı olsa da, Azərbaycanda legitim hərbi iştirakı yoxdur. Odur ki, “rus ayısının” min bir oyunu Azərbaycanda legitim hərbi iştiraka nail olmaqdır. Bunu da iki yolla edə bilər. Ya Azərbaycan və Ermənistan hər hansı bir aralıq sülh sazişinə razı olmalıdır və sülhməramlı qüvvələr adı altında Rusiya sülhməramlı qüvvələri bölgəyə gəlməlidir, ya da cəbhədə bir təxribat olmalıdır və vəziyyət gərginləşdirilməldir. Beləliklə də, Rusiya humanitar böhranın qarşısını almaq adı ilə – necə ki, Rusiya bunu Gürcüstanda eləmişdi – regiona hərbi müdaxilə eləmək istəyini reallaşdırmağa cəhd edə bilər. Bunu da Ermənistan hakimiyyəti çox gözəl bilir. Ona görə də David Tonoyan o cür bəyanat verir. Tonoyanın o bəyanatı məhz Vaşinqtondan səsləndirməsi isə “biz Vaşinqtondan razılıq almışıq” mesajıdır. Ermənilər Azərbaycana bu yolla təzyiq edirlər və demək istəyirlər ki, Azərbaycan danışıqlarda ortaya qoyulan hansısa varianta razılıq verməsə, yeni müharibə başlaya bilər.

– Bəs Qərb Azərbaycanda Rusiyanın hərbi iştirakına razı olar?

– Qərb onsuz da regionda mövqeyi güclü olan Rusiyanın bundan da daha artıq güclənməsini istəmir. Ona görə də çalışır ki, heç olmasa danışıqlar prosesi davam eləsin və Rusiyanın istəyi baş tutmasın. Qərb indiki halda maraqlıdır ki, danışıqlarda imitasiya prosesi davam eləsin.

– AMİP lideri Etibar Məmmədov deyib ki, lokal əməliyyatlarla düşmənə dinclik verməmək lazımdır. Düşmənə bu ərazilərdə məskunlaşmağa, rahat yaşamağa imkan vermək olmaz. Siz necə hesab edirsiniz?

– Müharibə qərarı vermək hər bir dövlət üçün ən çətin mürəkkəb qərardır. Nəzərə almaq lazımdır ki, müasir dövrdə artıq müharibələr strateji xarakter alıb. Müharibələr əvvəlki klassik müharibələr deyil. Müharibələr indi uzunmüddətli gedir, hərtərəflidir və dərindir. Ona görə də Azərbaycan strateji seçim etməlidir və müharibə ilə bağlı strateji qərarını verməlidir. Azərbaycan bu müharibəyə strateji müharibə kimi baxmalıdır. Həm geopolitik, həm geostrateji, həm geoekonomik, həm geokültürəl üst səviyyədə hazırlaşmalıdır. Alt səviyyədə də siyasi diplomatik, iqtisadi, hərbi, sosial mədəni hazırlığı olmalıdır.

MÜSAHİB  / XuralTAC

Rüfət Səfərov: “Məni dilə gətiriləsi mümkün olmayan işgəncələrə məruz qoydular”

Xural Yazıldığı tarix 19 Mart 2019

“Hazırda azadlıqdayam. Lakin buna rəğmən desəm ki, tam rahat hislər yaşayıram, yox. Buna səbəb isə dostlarımızın hələ də qanunsuz və əsassız ittihamlarla həbsdə çürüməsidir. Onlar siyasi motivlərlə hələ də həbsdə yatırlar”, prezidentin şənbə günü verdiyi əfv sərəncamı ilə azadlığa çıxan keçmiş müstəntiq Rüfət Səfərov deyir.

Müsahibəsində 3 ildən artıq müddətdə həbsdə olmuş Rüfət Səfərov azadlığa çıxmağın verdiyi sevincdən, hələ də həbsdə olan, siyasi məhbus hesab olunan şəxslərdən, həbsdə olarkən ailəsində baş verən sevincli-kədərli hadisələrdən və gələcək planlarından danışıb.

– Çalışıb, bütovlükdə, Azərbaycan cəmiyyətinin haqq fikrini ifadə edən və buna görə həbs həyatı yaşayan insanların azadlığına nail olmaq lazımdır. Yalnız ondan sonra dərindən nəfəs almaq ola bilər. Deyim ki, ciddi xoş hislər var, yox, tam deyil. Artıq bu barədə bildiyiniz kimi mən prokurorluq orqanlarından ayrılarkən bir hüquqçu olaraq azad fikirlərimi ortaya qoymuşdum. Çox qısa zamanda haqqımda qondarma ittihamlarla həbs qəti imkan tədbiri seçildi. Nə baş verdisə 4-5 gündən sonra ev dustaqlığına buraxıldım. Ev dustaqlığında olduğum müddətdə də təqiblər səngimədi. Buna adekvat olaraq biz də öz mövqeyimiz möhkəmləndirdik. Fikirlərimizi cəmiyyətə, insanlara çatdırdıq. Görünür, ev dustaqlığında olduğum müddətdə fikirlərim və fəaliyyətim bədxah qrupları qane etmədi və yenidən barəmdə ağılasığmaz bir qərar verdilər və 9 il müddətinə azadlıqdan məhrum etdilər.

-Həbsxanada sizinlə necə davranırdılar?

– Üç il 3 ay təcrid olunmuş vəziyyətdə yaşadım. Həbs müddətində belə Azərbaycanın zorakı siyasi idarəçiliyi məndən əl çəkmək fikrində deyildi. Təsəvvür edin ki, dilə gətiriləsi mümkün olmayan işgəncələrə məruz qoydular ki, bəlkə mövqeyimdən müəyyən sapmaya məruz qoyalar.

– Sizə hansı işgəncələri verirdilər?

– Bu barədə açıq mətnlə fikrimi bildirmək istəmirəm. Əzizlərim, dostlar, tanışlar söhbətimizə baxacaqlar. Müəyyən elementlər var, onu təffərrüatına qədər qeyd etmək yersizdir. Ancaq onu deyim ki, münasibət ağılasığmaz oldu. Hər şey barədə düşünmüşdüm və həbsə qədər proqnoz vermişdim ki, məni nə gözləyir. Ancaq bu həddə insanlığa sığmayan münasibəti mən hesablamamışdım. Şükür ki, o yolu adladıq haqq-ədalət öz yerini möhkəmlətdi və azadlıqdayıq.

– Siz həbsdə olanda övladınız doğuldu..

– Sürpriz bir xəbər oldu övladım. Çox sevindim. Həyatın iki – sevinc və kədər üzünün olduğuna bir daha inandım. Həbsdə olarkən nənəmi itirdim. Çox sarsıldım. Etiraf etməliyəm ki, bu illərdə keçirdiyim məşəqqətli günlər nənəmi itirməyimin yanında kölgədə qaldı. Ancaq neyləməliyik?!

-Rüfət bəy, bu yaxınlarda prezident İlham Əliyev Azərbaycanın məhkəmə-hüquq sistemində islahatlara ciddi ehtiyac olduğunu deyib. Bir keçmiş hüquq işçisi kimi, sizin fikrinizcə, hansı islahatlara ehtiyac var?

– Bu sual ətrafında yaxın günlərdə daxili mərkəzləşmə keçdikdən sonra fikirlərim olacaq. Lakin ümumi formada bunu deyə bilərəm ki, bu gün heç kimə sirr deyil ki, Azərbaycanda mövcud olan məhkəmə-hüquq sistemi Prezident Administrasiyasının bir əlavəsidir, davamıdır. Əgər prezident belə bir fikir deyibsə, bu normal qarşılanmalıdır. Lakin bu, həyatda nə qədər reallaşacaq, bax, bu sual altındadır. Təxminən 30 ilə yaxındır Azərbaycanda mövcud olan hakim korpusu, müstəntiq-əməliyyatçı heyəti qanunvericiliyin diqtə etdiyi normaları deyil, icra hakimiyyətinin ortaya qoyduğu direktivləri icra etməkdən ibarət olub. Əgər Azərbaycanda hüquqi dövlət və vətəndaş cəmiyyəti qurmaq fikrindəyiksə, şübhəsiz ki, hakimiyyətin sərbəstliyini və müstəqilliyini tanımalıyıq. Buna qədərki təcrübələr məndə Azərbaycanda məhkəmə-hüquq sisteminin liberallaşmasına şübhə yeri qoyur. Lakin ümid edək. Biz də öz imkanlarımız həddində vaxtaşırı təklif və mülahizələrimizlə çıxış edəcəyik. Bütün hallarda düşünürəm ki, zamanla proseslər öz qaydasına düşəcək.

-Gələcək planlarınız haqda bir qədər danışın.

– Konkret fəaliyyət barədə qəti qərara gəlməmişəm. Lakin düşünürəm ki, seçəcəyimiz fəaliyyət növü həbsəqədər sərgilədiyimiz mövqeyin məntiqi davamı olmalıdır. Hesab edirəm ki, elə bir istiqamət və fəaliyyət növü seçməliyik ki, imkanlarımız həddində cəmiyyətə insanlara fayda verə bilək. Ümid edirəm və inanıram ki, bu fəaliyyət Azərbaycanda demokratiya bərqərar olana qədər davam edəcək və həmin günün gələcəyinə də mən qəlbən inanıram. O gün uzaqda deyil.

Zərdab rayon Prokurorluğunun keçmiş müstəntiqi Rüfət Səfərov 2015-ci ilin sonunda Azərbaycan hakimiyyətini insan haqlarının pozulmasında və ölkədəki qanunsuzluqlara göz yummaqda ittiham etdikdən sonra istefaya çıxıb.

2016-cı ilin sentyabrında Lənkəran Ağır Cinayətlər Məhkəməsinin qərarı ilə 9 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib.

bbc.com

MÜSAHİB  / XuralTAC

Qüdrət Həsənquliyevdən önəmli açıqlamalar: “…Qarabağla bağlı böyük aksiya keçirilə bilər”

Xural Yazıldığı tarix 2 Mart 2019

BAXCP sədri, millət vəkili Qüdrət Həsənquliyev teleqraf.com saytına müsahibəsində regionda cərəyan edən hadisələrə münasibət bildirib, Gürcüstan prezidenti Salome Zurabişvilinin Azərbaycana səfərini, ikitərəfli münasibətlərin bundan sonrakı inkişaf perspektivlərini təhlil edib. Q.Həsənquliyev Qarabağ münaqişəsi ətrafında gedən proseslərdən də danışaraq bir sıra təkliflərini açıqlayıb.

Xural.com müsahibəni oxuculara təqdim edir:

– Qüdrət bəy, Pakistan hər zaman Azərbaycanı Dağlıq Qarabağ münaqişəsində müdafiə edib, Ermənistanla diplomatik əlaqələr belə qurmayıb. Hazırda Pakistanla-Hindistan arasında gərgin hərbi vəziyyət müşahidə olunur. Bu iki ölkə arasında yaşananları necə qiymətləndirirsiniz?

– Hesab edirəm ki, bu məsələdə Hindistan haqsızdır. Pakistan bizə qardaş ölkə olduğuna görə belə demirəm. Baş nazir İmran Xan bəyan etdi ki, bəli, terror hadisəsi baş verib, Pakistan dövləti bu terroru qınayır, bu terror hadisəsi İslamabad tərəfindən dəstəklənə bilməz. Əgər bunu hansısa terrorist təşkil edibsə, biz, sizinlə tam əməkdaşlığa hazırıq. Yəni Pakistan elan etdi ki, terrorçuları ən ciddi şəkildə cəzalandırmaq, ədalət mühakiməsinin qarşısına çıxarmaqda Hindistanla əməkdaşlığa hazırdır. Əgər dövlətdən şübhələnirsinizsə, faktlar təqdim edin. Pakistan dövlətini belə ağır və insanlıq əleyhinə cinayətdə ittiham etmək düzgün deyil. Pakistanın mövqeyi belədir. Amma buna baxmayaraq, Hindistan tərəfi Pakistanın ərazi bütövlüyünü pozaraq ora hava zərbələri endirdi və Pakistanı hədələməyə başladı. Hesab edirəm ki, Hindistan nə qədər böyük dövlət, nüvə ölkəsi olsa da, Pakistan bizim yaxın müttəfiq dövlətimizdir və Azərbaycan tərəddüd etmədən, birmənalı şəkildə Pakistanı dəstəkləməlidir. Çünki Pakistan bizə qardaş ölkədir. Söhbət yalnız Pakistanın bizə qardaş ölkə olmasından getmir, həm də bu məsələdə haqlıdır.

– Əslində tərəflər arasında böhran Kəşmir problemindən qaynaqlanır. Kəşmir 3 hissəyə bölünüb, onun 45 faizinə Hindistan, 35 faizinə Pakistan, 20 faizinə isə Çin nəzarət edir. Sizcə, nədən dava Kəşmirin Hindistan və Pakistan ərazisi üzərində gedir, amma Çinin nəzarət etdiyi 20 faizlə bağlı hamı susur?

– Açığı, bu barədə geniş informasiyam yoxdur. Çin böyük dövlətdir. Amma söhbət həm də orada yaşayan insanların aktivliyindən gedir. Kəşmirin Hindistan hissəsinə düşən ərazidə yaşayan kəşmirlilər daha aktiv şəkildə Pakistana birləşmək istəyirlər. Ancaq Çinlə bağlı məsələ fərqlidir və oranın payına düşən Kəşmirdə insanlar aktiv deyil. Bəlkə də səbəb buradadır. Həm də Çinin daha böyük dövlət olması da buna təsirini göstərə bilər. Məncə, səbəb budur. Birinci növbədə sözsüz ki, insan faktoru, fəallıq gəlir.

– Vyetnamda Tramp-Kem Çin İn görüşü başa çatdı və müzakirələr uğursuz oldu, tərəflər nüvə anlaşması əldə edə bilmədi. Şimali Koreya nüvə silahından tam imtina etmir, Pakistan-Hindistan münaqişəsində də nüvə təhlükəsi var. Sizcə, bu vəziyyət hansı ana qədər davam edəcək və hansı təhlükələr yarada bilər?

– Vyetnamda razılaşmanın baş tutmamamasında böyük dövlətlərin əli var. Mən əminəm ki, Çin və Rusiya belə bir anlaşmada maraqlı olmayıb, bu səbəbdən də razılaşma əldə edilməyib. Bilirsiniz ki, Şimali Koreyaya Rusiyadan daha çox Çinin təsiri var. Əslində Şimali Koreya Respublikasının yaşamasının səbəbkarı da Çindir. Kem Çin İn də birbaşa Çin tərəfindən təlimatlandırılır və idarə olunur. Ona görə mən həmişə deyirəm ki, böyük dövlətlərin razılığı olmadan hər hansı regiondakı konflikt və münaqişələrin qarşısını almaq, həll etmək mümkün deyil. Vaxtilə SSRİ Əfqanıstana daxil olmuşdu. Amma oradakı mücahidləri Qərb silah, kəşfiyyat informasiyası ilə təmin edirdı. Sonra ABŞ Əfqanıstana daxil oldu. Bu zaman Rusiya və ABŞ-ın əleyhinə olan digər dairələr mücahidlərə dəstək verməyə başladı. Yəni böyük dövlətlər anlaşmayana qədər regionda sülh və sabitliyi təmin etmək mümkün olmur. Vyetnamda baş verən uğursuzluğun kökü də burAdan qaynaqlanır. Əlbəttə, bəzi xarici ekspertlər və analitiklər qeyd edirlər ki, proses davam edəcək, dialoq prosesini uğursuz adlandırmaq olmaz və s. Amma Vyetnamda nüvə sazişinin əldə edilməməsi bütün hallarda uğursuzluqdur. Bunun da səbəbi regionda böyük dövlətlərin marağının toqquşmasıdır. Açıq desək, Çinlə ABŞ-ın maraqlarının toqquşmasıdır. Eləcə də Çinlə Yaponiya və Cənubi Koreya arasında soyuqluq və s.

– Gürcüstan Prezidenti Salome Zurabişvilinin Bakı səfərindən bir müddət əvvəl aydın oldu ki, Gürcüstanın Rusiyadan qaz almaq niyyəti var və Azərbaycanın Gürcüstan qaz bazarında inhisarçı rolunun azalmasını istəyir. Bu konteksdə xanım prezidentin Bakı səfərini necə qiymətləndirirsiniz?

– Əlbəttə, Gürcüstan anlayır ki, mövcud reallığı dəyişənə qədər Azərbaycandan asılı vəziyyətdədir. Gələcəkdə İrandan və ya Rusiyadan qaz alacağını indi söyləmək çətindir. Hətta belə bir razılaşma olsa da, bunu həyata keçirmək müəyyən vaxt alacaq. Prezident Zurabişvili də başa düşür ki, Azərbaycansız Gürcüstanın yaşaması çətin olar. Birincisi, Gürcüstana ən çox turist Azərbaycandan gedır. Ora ən çox investisiya qoyan azərbaycanlı iş adamlarıdır. Həm də onu da nəzərə alırlar ki, Gürcüstan ən böyük qonşusu Rusiya ilə düşməndir, digər böyük qonşusu Türkiyədir. Türkiyə və Azərbaycan isə qardaş, strateji müttəfiqdirlər. Və oradan Azərbaycana yönəlik siyasət müəyyən edilərkən, gürcü rəsmilər mütləq Türkiyə amilini nəzərə almaya bilməzlər. Eyni zamanda Gürcüstanda azərbaycanlılar yaşayır. Dəqiq statistika bəlli olmasa da, orada 400-500 minə yaxın soydaşımızın yaşadığı ifadə olunur. Bu kifayət qədər ciddi rəqəmdir və azərbaycanlılar Gürcüstanda faktordur. Əlbəttə, siyasi baxımdan böyük faktora çevrilməsə də, ciddi faktordur. Zənnimcə, bu amillərin hamısı nəzərə alınır. Həmçinin bir mənəvi məsələ də var. Bu da onunla bağlıdır ki, gürcülər həmişə çətin vəziyyətə düşəndə Azərbaycandan hər zaman dəstək görüblər. 2008-ci ilin avqust müharibəsi zamanı humanitar dəstəkdən oldu. Sonrakı dövrdə Rusiya tərəfindən qaz kəsiləndə, Azərbaycan öz rayonlarına verilən qazı dayandırdı ki, paytaxt Tbilisi başda olmaqla Gürcüstanın böyük şəhərlərini qazla təmin etsin. Düzdür, bizim ekspertlər bu barədə çox az danışırlar. Amma fikrimcə, bundan gecə-gündüz danışmaq lazımdır. Hətta dostlara demək lazımdır ki, mən sənin üçün hansı əhəmiyyəti daşıyıram. Görünür, bunu demək lazımdır. Gərək bizim siyasətçilər, ekspertlər bu haqda danışsınlar, gürcülər bunu bizim dilimizdən eşitsinlər. Yaxşı olar ki, gürcü ekspertlər də bu barədə fikirlərini desinlər.

Fikrimcə, Prezident Salome Zurabişvilinin Bakı səfəri çox əhəmiyyətlidir. Burada bir sıra razılaşmalar da əldə edildi. Zurabişvili nə qədər xristian həmrəyliyindən çıxış edərək, ermənilərə meyllənsə də, bir şeyi başa düşür ki, Ermənistan Rusiyanin hərbi müttəfiqidir, Gürcüstana nəfəslik olan Türkiyə isə Azərbaycanın hərbi-siyasi müttəfiqidir. Reallıq tamam başqa bir şeydir və prezident adətən öz xalqının maraqlarından çıxış edir. Gürcü xalqının da maraqları tələb edir ki, Azərbaycanla dost olsun, heç vaxt Azərbaycana xəyanət haqqında düşünməsinlər. Azərbaycanla tam səmimi dostluq etsinlər. Əgər bu olacaqsa, Gürcüstanın yaşam perspektivi var. Yox, olmayacaqsa, Gürcüstanın özü bundan əziyyət çəkəcək.

– Bu ayın sonunda Ukraynada prezident seçkiləri keçiriləcək. Rusiya-Ukrayna münasibətlərinin gərgin olduğu bu mərhələdə seçkilərin nəticəsi sürpriz ola bilərmi?

– Ukraynada Yuliya Timoşenkonun hakimiyyətə gəlmək imkanları böyükdür. Bu da onunla bağlıdır ki, 2014-cü ilin martında Yanukoviçi ölkədən qovan zaman Timoşenko həbsdə idi. Və həbsdən çıxdıqdan sonra Poroşenkonu müdafiə etdi. Bu, Ukraynaya böyük təsir imkanları olan Qərbin xeyir-duası ilə baş verdi. Qərb Timoşenkonu saxladı və çox çətin dövrdə Poroşenkonu qabağa buraxdı. Həm də o zaman Timoşenkoya qarşı ciddi ittihamlar vardı və s. Mənə elə gəlir ki, indiki mərhələdə qərbin simpatiyası daha çox Yuliya Tomoşenko üzərində fokuslaşıb. Onun hakimiyyətə gəlmək imkanları böyükdür. Amma siyasətdə yüz faizlik proqnoz vermək çox çətin məsələdir. Düşünürəm ki, Qərb Timoşenkoya dəstək verəcək. Çünki onun həm Rusiya ilə əlaqəsi var və Qərbə lazımdır ki, Ukrayna-Rusiya əlaqələrində yumşalma olsun. Üstəlik bu xanımın dövlət idarəetmə təcrübəsi var, Qərb onunla işləyib və onu proqnozlaşdıra bilir, bir siyasətçi kimi xarakterinə bələddir. Bu, çox önəmlidir.

– Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinə dair aparılan danışıqları necə qiymətləndirirsiniz, ümumən bu istiqamətdə fəallıq hiss edirsinizmi?

– Əslində sizə deyim ki, mən 2019-cu ili Azərbaycan tərəfindən Qarabağın azad edilməsi üçün ciddi addımlar atılacağı il kimi qiymətləndirirəm. Fikrimcə, Azərbaycana olan təzyiqlərin bir hissəsi bununla bağlıdır. Baxın, bizim müxalifət qüvvələri Qarabağla bağlı mitinq keçirdi. Bu mitinqi hakimiyyət də, cəmiyyət də normal qarşıladı. Amma mitinqi dərhal anti-hökumət aksiyasına çevirdilər və bunun da effekti az oldu. Amma iqtidarlı-müxalifətli Qarabağla bağlı böyük aksiya keçirilə bilər. Məncə, bu çox faydalı olar. Təsəvvür edin ki, hakimiyyətli-müxalifətli böyük bir aksiya keçirilir, orada YAP-ın nümayəndələri, müxalifət partiyalarının təmsilçiləri çıxış edir. Dünya da görür ki, xalq Qarabağın azad edilməsini tələb edir.

Hesab edirəm ki, Azərbaycan hökuməti bu il Paşinyanın tam güclənməsinə imkan verməməlidir. Onun qarşısına konkret tələb qoyulmalıdır. Ya Qarabağın azad edilməsi üçün konkret addımlar at, ya da Azərbaycan öz torpaqlarını azad etməlidir. Düşünürəm ki, biz iki-üç rayonu hərbi yolla azad etsək, ermənilər vəziyyətin nə yerdə olduğunu başa düşüb konstruktiv mövqe sərgiləyəcəklər. Amma Azərbaycan bundan əvvəl Rusiya ilə intensiv danışıqlar aparmalı, çalışmalıyıq ki, Rusiya buna intensiv müdaxilə etməsin və Azərbaycanın haqlı olduğunu qəbul edərək imkan yaratsın ki, torpaqlarımızı azad edək. Hətta bu olmasa belə, düşünürəm ki, Azərbaycan hökuməti sonda xalq ilə açıq danışmalı və torpaqlarımızın işğaldan azad edilməsi istiqamətində addımlar atmalıdır. Siyasətdə bəzən ağıllı fikirləşincə dəli vurub çayı keçir. Tarixdən yüzlərlə misallar gətirmək olar ki, ağıllı siyasətçi oturub fikirləşir və sonda kələfin içində itib-batır, nəticə də olmur. Bəzən dövlət başçıları qəti və ciddi qərarlar qəbul etmək məcburiyyəti qarşısında qalır. Düşünürəm ki, 2019-cu ildə belə qərarlar qəbul oluna bilər.

MÜSAHİB  / XuralTAC

Aysel Əlizadə dərd yandı: “…özüm o dəstəyi görmədim”

Xural Yazıldığı tarix 5 Yanvar 2019

“İctimai fiqur olan məhbusların ailələrinə dəstək verməyə çalışmışam, ancaq  özüm o dəstəyi görməmişəm”

Əslində yanvarın 4-də azadlığa buraxılacağı gözlənilirdi. Amma əksinə, həbs müddətinin uzadılması ilə, sanki xanımına doğum günü “hədiyyəsi” etdilər. 

“Azərbaycan Avropa Hərəkatı”nın prezidenti Ramin Hacılının həbs müddətinin növbəti dəfə uzadıldığı tarixdə həyat yoldaşı, yazıçı Aysel Əlizadənin doğum günü idi.

İlk dəfə olaraq Yeni ili və doğum gününü məhbus ailəsi kimi keçirən Aysel xanım “Yeni Müsavat”a bu durumun maddi və psixoloji çətinliklərindən danışıb:

– Çox ağırdı… (kövrəlir – E.S). Raminin həbsi 4-cü dəfə uzadıldı. Sabah (bu gün) ona qoyulan sanksiyanın sonuncu günü idi, həbsdən çıxmalıydı. Bu günə (dünən) məhkəmə saldılar. Tam qanunsuz və özbaşına istintaq prosesi gedir. Əslində istintaq getmir. Çünki vəkil məhkəmədə istintaqa dair hansı işlərin aparıldığını tələb edir. Ortada heç nə yoxdu. Onu, sadəcə, həbsdə saxlayırlar. İkinci tərəfdən, istintaq Ramin bəy həbsdə olmadan da gedə bilər, bu belə olmalıdır. Dörd dəfə həbs müddətinin uzadılması nə deməkdir? Hansı cinayətdən söhbət gedir? Hətta cinayət olsa da, belə bir fakt yoxdur, prezidentin sərəncamı da var, yüngül cinayətlərə görə həbs-qətimkan tədbiri seçilməsin. Heç kim vecinə almır. Cəza siyasətinin humanistləşdirilməsi ilə bağlı konkret maddə var. Ümumilikdə belə ifadə edək: “Hər şeyə görə adamları tutub həbsə salmaq olmaz” deməkdi. Amma biz başqa məhkəmə və cəza prosesi görürük.

– Sizə bir məhbus ailəsi kimi dəstək olanlar varmı, digər məhbus ailələri ilə əlaqə saxlayırsınızmı?

– Mən həmişə mesajlarımla, yazılarımla məhbus ailələrinə dəstək olmuşam. Bu, vətəndaş borcumdur.

İctimai fiqur olan məhbusların ailələrinə, özlərinə dəstək verməyə çalışmışam. Başa düşürəm ki, bu insanların dəstəyə ehtiyac var. Ancaq özüm o dəstəyi görmədim. Bunu qaxınc kimi demirəm, siz soruşdunuz, söylədim. Biz dəyərləri müdafiə edirik, şəxsləri deyil. O adamları heç tanımıram. Amma müdafiə eləmişəm. Şəxsi baxımdan xoşuma gəlməyəni də olub, amma vətəndaş kimi dəstək vermişəm.

Üstəlik, söhbət Ramin Hacılıdan gedir, hansısa quldurdan yox. Onu içəridə haqsız və ədalətsiz şəkildə saxlayırlar.

– Hüquqi prosedur necə gedir?

– Hazırda vəkil dostlarımız var, onlar çalışırlar ki, bu işin qondarma olduğunu isbatlasınlar. Mən bütün orqanlara yazmışam, heç bir reaksiya verməyiblər.

“Ramin həbsdə də yaxşı həyat yoldaşıdır”

– Dolanışıq, maddi baxımdan üzləşdiyiniz çətinlikləri necə üstələyirsiz?

– Evin qazanc gətirəni Ramin Hacılı idi. Mənim də etdiyim tərcümələrdən, yazılarımdan gələn qonorar müəyyən dəstək olub. Yenə də problem deyil, öhdəsindən gəlmişik, gəlirik. Dostlarım, əzizlərim yanımdadı. Ramin həbs olunanda mənə konkret dedi, kimsənin qəbuluna getmə, mənə görə xahiş etmə, zəif görünmə, vəssalam. Amma əlimi-qolumu sallayıb otura da bilməzdim. Bir neçə qəbulda oldum, hər yerə şikayətlər yazdım. Amma özümü zəif göstərib kimisə sevindirmədim. Zəif görünməyim kimisə sevindirəcəksə…

Ramin həmişə deyir ki, əsas uşaqdır, dərsləri ilə maraqlan, vaxtını ona ayır. Ramin Hacılı həbsdə də yaxşı həyat yoldaşıdır. O, özü ilə məşğul olmur, yalnız bizdən dolayı narahatlıq keçirir.

“Məndən hay-küy gözləyən adamlar var ki…”

– Belə vəziyyətdə yaradıcılıqla məşğul olmaq mümkündürmü?

– Bu il şeirlər kitabım çap olunacaq. Bir kitabım Türkiyədə çap ediləcək. Daha iki kitabım artıq hazırdır, nəşriyyata hələ təqdim etməmişəm.

Müəyyən planlarım var. Saytımla məşğul olmağa gücüm çatmadı, çox gərgin idim. Səhhətimdə ciddi problemlər yaranıb. Buna baxmayaraq, “İmza günü” də keçirdim. Bütün bunlar da dostların, mənə sevgisi, sayğısı olanların təşəbbüsü ilə oldu. Onlardan çoxlu dəstək gördüm, məni tək qoymadılar.

Raminlə tanımadığım dostları maraqlanırlar. Elə bir situasiyadır ki, adam bilmir nə desin. Mən həmişə etik qaydaları gözləmişəm, saç-baş yolmaq tərəfdarı deyiləm. Ona görə də məndən hay-küy gözləyənləri bir az çətin anlayıram. Təbii, insanın bir hədd nöqtəsi var, onu keçəndə partlaya bilər. Bundan sonra necə davranacam, nə deyəcəyəm, bilmirəm.

Söhbət mənə qiymətli bir insanın haqsız yerə həbsindən gedir.

– Müraciət etdiyiniz rəsmi qurumlardan heç biri sizə cavab vermir?

– Bu 7 ay ərzində müraciət etmədiyimiz orqan qalmayıb. Arabir cavab yazırlar. Məsələn, aylar öncəki məktubun cavabını təzə göndəriblər.

O baxımdan gedişat göstərir ki, mütləq mənada iş Avropa Məhkəməsinə gedəcək. Raminin 35 yaşı bitir, şəxsiyyət vəsiqəsinin dəyişdirilməsinə belə şərait yaradılmır. Ailəsinə notariat qaydada etibarnamə verilməsinə icazə vermirlər. Yeddi aydır telefonları əsas gətirilmədən müstəntiqdədir, qaytarmır. Tam özbaşınalıq.

“Ramin insanlara kömək etməyinin cəzasını çəkir”

– Hər halda, günün birində Ramin Hacılı azadlığa çıxacaq, ondan sonra ölkədən getməyi düşünürsünüzmü?

– Bütün bu cəhdlər bizim kimi adamları ölkədən çıxarmağa yönəlib. Amma bu komfortu onlara vermərik.

– Yazı adamının yaradıcılığına bu hadisələr necə təsir edir?

– Bir az təpki gücün, dayanıqlığın artır. Bəzi şeyləri anında yaza bilməsən də, ruhsal durumun buna imkan verməsə də, zamanı gələcək, onların hamısı yazılacaq.

Mən bir yazıçı kimi hüquq sisteminin dibə çöküşü necə ola bilər, onu gördüm. Dünya yazıçılarının əsərlərində belə detallar, mövzular çoxdu.

Raminin həbsi və 7 ayda gördüklərim mənə yazıçı kimi yeni mövzular səhifəsi açdı. Ölkədə hüquq sisteminin nə qədər bərbad olduğunu gördüm. Bu sistemin insanların taleyinə necə təsir etdiyinə şahid oldum. Tək Ramin deyil, hazırda həbsdə nə qədər şərlənmiş, günahsız insan var.

Hətta yazıb-oxuya bilməyənlər var ki, Ramin onlara kömək edir, ərizələrini yazır, orada da köməyini əsirgəmir. Elə bu gün bir az da insanlara kömək etməyinin cəzasını çəkir.

MÜSAHİB  / XuralTAC

Onkoloji Klinikanın baş həkimindən sensasion müsahibə – xərçəngə yoluxmamağın sirləri

Xural Yazıldığı tarix 12 Oktyabr 2018

Nəsimi Qasımov: “Bəd xassəli şişlərin yaranmasının başında siqaret durur”

Son vaxtlar insanların kabusuna çevrilən və hər kəsi qorxu içində yaşamağa vadar xərçəng xəstəliyi sanki bir epidemiya kimi yayılmaqda və getdikcə gəncləşməkdədir. Hər kəs bir gün həyatını və ya ailə üzvünü, yaxın qohumunu bu xəstəlikdən itirəcəyi düşüncəsi ilə yaşayır.

“Yeni Müsavat” bu xəstəliklə bağlı Azərbaycan Tibb Universitetinin (ATU) Onkoloji Klinikasının baş həkimi Nəsimi Qasımovla müsahibəni təqdim edir.

– Nəsimi müəllim, xərçəng xəstəliyinin son vaxtlar sürətlə yayılmasıyla cəmiyyətdə bir xof yaranıb və sağlam insanlar qorxu içində yaşayırlar. Bu xofun, qoxunun səbəbi nədir? Xərçəng bütün hallarda ölüməmi aparır?

– Dünyada və Azərbaycanda bədxassəli şiş xəstəliklərinin yayılması və ondan ölüm hallarının artmasından danışarkən gərək, ilk növbədə ölkəmizdə ən çox ölümlə nəticələnən əsas xəstəliyə də diqqət çəkək. Hazırda ölkəmizdə də, dünyada da ən geniş yayılan xəstəlik ürək-qan damar sistemi xəstəlikləri və beyin qan damarlarının xəstəliklərindən baş verən ölüm hallarıdır. Bizim ölkədə bu səbəbdən olan ölümlər az qala əhali arasında ölüm hallarının yarısını təşkil edir: orta hesabla 47-49 faiz, bəzi hallarda isə 50 faizə qədər çatır. Ölüm halları çox olsa da, ürək xəstəliklərinin istər aşkarlanmasında, istərsə də müalicəsində səhiyyəmiz sıçrayışla irəliləyib. MDB ölkələrindən Baltikyanı ölkələrini çıxmaq şərtilə bəlkə də bu sahədə ən yaxşı tibb məhz bizim ölkədədir. Nəinki Bakıda, hətta bölgələrimizdə də ürək tutmaları ilə gələn şəxslərin təcili anjuqrafiyasını edirlər, lazım olarsa stend qoyurlar və ölümün qarşısını alırlar. Lakin buna baxmayaraq qəfləti ölüm səbəbləri arasında ürək xəstəliyi və beyin qan damarları xəstəlikləri öndə gedir. İkinci yerdə bundan az qala 3 dəfə az olan, ölüm səbəblərinin 17 faizini təşkil edən bədxassəli şiş xəstəlikləri dayanır.

– Bəs niyə əhali ürək xəstəliklərindən bu qədər qorxmur, ancaq bədxassəli şiş xəstəliklərini eşidəndə bu qədər gərginlik keçirir? 

– Səbəb odur ki, ürək xəstəliyi olanlar qəfil ölümlə dünyadan gedir, ya da təcili xəstəxanaya çatdırılır və həkim müdaxiləsi ilə sağalırlar. Ancaq bədxassəli şiş xəstəliklərinə tutulanda, bunun qəfil ölümü olmur. Bu xəstəlik bir müddət gedir və bu xəstələr arasında ölüm halları başlayır. Biz onkoloqlar olaraq adətən beşillik yaşayışa çatmış xəstələrə kifayət qədər yardım etdiyimizi bildiririk. Ancaq bir çox xəstələr də var ki, hətta 10,15 bəzən 20 il yaşayırlar. Mənim bir xəstəm bədxassəli şişdən sonra 36 il yaşamışdı. Əhalinin bu xəstəlikdən bu qədər qorxmasının səbəbi bəlkə də həkimlərin çox vaxt pessimist məlumatlar verməsindən asılıdır.

– Xərçəng xəstəliyinin hansı növləri ölkəmizdə daha çox yayılıb? 

– Bədxassəli şiş xəstəlikləri ilbəil artır. Hətta bəzi növləri, məsələn, süd vəzi xərçəngi son 20 ildə iki dəfə artıb. 2017-ci il üzrə qadınlar arasında süd vəzi xərçənginə tutulanların sayı 1967 nəfər olub. İkinci yerdə ağ ciyər xərçəngi gəlir – 1304 nəfər. Ağ ciyər xərçəngi həm kişilərdə, həm qadınlarda olur, lakin süd vəzi xərçəngi yalnız qadınlarda olur. Bu xəstəliklərin ölkəmizdə sürətlə yayılması həqiqətən təşviş doğurur. 20 il öncə bu rəqəm 600 idi, 3 dəfə artıb. Həmçinin yaş etibarilə də cavanlaşıb. Əvvəl deyirdik ki, 40 yaşından sonra bədxassəli şiş xəstəlikləri artır, 10 il əvvəl isə artıq bu rəqəm 35-ə düşdü. Amerikalıların böyük bir tədqiqatı var və ona əsasən artıq 2017-ci ildən 30 yaşdan sonra insanlarda bədxassəli şiş xəstəliklərinə rast gəlinməsi məsələsinə baxılır.

– Nəsimi müəllim, xəstəliyin bu cür artmasında, gəncləşməsində hansı amillər rol oynayır?

– Bizə Moskvada dərs demiş və Sovet onkologiya elminin banisi sayılan Nikolay Nikolayeviç Bloxinin ötən əsrin 80-ci illərində bu xəstəliyə həsr olunmuş bir mühazirəsi bu cümlə ilə başlayırdı ki, XX əsrin sonu, XXI əsrin əvvəlində hər kəs öz xərçənginə qədər yaşamalıdır. Yəni, insan ömrü o qədər artmalıdır ki, nəhayətində o, bədxassəli şişə tutulmalıdır. Bəli, həqiqətən də onkoloji xəstəliklər artır. Amerikalılar bayaq qeyd etdiyim tədqiqatlarında onillərlə araşdırma apardıqdan sonra bu nəticəyə gəliblər ki, bədxassəli şişlərin əmələ gəlməsinin 42 faizi, ölümün isə 50 faizi risk faktorlarından asılıdır. Digər 50 faizi isə orqanizm doğulduğu gündən gələcəkdə bədxasssəli şişlərin əmələ gəlməsinə səbəb olacaq hüceyrələrin vəziyyətindən asılıdır. Bu hələ bədxassəli şişə keçməyib, ancaq orqanizmdə baş verən çox mürəkkəb mutasiya hadisələrindən sonra keçə bilər.

– Bəs bu xəstəliyin yaranmasına səbəb olan amillər hansılardı? 

– Bədxassəli şiş xəstəliklərinin artmasında rol oynayan risk faktorları bunlardır: Birincisi, siqaret çəkmək – orqanizmdə bədxassəli şişlərin yaranmasında siqaretin böyük rolu var. Siqaret çəkməyin isə iki forması var, aktiv siqaret çəkənlər və passiv çəkənlər. Aktiv siqaret çəkənlər birbaşa siqaret tüstüsünün tərkibində olan kanserogen maddəni də qəbul etmiş olurlar. Bu maddə ağız boşluğunda, qida borusunda, mədədə, bağırsaqlarda, qara ciyərdə onkoloji xəstəliklərin yaranmasına səbəb olur. Həmçinin passiv siqaret çəkənlərdə, yəni kənardan onun tüstüsünə məruz qalanlarda ağ ciyərdə və yuxarı tənəffüs yollarında bədxassəli şişlər meydana gələ bilər. Məhz buna görədir ki, hələ 1975-ci ildə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı qərar qəbul etdi ki, dünyada siqaretlə mübarizə aparılsın. Bu mübarizəyə əksər ölkələr qoşuldu, bizdə isə bu mübarizə getmədi. Yalnız son illər parlamentdə qanunlarda siqaretlə bağlı dəyişiklik edilib, cərimələr müəyyənləşib.

İkinci risk faktoru artıq bədən çəkisidir. Bu da bir neçə amildən asılıdır – alkoqoldan, çox yeməkdən, düzgün qidalanmamaqdan, aktivliyin olmamasından və sair. Artıq çəki qadınlarda süd vəzi və uşaqlıq cismində, eləcə də digər orqanlarda bədxassəli şiş xəstəliklərinin əmələ gəlməsində əsas rol oynayır.

Üçüncü risk faktoru spirtli içkilərin qəbuludur. Düzdür, bu o qədər də geniş yayılmayıb, söhbət hər gün qəbul olunan içkidən gedir. Yoxsa, vaxtaşırı az miqdarda içilən içkinin elə bir ziyanı yoxdur.

– Dünya alimləri qırmızı ətin də insan orqanizmində bədxassəli şişlərin yaranmasına səbəb olduğu ilə bağlı iddialar irəli sürür. Bu nə dərəcədə doğrudur? 

– Bəli, belə bir yanaşma var. Ət məhsullarının, heyvani yağların həddindən artıq çox qəbulu bədxassəli şiş xəstəliklərinin əmələ gəlməsində böyük rol oynayır. Bununla yanaşı, yenidən işlənərək satışa buraxılan ət məhsulları var. Bunlar hisə verilmiş ətlər, istiotlanmış ətlər, hisə verilmiş balıqlar, kiçik hisə verilmiş balıqlardır. Ancaq bir şeyi də unutmaq olmaz ki, bəzi zülallar yalnız qırmızı ətdə mövcuddur. Bədxassəli şiş xəstəliklərinin əmələ gəlməsi deyərkən söhbət ətin qəbulundan getmir, onun hazırlanması qaydasından və həddindən artıq çox istifadəsindən gedir. Əti yağda həddindən artıq qızartdıqda da kanserogen maddələr yaranır. Qızarmış ətdə xoşagələn qoxu gələn kimi orada aromatik karbohidrogen yaranır və bu o dəqiqə bədxassəli şişə çevrilmir, sadəcə risk faktorudur.

– Düzgün qidalanmamaq da risk faktoru hesab edilirmi?

– Bəli, insanlar meyvədən və tərəvəzdən az istifadə edirlər. Ən ucuz məhsul meyvə və tərəvəzdir. Hazırda xərçəngə qarşı mübarizə üçün ən yaxşı vasitə “smirinka” alması hesab edilir. Onun 1 kiloqramı 50 qəpikdir. Gündə iki alma yemək heç kim üçün problem olmamalıdır. Yaşıl bazarda 10 ədəd göyərti 1 manatdır, bundan gün ərzində bütün yemək öyünlərdə istifadə etmək çox faydalı olar.

– Bəs, son texnoloji nailiyyətlərin, əlimizdən düşməyən mobil telefonların, kompüterlərin, internetin orqanizmdə bədxassəli şişlərin yaranmasında rolu varmı? 

– Müasir texnologiyaların zərəri sübut olunmuş və olunmamamış variantları var. O yerdə ki, radioaktiv şüalanma var, təbii ki, bədxassəli şişlərin əmələ gəlməsində müəyyən qədər rol oynayır. Ona görə də, bütün dünyada radioaktiv maddələrin tullantısı üçün xüsusi qəbiristanlıqlar var. Tez-tez mətbuatda da çıxır ki, bədxah qonşularımız xaricdən pul alaraq bu tullantıları Dağlıq Qarabağda basdırırlar. Bu, gələcəkdə bizə də fəlakət ola bilər.

Xoşbəxtlikdən bizim ölkədə radioaktiv maddədən çox istifadə olunmur. Yalnız müalicə və diaqnostikada bunlar tətbiq olunur.

Lakin vay-fay, mobil telefon və digər texnoloji avadanlıqların bədxassəli şişlərin yaranmasında rol oynaması haqqında söz demək doğru olmaz. Bədxassəli şiş xəstəlikləri əsasən 40 yaşından sonra əmələ gəlir və risk faktoru nədirsə, orqanizm onunla uzun müddət, yəni 20-25 il təmasda olmalıdır. İnternet və müasir telefonlardan istifadə müddəti hələ 20 ilə çatmadığından, o cümlədən bu istiqamətdə məqsədyönlü tədqiqat aparmadan bunu demək çətindir. Digər tərəfdən, hazırda telefon və internetdən istifadə etməyən insan yoxdur. Əvvəllər kompüter ekranları köhnə televizorlara bənzəyirdi və orada şüalanma var idi. Ancaq müasir ekranlarda bu şüalanma qat-qat aşağıdır.

– Əhali arasında xərçəng xəstəliyinin profilaktikası necə aparılmalıdır ki, bu tendensiya bir qədər zəifləsin? 

– Bu xəstəliyin profilaktikası 3 mərhələdə aparılır: birincili profilaktika, ikincili və üçüncülü profilaktika. Birincili profilaktika dövlətin və hökumətin apardığı işdir. Hökumət elə qanunlar qəbul edib, elə qaydalar qoymalıdır ki, xərçəng xəstəliyinin yaranmasında rol oynayan risk faktorlarının kökü kəsilsin. Bakının mərkəzinə əvvəllər “qara şəhər” deyirdirlər. Çünki neft istehsalı, şifer istehsalı və sair ətrafa kanserogen maddələr buraxan zavodlar var idi. Dövlət qərar qəbul etdi və bu zavodlar insanların az yaşadığı yerlərə köçürüldü. İkinci tərəfdən, cənab prezident sərəncam imzaladı və bütün böyük şəhərlərdə azbest şiferlər dəyişdirildi, istifadəsi dayandırıldı. Artıq çoxdan sübut olunub ki, azbest kanserogen maddədir. Ancaq hələ də insanlar bu şiferlərdən alıb fərdi yaşayış evlərinin damına vururlar. Dünyada azbestin bədxassəli şiş əmələ gətirməsi artıq qəbul olunub və bizdə də hökumətin imkanı olduqca vəsait ayırır ki, binalarda şiferlər dəyişdirilir.

İkincili profilaktika isə xəstəliyin erkən aşkar olunmasıdır. Bu da hökumətin qarşısında duran problemdir. Çünki hökumət maarifləndirmə ilə və öz tibb personalını işə qoşmaqla erkən aşkarolunma istiqamətində iş aparmalıdır. Sığorta təbabəti bu istiqamətdə mühüm rol oynaya bilər. Ölkəmizdə də artıq tibbi sığorta ilə bağlı pilot layihələrə başlanılıb. Erkən aşkar olunan bədxassəli şişin müalicəsinə xərclənən vəsait, ikinci, üçüncü fazasında aşkar olunan xəstəliyin müalicəsindən 3 dəfə ucuz olur. Gecikmiş xəstəliyin müalicəsi isə bundan 5-6 dəfə baha olur. O baxımdan 35-40 yaşına çatmış insanlar ildə 1 dəfə gedib müxtəlif müayinələrdən keçməlidir. Əsasən də ən çox yayılmış olan, qadınlarda süd vəzi və ginekoloji orqanların xərçəngi, kişilərdə və qadınlarda ağ ciyər və qara ciyər xərçəngi, kişilərdə prostat xərçəngi və sairlə bağlı müayinələr aparmalıdır.

– Bəzi insanlar da var ki, nə siqaret, nə də içkidən istifadə edir, düzgün qidalanır, idmanla məşğul olur, lakin buna rəğmən xərçəng xəstəliyinə tutulur. Buna səbəb nədir?

– Amerikada 2014-cü ildə xərçəng xəstəliyi ilə bağlı aparılan tədqiqatda göstərilir ki, xəstəliyin 42 faizi, ölümün isə 50 faizi risk faktorlarından asılıdır. Qalan 50 faiz orqanizmin özündə rüşeymini qoymuş bədxassəli şişlərdir. Bu bütün orqanizmlərdə var. Biz ona elmi dildə onkoviruslar deyirik, yəni xərçəng əmələ gətirən viruslar. Onların bədxassəli şişə keçməmiş variantları orqanizmdə hazır durub. Müəyyən vaxtda orqanizmin daxili immunitetində, müəyyən bir stress anında, daxili çaxnaşmalarda və risk faktorlarına kənardan məruz qalarkən bu viruslar aktivləşir. Yəni həmin şəxs siqaret çəkməsə belə, ətraf mühit çirklənib, hazırda şəhərin mərkəzində avtomobillərdən buraxılan tüstü havanı çirkləndirib. Əgər o havanı yoxlasaq görərik ki, kanserogen maddə kifayət qədər çoxdur. Şəhərdə on barmaq kimi sıx binalar tikilir, o binaların altında beynəlxalq qaydalarla qəbul olunmuş üzgüçülük hovuzu, idman zalı, həyətinə istirahət parkı və sair olmalıdır. Dünyada park salınanda birinci yürüş yeri, ikinci velosiped yolu salınır. Açıq havada idman etmək istəyənlər üçün parkda trenajor alətləri qurulub və pulsuz istifadə olunur. Ancaq bizim binaların heç birində belə şərait yoxdur. Yəni, insan siqaret çəkmirsə, içki içmirsə, o demək deyil ki, bu xəstəlikdən sığortalanıb. Ola bilər ki, çox ət yeyir, idman etmir, passiv həyat tərzi sürür, meyvə-tərəvəz, göyərti az yeyir. Düstur budur ki, insan nə qədər kalori qəbul edirsə, onun hamısını gün ərzində yandırmalıdır, ehtiyatda heç nə qalmamalıdır.

– Son dövrlərdə bədəndən artıq tüklərin təmizlənməsi üçün lazer epilyasiyaya müraciət edənlərin sayı artıb. Bu prosedur xərçəng xəstəliyin yaranmasına səbəb ola bilərmi? 

– Lazer epilyasiyanın hansısa orqanın xərçənginə səbəb olacağını düşünmürəm. Ancaq bir məsələdə ehtiyatlı olmaq lazımdır. Bədəndə qara və göy xal olan yerlərə lazer epilyasiya tətbiq etmək olmaz, onları zədələmək, qaşımaq, qanatmaq olmaz. Əhalinin 97-98 faizində xal var. Qorxulu bir məsələ də var. Bizim ölkədə bir-iki aya qış başlayır və mart ayına qədər davam edəcək. Günəş şüaları yayda olduğu kimi deyil və dəri də dincəlir. Əgər insan dekabr ayında soyuq iqlimdən çıxıb, Dubayda çimərlikdə dincəlirsə və xalları da varsa, qaşıyıbsa, zədələyibsə, bədxassəli şişin yaranmasına səbəb ola bilər. Yəni, iqlimə uyğun gəlməyən kurortlara getmək orqanizm üçün qorxuludur. Ölkəmizin iqliminə uyğun gələn ölkələrə gedib dincəlmək olar, ancaq yatmış dərinin hüceyrələrini gedib isti iqlimdə qəfil oyatmaq olmaz.

– Bəs bizdən asılı olmayan hansı risk faktorları var? 

– Bunlar əsasən ultrabənövşəyi şüalardır. Ölkəmizdə 11 iqlim qurşağının 9-u mövcuddur. Tropik, subtropik – hər cür iqlimimiz var. Hamımız bu ultrabənövşəyi şüalara məruz qalırıq. İstehsal prosesində, neft sənayesi, kimya sənayesi, spirtli içki istehsalı və sairdə çalışanlar var. Bu olmadan da həyat mümkün deyil. Mədə xərçənginə yol açan əsas faktorlardan biri helikobakter pylori adlanan infeksiyalardır. Kim özünü bu virusa görə yoxladıb? Qara ciyər xərçəngi geniş yayılıb, 4-cü yerə çıxıb. Əvvəl mədə xərçənginə tutulanların sayı daha çox idi. İndi süd vəzi xərçəngi və ağ ciyər xərçəngi ondan önə keçib. Bizim ölkədə mədə xərçəngi 3-cü yerdədir, dünyada isə 5-ci yerdə. Mədə xərçəngi azalan kimi, yoğun bağırsaq xərçəngi artır. Bizim ölkədə vaxtilə qadın cinsiyyət üzvlərinin xərçəngi çox idi. Sonra bu azaldı, yerinə süd vəzi xərçəngi bütün dünyadakı kimi bizdə də geniş yayıldı. Ölkəmizdə təxminən 2 min nəfər qadın süd vəzi xərçəngindən əziyyət çəkir, mədə xərçəngi xəstələrinin sayı isə 1200 nəfərdir, ağ ciyər xərçənginə tutulanlar 1300 nəfərə çatıb. Bağırsaq xərçəngi xəstələrinin sayı 1000 nəfərdir. Qara ciyər xərçəngi xəstələrinin sayı da artır. Bunun da səbəbi Hepatit B və Hepatit C viruslarıdır.

– Ölüm halları neçə faiz təşkil edir?

– Dünyada 1 milyon 700 min nəfərdə ağ ciyər xərçəngi aşkar olunur, onlardan 80 faizi il ərzində ölür. Dünyanın hər yerində bu var. Çünki birbaşa ətraf mühitin çirklənməsindən asılıdır. Süd vəzi xərçənginə tutulanların da sayı 1,5 milyondan çoxdur, ancaq ölüm halları 500 mindir. Bizim ölkəmizdə süd vəzi xərçənginin nə müalicəsi, nə də diaqnostikası problem deyil. Bu haqda çox tədqiqat aparılmalı, çox danışılmalıdır.

– Xərçəng xəstəliyinin müalicəsi niyə bu qədər bahalıdır?

– Birinci səbəb odur ki, avadanlığı kifayət qədər bahalıdır. İkincisi, analizləri aparan reaktivlər xaricdə istehsal olunur və ölkəmizə idxal olunur. Həmçinin dünyada bu sahədə monopoliya var, heç kim sirri dağıtmaq istəmir. Müalicə sirri yoxdur, lakin texniki avadanlıqlar üzərində monopoliya var. MRT aparatlarını ABŞ, Yaponiya və Almaniya istehsal edir. Dərman preparatlarını da həmçinin. Bu xəstəliyin müalicəsində bahalı dərmanlar əsasən hədəfyönümlü dərmanlardır, yəni ayrı-ayrı hüceyrələri tutub məhv etməyə çalışan preparatlardır. Xərçəng sağalmaq şansı olan bir xəstəlikdir. Ancaq appendisiti 5 gün gecikdirib həkimə gəlsən, sağalmaq şansı yoxdur. Süd vəzi xərçənginin əllə tapılacaq vəziyyətə gəlməsi üçün 5 il vaxt lazımdır. Əgər qadın ildə 1 dəfə gedib mamoqrafiya etsə, 5 il ərzində 5 dəfə erkən o şişi tapmaq olar. Kiçik bir əməliyyat, az miqdarda dərman və şüa terapiyası ilə tam sağalmış olar. Ancaq heç kim bunu etmir.

– Qan analizi verməklə orqanizmin hər hansı yerində bədxassəli şiş olduğunu bilmək mümkündürmü? 

– Bəli, belə analizlər də var. Ona onkomarkerlər deyirlər. Buna insanın orqanizmində xərçəng olduğunu xəbər verən agentlər də demək olar. Bu agentlər ancaq qara ciyər xərçəngi, qadınlarda yumurtalıq xərçəngi və kişilərdə prostat xərçənginin aşkarlanmasında rol oynayır, digər orqanların xərçəngə tutulmasını xəbər verə bilmir. Hazırda bu üç növ xərçəngdən əziyyət çəkən və müalicə alan xəstələrimiz var ki, onlarda xəstəliyin nə qədər irəlilədiyini və ya gerilədiyini bu analizlərlə müəyyən edə bilirik. Digər xərçəng növlərində isə qan analizinin elə bir diaqnostik əhəmiyyəti yoxdur.

– Hansı şikayətləri və narahatlıqları olan insanlar öz orqanizmində xərçəng xəstəliyinin olmasından şübhələnməlidir? 

– Əvvəlcə, ən geniş yayılan süd vəzi xərçəngindən başlayaq. Hər bir qadın həftədə bir dəfə qurşağa qədər soyunub, güzgü önündə durmalı və əli ilə döşünü yoxlamalıdır. Əgər düyün varsa, həkimə getməlidir, döş giləsi içəri batıbsa, dəridə qızartı əmələ gəlibsə, dərisi qırışıbsa, dəridə qocalma gedirsə, qoltuqaltında bir düyün varsa dərhal həkimə getməlidir. Bu əlamətlərdən hər hansı biri varsa, narahatlıq üçün əsas var və həkimə müraciət edilməlidir. Əgər qarınüstü nahiyyədə narahatlıq varsa, ishal və qəbizlik bir-birini əvəzləyirsə, nəcisində qan izi varsa, həkimə getməlidir, bu, mədə və bağırsaq xərçənginin xəbərdarlığı ola bilər. Siqaret çəkən şəxs öskürəyin sayının artdığını görərsə və tüpürcəyində azca da olsa qan izi varsa, mütləq həkimə getməlidir. Əks halda bu ağ ciyər xərçənginə apara bilər. Qadınlarda mensturasiyadan kənar hallarda qan gəlirsə, bu ginekoloji orqanların xərçəngi üçün bir siqnal ola bilər, dərhal müraciət etməlidir. Tez-tez sidiyə gedənlər və gecə sidiyinə gedənlər də dərhal həkimə getməlidir. Hər orqanın özünün xəbərdaredici əlamətləri var. Ümumi əlamət isə arıqlamadır ki, bu da artıq xəstəliyin ağırlaşmış vaxtında ortaya çıxır. Həmçinin zəifləmə, iş qabiliyyətinin aşağı düşməsi, ətli yeməklərdən imtina etmə, psixologiyanın dəyişməsi, bədbinləşmə də xərçəng əlamətlərinə aiddir.

– Hər kəsi düşündürən əsas sual budur ki, xərçəngdən tam sağalmaq mümkündürmü?

– Bəli, xəstəliyi erkən mərhələdə aşkarlamaq mümkün olarsa, tam müalicə olunur. Xərçəng xəstəliyinə adətən 40-50 yaşından sonra rast gəlinir. 50-55 yaşında bir qadın süd vəzi xərçənginə tutulubsa, onu müalicə edib daha 20 il yaşamasına nail olsaq və 75 yaşına çatdırsaq, təxminən orta ömür həddinə yaşamış olur.

“Yeni Müsavat”

MÜSAHİB  / XuralTAC

Vaqif Əlisoy 29 sentyabr Qarabağ mitinqindən danışıb-VİDEO

Xural Yazıldığı tarix 15 Sentyabr 2018

Qarabağ Komitəsinin üzvü Vaqif Əlisoy 29 sentyabr 2018-ci il tarixində keçiriləcək Qarabağ mitinqindən danışıb. Kanal13-ə danışan Komitə üzvü mitinq haqqında düşüncələrini bölüşüb və Komitənin gördüyü işlərdən danışıb. Xural.com Vaqif Əlisoyun müsahibəsini təqdim edir:

Xural.com

MÜSAHİB  / XuralTAC

Sülhəddin Əkbər:”Hazırda sionizm öz gücünün zirvəsindədir”

Xural Yazıldığı tarix 13 Sentyabr 2018

Azad Demokratlar Partiyasının sədri, tanınmış analitik Sülhəddin Əkbər Teleqraf.com-a müsahibə verib.

Strateq.az həmin müsahibəni təqdim edir:

– Sülhəddin bəy, ABŞ-da Donald Trampa qarşı yeni proses başlanıb. Ağ Evdə çalışan rəsmi şəxs “Nyu-York Tayms”a prezidentə qarşı olduqları barədə anonim məqalə verir, Vudvordun “Qorxu: Tramp Ağ Evdə” kitabı satışa çıxarılır, prezidentin sabiq sözçüsü Omarosa NevmanınTrampı ciddi tənqid edən “Dəngəsiz” adlı kitabı çap olunur. ABŞ siyasətində nə baş verir?

– ABŞ-da gedən prosesləri dərk etmək üçün Amerikanı yaxşı bilmək və öyrənmək lazımdır. ABŞ-da qurulu düzən vardı. Bu, “Soyuq müharibə”də qalib gələn isteblişment idi. Amma “Soyuq müharibə” bitdikdən sonra ABŞ-da bəzən “dərin dövlət”, bəzən “oturuşmuş düzən” deyilən sistemdə parçalanma baş verdi. Ən ciddi hadisə budur.

Dərin dövlət daxilində başlanan mübarizə seçkilərə də təsir etdi. Əslində bu qarşıdurma Obama dövründə başladı, Tramp dövründə isə zirvəyə çatdı. ABŞ dərin dövlətində musəvi və xristian sionistlərlə anqlosakslar arasında parçalanma getdikcə dərinləşdiyi üçün qarşıdurma da şiddətlənir. Bu mənada son seçkilər şübhəli oldu. Seçkilərdə Hillari Klintona səs verənlərin sayı daha çox olsa da, ABŞ seçki sisteminə uyğun olaraq qalib Tramp oldu. Daha sonra seçkiyə Rusiyanın müdaxiləsi məsələsi ortaya çıxdı. İndi də bununla bağlı mübahisələr davam edir, xüsusi prokuror Robert Müller araşdırma aparır. Bu mənada ABŞ-da daxili mübarizə getdikcə qızışır. Üstəlik qarşıdan Konqresə ara seçkilər gəlir. Seçkilərə qədər gərginliyin daha da artacağını ehtimal edir. Bu, dərin bir qarşıdurmadır və onun tezliklə başa çatması gözlənilmir.

Trampa qarşı olan qüvvələr onun impiçment və ya vəzifədən kənarlaşdırılması məsələsini qoyarkən, çox ciddi sual qarşısında qalır. Yaxşı, Tramp istefa verməyə zorlandı, bu halda onun yerinə kim gələcək? Konstitusiyaya görə, prezidentdən sonra onun yerinə indiki xəttin daha sərt tərəfdarı olan vitse-prezident Maykl Pens gələcək. Pens musəvi və xristian sionizm ideoloji xəttinin ən sərt təmsilçisidir. Əslində hazırda sionizm öz gücünün zirvəsindədir. Bu zirvədə nə qədər qalacağını isə deyə bilmərəm. Çünki bu, mübarizənin nəticəsindən asılı olacaq.

Bu baxımdan vəziyyət sadə deyil. Tramp prezident vəzifəsindən uzaqlaşdırılsa, anqlosaks qanadı Pens və onun təmsil etdiyi qüvvə ilə birbaşa üz-üzə qalacaq. Odur ki, bunlara sadə baxmaq doğru deyil. Hazırda anqlosaks xətti öz daxilində “Trampla davam edilsin, yoxsa o, vəzifədən uzaqlaşdırılsın” sualı barədə müzakirələr aparır. Bu da Konqresə keçiriləcək seçkilərdən sonra daha aydın görünəcək. Hesab edirəm ki, ABŞ daxilində baş verən bu proseslərə yeni dünya düzəninin formalaşması və onun təsirləri bucağı altında baxmaq doğru olardı.

– Yeni dünya düzəni uğrunda Rusiya-İngiltərə arasında baş verən kəşfiyyat müharibəsinin də yeni detalları üzə çıxır. Bəlli olur ki, Solsberidə sabiq QRU polkovniki Sergey Skripalı və qızını “Noviçok” qazı ilə zəhərləyən iki QRU əməkdaşını deşifrə edən Rusiyanın Romadakı səfirliyində işləyən “Apollon” ləqəbli Britaniya casusdur. Bu kəşfiyyat qarşıdurması hansı nöqtəyə qədər davam edəcək?

– Bu məsələlərə bir qədər yüksəkdən baxsaq, bəlli olur ki, “Soyuq müharibə”dən sonra yeni dünya düzəni qurulur. Bir nizamdan digər nizama keçid dövrü isə bizə xaos kimi görünür. Əslində bu xaos kimi görünən durum yeni nizamın doğuşu ərəfəsidir. Bunun nə qədər davam edəcəyini söyləmək çətindir. Bu, ABŞ dərin dövlətindəki parçalanma ilə bağlı məsələdir. İndi yeni dünya nizamında daha layiqli yer tutmaq istəyənlər öz maraqlarına uyğun olaraq ABŞ-da qarşı-qarşıya duran qüvvələrdən birinə dəstək verirlər. Təbii ki, Böyük Britaniya anqlosaks qanadına dəstək verir.

Rusiya isə əks tərəfdədir, daha çox Trampın təmsil olunduğu qanadı müdafiə edir. Çünki bu qanad Rusiyanın maraqlarına ideal şəkildə cavab verir. Bir növ rus dərin dövləti ABŞ-ın Qorbaçov vasitəsilə SSRİ-də hakimiyyəti ələ keçirməsinin intiqamını alır. O zaman Qorbaçov ələ alındı, nəticədə sosialist bloku və SSRİ dağıdıldı. Vladimir Putin bu hadisəni XX əsrin ən böyük geopolitik fəlakəti adlandırıb. Bu gün isə rus dərin dövləti Tramp üzərindən ABŞ dərin dövlətinin parçalanmasına dəstək verməklə ABŞ-ın qurduğu qlobal nizama zərbələr vurur və onu dağıtmağa çalışır.

Kəşfiyyat müharibələri isə bu prosesin bir istiqamətidir. Bu mübarizənin kəşfiyyat, informasiya, psixoloji, iqtisadi, maliyyə, ticarət və digər tərəfləri var.

Hazırda beynəlxalq mətbuat Solsberidə baş verən hadisənin üstünün “Apollon” ləqəbli casus vasitəsilə açıldığını qeyd edir. Unutmaq olmaz ki, kəşfiyyat müharibələri çox mürəkkəb kombinasiyalar, informasiya savaşları ilə paralel aparılır. Odur ki, bəlkə də sona qədər bu mübarizə davam edəcək. Bir tərəfin həqiqəti üzə çıxarması ilə digər tərəf barışmayacaq. Və sonsuza qədər bu həqiqətə kölgə salmaq üçün oyunlar quracaq. Biz haradan biləcəyik ki, bu məsələni Rusiya ortaya atmayıb? Ancaq aydındır ki, Böyük Britaniya hökuməti bu qərara gəldi ki, QRU polkovniki və qızını Rusiya zəhərləyib. Bunu da Baş nazir Tereza Mey açıqladı. Əgər əllərində sübut və faktlar olmasaydı, baş nazir belə açıqlama verməzdi. Mümkündür ki, Rusiya buna kölgə salmaq üçün kəşfiyyat-informasiya oyunu qurur. Bunu istisna etmək olmaz.

– Yeni dünya düzəni uğrunda mübarizənin bir tərəfi kəşfiyyat müharibəsidirsə, digər tərəfi də Suriya münaqişəsidir. Bu mənada İdlib düyünü hansı formada həllini tapa bilər?

– Yeni dünya düzənində daha çox paya sahib olmaq istəyən tərəflər üçün İdlib sınaq və testdir. Hələlik siyasi razılaşma olmadığı üçün tərəflərdən biri – Rusiya müttəfiqləri ilə birgə təşəbbüsü ələ aldığı və təkbaşına məsələni həll etməyə girişdiyi üçün qarşı tərəf narazı qalıb. Rusiya hazırda müttəfiqləri olan İran, Türkiyə və Əsəd rejimi ilə birlikdə hərəkət edir.

Fikrimcə, Rusiyanın bu prosesi başa çatdırmasına izn verilməyəcək. Odur ki, İdliblə, çoxlarının düşündüyünü kimi, Suriyada hərbi fazanın tam başa çatacağını düşünmürəm. Əksinə, qarşı tərəfin razılığı olmadan Rusiya, İran və Bəşər Əsəd rejimi İdlibə irimiqyaslı hücum həyata keçirəcəksə, bu zaman vəziyyət yeni mərhələyə daxil olacaq. Bir növ proses yenidən başlaya, irimiqyaslı əməliyyatlar gündəmə qayıdar. Məncə, indi Türkiyə daha müdrik xətt tutur.

Təəssüflər olsun ki, Tehran görüşü zamanı Rusiya və İran bu xəttə dəstək vermədi. Düşündülər ki, əvvəlki “atəşkəs bölgələrində” vəziyyəti necə əllərinə alıblarsa, İdlibdə də nəzarəti ələ alaraq hərbi fazanı bitmiş elan edərək, istədikləri siyasi tənzimləmə mərhələsinə keçə biləcəklər. ABŞ, onun müttəfiqləri və Türkiyə durumdan narazı qalan tərəfdir. Həmçinin burada heç kim Suriya müxalifətini nəzərə almır. İstər müxalifətin mötədil, istərsə də radikal qanadı olsun, onlar da narazıdır və aldanıldığını düşünür. Məncə, ABŞ və müttəfiqlərinin razılığı olmadan qarşı tərəfin İdlibə genişmiqyaslı hücuma başlaması siyasi tənzimləmə mərhələsinə deyil, hərbi fazanın genişlənməsi prosesinə təkan verəcək.

MÜSAHİB  / XuralTAC

“ÖLKƏ QANUNLARLA DEYİL, GÖSTƏRİŞLƏRLƏ İDARƏ OLUNUR” – “Dərhal cinayət işi qaldırılmalıdır”

Xural Yazıldığı tarix 1 Avqust 2018

Ədalət partiyasının sədri İlyas İsmayılovun Ovqat.com-a müsahibəsini təqdim edirik:

– İlyas müəllim, Baş prokuror yanında Korrupsiyaya qarşı Mübarizə Baş İdarəsinin rəisi Kamran Əliyev keçirdiyi mətbuat konfransında qeyd etdi ki, bu ilin ilk yarısında 3874 vətəndaşın müraciətinə baxılıb. Onun sözlərinə görə, bu dövr ərzində 126 cinayət xarakterli material araşdırılıb. Sizcə, sözügedən qurumun korrupsiyaya qarşı bu qədər fəallaşması hansı zərurətdən doğub? Niyə indiyə qədər eyni fəallıq müşahidə olunmurdu?

– Fikrimcə, bu suala Baş Prokurorluq yanında Korrupsiyaya qarşı Mübarizə Baş İdarəsinin məsul şəxsləri daha dolğun aydınlıq gətirə bilərlər. Mənim fikrimi soruşursunuzsa, hesab edirəm ki, korrupsiyaya qarşı mübarizə Baş Prokurorluğun həmişə ən ümdə məsələsi olmalıdır. Çünki bu cinayət cəmiyyəti kökündən sarsıdır, dövlət əmlakı dağıdılır, bir çox haqsızlığa, sosial ədalətsizliyə yol açır, ölkəni sosial partlayışa aparır, qanunun alilik prinsipini nüfuzdan salır, dövlət orqanlarına və vəzifəli şəxslərə inamı yox edir. Acınacaqlı haldır ki, korrupsiyanın miqyası günü-gündən genişlənir, işgüzar fəaliyyətin dərinliklərinə işləyir. Bu bəla ilə mübarizə isə, təəssüf ki, kosmetik xarakter daşıyır. İndiyədək hüquq mühafizə orqanlarının məsələyə kifayət qədər diqqət yetirməməsi başadüşülən deyil. O ki qaldı korrupsiyaya qarşı mübarizə tədbirlərinin birdən-birə “gücləndirilməsinə”, zənnimcə, bu, Prezident İlham Əliyevin bir müddət əvvəl Nazirlər Kabinetində etdiyi çıxışıyla bağlıdır. Bilirsiniz ki, 2018-ci ilin birinci yarısında sosial-iqtisadi inkişafın yekunlarına və qarşıda duran vəzifələrə həsr olunmuş həmin iclasda ölkə başçısı üzünü hakimiyyət nümayəndələrinə tutaraq, onları korrupsiyaya qarşı mübarizəyə səslədi. Bildirdi ki, bu barədə müvafiq nazirliklərə, dövlət qurumlarına konket göstərişlər verilib. Əgər tapşırıqlara əməl edilməsə, həmin qurumlar cəzalandırılacaqlar. Görünür, Baş Prokurluq yanında Korrupsiyaya qarşı Mübarizə İdarəsi də bu göstərişdən nəticə çıxarıb. Doğrusu, ölkə başçısının bu təşəbbüsünü ancaq alqışlamaq olar. Ən azı ona görə ki, Fransanın əfsanəvi generalı və kemiş prezidenti Şarl de Qollun təbirincə desək, hər hansı problemi həll edə bilmirsənsə, heç olmasa onu gündəmdə saxlamaq lazımdır. Prezidentin də bu məsələni gündəmə gətirməsi müsbət hadisədir. Amma korrupsiyaya qarşı mübarizə tapşırıqlarla, göstərişlərlə yox, qanunlarla aparılmalıdır.

– Yeri gəlmişkən, həmin hesabat xarakterli açıqlamada diqqətimi bir məqam çəkdi. Hörmətli Kamran Əliyevin dediyinə görə, korrupsiya faktının ən çox qeydə alındığı sahə tikinti sektoru olub. Qəribədir ki, korrupsiya faktı ilə əlaqədar çoxsaylı cinayət işləri açılıb. Amma nədənsə, bu cinayətin ən çox tuğyan etdiyi tikinti sektorunda yalnız bir şirkət sahibi hüquqi məsuliyyətə cəlb olunub. 13 şirkət sahibinə isə ciddi xəbərdarlıq edilib. Kamran müəllimin açıqlamasından o da aydın oldu ki, korrupsiya əməlinə görə canını xəbərdarlıqla qurtaranlar təkcə inşaat rəhbərləri də deyil. Yüksək vəzifəli məmurlardan bəziləri də bu əmələ görə töhmət və ya şiddətli töhmət alıblar. Korrupsiya və xəbərdarlıq, yaxud töhmət… Adi bir sözə görə jurnalistlərin, siyasi xadimlərin illərlə məhbəs həyatı yaşadığı bir ölkədə bu cinayət-cəza əlaqəsi absurd görünmürmü?

– Zənnimcə, bu sualın cavabı elə onun öz içində gizlənib. Əlbəttə, cəzalar cinayətlərin xarakterinə uyğun olmalıdır. Vaxtilə Karl Marks deyirdi ki, xalqın əxlaqı, mənəviyyatı iki halda pozulur: birincisi, cinayət görüb cəza görmədikdə; ikincisi, cəza görüb cinayət görmədikdə. Təəssüf edirəm ki, bu iki halın ikisi də Azərbaycanda mövcuddur. Əlbəttə ki, iri bir məmur yol verdiyi korrupsiyaya görə sadəcə töhmətlə, hansısa müəllim valideyndən aldığı 50 manata görə korrupsiya ittihamıyla cəzalandırılırsa, burda ədalət axtarmağa dəyməz. Üstəlik, müəllimin valideyndən, həkimin xəstədən aldığı pulun adı korrupsiya da deyil. Hakimiyyət korrupsiya adıyla manipulyasiya edirsə, cəmiyyəti kökündən sarsıdan və bütün bəlalarımızın anası olan bir mərəzə qarşı ciddi mübarizə aparmaq mümkün deyil. Korrupsiya dövlət aparatı ilə cinayət maraqlarının çulğalaşmasından ibarətdir. Məsələn, MTN-ni cinayət yuvasına çevirən Eldar Mahmudov və digər işçilərinin fəaliyyəti. Korrupsiya ilə mübarizə üçün çox ciddi, qanun əsasında kompleks tədbirlər həyata keçirilməlidir.

– Kompleks tədbirlər deyəndə nəyi nəzərdə tutursunuz?

– Korrupsiyaya qarşı mübarizə tədbirləri barədə Ədalət Partiyasının hazırladığı konsepsiya var. Həmin konsepsiyada konkret vəzifələr və atılacaq addımlar göstərilir. Biz bu barədə çox demişik. İndi də təkrar etməyə məcburuq: korrupsiya ilə effektli mübarizə ilk növbədə milli qanunvericilik bazasının yaradılmasından keçir. Çox təəssüf ki, respublikamızda belə zəruri qanunvericilik baza hələ də yaradılmayıb. Korrupsiya ilə uğurlu mübarizə dövlət vəzifə daşıyıcılarının gəlirləri üzərində ciddi nəzarətin olmasını, onların gəlirləri, əmlakları barədə mənbəyi, ödənilən vergilərin miqdarı göstərilməklə, deklarasiya verilməsini tələb edir. Bu barədə hələ 2005-ci ildə – təsəvvür edin, 13 il bundan qabaq, – qanun da qəbul olunub, ancaq məlum olmayan səbəblərdən indiyə qədər bu qanun tətbiq edilmir. Deməli, ölü qanundur. Dünyanın aparıcı ölkələrində bu deklarasiya sistemi fəaliyyət göstərir, bizdə isə yox.

İkincisi, korrupsiya ilə mübarizə, mahiyyət etibarilə, xərclər barəsində də deklarasiya tələb edir. Prezident də yuxarıda qeyd etdiyimiz çıxışında xərclər üzərində də nəzarətin gücləndirilməsini vacib sayıb. Yeri gəlmişkən, bu barədə Rusiya Federasiyasında qanun qəbul edilib. Həmin sənəd belə adlanır: “Dövlət vəzifələrini tutan şəxslərin və digərlərinin xərclərinin gəlirlərinə uyğun olması üzərində nəzarət haqqında”. Belə bir qanunu təcili olaraq biz də qəbul etməli və onun tətbiqinə nail olmalıyıq.

Düşünurəm ki, bu, gəlirlər barədə deklarasiyadan daha vacibdir. Özü də, gəlirlər və xərclər haqqında deklarasiyalar mütləq elektron qaydada müvafiq dövlət qurumlarının saytlarında yerləşdirilməlidir ki, xalq oxusun və hər şeyi bilsin. Başqa sözlə, şəffaflıq təmin olunsun.

Üçüncüsü, hamımıza məlumdur ki, bizdə varlı adamlar biznesmenlər yox, vəzifəli şəxslərdir. Bu şəxslər vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə edərək, qanunla qadağan olunmuş sahibkarlıq fəaliyyətilə məşğul olurlar. Birbaşa korrupsiyaya aparan yollardan biri də budur. Bunun qarşısını almaq üçün mən hələ deputat olduğum vaxt Milli Məclisə korrupsiya ilə ciddi mübarizə üçün, Prezidentin təbirilə desək, dünyanın aparıcı ölkələrində olduğu kimi, sahibkarlıqla məşğul olan vəzifəli şəxslərin cinayət məsuliyyətini nəzərdə tutan qanun layihəsi təqdim etdim. Çox təəssüf ki, uzun vaxtdan sonra Hüquq Siyasəti və Dövlət Quruculuğu Komitəsi layihəni müzakirə üçün plenar iclasa təqdim etmədi və bununla, əslində korrupsionerlərə töhfə vermiş oldu. Düşünərəm ki, Prezidentin yuxarıda göstərilən mövqeyinə uyğun olaraq, bu qanun layihəsini tezliklə MM-ə göndərməlidir. Yəqin ki, MM-də onun təşəbbüsünün əleyhinə getməzlər.

Dördüncüsü, korrupsiya ilə ciddi mübarizə, demək olar ki, əksər nazirliklərdə yaradılıb, həmin nazirliklərin mənafelərinə qulluq edən istintaq şöbələrini ləğv edib Vahid İstintaq Komitəsinin yaradılmasını, bütün vəzifəli şəxslərin, nazirliklərin və digər dövlət qurumlarının qanunauyğun fəaliyyətini təmin etmək üçün prokurorluğun ümumi nəzarət funksiyasının, habelə nəqliyyat prokurorluqlarının bərpasını tələb edir.

Beşincisi, bu gün sosial-iqtisadi durumumuzun böyük bəlası olan inhisarçılıqdan çox danışılır. Amma bu bəla ilə mübarizə üçün tələb olunan qanunvericilik bazası yaradılmır. Haqlı olaraq da sual yaranır: 2-ci oxunuşdan hələ 2006-cı ildə, deməli, 12 il əvvəl keçmiş Rəqabət Məcəlləsi indiyədək hansı səbəbdən qəbul edilmir, burada marağı olan kimlərdir? Hansı qanun və qaydaya görə qanun layihəsi iki oxunuşdan sonra səsverməyə çıxarılmadı? Belə bir normativ akt yoxdur. Bu hal bir daha sübut edir ki, ölkə qanunlarla deyil, artıq yuxarıda qeyd olunduğu kimi göstərişlərlə idarə olunur. Elə fəlakətimizin əsas səbəblərindən biri də budur.

İnhisarçılığın tamamilə ortadan qaldırılması da korrupsiyaya qarşı mübarizənin başlıca metodlarındandır. Xatırlatmaq yerinə düşər ki, II Dünya Müharibəsindən sonra bədbəxt hala salınmış Almaniyanın iqtisadiyyatını dirçəltmək üçün ABŞ-ın keçmiş dövlət katibi və Müdafiə naziri Marşalın planında nəzərdə tutulan tədbirlər içərisində inhisarçılığın ləğvi birinci yerdə dururdu. Çünki inhisarçılıq inkişafa maneçilik törədən əsas amildir. Məhz inhisarçılıq insanın hüquq və azadlıqlarını pozur, onların təşəbbüskarlıqlarını aradan qaldırır, azad rəqabətə yol vermir, korrupsiyaya meydan açır, var-dövlətin ayrı-ayrı korrupsioner məmurların, soyğunçu sahibkarların cibinə axmasına qulluq edir. Odur ki, ölkə iqtisadiyyatına və mənəviyyatına ölümcül zərbə vuran inhisarçılığa qarşı amansız mübarizə aparılmalıdır və bunun üçün də tezliklə Rəqabət Məcəlləsi qəbul olunmalıdır.

Nəhayət, korrupsiya ilə mübarizə dövlət işlərində, hakimiyyət münasibətlərində, vəzifə əlaqələrində, kadrların seçilməsində ailəçiliyə, qohumbazlığa, yerlibazlığa yol verilməməsini tələb edir.

Qısası, korrupsiyaya qarşı mübarizə yalnız Baş Prokurorluğun səlahiyyəti daxilində deyil. Bütün hakimiyyət qolları və müvafiq orqanlar bu işdə maraqlı olmalı, tələb olunan kompleks tədbirlər həyata keçirilməlidir.

– İlyas müəllim, bir az mövzudan uzaqlaşacağam. Amma bir məsələyə də aydınlıq gətirmənizi istərdim. Bu yaxınlarda Qərb ölkələrinin birindən azərbaycanlı miqrantlar deportasiya edildilər. Digər müsəlman və Afrika ölkələrindən gedənlər də eyni tale ilə üzləşirlər. Sizcə, korrupsiyanın, min cür haqsızlığın baş alıb getdiyi məmləkətlərin rahat həyat üçün Qərbə sığındığı vətəndaşlarını geri qaytarmaq nə dərəcədə ədalətlidir?

– İstənilən problemi həll etmək üçün ilk növbədə onu doğuran səbəblər, onların baş verməsinə kömək edən şərait aşkar edilməli və ortadan qaldırılmalıdır. Qərb ölkələrinin miqrasiya siyasəti isə səbəblərlə yox, nəticələrlə mübarizəyə yönəlib. Azərbaycandan, eyni zamanda Yaxın Şərq və Afrika ölkələrindən Avropaya sığınanlar əslində həmin müstəmləkəçi dövlətlərin siyasətlərinin birbaşa nəticəsidir. Adama deyərlər ki, sən BMT TŞ-nin icazəsi olmadan quldur kimi nə üçün İraqa hücum etdin, ölkəni viran, insanlarını ümidsiz qoydun? Nə üçün təhsilin, səhiyyənin, mənzilin pulsuz olduğu, hər ailədən bir nəfəri xaricdə oxudan Liviyanı məhv etdin? 40 ildir ki, Əfqanıstanda əsassız müharibə aparanda, Suriyada və digər ölkələrdə vətəndaş müharibəsinə rəvac verəndə onun nəticələrini nəzərə almırdın? Yaxud öz xalqına düşmən kəsilmiş korrupsioner rejimləri dəstəkləyəndə hansı fəlakətlərin yaranacağının fərqində deyildinmi?

Evi dağılan, həyatı təhlükədə olan, hər an ölümlə üz-üzə gələn bu adamlar nə etməlidir? Başını götürüb hara qaçmalıdır? Həyatda Ədalət deyilən bir İlahi Qanun var. Həmin Qanuna əsasən, təsir əks-təsirə bərabərdir. Müstəmləkəçi dövlətlər bir yeri işğal edəndə, orada yaşanması mümkün olmayan şərait yaradanda istər-istəməz özləri də işğala məruz qalırlar. Yəni güclülər zəifləri silah gücünə, zəiflər isə güclüləri silahsız işğal edirlər. Xristianların müqəddəs kitabı Bibliyada belə bir kəlam var: “Zülm geri qayıdandır”. Yəni, bumeranq kimi rəqibə atılan silah bir gün mütləq eyni sürətlə sənin özünə geri dönər. Öz imperialist siyasətləri naminə İlahi Ədaləti yaddan çıxaran Qərb ölkələri bu gün onun labüd nəticələri ilə üzləşirlər. Yaşananlardan ibrət dərsi almaq əvəzinə, qarşısıalınmaz prosesləri inzibati yolla dayandırmağa çalışırlar. Bu isə mümkün deyil. Öz yaşadıqları ölkələrdə qalmaq Qərbə sığınmaqdan daha təhlükəli olduğundan miqrantlar da məcburən risk etməli olur, yaşamaq ümidiylə dənizlərdə boğulmağı, sığındıqları yad ellərdə qeyri-müəyyənliyi, ikinci sinif insan olmağı seçirlər və bu zülm dayanmadıqca onun təzahürləri ortaya çıxar. Biz bunu xüsusilə Yaxın Şərq ölkə insanlarının timsalında görürük.

Miqrasiya məsələsi hazırda elə həddə çatıb ki, Qərb ölkələrinin liderləri qarşısı alınmayacağı təqdirdə, bu prosesin Avropa dövlətlərinin etnik xarakterini dəyişdirəcəyindən ehtiyatlanırlar. Bu yaxınlarda Çexiyanın prezidenti Miloş Zeman maraqlı iddia ortaya atmışdı. Demişdi ki, vaxtilə avropalılar Amerikaya gedəndə yerli qəbilə başçılarından biri həmsöhbətinə bu ağdərililərin öz ölkələrinə qayıtmaq fikrində olmadığını bildirərək söyləyib: “Bu gedişlə bütün Amerika bunların olacaq”. İndi Avropaya sığınan miqrantlar da zaman keçdikcə qitənin əsl sahiblərinə çevriləcəklər. Doğrudan da Avropada bu təhlükə realdır.

Futbol üzrə dünya çempionu olan Fransanın milli komandasının tərkibi bunun bariz sübutudur. Avropa və Amerika nə edir etsin, miqrantların qarşısını ala bilməyəcək. Vaxtilə imrerialistlərin silah gücünə köləyə çevirdiyi bu insanlar silahsız Afropanı fəth edəcəklər. Bu İlahi Ədalət qanunun tələbidir.

– İlyas müəllim, respublika ictimaiyyətini narahat edən məsələlərdən biri də Gəncə hadisələridir. Bu barədə Sizin fikirlərinizi bilmək yaxşı olardı.

– Hadisələrlə bağlı istintaq gedir. Odur ki, hələlik fikir söyləmək çətindir. Amma mənim diqqətimi başqa bir fakt cəlb etdi. Gəncənin icra başçısına sui-qəsd edən Yunis Səfərovu polisdə ölümcül döymüşdülər. Onun meyitə oxşayan şəkili sosial şəbəkələrdə yayılmışdı. Yazırdılar ki, onu polis işçiləri və icra başçısının oğlu bu hala salıblar. Düşünürəm ki, bu faktla bağlı dərhal cinayət işi qaldırılmalı və təqsirli şəxslər cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmalıdırlar. Heç kim dövlətin cəzavermə funksiyasına sahib çıxıb bu özbaşınalıqları törətməməlidir.(azpolitika.info)

MÜSAHİB  / XuralTAC

GÜLTƏKİN HACIBƏYLİ HAKİMİYYƏTİ GƏNCƏ HADİSƏLƏRİNDƏN DƏRS GÖTÜRMƏYƏ SƏSLƏDİ:”Bu, təhlükəli tendensiyanın başlanğıcıdır”

Xural Yazıldığı tarix 27 İyul 2018

Milli Şuranın Koordinasiya Mərkəzinin üzvü, sabiq deputat Gültəkin Hacıbəyli “Strateq.az”-a müsahibəsində Azərbaycanda baş verən son olaylara – Mingəçevirdə yaranan enerji böhranına, Gəncədə icra başçısı Elmar Vəliyevə qarşı həyata keçirilən sui-qəsdə və polis zabitlərinin qətlə yetirilməsinə müxalifətin münasibətini açıqlayıb. O, həmçinin təmsil etdiyi təşkilatın yaranmış situasiyadan çıxış yolları barədə təkliflərini səsləndirib.

Gültəkin Hacıbəylinin müsahibəsini oxuculara təqdim edirik:

– Gültəkin xanım, iyul ayının əvvəlində ölkədə baş verən hadisələr – elektrik böhranı, Gəncə şəhər icra hakimiyyətinin başçısı Elmar Vəliyevə qarşı sui-qəsd, ardınca polis zabitlərinin qətlə yetirilməsi ilə bağlı müxalifətin ümumi mövqeyi nədən ibarətdir? Sizcə, bu hadisələrin əsas qaynağı nədir?

– İyul ayının 2-dən 3-ə keçən gecə Azərbaycanda baş verən enerji böhranına əsas səbəb “Azərenerji” ASC-də tüğyan edən korrupsiya və yarıtmaz idarəçiliklə bağlıdır. Gəncədə icra başçısı Elmar Vəliyevə qarşı su-qəsd isə, ümumiyyətlə, odioz məmurların fəaliyyətini gündəmə gətirdi. Burada söhbət nə Etibar Priverdiyev, nə də Elmar Vəliyev “fenomeni”ndən getmir. Məsələ bütövlükdə Azərbaycanda idarəetmənin böhran vəziyyətdə olması ilə bağlıdır.

Ölkənin enerji təsərrüfatı milli təhlükəsizlik mahiyyəti daşıyan bir sistemdir. Ərazisinin 20 fazi işğal altında olan, düşmənlə üz-üzə dayanan bir ölkədə elektrik sisteminin qısa fasilələrlə iki dəfə çökməsi, döyüşdə məğlubiyyətə bərabər hadisədir. Əgər ölkənin enerji sistemi bu qədər bərbad vəziyyətdə idarə olunursa, düşmənin hər hansı həmləsinin olacağı şəraitdə ölkədə nələr yaşanacağını təsəvvürə gətirmək belə, qorxuncdur. Bu baxımdan, ölkədə çox ciddi təhlükəsizlik və idarəetmə problemi var.

Elmar Vəliyevin həyatına qarşı təşkil edilən sui-qəsd isə dediklərimizi daha da qüvvətləndirir. Elmar Vəliyev zalım və odioz məmur tipiylə, əslində Azərbaycanda idarəetmənin bir simasıdır. Təsadüfi deyil ki, o, hakimiyyətin ən çox sevdiyi icra başçılarından bəlkə də birincisi idi. Bu hadisədən 6 ay öncə ən yüksək dövlət təltiflərindən birini almışdı və onun işini başqa icra başçılarına nümunə göstərirdilər.

Bu baxımdan, Elmar Vəliyevə qarşı sui-qəsd əslində Azərbaycanda həyata keçirilən yarıtmaz idarəçiliyə qarşı demarşdır, əzələ nümayişidir.

– Eyni zamanda, yəqin, razılaşarsınız ki, bu, həm də cəmiyyət üçün yüksək təhlükə törədən cinayət hadisəsidir… 

– İnsan həyatına qarşı sui-qəsddən söhbət gedirsə, əlbəttə, bu, bir cinayətdir və kriminal hadisədir. Onu həyata keçirən qanun qarşısında cəzalandırılmalıdır. Amma bu hadisədə təkcə kriminalı görüb, onu doğurmuş ictimai-siyasi səbəbləri unutmaq Azərbaycan hakimiyyəti üçün daha təhlükəlidir. Çünki bu hadisə hakimiyyət nümayəndələri tərəfindən vətəndaşlara qarşı alçaldıcı münasibətin doğurduğu fəsad idi.

Azərbaycan hakimiyyəti bu hadisənin üzərində çox ciddi düşünməlidir. Hökumət düşünməlidir ki, insanlar niyə əllərində silah bu yola getmək məcburiyyətində qalıblar. Axı ölkədə hər bir məmurun, icra başçısının qanunsuz əməllərindən şikayət etmək üçün qanuni mexanizmlər olmalıdır və onlar işləməlidir. İnsanlar yerli məmurlardan Prezident Administrasiyasına, məhkəmələrə şikayət edə bilməlidirlər. Ancaq məsələnin ən ağrılı tərəfi ondan ibarətdir ki, hakimiyyət öz fəaliyyəti ilə bu qanuni yolların hamısını qapayıb. Prezident Administrasiyasına göndərilən şikayətlərin hamısı yenidən təkrar elə şikayət olunan qurumların üstünə qaytarılır. Beləliklə, həmin məmurlar bu dəfə şikayət edən insanlarla daha sərt, daha qəddar davranırlar, onları cəzalandırırlar.

Məhkəmələrə gəlincə, Azərbaycanda məhkəmə hakimiyyəti çoxdan öz müstəqilliyini itirib. Məhkəmələr ədalət mühakiməsi funksiyasından məhrum olub. Onlar insanların “alver məkanı” kimi tandığı ünvanlara çevrilib. Məhkəmələrdə ədalətin ölməsi insanlarda dövlətə qarşı inam hissinin ölməsinə gətirib çıxarıb. Bunun ağır nəticələrini artıq hakimiyyət özü də hiss edir.

Hesab edirəm ki, Gəncədə baş verən olayın timsalında bu sistemdə olan nöqsanlar, boşluqlar da əyani şəkildə üzə çıxdı.

– Necə düşünürsünüz, hər iki hadisənin ölkədə yaratdığı situasiyadan hakimiyyətin çıxmaq cəhdləri uğurla nəticələndimi?

– Mən bunu hələ görmürəm. İstərdim ki, hakimiyyət buna qədər atdığı yanlış addımların doğurduğu acı reallıqlardan düzgün nəticə çıxarsın. Amma hələ ki, bu görünmür. Birincisi, bu günə qədər Azərbaycanda enerji təhlükəsizliyi problemi həllini tapmayıb. Bildiyimə görə, Rusiyadan hələ də elektrik enerjisi idxal edirik. Başqa tərəfdən, enerji sektoruna yönəldilmiş milyardlarla dövlət vəsaitinin mənimsənilməsindən söhbət gedir. Azərbaycanda neft gəlirlərinin əhəmiyyətli bir hissəsi xərclənib. Bundan sonra yenidən enerji sektoruna milyardlarla vəsaitin yönəldilməsi xalqın gələcəkdə inkişaf perspektivlərinin qarşısını almaq deməkdir.

– Bəs nə etmək lazımdır, Sizcə? 

– Çıxış yolu kimi, onu deyə bilərəm ki, bu sahədə baş verən korrupsiya halları dərhal araşdırılmalıdır. Vəsaitləri mənimsəyən korrupsioner məmurlara qarşı cinayət işləri qaldırılmalıdır. Onların ölkədən oğurladıqları vəsaitlər büdcəyə qaytarılmalıdır. Energetika sektoru bu yolla ayağa qaldırıla bilər. Amma təəssüf ki, biz bunun işartılarını görmürük. Baxın, Etibar Priverdiyevə “utanmalısız” danlağından başqa heç bir cəza tədbiri tətbiq olunmayıb. Böhranda ondan da çox məsuliyyəti olan “Azərişıq” ASC-nin prezidenti Balababa Rzayevə qarşı da heç bir tədbir görülməyib. Beləliklə, böhranın və onun fəsadlarının aradan qaldırılması üçün mən ciddi iradə nümayişi görmədim.

– Elmar Vəliyevə qarşı sui-qəsd olayı ilə bağlı atılan addımlar barədə də həmin fikirdəsiz?

-Elmar Vəliyevə qarşı sui-qəsd hadisəsində də, təxminən, eyni vəziyyət mövcuddur. Hakimiyyət burada da problemlərin həlli yollarını axtarmaq əvəzinə, bir müddət eskalasiya yolunu tutdu. Bu hadisəni gah İran, gah Rusiya, gah Səudiyyə Ərəbistanı və s. kimi ölkələrin xüsusi xidmət orqanlarına bağlamağa çalışdılar. Həmçinin dini faktorla əlaqələndirdilər…

– Hesab edirsiniz ki, hadisədə bu faktorların hər hansı rolu olmayıb?

– Mən bu faktorları istisna etmirəm. Bütün versiyalar istintaq tərəfindən araşdırılmalı, təhlil edilməlidir. Amma bu hadislərdə adi gözlə görünən reallıq ondan ibarətdir ki, Gəncə camaatı Elmar Vəliyevin əməllərindən cana doymuşdu. Təhqir edilən, alçaldılan, evləri başına uçurulan gəncəlilərin bu hadisəyə münasibətindən bir nəticə çıxarılmalıdır. Hakimiyyət məhz buradan çıxış edərək yoluna davam etməlidir. Təəssüflər olsun ki, hələlik bu istiqamətdə hərəkət yoxdur.

– Müxalifət hakimiyyətdən nə tələb edir? Sizcə, nə etməlidir iqtidar?

– İlk növbədə dövlət idarəetmə sistemində ciddi islahatlara başlamaq lazımdır. İnsanlar arasında nüfuzunu itirmiş, onları aşağılayan icra başçıları vəzifədən çıxarılmalıdır. Onların yerinə cəmiyyətdə nüfuzu olan, əhalinin sayıb-seçdiyi adamlar vəzifələrə təyin olunmalıdırlar. Bu məmurların da qarşısında konkret olaraq insanların problemlərini həll etmək kimi tapşırıqlar qoyulmalıdır. Təəssüflər olsun ki, problemləri doğuran səbəbləri araşdırmaq əvəzinə, nəticələrlə mübarizə aparmaq yolu tutulub. Kütləvi həbslər, cinayəti törətməkdə şübhəli olan şəxslərə qarşı aşırı zor tətbiqi çıxış yolu deyil.

– Müxalifət dərhal hadisələrə reaksiya verdi. Həmin gün verilən reaksiyaları hadisəyə nə dərəcədə adekvat sayırsınız?

– Müxalifət proseslərin iştirakçısı olmadı. Biz hadisələri kənardan, amma çox diqqətlə müşahidə etdik. Bizim borcumuz, əlbəttə ki, ölkədə baş verən önəmli ictimai-siyasi hadisələrə münasibət bildirməkdən ibarətdir. Bu, bizim siyasi missiyamızın tərkib hissəsidir. Bizim qiymətləndirməmiz üçün obyektiv məlumatımız çox az idi. Bu günə qədər də Gəncə hadisələri ilə bağlı yetərli məlumatlara malik deyilik. Hüquq-mühafizə orqanları məlumatların üzə çıxmasında yox, onların gizlədilməsində maraqlıdırlar. Bu da ciddi suallar doğurur. Bu hadislərdə mənim diqqətimi çəkən məqamlar oldu. Biz Milli Şura olaraq bu hadisələrə ən düzgün və obyektiv münasibət bildirən təşkilat olduq. Biz zorakılığı ilk gündən qınadıq, ona dəstək vermədik. Görünür, hakimiyyət üçün də bu mövqe haradasa bir sürpriz oldu. Biz hakimiyyətin zülmünə qarşı insanların dinc etirazlarını tam şəkildə dəstəkləyirik. Amma bu etirazların zorakı xarakter almasını qəti şəkildə qəbul etmirik. Bu gün də bu mövqedəyik ki, vəziyyətin nə qədər ağır olmasına baxmayaraq, problemlərin həlli zorakılıqdan yox, dinc mübarizədən keçir.

– Müşahidə etdik ki, sosial şəbəkələrdə Milli Şuranın mövqeyinə qarşı çox ciddi etirazlar oldu…

– Sizinlə razıyam. Təəssüflər olsun ki, bizim bu mövqeyimiz vətəndaşlarımız tərəfindən arzuladığımız səviyyədə dəstəklənmədi. Əksinə, biz bu mövqeyə görə qınandıq…

– Səbəb nədir?

– Səbəb çox təhlükəli proseslərdən xəbər verir. Azərbaycanda xalq hakimiyyətin islah olunacağına, demokratik dəyişikliklərə gedəcəyinə, dinc keçidin baş verəcəyinə inamını itirib. Biz bu simptomları çoxdan hiss etmişik. ABŞ Dövlət Departamenti hələ 2003-cü ildə Azərbaycanda hakimiyyətin dinc yolla dəyişdirilməsi imkanlarının itirildiyini açıqlamışdı. Əslində vəziyyətin ən obyektiv qiymətləndirilməsi də budur. Görünür, Azərbaycan xalqı özü də artıq bu qənaətə gəlib. Bu, çox təhlükəli tendensiyanın başlanığıcıdır.

Belə vəziyyətin yaranmasının birinci günahkarı hakimiyyətin özüdür. Cəmiyyətdəki protest enerjisi heç zaman itmir. İşsizlikdən, yoxsulluqdan əziyyət çəkən, çıxış yolu tapa bilməyən insanların çarəsizliyi getdikcə nifrət enerjisinə çevrilir. İnsanlar vaxtaşırı olaraq seçki yolu ilə öz istəklərini reallaşdıra bilmirlər. Bu, o demək deyil ki, narazılıq itir – o, toplanır və günün birində partlayış həddinə gəlib çıxır. Bu da ölkə üçün çox pis tendensiyaların başlanığıcına gətirib çıxarır. Necə ki, onların nəticələrindən birini Gəncədə gördük.

Mənim nəzərimdə, Elmar Vəliyevin vurulmasından daha təhlükəli faktor, insanların icra başçısına güllə atan şəxsi tam şəkildə dəstəkləməsidir. Fikir verdinizsə, heç kim Yunisi törətdiyi əməlinə görə qınamadı. Biz Azərbaycan müxalifəti olaraq hadisəni pisləməyimizlə cəmiyyətin qınaq hədəfinə çevrildik. Məncə, hakimiyyət bundan çox ciddi nəticələr çıxarmalıdr.

– Milli Şura yaranmış vəziyyətdən çıxış yolu kimi ictimaiyyətə təkliflər paketi təqdim etməyi düşünürmü?

– Biz, əslində gündəlik fəaliyyətimizdə mütəmadi olaraq belə təkliflərlə çıxış edirik. Bizim əlimizdən siyasi fəaliyyət imkanları alınıb, siyasət məkanı məhdudlaşdırılıb. Biz yalnız sosial şəbəkələr üzərindən cəmiyyətə, insanlara xitab edə bilirik. Baxmayaraq ki, bu hadisələrə görə cəmiyyətin bir hissəsindən təpki almışıq. Amma zorakılıqla, silah gücünə siyasi istəklərin həyata keçirilməsinə qarşıyıq. Bu, düzgün yol deyil, Azərbaycanı uçuruma sürükləyən bir yoldur. Məncə, bu hadisələrdən sonra həmin qəzəbli insan kütləsi də prosesləri soyuq başla təhlil etsə, görər ki, bu istiqamət Azərbaycanı uğura aparmır.

Başqa tərəfdən, bizim iradəmizin kənarında bu əhval-ruhiyyə varsa, o, yenidən fəsadlar törədə bilər. Azərbaycan hakimiyyətinin ən ümdə vəzifəsi bu əhval-ruhiyyənin aradan qaldırılmasından ibarət olmalıdır. Bunu da həyata keçirməyin yolu Azərbaycanda sıradan çıxarılmış dövlət mexanizmini yenidən işlək vəziyyətə gətirməkdən ibarətdir.

İlk növbədə, məhkəmə hakimiyyətinə inam bərpa olunmalıdır. Bu sistemin bərpa olunmayacağı günə qədər Azərbaycanın gələcəyini çox ciddi təhlükələr gözləyir.

Digər tərəfdən, dövlət aparandan təcili islahatlar aparılmalıdır. Siyasi islahatlar həyata keçirilməlidir. Siyasi fəaliyyət meydanı qapadılanda zorakılıq, silah meydanı genişlənir. Mübarizə sivil qaydada, siyasi qaydalar çərçivəsində aparılmalıdır. Bu gün siyasi partiyaların fəaliyyəti dissident klublarını xatırladır. Parlamentdə müxalifət yoxdur, ölkədə siyasi mədəniyyət, debatlar aradan qaldırılıb. Nə qədər ki, siyasi müstəvi bərpa olunmayıb, normal seçkilər keçirilməyib, müxalifətin səsi, xalqın istək və arzuları parlamentdən səsləndirilməyib, zorakılıq – dini zəmində hansısa təxribatların baş verməsi üçün münbit şərait olacaq. Məhkəmələrin, haqq-ədalətin qapıları bağlananda, insanların üzünə həmişə açıq olan bir qapı var – Allahın və dinin qapısı. Azərbaycan hakimiyyəti bu gün insanları məcburən dini radikalizmə sürükləyir. Xüsusən, ölkədə təhsilin səviyyəsini nəzərə alsaq, yoxsulluq, işsizlik həddinə baxsaq, görərik ki, Azərbaycanda dini radikalizmin vüsət almasına həddən artıq münbit şərait var.

– Baş verən hadisələrlə bağlı səsləndirilən versiyalardan birində deyilir ki, Azərbaycan hakimiyyətini artıq dini radikallarla toqquşdurmaq cəhdlərinə başlanılıb. Siz necə, belə bir cəhdi müşahidə edirsinizmi?

– Mən hadisələrə fərqli bucaqdan baxıram. Əvvala, istintaqın cəmiyyətə verdiyi məlumatlar azdır və biri-birini təkzib edir. Biz Gəncədə nələr baş verdiyini təfərrüatı ilə bilmirik. Məlumatımız az olduğu üçün, təbii ki, təhlilimiz də geniş və hərtərəfli ola bilməz. İndiyədək əlimizdə olan informasiyaları təhlil edərkən, gəldiyim qənaət ondan ibarətdir ki, hadisələrdə xarici faktorlardan daha çox, hakimiyyətin özünün dini radikalizm məsələsini gündəmə gətirmək niyyəti görünür. Uzun illər hakimiyyət Qərbi, Azərbaycanda dini radikalizm təhlükəsinin böyük olması ilə qorxudub. Ən yüksək səviyyədə bəyan olunub ki, bu hakimiyyət olmasa, ölkəni saqqallılar başına götürər. Nardaran hadisələri baş verən zaman hakimiyyət bundan yararlanmağa çalışdı. Amma beynəlxalq təşkilatların, ABŞ Dövlət Departamentinin bu hadisələrə verdiyi obyektiv qiymətləndirmədə olayların gerçək mahiyyətinin açıqlanması hakimiyyətin “kozırını” əlindən aldı. Bu gün artıq dünyanı dini radikalizm təhlükəsinə inandırmaq asan deyil. Başqa tərəfdən, hazırda Azərbaycanda dini radikalizmin dərinləşməsində maraqlı olan ölkələrin bir fəallığını görmürəm. Rusiya Ermənistanın müstəqil davranışlarına göz yummaq zorundadır, Paşinyan NATO ilə münasibətləri dərinləşdirir, Avropa Birliyi ilə strateji əlaqələr qurur, İranın başı öz problemlərinə qarşıb… Təbii ki, əlimizdə dolğun informasiyalar olmadıqca, heç bir variantı nəzəri baxımdan istisna edə bilmərik. Bir daha deyirəm, Gəncə olayları xarici faktordan daha çox, daxili faktorlarla bağlıdır. Onun səbəbləri məmur özbaşınalığı və idarəetmə böhranıdır.

– Belə bir qiymətləndirmələr də var ki, sözügedən hadislərədən sonra Azərbaycan daha əvvəlki Azərbaycan deyil. Həm cəmiyyət, həm hakimiyyət, həm də müxalifət üçün yeni çağırışlar var. Müxalifət bu yeni çağırışlara hazırdırmı?

– Bu, çox önəmli sualdır. Bizi düşündürən, əslində budur. Məlumdur ki, beynəlxaq konyuktura bizim iradəmizin kənarındadır, ona təsir etmək imkanımız yoxdur. Amma fəaliyyətimizi dəyişmək, təkmilləşdirmək bizim özümüzdən aşlıdır. Biz çalışırıq ki, müasir dövrün çağırışlarına uyğun olaraq öz fəaliyyətimizi quraq. İnsanların dəyişən əhval-ruhiyyəsinə, eyni zamanda dəyişən beynəlxalq vəziyyətə uyğunlaşmağa çalışırıq. Hazırda gəldiyimiz ümumu qənaət bundan ibarətdir ki, biz istənilən halda Azərbaycanda avtoritarizmdən demokratiyaya keçidin dinc, sivil, konstitusion qaydada baş tutmasına alternativ yol görmürük. Bizim mübarizəmiz yalnız qanun çərçivəsi ilə müəyyənləşir.

Başqa tərəfdən, biz cəmiyyətin proseslərə daha aktiv qoşulması üçün fəaliyyətimizdə də dönüş yaratmaq istəyindəyik, axtarışdayıq. Cəmiyyətdə insanların da öz gücünə inamının artması müşahidə olunur. Mən bunu daha çox Ermənistanda baş verən dəyişikliklərlə əlaqələndirirəm. Gürcüstandan sonra, düşmən də olsa, qonşu ölkədə hakimiyyətin demokratik yolla dəyişdirilməsi insanlarımızda inam yaradıb. Hamı gördü ki, bir icra başçısını sıradan çıxarmaq ölkədəki vəziyyəti dəyişməyə kömək edə bilməz. Ölkədə vəziyyət sui-qəsdlərlə, silahların işə düşməsi ilə deyil, xalqın öz hüquqları uğurunda kütləvi şəkildə, dinc mübarizəyə qalxması ilə dəyişə bilər. Bu baxımdan, nikbinəm: ümid edirəm ki, tez bir zamanda xalqla müxalifət arasında arzuladığımız dialoqu qura biləcəyik.