Əvəz Zeynallı Sevinc Telmanqızının təqdimatında “Yeni Müsavat” qəzetinin canlı yayınında Azərbaycan müxalifətinin son durumunu müzakirə edib. Xural.com müsahibəni təqdim edir:
Xural.com
0
209 dəfə oxunub
MÜSAHİB
“İctimai fiqur olan məhbusların ailələrinə dəstək verməyə çalışmışam, ancaq özüm o dəstəyi görməmişəm”
Əslində yanvarın 4-də azadlığa buraxılacağı gözlənilirdi. Amma əksinə, həbs müddətinin uzadılması ilə, sanki xanımına doğum günü “hədiyyəsi” etdilər.
“Azərbaycan Avropa Hərəkatı”nın prezidenti Ramin Hacılının həbs müddətinin növbəti dəfə uzadıldığı tarixdə həyat yoldaşı, yazıçı Aysel Əlizadənin doğum günü idi.
İlk dəfə olaraq Yeni ili və doğum gününü məhbus ailəsi kimi keçirən Aysel xanım “Yeni Müsavat”a bu durumun maddi və psixoloji çətinliklərindən danışıb:
– Çox ağırdı… (kövrəlir – E.S). Raminin həbsi 4-cü dəfə uzadıldı. Sabah (bu gün) ona qoyulan sanksiyanın sonuncu günü idi, həbsdən çıxmalıydı. Bu günə (dünən) məhkəmə saldılar. Tam qanunsuz və özbaşına istintaq prosesi gedir. Əslində istintaq getmir. Çünki vəkil məhkəmədə istintaqa dair hansı işlərin aparıldığını tələb edir. Ortada heç nə yoxdu. Onu, sadəcə, həbsdə saxlayırlar. İkinci tərəfdən, istintaq Ramin bəy həbsdə olmadan da gedə bilər, bu belə olmalıdır. Dörd dəfə həbs müddətinin uzadılması nə deməkdir? Hansı cinayətdən söhbət gedir? Hətta cinayət olsa da, belə bir fakt yoxdur, prezidentin sərəncamı da var, yüngül cinayətlərə görə həbs-qətimkan tədbiri seçilməsin. Heç kim vecinə almır. Cəza siyasətinin humanistləşdirilməsi ilə bağlı konkret maddə var. Ümumilikdə belə ifadə edək: “Hər şeyə görə adamları tutub həbsə salmaq olmaz” deməkdi. Amma biz başqa məhkəmə və cəza prosesi görürük.
– Sizə bir məhbus ailəsi kimi dəstək olanlar varmı, digər məhbus ailələri ilə əlaqə saxlayırsınızmı?
– Mən həmişə mesajlarımla, yazılarımla məhbus ailələrinə dəstək olmuşam. Bu, vətəndaş borcumdur.
İctimai fiqur olan məhbusların ailələrinə, özlərinə dəstək verməyə çalışmışam. Başa düşürəm ki, bu insanların dəstəyə ehtiyac var. Ancaq özüm o dəstəyi görmədim. Bunu qaxınc kimi demirəm, siz soruşdunuz, söylədim. Biz dəyərləri müdafiə edirik, şəxsləri deyil. O adamları heç tanımıram. Amma müdafiə eləmişəm. Şəxsi baxımdan xoşuma gəlməyəni də olub, amma vətəndaş kimi dəstək vermişəm.
Üstəlik, söhbət Ramin Hacılıdan gedir, hansısa quldurdan yox. Onu içəridə haqsız və ədalətsiz şəkildə saxlayırlar.
– Hüquqi prosedur necə gedir?
– Hazırda vəkil dostlarımız var, onlar çalışırlar ki, bu işin qondarma olduğunu isbatlasınlar. Mən bütün orqanlara yazmışam, heç bir reaksiya verməyiblər.
“Ramin həbsdə də yaxşı həyat yoldaşıdır”
– Dolanışıq, maddi baxımdan üzləşdiyiniz çətinlikləri necə üstələyirsiz?
– Evin qazanc gətirəni Ramin Hacılı idi. Mənim də etdiyim tərcümələrdən, yazılarımdan gələn qonorar müəyyən dəstək olub. Yenə də problem deyil, öhdəsindən gəlmişik, gəlirik. Dostlarım, əzizlərim yanımdadı. Ramin həbs olunanda mənə konkret dedi, kimsənin qəbuluna getmə, mənə görə xahiş etmə, zəif görünmə, vəssalam. Amma əlimi-qolumu sallayıb otura da bilməzdim. Bir neçə qəbulda oldum, hər yerə şikayətlər yazdım. Amma özümü zəif göstərib kimisə sevindirmədim. Zəif görünməyim kimisə sevindirəcəksə…
Ramin həmişə deyir ki, əsas uşaqdır, dərsləri ilə maraqlan, vaxtını ona ayır. Ramin Hacılı həbsdə də yaxşı həyat yoldaşıdır. O, özü ilə məşğul olmur, yalnız bizdən dolayı narahatlıq keçirir.
“Məndən hay-küy gözləyən adamlar var ki…”
– Belə vəziyyətdə yaradıcılıqla məşğul olmaq mümkündürmü?
– Bu il şeirlər kitabım çap olunacaq. Bir kitabım Türkiyədə çap ediləcək. Daha iki kitabım artıq hazırdır, nəşriyyata hələ təqdim etməmişəm.
Müəyyən planlarım var. Saytımla məşğul olmağa gücüm çatmadı, çox gərgin idim. Səhhətimdə ciddi problemlər yaranıb. Buna baxmayaraq, “İmza günü” də keçirdim. Bütün bunlar da dostların, mənə sevgisi, sayğısı olanların təşəbbüsü ilə oldu. Onlardan çoxlu dəstək gördüm, məni tək qoymadılar.
Raminlə tanımadığım dostları maraqlanırlar. Elə bir situasiyadır ki, adam bilmir nə desin. Mən həmişə etik qaydaları gözləmişəm, saç-baş yolmaq tərəfdarı deyiləm. Ona görə də məndən hay-küy gözləyənləri bir az çətin anlayıram. Təbii, insanın bir hədd nöqtəsi var, onu keçəndə partlaya bilər. Bundan sonra necə davranacam, nə deyəcəyəm, bilmirəm.
Söhbət mənə qiymətli bir insanın haqsız yerə həbsindən gedir.
– Müraciət etdiyiniz rəsmi qurumlardan heç biri sizə cavab vermir?
– Bu 7 ay ərzində müraciət etmədiyimiz orqan qalmayıb. Arabir cavab yazırlar. Məsələn, aylar öncəki məktubun cavabını təzə göndəriblər.
O baxımdan gedişat göstərir ki, mütləq mənada iş Avropa Məhkəməsinə gedəcək. Raminin 35 yaşı bitir, şəxsiyyət vəsiqəsinin dəyişdirilməsinə belə şərait yaradılmır. Ailəsinə notariat qaydada etibarnamə verilməsinə icazə vermirlər. Yeddi aydır telefonları əsas gətirilmədən müstəntiqdədir, qaytarmır. Tam özbaşınalıq.
“Ramin insanlara kömək etməyinin cəzasını çəkir”
– Hər halda, günün birində Ramin Hacılı azadlığa çıxacaq, ondan sonra ölkədən getməyi düşünürsünüzmü?
– Bütün bu cəhdlər bizim kimi adamları ölkədən çıxarmağa yönəlib. Amma bu komfortu onlara vermərik.
– Yazı adamının yaradıcılığına bu hadisələr necə təsir edir?
– Bir az təpki gücün, dayanıqlığın artır. Bəzi şeyləri anında yaza bilməsən də, ruhsal durumun buna imkan verməsə də, zamanı gələcək, onların hamısı yazılacaq.
Mən bir yazıçı kimi hüquq sisteminin dibə çöküşü necə ola bilər, onu gördüm. Dünya yazıçılarının əsərlərində belə detallar, mövzular çoxdu.
Raminin həbsi və 7 ayda gördüklərim mənə yazıçı kimi yeni mövzular səhifəsi açdı. Ölkədə hüquq sisteminin nə qədər bərbad olduğunu gördüm. Bu sistemin insanların taleyinə necə təsir etdiyinə şahid oldum. Tək Ramin deyil, hazırda həbsdə nə qədər şərlənmiş, günahsız insan var.
Hətta yazıb-oxuya bilməyənlər var ki, Ramin onlara kömək edir, ərizələrini yazır, orada da köməyini əsirgəmir. Elə bu gün bir az da insanlara kömək etməyinin cəzasını çəkir.
206 dəfə oxunub
Britaniya təhqiqatçıları Azərbaycanın bir neçə milyard dollarlıq “çirkli pulyuma” mexanizminə bağlı bank hesabını dondurub. Araşdırmaçı jurnalistlər pulların həmin sxem vasitəsilə Britaniyada qeydiyyatdan keçmiş əsas dörd saxta şirkət vasitəsilə yuyulduğunu üzə çıxarıblar. Milli Cinayətkarlıqla Mübarizə Agentliyinin (NCA) dekabrın 12-də bildirdiyinə görə, hesabın dondurulması orderi “Azərbaycan pulyuyan maşını” ilə əlaqədar ilk addımdır. Görəsən, bu proseslər davamlı olacaqmı? Azərbaycan Demokratiya və Rifah Hərəkatının rəhbəri Qubad İbadoğlu bu proseslə bağlı ASTNA-nın suallarına cavab verib.
– Qubad bəy, Britaniya təhqiqatçıları Azərbaycanın bir neçə milyard dollarlıq “çirkli pulyuma” mexanizminə bağlı bank hesabını dondurub. Milli Cinayətkarlıqla Mübarizə Agentliyinin (NCA) bildirdiyinə görə, Hesabın Dondurulması Orderi “Azərbaycan pulyuyan maşını” ilə əlaqədar ilk addımdır. Yəni, belə çıxır ki, bu addımların davamı ola bilər. Sizcə, bu addımların davamı olacaqmı? Davamı olacaqsa hansı formada olacaq?
-Bu, indiyə qədər gedən proseslərin məntiqi nəticəsidir. Çünki Britaniyanın yalnız Azərbaycanla bağlı deyil, bütövlükdə “çirkli pullar”ın yuyulması ilə əlaqədar adı xeyli vaxtdır hallanır. Hətta 2015-ci ildə Açıq Hökumət Tərəfdaşlığının qlobal sammiti Londonda keçirilərkən o zaman baş nazir Devid Kamerun da çağırış etmişdi və korrupsiyaya qarşı mübarizədə qətiyyətli olduğunu bəyan etmişdi. Yəqin ki, baş nazir vəzifəsinə davam etsəydi, Brexit olmasaydı Britaniyanın qərarları daha sərt olardı. Çünki o zaman belə bir öhdəlik götürən baş nazir həm də konkret olaraq proqramını da açıqlamışdı ki, hansı istiqamətlərdə fəaliyyət göstərəcək. Onların əsas istiqamətlərindən biri ondan ibarət idi ki, mülkiyyət sahibləri müəyyənləşsin. Çünki Londonda və onun ətrafında kifayət qədər mülklər var və bu mülklərin sahibləri barəsində məlumatlar yoxdur. Digər tərəfdən, London həm də “çirkli pullar”ın yuyulması mərkəzlərindən biri hesab olunurdu. Təbii ki, bu da Britaniya hakimiyyətini narahat etməyə bilməzdi. Sonda isə “Azərbaycanın pulyuyan maşını” adlı yazıda artıq konkret sənədlərlə və eyni zamanda adlarla Londonda qeydiyyatdan keçmiş şirkətlərin fəaliyyətinin bu prosesdə aparıcı rol oynadığını bütün dünya biləndən sonra Londonun belə bir addım atması gözlənilən idi. Bu baxımdan Londonda son zamanlar başlayan bu proseslər davamlı olacaq. Bu davamlı proseslərin yəqin ki, hansı istiqamətdə yönəlməsi aparılan təhqiqatın nəticəsindən asılı olacaq. Bu baxımdan əgər Azərbaycan həqiqətən bu şirkətlərdən əlavə başqa şirkətlərlə, banklarla belə vasitələrdə, “çirkli pullar”ın yuyulması istiqamətində əməliyyatlar aparıbsa, yəqin ki, onlar da aşkara çıxarılacaq. Çünki Londonda bunu aşkara çıxarmaq o qədər də çətin deyil. Onların hüquq-mühafizə orqanları bu istiqamətdə yeni məlumatları yəqin ki, təhqiq edəcəklər.
-Britaniyada “çirkli pulyuma” ilə bağlı mövzular bir neçə dəfə gündəmə gəlib. 2015-ci ildən başlayaraq Britaniyada “çirkli pullar”ın dövriyyəsi, Londonda keçmiş sovet ölkələrindən olan vətəndaşların bahalı mülkləri barədə yazılar bir çox nüfuzlu media orqanlarında dərc olunub. Daha sonra bir neçə postsovet ölkəsindən olan şəxslərin, o cümlədən rusiyalı bankir Ablyazovun mülkləri, həmçinin Azərbaycan Beynəlxalq Bankının keçmiş rəhbəri Cahangir Hacıyevin xanımı Zamirə Hacıyevanın mülkləri məsələsi ortaya çıxdı. Amma o fakt da var ki, bu dövriyyədə olan “çirkli pullar”dan həm də Britaniya da qazanırdı. İndi inanmaq olarmı ki, Britaniya hökuməti bu məsələdə qətiyyətli olacaq və bu mövzunun şəffaflığa çıxması üçün çalışacaq? Yoxsa, əksinə, Britaniya hökuməti bir-iki nəfəri qurban verməklə, sadəcə, bu mövzunun aşkara çıxarılması üçün çalışdığını göstərmək istəyir?
-Güman etmirəm ki, Londonda son zamanlar baş verənlər kampaniya xarakteri daşıyır. Təbii ki, ilk növbədə Cahangir Hacıyevin xanımı Zamirə Hacıyevanın mülkləri məsələsinin ortaya çıxması bunun üçün müəyyən əsaslar yarada bilər. Çünki Azərbaycanla bağlı hələ bundan əvvəllər də bundan da böyük mülklər olsa da onlarla bağlı demək olar ki, heç bir məlumat açıqlanmayıb. Məsələ bundan ibarətdir ki, bu, Londonda siyasi hakimiyyət dairələrinə təsir imkanlarının hələ də qaldığını deməyə müəyyən əsaslar yaradır. Burada Londonun aparıcı şirkətlərinin də iştirakı var. Söhbət Azərbaycanla bağlı fəaliyyətdə olan şirkətlərdən gedir. Eyni zamanda bu məsələlərdə Azərbaycanın lobbiçiliyini aparan şirkətlərdən gedir. Bu baxımdan belə faktların, xüsusilə də Zamirə Hacıyevanın və yaxud da deyək ki, rusiyalı bankir Ablyazovun mülkləri barədə məlumatların dərc olunmasını bununla izah etmək olar. Bunun kampaniya xarakterli olduğunu hesab etmirəm. Bu istiqamətdə fəaliyyət davam edəcək. Çünki ABŞ-dan sonra qlobal “Maqnitski aktı”nı qəbul edən azsaylı ölkələrdən biri də Böyük Britaniyadır. Britaniya bu baxımdan həm də hüquqi öhdəliyə malikdir və siyasi məsuliyyət daşıyır. Bu faktlar açıqlanırsa, artıq Böyük Britaniya ilə bağlı olan şübhələr də bir daha təsdiq olunur. Ona görə də “Britaniya hökuməti 1-2 nəfəri qurban verməklə bu mövzunun aşkara çıxarılmasına çalışdığını göstərmək istəyir iddialarını” qəbul etmirəm. Bu, bütün dünyada gedən şəffalıq, hesabatlılıq, “çirkli pullar”ın yuyulmasının qarşısının alınması, oğurlanmış pulların geri qaytarılması, mülkiyyət sahiblərinin adlarının açıqlanması ilə bağlı qlobal təşəbbüslərin tərkib hissəsidir. Böyük Britaniya kimi ölkələr də istər-istəməz prosesin içərisində olacaqlar, bundan kənarda qalmayacaqlar.
– Mütəşəkkil Cinayətkarlıq və Korrupsiyanı Xəbərləmə Layihəsi (OCCRP) çərçivəsində aparılmış araşdırmada iddia olunurdu ki, Danske bankının Estoniya filialı Britaniyada qeydiyyatdan keçmiş dörd firmanın hesablarını idarə edib. Azərbaycan elitası həmin hesablar vasitəsilə avropalı siyasətçilərə lobbiçilik məqsədilə pul, bahalı hədiyyələr verib, pul yuyub. Bu məsələ AŞPA və Aİ-də də müzakirə olundu. Həmin araşdırmalarda Elxan Süleymanovun və digər şəxslərin adı keçir. Eyni zamanda Londonda mülkü olan bir neçə şəxsin adı da dəfələrlə mediada hallandırılıb. Zamirə Hacıyeva olayı, ardınca bank hesablarının dondurulmasından sonra ola bilərmi həmin araşdırmalarda adı çəkilən şəxslərlə bağlı da Britaniya hökuməti hansısa sanksiyalar tətbiq edə bilərmi?
-Bunu gözləmirəm ki, hansısa sanksiyalar olsun. Düşünmürəm ki, Elxan Süleymanov və bu prosesdə adları hallandırılan digər şəxslərə qarşı Britaniya hökuməti də sanksiya tətbiq etsin.
Bu araşdırmalardan sonra beynəlxalq aləmdə korrupsiya, “pulyuma” məsələləri dedikdə tez-tez Azərbaycanın adını eşitməyə başladıq. Hətta AŞPA-da bu məsələlərin araşdırılması, AŞPA deputatlarının azərbaycanlı deputatlar tərəfindən ələ alınması məsələsini aydınlatmaq üçün komissiya yaradıldı. Indi bu proses davam edərsə bunun Azərbaycan üçün hansı fəsadları ola bilər? Və ya bütün bu məsələlər Azərbaycan -Qərb, Azərbaycan- Böyük Britaniya, Azərbaycan-AŞPA, Azərbaycan-Aİ münasibətlərinə hansısa təsir göstərə bilərmi? Təbii ki, təsirləri olacaq. Londonda son qərarın da AŞ- da müzakirələrdə bir istinad mənbəyi kimi istifadə edilməsi gözləniləndir. Və ümumiyyətlə, AŞPA-da bu məsələlərin müzakirəsi hələ bitməyib. Yəni, komissiya yaradılıb və bu komissiyanın fəaliyyəti davam edir. Bu komissiyanın hesabatından çox şey asılı olacaq. Komissiyanın hesabatında Böyük Britaniyada qəbul edilmiş qərarlar öz əksini tapacaq. Bütövlükdə götürəndə bu məsələlər Azərbaycan-AŞPA, Azərbaycan- Avropa Parlamenti münasibətlərinə mənfi təsir göstərəcək. Çünki orada “yuyulmuş pullar”ın Avropada, xüsusilə Brüsseldə lobbiçilik fəaliyyətinə yönəldilməsi araşdırma tələb edir. Bu komissiyanın da fəaliyyəti yekunlaşanda, hesabatı ortalığa çıxanda Azərbaycanla bağlı artıq yeni faktlar və yeni iddialar, qərarlar gözləniləndir.
-Azərbaycan bu vəziyyətdən necə çıxmağa çalışacaq?
-Azərbaycan yaxşı durumda deyil. Azərbaycan təbii ki, bu vəziyyətdən çıxmağa çalışacaq, ən azı Azərbaycanın Avropada lobbiçiliyini edən şirkətlər bu prosesdə ölkənin hakimiyyətinin maraqlarını qorumağa və güdməyə daha çox vəsait əldə edə biləcəklər. Çünki artıq Azərbaycan bu vəziyyətdə daha çox şirkətlərlə daha bahalı layihələrlə işləmək məcburiyyətində qalacaq ki, bu, fəsaddan qurtula bilsin. Amma bu, yenə də yalnız Azərbaycanın lobbiçiliyini aparan şirkətlərin fəaliyyətindən asılı olmayacaq. Bu, həm də digər institutların bu prosesə prinsipial yanaşmasından asılı olacaq, o cümlədən AŞPA və Avropa Parlamentinin. Hər halda Azərbaycandakı mövcud vəziyyət də diqqətdən kənarda qalmayacaq. Əgər siyasi vəziyyətdə, xüsusilə də siyasi məhbusların azad olunması istiqamətində Azərbaycan müvafiq addımlar atmasa, yəqin ki, Azərbaycana qarşı onlar daha da sərt olacaqlar. Bu, bütövlükdə Azərbaycanın vəziyyətdən çıxması imkanlarını çətinləşdirəcək.
-Azərbaycan bundan sonra öz adını necə təmizləməlidir? Bu kimi məsələlərdə adının bir daha hallandırılmaması üçün nə etməlidir? Və belə xoşagəlməz hadisələrdə adının çəkilməməsi üçün əvvəlcədən nə etməlidir?
-Azərbaycanın adını təmizləməsi demək olar ki, mümkün deyil. Ölkənin nüfüzü düşüb, imici korlanıb. Bu barədə artıq hesabatlar istinad mənbələrinə çevrilib. Hətta universitetlərdə korrupsiya, “çirkli pullar”ın yuyulması, ölkədən oğurlanmış vəsaitlərin izahı ilə bağlı dərslərdə Azərbaycanın adından bir nümunə kimi istifadə olunur. Çox təəssüflər olsun ki, Azərbaycan hakimiyyətinin bu sahədəki qanunsuz fəaliyyəti ölkənin imicini ciddi şəkildə korlayıb. Bunu biz ayrı-ayrı müzakirələrdə görürük. Məsələn, bu yaxınlarda “Şərq Tərəfdaşlığı” Forumunda Azərbaycan və Ermənistana qoyulan fərqli münasibətin şahidi olduq. Bu münasibətlərin əsasında təbii ki, Azərbaycanın nüfuzdan düşməsi, bütövlükdə Avropada, beynəlxalq səviyyədə öz imicini korlaması müzakirələrdə əsas rol oynayır. Ermənistanda, Gürcüstanda isə son seçkilər, xüsusilə Ermənistanda seçkilərin azad rəqabətli aparılması, dinc inqilabın keçirilməsi onlara münasibəti xeyli yaxşılaşdırıb. Onların da əvvəlki pis imicinin, korlanmış nüfuzunun nisbətən dəyişməsinə gətirib çıxarıb. Azərbaycan da eyni proseslərdən istifadə etməlidir. Azərbaycan da azad və ədalətli seçki keçirməli, Azərbaycanda da demokratiya və onun institutları fəaliyyət göstərməlidir. Azərbaycanda da hakimiyyət siyasi məhbusları azad etməlidir. Bu addım da Azərbaycan hakimiyyətinə ölkənin nüfuzunun yaxşılaşdırılması istiqamətində fürsətlər qazandıra bilər. Ölkədə siyasi repressiyalar dayandırılmalıdır, azad mətbuatın, müstəqil vətəndaş cəmiyyətinin fəaliyyəti üçün əlverişli şərait yaradılmalıdır. Bütün bunlar baş verərsə, Azərbaycanın da nüfuzunda müsbətə doğru dəyişikliklər ola bilər.
-Britaniyanın bu addımını Azərbaycan hakimiyyətinə siyasi təzyiq kimi qəbul etmək olarmı?
– Britaniya hakimiyyətinin Azərbaycan hakimiyyətinə siyasi təzyiq etməsinə ehtiyac yoxdur. İki ölkə arasında, daha çox hakimiyyətlər arasında sıx münasibətlər, əməkdaşlıq var. Xüsusilə, iqtisadi, ticari sahədə, investisiya əməkdaşlığında son illər irəliləyiş nümayiş etdirirlər. Ölkələr arasında həm də siyasi-diplomatik münasibətlər də normaldır. Bu baxımdan Britaniyanın bu addımını Azərbaycan hakimiyyətinə siyasi təzyiq kimi qiymətləndirmirəm. Hesab edirəm ki, bu, Britaniyada gedən proseslərin tərkib hissəsidir. Ona görə də Azərbaycan hakimiyyəti bundan o qədər də narahatlıq keçirmir. Yəni, yenə də Britaniya- Azərbaycan əməkdaşlığı davam edir. Azərbaycanda həmin Britaniya şirkətləri üçün problemlər yaradılmayıb ki, Britaniya hakimiyyəti də belə addımlarla Azərbaycan hakimiyyətinə siyasi təzyiq göstərsin. Britaniya şirkətləri Azərbaycanda çox əlverişli hüquqi, vergi, gömrük, valyuta rejimində fəaliyyət göstərirlər. Onların deyək ki, investisiya əməkdaşlığı sahəsində ticarət münasibətlərində elə bir çətinlikləri yoxdur. Bu baxımdan düşünmürəm ki, bu, xüsusi olaraq Azərbaycan hakimiyyətinə siyasi təzyiq kimi dəyərləndirilməlidir.
119 dəfə oxunub
Bir qrup insanlar onu haqqı bəyan edən jurnalist, başqa qrup isə, Qərb imperializminə xidmət edən 5-ci kolon nümayəndəsi hesab edir. Bu gün haqqında bir çox iddialar, söyləntilər dolanan şəxs – Əvəz Zeynallı ilə tamam fərqli mövzudan söhbət açdıq.
– Əvəz bəy, bir zamanlar başınız üzərində qara buludlar hökm sürdü. Bunun nəticəsində təqiblərə, susdurulmağa, həbsə məruz qaldınız. Bütün bu olaylardan sonra indi necəsiniz?
-Mənəvi repressiyalar, sıxışdırmalar bu gün də davam edir, sadəcə başqa formada. Artıq belə şeylərə alışmışam.
-İcazənizlə bu gün sizin maarifçilik fəaliyyətinizdən söhbət açmaq istərdim.
-Buyurun
-İxtisasınız nədir?
-Ankara Dövlət Universitetinin hüquq fakultəsinin məzunuyam. Demokratik ölkələrdəki kimi normal hüquq sistemimiz olsa idi, öz ixtisasımın arxasınca gedərdim. Sizi inandırım yaxşı da vəkil olardım.
–Necə oldu ki, dünya tarixinin nəhəng şəxsiyyətlərindən biri olan Adolf Hitlerin qələmə aldığı “Mayn Kampf – Mənim mübarizəm” əsərini dogma dilimizə tərcümə etmək qərarına gəldiniz?
-Bizim təhsil aldığımız Ankara Universitetində çox maraqlı mühit var idi. Tələbələr müxtəlif kitablar oxuyur, bir-birləri ilə mütaliyə rəqabəti aparır, tez-tez debatlar edirdilər. Ən çox da dünyanın məşhur filosofları, siyasi xadimləri, dövlət quran-yıxan liderlər haqqında oxuyurduq. Həmin kitablardan biri də Hitlerin “Kavqam” əsəri idi. Kitabı oxuyanda son dərəcə sarsıldım. Bəlli oldu ki, dünyaya səs salaraq 100 milyona yaxın insanın həyatına bais, təxminən bir əsrə yaxın yaşı olan bu kitab Azərbaycan türkcəsində yoxdur. Elə tələbəlik illərimdə kitabı tərcümə etməyə başladım. Vətənə qayıdandan sonra, əməkdaşlıq etdiyim mətbuat orqanlarında tərcüməmin bəzi hissələri nəşr olunmağa başladı. Nəhayət, “Xural” qəzetində çalışdığım zaman onun nəzdində, 2004-cü ilin dekabrında Fürerin kitabını “Mənim Savaşım” adı ilə nəşr etdirdim. Kitab Azərbaycana bomba kimi düşdü. Əslində kitabın dərc olunmasından sonra mənə müəyyən problemlər yaradılacağını bilirdim, amma durub kitabın nəşrinə qadağa qoymaq, kitabları müsadirə etmək, məni dəfələrlə hüquq-mühavizə orqanlarına aparmaq, cinayət işi açmaq və digər fəaliyyətləri gözləmirdim. Amma kimsə bunu tərcümə etməli idi, bu da mənə qismət oldu. O ölkənin ki, tərcümə ədəbiyatı zəngindir, deməli onun gəncləri, tələbələri də çox məlumatlıdır. Bu da gələcəkdə onların daha da irəli gedəcəyi deməkdir.
-“Mənim mübarizəm” kitabının hansı bölməsi, cümləsi, sözü sizi heyran etdi ki, kitabı tərcümə etmək qərarına gəldiniz?
-Kitabın hansısa konkret bölməsi yox, bütünlüklə özü marağıma səbəb oldu. Orada qeyd edilən millətin qan təmizliyi, I Dünya müharibəsi zamanı almanların tapdalanan qüruru, yenidən həmrəy olaraq birləşib düşmənlərinə meydan oxuması, itirilmiş alman torpaqlarının yenidən qaytarılması uğrunda mübarizəsi və s. bunların hamısı olduqca məni özünə cəlb etdi. Hitler bütün dünyaya sübut etdi ki, bir millətin qüruru ilə oynamaq olmaz! Hətta Hitler olmasa belə, millətin içindən çıxan başqa bir şəxs almanların öz ətrafında birləşdirərək, həm xalqın tapdalanmış qürurunu, həm də Almaniyanın qüdrətini bərpa edəcəkdi.
Məhz Hitler fenomeni və II Dünya müharibəsindən sonra ənənəvi müharibə, bir dövlətin başqa dövlətə qoşun yeridərək onun ərazilərini öz dövlətinin tərkibinə qatması, mülki əhalini kütləvi qırğına məruz qoyma, məğlub olan tərəfin mədəniyyətini, adət-ənənələrini aşağılama və s. bu kimi əməllər beynəlxalq səviyyədə qadağan olundu. Bu qadağa gələcəkdə yeni hitlerlərin peyda olmaması üçün idi. Buna rəğmən mən heç də Hitlerin bəşəriyyət, insanlıq üçün törətdikləri cinayətlərə haqq qazandırmıram. Fürerin şəxsini yox, onun liderliyini, öz milləti qarşısında müsbət xidmətlərini, tarixi təsirinin öyrənilməsinin tərəfdarıyam.
-Əvəz bəy, axı Hitlerin törətdikləri cinayətləri zamanla ingilis monarxları edib, edirlər, eləcə də yaponlar, yəhudilər belə özlərini ali irq hesab edərək digər millətlərə misli görünməmiş qan uddurub, represiyalara məruz qoyublar. Hətta yəhudilərin dini kitabları olan Talmudda qeyd edilir: “Yer üzündə olan yeganə ən üst insan bəndələr yəhudilər, yerdə qalanlar isə ikiayaqlı heyvanlardır!” Bu ifadəni əksər yəhudilər də qəbul edərək dünyaya meydan oxuyur. Bu sadaladığımdan sonra yalnız Hitleri bəşəriyyət-insanlıq üçün cani adlandırmaq nə dərəcədə doğrudur?
-Haqlısınız. Zaman-zaman yunanlılar, romalılar, ingilislər, yəhudilər, türklər, ruslar dünya ağalığına can atıblar, dənizlərə çıxmaq uğrunda uzunmüddətli müharibələr aparıblar. İngilislər, ağdərili amerikalılar hinduları, zənciləri vəhşicəsinə qətlə yetiriblər. Buna oxşar halları fransızlar Əlcəzair, italiyanlar Liviya xalqlarının başına gətiriblər. Amma bunların hamısı konkret bir vaxtda deyil, zaman-zaman baş verib. Hitler isə, 6 il ərzində 100 milyona yaxın insanın ölümünə bais olub.
-Sizə elə gəlmirmi, Hitleri mizantrop, sodomazaxist, vandalist kimi təqdim edənlər, əslində Fürerdən daha qəddar, zalım, amansız rəhbərləri, onların yaratdıqları siyasi rejimləri komuflyaş edirlər?
-Təbii ki, belə maskalanmanın olması istisna deyil. Bir daha qeyd edirəm ki, yer kürəsi mövcud olduqca, dünya ağalığı da mövcud olacaqdır. Əgər keçmişdə yeni ərazilər, dənizə çıxmaq uğrunda münaqişələr, müharibələr baş verirdisə, yaxın gələcəkdə onların siyahısına kosmosa sahib olmaq uğrunda mübarizə də əlavə olunacaq. Bu gün belə dünya ağalığı başqa adla həyata keçirilir. Hətta sivil, humanist təşkilat hesab etdikləri Avropa Birliyinin daxilində belə Almaniya-Fransa, İngiltərə-Avropa, Avropa-Türkiyə qarşıdurmaları mövcuddur. Mənim qənaətimə görə gələcəkdə dövlətlər arasında yox, xalqlar, millətlər, sosial qruplar arasında qarşıdurmalar, mübarizələr, münaqişələr baş verəcək. Böyük güclər çox olsa da, əsas rəqabət ingilis-yəhudi qarşıdurması fonunda olacaq. Bu qarşıdurmalar nəticəsində gələcəkdə qaniçən liderlərin peyda olması istisna deyil.
-Əvəz bəy, niyə kitabı öz orijinal adı ilə deyil, “Mənim Savaşım” kimi oxuculara təqdim etdiniz?
-Bu barədə kitabın birinci nəşrinin giriş hissəsində geniş məlumat vermişdim. Türklərin özləri də kitabın adını hərfi tərcümə olan “Benim mübarizem” kimi yox, “Kavqam” kimi tərcümə ediblər. Mən də kitabı türkcədən tərcümə etmişəm. Digər bir məqam odur ki, bizim indiki cəmiyyətimizdə sanki mübarizə sözü öz qüdərini itirib. Bundan başqa kitabın mahiyyətinə fikir vermək lazımdır. Kitab ilk cümləsindən son cümləsinə qədər savaş, savaşa çağırışla zəngindir. Bütün bu dediklərimi analiz etdikdən sonra kitabın adını “Mənim Savaşım” kimi təqdim etdim. Kitabı 2004-cü ilin noyabrında çapa hazır etdik. Dekabrın əvvəlində isə nəşr etdirdik.
-Oxucuların kitaba marağı necə oldu?
-Qiymətindən asılı olmayaraq, müştərilər kitabı göydə götürürdülər. Əvvəlcə 12, sonra isə, 20 manat dəyərində satışa çıxardıq. 1000 nüsxə nəzərdə tutsam da 2004-cü ilin dekabrında 150 nüsxə nəşr etdirə bildik, çünki hüquq-mühavizə orqanları kitaba əl qoydu, mənə isə, CM-nin 283.2-ci (Milli, irqi, sosial və ya dini nifrət və düşmənçiliyin salınması ) maddəsi ilə cinayət işi açıldı. Daha sonra bu iş keçmiş MTN-in tədqiqat idarəsinin sərəncamına verildi. 2005-ci ilin fevralında MTN əməlimdə cinayət tərkibi olmadığına görə açılan cinayət işinə xitam verdi. Bundan dərhal sonra yenidən 100-150 nüsxə kitabı nəşr etdirdim. Tezliklə MTN-in xitam verdiyi cinayət işini Baş Prokurorluq ləğv edərək, 2005-ci ilin oktyabrında mənə yenidən eyni maddə ilə cinayət işi başlatdı. Iki ilə qədər proses davam etdi. Sonda Nərimanov rayon məhkəməsi istər Azərbaycan, istərsə də dünya hüquq tarixində qeyri-adi qərar çıxardı: “Əvəz Zeynallı təqsirli olmayaraq cəzalandırılsın”. Kitabın nəşrinə birbaşa qadağa qoymasalar da I, II nəşrlərdəki giriş yazım olan kitabların hamısı müsadirə olundu. Gələcəkdə yalnız, yazdığım giriş hissəsini çıxarmaq şərti ilə nəşrinə icazə verildi.
2009-cu ildə kitabı üçüncü dəfə nəşr etdirdim. 2011-ci ildə isə, həbs olundum. 3 il, 2 ay, 2 gün içəridə yatdım. Həbs olunmam kitabın nəşri ilə bağlı olmasa da sonralar bəlli oldu ki, kitabın işıq üzü görməsi də az rol oynamayıb.
-Ölkəmizdə yaşayan yəhudilər kitabın nəşrinə kəskin etirazlarını bildirdilər. Onların sizə qarşı iddiaları nə idi?
-Elə ki kitab işıq üzü gördü, Dağ yəhudiləri icmasının rəhbəri Semyon İxilov mənə və kitaba qarşı mənəvi terror başlatdı. O hətta 2004-cü il dekabrın 4-də birbaşa mobil telefonuma zəng edərək “Dünyanın neçə bucaq olduğunu sənə göstərəcəyik…” kimi ifadələrlə məni hədələdi. Ardınca onun şikayət ərizəsi əsasında məni hüquq-mühavizə orqanlarına çağırdılar.
-S.İxilov yalnız kitabın nəşrinin qarşısını almaq istəyirdi, yoxsa başqa məkrli niyyətlər də güdürdü?
-Bizim iş istintaqda olarkən S.İxilovdan müsahibə götürmüşdülər ki, “axı bu kitab dünyanın demək olar hər dilinə tərcümə olunub, Azərbaycan dilində kitabın nəşri sizi niyə bu qədər narahat edir? O da bildirmişdi ki, “Mayn Kampf” dünyanın hər bir ölkəsində nəşr oluna, hər millətin dilinə tərcümə oluna bilər, amma bu, Azərbaycana və Azərbaycan türkcəsinə aid deyil!
Bu açıqlamadan sonra mən də geri çəkilmədim, hətta mənimlə həmrəy olan insanlar dünyanı onlara dar etdilər. Məsələni bir növ dilimiz uğrunda istiqlal savaşı kimi qoyduq, aləmi vurduq bir-birinə ki, xeyir ola, bizim dilimizdə bu kitab niyə nəşr edilə bilməz, dilimizin hansı əyər-əskikliyi var? Niyə bizim gənclərimiz tərcümə ədəbiyyatı sarıdan kasadlıq çəkməlidirlər? Bu məsələ ilə bağlı Londonun BBC kanalında adını unutduğum veriliş bizimlə iki saatlıq canlı yayıma çıxdı. Orada yəhudi lojaları da çıxış edirdilər. Müzakirələr nəticəsində yəhudi lojaları bildirdilər ki, əgər Əvəz Zeynallı həbs olunsa biz onun müdafiəsinə qalxacağıq.
Haşiyə çıxaraq bir məsələni xüsusi vurğulayımağı özümə borc bilirəm. 1941-ci ildə alman təyyarələri Londonu bombardıman edib, viran qoyanda, adı çəkilən şəhərin kitab mağazalarında Hitlerin kitabları məhdudiyyətsiz satılırdı. SSRİ ilə 4 illik müharibə getməsinə baxmayaraq, həmin vaxtlarda ittifaqın ali təhsil məktəblərində, elmlər akademiyalarında, Kremlin kitabxanalarında belə kitab mövcud idi. Hətta indi də İsrailin özündə belə hərbi məktəblərdə hər bir yəhudi əsgəri, müdavimi, zabiti tərəfindən dönə-dönə oxunaraq, təhlil edilir. Azərbaycan tükcəsində kitabın nəşrinin məhdudlaşdırılması hansı məntiqə sığır?!
Sonralar MTN, DİN və digər bəzi qurumların nümayəndələri mənə bildirdilər ki:
“Dövlətimizin beynəlxalq səviyyədə İsrail ilə çox yaxın münasibətləri var. Bu səbəbdən Hitlerin yazdığı kitabın ölkəmizdə nəşr olunması iki dövlət arasındakı münasibətlərə xələl gətirə bilər”. Belə gülünc iddiaya cavab olaraq: “Axı bu kitab 100 ilə yaxındır yazılıb, ölkəmizdə də zərərli ədəbiyatlar siyahısına daxil deyil, oxunma hüququ var. İkincisi, məgər bir-biri ilə “isti” münasibətləri olan dövlətlərin davamlılığı bu kitaba bağlıdır?!”
Bacardığımız qədər bu olayla bağlı böyük ictimai rəy yarada bildik.
-S.İxilovun sizi hədələməsi barədə rəsmi qaydada şikayət etdinizmi?
-Dərhal 102 xidmətinə zəng edərək onun mənə hədə-qorxu gəlməsi ilə bağlı məlumat verdim. Telefon zəngim və məlumatım qeydə alındı. İstər tədqiqat, istərsə də məhkəmə prossesində S.İxilovun adı protokol, məhkəmə sənədlərində şahid kimi keçsə də o, dövlətin məhkəmə orqanlarını saymayaraq ifadə verməyə gəlmədi. Elə hüquq-mühavizə orqanlarımız da iradə göstərib onu məhkəməyə gətizdirə bilmədilər.
-Sizə elə gəlmirmi sionistlər Azərbaycan türklərinin maariflənməsini, inkişafını, güclü dövlət yaratmağımızı istəmirlər?
-İstər yəhudilər, istərsə də digər güclər bizim inkişafımızı istəmirlər. İnandırım ki, məsələ yalnız Hitlerin kitabı ilə bitmir. Lap deyək ki, Fürer bəşəriyyət, insanlıq üçün ən murdar, qaniçənin biri olub. Bəs “Sion müdriklərinin protokolları”, Tomas Cefersonun, Çörçilin, Mussolinin, Atatürkün, Camal Əbdül Nəserin və digər adlarını çəkmədiyim tarixi şəxsiyyətlərin kitabları dilimizdə bu günə kimi niyə yoxdur?! Bunların hamısı ona dəlalət edir ki, bizi kütbeyin etmək istəyirlər.
4 müqəddəs kitabı, yuxarıda adlarını qeyd etdiyim böyük siyasi xadimlərin həyatlarını, mücadilələrini, əsərlərini oxumayan bir cəmiyyət dünyanın hardan gəlib, hara getdiyini anlamayacaq.
Yəhudilər nəinki Azərbaycanı, hətta dünyanı özlərininki hesab edirlər. Bizi idarə edirlər. Ölkəmizdə nə varsa onlara məxsus olduğu iddiasındadırlar. Tam açıq deyirəm: Azərbaycan yəhudi dövlətinə çevrilib. Yuxarıda başıma gətirilən olaylarla bağlı qeyd etdiklərim də buna bariz nümunədir.
-Əvəz bəy, qeyd etdiyiniz kitabları oxuyanların onun təsiri altına düşərək gələcəkdə böyük radikallar ordusunun yaranmasına gətirib çıxaracağı ehtimalı sizi əndişələndirmirmi?
-Qətiyyən! Əksinə, elmsizlikdən təsir altına düşənlər daha çox olur.
-Tarixi şəxsiyyətlərimiz içində kimi Hitlerə oxşadardınız?
-Əslində heç kimi. Amma hardasa Babəki vurğulayardım. Çünki tarixi mənbələrin birində qeyd edilir ki, “Babək min dəfə min ( bir milyon ) ərəbi məhv etdi”. Bundan başqa Şah İsmail Xətai ilə Nadir Şahı çox böyük tarixi şəxsiyyətlərimiz hesab edirəm. Onların hər biri həm Azərbaycan coğrafiasını birləşdirirb, həm də dənizlərə çıxmağa can atıblar.
-“Mayn Kampf” kitabını tərcümə edərək Azərbaycanda nəşr etdirdiyinizə görə peşman deyilsiniz?
-Əlbəttə ki, yox. Bu dəqiqə Atatürkün “Nutuk” əsərinin tərcüməsini yekunlaşdırmaq üzrəyəm. Onu nəşr etdirdikdən sonra “Mənim Savaşım”ı 4-cü dəfə nəşr etdirməyi planlaşdırıram.
-Son olaraq sizə qarşı maneə, dalan, çəpər yaradan ixilovlara nə demək istərdiniz?
-Allah hamısının yolunu, bəxtini açıq eləsin, millətləri uğrunda verdiyi mübarizədə kənarda qoymasın. Bizim də öz yolumuz, millətimizi maarifləndirmək uğrunda amalımız var. Nə qədər ki yaşayırıq, bu yolda fəaliyyətimizi davam etdirəcəyik.
Abdulla İsmayıloğlu,
“Yeni Sözçü” qəzeti
227 dəfə oxunub
Noyabrın 20-də “Nizami” Kino Mərkəzində jurnalist Arif Əliyevin müəllifi olduğu “Əsgərlər unudulanda ölürlər” sənədli filminin təqdimatı keçirilib. Cümhuriyyətimizin 100 illiyinə həsr olunmuş filmdə 1920-ci ilin aprelində müstəqilliyimizin müdafiəsi uğrunda döyüşdə Yalama qarnizonunun göstərdiyi şücaətdən bəhs edilir. Qarnizonun 350 əsgəri 70 minlik işğalçı ordunun zərbəsi qarşısında Yalama stansiyasında iki saat duruş gətirib və son nəfəslərinə qədər mövqelərindən çəkilməyiblər. “Aranfilm” Yaradıcılıq Mərkəzinin təqdim etdiyi film Azərbaycan Cümhuriyyət tarixinin ən şərəfli və qaranlıq səhifələrindən birinə işıq salır. Filmin çəkilişləri Yalama, Bakı, Tbilisi, Ankara və Moskvada aparılıb. Filmin ssenari müəllifi Arif Əliyev, quruluşçu rejissoru Rövşən Almuradlı, quruluşçu operatoru Rafiq Əliyevdir. Vaqif Gərayzadə film üçün orijinal musiqi bəstələyib, mahnıların mətnləri şəhid əsgərlərin son məktublarında yazdıqları şeirlər əsasında tərtib olunub.
Filmin müəllifi, jurnalist Arif Əliyev apardığı araşdırmalar, bu filmin ərsəyə gəlməsində üzləşdikləri problemlər barədə Turan İA-nə danışıb.
Xural.com müsahibəni oxuculara təqdim edir:
– Arif bəy, bir çoxlarının bilmədiyi faktı üzə çıxardınız. Arxasınca getdiniz, əvvəlcə kitab şəklində, daha sonra isə film şəklində ictimaiyyətə təqdim etdiniz. Yalama hadisələri haqda informasiya sizdə haradan idi? Yəni, bu ideya haradan yarandı?
– Kənddən, Goradildən şəhərə gedirdim. Radioda Şəmistan Nəzirlinin müsahibəsini verirdilər və o XI Qırmızı Ordunun Azərbaycana təcavüzündən danışanda Yalama qarnizonunun şücaətini xatırladı. Əvvəllər bu barədə eşitmişdim, nədənsə mənə çox inandırıcı görünməmişdi. Uşaqlıqdan bizə öyrədiblər ki, rus qoşunu Azərbaycanda ciddi müqavimətə rast gəlməyib, bir həmlə ilə Bakıya çatıb. Bunun əksini sübut edən faktlar əlimizə keçməyib. Amma indi elə bil məni kimsə silkələdi, alnıma tər gəldi. Maşını kənara çəkib saxladım. Bir “dava mahnısı” yadıma düşdü: “Yerdə qalmış iki yüz nəfərin gözləri göyə baxar; hamısının bir yerdə cəmi dörd min yaşı var”. Axı bizim 350 əsgərimizin də hamısının bir yerdə yeddicə min yaşı olub! Əgər deyilən həqiqətdirsə, o gənclərin, heç olmasa, təmiz adını özlərinə qaytarmaq lazımdır. Əslində, bu, onlardan çox bizə lazımdır. Özümə söz verdim ki, axıradək araşdıracağam.
– Yalamada sizin təbirinizcə desək, müstəqilliyin ömrünü 2 saat uzadan 350 gənc uyuyur. Burada söhbət bir dövlətin varlığı üçün vuruşan, canından keçən 350 gəncdən gedir. Siz bunu ictimailəşdirdikdən sonra araşdırmalarınızda sizə kimlərsə yardım etdimi? Yoxsa bütün işləri öz gücünüzə və öz hesabınıza gördünüz?
– Araşdırmalar ilyarım davam etdi. Yarım il də sənədli povestin yazılması çəkdi. Əlbəttə, işin əsas ağırlığını adam özü çəkir, amma, desəm ki, heç kim kömək etmirdi, ədalətsizlik olardı. Dostların köməyi olmasaydı, nə altı ölkənin arxivlərinə əlim yetər, nə də kitabı çap edə bilərdim. Kitabdan sonra maraqlanan çox idi. Mən povestlə bərabər pyes və sənədli film üçün ssenari də hazırlamışdım. Bir tərəfdən, Tahir Tahiroviç deyirdi ki, pulsuz da olsa sənədli film çəkməliyik. Vaqif Gərayzadə ilə Rövşən Almuradlı məni bədii filmə kökləyirdilər, hətta özləri qabağa düşüb danışıqlar aparırdılar. Az qalmışdı da alınsın. Ancaq sonda, nədənsə, təklifə böyük həvəs göstərənlərin fikri dəyişdi. Mənim özümün kimdənsə nəyəsə şəxsi qaydada yardım istəmək qabiliyyətim yoxdur. Bir dəfə xaricdəki bir dostumla söhbət zamanı nə ilə məşğul olduğumu soruşdu, danışdım. Dedi, dərk edə bilmirəm ki, hansısa xalqın tarixində belə bir fakt olsun, bu qədər gizli saxlanılsın, üzə çıxarılanda isə onu aləmə car çəkmək üçün bütün işlər görülməsin. İnanırsınız, kredit kartlarından birini də, kartın kodunu da verdi. Dedi, başlamağa bəs edər, amma dayanmayın. Biz də dayanmadıq. Yəni, fasilə verirdik, amma dayanmırdıq. Hər tərəfdə bir yol açılırdı. Gürcüstana səfərdə Qazaxda çəkilişlərdən istifadə edib öz işimizi də yola verdik, Ankaraya, Moskvaya biletlərimizi dostlar aldılar. Ankaraya bir günə gedib-gəldik. Moskvada azərbaycanlı iş adamları qarşılayıb yola saldılar, qonaq saxladılar, hər yerdə maşınla müşaiyət etdilər. Biz də işi elə qururduq ki, vaxt itməsin, obyektlərdə çəkilişləri Bakıdan razılaşdırmaga çalışırdıq.
– Məni maraqlandıran odur ki, hökumət, rəsmilər, məmurlar sizin bu məsələdə qətiyyətinizi nəzərə aldımı? Sizə bu məsələdə gördüyünüz işlərdə maddi və ya hər hansı təklif irəli sürüldümü?
– Yox, bizə heç bir təklif gəlmədi, amma deyim ki, qabağımızı kəsən də olmadı. Mən həmişə hökumətin mane olmamasını onun ən böyük köməyi kimi qiymətləndirmişəm. Belə şəraitdə vətəndaş cəmiyyəti nəyə qadir olduğunu göstərməlıdir. Hər halda, Xarici İşlər Nazirliyi, Azərbaycan Dəmir Yolları, Sərhəd Qoşunları, Türkiyə və Gürcüstandakı səfirliklərimiz obyektlərdə çəkiliş aparmağa, yaxud çəkilişlərə icazə almağa kömək etdilər. Mədəniyyət Nazirliyi filmə yayım vəsiqəsi verdi. Düzdür, prezentasiyanın təşkilində problem yaşandı, buna görə də məkan dəyişdiriləsi oldu, dəvətnamələr gecikdi, ancaq bu, bütövlükdə hökümətin işimizə münasibətindən yox, konkret bir hökumət rəsmisinin münasibətindən doğurdu. Nə isə bu səddi də aşdıq.
– Yalama hadisəsi və həmin 350 gəncin taleyi əslində böyük qəhrəmanlıq və vətənpərvərlik nümunəsidir ki, hətta bundan yaxşı mənada təbliğat kimi istifadə etmək olar. Hətta Hollivud səviyyəsində də film çəkdirmək olardı. Amma nədən bizdə belə hadisələrə biganə yanaşırlar və bu cür hadisələrdən istifadə etmirlər?
– Hə… Bax bu, başqa məsələ. Düz iki il bundan əvvəl mən “Yalama stansiyasının platformasında qatar gözləyən 350 ruha ithaf” yazmışdım. Yazmışdım ki, gənc müstəqillik mücahidlərimizin ruhları 96 ildir orada bir-birinə sığınıb sevgi və ehtiram qatarımızın yolunu gözləyir. Bir misal çəkmişdim. Texas ştatında San-Antonio şəhəri, onun yaxınlığında Alamo adlanan, ABŞ-ın azadlıq və müstəqillik simvollarından sayılan bir qala var. 1836-cı ilin martında burada Texasın müstəqilliyini müdafiə edən təxminən 260 nəfərlik dəstə ilə sayca onqat artıq Meksika qoşunu arasında döyüş olub. Bir saat davam edən döyüşdə qala müdafiəçilərindən yalnız üç nəfər sağ qalıb. Növbəti yüz ildə isə texaslılar həmin saatı saniyəbəsaniyə bərpa ediblər, qarnizonun bütün əsgərlərinin adlarını üzə çıxarıb, əbədiləşdiriblər. Burada memorial ucaldıblar. Alamo hekayəti dərsliklərə salınıb, onun haqqında sənədli və bədii əsərlər, filmlər yaradılıb, rəsmlər çəkilib, mahnılar bəstələnib, hətta döyüşün yüzilliyi şərəfinə sikkə də kəsilib. Ştatın 13 vilayətinə Alamonun müdafiəçilərinin adı verilib. Qalanın kilsəsi məbəd elan olunub, amerikalılar ştatın qonaqlarını mütləq bu yerə aparıb ulu babalarının şücaətindən ağızdolusu danışırlar, onlara qalanın açıqcalarını, şanlı tarixini əks etdirən suvenirlər bağışlayırlar. İyirmi il əvvəl mən də Alamoda bələdçinin danışdıqlarına qulaq asa-asa, ətrafıma yığışıb gözlərində parıltı onun hər sözünü udan məktəbli uşaqlara həsəd aparırdım. Bəs biz uşaqlarımızı öz Alamomuza – Yalamamıza aparmaq istəsək, onlara nə göstərəcəyik? Nəinki memorial, bir balaca heykəlcik, quruca lövhə də yoxdur. Həqiqətən döyüşün olduğunu, 19-20 yaşlı oğullarımızın 2 saat zirehli maşınların qabağına sinələri ilə sipər çəkdiklərini sübut edən bütün materiallar ortadadır. Daha nə lazımdır? Gedim mavzoleydə Lenindən arayış alım gətirim? Bilmirəm… Onu bilirəm ki, keçmişinə kor olan xalqın gələcəyi də qaranlıqdır.
– Maraqlıdır, bu kitab, bu film ərsəyə gəldikdən sonra ictimaiyyətin, hökumətin, eləcə də beynəlxalq nümayəndəliklərin reaksiyası necə oldu? Yəqin sizə gəlib çatır.
-“Bəh-bəh”dən, ağız marçıltısından qulaq tutulur. Ortada isə real heç nə yoxdur. Beynəlxalq təşkilatlarla işimiz olmasın. Onlar müşahidə edirlər, deyirlər, hələ görək, bunlar özləri nə yapırlar? Çünki bu, bizim “daxili”, milli şərəf məsələmizdir.
– Kitab, ardınca film. İndi növbəti addım nə olacaq? Bu araşdırmaları davam etdirəcəksiniz? Davam etdirəcəksinizsə sizin bundan sonra nəyə ehtiyacınız var?
– Konkret bu mövzu ilə bağlı sənədli filmin dublyajına və xaricə çıxarılmasına ehtiyac var. Onun öhdəsindən gələrik. Amma proqramda daha iki məsələ qalır: bədii filmin çəkilməsi və Yalama igidlərinə heykəl qoyulması. Heykəl ucaltmağı hələ rəhmətlik akademik, müharibə qəhrəmanı Ziya Bünyadov təklif etmişdı. Artıq bu işləri dövlətin dəstəyi olmadan görmək mümkün deyil. Başqa planlara gəldikdə isə “Sənət əbədidir, ömür ötəri” adlı yeni sənədli povesti çapa hazırlayıram. Yaxın günlərdə ayna.az-da dərc etməyə başlayacağıq. Onu Adil İsğəndərovun Rövşən Almuradlıya danışdığı xatirələr əsasında yazmışam, 1937-1938-ci illərin hadisələrinə həsr olunub. İsmayıl Şıxlı haqqında “Əsrin fonunda kişi portreri” sənədli povesti üzərində işləyirəm. Hələ Vaqif Gərayzadə də boynuma bir ağır öhdəlik qoyub. Ağır olduğu kimi məsuliyyətlidir. Az qala “Yalama” povesti qədər.
198 dəfə oxunub
Ədalət Partiyasının sədri, hüquq elmləri doktoru İlyas İsmayılov Ovqat.com saytına maraqlı müsahibə verib. Bu müsahibəsində o, BDU rektoru Abel Məhərrəmovun vəzifəsindən azad edilməsindən tutmuş ölkədə növbədənkənar parlament seçkilərinin keçirilməsi ehtimalınadək bir çox məsələlər barədə fikirlərini açıqlayıb.
Xural.com müsahibəni təqdim edir:
– İlyas müəllim, ötən həftənin ən diqqətçəkən hadisəsi BDU-nun rektoru Abel Məhərrəmovun etdiyi hərəkətlər və vəzifəsindən uzaqlaşdırılması oldu. Səhv etmirəmsə, Siz də həmin ali məktəbin məzunusunuz. Sizin kimi bir çox ziyalılar, görkəmli insanlar BDU-da təhsil alıblar. Azərbaycan və dünya elminə bu qədər töhfələr verən bir ali məktəbə 19 il şərab alverçisinin rəhbərlik etdiyini eşidəndə, nə düşündünüz?
– Əvvəla, məni BDU-nun yetişdirdiyi görkəmli məzunlar siyahısına saldığınız üçün təşəkkür edirəm. Doğrudan da, bu ali məktəb Azərbaycan elminin formalaşmasında, dünyada tanınan məşhur insanların yetişdirilməsində misilsiz rol oynayıb. Dünya şöhrətli Yusif Məmmədəliyev, fizika üzrə Nobel mükafatçısı Lev Landau, ensiklopedik biliklərə malik olan və böyük şəxsiyyət kimi tanınan Azad Mirzəcanzadə, Ziya Bünyadov, Məmməd Xələfov və başqa görkəmli adamların adı ilə anılan bu elm ocağından həmişə xoş sədaların gəlməsini arzulamışam.
BDU mənim həyatımda önəmli yer tutan elm mərkəzlərindəndir və tələbəlik illərimi həmişə qürurla yad edirəm. Nə yazıq ki, öz siyasi niyyətləri üçün Azərbaycan xalqının intellektual ziyasını söndürmək istəyən indiki hakimiyyətin ilk zərbə vurduqları yerlərdən biri də BDU oldu. Abel Məhərrəmov kimi bir adamın 19 il həmin universitetin rektoru təyin olunması da məhz bu məqsədə xidmət edib. BDU, bütün potensialına baxmayaraq, Abel Məhərrəmovun dövründə özünün qürub çağlarını yaşadı. Təsəvvür edin ki, dünyanın reytinq cədvəllərində BDU yeni yaradılmış “Xəzər”, “Qafqaz” kimi ali məktəblərə uduzurdu. Mən hələ dünyanın digər ali məktəblərini demirəm, BDU hətta Azərbaycanda belə, birinciliyi əlində saxlaya bilməyib. Böyük tarixi ənənəsi olan BDU-nun bu hala düşməsində rektorluğun da xidmətləri az deyil. Son zamanlara qədər bu ali məktəbdə rüşvətxorluq baş alıb gedir, hətta bu səbəbə görə, bir çox dekanlar həbs olunublar. Nə qədər insana saxta diplom verdikləri rəsmən təsdiqlənib. Abel Məhərrəmovu isə bu hallar qətiyyən narahat etmirdi. O, hətta 2014-cü ildə keçirdiyi mətbuat konfransında bir şəhid qızıyla media nümayəndələrinin qarşısında mübahisə edərkən, universitetdə rüşvət faktını etiraf etmiş, “pul versəydin, kəsilməzdin” demişdi. Abel Məhərrəmov həmin xoşagəlməz hadisələrdən dərhal sonra cəzalandırılmalı idi. Hakimiyyət isə bu adamı ölkənin ən aparıcı universitetinə rektor təyin etməklə kifayətlənmir, hətta Konstitusiyanı kobud şəkildə pozaraq, deputat mandatı ilə mükafatlandırırdı.
Abel Məhərrəmovun özünə bu qədər arxayınlığı da bu cəzasızlıq mühitindən doğmuşdu. Özünə o qədər arxayın idi ki, on minlərlə tələbəni ayağa qaldırıb stabilliyi poza biləcəyini düşünürdü. Onun dini bir konfransa 2 ton şərab aparması, Şeyxülislamı gecə yuxudan durğuzub hüzuruna gətirməsi də tam özbaşınalıqdır.
Ən əsası isə, BDU dövlət sifarişi ilə mütəxəssislərin ən çox yetişdirildiyi ali təhsil ocağıdır. Statistik məlumata görə, hər il bu ali məktəbə 5 minə qədər tələbə qəbul olunur. Onun təxminən yarısı dövlət sifarişi əsasında təhsil alır. Bu, respublika ali təhsil müəssisələri üzrə ən böyük rəqəmdir və respublika üzrə dövlət sifarişi əsasında ayrılmış ümumi yerlərin 20 faizinə qədərini təşkil edir. Məhz bu səbəbə görə də 600 və daha yüksək bal toplayanların böyük əksəriyyəti bu ali məktəbdə oxumağı seçirlər. Bu cür istedadlı gənclərin taleyinin özünü apara bilməyən rəhbərlərə həvalə edilməsi Azərbaycanın gələcəyinə vurulmuş ən böyük zərbədir. Təəssüf ki, BDU-nun son 19 illik tarixi məhz belə bir anlayışın idarəçiliyi altında olub.
– Deyəsən, Sizin deputat olarkən ən çox qarşı çıxdığınız adamlardan biri də elə Abel Məhərrəmov olmuşdu.
– Qətiyyən. Mən həyatım boyu hansısa şəxsləri yox, qanun pozuntularını hədəfə almışam. Abel Məhərrəmov da digər rektorlar kimi, qanunsuz deputat seçilənlərdən biri idi. Hakimiyyət o zaman mənim qaldırdığım məsələ ilə razılaşmasa da, sonradan iradlarımın bəzi məqamlarını nəzərə almağa məcbur oldu və rektorların deputat seçilməsinə son qoydu. Amma qanunsuz seçilənlər təkcə rektorlar deyildi. Onlar kimi, dövlət komitələrinin, açıq səhmdar cəmiyyətlərinin, dövlət şirkətlərinin rəhbərləri də, sahibkarlıq, kommersiya və başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olan digər şəxslər də qanuna zidd olaraq deputat mandatı almışdılar. Məsələn, Rövnəq Abdullayev və digərləri kimi. Bu adamlar indi də həmin mandatlarını daşıyırlar. Faktiki olaraq, Azərbaycan qanunvericiliyi bu qanunları çıxaran Milli Məclis tərəfindən pozulur. Bu isə adi bir qanun pozuntusu yox, həm də öz təyinatına qarşı çıxmaq, qəbul etdikləri hüquqi sənədlərə hörmətsizlikdir. Hüquqi nihilizm də məhz burdan – qanun qəbul edənlərin qanuna əməl etməməsindən başlayır. Sən özün öz qəbul etdiyin qanunu pozsan, başqası ona necə əməl edər?
– Maraqlıdır, Konstitusiya Məhkəməsi niyə həmin qeyri-qanuni mandat əldə edən deputatların fəaliyyəti ilə bağlı hər hansı qərar vermir? Axı deputatların qeyri-qanuniliyi onların çıxartdığı qanunların legitimliyinə kölgə salır. Belə çıxır ki, biz hüquqi legitimliyi olmayan qanunlarla idarə olunuruq…
– Bəli, təəssüf ki, elədir. Mən deputat olduğum zaman bu qanunsuz halların qarşısının alınması üçün dəfələrlə müxtəlif dövlət orqanları qarşısında məsələ qaldırmışam. İlk öncə Prezident Aparatına bu barədə rəsmi məktub ünvanlamışdım. Məktuba xeyli müddət cavab verilmədi. Nəhayət, bildirildi ki, bu məsələyə baxmaq onların səlahiyyətləri çərçivəsində deyil və MSK-ya müraciət edilməlidir. Növbəti iki məktubu MSK-ya göndərdim. Məktubda göstərilirdi ki, bəzi deputatlar iki və daha artıq vəzifə tuturlar. Həmin şəxslərin Milli Məclisin deputatı olması Konstitusiyanın 85 və 89-cu maddələrinin tələblərinə daban-dabana ziddir. Məsələn, dövlət ali təhsil müəssisəsinin rektoru prezident tərəfindən təyin olunur və ya vəzifəsindən azad edilir. Rektor əvəzçiliklə təyin oluna bilməz. Ali təhsil müəssisəsinə rəhbərlik rektorun əsas fəaliyyət növüdür və o, başqa dövlət və qeyri-dövlət orqanlarında, müəssisə, idarə və təşkilatlarda hər hansı digər fəaliyyətlə məşğul ola bilməz. Bu dözülməz hallar aradan qaldırılmalı, həmin şəxslər qanunun tələb etdiyi kimi ya deputat mandatından məhrum edilməli, ya da tutduqları vəzifədən qeyd-şərtsiz azad olunmalıdırlar. Bu kobud qanun pozuntularına rəvac verən və ona göz yuman məmurlar isə cəzalandırılmalıdırlar.
O zaman mənim dəfələrlə MSK-ya ünvanladığım bu qanuni təkliflərə cavab verilmədi. Məcbur qalıb Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət etdim. Ordan da cavab ala bilmədim. 2013-cü ildə qaldırdığım bu məsələdən sonradan növbəti parlament seçkilərində rektorların deputat seçilməsinin qarşısı alındı. Amma açıq səhmdar cəmiyyətlərinin, dövlət şirkətlərinin rəhbərləri, sahibkarlıq, kommersiya və başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olan digər şəxslərdən bəziləri hələ də deputatdır. Hesab edirəm ki, onlara mandat verdiyinə görə MSK-nın bütün üzvləri məsuliyyətə cəlb olunmalıdırlar.
– İlyas müəllim, yeri gəlmişkən, bizdə bir çox qanunlar, hüquqi aktlar Rusiyadan birbaşa tərcümə edilərək qəbul olunur. Bəzi hallarda hətta müvafiq dövlət qurumlarının rəhbər şəxsləri də eynilə Rusiyadakı həmkarlarını təqlid edir, onlar hansı addımı atırlarsa, bizimkilər də eynilə təkrarlayırlar. Bu yaxınlarda Rusiya Federasiyasının Konstitusiya Məhkəməsinin sədri Valeriy Zorkin cəsarətli bəyanat verdi. Bildirdi ki, ölkədə hakimiyyət bölgüsü icra hakimiyyətinin xeyrinə əhəmiyyətli dərəcədə “əyilib”. Bu da uzunmüddətli sabitlik üçün zəruri olan dövlətin çəkindirmə və qarşısınıalma sisteminin pozulmasına gətirib çıxarıb. Niyə eyni cəsarəti bizim Konstitusiya Məhkəməsi göstərmir? Yoxsa bizdə eyni problem mövcud deyil?
– Valeriy Zorkinin bu təşəbbüsü və cəsarəti alqışlanmalıdır. Siseronun təbirilə desək, onun vicdanı şəxsi qabiliyyətindən qat-qat üstündür. O, vaxtilə Boris Yeltsinin də bir çox fərmanlarının konstitusiyaya zidd olduğunu göstərmişdi. Bu cəsarətinə görə də Yeltsin onu vəzifədən azad etmişdi. Rusiya məhz bu cür cəsarətli hüquqi adamlarının sayəsində demokratik dövlət ənənələri sahəsində bizi xeyli üstələyir.
Azərbaycana gəlincə, mən bizdəki vəziyyəti qədim Romadakı quldarlıq monarxiyası ilə müqayisə edirəm. Bilindiyi kimi, e.ə 27-ci ildən eramızın 194-cü ilinə qədər Qədim Romada “prinsipat” deyilən idarəçilik sistemi mövcud olub. Bu idarəçilik formasında respublika quruluşunun bütün institutları formal olaraq qalırdı. Ancaq hakimiyyət faktiki olaraq bir nəfərə – prinsepsə, yəni senatorlar siyahısında birinci yeri tutan şəxsə məxsus idi. Prinseps həm məhkəmənin, həm qanunvericilik orqanın, həm də icraedici orqanın əvəzinə qərar verirdi. Təəssüf ki, Azərbaycanda da buna bənzər vəziyyət hökm sürür.
– Amma gəlin, razılaşaq ki, Milli Məclis deputatlarının da elə bir ciddi səlahiyyətləri qalmayıb. De-yure olaraq da bu qanunverici orqan parlament olmaqdan çıxıb. Son referendumla dəyişdirilən Konstitusiyaya əsasən, hansısa bir komitənin deputatların səlahiyyətlərinə son qoymaq səlahiyyəti var. Belə bir mənasız parlamentdə kimin deputat kimi əyləşməsinin nə fərqi var?
– Sözsüz ki, parlamentin bu vəziyyətə salınması hakimiyyət bölgüsü prinsipinə ziddir. Bu prinsipə görə, hakimiyyətin 3 qanadı var: qanunverici hakimiyyət, icraedici hakimiyyət və məhkəmə. Hakimiyyətin bu qanadları bir-birindən müstəqil şəkildə və bir-birinə nəzarət edəcək səlahiyyətdə fəaliyyət göstərməlidirlər. Amma deputatı mandatından məhrum etmək səlahiyyətinin MM-nin İntizam Komissiyasına verilməsinin nə hüquq fəlsəfəsində, nə də məntiqdə yer var. Bu səlahiyyət yalnız seçiciyə aid olmalıdır.
Üstəlik, indiki qanunvericiliyə görə, deputat tamamilə mənasız bir səbəbdən mandatdan məhrum edilə bilər. Məsələn, etik normaları pozduğuna görə. 2016-cı ildə bu məsələ ictimai müzakirəyə çıxarılanda mən referenduma təqdim olunan müddəalarla bağlı öz mülahizələrimi yazıb media orqanlarında ictimailəşdirmişdim. Həmin məqalədə yazmışdım ki, referendum aktında nəzərdə tutulan dəyişikliklərdən biri də Konstitusiyanın 89-cu maddəsinə edilən təklifdir. Təklifə görə, deputatlar onlar üçün müəyyən edilmiş etik davranış qaydalarını kobud surətdə pozduqda öz mandatlarından məhrum oluna bilərlər.
Əvvəla, etik davranış qaydaları qiymət verilən anlayışdır, onların yerinə yetirilməsi isə ictimai fikrin gücü ilə təmin edilir. Hüquq normalarının həyata keçirilməsi etik normalarda olduğu kimi, bu normaları pozan şəxslər barəsində yaradılmış mənfi fikirlə deyil, dövlət məcburiyyəti ilə təmin edilir. Dövlətin məcburi tədbirləri etik normaların təmin edilməsində heç bir rol oyanaya bilməz, oynamamalıdır.
Üstəlik, “kobud şəkildə pozmaq” müddəası da qiymət verilən anlayışdır, onu nə qədər geniş izah etsək də, etik normaların pozulması dövlətin məcburi tədbirlərinə səbəb olmamalıdır. Bu təklifin qəbul edilməsi deputatların passivliyinə gətirib çıxara bilər. Sədrlə Zahid Oruc arasında baş verən mübahisədə olduğu kimi, parlament rəhbərilə dialoqa “cəsarət” edən hər bir deputatın hərəkəti etik normaların kobud şəkildə pozulması kimi qiymətləndirilə və beləliklə, deputat mandatdan məhrum oluna bilər. Odur ki, bu təklifin qəbul edilməsinə heç bir vəchlə yol verilməməli idi. Bu təklif deputatları asılı vəziyyətlərdə təzyiq altında saxlamaq üçündür.
Konstitusiya dəyişikliyində Milli Məclisin səlahiyyətlərini məhdudlaşdıran digər müddəalar da var idi. Mən yenidən bunları sadalamaq istəmirəm. Bircə onu nəzərinizə çatdırmaq istəyirəm ki, 2016-cı ildə keçirilən referendumla Milli Məclisin səlahiyyətləri tamamilə əlindən alındı və o, icra hakimiyyətinin iradəsindən tam asılı vəziyyətə gətirildi. İndi də Milli Məclis digər qanunları da bu dəyişikliklərə uzlaşdırmağa səy göstərir, amma nə qədər çalışırsa, işin içindən çıxa bilmir. Məncə, Azərbaycan hakimiyyəti ölkədəki ictimai-siyasi vəziyyəti normallaşdırmaq üçün parlamentin səlahiyyətlərini məhdudlaşmağa deyil, onun həqiqi simasını və nüfuzunu özünə qaytarmağa çalışmalıdır.
– Son zamanlar növbədənkənar parlament seçkilərinin keçirilməsi barədə proqnozlar gündəmə gətirilir. Növbəti seçkilərdə iştirak edəcəksinizmi?
– Bu yaxınlarda mətbuat orqanlarında mən də bənzər iddialarla tanış oldum. Bir çox siyasilər, o cümlədən Vətəndaş və İnkişaf Partiyasının sədri Əli Əliyev də bu ehtimaldan danışırdı. Mənim Əli Əliyevə böyük hörmətim var və onun savadlı bir siyasətçi olduğuna inanıram. Doğrusu, bu fikirləri onun dilindən səslənməsinə təəccübləndim. Axı, seçki keçirilmir ki, orada iştirak edəsən. Hakimiyyət istədiyi adamı istədiyi yerdən deputat təyin edir. Seçki komissiyaları həmin adamın lehinə protokolları tərtib etməklə məşğul olurlar. Vətəndaşların seçkiyə gedib-getməməsi heç kimi maraqlandırmır. Bu metodla müəyyənləşdirilən qurum qətiyyən parlament sayıla bilməz. Üstəlik, səlahiyyətləri tamamən əlindən alınmış parlamentdə təmsilçiliklə nəyə nail olmaq mümkündür? Hesab edirəm ki, parlamentin əvvəlki səlahiyyətləri özünə qaytarılmayana qədər bu seçkilərdə iştirak etməyin heç bir mənası yoxdur. Normal seçki keçirilsə, iştirak edərdim.
– Siz seçki mühitini yaxşılaşdırmaq üçün hakimiyyətə nə tövsiyə edərdiniz?
– Hakimiyyətə nəyisə tövsiyə etməyin də bir mənası qalmayıb. Hesab edirəm ki, Azərbaycanda demokratik və ədalətli seçki keçirməyin bir yolu var: Suriyadakı kimi, seçkilərin BMT tərəfindən keçirilməsi.
422 dəfə oxunub
‘Azərbaycan region ölkələr arasında adambaşına milli gəlirini orta Avropa səviyyəsinə ən gec çatdıracaq ölkə kimi proqnozlaşıdırlıb”
İqtisadçı Rövşən Ağayev hazırda Milli Məclisin müzakirəsində olan 2019-cu ilin büdcəsi ilə bağlı yaranan suallara cavab verir.
– Rövşən bəy, əksər müsahibələrinizdə bildirirsiniz ki, hökumət nəticə əsaslı büdcə tərtib etməlidir. Nədir “nəticə əsaslı büdcə”?
– Müstəqil ekspertlər nəticə əsaslı büdcəni son 10 ildə daim gündəmdə saxlayıb və sovet dövrünün sonlarından qalma, heç bir səmərəlilik və nəticə göstəricisinə əsaslanmayan büdcə tərtib etmək praktikasından imtina olunmasını təklif ediblər. Son 25-30 ildə Qərbdə ictimai maliyyə menecmentində köklü dəyişiklik baş verdi və nəticə əsaslı büdcə mexanizmi ortaya çıxdı. Nəticə əsaslı büdcə odur ki, hökumətin xərc prioritetləri ilə strateji inkişaf prioritetləri əlaqələndirilir, hökumət öncədən proqnozlaşdırdığı və həmin proqnozlara uyğun vəsait ayırdığı nəticənin reallaşdırılması üçün məsuliyyət daşıyır. Bu cür büdcə menecmentinin tətbiq edildiyi şəraitdə dövlət idarələrinin strateji planları olur, həmin planlarda hər bir qurumun əsas funksiyalarına uyğun məqsəd və hədəfləri müəyyənləşir, sərəncamlarında olan resursların məqsəd və hədəflər istiqamətində ayrılmasını özündə əks etdirən büdcə planları hazırlanır. Büdcə sənədlərində strateji planlar əsasında müəyyən edilən hədəflərə uyğun fəaliyyətlər, bu fəaliyyətlərin nəticələrini ölçmək üçün kəmiyyət və keyfiyyət göstəriciləri sistemi, hər bir fəaliyyətin icrası üçün tələb edilən resursların həcmi əksini tapır. Problem onda deyil ki, nəticəyə yönəlik büdcə mexanizmləri olmayanda dövlət orqanları öz vəzifələrinin öhdəsindən, ümumiyyətlə, gələ bilmirlər. Sadəcə bu cür büdcə menecmenti yoxdursa, hökumətin malik olduğu resursları tələb olunan nəticələr əsasında bölüşdürmək onlar üçün mümkün olmur. Hökumətin öz fəaliyyətini nəticələri ölçməyə imkan verən göstəricilər və meyarlar əsasında qurması mürəkkəb, amma mümkün məsələdir. Belə bir yanaşma mövcuddur ki, insanlar qiymətləndirə bildikləri hadisə və prosesləri idarə etmək və yönlədirmək imkanına malik olurlar. Bu yanaşma dövlət idarəetməsi üçün də keçərlidir. İdarəçilər öz fəaliyyətlərini qiymətləndirə bilmədikdə nə onu təkmilləşdrimək, nə də idarəetmə prosesi üzərində effektiv nəzarəti təşkil etmək imkanına malik olurlar. Hökumət yaxın 3, 5 və 10 illlik dövr üçün təhsil, elm, səhiyyə, aqrar sektor, regionların inkişafı üzrə strateji prioritetlərini cəmiyyətə elan edirsə, həmin prioritetlərə hər il nə qədər resurs xərcləndyini, ilin yekununda hansı nəticələr əldə olunduğunu ölçülə bilən məlumatlar əsasında bilmək də cəmiyyətin haqqıdır. Doğrudur, hər bir ölkənin strateji prioritetləri arasında təhsil və səhiyyə həmişə olur, amma ilk beşliyi tərtib edəndə müəyyən dəyişikliklərin olması mümkündür. Tutaq ki, hansısa ölkə üçün bir mərhələdə regional iqtisadi inkişafda bərabərsizlik, digər üçün səhiyyə və ya təhsil ön yerdə gələ bilər. Bəzi hökumətlərin strateji planları daha uzun müddətli olur və həmin strategiyada müəyyən olunan hədəflərə yetişmək üçün ortamüddətli proqramlar və fəaliyət planları qəbul edilir. Məsələn, Qazaxıstanda “Qazaxıstan 2050” sənədi var. Bu, artıq rəsmi Astananın həmin ilə qədər strateji vizyonunu göstərir. Azərbaycanda son vaxtlara qədər belə sənəd “Azərbaycan 2020” adlı strategiya olub. 2016-cı ildə isə “Strateji Yol xəritələri” təsdiqləndi və xəritədə hökumət daha uzunmüddətli dövr üçün – 2025-ci il və sonrakı dövr üçün vizonunu müəyyənləşdirib. Qarşıdakı dövr üçün adambaşına düşən ümumi daxili məhsulun (ÜDM), o cümlədən qeyri-neft ÜDM-nin və qeyri-neft ixracının həcmi, kiçik və orta sahibkarlığın büdcədə və ixracda payı kimi vacib göstəricilər üzrə hədəflər artıq var. Yaxud 2013-cü ildə qəbul edilmiş təhsil strategiyasında məktəbəqədər təhsillə əhatə səviyyəsini hazırkı 20-25 faizdən 90 faizə çatdrımaq hədəflərdən biridir. İndi büdcə sistemində islahatların qarşısında duran əsas vəzifə budur ki, bilavasitə ictimai qaynaqlar hesabına hər il bu hədəflərlə bağlı fəaliyyətlərə nə qədər resurs xərcləndiyini, hər ilin soununa xərclənmiş resursların bizi son hədəfə nə qədər yaxınlaşdırdığını ortaya qoyan strateji palnlaşdırma və hesabatlılıq mexanizmini hərəkətə gətirsin. Məsələn, bizə 2030-cu ilədək məktəbəqədər təhsilin 6 yaşadək uşaqların 90 faizini əhatə edəcəyilə bağlı rəsmi şəkildə söz verilibsə, hər ilin sonuna dinamikadakı inkişafı da görməliyik.
Regional inkişaf üçün pul ayrılıb, amma deyilməyib ki…
– Hökumət dövlət proqramları qəbul edir. Regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair 3 proqram icra edib və biz bu xərci büdcədə gördük. Bəs real həyatda nəticəsini niyə görə bilmədik?
– Pul xərclənir, amma rəqəm yerində sayırsa, deməli, nələrsə düz edilmir. Bu, regional inkişafla bağlı qəbul edilən proqramlara və xərclənən pullara da aiddir. Siz son 15 ilin büdcə sənədlərində bilavasitə bu proqramların hədəflərinə və həmin hədəflərə nailolma səviyyəsinə uyğun göstəricilərə görə vəsait ayrılması təcrübəsinə rast gələ bilməzsiniz. Regional inkişaf üçün pul ayrılıb, amma deyilməyib ki, bu vəsaitin xərclənməsi nəticəsində qarşıdakı 1 və ya 3 ildə regionlarda hansı dəyişkliliklər baş verəcək.
Elə nəticə əsaslı büdcənin üstünlüyü odur ki, həm də “həyəcan siqnalı” funksiyasını yerinə yetirən bir mexanizmdir. Gərək hökumət hər il büdcəni tərtib edəndə büdcədən vəsait alan nazirliyin, agentliyin, komitənin, o cümlədən regional inkişafa məsul qurumun strateji planı olsun. Həm də yeni büdcə mexanizmi şəraitində yalnız Maliyyə Nazirliyi bütün nazirliklər adından parlamentə büdcə təqdim etmir. Hər bir nazirlik deputatların qarşısına 3-5 illik strateji planlarla çıxır və bununla da proqnozlaşdırılan nəticənin reallaşdırılması ilə bağlı üzərinə məsuliyyət götürmüş olur. Cəmi 1 il sonra isə həmin büdcənin icrasının nəticələrini təqdim etmək üçün parlament tribunasına yenidən çıxıb, suallara cavab verməli olur. İndi belə bir mexanizm çalışmır. Həm də bu normal şərtlərlə çalışan parlamentin və qanunverici orqan qarşısında gerçəkdən hesabatlı olan icra hakimiyyətin mövcudluğu şəraitində mümkün olur.
Vergilər Nazirliyinin öhdəliyi yerində sayır
– Rövşən bəy, söhbətin istiqaməti hazırda müzakirə predmeti olan 2019-cu ilin büdcəsinə gəldi. Vergi yığımlarında əsaslı dəyişikliklər hiss edilir, məsələn, sadələşmiş və fiziki şəxlərin gəlir vergilərində kəskin azalma göstərilir. Sizcə, büdcənin vergi yığımları niyə bu qədər daralıb?
– Ümumi büdcə nisbətində götürdükdə, 2018-ci ilə nisbətən vergi yığımlarında məbləğ etibarı ilə kəskin azalma yoxdur. Gələn il üçün Vergilər Nazirliyinin büdcədə payı 32 faiz proqnozlaşdırılır. Lakin bu son 5 ildə ən aşağı göstərcilərdən biridir. 2015-ci ildən əvvəl Vergilər Nazirliyinin büdcədə payının 40 faizə çatdığı illər olub. Problem odur ki, iqtisadiyyatın nominal göstəriciləri böyüyür və nəzərə alaq ki, vergilərin həcminə təsir göstərən əsas amillərdən biri budur, amma Vergilər Nazirliyinin öhdəliyi yerində sayır. Məsələn, 2013-2014-cü illərdə Vergilər Nazirliyi 7,1- 7,2 milyard vəsait yığırdısa, 2019-cu ildə 7,3 milyard proqnozlaşdırılır. Hətta 2017-ci ildə 7 mlrd. manatdan da aşağı düşmüşdü. Ötən dövrdə ÜDM nominal həcmli 20 milyard manatdan və 20 faizdən çox artır, amma vergi yığımlarının həcmi dəyişmir və ÜDM-də payı kiçilir.
– Nə üçün?
– Hökumətin bununla bağlı öz arqumentləri var. İqtisadiyyata çoxlu vergi güzəştləri verdiklərini deyirlər. Məsələn, investisiya təşviqi sənədi mexanizmi işə düşüb və bu mexanizm çərçivəsinə düşən biznes üçün 7 il müddətinə mənfəət vergisinin 50 faizi, əmlak, torpaq vergiləri və ƏDV-nin tamamı güzəşt olunur. Oxşar güzəştlər sənaye və texnologiya parklarında yer alan iş adamlarına da şamil edilir. Ancaq bu gedişatda şəffaflıq önəmlidir. İndi parlamentə təqdim edilən büdcə zərfində belə bir hesablamanın nəticəsi açıqlanmalıdır ki, verilən güzəştlər nə qədər sahibkarı əhatə edir, onların faktiki dövriyyəsi, yaratdıqları əlavə dəyər nə qədərdir, onlar üçün verilən güzəştlərdən büdcə real olaraq nə qədər itirir? Ona görə kimsə deyə bilməz ki, vergi yığımının yerində saymasının əsas səbəbi məhz güzəştlərdir. Bu arqument deyilirsə, rəqəmli əsaslandırılması da olmalıdır. Hökumətin belə əsaslandırmasının və müstəqil təhqiqatların yoxluğu səbəbindən burda yalnız iqtisadiyyatın vergi potensialının zəifliyi və “qara iqtisadiyyat”ın miqyasının böyüklüyü haqda danışa bilərik. Reallıq odur ki, bunun ikisi də paralel mövcuddur. İqtisadi potensialın böyük olmaması qeyri-neft ixracında özünü göstərir. ABŞ, Rusiya, Çin kimi ölkələr, hətta Türkiyə iqtisadiyyatda daxili tələb hesabına müəyyən artımı təmin edə bilirlər. Azərbaycan kimi məhdud daxili, az əhali sayına malik ölkələrin böyüməsi və inkişaf etməsi üçün çıxış yolu ixrac potensialından maksimum səmərəli istifadə etməkdir. Baxın, bizdə vergilər kimi qeyri-neft ixracı da yerində sayır. Belə ki, bu ixracın hazırkı həcmini ilin sonuna kimi təxminən 1.6 mlrd. dollar gözləyirəm. 2015-ci ildən əvvəl Azərbaycanda qeyri-neft ixracının bu həcmdə olduğu illər olmuşdu. Başqa tərəfdən, qeyri-neft ixracının neftdən kənar ÜDM-də payı 5 faiz ətrafındadır ki, bu da həddən artıq aşağı göstəricidir. Qeyri-neft ixarıcının məhdudluğu, eyni zamanda dünya bazarına yüksək əlavə dəyərə malik bahalı texnoloji və sənaye məhsullar ilə çıxmaq üçün imkanlarımızın olmaması səbəbindən iqtisadiyyatın vergi potensialı da böyüyə bilmir.
Büdcənin üçdə ikisi, ixracının onda doqquzundan çoxu birbaşa resurs gəlirlərinə bağlıdır
– Ümumiyyətlə, vergi və gömrük sistemində hansı islahatlar aparılmalıdır ki, büdcənin neft yükü azalsın?
– Dünyada təbii resursa bağlı ölkələrin sayı 50 ətrafındadır. Yəni hər 4 ölkədən biri resurs iqtisadiyyatına bağlıdır. Onlar 3 qrupda cəmləşirlər: kəskin, orta və daha az asılılığı olan ölkələr. Azərbaycan birinci qrupa daxildir və büdcənin üçdə ikisi, ixracının onda doqquzundan çoxu birbaşa resurs gəlirlərinə bağlıdır. Nəzərə alın ki, belə ölkələrdə idarəetmə peşəkar, ən əsası şəffaf və təşəbbüslərə açıq olmayanda iqtisadiyyatın inkişafı ləngiyir. Beynəxalq Valyuta Fondunun noyabr üzrə analitik hesabatına görə Azərbaycan region ölkələr arasında adambaşına milli gəlirini orta Avropa səviyyəsinə ən gec çatdıracaq ölkə kimi proqnozlaşıdırlıb. Bunun üçün bizə 45, Qazaxıstana 7, Gürcüstanda 18 il lazımdır.
– Ermənistanda nə qədərdir?
– 23 il proqnozlaşdırılır. Problem ondadır ki, neftin qiyməti azalan kimi islahat bəyanatları hansı sürətlə artırsa, qiymət artan kimi hökumətin büdcədə payını artırmaq cəhdləri də eyni sürətlə baş verir. 2015-2016-cı ildə neftin büdcədə payı 50 faizdən də aşağı düşmüşdü, 2019-cu il üçün bizim hesablarımıza görə 63-65 faiz ətrafında olacaq. Büdcənin resursdan bu qədər yüksək asılılığı, havayı resurs gəlirlərindən bəhrələnmək iştahı və ondan doğan arxayınçılıq səmərəli vergi inzibatçılığı yaratmağa imkan vermir. Məmurlarda bir arxayınçılıq var ki, bütün hallarda artıq neft və resurs var, onu xərcləyəcəklər. Müstəqil ekspertlərin tənqidlərinə qarşı arqument budur ki, tanrının bizə pay göndərdiyi resursdan niyə bəhrələnməməliyik ki? Amma pulun iqtisadiyyata yaratdığı strateji fəsadlar gətirdiyi cari faydalardan böyükdür. Çoxlu körpü, yaxud keçid, bina tikməklə, tikinti bumu yaratmaqla uzunmüddətli və dayanıqlı iqtisadi inkişaf modeli yaratmaq imkansızdır. Baxın, 2005-ci ildən 2014-cü ilə qədər – tam 10 il dayanmadan tikdilər, bu layihələrə 10 milyardlarla manat xərcləndi. Ancaq neftin qiymətinin cəmi 6 aylıq enişi kifayət etdi ki, iqtisadiyyatda kollaps baş versin. Manat qısa müddətdə 2 dəfə dəyərdən düşdü və 2015-ci ildə dünyanın ən çox ucuzlaşan milli valyutası oldu. Bu böhran ev təsərrüfatlarının sərvətini dəyərdən saldı, qənaətlərini xərcləməyə və yoxsullaşmağa düçar etdi. Biznesi borc bataqlığına saldı, bank sektorunu çökdürdü. İqtisadiyyat hələ də özünə gələ bilməyib və 2 illik enişdən sonra staqnasiya dövrünə qədəm qoyub. İndi yenə də tutaq ki, neft 10 il baha oldu, yenə də eyni sürət və miqyasla tikdik, axı təbii resursların gələcəyi qaranlıq görünür və biz yenə də davamlı iqtisadiyyat qurmadığımız üçün çöküşdən qaçış sığortamız yoxdur. Dünyada enerjinin istehsal və istehlak strukturunda baş verən dəyişikliklər onu göstərir ki, şaxələnmiş iqtisadiyyat qurmağa nail olmasaq, gələcəyimiz elə neft rəngində olacaq.
Gömrükdə gerçək nələrin baş verdiyini ən yaxşı sahibkarlar deyə bilər, lakin onların sərbəst danışması üçün ölkədə mühit əlverişli deyil
– Gömrük rəhbərliyinin dəyişməsi bu sahədə hansısa işlərin getdiyini deməyə əsas verirmi?
– Gömrükdə görünən tərəflərdən biri vergiyə ödəmələrinin artmasıdır. Gömrük Komitəsi böhranın gəldiyi 2014-cü ildə 1,5 milyard manat vergi ödəyib. Bu il 3,2 gözlənilir və 4 ildə iki dəfə artım var. Amma bu artımda təkcə şəffaflığın və leqallaşmanın olduğunu demək üçün hansı əsasları varmı?! Məsələn, dollar ifadəsində idxalın həcmində nəzərə çarpan artım olsa idi, qara idxalın ciddi leqallaşmasını asanlıqla dilə gətirmək mümkün idi. Yaxud manatın dəyərdən düşməsi idxalın vergiyə cəlb edilən bazasını artırmasa idi və eyni idxal dəyərinə görə vergi yığımları böyümüş olsa idi, bu halda da leqallaşmanın ciddi nəticələri haqda rahat danışmaq olardı. Amma indi qarşımızda duran mənzərə belədir: 2014-2017-ci illərdə idxalın dollar dəyərində faktiki elə bir ciddi dəyişiklik yoxdu və bütün illər üzrə aşağı-yuxarı 9 mlrd. dollar ətrafında olub. Lakin devalvasiya nəticəsində manat ifadəsində idxalın dəyəri 7.2 mlrd. manatdan 16 mlrd. manatadək artıb. Sadə desək, manat dəyərdən düşməzdən əvvəl idxalın hər dollarından təxminən 0.25 manat gömrük vergi və rüsumları almaq olurdusa, hazırda bu azı 0.5 manat təşkil edir. Qanunvericiliyə görə, idxalın xarici valyuta ilə dəyəri Mərkəzi Bankın həmin günə olan məzənnəsi manata çevrilir və həmin məbləğdən idxala vergi və rüsumlar hesablanır. Təəssüf ki, tədqiqatlarımız çərçivəsində ekspert qrupumuz xarici ticarətlə məşğul olan bir neçə sahibkarı sorğu və müsahibəyə cəlb etmək istədi. Amma ya imtina ediblər, ya nədənsə ehtiyat etdikləri üçün səhih informasiyalar vermək istəmədikləri aşkar hiss olundu. Yəni əslində gömrükdə gerçək nələrin baş verdiyini ən yaxşı sahibkarlar deyə bilər. Lakin onların sərbəst danışması üçün ölkədə mühit əlverişli deyil. Başqa bir yol odur ki, Gömrük Komitəsi yaxşı bir aralıq nəticə hesabatı hazırlayıb ictimaiyyətə təqdim edə bilər. Həmin hesabatda 2016-cı ildən əvvəl və sonra hansı mal qrupları üzrə idxalın həm natural, həm də dəyər həcmində, həmin qruplar üzrə vergi yığımının səviyyəsində hansı dəyişikliklərin baş verdiyi təqdim edilə bilər. Eyni qaydada ixracatçıların sayında, regional strukturunda baş verən dəyişiklər də vizual olaraq görüntülənə bilər. Mənim statistikadan gördüyüm odur ki, bəzi məhsulların həm idxal həcmində, həm də bir vahidinin orta qiymətində artımlar var. Məsələn, 2015-ci ilədək kərə yağının bir kiloqramını 1.2 -1.3 dollara rəsmiləşdirirdilər, indi 5 dollardan az deyil. Eyni zamanda bəzi qida məhsullarının və geyimlərin də idxalında natural göstəricilərlə artım baş verib. Bəzi sahubkarlar əvvəlki dövrə nisbətən idxal olunan məhsulların natural göstəriciləri üzərində nəzarətin artığını söyləyirlər. Məsələn, bildirilir ki, əvvəllər geyimlər istisnasız olaraq ölkəyə çəki ilə buraxılırdı, amma indi sayılır və real dəyərinin, həcminin müəyyən olunmasına təşəbbüs göstərilir. Amma hələ ki, bu artımlar idxalın miqyasında özünü ciddi göstərmir. Doğrudur, 2018-ci ildə əvvəlki 3 ilə nisəbətən 10-15 faiz artım gözlənilir. Amma bu, daha çox dövlət sektorunun idxalı hesabınadır. Nəzərə alaq ki, əvvəlki illərdə özəl sektordan fərqli olaraq dövlət idxalının qeyri-leqal olması ehtimalı çox az olub. Yəni bu idxal artırsa, səbəb leqallaşma yox, büdcə imkanın genişlənməsidir. Çünki böhran illərindən büdcənin məhdudluğu idxalı azaltdı, indi isə büdcənin şişməsi dövlət sektorunun idxalını da böyüdür.
Nəzərə alaq ki, müstəqil ekspertlərin “Comtrade” və UNCTAD məlumat bazasının köməyilə hazırladığı “güzgü statistikası”-nın nəticəsinə görə, Azərbaycanın özündə qeydə olunan idxalın həcmi bizə məhsul göndərən ölkələrdə uçota alınan göstəricilərdən 3.5-4 mlrd. dollar azdır. Doğrudur, beynəlxalq xarici ticarət statistikasına görə, ölkələlərarası ticarətdə bəzi obyektiv səbəblər (məzənnə fərqi, malın çıxma və çatma vaxtı, göndərmə şərtləri arasında fərq və s) üzündən 12-15 faizlik bir fərqin olması yolveriləndir. Amma hətta yolverilən fərq nəzərə alınsa belə, “güzgü statistikası”nda bizim qeydə alınan idaxlımız tərəfdaş ölkələrin statistikası ilə müqayisədə azı 2-2.5 mlrd. dollar azaldılmış görünür. Yəni leqallaşmanın bir təsdiqi də bu fakt olacaq ki, “güzgü statistikası”ndakı fərqlər aradan qalxacaq və həmin fərq 15 faizi ötməyəcək.
Gömrük sisteminin vergi inzibatçılığı kökündən dəyişsə, çox yaxşı olar
– Bu mənada gömrükdə nə dəyişməlidir sualı ortaya çıxır?
– Azərbaycan idxaldan yüksək asılılığı olan ölkədir. İnvestisiya təyinatlı məhsulların 80-90 faizi, gündəlik istehlak mallarının isə azı 50-60 faizini idxal edirik. İdxal sahibkar üçün böyük qazanc mənbəyidir. Yəni iş adamı istehsal edə bilmirsə, istehsalçı kimi yox, idxalatçı kimi sahibkara çevrilir. Azərbaycan kimi ölkədə rahat, həm də böyük pul qazanmaq imkanının olması siyasi hakimiyyət üçün həmişə təhlükəli iş sayılıb. Hakimiyyət nə zamana ki, biznesi sərbəst buraxacaq, sahibkara siyasi yanaşma sərgiləməyəcək, o zamana kimi aparılan islahatlar da kosmetik olacaq. Hesab edin ki, gömrük tam sərbəstdir, amma malını ölkəyə gətirirsən, onu satanda nə ilə üzləşəcəksən, bax, bunu bilmirsən. Sistemli islahatlara ehtiyac var. Konkret gömrük sisteminin özünə gələndə, vergi inzibatçılığı kökündən dəyişsə, çox yaxşı olar. Gömrük sisteminin vergi yığımı səlahiyyətləri tamamilə Vergilər Nazirliyinə keçməli, əvəzləşdirmə və artıq ödəmə problemindən sahibkarın can qurtarması üçün satış məqsədilə ölkəyə gətirilən mallar ƏDV-yə idxal zamanı deyil, satışı zamanı cəlb edilməli, ƏDV-nin differensial dərəcələri tətbiq olunmalı, invoys və digər mal-müşayiət sənədləri tam qaydasında olan mallara minimum tariflər tətbiq etməklə sənəddə əks olunan idxal dəyərilə müqayisədə sahibkardan daha yüksək vergi-rüsumlar almaq praktikasına son qoyulmalıdır.
Həkimlərin maaşında ciddi artım görünmür, cəmisi 10 faiz
– Gələn ilini büdcəsində həkimləri, müəllimləri, təqadçüləri və sair sosial təbəqə sahiblərini nə gözləyir?
– Büdcənin ümumi xərcləri 7 faizdən çox artacaq. Ancaq bu artım ayrı-ayrı istiqamətlərdə fərqlidir. İdarəetmə orqanlarının saxlanılması xərcləri 23 faiz, məhkəmə hakimiyyəti 12, təhsil xərcləri 11.3, sosial müdafiə xərcləri 9, investisiya xərci 34,5 faiz artacaq. Ən çox artım tikinti və səhiyyə xərclərindədir. Səhiyyə xərclərinin artımının əsas səbəbi icbari tibbi sığorta ilə bağlıdır. Hökumət 3 rayonda icbari tibbi sığorta tətbiq edib, İcbari Tibbi Sığorta Agentliyinin xərcləri 250 milyon manat artacaq. Gələn il icbari tibbi sığorta tətbiq ediləcək rayonların sayında artım gözlənilir. Hökumət 2020-ci ildən icbari tibbi sığortanı bütün ölkəyə tətbiq etmək istəyir. Ən müsbət tərəf bu olsa da, həkimlərin maaşında ciddi artım görünmür, cəmisi 10 faiz. Müəllimlərin əməkhaqqı xərclərinin strukturuna baxdıqda ən böyük əməkhaqqı fondu sayıla bilər – təxminən 31.8 faiz. Məsələ ondadır ki, büdcədə çalışanların 60 faizindən çoxu müəllim və həkim olduğundan əməkhaqqı fondu payı burda çoxluq təşkil edir. Bu 2 sahədə 500 minə yaxın insan çalışır – təxminən bütün büdcə işçələrinin 60 faizi. Lakin büdcənin əmək haqqı fondunun cəmi 40 faizi təhsil və səhiyyəyə çatacaq.
SOCAR Gürcüstanda xarici şirkət kimi daha yaxşı xidmət göstərir, nəinki bizə milli şirkət kimi
– Dövlətin iri şirkətlərinin büdcədən asılılığını azaltmaq üçün hansı addımlar atılmalıdır? İnzibati tədbriləri gücləndirməklə buna nail olmaq mümkündürmü?
– Beynəlxalq Valyuta Fondunun noyabrın 6-da Qafqaz və Cənubi Asiya ölkələri üçün açıqladığı analitik hesabatda Azərbaycan üçün ən ciddi problem iqtisadiyyatda dövlət şirkətlərinin əhəmiyyətli rol oynaması göstərilir. Qazaxıstanın artıq bu istiqamətdə addım atdığı qeyd olunur. Bildirilir ki, dövlət şirkətlərinin ilkin yerləşdirmə (İPO) vasitəsilə səhmləşdirilib bazara çıxarılması çox müsbət təcrübə olardı. Azərbaycanda iri şirkətlər dövlətdən həmişə subsidiya alıblar. Amma devalvasiyadan sonra dövlət şirkətlərinin maliyyə vəziyyəti daha da pisləşdi. Onsuz da bu şirkətlər uzun illər qapalı və korrupsiya riskinin həddən artıq yüksək olduğu subyektlər kimi icitimai rəydə tanınıblar. 2016-17-ci illərdə təkcə büdcənin borc təminat fondu hesabına dövlət müəssisə və şirkətləri üçün 3 milyard manata yaxın borc qaytarıldı. Bu, azmış kimi dövlət bu şirkətlərə subsidiyalar verir, nizamlanma kapitalının artırılması adı ilə investisiya xərcləri çərçivəsində nəhəng vəsaitlər ayırır. Vəziyyəti dəyişmək üçün bu şirkətlərin fəaliyyəti ciddi şəkildə invertarizasiya olunmalıdır, səmərəliliyi qiymətləndirilməlidir. Dünya praktikasında olduğun kimi ya tam şəkildə, ya da bir hissəsi bazara çıxarıb özəlləşdirilməlidir. Ola bilər ki, nəzarət səhm paketi, yəni 51 faizi dövlətdə saxlanılsın və qalan 49 faizi səhmləşdirilib özəl sektora keçsin. İkinci variantda korporativ idarəetməyə keçirilir, burda mülkiyyət sahibi ilə idarəetmə ayrılır, Müşahidə Şurası və direktorlar heyəti ayrılır, qarşılıqlı nəzarət mühiti formalaşır, kollegial idarəçilik təcrübəsi gətirilir. Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətini misal çəkək. Əgər özəlləşdirə bilmirlərsə, şəffaflıq yaratsınlar. Büdcə parlamentə getdiyi kimi bu şirkətlərin gəlir və xərclər smetası ictimaiyyət üçün açıq olmalıdır. Ən yaxşı variant dövlətsizləşmənin getməsidir. Məsələn, dövlətə ən ağır maliyyə yükü gətirən kommunal sektordur. Söhbət “Azərsu”, “Azərişıq”, “Azəriqaz”-dan gedir. Dövlət bunların mülkiyyətini özündə saxlayıb konsessiyaya verməlidir. Bu əsrin əvvəlində “Barmek”in timsalında bu idarəetməni gördük. Hökumət Bakı, Gəncə, Sumqayıt kimi iri şəhərlərin içməli su paylaşma sistemini tender yolu ilə idarəetməyə verə bilər. Qoy beynəlxalq operatorlar gəlib tenderə qatılsınlar, hansı yaxşı təklif versə, onu seçəcəyik. Gürcüstan artıq qazı, su və işığı operatorlara verib. Məsələn, Gürcüstanı qazpaylaşdırma şəbəkəsi SOCAR-dadır. Özü də xarici şirkət kimi daha yaxşı xidmət göstərir, nəinki bizə milli şirkət kimi. Çünki dövlət qarşısında sərt öhdəliyi var, güclü ictimai nəzarət də öz yerində. Son 3 ildə regionda başqa bir ölkə – Ermənistan da içməli suyun paylanması üçün Fransa şirkəti ilə konsessiya müqaviləsi bağladı. Müqaviləyə görə, şirkət bu ölkənin hökumətinə 185 milyon dollar konsessiya haqqı ödədi, 165 milyon dollar da yaxın 15 ildə sərmayə qoymaq öhdəliyi götürdü. Hökumət həm büdcəyə vəsait cəlb elədi, həm də dövlətin sərmayə yükünü öz çiynindən özəl sektora transfer elədi. Başqa uduşlar da var: dövlət belə müqavilələr çərçivəsində vətəndaşa məişət səviyyəsində xidmətlər və təsərrüfat fəaliyyətləri göstərmək yükündən azad olur, vətəndaşlar isə peşəkar şirkət tərəfindən daha keyfiyyətli xidmət təminatı alır.
Dövlətin turizm sektoruna nəhəng sərmayə qoyması çox absurd məsələdir
– Siz gələn ilin investisiya xərclərinə toxundunuz. İnvestisiya xərcləri hər zaman büdcədə ən böyük paya sahibdır. İllərdir hökumət bəhanə gətirir ki, ölkənin infrasturkturu yenidən qurulur. Nəyə görə bu yenidənqurma işləri yekunlaşa bilmir, korrupsiyadırmı səbəb?
– Həm korrupsiya, həm şəffaflıq var. Məsələn, Bakı-Quba yolu 1.2 milyard dollar investisiya ilə başa gəldi. Amma nəticəsini gördünüz, yenidən çəkilir. Yaxud Şamaxıda Olimpiya Kompleksi tikmişdilər, sonra bir hissəsini söküb yenidən tikdilər. Xeyli belə fakt sadalamaq mümkündür. Canlı şahidi olduğum bir faktı da deyim. Beyləqanda doğulduğum kənddə evləri və kənd təsərrüfatları suyun altından xilas etmək üçün şoranlaşma ilə bağlı 3 il əvvəl layihə icra edildi və deyilənə görə 1 mln. manatdan çox pul xərcləndi. Amma keyfiyyətsiz icra edildiyindən kənd yenə suyun altındadır. Deməli, vəsait havaya sovrulub.
– Oxşar vəziyyət Lənkəranda da olub…
– Görürük ki, illər boyu çoxlu investisiya layihələri həyata keçirilir və bu layihələrin bir hissəsi keyfiyyətsiz olduğundan yenidən qurulur. Başqa bir məqam. Dövlət “Şahdağ” turizm mərkəzinə 1.2 milyard dollar investisiya qoydu. Hökumətin yerində olsa idim, bu addımı nəinki atmazdım, heç ağla gətirməzdim. Çünki dövlətin turizm sektoruna nəhəng sərmayə qoyması çox absurd məsələdir. Dövlət həmin ərazini və layihəni tenderə çıxarda bilərdi. Yalnız milli şirkətlərə yox, daha çox xarici investora yönəlmiş tender keçirərdi. Əmin edirəm ki, bu, baş tutsaydı, çox böyük müsabiqə olardı, onlarla şirkət tenderə qatılardı. İndi nə baş verir, dövlət o qədər vəsait xərcləyib, hər il də 15, 20, 27 milyon obyektin ziyanını ödəmək üçün büdcədən pul ayrılır. Əvvəla, dünyada büdcəsinin az qala 40 faizini tikintiyə xərcələyən çox az ölkə tapılar. İnkişaf etmiş ölkələrin büdcə xərclərinə baxsanız, sosial xərclərin payı 40 faizdən az deyil. Şimali Avropa ölkələrində isə büdcənin 70 faizi sosial yönümlüdür. Azərbaycanda bu rəqəm 30 faizdən çox deyil, yəni büdcədə təhsilin, səhiyyənin payına baxanda zəif inkişafa malik dünya ölkələrinin göstəricisi yada düşür. Qonşu Türkiyədə təhsilin xərcləri az qala 20 faizə çatır, amma bizdə təhsil və səhiyyə bir yerdə 15 faiz deyil. İnvestisiya xərclərinin bu qədər olmaması üçün iki variant var: birinci, hökumət bir çox investisiya xərcini üzərinə götürmür, məsələn, turizm, kommunal sektoru. Bunları ya tam şəkildə, yaxud özəl sektorla partnyorluq sazişi çərçivəsində həyata keçirir. İkinci variant şəffaflıqlıqdır. Əgər hökumət media və vətəndaş cəmiyyətini bu sahəyə rahat buraxsa və icra edən şirkətlər və məsuliyyətli məmurlar əmin olsa ki, əyintilər ictimailəşsə, cəzalandırılacaq, daha keyfiyyətli və daha az xərclə iş görərlər. Amma Azərbaycanda media və vətəndaş cəmiyyətinin az qala artıq özü yoxdur.
Dövlət sektorunun ümumi borcunu götürsək, kritik həddən yuxarıdır, amma…
– Gələn il büdcənin 10 faizi dövlət borclarının ödənilməsinə yönələcək. Bir tərəfdən 2.3 milyard manatlıq dövlət borcu qaytaracaq, digər tərəfdən də 1.6 milyard manatlıq da xarici kredit alacağını göstərir. Dövləti bu qədər borclanmaya salmaq hansı riskləri yaradır?
– Hazırkı iqtisadi göstərilərlə baxdıqda risk görünmür. Çünki neft resursları hesabına çox böyük təhlükəsizlik yastığı formalaşır. Maliyyə Nazirliyinin nəzarətində olan təxminən 1 milyard dollar xəzinə ehtiyatı, Mərkəzi Bankın 5.5 milyardlıq valyuta ehtiyatı, nəhayət, Neft Fondunun 38 milyard dollara yaxın vəsaiti. Böhrandan əvvəl 53 milyard dollar ehtiyat vardı, onun 15 milyard dolları devalvasiya hesabına əridi. Neftin qiymətinin son illərdə artımı həmin itkilərin müəyyən hissəsinin bərpasına imkan verib və ilin sonuna ehtiyatlarımızın 45 milyard dollara çatması gözlənilir. Hökumətin də əsas arqumenti odur ki, xarici borclarımız ehtiyatlarımızın 25 faizini təşkil edir. Manat ifadəsində hökumətin xarici borclarının ÜDM-də pay isə 20 faizi ətrafındadır. Sadaladıqlarıma əsasən vəziyyət riskli deyil, amma vacib məqam borcun təsnifatındadır. Çünki hökumət mövcud qanunvericilikdən çıxış edərək dövlət borcu kimi yalnız hökumətin borclarını nəzərə alır. Məncə, doğru yanaşma deyil. Baxın, dövlət bankı olsa da, Beynəlxalq Bankın borcları suveren borc kateqoriyasına aid edilmirdi və korporativ borc sayılırdı. Amma bank çökəndə bütün borcların məsuliyyətini dövlət öz üzərinə götürdü. Sabah SOCAR problemlə üzləşsə, yükünü dövlət çəkməli olacaq. Yuxarıda xatırladım, 2016-17-ci illərdə dövlət şirkətlərinin borclarına dövlət büdcəsi və dövlət büdcəsinin təminat fondu vasitəsilə 3 milyard manata yaxın vəsait xərcləndi, halbuki, dövlət ödəməməli idi. Beynəlxalq Valyuta Fondunun 6 noyabr hesabatında da Azərbaycanın xarici borcları hökumətin dediyi kimi 20 faiz yox, ÜDM-də payı 50 faiz göstərilir. Çünki fond ümumilikdə dövlət sektorunun borclarını göstərir. Yəni dövlət sektorunun borcu çoxdur. BVF borcun ÜDM-in nisbəti inkişaf etmiş ölkələrda 60 faizi, inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün 40 faizi ötdükdə kritik hədd sayır. Beləliklə, dövlət sektorunun ümumi borcunu götürsək, kritik həddən yuxarıdır. Amma hökumətin borcu kritik deyil. Neftin qiyməti yaxın 3-5 il üçün belə davam edəcəksə, bu qədər borclanma risk yaratmır. Amma neftin qiymətinin kəskin enəcəyi və uzun davam edəcəyi bir ssenari də var, bu ssenaridə indiki borc səviyyəsi risklidir.
Neftin qiyməti 50 dollardan aşağı ensin və cəmi 1 il bu şərait davam eləsin, nəticəni özünüz görəcəksiniz
– Büdcədən bu qədər xaricə pul axını manata qarşı təzyiq yaratmırmı?
– Manata təzyiq o zaman yaranır ki, gələn pul gedən puldan az olsun. 2015-16-cı illərdə tədiyyə balansına təzyiq ona görə gücləndi ki, ölkəyə gələn valyuta çıxandan az oldu. Amma 2017-ci ildən vəziyyət sabitləşməyə başladı, bu il isə yüksək neft qiymətləri hesabına tədiyyə balansında böyük həcmdə profisit yaranıb və bu gün resurs gəlirlərinin şişməsi hesabına manat hələlik təzyiq hiss etmir.
– Ancaq maliyyə naziri Samir Şərifov dedi ki, qonşu İran, Rusiya və Türkiyədə yerli valyutalarının zəifləməsi manata təsirini artıra bilər…
– Şübhəsiz ki, ticarət tərəfdaşları olan ölkələrdə baş verənlər təsir edir. İyul-avqust aylarında xüsusən İran, Rusiya və Türkiyədə baş verənlərlə bağlı panik vəziyyət yaranmışdı və valyuta bazarında gərginlik hiss edildi. İdxalımızda üstünlüyü olan ölkələrin valyutasının dəyərdən düşməsi o baxımdan bizə narahatlıq yaradır ki, onların məhsullarını dollarla almaq daha sərfəli olur və bu bizim yerli istehsala zərbə vurur. Lakin bu təsirin daha hərtərəfli olması üçün ölkəyə valyuta axınlarında da həmin tərəfdaşlarla ticarətin payı yüksək olmalıdır. Amma bizim valyuta qazancımızın az qala 85 faizi bu 3 ölkədən kənarda formalaşır. Məsələn, bu göstərici 50 faiz olsa idi, biz talatümü hiss edərdik. Bu baxımdan indiki iqtisadi reallıqda neftin qiymətinin 60 dollardan aşağı düşməsi bizə daha ağır zərbə vurur, nəinki hətta 3 ölkənin valyutasının paralel ucuclaşması. Biz bunu son 4-5 ayda yaşadıq. 3 ticarət partnyorumuzun milli valyutası eyni vaxtda dəyər itirməyə davam etdi, təsirləri bizdə panikadan o tərəfə keçmədi. Amma indi neftin qiyməti 50 dollardan aşağı ensin və cəmi 1 il bu şərait davam eləsin, nəticəni özünüz görəcəksiniz.
Meydan TV
264 dəfə oxunub
1995-2000-ci illərdə Milli Məclisin deputatı olmuş, hazırda Londonda yaşayan Rza İbadov bu yaxınlarda növbəti dəfə Bakıya gəlmişdi. Azərbaycana səfərini başa vuran eks-deputat yenidən İngiltərə paytaxtına qayıdıb.
O, 2005-ci ildən sonra Azərbaycanı tərk edib və İngiltərəyə köçüb. Rza İbadov Londonda daşınmaz əmlak biznesi ilə məşğul olan özəl bir şirkət qurub.
Eks-deputat haqda 2006-cı ilin mayın 17-dən Nəsimi Rayon Məhkəməsinin qərarı ilə elan edilən axtarışa 27 oktyabr 2015-ci il tarixdə xitam verilib. Ondan sonra sabiq deputat bir neçə dəfə vətəni ziyarət edib.
Modern.az saytının əməkdaşı Rza İbadovdan müsahibə alıb. Onunla söhbəti təqdim edirik:
– Rza müəllim, bu günlərdə Azərbaycana səfər etmişdiniz. Deyəsən, səssiz gəlib, səssiz də getdiniz?
– İki həftədən artıq Azərbaycanda qaldım. Səssiz gəlib-getməyimin səbəbi o idi ki, gəlişimin ictimailəşməsini istəmədim. Hazırda Londondayam.
– Londondakı işləriniz necədir? Siyasi proseslərə də baş vurusunuz, yoxsa kənara çəkilmisiniz.
– Hər şey yaxşıdır (gülür).
– Övladlarınız hazırda Londonda nə işlə məşğuldurlar?
– Bir qızım London Universitetini bitirib və Finans mərkəzində çalışır. İkinci qızım isə hazırda Londonda tələbədir. Hər iki qızım Azərbaycanı çox sevir və ürəkləri vətən ilə döyünür.
– Bakıda olduğunuz müddətdə köhnə dostlarınızla əlaqə saxladınızmı?
– Düzü, ancaq ailə üzvlərimlə, qohumlarla bir arada oldum. Daha əvvəl, 2015-ci ildə də Azərbaycanda olmuşam.
– Ölkəmizdəki dəyişiklikləri müşahidə edə bildinizmi?
– Əlbəttə. Azərbaycanda çox böyük dəyişikliklər var. Prezident İlham Əliyev çox böyük işlər görür. Görülən işlərə baxıb sevinirəm. Bilirsiniz, 1990-cı ildən mərhum prezidentimiz Heydər Əliyevin yanında olmuşam. Ardınca İlham Əliyevin hər zaman daxili və xarici siyasətini dəstəkləmişəm. O zamanlar yalnız haqqın və ədalətin bərpası üçün çalışırdım. Şükürlər olsun ki, haqq-ədalət bərpa olundu və Heydər Əliyev Azərbaycana qayıtdı. Ölkəmizi bəladan, ağır günlərdən qorudu. Azərbaycanı dünya xəritəsindən silinməkdən azad etdi.
Açığını sizə deyim: əgər dünyanın siyasi mərkəzi Vaşinqtondursa, kültür mərkəzi Parisdirsə, maliyyə mərkəzi Londondur. 10 -15 il bundan qabaq Londonda Azərbaycan adı çəkiləndə kimsə tanımırdı. İndi “Azərbaycandanam” deyən kimi hamı “Formula-1”, “Eurovision” mahnı yarışmasının Azərbaycanda keçirilməsindən danışır. Bundan başqa, ölkədəki inkişafdan da söhbət edirlər.
Bu gün əgər AvroLiqada yarışan bir ingilis komandası finala çıxsa, çox adam final oyununun keçirələcəyi Bakıya gəlmək istədiyini deyir. Hətta biletlərin alınmasında onlara kömək etməyimi də istəyənlər var. Bu cür hallar ölkəmizin dünya çapındakı mövqeyini ortaya qoyur. Bakını Avropa stilində olan bir şəhər kimi təqdim edirlər.
– Azərbaycanı sevən biri kimi, növbəti illərdə Rza İbadovu yenidən Milli Məclisdə, yaxud da hansısa sahədə vəzifə başında görə bilərikmi?
– Belə bir atalar sözü var: “Həyat sürprizlərlə doludur”. Dünyanın işlərini bilmək olmaz. Yəni bir alın yazısı da var. Bir neçə gün bundan qabaq burada (Londonda-red.) bir hadisə baş verdi. Belə ki, İngiltərə çempionatında çıxış edən “Lester Siti” adlı futbol komandası var. Onun sahibi taylandlı biri idi. Məşhur “Forbes” jurnalının açıqlamasına görə, onun 5 milyard pulu vardı. “Lester Siti”nin matç bitəndən sonra helikopterlə göyə qalxan zaman yanğın baş verdi. Özü və 2 nəfər də yandı. Baxmayaraq ki, 5 milyard pulu vardı, futbol klubunun sahibi idi, amma həyat ona pis sürpriz etdi.
Məsələn, vaxtilə heç zaman ağlıma gəlməzdi ki, Heydər Əliyev hakimiyyətə gələcək. Çünki o zaman ölkədə elə bir vəziyyət yaranmışdı ki, gedişatın necə olacağını bilmirdik. Amma Heydər Əliyev gəldi və ölkə işıqlı günə çıxdı.
Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetində oxuduğum zamanlarda kimsə Heydər Əliyev haqqında nəsə deyəndə dərhal ulu öndəri dəstəkləyirdim. “Haqsız danışmayın” deyirdim.
Heydər Əliyevin general formasında olan bir şəkli vardı. O şəkli özümlə Naxçıvandan Moskvaya aparıb otağımdan asmışdım. Söhbət 1989-1990-cı illərdən gedir. Heydər Əliyevin bir sözü heç vaxt yadımdan çıxmaz: “Bu dünyanın quyruğu uzundur”. Mən də elə düşünürəm. Nəyin necə olacağını biz bilmərik. Alın yazısı deyilən bir şey var.
Londonda heç bir siyasi fəaliyyətlə məşğul deyiləm və məşğul olmaq fikrim də yoxdur. Çünki kimsə siyasətlə məşğul olmaq istəyirsə, gərək Azərbaycana gəlsin. Bir fikrim var: Azərbaycanımın hər zaman ancaq uğurlara imza atmasını arzulayıram. Biz də kənardan baxıb sevinək. Şükürlər olsun ki, cənab prezidentin rəhbərliyi altında bunlar həyata keçirilir. Ümid edirəm ki bundan sonra da yaxşı olacaq. İstər xarici istər regional siyasətində aparılan işləri izləyirəm. Hər bir addımının zərgər dəqiqliyi ilə edildiyini görürəm. Kənardan bunları daha yaxşı görmək olur.
– Son günlər Avropa mediası Azərbaycanla bağlı bir xəbərə önəm verir: Beynəlxalq Bankın İdarə Heyətinin həbsdə olan keçmiş sədri Cahangir Hacıyevin arvadı Zamirə Hacıyeva Londonun məhşur dükanı “Harrods”da 21 milyon dollar xərcləyib. Onun istifadə etdiyi çantaların, ayaqqabıların bahalı qiymətindən də yazırlar. Londonda bu qadın barədə nələr eşitmisiniz?
– Bəlkə də inanmazsınız. Nə qədər insan buna görə mənə zəng edir. Dünən də bahalı iti ilə evdən çıxarkən şəkli çəkilib və mediada yayımlanıb. Sizinlə danışmamışdan qabaq bir ingilis dostum mənə zəng etdi ki, sizin həmyerliniz ən bahalı alış-veriş mərkəzi olan “Harrods” univermağında 16 milyon funt sterlinq xərcləyib. Burada vəkillər məsələni uzatdılar. Guya ki, pulları halal yolla qazandığı araşdırılacaq. Hamımız bilirik ki, bu pullar halal yolla qazanılmayıb. Zamirə Hacıyevanın bədxərcliyinin əziyyətini bütün Azərbaycan xalqı çəkir. Təqaüdçülər, müəllimlər çəkir. Azərbaycan iqtisadiyyatına ən böyük zərbəni Beynəlxalq Bankın rəhbərliyi etdi, neftin pullarını havaya sovurdular, devalyasiyaya səbəb də bu cür hallar oldu. İngiltərədə o cür hallara çox pis baxırlar. Zamirə Hacıyevanın alış-veriş etdiyi dükana yaxın yerdə yaşayıram. Başqa yerdə satılan əşyalar 5 funtdursa, orada 15 funtdur. Orada qiymətlər çox yüksəkdir.
– Belə fikirlər var ki, Yeni Azərbaycan Partiyasının üzvlüyündən çıxarılmısınız?
– Yalan söhbətlərdir. İndi də YAP-ın üzvüyəm. Yeni Azərbaycan Partiyası gözlərimin önündə yaranıb. Düzdü, Siyasi Şuranın üzvü olmadım. O vaxt Heydər Əliyev özü məni yanına çağırdı. Belə məsləhətləşdik ki, Əli Həsənov Siyasi Şuranın üzvü olsun. Əli müəllim dostumuzdur. Harada yaşamağımdan asılı olmayaraq, YAP-ın üzvüyəm. Hər zaman da bu partiyanı dəstəkləyəcəm.
– Azərbaycandakı dostlarınızla münasibətləriniz qalırmı?
– Əlbəttə qalır. Ad çəkmək istəməzdim. Əlaqə saxladığım və saxlamadığım şəxslər var. Azərbaycanda çalışdığım dönəmlərdə ətrafımdakı insanlarla yaxşı ünsiyyətdə olmağa cəhd etmişəm.
– 2018-ci ildə Azərbaycanda qaynar siyasi ab-hava yaşandı. Öncə prezident seçkiləri keçirildi. Daha sonra isə köklü kadr dəyişiklikləri baş verdi. Prezident İlham Əliyevin budəfəki təyinatları, bəzi köhnə nazirləri işdən uzaqlaşdırması hər kəs tərəfindən bəyənildi. İndi günki gənc kadrlar üstünlük təşkil edir. Bu barədə nə deyə bilərsiniz?
– Sizə açığını deyim ki, budəfəki kadr dəyişikliklərinə çox sevindim. Məsələn, ekologiya və təbii sərvətlər naziri Muxtar Babayev tələbə yoldaşım olub. Çox layiqli kadrdır. Əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri Sahil Babayevin atası Rafiq müəllim dostum olub. Kənd təsərrüfatı naziri İnam Kərimov, Gömrük Komitəsinin sədri Səfər Mehdiyev, Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Fuad Muradov və adını çəkmədiklərimin hamısı layiqli kadrlardır. Sevinirəm ki, bu insanlar sistem qururlar. Vergi, ekologiya, sosial təminat sistemi qurulduqdan sonra hər şey uğurlu olacaq. Bilirsiniz, kiminsə nazir, deputat, baş nazir olmasının əhəmiyyəti yoxdur. Çünki ölkədə sistem işləyir. Azərbaycanda uğurlu sistemin qurulmasına sevinirəm. İnanıram ki, bunların hamısı yaxın gələcəkdə öz bəhrəsini verəcək.
– Hazırda Cənubi Qafqazda dəyişik siyasi ab-hava hökm sürür. Ötən həftə Gürcüstanda prezident seçkiləri keçirildi. Saakaşvilinin Gürcüstana gələcəyi gözlənilir. Prosesləri necə analiz edə bilərsiniz?
– Namizədlərin topladıqları səs faizləri 38-37 arasında dəyişir. Müstəqil namizəd Salome Zurabişvili ilə müxalifətdən olan namizəd Qriqol Vaşadze arasında səs fərqi çox azdır. Saakaşvili təlatümləri sevən insandır. Düşünürəm ki, seçkilərin II turuna kimi o, Gürcüstana gələcək. II tura çıxan namizədlərin hər ikisi Qərb yönümlüdürlər. Bunlardan hansı birininsə seçilməsinin Qərb üçün əhəmiyyəti yoxdur. Belə düşünürəm ki, Saakaşvilinin və partiyasının dəstəklədiyi namizəd qalib gələcək. Bu, şəxsi fikrimdir.
– Dekabrda Ermənistanda da növbədənkənar parlament seçkilərinin olacağı gözlənilir. Ermənistanın keçmiş rəhbərləri ilə hazırki baş nazir səlahiyyətlərini icra edən Nikol Paşinyan arasında gərginlik yaşanmaqdadır. Ermənistandakı vəziyyət Qarabağ münaqişəsinə necə təsir edə bilər?
– Ermənistanda hazırda köhnə sistem qalır. Yeni sistem yoxdur. Ona görə də Ermənistanda böyük xaos yarana bilər. Ermənistan Rusiyanın forpostudur. Paşinyan Amerika ilə işlədiyindən bu da Rusiyanın xoşuna gəlmir. Düşünürəm ki, Azərbaycan Qarabağ məsələsində hələ ki gözləyir. Rusiya ilə Ermənistanın ciddi problemləri olacaq. Balans ciddi surətdə Azərbaycanın xeyrinə dəyişib və dəyişməkdə də davam edəcək. Bizim bilmədiyimiz nüanslar çoxdur. Amma Rusiya, Amerika, Avropa ilə aparılan işlər düzgün işlərdir. Avropa Azərbaycanla əlaqə qurmaqda maraqlıdır. Rusiyadan qaz asılılıqlarına son vermək istəyirlər. Bunun da yeganə yolu Azərbaycandır. Ona görə də Azərbaycan Avropaya daha çox lazımdır, nəinki Ermənistan. Ortada İran faktoru da var. Amerika istəyir ki, Ermənistan İranla olan münasibətlərini zəiflətsin. Bu proseslərin hamısı Azərbaycanın xeyrinə işləyir. Ona görə də Ermənistanda keçiriləcək növbədənkənar seçkiləri gözləməliyik. Düşünürəm ki, seçkilərdən sonra Azərbaycan rəhbərliyi ən düzgün addım atacaq.
Namidə BİNGÖL
Modern.az
174 dəfə oxunub
Nəsimi Qasımov: “Bəd xassəli şişlərin yaranmasının başında siqaret durur”
Son vaxtlar insanların kabusuna çevrilən və hər kəsi qorxu içində yaşamağa vadar xərçəng xəstəliyi sanki bir epidemiya kimi yayılmaqda və getdikcə gəncləşməkdədir. Hər kəs bir gün həyatını və ya ailə üzvünü, yaxın qohumunu bu xəstəlikdən itirəcəyi düşüncəsi ilə yaşayır.
“Yeni Müsavat” bu xəstəliklə bağlı Azərbaycan Tibb Universitetinin (ATU) Onkoloji Klinikasının baş həkimi Nəsimi Qasımovla müsahibəni təqdim edir.
– Nəsimi müəllim, xərçəng xəstəliyinin son vaxtlar sürətlə yayılmasıyla cəmiyyətdə bir xof yaranıb və sağlam insanlar qorxu içində yaşayırlar. Bu xofun, qoxunun səbəbi nədir? Xərçəng bütün hallarda ölüməmi aparır?
– Dünyada və Azərbaycanda bədxassəli şiş xəstəliklərinin yayılması və ondan ölüm hallarının artmasından danışarkən gərək, ilk növbədə ölkəmizdə ən çox ölümlə nəticələnən əsas xəstəliyə də diqqət çəkək. Hazırda ölkəmizdə də, dünyada da ən geniş yayılan xəstəlik ürək-qan damar sistemi xəstəlikləri və beyin qan damarlarının xəstəliklərindən baş verən ölüm hallarıdır. Bizim ölkədə bu səbəbdən olan ölümlər az qala əhali arasında ölüm hallarının yarısını təşkil edir: orta hesabla 47-49 faiz, bəzi hallarda isə 50 faizə qədər çatır. Ölüm halları çox olsa da, ürək xəstəliklərinin istər aşkarlanmasında, istərsə də müalicəsində səhiyyəmiz sıçrayışla irəliləyib. MDB ölkələrindən Baltikyanı ölkələrini çıxmaq şərtilə bəlkə də bu sahədə ən yaxşı tibb məhz bizim ölkədədir. Nəinki Bakıda, hətta bölgələrimizdə də ürək tutmaları ilə gələn şəxslərin təcili anjuqrafiyasını edirlər, lazım olarsa stend qoyurlar və ölümün qarşısını alırlar. Lakin buna baxmayaraq qəfləti ölüm səbəbləri arasında ürək xəstəliyi və beyin qan damarları xəstəlikləri öndə gedir. İkinci yerdə bundan az qala 3 dəfə az olan, ölüm səbəblərinin 17 faizini təşkil edən bədxassəli şiş xəstəlikləri dayanır.
“Ürək qan-damar sistemi xəstəlikləri və beyin qan damarlarının xəstəliklərindən baş verən ölüm halları 50 faizdirsə, xərçəngdən ölüm halları 17 faizdir” |
– Bəs niyə əhali ürək xəstəliklərindən bu qədər qorxmur, ancaq bədxassəli şiş xəstəliklərini eşidəndə bu qədər gərginlik keçirir?
– Səbəb odur ki, ürək xəstəliyi olanlar qəfil ölümlə dünyadan gedir, ya da təcili xəstəxanaya çatdırılır və həkim müdaxiləsi ilə sağalırlar. Ancaq bədxassəli şiş xəstəliklərinə tutulanda, bunun qəfil ölümü olmur. Bu xəstəlik bir müddət gedir və bu xəstələr arasında ölüm halları başlayır. Biz onkoloqlar olaraq adətən beşillik yaşayışa çatmış xəstələrə kifayət qədər yardım etdiyimizi bildiririk. Ancaq bir çox xəstələr də var ki, hətta 10,15 bəzən 20 il yaşayırlar. Mənim bir xəstəm bədxassəli şişdən sonra 36 il yaşamışdı. Əhalinin bu xəstəlikdən bu qədər qorxmasının səbəbi bəlkə də həkimlərin çox vaxt pessimist məlumatlar verməsindən asılıdır.
– Xərçəng xəstəliyinin hansı növləri ölkəmizdə daha çox yayılıb?
– Bədxassəli şiş xəstəlikləri ilbəil artır. Hətta bəzi növləri, məsələn, süd vəzi xərçəngi son 20 ildə iki dəfə artıb. 2017-ci il üzrə qadınlar arasında süd vəzi xərçənginə tutulanların sayı 1967 nəfər olub. İkinci yerdə ağ ciyər xərçəngi gəlir – 1304 nəfər. Ağ ciyər xərçəngi həm kişilərdə, həm qadınlarda olur, lakin süd vəzi xərçəngi yalnız qadınlarda olur. Bu xəstəliklərin ölkəmizdə sürətlə yayılması həqiqətən təşviş doğurur. 20 il öncə bu rəqəm 600 idi, 3 dəfə artıb. Həmçinin yaş etibarilə də cavanlaşıb. Əvvəl deyirdik ki, 40 yaşından sonra bədxassəli şiş xəstəlikləri artır, 10 il əvvəl isə artıq bu rəqəm 35-ə düşdü. Amerikalıların böyük bir tədqiqatı var və ona əsasən artıq 2017-ci ildən 30 yaşdan sonra insanlarda bədxassəli şiş xəstəliklərinə rast gəlinməsi məsələsinə baxılır.
“Əvvəl deyirdik ki, 40 yaşından sonra bədxassəli şiş xəstəlikləri artır, 10 il əvvəl isə artıq bu rəqəm 35-ə düşdü. 2017-ci ildən artıq 30 yaşdan sonra insanlarda bədxassəli şiş xəstəliklərinə rast gəlinməsi məsələsinə baxılır” |
– Nəsimi müəllim, xəstəliyin bu cür artmasında, gəncləşməsində hansı amillər rol oynayır?
– Bizə Moskvada dərs demiş və Sovet onkologiya elminin banisi sayılan Nikolay Nikolayeviç Bloxinin ötən əsrin 80-ci illərində bu xəstəliyə həsr olunmuş bir mühazirəsi bu cümlə ilə başlayırdı ki, XX əsrin sonu, XXI əsrin əvvəlində hər kəs öz xərçənginə qədər yaşamalıdır. Yəni, insan ömrü o qədər artmalıdır ki, nəhayətində o, bədxassəli şişə tutulmalıdır. Bəli, həqiqətən də onkoloji xəstəliklər artır. Amerikalılar bayaq qeyd etdiyim tədqiqatlarında onillərlə araşdırma apardıqdan sonra bu nəticəyə gəliblər ki, bədxassəli şişlərin əmələ gəlməsinin 42 faizi, ölümün isə 50 faizi risk faktorlarından asılıdır. Digər 50 faizi isə orqanizm doğulduğu gündən gələcəkdə bədxasssəli şişlərin əmələ gəlməsinə səbəb olacaq hüceyrələrin vəziyyətindən asılıdır. Bu hələ bədxassəli şişə keçməyib, ancaq orqanizmdə baş verən çox mürəkkəb mutasiya hadisələrindən sonra keçə bilər.
– Bəs bu xəstəliyin yaranmasına səbəb olan amillər hansılardı?
– Bədxassəli şiş xəstəliklərinin artmasında rol oynayan risk faktorları bunlardır: Birincisi, siqaret çəkmək – orqanizmdə bədxassəli şişlərin yaranmasında siqaretin böyük rolu var. Siqaret çəkməyin isə iki forması var, aktiv siqaret çəkənlər və passiv çəkənlər. Aktiv siqaret çəkənlər birbaşa siqaret tüstüsünün tərkibində olan kanserogen maddəni də qəbul etmiş olurlar. Bu maddə ağız boşluğunda, qida borusunda, mədədə, bağırsaqlarda, qara ciyərdə onkoloji xəstəliklərin yaranmasına səbəb olur. Həmçinin passiv siqaret çəkənlərdə, yəni kənardan onun tüstüsünə məruz qalanlarda ağ ciyərdə və yuxarı tənəffüs yollarında bədxassəli şişlər meydana gələ bilər. Məhz buna görədir ki, hələ 1975-ci ildə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı qərar qəbul etdi ki, dünyada siqaretlə mübarizə aparılsın. Bu mübarizəyə əksər ölkələr qoşuldu, bizdə isə bu mübarizə getmədi. Yalnız son illər parlamentdə qanunlarda siqaretlə bağlı dəyişiklik edilib, cərimələr müəyyənləşib.
İkinci risk faktoru artıq bədən çəkisidir. Bu da bir neçə amildən asılıdır – alkoqoldan, çox yeməkdən, düzgün qidalanmamaqdan, aktivliyin olmamasından və sair. Artıq çəki qadınlarda süd vəzi və uşaqlıq cismində, eləcə də digər orqanlarda bədxassəli şiş xəstəliklərinin əmələ gəlməsində əsas rol oynayır.
Üçüncü risk faktoru spirtli içkilərin qəbuludur. Düzdür, bu o qədər də geniş yayılmayıb, söhbət hər gün qəbul olunan içkidən gedir. Yoxsa, vaxtaşırı az miqdarda içilən içkinin elə bir ziyanı yoxdur.
“Qızardılmış ətdə xoşagələn qoxu gələn kimi orada aromatik karbohidrogen yaranır və bu o dəqiqə bədxassəli şişə çevrilmir, sadəcə risk faktorudur” |
– Dünya alimləri qırmızı ətin də insan orqanizmində bədxassəli şişlərin yaranmasına səbəb olduğu ilə bağlı iddialar irəli sürür. Bu nə dərəcədə doğrudur?
– Bəli, belə bir yanaşma var. Ət məhsullarının, heyvani yağların həddindən artıq çox qəbulu bədxassəli şiş xəstəliklərinin əmələ gəlməsində böyük rol oynayır. Bununla yanaşı, yenidən işlənərək satışa buraxılan ət məhsulları var. Bunlar hisə verilmiş ətlər, istiotlanmış ətlər, hisə verilmiş balıqlar, kiçik hisə verilmiş balıqlardır. Ancaq bir şeyi də unutmaq olmaz ki, bəzi zülallar yalnız qırmızı ətdə mövcuddur. Bədxassəli şiş xəstəliklərinin əmələ gəlməsi deyərkən söhbət ətin qəbulundan getmir, onun hazırlanması qaydasından və həddindən artıq çox istifadəsindən gedir. Əti yağda həddindən artıq qızartdıqda da kanserogen maddələr yaranır. Qızarmış ətdə xoşagələn qoxu gələn kimi orada aromatik karbohidrogen yaranır və bu o dəqiqə bədxassəli şişə çevrilmir, sadəcə risk faktorudur.
– Düzgün qidalanmamaq da risk faktoru hesab edilirmi?
– Bəli, insanlar meyvədən və tərəvəzdən az istifadə edirlər. Ən ucuz məhsul meyvə və tərəvəzdir. Hazırda xərçəngə qarşı mübarizə üçün ən yaxşı vasitə “smirinka” alması hesab edilir. Onun 1 kiloqramı 50 qəpikdir. Gündə iki alma yemək heç kim üçün problem olmamalıdır. Yaşıl bazarda 10 ədəd göyərti 1 manatdır, bundan gün ərzində bütün yemək öyünlərdə istifadə etmək çox faydalı olar.
“Artıq çoxdan sübut olunub ki, azbest kanserogen maddədir. Ancaq hələ də insanlar azbest şiferlərdən alıb fərdi yaşayış evlərinin damına vururlar” |
– Bəs, son texnoloji nailiyyətlərin, əlimizdən düşməyən mobil telefonların, kompüterlərin, internetin orqanizmdə bədxassəli şişlərin yaranmasında rolu varmı?
– Müasir texnologiyaların zərəri sübut olunmuş və olunmamamış variantları var. O yerdə ki, radioaktiv şüalanma var, təbii ki, bədxassəli şişlərin əmələ gəlməsində müəyyən qədər rol oynayır. Ona görə də, bütün dünyada radioaktiv maddələrin tullantısı üçün xüsusi qəbiristanlıqlar var. Tez-tez mətbuatda da çıxır ki, bədxah qonşularımız xaricdən pul alaraq bu tullantıları Dağlıq Qarabağda basdırırlar. Bu, gələcəkdə bizə də fəlakət ola bilər.
Xoşbəxtlikdən bizim ölkədə radioaktiv maddədən çox istifadə olunmur. Yalnız müalicə və diaqnostikada bunlar tətbiq olunur.
Lakin vay-fay, mobil telefon və digər texnoloji avadanlıqların bədxassəli şişlərin yaranmasında rol oynaması haqqında söz demək doğru olmaz. Bədxassəli şiş xəstəlikləri əsasən 40 yaşından sonra əmələ gəlir və risk faktoru nədirsə, orqanizm onunla uzun müddət, yəni 20-25 il təmasda olmalıdır. İnternet və müasir telefonlardan istifadə müddəti hələ 20 ilə çatmadığından, o cümlədən bu istiqamətdə məqsədyönlü tədqiqat aparmadan bunu demək çətindir. Digər tərəfdən, hazırda telefon və internetdən istifadə etməyən insan yoxdur. Əvvəllər kompüter ekranları köhnə televizorlara bənzəyirdi və orada şüalanma var idi. Ancaq müasir ekranlarda bu şüalanma qat-qat aşağıdır.
– Əhali arasında xərçəng xəstəliyinin profilaktikası necə aparılmalıdır ki, bu tendensiya bir qədər zəifləsin?
– Bu xəstəliyin profilaktikası 3 mərhələdə aparılır: birincili profilaktika, ikincili və üçüncülü profilaktika. Birincili profilaktika dövlətin və hökumətin apardığı işdir. Hökumət elə qanunlar qəbul edib, elə qaydalar qoymalıdır ki, xərçəng xəstəliyinin yaranmasında rol oynayan risk faktorlarının kökü kəsilsin. Bakının mərkəzinə əvvəllər “qara şəhər” deyirdirlər. Çünki neft istehsalı, şifer istehsalı və sair ətrafa kanserogen maddələr buraxan zavodlar var idi. Dövlət qərar qəbul etdi və bu zavodlar insanların az yaşadığı yerlərə köçürüldü. İkinci tərəfdən, cənab prezident sərəncam imzaladı və bütün böyük şəhərlərdə azbest şiferlər dəyişdirildi, istifadəsi dayandırıldı. Artıq çoxdan sübut olunub ki, azbest kanserogen maddədir. Ancaq hələ də insanlar bu şiferlərdən alıb fərdi yaşayış evlərinin damına vururlar. Dünyada azbestin bədxassəli şiş əmələ gətirməsi artıq qəbul olunub və bizdə də hökumətin imkanı olduqca vəsait ayırır ki, binalarda şiferlər dəyişdirilir.
İkincili profilaktika isə xəstəliyin erkən aşkar olunmasıdır. Bu da hökumətin qarşısında duran problemdir. Çünki hökumət maarifləndirmə ilə və öz tibb personalını işə qoşmaqla erkən aşkarolunma istiqamətində iş aparmalıdır. Sığorta təbabəti bu istiqamətdə mühüm rol oynaya bilər. Ölkəmizdə də artıq tibbi sığorta ilə bağlı pilot layihələrə başlanılıb. Erkən aşkar olunan bədxassəli şişin müalicəsinə xərclənən vəsait, ikinci, üçüncü fazasında aşkar olunan xəstəliyin müalicəsindən 3 dəfə ucuz olur. Gecikmiş xəstəliyin müalicəsi isə bundan 5-6 dəfə baha olur. O baxımdan 35-40 yaşına çatmış insanlar ildə 1 dəfə gedib müxtəlif müayinələrdən keçməlidir. Əsasən də ən çox yayılmış olan, qadınlarda süd vəzi və ginekoloji orqanların xərçəngi, kişilərdə və qadınlarda ağ ciyər və qara ciyər xərçəngi, kişilərdə prostat xərçəngi və sairlə bağlı müayinələr aparmalıdır.
“Düstur budur ki, insan nə qədər kalori qəbul edirsə, onun hamısını gün ərzində yandırmalıdır, ehtiyatda heç nə qalmamalıdır” |
– Bəzi insanlar da var ki, nə siqaret, nə də içkidən istifadə edir, düzgün qidalanır, idmanla məşğul olur, lakin buna rəğmən xərçəng xəstəliyinə tutulur. Buna səbəb nədir?
– Amerikada 2014-cü ildə xərçəng xəstəliyi ilə bağlı aparılan tədqiqatda göstərilir ki, xəstəliyin 42 faizi, ölümün isə 50 faizi risk faktorlarından asılıdır. Qalan 50 faiz orqanizmin özündə rüşeymini qoymuş bədxassəli şişlərdir. Bu bütün orqanizmlərdə var. Biz ona elmi dildə onkoviruslar deyirik, yəni xərçəng əmələ gətirən viruslar. Onların bədxassəli şişə keçməmiş variantları orqanizmdə hazır durub. Müəyyən vaxtda orqanizmin daxili immunitetində, müəyyən bir stress anında, daxili çaxnaşmalarda və risk faktorlarına kənardan məruz qalarkən bu viruslar aktivləşir. Yəni həmin şəxs siqaret çəkməsə belə, ətraf mühit çirklənib, hazırda şəhərin mərkəzində avtomobillərdən buraxılan tüstü havanı çirkləndirib. Əgər o havanı yoxlasaq görərik ki, kanserogen maddə kifayət qədər çoxdur. Şəhərdə on barmaq kimi sıx binalar tikilir, o binaların altında beynəlxalq qaydalarla qəbul olunmuş üzgüçülük hovuzu, idman zalı, həyətinə istirahət parkı və sair olmalıdır. Dünyada park salınanda birinci yürüş yeri, ikinci velosiped yolu salınır. Açıq havada idman etmək istəyənlər üçün parkda trenajor alətləri qurulub və pulsuz istifadə olunur. Ancaq bizim binaların heç birində belə şərait yoxdur. Yəni, insan siqaret çəkmirsə, içki içmirsə, o demək deyil ki, bu xəstəlikdən sığortalanıb. Ola bilər ki, çox ət yeyir, idman etmir, passiv həyat tərzi sürür, meyvə-tərəvəz, göyərti az yeyir. Düstur budur ki, insan nə qədər kalori qəbul edirsə, onun hamısını gün ərzində yandırmalıdır, ehtiyatda heç nə qalmamalıdır.
– Son dövrlərdə bədəndən artıq tüklərin təmizlənməsi üçün lazer epilyasiyaya müraciət edənlərin sayı artıb. Bu prosedur xərçəng xəstəliyin yaranmasına səbəb ola bilərmi?
– Lazer epilyasiyanın hansısa orqanın xərçənginə səbəb olacağını düşünmürəm. Ancaq bir məsələdə ehtiyatlı olmaq lazımdır. Bədəndə qara və göy xal olan yerlərə lazer epilyasiya tətbiq etmək olmaz, onları zədələmək, qaşımaq, qanatmaq olmaz. Əhalinin 97-98 faizində xal var. Qorxulu bir məsələ də var. Bizim ölkədə bir-iki aya qış başlayır və mart ayına qədər davam edəcək. Günəş şüaları yayda olduğu kimi deyil və dəri də dincəlir. Əgər insan dekabr ayında soyuq iqlimdən çıxıb, Dubayda çimərlikdə dincəlirsə və xalları da varsa, qaşıyıbsa, zədələyibsə, bədxassəli şişin yaranmasına səbəb ola bilər. Yəni, iqlimə uyğun gəlməyən kurortlara getmək orqanizm üçün qorxuludur. Ölkəmizin iqliminə uyğun gələn ölkələrə gedib dincəlmək olar, ancaq yatmış dərinin hüceyrələrini gedib isti iqlimdə qəfil oyatmaq olmaz.
“Bədəndə qara və göy xal olan yerlərə lazer epilyasiya tətbiq etmək olmaz, onları zədələmək, qaşımaq, qanatmaq olmaz” |
– Bəs bizdən asılı olmayan hansı risk faktorları var?
– Bunlar əsasən ultrabənövşəyi şüalardır. Ölkəmizdə 11 iqlim qurşağının 9-u mövcuddur. Tropik, subtropik – hər cür iqlimimiz var. Hamımız bu ultrabənövşəyi şüalara məruz qalırıq. İstehsal prosesində, neft sənayesi, kimya sənayesi, spirtli içki istehsalı və sairdə çalışanlar var. Bu olmadan da həyat mümkün deyil. Mədə xərçənginə yol açan əsas faktorlardan biri helikobakter pylori adlanan infeksiyalardır. Kim özünü bu virusa görə yoxladıb? Qara ciyər xərçəngi geniş yayılıb, 4-cü yerə çıxıb. Əvvəl mədə xərçənginə tutulanların sayı daha çox idi. İndi süd vəzi xərçəngi və ağ ciyər xərçəngi ondan önə keçib. Bizim ölkədə mədə xərçəngi 3-cü yerdədir, dünyada isə 5-ci yerdə. Mədə xərçəngi azalan kimi, yoğun bağırsaq xərçəngi artır. Bizim ölkədə vaxtilə qadın cinsiyyət üzvlərinin xərçəngi çox idi. Sonra bu azaldı, yerinə süd vəzi xərçəngi bütün dünyadakı kimi bizdə də geniş yayıldı. Ölkəmizdə təxminən 2 min nəfər qadın süd vəzi xərçəngindən əziyyət çəkir, mədə xərçəngi xəstələrinin sayı isə 1200 nəfərdir, ağ ciyər xərçənginə tutulanlar 1300 nəfərə çatıb. Bağırsaq xərçəngi xəstələrinin sayı 1000 nəfərdir. Qara ciyər xərçəngi xəstələrinin sayı da artır. Bunun da səbəbi Hepatit B və Hepatit C viruslarıdır.
– Ölüm halları neçə faiz təşkil edir?
– Dünyada 1 milyon 700 min nəfərdə ağ ciyər xərçəngi aşkar olunur, onlardan 80 faizi il ərzində ölür. Dünyanın hər yerində bu var. Çünki birbaşa ətraf mühitin çirklənməsindən asılıdır. Süd vəzi xərçənginə tutulanların da sayı 1,5 milyondan çoxdur, ancaq ölüm halları 500 mindir. Bizim ölkəmizdə süd vəzi xərçənginin nə müalicəsi, nə də diaqnostikası problem deyil. Bu haqda çox tədqiqat aparılmalı, çox danışılmalıdır.
– Xərçəng xəstəliyinin müalicəsi niyə bu qədər bahalıdır?
– Birinci səbəb odur ki, avadanlığı kifayət qədər bahalıdır. İkincisi, analizləri aparan reaktivlər xaricdə istehsal olunur və ölkəmizə idxal olunur. Həmçinin dünyada bu sahədə monopoliya var, heç kim sirri dağıtmaq istəmir. Müalicə sirri yoxdur, lakin texniki avadanlıqlar üzərində monopoliya var. MRT aparatlarını ABŞ, Yaponiya və Almaniya istehsal edir. Dərman preparatlarını da həmçinin. Bu xəstəliyin müalicəsində bahalı dərmanlar əsasən hədəfyönümlü dərmanlardır, yəni ayrı-ayrı hüceyrələri tutub məhv etməyə çalışan preparatlardır. Xərçəng sağalmaq şansı olan bir xəstəlikdir. Ancaq appendisiti 5 gün gecikdirib həkimə gəlsən, sağalmaq şansı yoxdur. Süd vəzi xərçənginin əllə tapılacaq vəziyyətə gəlməsi üçün 5 il vaxt lazımdır. Əgər qadın ildə 1 dəfə gedib mamoqrafiya etsə, 5 il ərzində 5 dəfə erkən o şişi tapmaq olar. Kiçik bir əməliyyat, az miqdarda dərman və şüa terapiyası ilə tam sağalmış olar. Ancaq heç kim bunu etmir.
“İqlimə uyğun gəlməyən kurortlara getmək, qışda yatmış dərini gedib Dubay çimərliyində yandırmaq bədxassəli şişin yaranması üçün qorxulu səbəbdir” |
– Qan analizi verməklə orqanizmin hər hansı yerində bədxassəli şiş olduğunu bilmək mümkündürmü?
– Bəli, belə analizlər də var. Ona onkomarkerlər deyirlər. Buna insanın orqanizmində xərçəng olduğunu xəbər verən agentlər də demək olar. Bu agentlər ancaq qara ciyər xərçəngi, qadınlarda yumurtalıq xərçəngi və kişilərdə prostat xərçənginin aşkarlanmasında rol oynayır, digər orqanların xərçəngə tutulmasını xəbər verə bilmir. Hazırda bu üç növ xərçəngdən əziyyət çəkən və müalicə alan xəstələrimiz var ki, onlarda xəstəliyin nə qədər irəlilədiyini və ya gerilədiyini bu analizlərlə müəyyən edə bilirik. Digər xərçəng növlərində isə qan analizinin elə bir diaqnostik əhəmiyyəti yoxdur.
– Hansı şikayətləri və narahatlıqları olan insanlar öz orqanizmində xərçəng xəstəliyinin olmasından şübhələnməlidir?
– Əvvəlcə, ən geniş yayılan süd vəzi xərçəngindən başlayaq. Hər bir qadın həftədə bir dəfə qurşağa qədər soyunub, güzgü önündə durmalı və əli ilə döşünü yoxlamalıdır. Əgər düyün varsa, həkimə getməlidir, döş giləsi içəri batıbsa, dəridə qızartı əmələ gəlibsə, dərisi qırışıbsa, dəridə qocalma gedirsə, qoltuqaltında bir düyün varsa dərhal həkimə getməlidir. Bu əlamətlərdən hər hansı biri varsa, narahatlıq üçün əsas var və həkimə müraciət edilməlidir. Əgər qarınüstü nahiyyədə narahatlıq varsa, ishal və qəbizlik bir-birini əvəzləyirsə, nəcisində qan izi varsa, həkimə getməlidir, bu, mədə və bağırsaq xərçənginin xəbərdarlığı ola bilər. Siqaret çəkən şəxs öskürəyin sayının artdığını görərsə və tüpürcəyində azca da olsa qan izi varsa, mütləq həkimə getməlidir. Əks halda bu ağ ciyər xərçənginə apara bilər. Qadınlarda mensturasiyadan kənar hallarda qan gəlirsə, bu ginekoloji orqanların xərçəngi üçün bir siqnal ola bilər, dərhal müraciət etməlidir. Tez-tez sidiyə gedənlər və gecə sidiyinə gedənlər də dərhal həkimə getməlidir. Hər orqanın özünün xəbərdaredici əlamətləri var. Ümumi əlamət isə arıqlamadır ki, bu da artıq xəstəliyin ağırlaşmış vaxtında ortaya çıxır. Həmçinin zəifləmə, iş qabiliyyətinin aşağı düşməsi, ətli yeməklərdən imtina etmə, psixologiyanın dəyişməsi, bədbinləşmə də xərçəng əlamətlərinə aiddir.
– Hər kəsi düşündürən əsas sual budur ki, xərçəngdən tam sağalmaq mümkündürmü?
– Bəli, xəstəliyi erkən mərhələdə aşkarlamaq mümkün olarsa, tam müalicə olunur. Xərçəng xəstəliyinə adətən 40-50 yaşından sonra rast gəlinir. 50-55 yaşında bir qadın süd vəzi xərçənginə tutulubsa, onu müalicə edib daha 20 il yaşamasına nail olsaq və 75 yaşına çatdırsaq, təxminən orta ömür həddinə yaşamış olur.
“Yeni Müsavat”
340 dəfə oxunub
Qarabağ Komitəsinin üzvü Vaqif Əlisoy 29 sentyabr 2018-ci il tarixində keçiriləcək Qarabağ mitinqindən danışıb. Kanal13-ə danışan Komitə üzvü mitinq haqqında düşüncələrini bölüşüb və Komitənin gördüyü işlərdən danışıb. Xural.com Vaqif Əlisoyun müsahibəsini təqdim edir:
Xural.com
780 dəfə oxunub
Azad Demokratlar Partiyasının sədri, tanınmış analitik Sülhəddin Əkbər Teleqraf.com-a müsahibə verib.
Strateq.az həmin müsahibəni təqdim edir:
– Sülhəddin bəy, ABŞ-da Donald Trampa qarşı yeni proses başlanıb. Ağ Evdə çalışan rəsmi şəxs “Nyu-York Tayms”a prezidentə qarşı olduqları barədə anonim məqalə verir, Vudvordun “Qorxu: Tramp Ağ Evdə” kitabı satışa çıxarılır, prezidentin sabiq sözçüsü Omarosa NevmanınTrampı ciddi tənqid edən “Dəngəsiz” adlı kitabı çap olunur. ABŞ siyasətində nə baş verir?
– ABŞ-da gedən prosesləri dərk etmək üçün Amerikanı yaxşı bilmək və öyrənmək lazımdır. ABŞ-da qurulu düzən vardı. Bu, “Soyuq müharibə”də qalib gələn isteblişment idi. Amma “Soyuq müharibə” bitdikdən sonra ABŞ-da bəzən “dərin dövlət”, bəzən “oturuşmuş düzən” deyilən sistemdə parçalanma baş verdi. Ən ciddi hadisə budur.
Dərin dövlət daxilində başlanan mübarizə seçkilərə də təsir etdi. Əslində bu qarşıdurma Obama dövründə başladı, Tramp dövründə isə zirvəyə çatdı. ABŞ dərin dövlətində musəvi və xristian sionistlərlə anqlosakslar arasında parçalanma getdikcə dərinləşdiyi üçün qarşıdurma da şiddətlənir. Bu mənada son seçkilər şübhəli oldu. Seçkilərdə Hillari Klintona səs verənlərin sayı daha çox olsa da, ABŞ seçki sisteminə uyğun olaraq qalib Tramp oldu. Daha sonra seçkiyə Rusiyanın müdaxiləsi məsələsi ortaya çıxdı. İndi də bununla bağlı mübahisələr davam edir, xüsusi prokuror Robert Müller araşdırma aparır. Bu mənada ABŞ-da daxili mübarizə getdikcə qızışır. Üstəlik qarşıdan Konqresə ara seçkilər gəlir. Seçkilərə qədər gərginliyin daha da artacağını ehtimal edir. Bu, dərin bir qarşıdurmadır və onun tezliklə başa çatması gözlənilmir.
Trampa qarşı olan qüvvələr onun impiçment və ya vəzifədən kənarlaşdırılması məsələsini qoyarkən, çox ciddi sual qarşısında qalır. Yaxşı, Tramp istefa verməyə zorlandı, bu halda onun yerinə kim gələcək? Konstitusiyaya görə, prezidentdən sonra onun yerinə indiki xəttin daha sərt tərəfdarı olan vitse-prezident Maykl Pens gələcək. Pens musəvi və xristian sionizm ideoloji xəttinin ən sərt təmsilçisidir. Əslində hazırda sionizm öz gücünün zirvəsindədir. Bu zirvədə nə qədər qalacağını isə deyə bilmərəm. Çünki bu, mübarizənin nəticəsindən asılı olacaq.
Bu baxımdan vəziyyət sadə deyil. Tramp prezident vəzifəsindən uzaqlaşdırılsa, anqlosaks qanadı Pens və onun təmsil etdiyi qüvvə ilə birbaşa üz-üzə qalacaq. Odur ki, bunlara sadə baxmaq doğru deyil. Hazırda anqlosaks xətti öz daxilində “Trampla davam edilsin, yoxsa o, vəzifədən uzaqlaşdırılsın” sualı barədə müzakirələr aparır. Bu da Konqresə keçiriləcək seçkilərdən sonra daha aydın görünəcək. Hesab edirəm ki, ABŞ daxilində baş verən bu proseslərə yeni dünya düzəninin formalaşması və onun təsirləri bucağı altında baxmaq doğru olardı.
– Yeni dünya düzəni uğrunda Rusiya-İngiltərə arasında baş verən kəşfiyyat müharibəsinin də yeni detalları üzə çıxır. Bəlli olur ki, Solsberidə sabiq QRU polkovniki Sergey Skripalı və qızını “Noviçok” qazı ilə zəhərləyən iki QRU əməkdaşını deşifrə edən Rusiyanın Romadakı səfirliyində işləyən “Apollon” ləqəbli Britaniya casusdur. Bu kəşfiyyat qarşıdurması hansı nöqtəyə qədər davam edəcək?
– Bu məsələlərə bir qədər yüksəkdən baxsaq, bəlli olur ki, “Soyuq müharibə”dən sonra yeni dünya düzəni qurulur. Bir nizamdan digər nizama keçid dövrü isə bizə xaos kimi görünür. Əslində bu xaos kimi görünən durum yeni nizamın doğuşu ərəfəsidir. Bunun nə qədər davam edəcəyini söyləmək çətindir. Bu, ABŞ dərin dövlətindəki parçalanma ilə bağlı məsələdir. İndi yeni dünya nizamında daha layiqli yer tutmaq istəyənlər öz maraqlarına uyğun olaraq ABŞ-da qarşı-qarşıya duran qüvvələrdən birinə dəstək verirlər. Təbii ki, Böyük Britaniya anqlosaks qanadına dəstək verir.
Rusiya isə əks tərəfdədir, daha çox Trampın təmsil olunduğu qanadı müdafiə edir. Çünki bu qanad Rusiyanın maraqlarına ideal şəkildə cavab verir. Bir növ rus dərin dövləti ABŞ-ın Qorbaçov vasitəsilə SSRİ-də hakimiyyəti ələ keçirməsinin intiqamını alır. O zaman Qorbaçov ələ alındı, nəticədə sosialist bloku və SSRİ dağıdıldı. Vladimir Putin bu hadisəni XX əsrin ən böyük geopolitik fəlakəti adlandırıb. Bu gün isə rus dərin dövləti Tramp üzərindən ABŞ dərin dövlətinin parçalanmasına dəstək verməklə ABŞ-ın qurduğu qlobal nizama zərbələr vurur və onu dağıtmağa çalışır.
Kəşfiyyat müharibələri isə bu prosesin bir istiqamətidir. Bu mübarizənin kəşfiyyat, informasiya, psixoloji, iqtisadi, maliyyə, ticarət və digər tərəfləri var.
Hazırda beynəlxalq mətbuat Solsberidə baş verən hadisənin üstünün “Apollon” ləqəbli casus vasitəsilə açıldığını qeyd edir. Unutmaq olmaz ki, kəşfiyyat müharibələri çox mürəkkəb kombinasiyalar, informasiya savaşları ilə paralel aparılır. Odur ki, bəlkə də sona qədər bu mübarizə davam edəcək. Bir tərəfin həqiqəti üzə çıxarması ilə digər tərəf barışmayacaq. Və sonsuza qədər bu həqiqətə kölgə salmaq üçün oyunlar quracaq. Biz haradan biləcəyik ki, bu məsələni Rusiya ortaya atmayıb? Ancaq aydındır ki, Böyük Britaniya hökuməti bu qərara gəldi ki, QRU polkovniki və qızını Rusiya zəhərləyib. Bunu da Baş nazir Tereza Mey açıqladı. Əgər əllərində sübut və faktlar olmasaydı, baş nazir belə açıqlama verməzdi. Mümkündür ki, Rusiya buna kölgə salmaq üçün kəşfiyyat-informasiya oyunu qurur. Bunu istisna etmək olmaz.
– Yeni dünya düzəni uğrunda mübarizənin bir tərəfi kəşfiyyat müharibəsidirsə, digər tərəfi də Suriya münaqişəsidir. Bu mənada İdlib düyünü hansı formada həllini tapa bilər?
– Yeni dünya düzənində daha çox paya sahib olmaq istəyən tərəflər üçün İdlib sınaq və testdir. Hələlik siyasi razılaşma olmadığı üçün tərəflərdən biri – Rusiya müttəfiqləri ilə birgə təşəbbüsü ələ aldığı və təkbaşına məsələni həll etməyə girişdiyi üçün qarşı tərəf narazı qalıb. Rusiya hazırda müttəfiqləri olan İran, Türkiyə və Əsəd rejimi ilə birlikdə hərəkət edir.
Fikrimcə, Rusiyanın bu prosesi başa çatdırmasına izn verilməyəcək. Odur ki, İdliblə, çoxlarının düşündüyünü kimi, Suriyada hərbi fazanın tam başa çatacağını düşünmürəm. Əksinə, qarşı tərəfin razılığı olmadan Rusiya, İran və Bəşər Əsəd rejimi İdlibə irimiqyaslı hücum həyata keçirəcəksə, bu zaman vəziyyət yeni mərhələyə daxil olacaq. Bir növ proses yenidən başlaya, irimiqyaslı əməliyyatlar gündəmə qayıdar. Məncə, indi Türkiyə daha müdrik xətt tutur.
Təəssüflər olsun ki, Tehran görüşü zamanı Rusiya və İran bu xəttə dəstək vermədi. Düşündülər ki, əvvəlki “atəşkəs bölgələrində” vəziyyəti necə əllərinə alıblarsa, İdlibdə də nəzarəti ələ alaraq hərbi fazanı bitmiş elan edərək, istədikləri siyasi tənzimləmə mərhələsinə keçə biləcəklər. ABŞ, onun müttəfiqləri və Türkiyə durumdan narazı qalan tərəfdir. Həmçinin burada heç kim Suriya müxalifətini nəzərə almır. İstər müxalifətin mötədil, istərsə də radikal qanadı olsun, onlar da narazıdır və aldanıldığını düşünür. Məncə, ABŞ və müttəfiqlərinin razılığı olmadan qarşı tərəfin İdlibə genişmiqyaslı hücuma başlaması siyasi tənzimləmə mərhələsinə deyil, hərbi fazanın genişlənməsi prosesinə təkan verəcək.
313 dəfə oxunub
Şəhla İsmayıl: “Azərbaycanın həqiqi inkişafı QHT kimi böyük bir sektorun inkişafı olmadan mümkün deyil”
“Bir gün Azərbaycan vətəndaşı ölkəsinin problemlərinə və çıxış yollarına sahiblənəcək, çıxış yolunu ölkədən getməkdə deyil, ölkədə qalıb hədəflərini müəyyənləşdirilməsində görəcək. Bax o zaman hər şey dəyişəcək.”
Rasional İnkişaf uğrunda Qadınlar Cəmiyyətinin (RİQC) rəhbəri Şəhla İsmayılla Azərbaycanda QHT sektorunun mövcud durumunu müzakirə etdik.
QHT sektorunda nə vaxtdan çalışırsınız? Təşkilatınız nə vaxt yaranıb?
RİQC 2002-ci ilin iyul ayında yaradılıb. 2005-ci ilin fevral ayında qeydiyyatdan keçib. Təşkilatı yaratmaqda məqsədimiz qadınların inkişafına və qadınların inkişafı nəticəsində bilavasitə ölkənin inkişafına töhfə verməkdir. Ümumikdə, QHT sektorunda özüm 20 il bundan öncə başlamışam, amma təşkilatımızın 16 yaşı var.
Keçdiyiniz yola baxanda nə düşünürsünüz, bu illər ərzində bu yolda hansı çətinliklərlə üzləşdiniz?
Çətinliklərimiz az olmayıb və fərqli müstəvilərdə olub. Fəaliyyətin əvvəlində təşkilatı idarəetmə sahəsində bilik və bacarıqlarımızın beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması, idarəetməni yüksək keyfiyyət səviyyəsinə çatdırılması ilə bağlı çətinliklərimiz olub. Biz bu mərhələni nisbətən qısa müddətdə dəf edə bildik. Çünki hədəfli təlim və tədbirlərdə iştirak edirdik, araşdırmalar aparırdıq və bu boşluğu tamamlamaq üçün bütün səylərimizi səfərbər edirdik. Ona görə bu məsələ ilə bağlı çətinliklərimizi qısa zamanda həll edə bildik. İdarəetmə məsələlərini standartlara uyğunlaşdırdıq, səviyyəmizi beynəlxalq standartlara qaldırdıq.
Lakin bir QHT olaraq, bizim daha boyük bir çətinliyimiz var və hesab edirəm ki, bunu bütün Azərbaycan QHT-ləri bu və ya digər şəkildə yaşayır. Ölkədə QHT, yəni qeyri-hökümət təşkilatı konsepsiyası yanlış anlaşılır və hamımız bundan irəli gələn xeyli problemlərlə üzləşirik. “Qeyri-hökümət” ifadəsi hər zaman “anti-hökümət” kimi anlaşılır bu cəmiyyətdə. Təəssüf ki, hökümət də bizi məhz bu cür qəbul etdiyi üçün süni maneələrlə üz-üzə qalırıq. Bu həmişə olub, amma bildiyiniz kimi 2014-cü ilin əvvəlindən etibarən Azərbaycan QHT-si tamam fərqli bir dövrə qədəm qoydu. Belə ki, QHT-lərin fəaliyyətini nizamlayan və inkişafına təsir edən bir neçə qanun ciddi sürətdə dəyişdi. Bir neçə gün ərzində QHT-lərin inkişafı üçün lazım olan münbit şərait tamamən yox oldu. Təqiblər, sıxıntılar, məhduduyyətlər… O vaxtdan etibarən mən deyərdim ki, təşkilatımızın ən ağır dövrü başladı. Amma ən çətin dövrümüz konkret olaraq 2015-16-cı illərdə olub, təşkilatımız istintaqda olanda. O istintaq dövrü nəinki təşkilatın həyatında, şəxsən mənim həyatımda da ən ağır, ən acılı zaman idi. Çünki həm böyük bir stres idi, həm də böyük məsuliyyət. Həmin müddət üçün təşkilatın bütün fəaliyyət dövrü təftiş olunurdu. Yəni həm mənəvi, həm fiziki cəhətdən ağır sınaq idi.
Təşkilatın eniş və yüksəliş dövrü hesab etdiyiniz dövrlər hansı mühüm hadisələrlə bağlıdır?
Ən böyük enişimiz qeyd etdiyim məlum səbəblər ucbatından 2014-ci ildən sonrakı dövrə təsadüf edir. Ölkədəki bütün QHT-lər üçün əlverişsiz bir zaman başladı. Təşkilatın istintaqa cəlb olunması təşkilatın bacarıqlarına zərbə vurdu, maliyyə vəziyyətini zəiflətdi. Vəkillik hədəflərimizə, ictimai imicimizə təsir etdi. Bu gedişat təkcə bizdə deyil, bizim simamızda bütün QHT sektoruna təsir etdi. Dediyim kimi, istintaq dövrü bizim təşkilatda mənə görə ən böyük eniş idi. Halbuki onun özünün də maraqlı tərəfləri var idi. Bir xeyli dərslər öyrəndik, yeni məqamlar kəşv etdik, insanların yanaşmasını gördük, saf-çürük etdik, dar gündə bizimlə yol gedəcək dostların, təşkilatların kimlər olduğunu özümüz üçün müəyyən etdik. Bizdən vaxtilə bəhrənənlərin bir qisminin həmin müddətdə yanımızda olmadıqlarının şahidi olduq. Hətta özümüzə yaxın bildiyimiz insanlar arasında belə qorxanlar, məsafələnənləri gördük. Çoxu nə olar, nə olmaz deyə ehtiyat etdi. Bu da adama çox ağır gəldi, amma sonradan hamısı bizə dönəndə, heç nə olmamış kimi bizi təbrik edəndə ikiqat ağır gəldi. Sanki bizə xəyanət etdilər.
Uğurlu məqamlarına gəlincə isə, bunların da sayı az deyil. Təşkilatın həyatında xeyli mühüm hadisələr baş verdi ki, bu da təşkilatın inkişafına təkan verdi. Məsələn, 2007-ci ildə bu ofisə köçməyimiz, yəni təşkilatın özünün yeni ofisinin olmağı, kiminsə küncündə, guşəsində deyil məhz öz öfisimizin olmağı mən deyərdim təşkilatın ən uğurlu səhifələrinə qədəm qoyan bir amil idi. Daha sonra, təşkilatdaxili strukturu təkmilləşdirmək, prioritet proqramlarımızı və hədəfli üç illik planımızı müəyyən etmək ciddi addım idi. O günlər dünənki kimi yadımdadır – təşkilatımız üçün strateji əhəmiyyət kəsb edən mərhələdə idik və olduqca emosional bir yüksəliş hissini yaşayırdıq.
Layihələrimizlə də bağlı xeyli uğur hekayələrimiz var. Hər bir layihə bizim üçün çox əzizdir, hər birinə can qoyur, uğurlarına sevinirik. Hər birində özümüz üçün özəl mənası olan kiçik epizodlar var. Hər biri bir məktəbdir, bir dünyadır bizim üçün. Məsələn, bizim “Analıq məktəbi” adlı layihəmiz var idi. Düz 8 il ərzində biz onu yürütdük və artıq ölkədə xeyli tanınırdı. İllik 250-yə yaxın məzunu vardı, cəmi isə məzunların sayı 2000-i aşmışdı. Dünyanın hər yerindən Analıq Məktəni ziyarət edənlər vardı, rayonlardan rayon filiallarımızı açmaq üçün xahiş və müraciətlər vardı. Xəstəxanalarda, o cümlədən dövlət xəstəxanalarında Analıq Məktəbini tanıyırdılar, bizim məzunlarımızın doğuşa daha hazırlıqlı olduqlarını bilirdilər, kurslarımızı təqdir edirdilər. Və bu böyük dövr idi – məzun qadınlarımıza xəstəxanalarda münasibət dəyişəndə, biləndə ki, bizim analıq məktəbindən keçiblər, görəndə ki, analıq halına daha hazırlıqlıdırlar, həkimlər tərəfindən bu qeyd ediləndə və geri bildirim alanda bu o qədər qürürverici bir hiss olurdu ki… Bu artıq o demək idi ki, zəhmətimizin bəhrəsi var, yeni bir səviyyə, yeni bir yanaşma var.
Yaxud da kiçik bizneslərinin təsisinə kömək etdiyimiz qadınların (hansı ki, yüzlərlə belə qadına kömək eləmişik) sayının çoxalmasının şahidi olmaq, onların inkişaflarını görmək çox möhtəşəmdir. Məsələn, köməksiz bir gənc qız səylərimiz nəticəsində illər sonra tanınmış bir “biznes ledi”yə çevrilir. Onun uğurlarını görmək, sərgilərində iştirak etmək, inkişafına şahid olmaq emosional cəhətdən olduqca gözəl hisslərdir. Şəxsən mən elə qadınların uğuruna özümün şəxsi uğurum qədər sevinirəm. Çünki onun əvvəl harada, indi harada olduğunu görürsən və bu uğurda sənin böyük payının olduğunu bilirsən. Məhz buna görə təşkilatımızı çox sevirəm, layihələrimizi sevgi ilə yaradıram. Bunu zatən sevgisiz etmək olmur. Hər bir uğur bizim yüksəlişimizin əlavə bir töhfəsidir.
Hökümətin QHT-lərə donor təşkilatların qrant ayırması barədə qanuna 2014-cü ildə də dəyişiklik ediləndən sonra ötən il yenidən Milli Məclis bu məsələ ilə bağlı yeni, QHT-lərin işini bir az da çətinləşdirən qərar qəbul etdi. Belə bürokratik qərarların verilməsi işinizə necə təsir göstərdi?
Böyük təsir göstərir, təşkilatın əvvəlki imkanlarından əsər-əlamət qalmayıb. Əslində təşkilatın birbaşa fəaliyyəti ümumiyyətlə yoxdur. Təşkilat heç bir maliyyə ala bilmir. İstər xidmət, istər qrant müqaviləsi ilə bağlı ciddi hüququ maneələr olduğundan, artlq 5 ilə yaxındır ki, təşkilatın hesabları sıfıra bərabərdir. Amma təşkilatın adını biz süni surətdə yürüdürük. Yəni burada birləşən, cəmləşən insanlar üçün təşkilat bir platformadı – artıq fərdi qaydada xidmətlər göstəririk. Hər birini təşkilatın adı altında etməyə çalışırıq ki, təşkilat unudulmasın, təşkilatın loqosu tanınsın, təşkilatın töhfəsi olan potensial itməsin. Yəni bu alternativ iş üsuludur, dəyişilmiş idarəetmə növüdür. Bir çox ölkələrdə böhran dövrlərində bu tipli alternativ çıxış yollardan istifadə olunub və təşkilatları bu cür yürüdüblər. Lakin bu müvəqqəti bir dönəm üçün yararlı üslubdur, bizim QHT-lərin böhran dövrü isə çox uzun sürdü. Artıq beş ildir ki, Azərbaycanda QHT sektoru bir sector olaraq, vətəndaş cəmiyyəti toplumu olaraq çox böyük çətinliklərə və zərbələrə məruz qaldı. Sabah qanun dəyişsə bu sektorun reabilitasiyası üçün heç olmasa 3-4 il lazım olacaq. Çünki illərlə maliyyə almayan təşkilatın insan resursları, təşkilati bilik və bacarıqları, siyasət sənədləri, illik planları, dövrü hesabatları yox səviyyəsinə enibdir. Üstəlik tanınmaq, görünümlük məqamı. Sanki sıfırdan başlamaq lazımdı. Yenidən insanlar işə cəlb olunmalı, onların bilik və bacarıqlarını artıracaq proqramlar təşkil olunmalıdır. Azərbaycana donorlar geri dönməlidir, araşdırma və qiymətləndirmələr edilməlidir, yeni planlaşdırmalar və koordinasiya işi qurulmalıdır – 5-illik fəaliyyıtin boşluqları boyükdür. Yenidən o donorlara özümüzü tanıtmalıyıq, yenidən münasibətlər qurmalıyıq, kiçik layihələrdən yavaş-yavaş böyük layihələrə qədəm qoymalıyıq və sair və ilaxır. Sanki eyni prosesi biz ikinci dəfədə keçməli olacağıq və təəssüf ki, hələ o günün gəlməsinin bir işarəsi belə yoxdur. O gün nə vaxt gələcək, bu ölkədə QHT-lərlə bağlı müsbət qərarlar nə vaxt veriləcək? Suallar çoxdur… Elə bu səbəbdən bir çox mütəxəsislər QHT sektorundan çəkildilər, insanlar illərlə gözləyə bilmir və fərqli sektorlara keçməyə məcbur olurlar. QHT sektorunda qalanlar isə fədakarcasına bütün çətinliklərə rəğmən təşkilatlarının adlarını yaşatmaq üçün çabalayır. Hesab edirəm ki, son 5 ilin hadisələri müasir dövrün QHT sektoru üçün yaşadığı ən böyük zərbələrdən biri oldu.
Hal-hazırda QHT sektorunun fəaliyyətini qənaətbəxş hesab edirsinizmi?
Qətiyyən qənaətbəxş hesab etmirəm. Bu da onların iradəsindən və ya bacarıqsızlığından deyil, hökümətin bu məsələdə çox konkret yanaşmasından irəli gəlir. QHT-lərin maliyəyə çıxışları yoxdur, yeganə mənbə yerli donorlardır. QHT-lərin yalnız QHT Şurasının və bir neçə nazirliyin dəstəyi ilə keçirilən layihələri var. Mədəniyyət Nazirliyi, Təhsil Nazirliyi, Səhiyyə Nazirliyin ayırdığı kiçik fondlarla bəzi işlər görülür, amma ümumi götürsək, hamısının birgə olan maliyyə zərfi əvvəlki illərdə beynəlxalq təşkilatlardan alınan zərfdən 4-5 dəfə daha kiçikdi. Bu da qətiyyən QHT sektorunun ehtiyaclarını qarşılamır və ona görə fəaliyyətlərin həm miqyası çox azalıb, həm də dərinliyi yoxdur. Kiçik həcmli layihələr adətən qısa müddətli olur, bu da yaxşı halda onların sağ qalmasına köməklik edir. Lakin ciddi bir dəyişiklik etmək üçün cari maliyyə və fəaliyyət yetərli deyil.
“Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurası” adlı bir qurum var. Bu qurumun keçirdiyi qrant müsabiqələrindən yararlana bilirsiniz?
Bir çox ölkələrdə dövlət QHT-rə dəstək verir, hətta böyük beynəlxalq təşkilatların arxasında əksər vaxtı dövlətin ciddi maliyyə dəstəyi olur. Lakin bizdə şərait başqadır, Azərbaycan konteksti fərqlidir. Bizdə dövlətin maliyyə dəstəyini almaqla QHT-lər müstəqilliyini hər zaman saxlaya bilmirlər. Asılı vəziyyətə düşürlər, məsələlərə tənqidi yanaşma azalır, bəzən tamamən itir. Məhz bu səbəbdən biz heç vaxt dövlət tərəfindən verilən maliyyə ilə əlaqəli olan müsabiqələrə qatılmamışıq. Üstəlik yanaşmamızın başqa bir səbəbi də olub – biz 2014-cü ilədək ciddi maliyyəsi olan bir təşkilat idik. İri həcmli layihələrə imza atmışdıq, iş meyarlarımız və miqyasımız kifayət qədər əhəmiyyətli idi. Ona görə kiçik maliyyə verən müsabiqələrə (həm yerli, həm xarici) etik səbəblərdən qatılmırdıq. Balaca təşkilatlara rəqib olmurduq, dil baryerlərini nəzərə alırdıq ki, imkansız təşkilatlar dövlət maliyyəsindən yararlana bilsin. Bu təşkilatımızın şüurlu və strateji qərarı idi. Hesab edirdik ki, ciddi bir səviyyəyə çatmış təşkilat olaraq, balaca yeni bir təşkilatın payına girmiş ola bilərik. Ona görə İdarə Heyətimizin hətta qərarı vardı – 15 min manatdan aşağı büdcəsi olan layihə üçün müraciət edilmirdi. Həm də layihələrimizin xarakteri daha uzunmüddətli və həcmli idi, bizə kiçik layihələrlə işləmək artıq uyğun gəlmirdi, hədəflərimiz böyük idi.
2014-cü ildən bu tərəfə isə baxmayaraq ki, Azərbaycan QHT-ri üçün yeganə maliyə mənbəyi milli fondlar oldu, biz yenə də müraciət etməmək qərarına gəldik. Çünki böhran dövründə maliyyəmizin yeganə olaraq dövlətdən olmasını istəmirdik, bu bizim müstəqilliyimiz və obyektivliyimiz üçün sual doğurardı.
Ümumiyyətlə isə, QHT Şurasının Azərbaycanda yaradılmasını təqdirəlayiq hal hesab edirəm. Bu Şuranın maliyyəsi hesabına yüzlərlə kiçik, o cümlədən rayon QHT-ləri, inkişaf edib. Lakin, neft ölkəsi olmağımızı nəzərə alaraq dövlətin QHT-lərə ayırdığı maliyyənin həcmini adekvat saymıram. Hesab edirəm ki, Azərbaycanda QHT-lər üçün milli fond daha həcmli olmalıdı. Amma özü-özlüyündə QHT Şürasının olması yaxşıdı, şəffaflığı da var. Müsabiqələr barədə elanlar verilir, müraciət edənlərin siyahı var, qaliblər və layihələr haqqında məlumat açıqdır. Digər nazirliklərlə müqayisədə çox şəffafdırlar. Bəlkə idarəetməsində hansısa çətinlikləri var, narazı insanlardan bəzən eşidirik ki, müraciətlərə düzgün baxılmayıb və sairə. Amma imtina edilən təşkilatlar həmişə narazı olur, bu xarici təşkilatlara yönəlik də olur. Ona görə bu amili obyektiv meyar saymaq olmaz.
Kifayət qədər samballı layihələr təqdim edirsiniz. Komanda işini necə qurursunuz?
Bizim işimiz həmişə komanda işi olub. Təşkilat həqiqətən bir təşkilat formasında fəaliyyət göstərir. Yəni bu bir insanın adına, bir insanın fəaliyyətinə bağlı bir şey deyil. Təşkilatın konkret mandatı var, konkret fəaliyyət planı var. Siyasi sənədləri, strategiyası var. Ona görə bizdə hər zaman İdarə heyəti və işçi heyəti olubdur. Üzvlərimiz və təşkilata dəstək verənlər var. Bizimlə eyni şəbəkədə olanlar var. Mən komanda deyəndə tək ofisdə oturan işçiləri deyil, bunların hamısını, ümumiyyətlə yuxarıdan aşağıya qədər bizimlə olan bütün insanları, funksionerlərimizi, təlimçi bazamızı, mütəxəssislərimizi, bizimlə vəkillik işi görən hər kəsi nəzərdə tuturam. Təşkilatın nəznində ayrı-ayrı qurumlar var, məsələn, gender məktəbi, qadın parlamenti. Yəni bunun hamısı bilavasitə bizim təşkilatın insan resurslarıdı, insan potensialıdı, böyük bir Komandadır.
Onu da deyim ki, hər təşkilat komanda ilə işləyə bilmir. Təşkilatların bəziləri kiçik işçi heyəti ilə işləməyə üstünlür verir. O, da normaldır. Bilirsiniz də, bəşəriyyəti, insanları iki yerə klasifikasiya etmək olar. Bir qismi birləşdiricilərdir, digəri isə ayıranlar – ingilis dilində buna connectors və dividers deyirlər. Biz həmişə birləşdirici olmuşuq, yəni niyyətimiz bu olub. Həmişə səylərin bərabər olmasında gücümüzün çox olmasına inanaraq hər zaman tək yox, bərabər yürüməyə üstünlük vermişik. Birgə, bərabər, sevgi ilə…
Azərbaycan qadınlarının rasional inkişafına töhfə verə bilirsiniz?
Əlbəttə vermişik. Layihələrimizin hamısında uğur hekayələrimiz saysız-hesabsızdı. Yüzlərlə sahibkar qadınlarımız var ki, bizneslərini qurublar, iqtisadi cəhətdən gücləniblər, ailələrini fərqli maliyyə müstəvisinə gətiriblər. Biz “Analıq məktəbi” də elə xidmətlər göstərmişik ki, sıradan qadınlar reproduktiv sağlamlıq mövzusunda sıfır vəziyyətindən o qədər maariflənib ki, və sonradan bu movzu onu o qədər çəkib ki, tanınmış təlimçisi olub mövzunun. Zorakılığa məruz qalan qadınlara yardım edirdik. Yəni qadınları ilk öncə müdafiə edirdik, sonra maarifləndirirdik, daha sonra bilik və bacarıqlarına töhfə verirdik. Maddi dəstək də xeyli vermişik, pul deyil ehtiyacı olan maddi resursla təmin etmişik. Məsələn, yoxsul və savadsız bir qadın müraciət edir, iş istəyir. Müsahibə keçiririk, insanın qabiliyyətini araşdırırıq. Bəlli olur ki, tikiş tikmək qabiliyyəti var, amma tikiş maşını yoxdur. Ona həmin maşını alıb veririk, bu da onun ailəsini sıfır vəziyyətindən xeyli qaldırır. Yani birdıfəlik yardımı faydalı formada edirik ki, kanardan asılı olmasın, özü öz ailəsini saxlaya bilsin. Artıq bu yardımı hansı formada edirik, şəxsən özümüzmü pul toplayıb alırıq və yaxud hansısa sponsorun vasitəsi ilə alırıq, bu misaldan misala fərqlənir. Önəmlisi odur ki, heç vaxt yaxamızı kənara çəkmirik. Müraciət edənlər tək maliyyə üçün etmir, müdafiə üçün də edir, məsləhət üçün də. “Keyz”lər fərqlidir, bu kiçik miqyaslı işlərimizdir.
Bir də böyük işlərimiz var. Yəni qadınların hüquqlarına, biləvasitə əhalinin hüquq səviyyəsinin yaxşılaşdırılmasına töhfə verdiyimiz işlər var. Məsələn, qadın, sülh və təhlükəsizliyi mövzusunda BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının ilk 1325 saylı qətnaməsi var. Azərbaycanda onun ilk fəaliyyət planının layihəsini biz hazırlamışıq. Və ya digər misal. Azərbaycan BMT-nin CEDAW Konvensiyasını 1995-ci ildə ratifikasiya edib, 4 ildən bir Hökumət CEDAW Komitəsinə hesabat verir, ölkənin qadın hüquqları ilə bağlı vəziyyəti icmal olunur. Təşkilatımız o Komitəyə tam kölgə hesabatını və tövsiyyələrini verib və bu tövsiyələrin 80 faizdən yuxarı qismi Komitənin hökumət üçün olan tövsiyələrində öz əksini tapıb.
Təbii ki, bu təcrübə və nəaliyyətlərlə fəxr edirik. Amma onu da deyim ki, imkan və münbit şərait olsa bundan daha artığını edə bilərik. Həm planlarımız, həm də bacarıqlarımız imkanlarımızdan xeyli böyükdür, mövcud məhdud resurslara qarşı proporsional deyil.
Azərbaycanda QHT sektorunun gələcəyini necə görürsünüz, görmək istəyirsiniz?
Bilirsiniz, Azərbaycanda QHT sektorunun gələcəyi ölkənin gələcəyindən asılıdır. Heç bir sektorun inkişafı ölkənin ümumi inkişafından ayrıla bilməz. Ölkədə problemlər varsa həmin ölkənin bütün sahələrində problemlər olacaq. Hal-hazırda QHT-də olan problemlər bilavasitə ölkədə olan problemlərlə, yəni sərbəst toplaşma azadlığı, söz azadlığı, hərəkat azadlığına olan məhdudiyyətlərlə bağlıdır. Siyasi sabitliyin pozulması ilə bağlı bir xof, bir qorxu var. Hökumət QHT-ləri xarici agent qismində qəbul edir, qorxur ki, QHT-lər mili maraqlara zidd olan fəaliyyətlər göstərəcək. Halbuki, hökümətin QHT ilə həqiqi dialoqu olsa, bizim milli maraqlar uğrunda və milli təhlükəsizlik müstəvisində ən azı onlar qədər yandığımızı görər. Azərbaycanı inkişaf etmiş bir ölkə kimi görmək istəyimizi anlayar.
Amma hökumət bir məqamı da anlamalıdılar ki, Azərbaycanın həqiqi inkişafı QHT kimi böyük bir sektorun inkişafı olmadan mümkün deyil. Bütün dünya praktikasına baxsaz görərsiniz ki, QHT-lərin töhvəsi hökumət tərəfindən nə qədər təqdir olunur. Məsələn, dünyanın ən inkişaf etmiş ölkələrdən biri olan İsveçdə 200 000-nə yaxın QHT var. Və QHT-ni yaratmaq, yürütmək və maliyyələşdirmək bizimlə müqayisə olunmayacaq qədər asan və əlçatandır. Orada QHT yaratmaq 10 dəqiqəlik bir qərara bağlıdır və qətiyyən bürokratik prosedur tələb etmir. Ölkədə demək olar ki, problem yoxdur, buna rəğmən QHT-lərin sayı o qədər çoxdur ki, QHT hər bir məsələdə var, hər bir məsələyə diqqət yetirir, töhfə verir. Amma Azərbaycan kimi problemli ölkədə QHT sektorunun olmaması, QHT-nin özünün bir problemə çevrilməsi yolverilməz bir haldır.
Sualınıza cavab olaraq bir daha vurğulamaq istəyirəm ki, QHT-nin gələcəyi bilavasitə ölkənin gələcəyindən asılıdır. Hazırda çox realistik görsənməsə də, həm ölkənin, həm də QHT sektorunun gələcəyini çox parlaq görürəm. İnanıram ki, zaman hər şeyi yoluna qoyacaq və bir vaxt gələcək ki, bunların hamısı dəyişəcək. Bir gün Azərbaycan vətəndaşı ölkəsinin problemlərinə və çıxış yollarına sahiblənəcək, çıxış yolunu ölkədən getməkdə deyil, ölkədə qalıb hədəflərini müəyyənləşdirilməsində görəcək. Bax o zaman hər şey dəyişəcək. Yəni gələcək insanların əlindədir. Gələcək xaricdən gəlməyəcək, hansısa bir təşkilat tərəfindən gətirilməyəcək. İnsanlar özləri istədikləri gələcəyi əldə etməlidir, özləri hüquqlarına, bu Vətənə sahib çıxmalıdı, özləri arzularının Azərbaycanını yaratmalıdır. Belə olan halda həm ölkənin, həm də bizim sektorun gələcəyi parlaq olacaq.
Hazırkı dövrdə Azərbaycanda qadın siyasəti və gender bərabərliyi istiqamətində fəaliyyət nə yerdədir?
Bəzi addımlar və nəaliyyətlər var təbii ki. Deyək ki, 2006-cı ildə gender bərabərliyi, 2010-cu ildə məişət zorakılığı ilə bağlı qanun qəbul olunub. Bu müqayisəni götürsək görərik ki, bəzi ölkələrdə heç bu qanunlar qəbul da olunmayıb. Amma bu qanunların mövcudluğu hələ o demək deyil ki, bu qanunlarda olan müddəalara əməl olunur. Görüləsi həddindən artıq çox iş var. Bu qanunların icrası üçün milli fəaliyyət planı, ayrılan büdcəsi yoxdur. Bunlar hələ havada asılı vəziyyətdədir. Diqqət yetirsəniz ki, biri 2006-da, digəri 2010-cu ildə qəbul olunub, bu artıq bəzi cavabları verir. Yəni atılan addımlar yarımçıqdır. Strateji qərarlar olmadan bütün səylər pərakəndədir. Quyuya vedrə ilə su tökmək kimi bir şeydi. Yəni strateji plan onun üçündür ki, yaxın və uzaq hədəflər müəyyən olunsun. Əks halda əbəs olar. Düzdür etməməkdənsə nələrinsə edilməsi təqdirəlayiqdir. Olanları təqdir edirəm, olmayanıları da daima vurğulayıram. Son 10-15 ildə Azərbaycanın sahib olduğu maliyyə resurslarını nəzərə alsaq Azərbaycanı ən inkişaf etmiş ölkələrdən biri etmək olardı. Ona görə ölkənin bu günkü vəziyyəti və mövcud problemləri insanı sarsıdır. Niyə insan kapitalına yatırım olunmadı, niyə insanların rifahına yönləndirilmiş proqramlar və layihələr bu qədər az oldu? Niyə insanlar kütləvi şəkildə ölkədən təhsil almağa, müalicə olunmağa, işləməyə və sadəcə yaşamağa gedirlər?
Əslində “niyə”lərin cavablarını bilirik, eyni zamanda bu vəziyyətin yanlış olduğunu görürük və dəyişməsini çox istəyirik.
RİQC Azərbaycan qadınlarının müəyyən baryerləri aşmasına hansı töhfələri verəcək?
Təbii ki, verəcəyik. Sualınıza konkret cavab olaraq deyim ki, bu məsələnin əsas açar yollarından biri gender rollarının dəyişməsidir. Yəni qadının və kişinin bərabərliyini ailə-məişət səviyyəsində başlamaq lazımdı. Daha sonra o dairələri genişləndirmək lazımdır. Hər kəs özündən başlamalıdı. Kişi də, qadın da. Əgər bu gün streotiplərdən narazı qaldığımız halda öz övladımıza belə yanlış tərbiyə veririksə, qızla-oğlanın tərbiyəsində fərqlər qoyuruqsa heç bir dəyişiklik olmayacaq. Bu zəncir qırılmadan nəsildən-nəsilə ötürüləcək. Çünki bu gün bizim yetişdirdiyimiz övladlar sabah gələcəyin ya parlaq vətəndaşları olacaq ya da zorakılıq törədən insanları. Bu bizim özümüzdən asılıdır. Təhsilin də rolu var, ancaq ailənin rolu danılmazdır. Hər kəs öz üzərinə düşən məsuliyyəti anlasa vəziyyət yaxşıya doğru dəyişəcək. Mən əslində yeni bir söz demədim, dediklərimi hamı bilir, amma etiraf etmir. Bəzən mən gender bərabərliyi haqqında danışanda məndən soruşurlar ki, sən kişinin mətbəxdə olmağını istəyirsən. Xeyr, mən bunu istəmirəm. Mən kişinin mətbəxə münasibətinin dəyişməsini istəyirəm. O mətbəxdə ola da bilər, olmaya da bilər. Amma o ailənin bir üzvü olaraq istənilən məsələsini, qarşıda duran istənilən problemi həyat yoldaşı ilə bərabər çözməsini, ən azından buna münasibətinin dəyişməsini istəyirəm. Bu dəyişir, amma tədricən baş verir, kiçik addımlarla.
Qadın üçün vacib olan, həyat yoldaşı, ana və iş qadını olmaq çətin olmur ki? Vəzifələrinizin öhdəsindən necə gəlirsiniz?
Çətin olmur, çox çətin olur. O qədər çətin olur ki, bəzən. Mən bunu edə bilirəm, bacarıram. Amma bunu nəyin hesabına, nəyin bahasına bacarıram, bunu bir özüm bilirəm, bir də Allahım bilir. Yəni öz şəxsi hüququma müdaxilə edərək, yuxusuz, istirahətsiz şəkildə hər şeyin öhdəsindən gəlirəm. Siz 3 vəzifə saydınız, əslində isə vəsifələrim 3-dən də çoxdur. Həm yaxşı ana, yaxşı həyat yoldaşı, yaxşı övlad, yaxşı gəlin, yaxşı qohum, yaxşı ictimaiətçi, yaxşı mütəxəssis, yaxşı rəhbər olmalıyam. Üstəlik, pozitiv, sakit və təmkinli olmalıyam. Əlçatan və faydalı olmalıyam. Bütün işgüzar qadınlarda da aşağı-yuxarı bənzər vəziyyətdir. Eyni zamanda, cəmiyyətin bir tələbi də var ki, əgər müəyyən bir nüfuza sahibsənsə hər zaman yaxşı görsənməlisən, müəyyən standartlara uyğun olmalısan, müəyyən davranışa riayət etməlisən. Bunların hamısı böyük məsuliyyət və zəhmət tələb edir və Azərbaycan qadını bunun öhdəsindən gəlir, gəlməyə çalışır. Qadınlarla 16 ildən çoxdur işləyirəm. Bizim qadınlar qəhrəmandırlar. O qədər qəhrəmandılar ki, necə fədakar olduqlarının fərqində deyillər. Bunun bir norma olduğunu düşünürlər, ağıllarına başqa bir variant da gəlmir.
Mən də istisna deyiləm – vəzifələrim çoxdur, məsuliyyətim böyükdür, üstəlik keyfiyyət vurğunuyam və vicdanlıyam. Hər gördüyüm işin mükəmməl olmasını istəyirəm. Verdiyim sözə əməl edirəm, gücüm çatmayanda da, geri durmağa iradəm və vicdanım yol vermir. Ona görə özümü toparlayıb, hər şeyə rəğmən davam edirəm.
Gələcək planlarınız barədə nə deyə bilərsiniz?
Planlarımız böyükdür. Təşkilat olaraq da, fərdi olaraq da. Fərdi qaydada gender sahəsində təhsilimi davam etdirməklə bağlı planlarım var. Yeni bir dərəcəyə baş vururam. Yaxın zamanda yeni xəbərlərlə sizi məlumatlandıracağam. Peşəkar həyatıma aid olan fərdi planım budur.
Təşkilatla əlaqəli isə əsas planlarımız QHT-nın vəziyyətinin nə dərəcədə əlverişli olub-olmamağından asılıdı. Əgər münbit şərait yaradılsa, qanunvericilik dəyişilsə, QHT-lərə nəfəs yolu açılsa, o zaman təbii ki, təşkilatın böyük planları var. Çünki bizim hazır proqramlarımız, yeni layihələrimiz, fəaliyyət planlarımız var ki, biz onları planlaşdırsaq da heç vaxt icra etmək imkanımız olmayıb. Asılı vəziyyətdə zamanını gözləyən qiymətləndirmə sənədlərimiz və ideyalarımız var ki, onları icra edə bilsək qadın hüquqları sahəsinə ciddi töhvə vermiş olarıq. Hədəflərimizə və gözlədiyimiz nəticələrə bələdik, gedəcəyimiz yolu çox aydın görürük, inkişaf yoluna hazırıq.
Lakin QHT-lərlə bağlı vəziyyət dəyişməz qalsa, onda planlarımızın sadəcə bir qismini fərdi qaydada icra etməyə, hansısa fərdi layihələrlə inşa etməyə çalışacağıq. Yəni istənilən halda təşkilatın qapanma, pəs etmə kimi bir iddiası yoxdur. Burada çalışan insanların hər biri sıfır maliyyə ilə də olsa (hal-hazırda təşkilatın balansı sıfırdı) bu yolu davam etdirməyə iddialıdırlar. Çünki biz gördüyümüz işə və onun verəcəyi nəticələrə çox inanırıq, səylərimizin gec-tez öz bəhrəsini verəcəyinə şübhəmiz yoxdur. Nə qədər çətin olursa-olsun təşkilatı yürütməyə qərarlıyıq, çünki bizi bu ictimai sektora bağlayan dəyərlərdir və Arzularımızın Azərbaycanıdır.
Könül Alı
499 dəfə oxunub
Ədalət partiyasının sədri İlyas İsmayılovun Ovqat.com-a müsahibəsini təqdim edirik:
– İlyas müəllim, Baş prokuror yanında Korrupsiyaya qarşı Mübarizə Baş İdarəsinin rəisi Kamran Əliyev keçirdiyi mətbuat konfransında qeyd etdi ki, bu ilin ilk yarısında 3874 vətəndaşın müraciətinə baxılıb. Onun sözlərinə görə, bu dövr ərzində 126 cinayət xarakterli material araşdırılıb. Sizcə, sözügedən qurumun korrupsiyaya qarşı bu qədər fəallaşması hansı zərurətdən doğub? Niyə indiyə qədər eyni fəallıq müşahidə olunmurdu?
– Fikrimcə, bu suala Baş Prokurorluq yanında Korrupsiyaya qarşı Mübarizə Baş İdarəsinin məsul şəxsləri daha dolğun aydınlıq gətirə bilərlər. Mənim fikrimi soruşursunuzsa, hesab edirəm ki, korrupsiyaya qarşı mübarizə Baş Prokurorluğun həmişə ən ümdə məsələsi olmalıdır. Çünki bu cinayət cəmiyyəti kökündən sarsıdır, dövlət əmlakı dağıdılır, bir çox haqsızlığa, sosial ədalətsizliyə yol açır, ölkəni sosial partlayışa aparır, qanunun alilik prinsipini nüfuzdan salır, dövlət orqanlarına və vəzifəli şəxslərə inamı yox edir. Acınacaqlı haldır ki, korrupsiyanın miqyası günü-gündən genişlənir, işgüzar fəaliyyətin dərinliklərinə işləyir. Bu bəla ilə mübarizə isə, təəssüf ki, kosmetik xarakter daşıyır. İndiyədək hüquq mühafizə orqanlarının məsələyə kifayət qədər diqqət yetirməməsi başadüşülən deyil. O ki qaldı korrupsiyaya qarşı mübarizə tədbirlərinin birdən-birə “gücləndirilməsinə”, zənnimcə, bu, Prezident İlham Əliyevin bir müddət əvvəl Nazirlər Kabinetində etdiyi çıxışıyla bağlıdır. Bilirsiniz ki, 2018-ci ilin birinci yarısında sosial-iqtisadi inkişafın yekunlarına və qarşıda duran vəzifələrə həsr olunmuş həmin iclasda ölkə başçısı üzünü hakimiyyət nümayəndələrinə tutaraq, onları korrupsiyaya qarşı mübarizəyə səslədi. Bildirdi ki, bu barədə müvafiq nazirliklərə, dövlət qurumlarına konket göstərişlər verilib. Əgər tapşırıqlara əməl edilməsə, həmin qurumlar cəzalandırılacaqlar. Görünür, Baş Prokurluq yanında Korrupsiyaya qarşı Mübarizə İdarəsi də bu göstərişdən nəticə çıxarıb. Doğrusu, ölkə başçısının bu təşəbbüsünü ancaq alqışlamaq olar. Ən azı ona görə ki, Fransanın əfsanəvi generalı və kemiş prezidenti Şarl de Qollun təbirincə desək, hər hansı problemi həll edə bilmirsənsə, heç olmasa onu gündəmdə saxlamaq lazımdır. Prezidentin də bu məsələni gündəmə gətirməsi müsbət hadisədir. Amma korrupsiyaya qarşı mübarizə tapşırıqlarla, göstərişlərlə yox, qanunlarla aparılmalıdır.
– Yeri gəlmişkən, həmin hesabat xarakterli açıqlamada diqqətimi bir məqam çəkdi. Hörmətli Kamran Əliyevin dediyinə görə, korrupsiya faktının ən çox qeydə alındığı sahə tikinti sektoru olub. Qəribədir ki, korrupsiya faktı ilə əlaqədar çoxsaylı cinayət işləri açılıb. Amma nədənsə, bu cinayətin ən çox tuğyan etdiyi tikinti sektorunda yalnız bir şirkət sahibi hüquqi məsuliyyətə cəlb olunub. 13 şirkət sahibinə isə ciddi xəbərdarlıq edilib. Kamran müəllimin açıqlamasından o da aydın oldu ki, korrupsiya əməlinə görə canını xəbərdarlıqla qurtaranlar təkcə inşaat rəhbərləri də deyil. Yüksək vəzifəli məmurlardan bəziləri də bu əmələ görə töhmət və ya şiddətli töhmət alıblar. Korrupsiya və xəbərdarlıq, yaxud töhmət… Adi bir sözə görə jurnalistlərin, siyasi xadimlərin illərlə məhbəs həyatı yaşadığı bir ölkədə bu cinayət-cəza əlaqəsi absurd görünmürmü?
– Zənnimcə, bu sualın cavabı elə onun öz içində gizlənib. Əlbəttə, cəzalar cinayətlərin xarakterinə uyğun olmalıdır. Vaxtilə Karl Marks deyirdi ki, xalqın əxlaqı, mənəviyyatı iki halda pozulur: birincisi, cinayət görüb cəza görmədikdə; ikincisi, cəza görüb cinayət görmədikdə. Təəssüf edirəm ki, bu iki halın ikisi də Azərbaycanda mövcuddur. Əlbəttə ki, iri bir məmur yol verdiyi korrupsiyaya görə sadəcə töhmətlə, hansısa müəllim valideyndən aldığı 50 manata görə korrupsiya ittihamıyla cəzalandırılırsa, burda ədalət axtarmağa dəyməz. Üstəlik, müəllimin valideyndən, həkimin xəstədən aldığı pulun adı korrupsiya da deyil. Hakimiyyət korrupsiya adıyla manipulyasiya edirsə, cəmiyyəti kökündən sarsıdan və bütün bəlalarımızın anası olan bir mərəzə qarşı ciddi mübarizə aparmaq mümkün deyil. Korrupsiya dövlət aparatı ilə cinayət maraqlarının çulğalaşmasından ibarətdir. Məsələn, MTN-ni cinayət yuvasına çevirən Eldar Mahmudov və digər işçilərinin fəaliyyəti. Korrupsiya ilə mübarizə üçün çox ciddi, qanun əsasında kompleks tədbirlər həyata keçirilməlidir.
– Kompleks tədbirlər deyəndə nəyi nəzərdə tutursunuz?
– Korrupsiyaya qarşı mübarizə tədbirləri barədə Ədalət Partiyasının hazırladığı konsepsiya var. Həmin konsepsiyada konkret vəzifələr və atılacaq addımlar göstərilir. Biz bu barədə çox demişik. İndi də təkrar etməyə məcburuq: korrupsiya ilə effektli mübarizə ilk növbədə milli qanunvericilik bazasının yaradılmasından keçir. Çox təəssüf ki, respublikamızda belə zəruri qanunvericilik baza hələ də yaradılmayıb. Korrupsiya ilə uğurlu mübarizə dövlət vəzifə daşıyıcılarının gəlirləri üzərində ciddi nəzarətin olmasını, onların gəlirləri, əmlakları barədə mənbəyi, ödənilən vergilərin miqdarı göstərilməklə, deklarasiya verilməsini tələb edir. Bu barədə hələ 2005-ci ildə – təsəvvür edin, 13 il bundan qabaq, – qanun da qəbul olunub, ancaq məlum olmayan səbəblərdən indiyə qədər bu qanun tətbiq edilmir. Deməli, ölü qanundur. Dünyanın aparıcı ölkələrində bu deklarasiya sistemi fəaliyyət göstərir, bizdə isə yox.
İkincisi, korrupsiya ilə mübarizə, mahiyyət etibarilə, xərclər barəsində də deklarasiya tələb edir. Prezident də yuxarıda qeyd etdiyimiz çıxışında xərclər üzərində də nəzarətin gücləndirilməsini vacib sayıb. Yeri gəlmişkən, bu barədə Rusiya Federasiyasında qanun qəbul edilib. Həmin sənəd belə adlanır: “Dövlət vəzifələrini tutan şəxslərin və digərlərinin xərclərinin gəlirlərinə uyğun olması üzərində nəzarət haqqında”. Belə bir qanunu təcili olaraq biz də qəbul etməli və onun tətbiqinə nail olmalıyıq.
Düşünurəm ki, bu, gəlirlər barədə deklarasiyadan daha vacibdir. Özü də, gəlirlər və xərclər haqqında deklarasiyalar mütləq elektron qaydada müvafiq dövlət qurumlarının saytlarında yerləşdirilməlidir ki, xalq oxusun və hər şeyi bilsin. Başqa sözlə, şəffaflıq təmin olunsun.
Üçüncüsü, hamımıza məlumdur ki, bizdə varlı adamlar biznesmenlər yox, vəzifəli şəxslərdir. Bu şəxslər vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə edərək, qanunla qadağan olunmuş sahibkarlıq fəaliyyətilə məşğul olurlar. Birbaşa korrupsiyaya aparan yollardan biri də budur. Bunun qarşısını almaq üçün mən hələ deputat olduğum vaxt Milli Məclisə korrupsiya ilə ciddi mübarizə üçün, Prezidentin təbirilə desək, dünyanın aparıcı ölkələrində olduğu kimi, sahibkarlıqla məşğul olan vəzifəli şəxslərin cinayət məsuliyyətini nəzərdə tutan qanun layihəsi təqdim etdim. Çox təəssüf ki, uzun vaxtdan sonra Hüquq Siyasəti və Dövlət Quruculuğu Komitəsi layihəni müzakirə üçün plenar iclasa təqdim etmədi və bununla, əslində korrupsionerlərə töhfə vermiş oldu. Düşünərəm ki, Prezidentin yuxarıda göstərilən mövqeyinə uyğun olaraq, bu qanun layihəsini tezliklə MM-ə göndərməlidir. Yəqin ki, MM-də onun təşəbbüsünün əleyhinə getməzlər.
Dördüncüsü, korrupsiya ilə ciddi mübarizə, demək olar ki, əksər nazirliklərdə yaradılıb, həmin nazirliklərin mənafelərinə qulluq edən istintaq şöbələrini ləğv edib Vahid İstintaq Komitəsinin yaradılmasını, bütün vəzifəli şəxslərin, nazirliklərin və digər dövlət qurumlarının qanunauyğun fəaliyyətini təmin etmək üçün prokurorluğun ümumi nəzarət funksiyasının, habelə nəqliyyat prokurorluqlarının bərpasını tələb edir.
Beşincisi, bu gün sosial-iqtisadi durumumuzun böyük bəlası olan inhisarçılıqdan çox danışılır. Amma bu bəla ilə mübarizə üçün tələb olunan qanunvericilik bazası yaradılmır. Haqlı olaraq da sual yaranır: 2-ci oxunuşdan hələ 2006-cı ildə, deməli, 12 il əvvəl keçmiş Rəqabət Məcəlləsi indiyədək hansı səbəbdən qəbul edilmir, burada marağı olan kimlərdir? Hansı qanun və qaydaya görə qanun layihəsi iki oxunuşdan sonra səsverməyə çıxarılmadı? Belə bir normativ akt yoxdur. Bu hal bir daha sübut edir ki, ölkə qanunlarla deyil, artıq yuxarıda qeyd olunduğu kimi göstərişlərlə idarə olunur. Elə fəlakətimizin əsas səbəblərindən biri də budur.
İnhisarçılığın tamamilə ortadan qaldırılması da korrupsiyaya qarşı mübarizənin başlıca metodlarındandır. Xatırlatmaq yerinə düşər ki, II Dünya Müharibəsindən sonra bədbəxt hala salınmış Almaniyanın iqtisadiyyatını dirçəltmək üçün ABŞ-ın keçmiş dövlət katibi və Müdafiə naziri Marşalın planında nəzərdə tutulan tədbirlər içərisində inhisarçılığın ləğvi birinci yerdə dururdu. Çünki inhisarçılıq inkişafa maneçilik törədən əsas amildir. Məhz inhisarçılıq insanın hüquq və azadlıqlarını pozur, onların təşəbbüskarlıqlarını aradan qaldırır, azad rəqabətə yol vermir, korrupsiyaya meydan açır, var-dövlətin ayrı-ayrı korrupsioner məmurların, soyğunçu sahibkarların cibinə axmasına qulluq edir. Odur ki, ölkə iqtisadiyyatına və mənəviyyatına ölümcül zərbə vuran inhisarçılığa qarşı amansız mübarizə aparılmalıdır və bunun üçün də tezliklə Rəqabət Məcəlləsi qəbul olunmalıdır.
Nəhayət, korrupsiya ilə mübarizə dövlət işlərində, hakimiyyət münasibətlərində, vəzifə əlaqələrində, kadrların seçilməsində ailəçiliyə, qohumbazlığa, yerlibazlığa yol verilməməsini tələb edir.
Qısası, korrupsiyaya qarşı mübarizə yalnız Baş Prokurorluğun səlahiyyəti daxilində deyil. Bütün hakimiyyət qolları və müvafiq orqanlar bu işdə maraqlı olmalı, tələb olunan kompleks tədbirlər həyata keçirilməlidir.
– İlyas müəllim, bir az mövzudan uzaqlaşacağam. Amma bir məsələyə də aydınlıq gətirmənizi istərdim. Bu yaxınlarda Qərb ölkələrinin birindən azərbaycanlı miqrantlar deportasiya edildilər. Digər müsəlman və Afrika ölkələrindən gedənlər də eyni tale ilə üzləşirlər. Sizcə, korrupsiyanın, min cür haqsızlığın baş alıb getdiyi məmləkətlərin rahat həyat üçün Qərbə sığındığı vətəndaşlarını geri qaytarmaq nə dərəcədə ədalətlidir?
– İstənilən problemi həll etmək üçün ilk növbədə onu doğuran səbəblər, onların baş verməsinə kömək edən şərait aşkar edilməli və ortadan qaldırılmalıdır. Qərb ölkələrinin miqrasiya siyasəti isə səbəblərlə yox, nəticələrlə mübarizəyə yönəlib. Azərbaycandan, eyni zamanda Yaxın Şərq və Afrika ölkələrindən Avropaya sığınanlar əslində həmin müstəmləkəçi dövlətlərin siyasətlərinin birbaşa nəticəsidir. Adama deyərlər ki, sən BMT TŞ-nin icazəsi olmadan quldur kimi nə üçün İraqa hücum etdin, ölkəni viran, insanlarını ümidsiz qoydun? Nə üçün təhsilin, səhiyyənin, mənzilin pulsuz olduğu, hər ailədən bir nəfəri xaricdə oxudan Liviyanı məhv etdin? 40 ildir ki, Əfqanıstanda əsassız müharibə aparanda, Suriyada və digər ölkələrdə vətəndaş müharibəsinə rəvac verəndə onun nəticələrini nəzərə almırdın? Yaxud öz xalqına düşmən kəsilmiş korrupsioner rejimləri dəstəkləyəndə hansı fəlakətlərin yaranacağının fərqində deyildinmi?
Evi dağılan, həyatı təhlükədə olan, hər an ölümlə üz-üzə gələn bu adamlar nə etməlidir? Başını götürüb hara qaçmalıdır? Həyatda Ədalət deyilən bir İlahi Qanun var. Həmin Qanuna əsasən, təsir əks-təsirə bərabərdir. Müstəmləkəçi dövlətlər bir yeri işğal edəndə, orada yaşanması mümkün olmayan şərait yaradanda istər-istəməz özləri də işğala məruz qalırlar. Yəni güclülər zəifləri silah gücünə, zəiflər isə güclüləri silahsız işğal edirlər. Xristianların müqəddəs kitabı Bibliyada belə bir kəlam var: “Zülm geri qayıdandır”. Yəni, bumeranq kimi rəqibə atılan silah bir gün mütləq eyni sürətlə sənin özünə geri dönər. Öz imperialist siyasətləri naminə İlahi Ədaləti yaddan çıxaran Qərb ölkələri bu gün onun labüd nəticələri ilə üzləşirlər. Yaşananlardan ibrət dərsi almaq əvəzinə, qarşısıalınmaz prosesləri inzibati yolla dayandırmağa çalışırlar. Bu isə mümkün deyil. Öz yaşadıqları ölkələrdə qalmaq Qərbə sığınmaqdan daha təhlükəli olduğundan miqrantlar da məcburən risk etməli olur, yaşamaq ümidiylə dənizlərdə boğulmağı, sığındıqları yad ellərdə qeyri-müəyyənliyi, ikinci sinif insan olmağı seçirlər və bu zülm dayanmadıqca onun təzahürləri ortaya çıxar. Biz bunu xüsusilə Yaxın Şərq ölkə insanlarının timsalında görürük.
Miqrasiya məsələsi hazırda elə həddə çatıb ki, Qərb ölkələrinin liderləri qarşısı alınmayacağı təqdirdə, bu prosesin Avropa dövlətlərinin etnik xarakterini dəyişdirəcəyindən ehtiyatlanırlar. Bu yaxınlarda Çexiyanın prezidenti Miloş Zeman maraqlı iddia ortaya atmışdı. Demişdi ki, vaxtilə avropalılar Amerikaya gedəndə yerli qəbilə başçılarından biri həmsöhbətinə bu ağdərililərin öz ölkələrinə qayıtmaq fikrində olmadığını bildirərək söyləyib: “Bu gedişlə bütün Amerika bunların olacaq”. İndi Avropaya sığınan miqrantlar da zaman keçdikcə qitənin əsl sahiblərinə çevriləcəklər. Doğrudan da Avropada bu təhlükə realdır.
Futbol üzrə dünya çempionu olan Fransanın milli komandasının tərkibi bunun bariz sübutudur. Avropa və Amerika nə edir etsin, miqrantların qarşısını ala bilməyəcək. Vaxtilə imrerialistlərin silah gücünə köləyə çevirdiyi bu insanlar silahsız Afropanı fəth edəcəklər. Bu İlahi Ədalət qanunun tələbidir.
– İlyas müəllim, respublika ictimaiyyətini narahat edən məsələlərdən biri də Gəncə hadisələridir. Bu barədə Sizin fikirlərinizi bilmək yaxşı olardı.
– Hadisələrlə bağlı istintaq gedir. Odur ki, hələlik fikir söyləmək çətindir. Amma mənim diqqətimi başqa bir fakt cəlb etdi. Gəncənin icra başçısına sui-qəsd edən Yunis Səfərovu polisdə ölümcül döymüşdülər. Onun meyitə oxşayan şəkili sosial şəbəkələrdə yayılmışdı. Yazırdılar ki, onu polis işçiləri və icra başçısının oğlu bu hala salıblar. Düşünürəm ki, bu faktla bağlı dərhal cinayət işi qaldırılmalı və təqsirli şəxslər cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmalıdırlar. Heç kim dövlətin cəzavermə funksiyasına sahib çıxıb bu özbaşınalıqları törətməməlidir.(azpolitika.info)
448 dəfə oxunub
Milli Şuranın Koordinasiya Mərkəzinin üzvü, sabiq deputat Gültəkin Hacıbəyli “Strateq.az”-a müsahibəsində Azərbaycanda baş verən son olaylara – Mingəçevirdə yaranan enerji böhranına, Gəncədə icra başçısı Elmar Vəliyevə qarşı həyata keçirilən sui-qəsdə və polis zabitlərinin qətlə yetirilməsinə müxalifətin münasibətini açıqlayıb. O, həmçinin təmsil etdiyi təşkilatın yaranmış situasiyadan çıxış yolları barədə təkliflərini səsləndirib.
Gültəkin Hacıbəylinin müsahibəsini oxuculara təqdim edirik:
– Gültəkin xanım, iyul ayının əvvəlində ölkədə baş verən hadisələr – elektrik böhranı, Gəncə şəhər icra hakimiyyətinin başçısı Elmar Vəliyevə qarşı sui-qəsd, ardınca polis zabitlərinin qətlə yetirilməsi ilə bağlı müxalifətin ümumi mövqeyi nədən ibarətdir? Sizcə, bu hadisələrin əsas qaynağı nədir?
– İyul ayının 2-dən 3-ə keçən gecə Azərbaycanda baş verən enerji böhranına əsas səbəb “Azərenerji” ASC-də tüğyan edən korrupsiya və yarıtmaz idarəçiliklə bağlıdır. Gəncədə icra başçısı Elmar Vəliyevə qarşı su-qəsd isə, ümumiyyətlə, odioz məmurların fəaliyyətini gündəmə gətirdi. Burada söhbət nə Etibar Priverdiyev, nə də Elmar Vəliyev “fenomeni”ndən getmir. Məsələ bütövlükdə Azərbaycanda idarəetmənin böhran vəziyyətdə olması ilə bağlıdır.
Ölkənin enerji təsərrüfatı milli təhlükəsizlik mahiyyəti daşıyan bir sistemdir. Ərazisinin 20 fazi işğal altında olan, düşmənlə üz-üzə dayanan bir ölkədə elektrik sisteminin qısa fasilələrlə iki dəfə çökməsi, döyüşdə məğlubiyyətə bərabər hadisədir. Əgər ölkənin enerji sistemi bu qədər bərbad vəziyyətdə idarə olunursa, düşmənin hər hansı həmləsinin olacağı şəraitdə ölkədə nələr yaşanacağını təsəvvürə gətirmək belə, qorxuncdur. Bu baxımdan, ölkədə çox ciddi təhlükəsizlik və idarəetmə problemi var.
Elmar Vəliyevin həyatına qarşı təşkil edilən sui-qəsd isə dediklərimizi daha da qüvvətləndirir. Elmar Vəliyev zalım və odioz məmur tipiylə, əslində Azərbaycanda idarəetmənin bir simasıdır. Təsadüfi deyil ki, o, hakimiyyətin ən çox sevdiyi icra başçılarından bəlkə də birincisi idi. Bu hadisədən 6 ay öncə ən yüksək dövlət təltiflərindən birini almışdı və onun işini başqa icra başçılarına nümunə göstərirdilər.
Bu baxımdan, Elmar Vəliyevə qarşı sui-qəsd əslində Azərbaycanda həyata keçirilən yarıtmaz idarəçiliyə qarşı demarşdır, əzələ nümayişidir.
– Eyni zamanda, yəqin, razılaşarsınız ki, bu, həm də cəmiyyət üçün yüksək təhlükə törədən cinayət hadisəsidir…
– İnsan həyatına qarşı sui-qəsddən söhbət gedirsə, əlbəttə, bu, bir cinayətdir və kriminal hadisədir. Onu həyata keçirən qanun qarşısında cəzalandırılmalıdır. Amma bu hadisədə təkcə kriminalı görüb, onu doğurmuş ictimai-siyasi səbəbləri unutmaq Azərbaycan hakimiyyəti üçün daha təhlükəlidir. Çünki bu hadisə hakimiyyət nümayəndələri tərəfindən vətəndaşlara qarşı alçaldıcı münasibətin doğurduğu fəsad idi.
Azərbaycan hakimiyyəti bu hadisənin üzərində çox ciddi düşünməlidir. Hökumət düşünməlidir ki, insanlar niyə əllərində silah bu yola getmək məcburiyyətində qalıblar. Axı ölkədə hər bir məmurun, icra başçısının qanunsuz əməllərindən şikayət etmək üçün qanuni mexanizmlər olmalıdır və onlar işləməlidir. İnsanlar yerli məmurlardan Prezident Administrasiyasına, məhkəmələrə şikayət edə bilməlidirlər. Ancaq məsələnin ən ağrılı tərəfi ondan ibarətdir ki, hakimiyyət öz fəaliyyəti ilə bu qanuni yolların hamısını qapayıb. Prezident Administrasiyasına göndərilən şikayətlərin hamısı yenidən təkrar elə şikayət olunan qurumların üstünə qaytarılır. Beləliklə, həmin məmurlar bu dəfə şikayət edən insanlarla daha sərt, daha qəddar davranırlar, onları cəzalandırırlar.
Məhkəmələrə gəlincə, Azərbaycanda məhkəmə hakimiyyəti çoxdan öz müstəqilliyini itirib. Məhkəmələr ədalət mühakiməsi funksiyasından məhrum olub. Onlar insanların “alver məkanı” kimi tandığı ünvanlara çevrilib. Məhkəmələrdə ədalətin ölməsi insanlarda dövlətə qarşı inam hissinin ölməsinə gətirib çıxarıb. Bunun ağır nəticələrini artıq hakimiyyət özü də hiss edir.
Hesab edirəm ki, Gəncədə baş verən olayın timsalında bu sistemdə olan nöqsanlar, boşluqlar da əyani şəkildə üzə çıxdı.
– Necə düşünürsünüz, hər iki hadisənin ölkədə yaratdığı situasiyadan hakimiyyətin çıxmaq cəhdləri uğurla nəticələndimi?
– Mən bunu hələ görmürəm. İstərdim ki, hakimiyyət buna qədər atdığı yanlış addımların doğurduğu acı reallıqlardan düzgün nəticə çıxarsın. Amma hələ ki, bu görünmür. Birincisi, bu günə qədər Azərbaycanda enerji təhlükəsizliyi problemi həllini tapmayıb. Bildiyimə görə, Rusiyadan hələ də elektrik enerjisi idxal edirik. Başqa tərəfdən, enerji sektoruna yönəldilmiş milyardlarla dövlət vəsaitinin mənimsənilməsindən söhbət gedir. Azərbaycanda neft gəlirlərinin əhəmiyyətli bir hissəsi xərclənib. Bundan sonra yenidən enerji sektoruna milyardlarla vəsaitin yönəldilməsi xalqın gələcəkdə inkişaf perspektivlərinin qarşısını almaq deməkdir.
– Bəs nə etmək lazımdır, Sizcə?
– Çıxış yolu kimi, onu deyə bilərəm ki, bu sahədə baş verən korrupsiya halları dərhal araşdırılmalıdır. Vəsaitləri mənimsəyən korrupsioner məmurlara qarşı cinayət işləri qaldırılmalıdır. Onların ölkədən oğurladıqları vəsaitlər büdcəyə qaytarılmalıdır. Energetika sektoru bu yolla ayağa qaldırıla bilər. Amma təəssüf ki, biz bunun işartılarını görmürük. Baxın, Etibar Priverdiyevə “utanmalısız” danlağından başqa heç bir cəza tədbiri tətbiq olunmayıb. Böhranda ondan da çox məsuliyyəti olan “Azərişıq” ASC-nin prezidenti Balababa Rzayevə qarşı da heç bir tədbir görülməyib. Beləliklə, böhranın və onun fəsadlarının aradan qaldırılması üçün mən ciddi iradə nümayişi görmədim.
– Elmar Vəliyevə qarşı sui-qəsd olayı ilə bağlı atılan addımlar barədə də həmin fikirdəsiz?
-Elmar Vəliyevə qarşı sui-qəsd hadisəsində də, təxminən, eyni vəziyyət mövcuddur. Hakimiyyət burada da problemlərin həlli yollarını axtarmaq əvəzinə, bir müddət eskalasiya yolunu tutdu. Bu hadisəni gah İran, gah Rusiya, gah Səudiyyə Ərəbistanı və s. kimi ölkələrin xüsusi xidmət orqanlarına bağlamağa çalışdılar. Həmçinin dini faktorla əlaqələndirdilər…
– Hesab edirsiniz ki, hadisədə bu faktorların hər hansı rolu olmayıb?
– Mən bu faktorları istisna etmirəm. Bütün versiyalar istintaq tərəfindən araşdırılmalı, təhlil edilməlidir. Amma bu hadislərdə adi gözlə görünən reallıq ondan ibarətdir ki, Gəncə camaatı Elmar Vəliyevin əməllərindən cana doymuşdu. Təhqir edilən, alçaldılan, evləri başına uçurulan gəncəlilərin bu hadisəyə münasibətindən bir nəticə çıxarılmalıdır. Hakimiyyət məhz buradan çıxış edərək yoluna davam etməlidir. Təəssüflər olsun ki, hələlik bu istiqamətdə hərəkət yoxdur.
– Müxalifət hakimiyyətdən nə tələb edir? Sizcə, nə etməlidir iqtidar?
– İlk növbədə dövlət idarəetmə sistemində ciddi islahatlara başlamaq lazımdır. İnsanlar arasında nüfuzunu itirmiş, onları aşağılayan icra başçıları vəzifədən çıxarılmalıdır. Onların yerinə cəmiyyətdə nüfuzu olan, əhalinin sayıb-seçdiyi adamlar vəzifələrə təyin olunmalıdırlar. Bu məmurların da qarşısında konkret olaraq insanların problemlərini həll etmək kimi tapşırıqlar qoyulmalıdır. Təəssüflər olsun ki, problemləri doğuran səbəbləri araşdırmaq əvəzinə, nəticələrlə mübarizə aparmaq yolu tutulub. Kütləvi həbslər, cinayəti törətməkdə şübhəli olan şəxslərə qarşı aşırı zor tətbiqi çıxış yolu deyil.
– Müxalifət dərhal hadisələrə reaksiya verdi. Həmin gün verilən reaksiyaları hadisəyə nə dərəcədə adekvat sayırsınız?
– Müxalifət proseslərin iştirakçısı olmadı. Biz hadisələri kənardan, amma çox diqqətlə müşahidə etdik. Bizim borcumuz, əlbəttə ki, ölkədə baş verən önəmli ictimai-siyasi hadisələrə münasibət bildirməkdən ibarətdir. Bu, bizim siyasi missiyamızın tərkib hissəsidir. Bizim qiymətləndirməmiz üçün obyektiv məlumatımız çox az idi. Bu günə qədər də Gəncə hadisələri ilə bağlı yetərli məlumatlara malik deyilik. Hüquq-mühafizə orqanları məlumatların üzə çıxmasında yox, onların gizlədilməsində maraqlıdırlar. Bu da ciddi suallar doğurur. Bu hadislərdə mənim diqqətimi çəkən məqamlar oldu. Biz Milli Şura olaraq bu hadisələrə ən düzgün və obyektiv münasibət bildirən təşkilat olduq. Biz zorakılığı ilk gündən qınadıq, ona dəstək vermədik. Görünür, hakimiyyət üçün də bu mövqe haradasa bir sürpriz oldu. Biz hakimiyyətin zülmünə qarşı insanların dinc etirazlarını tam şəkildə dəstəkləyirik. Amma bu etirazların zorakı xarakter almasını qəti şəkildə qəbul etmirik. Bu gün də bu mövqedəyik ki, vəziyyətin nə qədər ağır olmasına baxmayaraq, problemlərin həlli zorakılıqdan yox, dinc mübarizədən keçir.
– Müşahidə etdik ki, sosial şəbəkələrdə Milli Şuranın mövqeyinə qarşı çox ciddi etirazlar oldu…
– Sizinlə razıyam. Təəssüflər olsun ki, bizim bu mövqeyimiz vətəndaşlarımız tərəfindən arzuladığımız səviyyədə dəstəklənmədi. Əksinə, biz bu mövqeyə görə qınandıq…
– Səbəb nədir?
– Səbəb çox təhlükəli proseslərdən xəbər verir. Azərbaycanda xalq hakimiyyətin islah olunacağına, demokratik dəyişikliklərə gedəcəyinə, dinc keçidin baş verəcəyinə inamını itirib. Biz bu simptomları çoxdan hiss etmişik. ABŞ Dövlət Departamenti hələ 2003-cü ildə Azərbaycanda hakimiyyətin dinc yolla dəyişdirilməsi imkanlarının itirildiyini açıqlamışdı. Əslində vəziyyətin ən obyektiv qiymətləndirilməsi də budur. Görünür, Azərbaycan xalqı özü də artıq bu qənaətə gəlib. Bu, çox təhlükəli tendensiyanın başlanığıcıdır.
Belə vəziyyətin yaranmasının birinci günahkarı hakimiyyətin özüdür. Cəmiyyətdəki protest enerjisi heç zaman itmir. İşsizlikdən, yoxsulluqdan əziyyət çəkən, çıxış yolu tapa bilməyən insanların çarəsizliyi getdikcə nifrət enerjisinə çevrilir. İnsanlar vaxtaşırı olaraq seçki yolu ilə öz istəklərini reallaşdıra bilmirlər. Bu, o demək deyil ki, narazılıq itir – o, toplanır və günün birində partlayış həddinə gəlib çıxır. Bu da ölkə üçün çox pis tendensiyaların başlanığıcına gətirib çıxarır. Necə ki, onların nəticələrindən birini Gəncədə gördük.
Mənim nəzərimdə, Elmar Vəliyevin vurulmasından daha təhlükəli faktor, insanların icra başçısına güllə atan şəxsi tam şəkildə dəstəkləməsidir. Fikir verdinizsə, heç kim Yunisi törətdiyi əməlinə görə qınamadı. Biz Azərbaycan müxalifəti olaraq hadisəni pisləməyimizlə cəmiyyətin qınaq hədəfinə çevrildik. Məncə, hakimiyyət bundan çox ciddi nəticələr çıxarmalıdr.
– Milli Şura yaranmış vəziyyətdən çıxış yolu kimi ictimaiyyətə təkliflər paketi təqdim etməyi düşünürmü?
– Biz, əslində gündəlik fəaliyyətimizdə mütəmadi olaraq belə təkliflərlə çıxış edirik. Bizim əlimizdən siyasi fəaliyyət imkanları alınıb, siyasət məkanı məhdudlaşdırılıb. Biz yalnız sosial şəbəkələr üzərindən cəmiyyətə, insanlara xitab edə bilirik. Baxmayaraq ki, bu hadisələrə görə cəmiyyətin bir hissəsindən təpki almışıq. Amma zorakılıqla, silah gücünə siyasi istəklərin həyata keçirilməsinə qarşıyıq. Bu, düzgün yol deyil, Azərbaycanı uçuruma sürükləyən bir yoldur. Məncə, bu hadisələrdən sonra həmin qəzəbli insan kütləsi də prosesləri soyuq başla təhlil etsə, görər ki, bu istiqamət Azərbaycanı uğura aparmır.
Başqa tərəfdən, bizim iradəmizin kənarında bu əhval-ruhiyyə varsa, o, yenidən fəsadlar törədə bilər. Azərbaycan hakimiyyətinin ən ümdə vəzifəsi bu əhval-ruhiyyənin aradan qaldırılmasından ibarət olmalıdır. Bunu da həyata keçirməyin yolu Azərbaycanda sıradan çıxarılmış dövlət mexanizmini yenidən işlək vəziyyətə gətirməkdən ibarətdir.
İlk növbədə, məhkəmə hakimiyyətinə inam bərpa olunmalıdır. Bu sistemin bərpa olunmayacağı günə qədər Azərbaycanın gələcəyini çox ciddi təhlükələr gözləyir.
Digər tərəfdən, dövlət aparandan təcili islahatlar aparılmalıdır. Siyasi islahatlar həyata keçirilməlidir. Siyasi fəaliyyət meydanı qapadılanda zorakılıq, silah meydanı genişlənir. Mübarizə sivil qaydada, siyasi qaydalar çərçivəsində aparılmalıdır. Bu gün siyasi partiyaların fəaliyyəti dissident klublarını xatırladır. Parlamentdə müxalifət yoxdur, ölkədə siyasi mədəniyyət, debatlar aradan qaldırılıb. Nə qədər ki, siyasi müstəvi bərpa olunmayıb, normal seçkilər keçirilməyib, müxalifətin səsi, xalqın istək və arzuları parlamentdən səsləndirilməyib, zorakılıq – dini zəmində hansısa təxribatların baş verməsi üçün münbit şərait olacaq. Məhkəmələrin, haqq-ədalətin qapıları bağlananda, insanların üzünə həmişə açıq olan bir qapı var – Allahın və dinin qapısı. Azərbaycan hakimiyyəti bu gün insanları məcburən dini radikalizmə sürükləyir. Xüsusən, ölkədə təhsilin səviyyəsini nəzərə alsaq, yoxsulluq, işsizlik həddinə baxsaq, görərik ki, Azərbaycanda dini radikalizmin vüsət almasına həddən artıq münbit şərait var.
– Baş verən hadisələrlə bağlı səsləndirilən versiyalardan birində deyilir ki, Azərbaycan hakimiyyətini artıq dini radikallarla toqquşdurmaq cəhdlərinə başlanılıb. Siz necə, belə bir cəhdi müşahidə edirsinizmi?
– Mən hadisələrə fərqli bucaqdan baxıram. Əvvala, istintaqın cəmiyyətə verdiyi məlumatlar azdır və biri-birini təkzib edir. Biz Gəncədə nələr baş verdiyini təfərrüatı ilə bilmirik. Məlumatımız az olduğu üçün, təbii ki, təhlilimiz də geniş və hərtərəfli ola bilməz. İndiyədək əlimizdə olan informasiyaları təhlil edərkən, gəldiyim qənaət ondan ibarətdir ki, hadisələrdə xarici faktorlardan daha çox, hakimiyyətin özünün dini radikalizm məsələsini gündəmə gətirmək niyyəti görünür. Uzun illər hakimiyyət Qərbi, Azərbaycanda dini radikalizm təhlükəsinin böyük olması ilə qorxudub. Ən yüksək səviyyədə bəyan olunub ki, bu hakimiyyət olmasa, ölkəni saqqallılar başına götürər. Nardaran hadisələri baş verən zaman hakimiyyət bundan yararlanmağa çalışdı. Amma beynəlxalq təşkilatların, ABŞ Dövlət Departamentinin bu hadisələrə verdiyi obyektiv qiymətləndirmədə olayların gerçək mahiyyətinin açıqlanması hakimiyyətin “kozırını” əlindən aldı. Bu gün artıq dünyanı dini radikalizm təhlükəsinə inandırmaq asan deyil. Başqa tərəfdən, hazırda Azərbaycanda dini radikalizmin dərinləşməsində maraqlı olan ölkələrin bir fəallığını görmürəm. Rusiya Ermənistanın müstəqil davranışlarına göz yummaq zorundadır, Paşinyan NATO ilə münasibətləri dərinləşdirir, Avropa Birliyi ilə strateji əlaqələr qurur, İranın başı öz problemlərinə qarşıb… Təbii ki, əlimizdə dolğun informasiyalar olmadıqca, heç bir variantı nəzəri baxımdan istisna edə bilmərik. Bir daha deyirəm, Gəncə olayları xarici faktordan daha çox, daxili faktorlarla bağlıdır. Onun səbəbləri məmur özbaşınalığı və idarəetmə böhranıdır.
– Belə bir qiymətləndirmələr də var ki, sözügedən hadislərədən sonra Azərbaycan daha əvvəlki Azərbaycan deyil. Həm cəmiyyət, həm hakimiyyət, həm də müxalifət üçün yeni çağırışlar var. Müxalifət bu yeni çağırışlara hazırdırmı?
– Bu, çox önəmli sualdır. Bizi düşündürən, əslində budur. Məlumdur ki, beynəlxaq konyuktura bizim iradəmizin kənarındadır, ona təsir etmək imkanımız yoxdur. Amma fəaliyyətimizi dəyişmək, təkmilləşdirmək bizim özümüzdən aşlıdır. Biz çalışırıq ki, müasir dövrün çağırışlarına uyğun olaraq öz fəaliyyətimizi quraq. İnsanların dəyişən əhval-ruhiyyəsinə, eyni zamanda dəyişən beynəlxalq vəziyyətə uyğunlaşmağa çalışırıq. Hazırda gəldiyimiz ümumu qənaət bundan ibarətdir ki, biz istənilən halda Azərbaycanda avtoritarizmdən demokratiyaya keçidin dinc, sivil, konstitusion qaydada baş tutmasına alternativ yol görmürük. Bizim mübarizəmiz yalnız qanun çərçivəsi ilə müəyyənləşir.
Başqa tərəfdən, biz cəmiyyətin proseslərə daha aktiv qoşulması üçün fəaliyyətimizdə də dönüş yaratmaq istəyindəyik, axtarışdayıq. Cəmiyyətdə insanların da öz gücünə inamının artması müşahidə olunur. Mən bunu daha çox Ermənistanda baş verən dəyişikliklərlə əlaqələndirirəm. Gürcüstandan sonra, düşmən də olsa, qonşu ölkədə hakimiyyətin demokratik yolla dəyişdirilməsi insanlarımızda inam yaradıb. Hamı gördü ki, bir icra başçısını sıradan çıxarmaq ölkədəki vəziyyəti dəyişməyə kömək edə bilməz. Ölkədə vəziyyət sui-qəsdlərlə, silahların işə düşməsi ilə deyil, xalqın öz hüquqları uğurunda kütləvi şəkildə, dinc mübarizəyə qalxması ilə dəyişə bilər. Bu baxımdan, nikbinəm: ümid edirəm ki, tez bir zamanda xalqla müxalifət arasında arzuladığımız dialoqu qura biləcəyik.
515 dəfə oxunub
MANŞET
/
MÜSAHİB
/
QAYNAR QAZAN
/
XuralTAC
“Qaynar Qazan”da Zərdüşt Əlizadə (III sonuncu hissə): “Ana tərəfim də, ata tərəfim də zır türkdür”-VİDEO
Zərdüşt Əlizadə: “Ziyalılar əsasən, axura bağlı insanlardır, bu axurun da yemini hökumət tökür, təki danışma”
Politoloq Zərdüşt Əlizadə ilə “Qaynar Qazan”da müsahibədə çoxdandır görüşmək planımız var idi, amma heç cür alınmırdı ki alınmırdı. Gah bizim, gah da Zərdüşt bəyin vaxtı olmurdu. Bir ara heç “Qaynar Qazan”a müsahibəyə gəlmək istəmədi, mən də taleyimlə barışası oldum. Amma yaxın günlərdə Zərdüşt bəylə anlaşa bildik və onunla “Qaynar Qazan”da söhbətləşməyə razılıq ala bildim.
Mən Zərdüşt bəyi illərdir – hələ Türkiyədə təhsil aldığım tələbəlik illərindən tanıyıram. Hər Bakıya gələndə bütün siyasilərlə görüşürdüm. Zərdüşt bəylə də hər gələndə görüşür, söhbətləşirdik. Zərdüşt bəy fərqli idi. Onu səmimiliyi və düzgünlüyü digərlərindən fərqləndirən əsas amillərdən biri idi. O zaman Bakının ən prestijli yerində, “Nizami” kinoteatrının yanında Sosial Demokrat partiyasının qərargahı var idi və hər dəfə partiyaya gedəndə oranı adamlarla dolu görərdim.
Zərdüşt bəyi o illərdən böyük demokrat kimi tanıyıram. Biz belə götürəndə fərqli dünyaların və ideoloji görüşlərin adamları idik və normalda biz heç bir zaman normal münasibətlərdə olmamalı idik, amma Zərdüşt bəyin böyük demokratlığı və insanlara səmimi yanaşması bizim dostluğumuzun indiyə qədər davam etməsinə vəsilə oldu. Azərbaycanda bu cür demokrat adamların olması, əslində ölkə üçün ciddi bir şansdır.
Bəlkə buna görədir ki, Zərdüşt bəylə söhbətimizin ortasında onun 73 yaşı olduğunu biləndə gerçəkdən şok oldum. Mən elə bilirəmmiş ki, o, hər zaman mənim o zaman – 27 il bundan əvvəl gördüyüm adamdır. Zaman bəzən işlərin və həyatın axarında durur – elə bilirsən, o zamandır, amma hiss edəndə, hesablayanda, biləndə ki doğrudan da Zərdüşt bəyin 73 yaşı var – bax o zaman fərqinə varırsan ki, Zərdüşt Əlizadə də çürüyən nəsillərin möhtəşəm bir nümayəndəsidir. Bizim hamımız kimi…
Zərdüşt Əlizadə həm də Azərbaycanın ən obyektiv politoloqlarından biridir. “Qaynar Qazan”da da buna sadiq qalıb. Azərbaycanı və onu çevrələyən dövlətlərin siyasətlərini mükəmməl bir şəkildə izah edib. Bizi əhatə edən dövlətlərin Azərbaycana və bölgəyə olan münasibətini dəqiq konturları ilə cizib. Ermənistanda baş verənlərə, Gürcüstanda baş verənlərə elə açıqlamalar gətirib ki, inanmaya bilmirsən.
Zərdüşt Əlizadə ölkəmiz kimidir bəzən. Ölkəmizin də xarici siyasətdə bəzi uğurları gözə dəysə də, daxildə hər şey bərbaddır. Zərdüşt bəylə də daxili – öz məsələləri ilə danışmaq bir az çətin oldu. Təbii ki siyasətdən danışan kimi söz AXC-yə, Əbülfəz Elçibəyə və milli hökumətə getdi. Bu məqamlarda Zərdüşt bəy qatıdır. O qədər ki, onun müsahibəsini yayınlamaq üçün Əbülfəz Elçibəyin 80 illik yubiley tədbirlərinin keçirilməsini gözləməli oldum. Zərdüşt Əlizadə AXC-yə, Elçibəyə, milli hökumətə çox sərt, amansız və qətidir. Bu müsahibədə də bir çox sensasion məqamlardan danışıb.
Zərdüşt bəy qardaşı Araz Əlizadəyə aid suallara da qapalı oldu. O haqda heç danışmaq istəmədi, ancaq mən onun Araz Əlizadəyə görə çox əziyyət çəkdiyini hiss etdim. Onun haqqında susdu.
“Qaynar Qazan”da Zərdüşt Əlizadə ilə söhbətimiz çox maraqlı alındı. Bunu təbii ki, Oxucular daha yaxşı qiymətləndirəcək. Elə isə Zərdüşt Əlizadəni dinləyək. Görkəmli Azərbaycan politoloqu və siyasi şərhçisini. O, həm də qocaman jurnalistlərimizdən biridir, zamanında “İstiqlal” qəzetinin təsisçisi və baş redaktoru olub. Danışır Zərdüşt Əlizadə.
Əvəz Zeynallı
“Qaynar Qazan”
I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:
Zərdüşt Əlizadə “Qaynar Qazan”da (I hissə): “İran könüllü və silah göndərib Azərbaycana”-VİDEO
II hissəni buradan oxuya bilərsiniz:
Zərdüşt Əlizadə “Qaynar Qazan”da (II hissə): “Hər bir inqilabdan sonra diktatura gəlir”-VİDEO
III sonuncu hissə
“Biz səni 1969-cu ildən izləyirik”
– Deyir mənə leytenant rütbəsi verdilər və dedilər ki, birinci işə gedəcəksən. Moskvadan istintaq qrupu gəlib, bir azərbaycanlı dissidentin istintaqı gedir, rus dilini bilmir, sən tərcüməçi olacaqsan. O dissident kim ola, kim ola?..
– Əbülfəz bəy…
– Əbülfəz Əliyev. Birinci istintaqından tutmuş sonuncu istintaqına qədər tərcüməçi mən olmuşam. Sual-cavab, mən tərcüməçiyəm. Onlar birinci istintaqdan dedilər ki, biz səni 1969-cu ildən izləyirik. Sənin işin ondan ibarətdir ki, girirsən auditoriyada sovet hökumətini yamanlayırsan, gedirsən namizədlik, doktorluq müdafiələrində içirsən, durub söyürsən sovet hökumətini və s. Sovet hökuməti sənə neyləyib ki, sən onu belə söyürsən? Deyir, Əbülfəz bəy çox ötkəm dedi ki, siz imperiyasınız, mənim xalqımı müstəmləkə eləmisiniz, istismar eləmisiniz. Dedilər, çox gözəl, gəl açaq. Bax, bu, Azərbaycanın statistik göstəriciləri, bu da müstəmləkə olmayan Türkiyənin, İranın və İran Azərbaycanının göstəriciləri. İqtisadi, mədəni və s. Baxın, müstəmləkə Azərbaycanın Elmlər Akademiyası, televiziyası, radiosu – ana dilində, universitetləri, institutları, zavodları, fabrikləri, hər kəndinə klubu. Deyirsiniz ki, dilinizi məhv eləmişik, nəzəri fizika, nəzəri kimya, nəzəri biologiya, nəzəri riyaziyyatın Azərbaycan dilində dərslikləri var. Azərbaycan alimləri dünyanın aparıcı jurnallarında çap olunur. Nəsə, bu, söz tapmadı. Dedilər ki, bəs sən nə üçün deyirsən ki, bu, müstəmləkədir? Müstəmləkənin inkişafı, maşallah, müstəqil ölkələrin inkişafından qat-qat yaxşıdır. Dedi, yox, siz bizi rüşvət bataqlığına salmısınız. Dedilər, lap yaxşı, indi sən bizə cavab ver. Sənin atan müharibədə həlak olub, anan da kəndçi arvaddır, Naxçıvanın bir ucqar kəndində. Sən məktəbi yaxşı oxumusan, rüşvət vermisən? Deyib, yox. Gəlib imtiyazlı Şərqşünaslıq fakultəsinə girəndə rüşvət vermisən? Deyib, yox. Sən baxmayaraq ki, rus dilini zəif bilirdin, amma səni Misirə tərcüməçi göndəriblər, oranı bitirəndə rüşvət vermisən? Yox. Oradan qayıtmısan, aspiranturaya girmisən, rüşvət vermisən? Yox. Müdafiə eləmisən, rüşvət vermisən? Yox. Universitetə müəllim götürüləndə, rüşvət vermisən? Yox. Sən verməmisən, almamısan, bəs haradan bilirsən? Yox, mən bilirəm. Siz bizim xalqın mənəviyyatını məhv eləmisiniz. Deyiblər ki, bağışla, sənin bir filmini çəkmişik, istəyirsən, göstərək. Xırp kəsilib. Dedilər, mənəviyyatdan danışma. Sonra dedi, məni bağışlayın. Dedilər ki, tövbə ərizəsi yaz, səni bağışlayaq. Oturdu, qələm götürdü, o zaman Azərbaycan KQB-sinin sədri vardı, general Qorelovski. Onun adına ərizə yazdı: “Mən bütün törətdiyim səhvləri anlayıram, boynuma alıram. Əgər mənim günahımdan keçib məni Sov.İKP sıralarında saxlasanız, ömrümün sonuna qədər Leninin beynəlmiləl siyasətini müdafiə edəcəyimə söz verirəm. Əbülfəz Əliyev” Götürdülər, dedilər, məhkəmə bunu nəzərə alacaq. Ondan sonra mənim əlimi sıxdılar, dedilər, sən yaxşı tərcüməçi idin, sağ ol. Mən də getdim öz işimə. Deyir, 3-4 ildən sonra bir dəfə Əbülfəzi “Baksovet” metrosunun yanında gördüm, artıq buraxılmışdı, üzünü çevirdi və məni görməzlikdən gəldi. Mən də dedim, yaxşı ki, görüşmədik. Ondan sonra onun öz həyatı, mənim öz həyatım.
Qapı açıldı və Vaqif Hüseynovla Əbülfəz bəy gülə-gülə çıxdılar
1990-ci il yanvarın əvvəli idi. Xaricilərin istintaq işlərini KQB aparırdı. Bir əfqan tələbə qızıl və valyuta alveri eləmişdi, onu tutmuşdular, istintaqına mən baxırdım. İş bitmişdi, hər şeyi boynuna almışdı, iş göndərilməli idi məhkəməyə, sədrin dərkənarı lazım idi. Zəng elədim katibəyə, katibə dedi ki, yanında adam var. 5-6 dəfə zəng elədim, yenə dedilər, yanında adam var. Nəhayət, durub özüm getdim. Gəldim, oturdum, soruşdum kimdir, dedilər, yanında adam var. Dedim, yenə eyni adamdır, dedi, hə. Dedim, a bala, nə sevimli adamdır ki, bu qədər uzun söhbət edirlər. Dedi ki, “polosatı”dır. Mən peşəkar çekistəm, “polosatı” deyəndə düşündüm ki, mən daxili nizamnamənin tələblərinə görə, onu görməməliyəm. Mən istintaq idarəsinin rəisi olsam da, cinayət-axtarış şöbəsinin agenturasını mən görməməliyəm. “Polosatı” o deməkdir ki, “verbovka” olandan sonra dosyesinin üzərindən bir qırmızı xətt çəkilir. Mən onu görməməli idim. Mən durdum ki, gedim, qapı açıldı və Vaqif Hüseynovla Əbülfəz bəy gülə-gülə çıxdılar. Deyir, Əbülfəz məni gördü, tutuldu.
– Neçənci il olub?
– 1990-cı il yanvarın əvvəlində. Vaqif Hüseynov o zaman KQB-nin sədri idi. Vaqif Hüseynov peşəkar çekist deyildi, o, daxili təlimatlara o qədər də fikir verməzdi. O, komsomoldan, idmandan gəlmişdi. Mənə dedi ki, keç içəri, mən də keçdim içəri.
…Sonra Xalq Cəbhəsi gəldi hakimiyyətə. Sülhəddin Əkbəri gətirib qoyublar DTK-nın birinci müavini. O, ömrü boyu KQB-də işləməyib. Gələn kimi deyir, 20 nəfər Naxçıvandan işçini götürdü gətirdi KQB-yə. Heç bir yoxlamasız. Deyir, məni 6 ay yoxlamışdılar, onların heç birini yoxlamadılar. Deyir, məni çağırdı və gələn kimi Əbülfəz bəyin dosyesini istədi. Və birdən “ərizəni yaz, işdən çıx” dedi. Dedim, niyə. Dedi, sən Əbülfəzin istintaq işində iştirak eləmisən. Deyir, orada mənim verdiyim bir sual var? Mən yalnız tərcüməçi işləmişəm. Vəzifəmi yerinə yetirmişəm. Yox, yox, ərizəni yaz, çıx. Dedim, mənim 2 ilim qalıb pensiyaya, məni niyə çıxarırsan? Yox, çıxmalısan. Dedim, mən dövlətə və cənab prezidentə… Yox, çıx. Gəldim deyir, otağıma, 4 nömrəli dövlət telefonum vardı. Yığdım, Əbülfəz bəyin nömrəsini, götürdü. Dedim, Əbülfəz bəy, mən filankəsəm, məni tanıdı. Dedim, bəs Sülhəddin Əkbər deyir ki, ərizə yaz, çıx işdən. Dedim, mən sizə qarşı hansısa bəd iş görmüşəm? Dedi, yox. Dedim, mən qalıb işləmək istəyirəm, mənim 2 ilim qalıb təqaüdə. Dedi, qal işlə, qal işlə. Oturdum işlərimi görməyə. Səhər məni Sülhəddin bəy yenə çağırdı: “Ərizəni yaz, çıx.” Dedim, prezident mənə dedi, qal, işlə. Dedi, qələt edib, ərizəni yaz, çıx. O yerdə ki, Komitə sədrinin müavini prezident haqqında deyir ki, qələt edir…
– İfadə eləcə də olub?
– Yox, bir az ağır olub, onu da mən demirəm. Deyir, o zaman dedim ki, mən belə dövlətdə işləməyi düzgün hesab etmirəm. Deyir, gəldim, şəxsi əşyalarımı yığdım, açar qıfılda ola-ola, döndüm çıxdım gəldim. Deyir, məni hirs boğur, dövlət keçib naşı adamların əlinə və mən də onlara qarşı söz deyə bilmirəm. Baxdım Azərbaycan mətbuatına, bir qəzet var ki, bunların sağına da, soluna da qılınclayır, qorxmur onlardan – “İstiqlal.” Ona görə də sizi çağırdım və sizə verirəm müsahibəmi. Dedim, lap yaxşı. Götürdüm müsahibəni və iki qoşa səhifə verdim. Şəkillərini də verdim, yaraşıqlı kişi idi. Çap elədim, heç reaksiya olmadı. Hamısının başı qarışmışdı vəzifə bölgüsünə.
Ana tərəf də, ata tərəf də zır türkdürlər
– Adının çəkilməsini istəməyən tanınmış adamlardan biri soruşur ki, İsgəndərlə Həmidovla bağlı məsələnin əsli nə idi?
– Əsli o idi ki, mən etnik amildən siyasətdə istifadənin qəti əleyhinəyəm. Sən ermənisən, sən türksən, sən russan, sən talışsan – bunun nə əhəmiyyəti var? Yaxşı insan var, pis insan var.
– Vətəndaş var…
– Vətəndaş var, Azərbaycan vətəndaşı var. O zaman Xalq Cəbhəsi türkçülük amilindən çox istifadə edirdi. “Filankəs əsl türkdür.” Əsl türk olub neyləyib? Mənə maraqlıdır.
– Zərdüşt bəy, türksünüzmü?
– Bu haqda sonra ayrıca bir sual kimi danışa bilərəm. Ana tərəf də, ata tərəf də zır türkdürlər, amma bunun heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Ata tərəfdən xamnəlidirlər, Mirzə Fətəli Axundzadənin yerlisidir, babamın adı Əlidir. O biri tərəfdən də İçərişəhərlidirlər, Zeynalovlar, Aşurovlar – zadəgan nəslidirlər. Yəni bunun bir əhəmiyyəti yoxdur. Mən azərbaycanlıyam, xalqıma sədaqətlə qulluq edirəm. Burada etnik mənsubiyyətin nə əlaqəsi var? Amma bu adamların ki, başqa bir məziyyəti, bacarığı yoxdur, o, etnik amili şişirdir. Mənim qəzetim açıq qəzet idi. Pulu yox idi, bir şeyi yox idi. Kim istəyirdi yazını gətirirdi, mən də çap edirdim.
– Qəzetlə bağlı da sual var: “Məmləkətin ən reytinqli qəzetlərindən olan “İstiqlal” qəzetinin yaradıcısı Zərdüşt bəy oldu. Bunu necə bacardı?” Bəhruz Əsədbəyli soruşur.
– Reytinqli deyildi. Çünki biz 16.000-dən başladıq, gəlib 6.000-ə düşdük. Azalan xətt üzrə getdik. Çünki camaat qalmaqal qəzetləri alırdı…
– Arxiviniz var, eləmi?
– Var idi, oğurlandı. Qəzetlərin bəzi nömrələri var, amma tam arxiv yoxdur.
– Təəssüf, çox yaxşı qəzet idi “İstiqlal” qəzeti.
– Düşünən, fərqli, azad qəzet idi. Mənim oxucularım yazı gətirirdilər. Mən də onları çap edirdim. Bir cavan oxucum gəldi, mənə bir yumoristik yazı verdi. Yazı yazılmışdı pasaj bazarının satıcıları adından. Bəs Pənah bəyə əsaslı hücumlar olur, onu naşılıqda, savadsızlıqda ittiham edirlər, biz pasaj bazarının satıcıları bu fikirlərlə əsla razı deyilik, biz onunla alverçi yoldaşıq, o, bizimlə qarpız satır və biz hesab edirik ki, o, çox gözəl saya da bilirdi, oxuya da bilirdi və s. Mən bunu çap elədim. Pənah bəy mindi cin atına, zəng elədi, mənim atam satıb, qardaşım satıb, mən satmamışam. Dedim, a kişi, ayıbdı satmaq, kənd təsərrüfatı məhsuludur da, nə olar.
– Pənah bəyin özü zəng eləmişdi?
– Bəli, özü zəng eləmişdi. Mən satmamışam. Arif Hacıyevlə birlikdə “Azərbaycan” nəşriyyatında görüşdük. Dedim, a kişi, burada təhqir yoxdur, halal zəhmətdir.
İsgəndər Həmidov haqqında yazını tərtərli gətirmişdi
– Bir az ironiya var, başqa nə var ki?
– İroniya var, nə isə. Bir başqa oxucum vardı, çox savadlı fəhlə idi. Dərin Özüllər Zavodunun oksigen hissəsinin işçisi idi, özü tərtərli idi əslən – Nadir Fəridzadə. Orta təhsilli adam idi, amma Azərbaycan ədəbiyyatını və mədəniyyətini elə bilirdi ki, heç bizim ali təhsilli mütəxəssislər o cür bilmirdilər. O mənə bir dənə “Çaynvord” gətirdi. Boş xanalar var, onları doldurmaq lazımdır. Yazılmışdı: “Azərbaycanda o hansı tanınan və məşhur iki qardaşdır ki, siyasi mübarizədə biri deyir ki, mən türk oğlu türkəm, o biri deyir ki, kürd oğlu kürdəm.” Bunu çap elədim. Mənim əqidəmə uyğun gəlirdi. Xanaları dolduranda “Həmidov” olurdu.
– Amma Zərdüşt bəy, böhtan var da burada. Siz indiki gözlə baxanda, 147, 148-ci maddələrə getmir?
– Hansı gözlə? Qulaq as, onu yazan tərtərlidir. Sərdar Həmidov icra başçısı olmaq üçün yığır ətrafına kürdləri, deyir, biz kürdlər götürməliyik rayonu. İsgəndər Həmidov da Daxili İşlər naziri idi, hər yerdə qışqırırdı ki, mən türk oğlu türkəm və s. Burada bir cinayət, təhqir yox idi ki. Pənah Hüseyn götürüb İsgəndərə zəng edir ki, Zərdüşt yazıb ki, sənin ananın iki əri olub. Necə yəni? Görürsən yazıb ki, iki qardaşdan biri deyir türk oğluyam, bir deyir kürd. Bir də gördüm İsgəndər Həmidov iki nəfər polislə kabinetimə gəldi. Gəldilər və hücum çəkdilər. Daxili İşlər naziri şəxsən gəlib. Əvvəlcə gəlirdilər, bizim sosial-demokratlara 1-2 şillə vururdular və qaçıb girirdilər dəlmə-deşiyə. Kişi kimi məni axıra qədər müdafiə edən Müşfiq Tahirov olub. Bizim gənclər təşkilatının sədri. Təbii ki, o, naziri vurmayıb, sadəcə, mənə enən zərbələri öz sifəti və bədəni ilə müdafiə edib. Amma mən vuruşdum onunla.
Gördüm məni maşının baqajına salmaq istəyirlər
– Yəni İsgəndər Həmidov gəlib sizi kabinetinizdə vurdu?
– Bəli, bəli. Gəldi, əvvəl ağır bir külqabı vardı, götürüb onu atdı, sonra hücum çəkdi. Yanında bir cangüdəni vardı – 2 metr boyu 120 kq çəkisi vardı. Biri də karateist idi, yumruqları döyənəkli – düşdülər 3 nəfər üstümə. Mən də onlarla vuruşdum. Vuruşdum, pencəyinin yaxasını cırdım, üstündə mənim təpiklərimin izləri vardı, yəni dalaşırdıq. Axırı, qolumu burub apardılar. Gördüm məni maşının baqajına salmaq istəyirlər. Dedim, vurub təpiklə maşını əzəcəyəm. “Mercedes” idi, dövlət maşını – heyfim gəlirdi. Məni arxa oturacaqda oturtdular və “Banditizm”ə qədər vura-vura apardılar.
– İsgəndər Həmidovun özü də maşında idi?
– Yox, özü başqa maşında idi. İki tərəfimdə də polis oturmuşdu, sürücü də hərdən çevrilib yumruqla sifətimə vururdu. Çatdıq ora, orada da çıxdı təpik vurdu mənə, ana-bacı söyüşü söydü, sonra da saldılar məni zirzəmiyə. Qaranlıq bir otağa. Axtardım, bir dəmir parçası tapdım, gələndə vuracaqdım ona. Bir 3 saat mən orada qaldım. Qaranlıq idi, bir işıq ucu belə yox idi. Təmir olunmamışdı deyə yer də daş-kəsək, sement-filan idi. 3 saatdan sonra açıb məni çıxardılar. Bütün üstüm qan idi. Tapançasının dəstəyi ilə vurmuşdu başıma. Onun yeri hələ də qalır (Başının yaralanan hissəsinin qalan izini göstərir – Ə.Z.). Dedilər, əl-üzünü yu. Üzümün, üstümün qanını yudum. Sonra oturtdular bir “Jiquli”yə, məni gətirdilər 28 maya, Rəşid Behbudov döngəsində düşürdülər və dedilər ki, bundan sonra dilini qoy qarnına. Dedim, hə, bilirəm. Gəldim işə. 9 ərizə yazdım. Rayon, Bakı, respublika prokurorluğuna, rayon, Bakı, respublika ali məhkəməsinə, rayon, Bakı və respublika polisinə. Yazdım ki, mənə qarşı cinayət törədilib.
Heydər Əliyev gələndən sonra hər şey dəyişdi
– Prezidentə müraciət elədiniz?
– Yox, nə müraciət edəcəm. Əbülfəz bəy onu bilmirdi ki. Ona deyəndə demişdi ki, mən də elə edərdim, çünki təhqirdir. Nəyi təhqir idi? Yazmışdı ki, hansı məşhur 2 qardaşdır ki, siyasi mübarizədə biri deyir ki, türk oğlu türkəm, biri deyir kürdəm. Təhqir yoxdur. Siyasi mübarizədə etnik amildən istifadə etməzlər, ey insanlar. Bu, milləti bölür. Ondan sonra Arzu xanım gedib Tofiq Qasımovun yanına, Tofiq Qasımov zəng edib İsgəndər Həmidova ki, ay İsgəndər… Bu, Tofiq Qasımovu söyüb, ona ağzına gələni deyib. Tez dəstəyi qoyub yerə. Zəng edib İsaya ki, Arzu xanımı qəbul elə. İsa bəy qəbul edib. Pənah da gəlib ki, görürsən, Arzu xanım, Zərdüşt dilini farağat qoymur. Arzu xanım da deyib ki, o yazıb, sən də yaz. Üstünə adam göndərib döydürmək nə demək? İsgəndər Həmidovu çağırıblar, bir az da yava-yava danışıb. Ondan sonra məcbur olub ki, məni buraxdırsın. Nə qədər ki, hakimiyyətdə idilər mənim şikayətlərimin heç bir xeyri olmadı. Heydər Əliyev gələndən sonra hər şey dəyişdi. İsgəndər Həmidov vaxtilə televizorda deyirdi ki, Heydər Əliyevi cibimə qoyacam, torbaya salacam, amma Heydər Əliyev gələndən sonra dedi ki, camaat deyir ki, mən sənin bacın oğluyam. Deməli, İsgəndər Həmidov Heydər Əliyevin bacısı oğludur, eləmi?
– Deyəsən, siz sona qədər getmədiniz?
– Yox, ondan sonra 2 maddə ilə 400 min dolların mənimsənilməsi iddiası ilə cinayət işi qaldırdılar. 2-ci maddə də mənə qarşı qatı xuliqanlıq maddəsi. Day, pionerlər, komsomollar, kommunistlər, uşaqlıq dostlarım, qonşularım – hamısı gəldilər minnətçi kimi ki, bəs sən onun yanına get. Dedim, yox. Bakı prokurorluğunda görüşdük. Dedim, İsgəndər bəy, xalqı sevirsiniz? Dedi, bəli. Dedim, bax xalqın naminə sən gərək gedib yatasan. Çünki bir görk olsun Azərbaycan tarixində ki, Daxili İşlər naziri jurnalistə əl qaldırır və cəzalandırılır buna görə. Məndən əvvəl sən 4 jurnalisti döymüsən. Hamısının ağzını yağlamısan, mumlamısan, sənin günahından keçiblər. Bəziləri də qorxub keçiblər.
Yaxınlaşdım İsgəndər Həmidova, o üzündən, bu üzündən öpdüm
– Biri Mahal İsmayıloğlu idi…
– Biri Mahal, biri Eminbəyli, biri Cahangir Hüseynoğlu. Döyürdü də… Onu döyürdü, bunu döyürdü… Televiziyaya əlində tapança, canlı yayına girirdi, onu hədələyirdi, bunu hədələyirdi. Lotu idi. Dedim, yox, sən yatmalısan. Dedim, bundan sonra bəlkə yenə jurnalistləri döyəcəklər, amma nazir döyməyəcək, sən gedib yatmalısan – millət naminə. Üzr istədi, dedim yox. Nəsə, getdi, iş verdilər ona, mən də getdim, məhkəməsində ifadə verdim. Sonra da getdim İsveçə, seçki texnologiyasını öyrənməyə, Avropada seçkilər idi. Qayıtdım. 8, ya da 9 il yatdı. Sonra Qobustan həbsxanasında təkrar məhkəməsi keçirildi. Elə bütün bu müddət ərzində Arzu xanım onu müdafiə edirdi. O, hamını müdafiə edir, o cümlədən caniləri də. Təkrar məhkəmədə məni çağırdılar. Mən dedim ki, mənə qarşı törətdiyi cinayətin cəzasını çəkib – 4 il. O biri cinayət işinə gəlincə, hansı ki, 400.000 dollar mənimsəyib, 400.000.000 milyon dollar oğurlayanlar 400.000 dollar oğurlayanı ittiham edir. Mən onun tərəfdarı idim ki, onu azad eləsinlər. Xahiş etdim və lazım olan bütün imzaları atdım. Qəfəsdən dedi ki, Zərdüşt bəy, gün olar, hətta biz bəlkə də dost olarıq. Dedim, İsgəndər bəy, gəl, barışaq da. Hakimə müraciət etdim: “Yoldaş hakim, ona yaxınlaşmaq olar?” Dedi, olar. Yaxınlaşdım, o üzündən, bu üzündən öpdüm, dedim, Allah fərəc versin sənə. Çıxdım gəldim, qurtardı. Ondan sonra bir də görməmişəm onu.
– Görüşməmisiniz… Amma barışdınız, eləmi?
– Barışdıq, barışdıq… Amma ki, Azərbaycan demokratik hərəkatına onun vurduğu ziyanı bəlkə erməni vurmadı.
Bunları eləsə, Azərbaycan xalqı yaşayacaq…
– Bəlkə bir dəfə təşkil edək, İsgəndər bəylə bir çay içəsiniz?
– Yox, yox, qurtardı.
– Zərdüşt bəy, gələcəklə bağlı suallar var. Elmidar Əliyev soruşur ki, Azərbaycan olaraq yaxın və uzaq perspektivdə bizi nə gözləyir? Rəşad Məmmədov deyir ki, əgər xalq taleyinə biganə yanaşırsa, Vətən, torpaq duyğuları get-gedə məhv olursa, Azərbaycanın gələcəkdə məhvə məhkum olacağını proqnozlaşdırmaq olarmı? Baba Allahnəzərov deyir ki, nə etməli və nəyi etməməli? Ağarəhim Əsgərov da deyir ki, Zərdüşt bəyin proqnozları doğru olur, insanların bu yaşayışlarını hansı dərmanla müalicə etmək olar?
– O dərmanları bizim möhtərəm ağsaqqallarımız deyiblər: Oxumaq, savadlanmaq, gerçəkliyi düzgün qavramaq və vicdanın səsinə qulaq asmaq. Bunları eləsə, Azərbaycan xalqı yaşayacaq, dövlətini də yaşadacaq, bunu eləməsə, heç bir möcüzə bizi xilas edə bilməz. Çünki faktiki olaraq indi bizi dövlət kimi saxlayan faktorlar nədir; neft və qaz. Neft şelfdə və Abşeronda çıxarılır, hakim zümrə tərəfindən bir hissəsi verilir onların hakimiyyətdə qalması müqabilində xaricilərə, böyük hissəsi mənimsənilir, mənasız tədbirlərə xərclənir, böyük bir hissəsi gedir ciblərə, hansısa xırda qırıntıları da xalqın qarşısına qoyurlar. Bu neft-qaz olmasa, Azərbaycan xalqını birləşdirən hansısa müqəddəs bir amal da olmaz. Vətən sevgisi – yaxşı bu, necə sevgidir ki, kasıb sevir, varlı sevmir, varlı qarət edir. Vətən sevgisi hamı üçün eyni olmalıdır, eləmi? Hansısa bir ümumi məsuliyyət yoxdur. Dövləti biz formalaşdırırıq? Yox. Prezident Aparatında bir ovuc adam deputatların siyahısını yazır, göndərir Məzahir Pənahova, Məzahir Pənahov Dairə Seçki Komissiyalarına, Dairə Seçki Komissiyaları Məntəqə Seçki Komissiyalarına, onlar da deyiləni yazırlar, hamısı da təyinatla gəlib otururlar Milli Məclisdə. Onlar da xalqın adından yox, Prezident Aparatının göstərişi ilə danışırlar. Hər bir deputat danışmaq üçün söz alanda, Oktay Əsədov ona söz versə danışar, söz verməsə, gözünü tökərlər – danışmaq hüququ yoxdur onun.
Ziyalılar əsasən, axura bağlı insanlardır
Ziyalıların mütləq əksəriyyəti ənam qarşısında “dəymə mənə dəyməyim sənə” prinsipi ilə yaşayırlar. Ziyalılığın missiyası bundan ibarət deyil. Ziyalı gərək xalqı düşünsün. Ziyalı Nizami Gəncəvi olub, ziyalı olub Mirzə Cəlil, Mirzə Fətəli, Üzeyir bəy. Bunlar ziyalı olublar. Amma bizim zəmanəmizdə ziyalı çox az tapıldı. Ziyalılar əsasən, axura bağlı insanlardır. Bu axurun da yemini hökumət tökür, təki danışma. Məmur zümrəsi yalnız və yalnız varlanmaqla məşğuldur. Azərbaycan dünya bazarına nə ilə çıxır? Hər şey xaricdən gəlir, amma dünya bazarına neft və qazla çıxırıq. Bir az da qızıl… Vəssalam. Yəni xammalla. Biz əqli işimizin məhsulunu sata bilmirik. Çünki əqli məhsul yoxdur. Niyə yoxdur? Bütün millətin beynini qapadıblar, hamı bir adamın beyni ilə işləyir. O adamın da beyni yalnız “Avroviziya”, “Formula-1”, olimpiada, islamiada – belə şeylərlə məşğul olur. Amma ölkənin, elmin həqiqi inkişafı həqiqətin axtarışındadır. Cəmiyyət gərək həqiqəti axtarsın. Bizdə həqiqəti deyənin işi çətindir. Əgər dövlət yalan üstündə qurulubsa, deməli, onun təməli əyridir. Sov.İKP niyə dağıldı? SSRİ qüdrətli dövlət idi. Qüdrətli ordusu, elmi, mədəniyyəti, KQB-si və s. vardı. Amma təməli əyri qoyulmuşdu, demokratiya yox idi və aşdı, öldü, dağıldı. Onu heç kim dağıtmadı. Amerika dağıtmadı, SSRİ hakim zümrənin xəyanəti və xalqın biganəliyi nəticəsində dağıldı. Bizdə də elədir. Xalqın vecinə də deyil indi. Xilasımız ondadır ki, biz gərək şüurlu vətəndaş olaq. Şüurlu vətəndaş olmaq üçün biz gərək savadlanaq. Onun üçün gərək oxuyaq, təhlil edək, danışaq.
– Danışan Azərbaycan…
– Danışan Azərbaycan quraq, müzakirələr edək. “Azad Fikir” Universiteti var idi, onu bağladılar.
– Onu bağladılar, televiziyalar bağlandı, qəzetlər susduruldu… danışmaq ümumiyyətlə, olmaz… Ülfət Ədalətoğlunun sualının ikinci hissəsini verirəm. Çünki birinci hissəsi Araz bəylə bağlıdır. Ki, siz böyük kimi ona əxlaq kodeksi öyrətmirdiniz? Sual belədir: “Heydər Əliyev hakimiyyəti onlara hansı töhfələri verdi?”
– Kimə?
– Sizə.
– Mənə?
Əliyev rejimindən nə görmüşəmsə, yalnız mənfi şey görmüşəm
– Yəqin ki, Araz bəyin deputat olmasını nəzərdə tutur.
– Biz tamam fərqli, başqa, uzaq adamlarıq. Mənə nə dəxli var, o, millət vəkilidir, ya millət vəkili deyil. Mən adi bir insanam, kasıb həyat tərzi sürürəm.
– Birdən iraq olsun, ağrıyırsınız, xəstələnirsiniz, ağır günləriniz olur, o hallarda da yoxdur Araz Əlizadə ilə münasibətlər?
– Yox. Heç bir münasibət yoxdur. Mənim özümü tanıyırlar. Hansısa həkimə gedəndə…
– Gör nə qədər çox inciyibsiniz?
– Əstəğfürullah, heç kəsdən inciməmişəm. Heç kəsdən də heç nə ummuram.
– Hər halda qardaşınızdır. Siz böyüksünüz həm də, eləmi?
– Bəli, mən 1946-cı ildənəm, o, 1951-ci ildir. Hərənin öz işi, öz taleyi var. Mən Əliyev rejimindən nə görmüşəmsə, yalnız mənfi şey görmüşəm. Düzdür, Xalq Cəbhəsinin dövründəki kimi məni gəlib döyməyiblər, vurmayıblar, parlamentin binasında, kabinetimdə çırpmayıblar.
– Parlamentin binasında nə olmuşdu?
– Əbülfəzin əmri ilə parlamentin binasında bizi öldürmək istəyirdilər.
– Niyə?
– Fərqli danışırdıq, fərqli düşünürdük.
– Milli Məclisin?
– Bəli. 1993-cü ilin iyun günlərində. Şıxov batalyonunun zabiti başda olmaqla 18 əsgər bizi döyüb öldürürdü. Parlamentin o mərmər foyesində.
– Zərdüşt bəy, kitabda onun hamısını yazmısınız?
– Yazmışam. İnşallah, Azərbaycanca çıxsa oxusunlar. Rusca bilənlər oxuya bilərlər. İnternetdə var. Zarduşt Alizade: “Konets vtoroy respubliki.”
– Yəqin inşallah, Azərbaycanca da çıxar.
– İnşallah.
Azərbaycan Şərqşünaslığından hansısa elmi nailiyyət gözləmirəm
– Sonuncu sual Şəhriyar Səmədovundur: “1. Azərbaycanda Şərqşünaslıq elminin hazırkı durumunu necə qiymətləndirirsiniz? 2. Gündəlik hansı xarici kanalları izləyirsiniz? Son zamanlarda oxuduğunuz ədəbiyyat hansılardır?”
– Əgər cəmiyyətdə ümumi bir tənəzzül varsa, onun bir sahəsi çiçəklənə bilərmi?
– Yox.
– Qurtardı. Şərqşünaslıq elmi haqqında çox danışa bilərəm. Şərqşünaslıq elmi ümumiyyətlə, Şərqi müstəmləkəyə çevirmək istəyən Qərbin uydurduğu bir elm sahəsidir. Gəlib Şərqi öyrənirdilər ki, pul verib onu yaxşı əzsinlər. Azərbaycan Şərqşünaslığı da Sovet Şərqşünaslığının bir tərkib hissəsi idi. Biz özümüz Şərqik. Sovet Şərqşünaslığı yüksək səviyyədə idi, amma Azərbaycan Şərqşünaslığı elə deyildi.
– Şərqşünaslığı son illər bir az İlahiyyata çevirib ona dini məzmun qatdılar.
– Bəli, ola bilər. Hər halda mən indi Azərbaycan Şərqşünaslığından hansısa bir elmi nailiyyət gözləmirəm. Qaldı nə oxumağıma, yalnız internet – rus dilində, ərəb dilində, bəzən ingilis dilində. Televiziyaya baxmıram. Çox nadir hallarda, o da önəmli bir hadisə baş verəndə mahiyyəti anlamaq üçün Azərbaycan kanallarına baxıram. Amma əsasən, xarici dillərdə saytlara baxıram. Kitab da ki nəvəm ingilis dilinə gedir, onu saat yarımlığa gözləyəndə oxuyuram.
– Sonuncu oxuğunuz kitab hansıdır?
– 4-cü, ya 5-ci dəfə Dantenin “İlahi Komediya”sını oxudum.
Xalqa xəyanət etmiş liderlərimizin cəhənnəmin hansı qatında hansı cəzasını alacağını bilirəm
– Bu kitabı oxumağa tövsiyə edirsiniz?
– Bəli, çünki orada günahların əvəzində cəhənnəmdə hansı cəzaları insanlar alacaqlar, onun təsviri var. Xalqa xəyanət etmiş liderlərimizin cəhənnəmin hansı qatında hansı cəzasını alacağını bilirəm. Çünki Dante onun təsvirini verib.
– Zərdüşt bəy, özünüz harada olacaqsınız? Cənnətdə, yoxsa?..
– O, O kişinin işidir. Mən hər halda ömrüm boyu çalışmışam ki, heç kimə pislik etməyim, əlimdən gələn yaxşılığı edim. Amma O, özü bilər.
– Bir az elə bil sizi pessimist gördüm.
– Xeyr, heç bir pessimizm yoxdur. Mən realistəm. Məlumatlı realistə pessimist deyirlər.
– Çox maraqlı fikirdir. Təşəkkür edirəm.
– Buyur.
– Çox sağ olun.
– Sağ olun.
SON
Xural.com
1.1K dəfə oxunub
MANŞET
/
MÜSAHİB
/
QAYNAR QAZAN
/
XuralTAC
Zərdüşt Əlizadə “Qaynar Qazan”da (II hissə): “Hər bir inqilabdan sonra diktatura gəlir”-VİDEO
Zərdüşt Əlizadə: “Mütəllibov çox məzmunsuz, qətiyyətsiz adamdır”
Zərdüşt Əlizadə qardaşı Araz Əlizadə haqqında sərt sözlər dedi: “Vaxtilə qardaş olmuşuq”
Politoloq Zərdüşt Əlizadə ilə “Qaynar Qazan”da müsahibədə çoxdandır görüşmək planımız var idi, amma heç cür alınmırdı ki alınmırdı. Gah bizim, gah da Zərdüşt bəyin vaxtı olmurdu. Bir ara heç “Qaynar Qazan”a müsahibəyə gəlmək istəmədi, mən də taleyimlə barışası oldum. Amma yaxın günlərdə Zərdüşt bəylə anlaşa bildik və onunla “Qaynar Qazan”da söhbətləşməyə razılıq ala bildim.
Mən Zərdüşt bəyi illərdir – hələ Türkiyədə təhsil aldığım tələbəlik illərindən tanıyıram. Hər Bakıya gələndə bütün siyasilərlə görüşürdüm. Zərdüşt bəylə də hər gələndə görüşür, söhbətləşirdik. Zərdüşt bəy fərqli idi. Onu səmimiliyi və düzgünlüyü digərlərindən fərqləndirən əsas amillərdən biri idi. O zaman Bakının ən prestijli yerində, “Nizami” kinoteatrının yanında Sosial Demokrat partiyasının qərargahı var idi və hər dəfə partiyaya gedəndə oranı adamlarla dolu görərdim.
Zərdüşt bəyi o illərdən böyük demokrat kimi tanıyıram. Biz belə götürəndə fərqli dünyaların və ideoloji görüşlərin adamları idik və normalda biz heç bir zaman normal münasibətlərdə olmamalı idik, amma Zərdüşt bəyin böyük demokratlığı və insanlara səmimi yanaşması bizim dostluğumuzun indiyə qədər davam etməsinə vəsilə oldu. Azərbaycanda bu cür demokrat adamların olması, əslində ölkə üçün ciddi bir şansdır.
Bəlkə buna görədir ki, Zərdüşt bəylə söhbətimizin ortasında onun 73 yaşı olduğunu biləndə gerçəkdən şok oldum. Mən elə bilirəmmiş ki, o, hər zaman mənim o zaman – 27 il bundan əvvəl gördüyüm adamdır. Zaman bəzən işlərin və həyatın axarında durur – elə bilirsən, o zamandır, amma hiss edəndə, hesablayanda, biləndə ki doğrudan da Zərdüşt bəyin 73 yaşı var – bax o zaman fərqinə varırsan ki, Zərdüşt Əlizadə də çürüyən nəsillərin möhtəşəm bir nümayəndəsidir. Bizim hamımız kimi…
Zərdüşt Əlizadə həm də Azərbaycanın ən obyektiv politoloqlarından biridir. “Qaynar Qazan”da da buna sadiq qalıb. Azərbaycanı və onu çevrələyən dövlətlərin siyasətlərini mükəmməl bir şəkildə izah edib. Bizi əhatə edən dövlətlərin Azərbaycana və bölgəyə olan münasibətini dəqiq konturları ilə cizib. Ermənistanda baş verənlərə, Gürcüstanda baş verənlərə elə açıqlamalar gətirib ki, inanmaya bilmirsən.
Zərdüşt Əlizadə ölkəmiz kimidir bəzən. Ölkəmizin də xarici siyasətdə bəzi uğurları gözə dəysə də, daxildə hər şey bərbaddır. Zərdüşt bəylə də daxili – öz məsələləri ilə danışmaq bir az çətin oldu. Təbii ki siyasətdən danışan kimi söz AXC-yə, Əbülfəz Elçibəyə və milli hökumətə getdi. Bu məqamlarda Zərdüşt bəy qatıdır. O qədər ki, onun müsahibəsini yayınlamaq üçün Əbülfəz Elçibəyin 80 illik yubiley tədbirlərinin keçirilməsini gözləməli oldum. Zərdüşt Əlizadə AXC-yə, Elçibəyə, milli hökumətə çox sərt, amansız və qətidir. Bu müsahibədə də bir çox sensasion məqamlardan danışıb.
Zərdüşt bəy qardaşı Araz Əlizadəyə aid suallara da qapalı oldu. O haqda heç danışmaq istəmədi, ancaq mən onun Araz Əlizadəyə görə çox əziyyət çəkdiyini hiss etdim. Onun haqqında susdu.
“Qaynar Qazan”da Zərdüşt Əlizadə ilə söhbətimiz çox maraqlı alındı. Bunu təbii ki, Oxucular daha yaxşı qiymətləndirəcək. Elə isə Zərdüşt Əlizadəni dinləyək. Görkəmli Azərbaycan politoloqu və siyasi şərhçisini. O, həm də qocaman jurnalistlərimizdən biridir, zamanında “İstiqlal” qəzetinin təsisçisi və baş redaktoru olub. Danışır Zərdüşt Əlizadə.
Əvəz Zeynallı
“Qaynar Qazan”
I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:
Zərdüşt Əlizadə “Qaynar Qazan”da (I hissə): “İran könüllü və silah göndərib Azərbaycana”-VİDEO
II hissə
Bütöv Azərbaycanda prezident kim olacaq?
– Bütöv Azərbaycan ideyası məncə nədən keçir. Qonşu İran Cümhuriyyəti ilə qardaş, dost münasibətlərdən. Sərhədlər açıq olsun, viza rejimi ləğv edilsin…
– Sərbəst iqtisadi zonalar yaradılsın…
– O qədər səbəb var ki. O qədər yaxın olmalıyıq ki, bir-birimizdən heç bir şəkk-şübhə olmasın. Mən oturum maşınıma, gedim Astaradan rahatca keçim Təbrizə, bibim oğlunun nəvəsinin toyunda iştirak edim. Qoy bu cür olsun Bütöv Azərbaycan. Yox, əgər qapalı, anti-demokratik Azərbaycan fərz edək ki, İranı dağıdıb Cənubi Azərbaycanı özünə birləşdirmək istəyirsə, mən də bu sualı verirəm: Orada 22 milyon azərbaycanlı, burada 10 milyon azərbaycanlı, birləşdik, seçki keçirildi, prezident kim olacaq? Deputatlar kim olacaq? Bu vəzifələri kim satacaq? Torpağı kim satacaq, rüşvəti kim alacaq? (Gülür…) O saat səsləri kəsilir… Mən hesab edirəm ki, millətin birləşməsi dostluqdan keçir. Xalqın ərazilərində yaşadıqları dövlətlərin dostluğundan keçir. Rusiya ilə də dost olmalıyıq – ağlı olan dost olar. Tramp gördünüz ki, Baltikyanı ölkələrin prezidentləri ilə görüşdü. Nə dedi? Dedi, Rusiya ilə düşmənçilik edənin ağlı yoxdur, axmaqdır. Onların üçü də düşmənçilik edir, susdular, bir şey deyə bilmədilər.
– Böyük dövlətlər də balaca dövlətlərin problemlərini istəmirlər… Zakir Cavanşirli soruşur: “Rüşvət, korrupsiya çirkabına bulaşmayan neçə nazir tanıyırsınız?”
– Heç birini də tanımıram. Mən ümumiyyətlə, nazirlərlə tanış deyiləm. Mənim o yuxarı tayfa ilə – deputatdır, nazirdir, Prezident Aparatıdır – heç biri ilə əlaqəm yoxdur. Mən adi bir adamam. Jurnalistləri də çox tanımıram. Tanıyırdım Allah qəni-qəni rəhmət eləsin, Rauf Talışınskini, o qədər savadlı, o qədər istedad sahibi idi ki. Dünya səviyyəli nadir azərbaycanlı jurnalistlərdən idi. Onun qələmi, onun baxışı – mən onları tanıyırdım. Elçin Şıxlını, Zeynal Məmmədlini tanıyıram, səni tanıyıram, (Məlahət Zeynallıya müraciətlə – Red.) sizi tanıyıram, amma yuxarı tayfanı tanımıram. Ona görə də deyə bilmərəm ki, kim bulaşıb, kim bulaşmayıb və s. Nəzəri baxımdan orada rüşvət almasan, qala bilməzsən.
– Arada jurnalist kimi mötərizə açım və sual verim…
– Buyurun.
– Sizin bir Bakı Jurnalistika Məktəbiniz var. Necədir vəziyyət?
– Siz onu soruşun bizim tələbələrdən, razıdırlar, yoxsa razı deyillər. Əgər desələr ki, pis öyrədirik, o zaman biz günahkarıq, desələr ki, yaxşı öyrədirik, deməli, vəziyyət yaxşıdır.
Deyə bilərsiniz ki, Zərdüşt qocalıb…
– İllərdir bu işin içindəsiniz. Gənclərin içində bir az da özünüzü gənc saxlayırsınız…
– Bəli, mən gəncləri çox istəyirəm, tələbələrimin xətrini çox istəyirəm. Hərçənd ki, onların savad səviyyəsindən çox narazıyam. Bizim sovet dövrünün məktəbi, şagirdlərinin, tələbələrinin mütaliə dairəsi, dünya görüşləri indikinə nisbətən hədsiz yüksək idi. Deyə bilərsiniz ki, Zərdüşt qocalıb, qoca kişi kimi deyinir, bütün qocalar yeni nəsli tanımır, deyinir, mən də onlardan biriyəm… Amma mən belə fikirləşirəm.
– Yox, hələ qocalmayıbsınız.
– Yox, qocalmışam.
– Neçə yaşınız var ki?
– 73.
– !!!
– Bəli. 1946-cı ildənəm – 73. Burada təəccüblü bir şey yoxdur.
– Elə şey ola bilməz! Sizin 73 yaşınız var?!
– Vaxtanq Kikabidze deyir ki, “moi qoda moi boqatstvo” (mənim illərim mənim zənginliyimdir). (Gülür…) Bəli, 73 yaşım var, 46-cı ildənəm.
– İnanmadım. Çox cavan görünürsünüz.
– Ruhum cavandır, narahat olma.
– Mahir Rəşidov soruşur: “Xalqının başına bu qədər oyunlar açan və zərbələr vuran, korrupsiya və başqa yollarla xalqın varını və dövlətini talayan, yüzlərlə insanları fikir və söz azadlığına görə günahsız yerə şərləyərək zindanlarda saxlayan və öz doğma vətənindən didərgin salan, bir sözlə, Azərbaycan xalqına qəddar düşmən kimi davranan bu rejimi Zərdüşt bəy dəstəkləyir, ya yox?” Əslində, sizin fikirləriniz hər zaman məlumdur, amma yenə də nə düşünürsünüz?
Vəziyyətin günahı xalqdadır
– Dəstəkləmirəm, kəskin tənqid edirəm və s., amma mən bununla yanaşı, həm də bütün bu yaranmış xoşagəlməz vəziyyətin günahını xalqın özündə görürəm. Yaxşını pisdən ayırmır.
– Xalq neyləsin? Xalq bu son 30 ildə 5 dəfə, 6 dəfə…
– Neyləyib? Neyləyib?
– …qalxdı, inqilab elədi.
– İnqilab eləməyib. Hər dəfə yanlış liderlərin arxasınca düşüb, ilğımların…
– İnanıb da, neyləsin bəs?
– İnanmasın da. Oxusun. Kitab oxusun. Heç olmasa, Mirzə Cəlili, Mirzə Ələkbəri, Üzeyir bəyi, Cəfər Cabbarlını oxusun.
– Deyirsiniz, onlarda hər şey var?
– Var. Onlardan əlavə, başqa şeylər də var, amma oxusunlar, savadlansınlar. Yeni nəsil mütaliə ilə çox zəif məşğuldur.
Hər bir inqilabdan sonra diktatura gəlir
– Ceyhun Fətullayev soruşur: “Zərdüşt bəy, sizcə Azərbaycanda inqilab olacaq, yoxsa bu sülalənin getmə ehtimalı var?”
– Bilirsiniz, mən ümumiyyətlə, inqilabların əleyhinəyəm. Çünki onlar çox böyük itkilərlə müşayiət olunur. Hər bir inqilabdan sonra diktatura gəlir. Bu, aksiomadır. Böyük fransız inqilabından sonra Napoleon diktaturası gəldi.
– Bütün zamanlarda elə olub.
– 1917-ci il inqilabından sonra Lenin-Stalin diktaturası gəldi. Bizdə də Xalq Cəbhəsi dərəbəyliyindən sonra diktatura gəldi. İstəyirsiniz, bir dəfə də inqilab edin, yenə diktatura gələcək. Heç bir inqilab olmayacaq, təkamüllə getmək lazımdır. Oxumaq, hansısa mütərəqqi özəklər yaratmaq, tərbiyə eləmək, işləmək, çalışmaq, hüquqları müdafiə eləmək, nəhayət, öz konstitusion hüququnu öyrənmək… Çox sadə izahlardır…
– Namiq Salam soruşur: “YAP-ın axırı necə olacaq?”
– Sov.İKP-nin axırı necə oldusa, YAP-ın da axırı elə olacaq. Saxta bir qurumdur.
– Nurlan Bağırov soruşur: “Zərdüşt Əlizadə iqtidara müxalifdir, bunu bildik, bəs müxalifətə niyə müxalifdir?”
– Hamıya yox, məsələn, mən ReAL-a, ADR-ə qarşı müxalif deyiləm. İlqar bəy və silahdaşlarına, Qubad bəy və silahdaşlarına çox müsbət münasibət bəsləyirəm. Amma qalan müxalifətdə mən zəka potensialı, düzgün siyasi yol və özlərində demokratiklik görmürəm. Mən demokratiyanın tərəfdarıyam. Mən 21 il Sov.İKP-nin üzvü olmuşam. Sov.İKP-nin evini o yıxdı ki, bizim partiyanın daxilində demokratiya yox idi. Məsələn, Mixail Qorbaçov satqın idi, gəldi hakimiyyətə, onu hey aşırmaq istədilər, aşıra bilmədilər. Demokratiya yox idi. Bizdə də müxalifətdə demokratiya yoxdur. Müxalifətçiliklə dərəbəyliyi qarışdırırıq.
Əli Kərimli kif iyi verən köhnəlmiş Elçibəy irsindən ayrıla bilmədi
– ReAL-la ADR-də var, eləmi?
– Oralarda hər halda bunun işartıları var. ReAL-da xeyli var, amma Qubad da gözü açıq, ziyalı adamdır və hələlik, hansısa müstəbidlik meylləri onda görmürəm.
– Yadımdadı, siz ANS-in “Nəzər nöqtəsi” verilişində bir dəfə Əli Kərimliyə “parlayan ulduz” demişdiniz.
– “Parlaq gələcəyi var” demişdim.
– Proqnozunuz doğrulmadımı?
– Doğrulmadı, nəyə görə, çünki özünü mənasız şeylərə xərclədi. Çox heyf ona. Qədd-qamətli, yaraşıqlı, dilli-dilavər – Azərbaycan demokratik hərəkatında, ümumiyyətlə, Azərbaycanın müasir dövründə ən parlaq natiq sözsüz ki, Əli Kərimlidir. Gözəl nitq qabiliyyəti, nitqləri var.
– Amma yenə öndədir, daha neyləməlidir, ay Zərdüşt bəy? Yenə vuruşur, yenə döyüşür…
– Yox, o görüntüdür. Kif iyi verən köhnəlmiş Elçibəy irsindən ayrıla bilmədi, ona görə ki, bu, onun mirasıdır, təməlidir. Yarı batmış, dor ağacı sınmış, yelkənləri cırılmış gəminin kapitanıdır, sular onu ora aparır, bura aparır. Özünün bir strateji xətti, görüşü yoxdur. Nə qədər demək olar ki, onlar getsin, biz gələk. Onlar niyə getsin? Gül kimi oturub yeyirlər də? Onlar getsin, sən gəlib yeyəsən? İstəməz… Heç olmasa dursun desin ki, biz bir il hakimiyyətdə olanda filan-filan səhvləri eləmişik və bu səhvləri filan-filan adamlar edib. Biz indi elə bir demokratik partiya qururuq ki, burada heç bir buqələmunluq, məsləksizlik, əqidəsizlik yoxdur. Biz hansısa təməl prinsiplərə sadiqik – bunu demir. Eləmir, mən də deyirəm ki, mənim ümidlərim doğrulmur. Çox istərdim ki, o, potensialından istifadə edə bilsin, amma edə bilmədi. Xərclədi xırda siyasi intriqalara, İsa ilə itələşdi, Lalə Şövkətlə, İlyas İsmayılovla, onunla-bununla itələşdi. Yəni bu adam strateji məsələləri qiymətləndirə bilmirsə, ondan nə gözləmək olar? Ona görə də müxalifətdədir və müxalifətdə də qalacaq. Əgər o, alternativ, yaxşı alternativ təklif edərsə, xalq onun arxasınca gedər. Hakim qüvvənin əlində cəbr aparatı var və bu cəbr aparatından istifadə edərək, müxalifəti əzir, satın alır, aldadır, bihal edir.
– Zərdüşt bəy, Müsavatla, İsa bəylə əlaqələriniz varmı? Xəstəliyi ilə bağlı…
– Heç bir əlaqəm yoxdur. Allah şəfa versin.
– O vaxtdan əlaqələriniz yoxdur?
– Bəli, o vaxtdan əlaqəm yoxdur. Allah şəfa versin.
– Bu günlərdə İsa bəyin qardaşı Rövşən Qəmbər maraqlı bir açıqlama verdi…
– Mən onunla 80-ci illərin sonunda tanış olmuşam. Çox ziyalı, mötədil, yaxşı adamdır. O vaxt köçüb getdi Almaniyaya. O vaxtdan da görməmişəm.
– Maraqlı bir açıqlama verdi ki, atamı Ayaz Mütəllibovun tapşırığı ilə KQB öldürüb.
– (Təəccüblənir…) İndi mənim 73 yaşım var, sabah mən yıxılıb ölsəm, kimsə durub deyəcək ki, Zərdüştü KQB öldürüb? Hər bir adam o yaşda ölə bilər…
İsa Qəmbərin atası nər kişi idi
– Mütəllibov tərəfindən mitinqlər olmasın deyə İsa Qəmbərə xəbərdarlıq olunub. 8 sentyabr 1991-ci ildə seçkilər idi axı.
– Xəbərim yoxdur. Mən onun atasını tanıyırdım. Yunus müəllim çox ziyalı, çox mülayim bir kişi idi. Bir dəfə mən Xalq Cəbhəsini təzə-təzə təşkil etdiyim zamanlarda məni dəvət elədi öz institutuna, Qaraşəhərdə, Şaumyan metrosunun yanında Kimya İnstitutunun müdir müavini idi. Kabinetində oturduq, xeyli söhbət elədik. O, etnik milliyyətçiliyi ən böyük bəla kimi görürdü və Xalq Cəbhəsinin ondan qorunmasını məsləhət gördü. Mənə bir kitabça kimi qovluq verdi. Orada yazmışdı, necə bir beynəlmiləl siyasət yürütmək olar. Bakı ermənilərini necə müdafiə etməli, iş görməli və şərait yaradılmalıdır. Yəni xalqımızda bir məsəl var: “Yaxşılığa yaxşılıq hər kişinin işidir, yamanlığa yaxşılıq nər kişinin işidir.” Mən gördüm ki, bu, nər kişidir. Azərbaycanlı oğlu olan bir adam erməni millətindən olan alimlərə bu cür şərait yaradıb ki, onlar azad, asudə işləyiblər Azərbaycanda. Sonra nankor çıxıblar, o başqa məsələ. Sən öz nər işini gör, öz yaxşılığını elə. Mən ona çox minnətdar oldum, o qovluğu da özümdə saxladım – Azərbaycan nəcibliyinin və nəcabətinin nümunəsi kimi. Həmişə də ermənilərlə görüşəndə deyirəm ki, bax deməyin ki, biz sizi təqib eləmişik, sıxmışıq, elə deyil, əlimizdən gələn yaxşılığı sizə eləmişik. Keçmişdə ürəkbulandıran çox hadisə olub, amma biz özümüzdə mərdlik tapıb unutmuşuq. Və o, yenə deyirəm, savadlı, nəcib insan idi, Allah rəhmət eləsin! Vəssalam. Amma mənim xəbərim yoxdur ki, Ayaz Mütəllibov kimisə öldürsün. Ayaz Mütəllibov qətiyyətsiz, qorxaq, ağciyər bir adamdır.
– Ayaz Mütəllibovla görüşübsünüzmü, görüşürsünüzmü?
– Yox, bir dəfə Xalq Cəbhəsinin İdarə Heyəti Mərkəzi Komitənin üzvləri ilə görüşəndə görüşmüşəm onunla, görmüşəm. Bir təklif etmişəm, qəbul etməyib, ondan sonra heç görüşümüz olmayıb.
– Nə təklif vermişdiniz?
– 1989-cu ilin noyabr ayı idi. Mərkəzi Komitənin Bürosu dəvət elədi AXC İdarə Heyətini görüşə. Gəldik. 10-12 nəfər idik. Telman Orucov MK katiblərindən biri idi, dedi ki, Vəzirov Moskvadadır və oradan zəng edib ki, Qorbaçov onun sözünə baxmır, Azərbaycanın mənafelərini nəzərə almır və Qarabağ məsələsini də qanun çərçivəsində həll eləmək istəmir. Biz də bilmirik neyləyək. Sizi dəvət eləmişik ki, sizin rəyinizi soruşaq. Çox gülünc idi. İctimai təşkilat olan Xalq Cəbhəsi və hakim partiya Kommunist Partiyası. Hakim partiyanın rəhbərliyi bizi – ictimai təşkilatı çağırır ki, bizimlə məsləhətləşsin. Hamı susdu. Yəni bu acizlik etirafına qarşı heç kim heç bir söz tapa bilmədi. Mən dedim ki, mənim bir təklifim var.
Dedim, Azərbaycan SSRİ-nin tərkibindən çıxsın
– Xalq Cəbhəsinin bütün İdarə Heyəti orada idi?
– Yox, 10-12 nəfər var idi. Yadımda deyil, amma deyəsən, 3-4 nəfər yox idi. Mən dedim ki, mənim 2 təklifim olacaq. Dedilər, buyur. Dedim, əvvəla, siz mənim bir sualıma cavab verin. Siz bu komitənin rəhbərliyində olan şəxslər bir-birinizə inanırsınızmı, sadiqsinizmi, Azərbaycana sadiqsinizmi? Etinasızlıqla “əlbəttə” dedilər. Dedim, lap yaxşı, o zaman mən sizə görün nə təklif verirəm. Polyaniçko da orada idi. Dedim, bax, biz çıxıb gedirik. Siz yığışıb qərar çıxarırsınız və Mərkəzi Komitənin plenumunu çağırırsınız. Plenumu bir gün ərzində çağırmaq mümkündür. Polyaniçko deyəcək ki, siz neyləyirsiniz? Deyin ki, biz plenum çağırırıq. Plenumu nə üçün çağırırsınız? Azərbaycan Kommunist Partiyasının növbədənkənar qurultayını çağırmaq məqsədilə. O saat Moskvadan sizə zənglər gələcək, hədələyəcəklər. Siz bir-birinizi satmayın, möhkəm olun. Biz Azərbaycan Kommunist Partiyasının rəhbərliyi qərar veririk ki, biz növbədənkənar qurultay çağırırıq. Uçub gələcəklər. 37-ci il deyil, heç kimi güllələməyəcəklər. Deyin ki, MK qurultayın gündəliyinə bir məsələ salır: Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının və Sovet dövlətinin münasibətinə Azərbaycan Kommunist Partiyasının müvafiq mövqeyi. Azərbaycan Kommunist Partiyası Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasından çıxır. Və bu, birinci addımdır ki, Azərbaycan SSRİ-nin tərkibindən çıxır. Əvvəl hədələyəcəklər, sonra ayağınıza düşəcəklər, yalvaracaqlar. Ondan sonra deyəcəklər nə istəyirsiniz? O zaman tələb edəcəksiniz: Qarabağdakı hərəkatı yatırdın! Əks halda, biz öz fikrimizdə qalırıq. Dedim, ondan sonra görəcəksiniz ki, bir həftə ərzində bütün Yerevanın, xaricin emissarlarını tutub salacaqlar qoduqluğa və Qarabağ hərəkatı yatışdırılacaq.
– Qətiyyətli olsaydılar, olardı.
– Sükut, sükut, bir də sükut… Hamı baxır mənə. Sonra Telman Orucov boğuq səslə deyir: “Biz belə bir iş görə bilmərik.” Dedim, o zaman mənim ikinci bir təklifim var. Dedilər, buyur. Dedim, Ayaz müəllim, siz Nazirlər Sovetinin sədrisiniz. Məxməri səsiylə dedi, həəə. Dedim, Azərbaycan milisi mərkəzi milisin tərkib hissəsidir, amma Azərbaycan milisi müəyyən dərəcədə sizə tabedir, eləmi? Dedi, bəli. Dedim, onda siz qərar verirsiniz, Bakı milisinin şəxsi heyəti bütünlüklə yığışır və ezam olunur Dağlıq Qarabağa. Başlayırlar pasport rejimini yoxlamağa. Qarabağın əhalisi olmayan bütün adamları tutursunuz, göndərirsiniz Ermənistana. “Bəs Bakıda əmin-amanlıq nə olacaq?” Dedim, Xalq Cəbhəsinin Bakıda 100.000 nəfər üzvü var. Söz veririk ki, Bakıda nizam-intizamı biz təmin edərik. Dedim, hətta oğrular da bilsə ki, Azərbaycan milisi gedib Qarabağa, onlar da cinayət etməyəcəklər. Dedi, mən bunu edə bilmərəm. Dedim, onda siz burada niyə oturmusunuz? Siz – ev sahibləri bu xalqın ağır günündə özünüzdən başqa heç kəsi fikirləşmirsinizsə, qorxursunuzsa, siz niyə bu ölkədə oturmusunuz, siz niyə bu otaqda oturmusunuz? Tez Polyaniçko durdu ki, fasilə elan olunur. Çəkdi məni pəncərə tərəfə. Dedi, bu qardaş haqqında nə fikirləşirsən, dedi, ilanın ağına da lənət, qarasına da. Başa düşdüm ki, nəsə Araz onu nəsə acılayıb. Ondan sonra Polyaniçkoya fısıldadı-fısıldadı, başladı ki, sən anla, biz heç nə edə bilmirik. Dedim, niyə eləyə bilmirsiniz? Dedi, Stepanakertə gedə, camaatla işləyə bimirik. Dedim, mən sizə deyim necə işləmək lazımdır. Dedi, necə? Dedim, “Krunk”un bütün rəhbərliyi cinayətkar partiya-təsərrüfat rəhbərləridir. Hamısı rüşvətə bulaşmış adamlardır. Hamısını dərhal həbs edin, mən əminəm ki, hamısına qarşı Azərbaycan prokurorluğunda, Xalq Nəzarət Komitəsində materiallar var, hamısını həbs edin. Dedi ki, bəs bütün dünya haray qaldırar ki, bəs erməni xalqına qarşı repressiya başlayıb. Dedim, yox, iki erməni, bir azərbaycanlı tutun, bir erməni, iki azərbaycanlı tutun. Azərbaycanda oğruların sayı çoxdur. Deyin ki, biz korrupsiyaya qarşı mübarizə aparırıq. Bir erməni korrupsioneri, iki erməni korrupsioneri – heç kim söz tapa bilməzdi. Dedi yox, biz bunu edə bilmərik. Dedim, onda siz deyin ki, əqidə dəyişib, məslək dəyişib və dövlətdə intizam yoxdur.
Nəsə, döndüm və çıxıb getdim. Yəni Mütəllibovla görüşüm o vaxt olub. Gördüm ki, çox məzmunsuz, qətiyyətsiz adamdır. Ondan sonra həmişə yazanda yazırdım ki, mülayim adamdır, evyıxan deyil – ona görə inanmıram ki, Yunus müəllimi o öldürüb – amma qətiyyətsiz adamdır. Siyasətçi üçün əsas məziyyətlərin biri də qətiyyətdir.
– Sualların içərisində Araz Əlizadə ilə bağlı xeyli suallar var. İsmayıl İslamoğlu, Şakir Əlisoy, Ramiz Mirzəoğlu, Mətanət Bayramova, Nazim Səfəvi Həmzəyev, Mehman Muradov Əlibəyli, Emin Ramiz, Ülfət Ədalətoğlu və s. Siz prezident seçkilərinə səsverməyə getmişdiniz?
– Yox, getməmişəm. Mən 2003-cü ildən sonra seçkilərə getmirəm.
– Çünki İsmayıl İslamoğlu soruşur ki, prezident seçkilərində kimə səs verdiniz?
– 2003-cü ildən sonra heç bir seçkiyə getməmişəm.
– Araz Əlizadə ilə uzun müddətdir münasibətiniz yoxdur, yoxsa?
– 2000-ci ildən sonra.
– Nə oldu səbəb, Zərdüşt bəy?
– Siyasi yollarımız ayrıldı, baxışlarımız ayrı oldu. Onun öz həyatı var, mənim öz həyatım var. Vəssalam. Bununla da qurtardı.
Əlləm-qəlləm bir tarixi olub ADR-in
– Burada soruşulur ki, Zərdüşt Əlizadə Araz Əlizadənin Məhəmməd Əmin Rəsulzadə haqqında dedikləri fikirlərlə razıdırmı?
– Heç bilmirəm nə deyib. Allah rəhmət eləsin, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə haqqında mənim öz fikrim var, böyük siyasi xadimdir, böyük vətənpərvərdir. Başqa şey deyə bilmərəm. O, bizim nakam ADR-in liderlərindən biri olub. Nəyə görə nakam, çünki çox əlləm-qəlləm bir tarixi olub ADR-in. Heç bir zaman öz ərazilərinə tam nəzarət edə bilməyib. Öz neftinə tam nəzarət edə bilməyib. Həmişə ərazisində yadelli qoşunlar olub. Bu, işqlı, vətənsevər insanların bir cəhdi idi. Alınmadı. İndi maşallah ki, bütün təşkilatların üzvüyük – İSESKO-dan YUNESKO-ya qədər.
– Bilirsiniz, niyə soruşuram. Araz Əlizadənin açıqlamaları cəmiyyətdə çox böyük əks-səda doğurur, sizə də hücum gəlir. Bundan heç narahatçılığnız yoxdurmu?
– Xəbərim yoxdur, maraqlanmıram, mənim üçün heç fərqi yoxdur. O, çox başqa insandır axı.
– Ramiz Mirzəoğlu soruşur ki, dost-doğma qardaşdırlar?
– Bəli.
– Bu qədər kəskin ziddiyyətlər var. Cəmiyyət sizi başqa cür tanıyır. Təbii ki, qardaş qardaşa görə cavab vermir, amma yenə də…
– İndi həyat yollarımız ayrılıb.
– Orta məktəbdə necə oxuyurdunuz?
– Bunun heç bir əhəmiyyəti yoxdur. O da, mən də bir insan, siyasətçi kimi göz qabağındayıq. Bizim əlaqələrimiz indi yoxdur. Vaxtilə qardaş olmuşuq, hərəkatda olmuşuq, bir partiyada olmuşuq.
– Burada bir sual var, deməsəm olmur…
– Deməlisən də, sən “Qaynar Qazan”ın aparıcısısan…
– Nazim Səfəvi Həmzəyev soruşur: “Ataları vaxtilə Əbülfəz Elçibəyin işində iştirak edib üzünə durub.” Atanızın Əbülfəz bəyin işi ilə nə əlaqəsi var?
– Deməli, Xalq Cəbhəsində mənə qarşı Əbülfəz bəy mübarizə aparanda deyirdi ki, mənim atam onu tutdurub və mən Zərdüşt Əlizadə KQB agentiyəm. 1988-ci ildə oktyabrın 27-28-də AXC-nin Ali Məclisi idi. Orada mənim 12 nəfərlik qrup – sevimli naxçıvanlı biradərlərim məni ifşa etdilər. Diqqətlə qulaq asdım onlara. İddia edirdilər ki, atam Əbülfəz bəyi tutdurub. Mən o zaman xaricdə idim. 1973-1976-cı illərdə Cənubi Yəməndə mütərcim işləyirdim.
Əbülfəz bəyin əleyhinə 3 adam ifadə vermişdi
– Əbülfəz bəy həbs olunanda?
– Bəli, mən o zaman Bakıda yox idim. Cənubi Yəməndə Sovet səfirliyinin nəzdindəki iqtisadi müşavirin tərcüməçisi idim. AXC-nin həmin məşhur sessiyası qurtaran axşam sizin bir yerliniz olan və çoxdan tanıdığım Yaşar Məsimov adlı bir adamla görüşməyə çalışdım. Bu milliyyətçi hərəkatla çox bağlı bir adam idi. Tapdım Yaşarın nömrəsini, ona zəng elədim, getdim “Xutor”da tapdım evini. Yaşarı çağırdım evindən bayıra, dedim, Yaşar, qardaşım, mənə danış Əbülfəz bəyin məhkəməsi necə olub. Dedi ki, 1-ci iclasdan sonuncu iclasa qədər mən iştirak eləmişəm. Dedim, onu mənim atamın ifadələri əsasında həbs ediblər? Dedi, yox, 3 nəfər ona qarşı ifadə vermişdi. Biri Hafiz Misgər, ərəbşünas, raykomun işçisi, ikincisi, Fəzail Ağamalı, üçüncüsü, Aydın Hacıyev – atası Mərkəzi Komitənin görkəmli işçisi olmuşdu. Hafiz Hacızadənin əmisi oğlu. O da Diplomatik Akademiyada professor idi, sonra köçüb getdi Moskvaya. Onun ifadələri əsasında yenə bir neçə nəfər DTK tərəfindən tutulmuşdu – müstəqillik illərində.
– O, harada işləyirdi ki?
– Mən bilmirəm. Fəzail Ağamalını tanıyırdım, çünki AXC-də Əbülfəzin tərəfdarlarından idi. Hafiz Misgəri tanıyırdım, çünki o da ərəbşünas idi, mən də ərəbşünasam. Dedim, çox sağ ol, atamın ifadəsi yox idi, dedi, yox, sənin atanın ifadəsinin nə işi var. Durdum səhər gəldim AXC-nin Ali Məclisinin sessiyasına. Yenə məni ifşa etdilər. “Kommunist”, “Moskvanın agenti”, “DTK-nın agenti”, “Əbülfəz bəyin düşməni” və s. və s. Axırda söz istədim. Söz vermək istəmirdilər. Demokratiyaya hazır deyildilər, birtəhər söz aldım. Dedim, Əbülfəz bəy, axı siz səhərdən deyirsiniz ki, sizi atamın ifadəsi ilə həbs ediblər. Axı sizə qarşı ifadə verən Fəzail Ağamalı burada oturub. Zal bir-birinə dəydi.
– Onu ilk dəfə siz deyibsiniz?
– Bəli. Tez ayağa durdu, əlini uzatdı Lenin kimi, dedi ki, Fəzail bəy mənim göstərişimlə onu edib, biz təşkilatımızı qorumaq istəyirdik, ona görə mən ona dedim ki, sən mənə qarşı ifadə ver, amma təşkilatımız qalsın. Dedim, təşkilatınız qalır? Bəs niyə o zaman mənim yaratdığım təşkilata gəlib onu içəridən dağıdırsınız? …Sonra Əbülfəz bəy prezident oldu. Bəndəniz ona “İstiqlal” qəzetində açıq məktub yazdı ki, bəy, mənə qarşı mübarizə aparıb mənə “DTK agenti” deyibsiniz, acizanə şəkildə xahiş edirəm, mənim dosyemi açın, xalq görsün mən necə mənfur casusam. Açın mənim dosyemi, amma öz dosyenizi də açın. Xalq Cəbhəsinin digər rəhbərlərinin də dosyesini açın. Hamının dosyesi var, açın. Bir yazdım açmadı, iki yazdım açmadı, üç yazdım açmadı, axırda dedilər ki, bəy deyir, bu məndən nə istəyir, hey yazır ki, öz dosyeni də aç, mənim dosyemi də aç. Dedi, mən dosyeləri açsam, vətəndaş müharibəsi başlayar. Yazdım ki, bəy, xalqımızdan bədgüman olma. Xalqımızda casusların sayı olsun 5 min, maksimum 10 min. 10 min adam 7 milyonluq xalqa bir şey etməz.
“Soyudis”in Ali Seyminin 35 üzvündən 17-si KQB agenti çıxdı
– Zərdüşt bəy, siz də elə hesab edirdiniz ki, arxivlər açılmalı idi?
– Əlbəttə. Açılmadı ki, bu gündəyik də. Mən sizə misal çəkərəm, nə üçün açılmadı. Litva Xalq Cəbhəsi “Soyudis” hakimiyyətə gələndən sonra parlamentin birinci qərarlarından biri qanun çıxarmaq oldu – bu qanun nə demək idi. İstənilən ictimai xadim haqqında KQB arxivinə sorğu vermək olar ki, onun dosyesində nə var. Və məlum oldu ki, “Soyudis”in Ali Seyminin 35 üzvündən 17-si KQB agentidir. O cümlədən “Soyudis”in ideoloqu və baş naziri. Nə baş verdi, vətəndaş müharibəsi oldu? Yox, təbii ki. Bunlar çəkilib ictimai-siyasi həyatdan getdilər. Qurtardı. Nəyi soruşuram, əgər Litva KQB-si “Soyudis”in hakim tərkibinə 50 faiz casus sala bilibsə, bizim ulu öndərin qayğısı ilə yetişmiş Azərbaycan KQB-si Azərbaycan Xalq Cəbhəsinə neçə faiz casus sala bilər? Mən bu sualı verirəm. Heç kəsdən cavab yoxdur. Deyirəm ki, axı casus o adama deyilər ki, hakimiyyətin xeyrinə hərəkətlər eləsin. Mən hər zaman demişəm: zorakılıqdan qaçın, təkamüllə gedin, demokratiya bizim silahımızdır, xalqla işləyin, xalqa söykənin. Onlar nə deyiblər: vur, yıx, dağıt. Nəticədə nə olub, ordu gəlib güllələyib, gəlib KQB əzib və axırda da hakimiyyətdə KQB-dir. Kim kimdir indi, kim KQB-dir?
– Maraqlıdır ki, arxivlərin açılmasını Nemət Pənahlı da tələb edib, siz də. Amma sizin münasibətləriniz həmişə gərgin olub.
– Nemətlə maraqlanmıram, çünki o qədər məzmunsuz insandır ki. Mənə məzmunsuz insan maraqlı deyil. Və… günlərin bir günündə “İstiqlal” qəzetində, sizə tanış olan kabinetimdə əyləşmişdim. Telefon zəngi gəldi. Təxminən 1993-cü ilin yanvar ayı idi, götürdüm dəstəyi. Bir səs gəldi ki, mənə Zərdüşt Əlizadə lazımdır, dedim, Zərdüştdür danışan. Dedi, mən sizə müsahibə vermək istəyirəm, dedim, buyurun gəlin, qapım açıqdır. Dedi, yox, mən gələ bilmərəm, siz mən deyən ünvana gələ bilərsinizmi? Dedim gələ bilərəm, problem yoxdur. Ünvanı dedi, yazdım. Sonra fikirləşdim ki, əşi, hər yerdə Xalq Cəbhəsi məni söyür, vurur – gedərəm, orada məni vurub öldürərlər. Sonra fikirləşdim ki, Allahın işidir, lazım bilsə öldürərlər. Nə isə, durub getdim o ünvana. Məlum oldu ki, KQB-nin binasının yanında 14 mərtəbəli yaşayış evidir. Zəngi basdım, açıldı qapı. Bəstəboy, səliqəli bir kişi idi, saçları arxaya daranmış, yanında da bir xanım. Məni çox hörmətlə qarşılayıb yer göstərdilər.
Dedilər ki, Moskvadan bir istintaq qrupu gəlib, bir dissidentin istintaqı gedir
– Siz hələ bilmirsiniz kimdir?
– Kimdir bilmirəm. Gözəl də bir süfrə açmışdılar. Yemək, içmək. Və… danışdı. Dedi, mən KQB-nin İstintaq İdarəsinin rəisi, KQB polkovniki Əziz Rəsulovam.
– Əziz Rəsulov.
– Əziz Rəsulov. Dedi, mən sizə öz həyatımı danışmaq istəyirəm. Çıxarıb diktofonu qoydum, dedim, buyurun. Dedi, mən əslən Lənkərandanam. Mən çağa ikən atam müharibədə həlak olub. Anam kəndçi arvaddır. Məni öz zəhməti ilə tək böyüdüb. Mən məktəbdə əlaçı oxumuşam. Məktəbi qurtarandan sonra məni orduya çağırıblar. Orduda rus dilini öyrənmişəm, məni partiyaya qəbul ediblər. Gəlmişəm, Bakı Dövlət Universitetinin hüquq fakültəsinə daxil olmuşam. Yetim adamam, heç bir tapşırıq rol oynamayıb. Əlaçı oxumuşam, partiya bürosuna seçiblər məni. Əlaçı oxuya-oxuya gəlib 5-ci kursa çatanda təyinat ərəfəsində məni çağırıblar ki, sənin dəvət edirik DTK-ya işə. Kasıb yetim uşaq, DTK-ya iş. DTK təminat deməkdir, hörmət deməkdir, demişəm mən razı. 6 ay mənim bütün əslimi-nəslimi yoxlayıblar. Deyiblər ki, layiqdir, zəhmətkeş ailəsidir. Amma son mərhələdən keçmədim. Son mərhələ nədir – 1973-cü il. Deyiblər ki, bütün KQB kadrlarını birinci katib Heydər Əliyev qəbul edir. Aparırlar məni Heydər Əliyevin qəbuluna. 2 saat mənimlə söhbət edir. Çox mehriban, ədəbiyyatdan, tarixdən, həyatından, güzəranından, qohumlarından – hər şeydən danışdı. Sonra durub dedi ki, bəyənirəm, qal sədaqətlə Vətənə xidmət elə, sıxdı əlimi, dedi ki, get, hesab edirəm ki, sən DTK-da işləyə edə bilərsən. Məni gətirdilər leytenant rütbəsi verdilər və dedilər ki, birinci işə gedirsən. Moskvadan bir istintaq qrupu gəlib, bir azərbaycanlı dissidentin istintaqı gedir və o, rus dilini bilmir, sən tərcüməçi olacaqsan. Bu dissident kim ola, kim ola?
– Əbülfəz bəy…
– Əbülfəz bəy…
II hissənin sonu
Xural.com
2.2K dəfə oxunub
Arif Əliyev: ”Bu pulları öz aralarında bölüb, sakitcə otururlar”
Prezident İlham Əliyev milli mətbuatın yaranmasının növbəti ildönümü ərəfəsində nəşr olunan qəzetlərə maddi yardımın edilməsi ilə əlaqədar sərəncam imzalayıb.
Prezidentin rəsmi saytının məlumatına əsasən, sərəncamda deyilir ki, nəşr olunan qəzetlərə birdəfəlik maliyyə yardımı göstərmək üçün Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsində nəzərdə tutulmuş Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ehtiyat fondundan Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fonduna 1 milyon manat ayrılsın.
Amma ekspertlər bu yardımın qəzetlərin inkişafına dəstək olacağına şübhə edirlər.
“Ayna-Zerkalo” qəzetinin baş redkatoru Elçin Şıxlı çap mətbuatına 1 milyon manat pulun ayrılması ilə heç bir inkişaf görmədiyini bildirib. Onun fikrincə, maliyyə yardımı edilən qəzetlər qəzet deyil:
“Gedin həmin qəzetlərin tirajlarına, alışına baxın. Hazırda Azərbaycanda qəzet yayımı sistemi və reklam bazarı yoxdur. Hətta bunlar olsa belə, həmin qəzetləri heç kim almır. Artıq ölkədə qəzet almaq vərdişi yoxa çıxıb. Ən əsası həmin qəzetlərdə maraqlı və alternativ informasiya da yoxdur”.
“O zaman bu qədər vəsaitə ehtiyac varmı” sualına Elçin Şıxlı cavab olaraq, bu sualın prezidentin ictimai-siyasi məsələlər üzrə köməkçisinə ünvanlanmalı olduğunu bildirib.
“Prezidnetin həm işıq, həm iqtisadiyyat, həm xarici siyasət dərdi var və hər bir seqmentdə də onun köməkçisi var. İctimai-siyasi, mətbuat üzrə məsləhətçi Əli Həsənovdur. Təqdimatı o verir, prezident də bu təqdimata inanır və buna görə də istədiyi yardımı ayırır”.
“Yeni Nəsil” Jurnalistlər Birliyinin sədri Arif Əliyev hesab edir ki, 1 milyon manat son illər hökumətin mediaya ayırdığı vəsaitin qarşısında çox cüzi məbləğdir.
“Hər il çap mətbuatına təxminən 4-5 milyon xərclənir, hələ mənzillərin tikilməsini də bura əlavə edin. Əgər bu ayırmaların qarşılığında müsbət dəyişiklik olmayıbsa, 1 milyon manatla da olmayacaq. Sadəcə, əlavə puldur”.
Arif Əliyev deyir ki, çap mediasının indiki vəziyyətində pula ehtiyac var.
“Məsələ ondadır ki, rəsmi statistikaya görə qəzetlərin fərdi gəlirləri son 2-3 ildə 3-4 dəfə aşağı düşüb, bura reklam və satışdan olan gəlirlər daxildir. Ona görə də qəzetlərin nəinki inkişafı, heç özlərini saxlamağa da imkanı yoxdur. Ümumiyyətlə, bu şəkildə vəsait ayrılması olan-qalan medianın inkişafdan saxlanılması, öldürülməsi deməkdir. Çünki qəzetlərin durumu haqda heç bir araşdırma aparılmır, reklam bazarı sıradan çıxır, peşəkarlıq aşağı düşür. Sadəcə, ayrılan pullar bölünür, onlara sərf olunmur. Onlar da bu pulları öz aralarında bölüb, sakitcə otururlar”.
525 dəfə oxunub
GÜNDƏM
/
MANŞET
/
MÜSAHİB
/
QAYNAR QAZAN
/
XuralTAC
Zərdüşt Əlizadə “Qaynar Qazan”da (I hissə): “İran könüllü və silah göndərib Azərbaycana”-VİDEO
Zərdüşt Əlizadə: “Biri İsraildir, biri Kürdüstan, biri də Ermənistan…”
Politoloq Zərdüşt Əlizadə ilə “Qaynar Qazan”da müsahibədə çoxdandır görüşmək planımız var idi, amma heç cür alınmırdı ki alınmırdı. Gah bizim, gah da Zərdüşt bəyin vaxtı olmurdu. Bir ara heç “Qaynar Qazan”a müsahibəyə gəlmək istəmədi, mən də taleyimlə barışası oldum. Amma yaxın günlərdə Zərdüşt bəylə razılaşa bildik və onunla “Qaynar Qazan”da söhbətləşməyə razılıq ala bildim.
Mən Zərdüşt bəyi illərdir – hələ Türkiyədə təhsil aldığım tələbəlik illərindən tanıyırdım. Hər Bakıya gələndə bütün siyasilərlə görüşürdüm. Zərdüşt bəylə də hər gələndə görüşür, söhbətləşirdik. Zərdüşt bəy fərqli idi. Onu səmimiliyi və düzgünlüyü digərlərindən fərqləndirən əsas amillərdən biri idi. O zaman Bakının ən prestijli yerində, “Nizami” kinoteatrının yanında Sosial Demokrat partiyasının qərargahı var idi və hər dəfə partiyaya gedəndə oranı adamlarla dolu görərdim.
Zərdüşt bəyi o illərdən böyük demokrat kimi tanıyıram. Biz belə götürəndə fərqli dünyaların və ideoloji görüşlərin adamları idik və normalda biz heç bir zaman normal münasibətlərdə olmamalı idik, amma Zərdüşt bəyin böyük demokratlığı və insanlara səmimi yanaşması bizim dostluğumuzun indiyə qədər davam etməsinə vəsilə oldu. Azərbaycanda bu cür demokrat adamların olması, əslində ölkə üçün ciddi bir şansdır.
Bəlkə buna görədir ki, Zərdüşt bəylə söhbətimizin ortasında onun 73 yaşı olduğunu biləndə gerçəkdən şok oldum. Mən elə bilirəm ki, o, hər zaman mənim o zaman – 27 il bundan əvvəl gördüyüm adamdır. Zaman bəzən işlərin və həyatın axarında durur – elə bilirsən, o zamandır, amma hiss edəndə, hesablayanda, biləndə ki doğrudan da Zərdüşt bəyin 73 yaşı var – bax o zaman fərqinə varırsan ki, Zərdüşt Əlizadə də çürüyən nəsillərin möhtəşəm bir nümayəndəsidir. Bizim hamımız kimi…
Zərdüşt Əlizadə Azərbaycanın ən obyektiv politoloqlarından biridir. “Qaynar Qazan”da da buna sadiq qalıb. Azərbaycanı və onu çevrələyən dövlətlərin siyasətlərini mükəmməl bir şəkildə izah edib. Bizi əhatə edən dövlətlərin Azərbaycana və bölgəyə olan münasibətini dəqiq konturları ilə cizib. Ermənistanda baş verənlərə, Gürcüstanda baş verənlərə elə açıqlamalar gətirib ki, inanmaya bilmirsən.
Zərdüşt Əlizadə ölkəmiz kimidir bəzən. Ölkəmizin də xarici siyasətdə bəzi uğurları gözə dəysə də, daxildə hər şey bərbaddır. Zərdüşt bəylə də daxili – öz məsələləri ilə danışmaq bir az çətin oldu. Təbii ki siyasətdən danışan kimi söz AXC-yə, Əbülfəz Elçibəyə və milli hökumətə getdi. Bu məqamlarda Zərdüşt bəy qatıdır. O qədər ki, onun müsahibəsini yayınlamaq üçün Əbülfəz Elçibəyin 80 illiyini keçirməyi gözləməli oldum. Zərdüşt Əlizadə AXC-yə, Elçibəyə, milli hökumətə çox sərt, amansız və qətidir. Bu müsahibədə də bir çox sensasion məqamlardan danışıb.
Zərdüşt bəy qardaşı Araz Əlizadəyə aid suallara da qapalı oldu. O haqda heç danışmaq istəmədi, ancaq mən onun Araz Əlizadəyə görə çox əziyyət çəkdiyini hiss etdim. Onun haqqında susdu.
“Qaynar Qazan”da Zərdüşt Əlizadə ilə söhbətimiz çox maraqlı alındı. Bunu təbii ki, Oxucular daha yaxşı qiymətləndirəcək. Elə isə Zərdüşt Əlizadəni dinləyək. Görkəmli Azərbaycan politoloqu və siyasi şərhçisini. O, həm də qocaman jurnalistlərimizdən biridir. Danışır Zərdüşt Əlizadə.
Əvəz Zeynallı
“Qaynar Qazan”
I hissə
Ermənistan qalın barmaqlıqları olan dəmir qəfəsin içindədir
– Bu gün “Qaynar Qazan”da növbəti qonağımız Zərdüşt Əlizadədir. Zərdüşt Əlizadə ilə uzun müddətdir “Qaynar Qazan”da görüşmək istəyirdik, amma gəlib bu günə təsadüf elədi. Zərdüşt bəy, xoş gəlibsiniz…
– Xoş gününüz olsun.
– Bəlkə Ermənistanda baş verən hadisələrdən başlayaq. Nə baş verir Ermənistanda?
– Ermənistanda çox sadə bir hadisənin şahidiyik. Hakim zümrədə çat yaranıb. Hakim zümrənin bir hissəsi üstdə olan o biri hissənin həddən artıq və uzun müddət Ermənistanı təkbaşına qarət etməsindən narazı qalaraq, “Demokratiya” və “Ədalət” şüarları ilə kütləni ayağa qaldırıb. O cümlədən hakim zümrədəki müəyyən mövqelərindən istifadə edərək polisi, ordunu bitərəf saxlayıb və 20 ildən artıq Ermənistanda hakim olan Qarabağ klanını, zümrəsini Yerevan zümrəsi yavaş-yavaş kənarlaşdırmaq istəyir. Deyəsən, buna da nail olur. Çünki Nikol Paşinyan Yerevan zümrəsinin nümayəndəsi sayılır. Amma bu, o demək deyil ki, Qarabağ zümrəsi tamam gedəcək, sadəcə bir az insafla böləcəklər o …qoğalı. Erməni qoğalını daha insafla böləcəklər, çünki fərz etsək ki, əvvəlcə 90 faizini Qarabağ zümrəsi götürürdü, 10 faizi Yerevan zümrəsinə qalırdı, indi bölüşmə 50/50-yə olacaq.
– Zərdüşt bəy, bu hadisə səbəbilə erməniləri bizdən daha irəli millət hesab edənlər var.
– Nə fərqi var ki, Robertdən sonra Serj gəldi, heç bir fərqi yoxdur. Yəni həmin Qarabağ klanı hakimiyyətdə idi. Hakimiyyətin mahiyyəti dəyişməmişdi.
– Amma Paşinyan Qarabağ klanı deyil axı.
– Deyirəm də, o gəlir ki, Yerevan klanı ilə Qarabağ klanı arasındakı pay bölgüsü məsələsi var, onu həll etməyə. 90/10 faiz olmayacaq, olacaq 50/50. Qarabağ klanı imkanları yenə də qalacaq, amma bir az Yerevan klanına da pay ayrılmalı olacaq. Vəssalam.
– Elvin Aslanov soruşur: “Ermənistanda baş verən dəyişiklik xalqın iradəsi idi, yoxsa nə? Rusiya niyə müdaxilə etmədi prosesə?”
– Rusiya ona görə müdaxilə etmədi ki, Ermənistan qalın barmaqlıqları olan dəmir qəfəsin içindədir. Qapısından çox qalın bir qıfıl asılıb, bu qıfılın da açarı Rusiyadadır və Ermənistan bu qəfəsin içindədir. Rusiyanın nə vecinədir ki, qəfəsdə olan Ermənistanın başında Köçəryandır, Sərkisyandır, Paşinyandır, Mkrtçyandır, Melkumyandır, ya da kimdir. Nə fərqi var ona? Qəfəsin içindədir də. Xarici sərhədlərini Rusiya qoruyur, ordusuna Rusiya nəzarət edir, strateji-iqtisadi sahələrə Rusiya nəzarət edir, elektrikinə, nəqliyyatına, maliyyə sisteminə Rusiya nəzarət edir, Ermənistan büdcəsinin 35-40 faizi Rusiyadan gələn transferlər hesabına formalaşır və bu qəfəsin içində olan Ermənistan Rusiya üçün heç bir başağrısı törətmir. Ona görə də onların işinə qarışmaq da istəmir. Bilir ki, Ermənistan qəfəsin içindədir.
Ermənistandakı xalq cahildir, azad deyil, kölədir
– Yəni bu hadisələrin demokratiya ilə, Avropaya inteqrasiya ilə heç bir əlaqəsi yoxdur?
– Heç bir əlaqəsi yoxdur. Bilirsən, qəfəsin içində oturub Avropa demokratiyası qurmaq olar? Avropa demokratiyası azad və demokratik xalqın hakimiyyətidir. O zaman bu, “İstiqlal” qəzetinin şüarı idi. Ermənistandakı xalq cahildir, azad deyil, kölədir. Nə cür demokratiya qura bilər? Və onun Avropa ilə nə əlaqəsi var? Rusiyanın qəfəsində oturan Ermənistan nə cür Avropaya inteqrasiya edə bilər? Siz mənə izah edin, mən başa düşmürəm bəlkə. Və buna inanın. Mümkün olan şey deyil.
– Bizim 1992-ci ildəki hadisələrə də bir az oxşarı varmı?
– Əlbəttə, var. Hakim zümrənin daxilində çat əmələ gəlir, zümrənin bir hissəsi ən yuxarıda oturan şəxsi və onun dəstəsini kənarlaşdırmaq üçün şüarlar qaldırırlar: “Demokratiya”, “Azadlıq”, “Müstəqillik” və s. Sonra mafiya gəlir, götürür əlinə dövləti, vurur xalqın başına, oturdur xalqı yerində. Sizə deyirəm, bir azdan siz görəcəksiniz ki, erməni xalqı o eyforiyadan çıxacaq, o qələbə nəşəsindən xilas olacaq və özünün gündəlik ağır, acınacaqlı məşəqqətlərinə qayıdacaq. Heç bir “erməni baharı”, “erməni azadlığı”-filan yoxdur, qəfəsin içində azad olmaq mümkün deyil. O qəfəs, “Qarabağ münaqişəsi qəfəsi”dir. Biz də onun içində, ikimiz də orada oturmuşuq. Açarı da Rusiyadadır. Sağa, sola addım atmaq mümkün deyil.
Azərbaycanda hakim zümrə yumruq kimi möhkəmdir
– Ermənistanda baş verən hadisələrin Gürcüstandakı hadisələrdən çox fərqi var deyirsiniz? Onun regiona yayılma təsiri, ya da bunun küləyinin Azərbaycana gəlmə ehtimalı yoxdurmu?
– Yox. Azərbaycanda hakim zümrə yumruq kimi möhkəmdir. Birinci şəxsin kim olması məsələsi müzakirə olunanda ehtimal olunan çat var idi. Bəy, yoxsa xanım olacaq? Bax bu məsələ olanda hakim zümrədə yavaş-yavaş çat əmələ gəlməyə başlamışdı. Elə ki, Bəy təhlükəni duydu və dedi ki, elə mən olacam və ya ona dedilər ki, sən olmalısan, ondan sonra yenidən birləşdilər. Yəni bu hakimiyyət xalqa qarşı mütəşəkkildir, öz aralarında qoğalın bu hissəsini sən, bu hissəsini mən götürməliyəm məsələsində fikir ayrılığı yoxdur. Ona görə çəkişə bilirlər və biz bunu vaxtaşırı görürük. Bir də görürsən o nazirin başını əkdilər, bu nazirin başını əkdilər, onun yerinə başqasını qoydular, amma ki, bütövlükdə xalqa, demokratiyaya, dünyaya, tərəqqiyə qarşı mövqedə birləşirlər, möhkəmdirlər və çat yoxdur. Ona görə də belə bir parçalanma mümkün deyil.
– Deputatlardan biri çox maraqlı bir söz dedi ki, Ermənistanı bu vəziyyətdən yalnız bizim prezidentimiz çıxara bilər.
– Nə bilim, mən yuxarıda əyləşənlərin məntiqi ilə tanış deyiləm, anlamıram da onları. Mən tamam fərqli bir dünyanın insanıyam. O deputat tayfası ilə əlaqəm yoxdur.
– İlkin Əli Məmmədli soruşur: “Suriyada böhranın dərinləşməsinin səbəbkarı kimdir? Azərbaycan hökumətinin Suriya ilə bağlı mövqeyi Zərdüşt bəyi qane edirmi?”
– Bəli, qane edir. Münasibət belədir də, görürsünüz ki, haradasa uzaqda bir dava-dalaş gedir, ağlı olan kəs gedib ora girər? Mənim yerim buradır, sakit oturmuşam. Yəni Azərbaycan xalqının o qədər müşkülü var ki, indi bir də Suriyə müşkülünə qarışmağı düzgün olmaz.
– Belə çıxır ki, hakimiyyətin xarici siyasəti doğrudur…
– Bu məsələdə doğrudur. Beynəlxalq hüquqda əksini tapan müddəalara tam uyğun olaraq dedik ki, biz Suriya xalqının öz müqəddəratını təmin etmək hüququnu tanıyırıq, hesab edirik ki, Suriyaya xarici müdaxiləyə son qoyulmalıdır və terrorçulara qarşı mübarizə düzgün aparılmalıdır və biz Suriya xalqı ilə həmrəyik. Vəssalam. Bundan artıq nə etməliyik? O ki qaldı Suriyada nə baş verir, çox sadə izahı var: neft və qaz. Baxın, Fars körfəzində Qətərlə İran arasında dünyanın ən nəhəng qaz yatağı var. Qaz yatağı elə yerdədir ki, orada dövlət sərhəddi yoxdur. Kim ora birinci borunu salıb oradan qazı sömürüb satmağa başlasa, o qaz yatağı onundur. Qətər Qərbin qabaqcıl texnologiyalarına açıqdır, yəni Qətər üçün heç bir məhdudiyyət yoxdur, amma İrana məhdudiyyət var. Qabaqcıl texnologiyaları İrana vermirlər. Baxmayaraq ki, bəzi müqavilələr imzalanıb, amma Amerika İrana icazə vermir, bəzi sanksiyalar var. Bu tərəfdən Qətər dünyanın ən böyük qaz ixracatçılarından biridir, amma qazı nə cür satır, əvvəl mayeləşdirir, sonra satır – gəmilərlə. Amma boru çəksə, çox asan olar, qazın maya dəyəri çox aşağı düşər. Qətər gəldi Bəşər Əsədə dedi ki, ay mənim ərəb qardaşım, icazə ver, boru çəkim, qazı çıxarım, Səudiyyədən gətirim düz Suriyadan çıxım Aralıq dənizinə, orada dənizin altından çəkim çıxarım Avropaya, orada böyük bazar var – dünyanın ən böyük bazarı, satım qazı. Bəşər Əsəd də İranla müttəfiq idi. İran ona icazə vermirdi. Dedi, mən elə həmin Farsdan İran vasitəsilə çəkərəm, sənə də onlara verdiyindən çox verərəm. Pul başdan yuxarı. Dünyanın nə qədər avara, sərgərdan, başıboş, sərsəm adamları var onlara pul payladılar və bütün dünyanın terrorçuları yığıldılar Suriyaya. Qərb mətbuatı başladı vəhşi Bəşər Əsəd rejiminin yırtıcı hərəkətlərindən yazmağa. Beləcə, vətəndaş müharibəsi başladı.
Azad Suriya döndü oldu xaraba Suriya
Mən o ölkədə olmuşam, çox gözəl insanları, çox gözəl xalqı var. Bəşər Əsəd əlbəttə ki, Qərb demokratiyasına uyğun deyil, amma müsəlman dövlətləri arasında – Türkiyədən, Mərakeşdən, Livandan sonra – bəlkə də ən demokratik hakimiyyət Bəşər Əsədin hakimiyyətidir. Hər halda Qərbin bir nömrəli müttəfiqi Səudiyyə Ərəbistanı ilə müqayisədə Bəşər Əsəd demokratiya bayraqdarıdır. Amma buna baxmayaraq, Qərb başladı Bəşər Əsədi yıxmağa. Müəyyən ana qədər Rusiya çox soyuqqanlı baxırdı bu məsələlərə, “qoy vuruşsunlar”. Bir də gördü ki, Bəşər Əsədi yıxırlar. Bəşər Əsədi yıxandan sonra bu boru xəttini çəkəcəklər, Avropada “Qazprom”un bazarı bağlanacaq, qiymətlər düşəcək və Rusiya itirəcək. Rusiya isə əsasən, xammal ixracı hesabına yaşayır. Ondan sonra gəldi, qoşunlarını göndərdi, qarışdı və İran, Hizbullah, Rusiya əlbir olub məcbur etdilər ki, Bəşər Əsəd qalsın və geri çəkilməsin. Yəni hakimiyyətdən çox pul davasıdır. Vəssalam. O ki qaldı Azərbaycana, Azərbaycan qaz ixracatında çox zəif yer tutur. Bizim üçün fərqi yoxdur, Avropaya İran qazı gedəcək, Qətər qazı gedəcək və ya indi Aralıq dənizinin cənub sahillərində Livanın, İsrailin sahillərində böyük qaz yataqları tapılıb – oradan qaz gedəcək, fərq etməz. Bizim qazımız o qədər azdır ki, gəlirlərimizə o qədər təsir etməyəcək. Natiq Cəfərli çox gözəl dedi ki, bizim o qazdan ümumiyyətlə, bir gəlirimiz olacaqmı? Yəni biz Qərb banklarından pul almışıq, o borcun hesabına qaz yataqlarını istismar edəcəyik, boru kəməri çəkəcəyik, sonra aldığımız borcun özünü qaytaracağıq, onun faizlərini qaytaracağıq, o vaxta qədər də qaz qurtaracaq. …Amma dedilər ki, Molla Nəsrəddin tacirdir. 10 qəpiyə alırdı yumurtanı, 9 qəpiyə satırdı.
– Bizim qaz məsələmiz də təxminən Molla Nəsrəddinin yumurta ticarətinə oxşayır. Bəs Türkiyənin işi nədir Suriyada?
– Türkiyənin bir böyük yanlışı oldu. Maşallah, (Əvəz Zeynallıya xitabən – Red.) sən bu işləri məndən yaxşı bilərsən, çünki sən orada təhsil alıbsan. Amma mən də hər halda çalışıram öz düşündüklərimi deyim. Türkiyə bir ara çox yanlış bir siyasi müddəalar irəli sürməyə başladı, bu da “Yeni Osmanlıçılıq” idi. Başa düşmədi ki, “Yeni Osmanlıçılıq” ideyasını həyata keçirmək üçün müəyyən maddi imkanlar olmalıdır.
– Dünyanın super gücü olmalıdır…
– Bəli. Həm də Türkiyə hesab elədi ki, Yaxın Şərqdə demokratiyanın bayraqdarı olmalıdır. Ona görə Ərdoğanın məşhur müraciətləri oldu. Müəmmər Qəddafiyə “qardaşım, get”, Hüsnü Mübarəkə “qardaşım, get”, Bəşər Əsədə “qardaşım, get” dedi. Hamısı sənin qardaşındır? Niyə getsin ki? Sən oturmusan, onlar da oturublar… Ona görə də Suriyadakı böhranın dərinləşməsində Türkiyənin də rolu oldu. Dağıdıcı rol oynadı Türkiyə. Bütün o terrorçular, DAEŞ-çilər və s. və s. hamısı Türkiyə ərazisindən keçdi. Amma müəyyən anda hadisələrin gedişi oraya gətirdi ki, Suriyanın türk bölgəsində Amerikanın dəstəklədiyi hərbi-siyasi qoruq başladı yaranmağa. Və bu qoruq həm də Suriyadakı daxili işlərdə bir ciddi oyunçuya çevrilməyə başladı. Tramp dedi ki, biz 30.000-lik bir kürd ordusu yaratmaq istəyirik. Türkiyə gördü ki, burada 30.000-lik kürd ordusu, orada, Şimali İraqda Kürdüstan – burada Kürdüstan, orada Kürdüstan muxtariyyatı, Türkiyə gördü ki, növbə gəlir çatır Türkiyənin özünə. Bu məqamda Ərdoğan çox düzgün qərar qəbul elədi, çox qətiyyətli addım atdı. Türk ordusu girdi Suriyaya və kürd qurumunun yaranmasının qarşısını aldı. Bunun əsas məqsədi Suriya deyil, bunun əsas məqsədi Türkiyənin bir vahid dövlət kimi iflas etdirməkdir. Qərb strateji olaraq öz yaxın müttəfiqi olan Türkiyənin dağılmasında maraqlıdır. Çox qəribə bir şeydir. Türkiyəni etnik, dini və s. amillər əsasında bölməyə hazırlaşırlar və bunu tarix sübut edir. Vudrov Vilsonun 1-ci dünya müharibəsindən sonra məqsədi ondan ibarət idi ki, Türkiyə ümumiyyətlə, parçalanır, ortada bir balaca Anadolu qalır, Böyük Ermənistan yaranır, Kürdüstan yaranır və Türkiyə məhv olur. Ərdoğan tutduğu yanlış yoldan çəkindi, məcburən getdi Rusiya və İranla əməkdaşlığa, Bəşər Əsədin qalmasına göz yumdu, yəni əvvəlki qətiyyət itdi, əsas odur ki, kürd amilini Suriyada ciddi amilə çevrilməyə qoymadı. Bu da Türkiyənin səlamətliyi naminə oldu.
Heç kim deyə bilməz ki, İranda istibdad var
– Sizcə Kürdüstan qurulacaqmı?
– Qərbin planlarında Yaxın Şərqi əsarətdə saxlamaq üçün 3 plan var – biri İsraildir, biri Kürdüstan olmalıdır, biri də Ermənistan. Bax, bu 3 ayağa söykənən Qərb siyasəti bütün Yaxın Şərqi əsarətdə saxlayacaq. Hələlik, İsrailə nail olublar, amma Kürdüstanın qurulmasını nə Suriya istəyir, nə İraq istəyir, nə Türkiyə istəyir, nə də İran. Dördü də istəmir və mən düşünürəm ki, Azərbaycanın ağlı olsa, heç biz də istəmərik. Ermənistan da hələ ki, ehtimal sayılır. Hələlik Rusiyanın forpostudur, ona görə də Qərb onu nəzarətinə ala bilməyib.
– O zaman bizi və bölgəni getdikcə daha ağır günlər gözləyir…
– Hər şey xalqın özündən, onun tutduğu mövqedən asılıdır. Əgər biz indiki yürüdülən siyasəti götürsək, gələcəyimiz çox qaranlıqdır.
– Zərdüşt bəy, İranda da məsələ getdikcə gərginləşir. Onun bizə birbaşa təsiri olacaqmı?
– İranda teokratik bir sistemdir. İranın gücü əqidəsindədir. Yəni dünyada heç bir hegemon dövlət inama – Qurana qalib gələ bilmir. Quran yenilməz bir şeydir. Əksinə, Quran, İslam sürətlə genişlənir və möminlərin sayı sürətlə artır. Avropada, Rusiyada və bütün dünyada möminlərin sayı çoxalır. Yəni İslam dinamik inkişaf edən bir dindir. İranda da Qurana əsaslanan bir sistem hakimdir. Və çox uğurlu bir İslam demokratiyasını tətbiq edirlər. Yəni islam çərçivəsində sağlar var, sollar var, liberallar var və onların aralarında seçki gedir. Heç kim deyə bilməz ki, İranda istibdad var, onu deyənlər yalan deyirlər. Bizdə də çox yanlış və naşı olaraq hey qışqırırlar ki, Azərbaycan dilinə qadağanı aradan götürsünlər və s. Azərbaycan dilində radio, televiziya, kitablar, jurnallar var. Mən 8-9 dəfə olmuşam İranda. Müsahibələr vermişəm, Təbriz televiziyasında məni göstəriblər, Azərbaycan dilində danışmışam. Yəni naşılıqlar çox var.
– Doğrumu deyil informasiya, bizmi şişirdirik?
– Yox, bizdə qəsdən onu təhrif edirlər. Bir hissəsi cəhalətdən, bir hissəsi riyakarlıqdan və s.
– Yəni İranda Azərbaycan dilində təhsil varmı deyirsiniz?
– Təhsil yoxdur. Təbriz Universitetində Azərbaycan dili və ədəbiyyatı şöbəsi – filologiya fakultəsi var. Azərbaycan dilində təhsil yoxdur.
– Mətbu orqanlar, televiziyalar var…
– Mətbu orqanlar, televiziya, radio var. Amma təhsil yoxdur. Nəyə görə yoxdur, mən sizə deyim. Bu məsələ Rusiyada da hey müzakirə olunur ki, nə üçün milli azlıqlara öz dilində təhsil hüququ verilir? İndi Tatarıstanda tatar dilinin öyrədilməsi icbaridən keçdi fakultativə. Tatarlar çox narazılıq edirlər, amma Putin prokurorluğa göstəriş verib ki, tatar dilini məcburən öyrədənləri cinayət məsuliyyətinə cəlb edin.
– Yəni məcbur deyil, istəyən gəlsin öyrənsin…
– Bəli, fakultativ olur indi.
– Amma əvvəlcə məcbur idi?
– Əvvəlcə məcbur idi. Yeltsin dövründə məcbur elədilər, Tatarıstanın suverenliyi və s. məsələlər qəbul olundu. Bu da nədən irəli gəlir? Ana dilində oxuyan insan o biri dilləri nisbətən zəif bilir. Və elə bil ki, qapanır öz ana dilinin arealına. Orada yaşayır, oranın milli burjuaziyasını, məmur və ticarət burjuaziyasını təşkil edir, ziyalılarını təşkil edir və elə bil ki, ümumi dövlətdən bir balaca aralı düşür. Onun öz məxsusi marağı yaranır və sonra o, separatizm üçün qəşəng bir zəminə çevrilir. Ona yol verməmək üçün – hərçənd ki, İran Konstitusiyasında yazılıb ki, milli azlıqların öz dilində oxumaq hüququ var, bunu da dövlət özü etmir. Çox da danışanda deyir ki, qadağa etmirik ki, pul qoyun, xüsusi məktəb açın. İran boyda ölkədə isə pul qoyub Azərbaycan dilində məktəb açmaq istəmirlər. Bunun üçün mən sizə yaxşı bir misal çəkim. Vaxtilə bizim Azərbaycanda talışlar “talış dilində dərs olsun”, “talış dilini Azərbaycanda sıxırlar, boğurlar” və s. iddiaları səsləndirirdilər. Talış millətçilərindən biri gəlmişdi Arzu Abdullayevanın yanına, Arzu xanım da yumşaq adamdır, dedi ki, mən də bundan sonra məsələ qaldıracağam ki, 10 illik talış məktəbləri olsun. Adam etiraz etdi ki, nə 10 illik Arzu xanım, siz talış xalqının düşmənisiniz? Axı talış dilində oxuyan gəlib Azərbaycan dövlətində hansı vəzifəni tuta biləcək? Heç bir vəzifə tuta bilməyəcək. Biz istəmirik, biz istəyirik talış dilində 4 il ərzində ibtidai təhsil olsun. Dedik, nə deyirsiniz o olsun, bizim üçün fərqi yoxdur. Yəni bu dil məsələsi çox mürəkkəb məsələdir. Dilin hamısı bir dilin ətrafında toplanır. O baxımdan, İran rəhbərliyi Konstitusiyada olmasına baxmayaraq, imkan vermir.
Şimalda böyük Rusiya, cənubda böyük İran
– Mehman Muradov Əlibəyli soruşur: “Rusiya, yoxsa İran? Azərbaycan hansıyla daha yaxın müttəfiq olmalıdır və nə üçün? Bir də İranın Ermənistana dəstəyinin səbəbini nədə görür? İran nədən şiə Azərbaycanla qardaş olmaq istəmir?”
– Əvvəla, bu sual bir az uşaq sualıdır. Bu, ona bənzəyir ki, uşaq gəlir və valideyninə deyir ki, bundan sonra mənə kabab verməyin, yalnız şokolad verin, mən şokolad yeyəcəyəm, şokoladla qidalanacağam və s. Axı bu, düzgün deyil. Kabab da ye, şokolad da ye, piti də ye, bozbaş da ye. Yəni Azərbaycan elə bir coğrafi mühitdə yerləşir ki… Şimalda böyük Rusiya, cənubda böyük İran. Biz məhkumuq hər iki dövlətlə yaxın, dost münasibətlərdə olaq. Vəssalam. O ki qaldı nə üçün İran Ermənistan məsələsində Azərbaycanla tam həmrəy deyil, bunu gedin özünüzdən soruşun, Elçibəy dövrünün xarici siyasətinin özəlliklərinə bir baş vurun, ondan sonra o sualı verərsiniz.
– Elçibəy dönəmi getdi də Zərdüşt bəy…
– Davam edir axı. Siz elə bilirsiniz ki, indiki hakimiyyət Elçibəy dövrünün hakimiyyətinin davamı deyil? Bəzi məsələlərdə davamıdır.
– Deyirsiniz ki, indiki hakimiyyət bəzi məsələlərdə Elçibəyin siyasətini davam etdirir?
– Bəli, bəli, bəli…
– Xarici siyasətdə ola bilər, amma İrana qarşı o cəsarət haradandır?
– Elə İrana qarşı da. Müəyyən mənada müəyyən cəsarətin sahibiyik. İranın bir çox istədiyi şeyləri vermirik.
– O zaman belə çıxır ki, İran hətta haqlıdır?
– Bəli, bəli, bəzi məsələlərdə haqlıdır. İran azı öz tərəfindən şiə, müsəlman qardaşı kimi Azərbaycana istənilən dəstəyi, köməyi verib. Sizə deyim ki, Azərbaycan müstəqilləşib, Qarabağda Ermənistana savaş başlayıb. İran təşkil edib, əfqan mücahidləri gəlib Azərbaycanda vuruşmağa.
İran öz könüllülərini göndərib Azərbaycana, İran silah verib
– O zaman?
– Bəli, İran təşkil edib. İran öz könüllülərini göndərib Azərbaycana. İran silah verib Azərbaycana. Mən özüm Qarabağda döyüşən iranlı könüllüləri görmüşəm. Bunun müqabilində Elçibəy neyləyib? “Biz İranı dağıdacağıq”, “Təbrizdə mitinq edib gedəcəyəm Xankəndinə”. Vəssalam, maşallah. Ondan sonra 1, 2, 3, İran da çomağın o biri tərəfini çevirib və başlayıb Heydər Əliyevi dəstəkləməyə. Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlməsində İran müsbət rol oynayıb, dəstək verib. Hətta Heydər Əliyev gələndən sonra 12 İran generalı gəlib Bakıda oturub. Qarabağ döyüşləri üçün İran “spetsnaz”ı gəlib. Ermənilərə qarşı döyüşlərdə iştirak edib, o cümlədən Horadizin alınmasında İran “spetsnaz”ının böyük rolu olub. Bəli. Ondan sonra zəng ediblər ki, ağayi rəisi-cümhur, sərhəddə qədər yol açıqdır, siz bizə icazə verin, gedib çıxaq Ermənistan sərhəddinə. Deyib yox, qayıdın. Qayıdıblar, sıxıb əllərini, deyib sağ olun, getdiniz. Ondan sonra onlar da deyiblər ki, bəli, anladıq məsələni. Anladıq ki, bir oyun gedir və biz bu oyunda qurban olmaq istəmirik. Ona görə də biz Ermənistanla da münasibətləri yaxşı qururuq, Azərbaycanla da.
İran bizim 60.000 qaçqınımızı saxladı
– Çox maraqlıdır, mən bu məsələ haqqında ilk dəfədir, eşidirəm.
– Ermənistanla münasibətləri yaxşı qururuq, Azərbaycanla daha yaxşı qururuq. Sizin 60.000 qaçqınınızı biz götürüb 5-6 il saxlayırıq. İran maşınları gəlirdi, çadır şəhərciklərini gətirirdi. Burdan bir kisə düyü, bir tənəkə yağ, bitki yağı, şəkər, o tərəfdən, düyü, yağ, şəkər – neçə il saxladı İran bizim 60.000 qaçqınımızı. Az deyil. Buna baxmayaraq, İranı mütəmadi olaraq söyürdü Azərbaycan mətbuatı. Mən sizə dediklərimi elə bilirsiniz yuxarı sinif bilmirdi, bilirdi, amma ki, bu, onlara xeyir edirdi. Əvvəla, İranın, şiə məzhəbinin ideoloji təsirindən qorxurdular. İkincisi, İranın siyasi təsirindən qorxurdular. Üçüncü də ondan qorxurdular ki, Qərb onlara kəc baxar. Bizim hakimiyyətin əsas məqsədi Qərbə xoş gəlmək idi. Ona görə də İran deyəndə ki, qardaş, sən cəmi 300.000.000 dollar xərcləyib İran ərazilərindən boru kəmərini çək və İran ərazisindən çıx azad sulara. Sən müqaviləni Bakıda bağla, neftini ver bizə. Biz də öz neftayırma zavodlarımızda – Təbrizdə, Ərəhdə, İsfahanda – onu emal edək iranlılara sataq, sənin də müqavilədə imzaladığımız neftini Xuzistanda, ən yüksək keyfiyyətli İran neftini sənin tərəf müqabillərinə sataq, yükləyib göndərək. 300.000.000 dollara boru xətti başa gəlirdi. Amerika dedi ki, olmaz. İran beynəlxalq əmək bölgüsündə iştirak etməməlidir. Qadağandır Azərbaycan hakimiyyətinə. 4 milyard dollar xərclədik Bakı-Tiflis-Ceyhan neft kəmərini çəkdik, o da hərdənbir Türkiyədə partladırdılar.
– Qlobal embarqonun qarşısında İranla əməkdaşlıq edə bilərdikmi sizcə?
– Kim bizə nə deyə bilər ki? Ermənistan edir. Ermənistana göz yumurlar.
– Əslində, Ermənistanı indi yaşadan İrandır.
– Bəli. Levon Ter Petrosyan demişdi ki, biz boğulurduq, İran bizə nəfəslik kimi açıldı və biz oradan hava udduq. İran nə üçün Ermənistana nəfəslik açdı, çünki biz ona qardaş və müsəlman kimi yox, düşmən kimi yanaşdıq.
– Azərbaycan birləşməsinmi, Zərdüşt bəy? Bütöv Azərbaycan olmasınmı?
– Buna siyasətdə irredentizm deyirlər. Yəni erməni siyasəti nədir – irredentizm. Erməni xalqının yaşadığı Ermənistan respublikası var və erməni ideologiyasında bir şey var ki, böyük Ermənistan yaranmalıdır.
– Dənizdən-dənizə Ermənistan…
– Dənizdən-dənizə… Ermənilərin yaşadığı yerlər, ya da tarixən ermənilərin yaşadıqları bütün torpaqlar birləşməlidir Ermənistana. Ona görə Qarabağla müharibə başladılar. Mənim çox yaxın bir erməni həmkarım var – Bakıya da gəlmişdi. O danışırdı ki, biz 1987-ci ildə Cavaxetiya ilə sərhəddə bir dəstə silahlı erməni gənci dayanmışdıq, əmr gözləyirdik ki, Cavaxetiya ilə müharibə başlayaq. Xaçpərəst gürcü xalqı ilə müharibəyə başlamaq üçün özümüzü mənəvi cəhətdən hazırlamışdıq. Bunun üçün gürcülərin bizə qarşı etdikləri özümüzdən uydururduq. Onları söyür, özümüzü hazırlayırdıq. Birdən əmr gəldi ki, yox, uşaqlar, Cavaxetiyada deyil, müharibə Qarabağda olacaq. Hə, yaxşı, getdik Qarabağa. Bu, erməni fikridir. Erməni bu düşüncənin sayəsində hansı kökə düşüb, hansı məğlubiyyətlə qarşılaşıb, hansı qəfəsdə oturub onu sizə danışmaq məncə artıqdır. Artıq demişəm bunları. İndi təsəvvür edin ki, həmin irredentizm ideologiyasından çıxış edir. Dağıstanda 100.000 azərbaycanlı yaşayır, Dərbənd də tarixi Azərbaycan torpağıdır. Bu bir. Rusiya ilə düşmən olduq. Şimali İranı qoparıb Bütöv Azərbaycan yaratmalıyıq. Bu iki. İranla düşmən olduq. Prezidentimiz deyir ki, Qarabağ bizimdir, amma Yerevan da bizimdir. Biz Ermənistanla da düşmənik. Borçalı da bizimdir. Dərindən baxanda elə Qars, Ərdəhan da bizimdir. Bötüv Azərbaycan ideyası necə də gözəl ideyadır (ironiya ilə – Red.). Azərbaycan dönür olur faşist Almaniyasının nümunəsi, Sudeti istəyir, Avstriyanı istəyir, Dansiqi istəyir və s. və s. Faşist Almaniyasının axırı nə oldu?
– İstəməyəkmi, Zərdüşt bəy?
– Ruslar deyir, “meçtat ne vredno”. Oturub deyirsən ki, qoy Bill Qeytsin milyardlarından 5-10 milyardı da mənə gələydi. Nə yaxşı olardı. Axı bu, Bill Qeytsin milyardlarıdır, sənin milyardların deyil. Sən oturub özün fikirləşməlisən ki, özün nə qazana bilərsən. Azərbaycan Respublikası tarixin gedişatı nəticəsində bizə bəxş edilib. Bu gözəl respublikada qibtə ediləsi, gözəl bir həyat qurmaq olmazmı?
– Normal rejim yaradaq…
– Bütöv Azərbaycan ideyası məncə nədən keçir. Qonşu İran Respublikası ilə qardaş və dost münasibətlərdən. Sərhədlər açıq olsun, viza rejimi ləğv edilsin.
– Sərbəst bazarlar yaradılsın…
– O qədər yaxın olaq ki, heç bir-birimizdən zərrə qədər şəkk-şübhə olmasın. Mən oturum maşına, mühərriki işə salım gedim Astaradan rahatca keçim gedim Təbrizə bibim oğlunun nəvəsinin toyunda iştirak edim. Bax bu cür olur BütövAzərbaycan…
I hissənin sonu
2.6K dəfə oxunub
MANŞET
/
MÜSAHİB
/
QAYNAR QAZAN
/
XuralTAC
“Strateq baxışı”nda kritik müzakirə: “Əgər İran vurularsa…”-VİDEO
İranın dağılması Azərbaycanın dağılması demək olacaq
“Strateq baxışı”nda bu dəfə “Yeni böyük oyunun İran pərdəsi” mövzusunu müzakirəyə çıxardıq. Strateq.az olaraq ayda bir dəfə olmaqla Azərbaycanın strateji tərəfdaşlarından, ya da dünyanın qlobal siyasətində rolu olan məsələlərdən danışırıq. Bu dəfə mövzumuz İrandır. İranın Azərbaycanın həyatında oynadığı rol müstəsnadır. O baxımdan, bir daha İran məsələsini masaya yatırmağa qərar verdik. Bunun da öz səbəbləri var.
Bizi əhatə edən dövlətlərin arasında İranda baş verənlər bizi birbaşa əlaqədar edir. Son zamanlarda İran ətrafında gedən dolaşıq dünya siyasəti bizi də narahat etməyə bilmir. Trampın başını çəkdiyi böyük dünya gücləri İrana qarşı siyasəti tündləşdirirlər. Bəzən adama elə gəlir ki, Suriyadan sonra sıra İrandadır. Əgər İran vurularsa, nə olacaq? İranı kimlər vurmaq istəyir – Amerikamı, yəhudilərmi, sionist hərəkatmı? İranın vurulmasında əsas rolu kim oynayır? İranın daxilində baş verəcək hadisələrin Azərbaycana birbaşa təsiri necə olacaq? Hədəf İranda rejim dəyişikliyidir, yoxsa İranı parçalamaq? İran neçə yerə parçalanacaq? İranın vurulması Azərbaycanın birləşməsinə, yoxsa daha ciddi problemlərin meydana çıxmasına səbəb olacaq? Bütöv Azərbaycan mümkündürmü? Bütöv Azərbaycan məsələsi meydana çıxarsa ərəblərlə, kürdlərlə və beluçlarla münasibətlərimiz necə olacaq? Azərbaycan dövləti və cəmiyyəti İranın vurulması təhlükəsi qarşısında hansı mövqe tutmalıdır?
Bu və daha bir çox suallara cavab axtararkən, bir də Gəncədə baş verən son hadisələr meydana çıxdı. Biz İranı qlobal siyasi düzən kontekstində müzakirə etməli ikən, Baş Prokurorluğun, Daxili İşlər Nazirliyinin və Dövlət Təhlükəsizlik Xidmətinin Gəncə hadisələri haqqında birgə bəyanatlarından sonra İran dolayısı yolla olsa da, Azərbaycanın daxili işlərinin bir parçası oldu. Belə olan halda, müzakirələrə təbii ki, Gəncədə baş verənlərin müzakirəsi də qatıldı.
Əslində, Gəncədə baş verənlərin İranla nə əlaqəsi ola bilərdi və İran həqiqətənmi, hər zaman Azərbaycanın daxili məsələlərinin həll olunmasında vasitə kimi rol alacaq? Zaman-zaman Azərbaycanda ortaya çıxan bəzi ciddi məsələlərin həllində İran amilindən həmişə istifadə olunub və bu da İranla bəzi hallarda münasibətlərin gərginləşməsinə səbəb olub. İndi də belə bir hadisə ilə qarşı-qarşıyayıq. Bir zamanlar Nardaranda baş verənlər də İrana bağlanmışdı. İndi də Gəncədə baş verən hadisələrdə dolayısı ilə İran izi axtarılır. Biz gündəmdə olan bu məsələni də müzakirənin bir parçasına çevirdik. Çox maraqlı və ciddi bir müzakirə alındı. Məlum oldu ki, İran məsələsinə baxışda ciddi fikir ayrılıqları var.
Bir saat 42 dəqiqə davam edən müzakirə belə demək mümkündürsə, birnəfəsə keçdi. Əminik ki, sizin üçün də elə olacaq, əziz tamaşaçılar. Əsl qiyməti sizlər verəcəksiniz. O zaman “Yeni böyük oyunun İran pərdəsi” mövzusunda müzakirəmizə diqqətlə qulaq asın. Son söz sizindir…
“Strateq baxışı”
Əvəz Zeynallı
635 dəfə oxunub
“Bu, idarənin bacarıqsızlığıdır”
“Bu cür olaylar hər zaman ola bilər. Olmaması üçün tədbirlər görülməlidir. Belə bir qəza baş verirsə, başqa nöqtələrdən enerji qaynaqları tapmaq lazımdır”.
Bu sözləri Azadlıq Radiosuna müsahibəsində keçmiş «Barmek Azərbaycan» şirkətinin rəhbəri Hüseyn Arabul deyib.
İyulun 2-dən 3-nə keçən gecə Mingəçevirdəki İstilik Elektrik Stansiyasındakı blokların birində yanğın baş verdi və Azərbaycanın əksər rayonları, eləcə də Bakı işıqsız qaldı. Problem 2 gün davam etdi. Nəticədə metroda hərəkət dayandı, su kəsildi, əhali problemlərlə üzləşdi.
Hüseyn Arabul deyib ki, o, Bakıda işlədiyi dövrdə də belə bir qəza baş vermişdi. Həmin qəzanın başvermə səbəbini belə izah edib:
“340 kV-luq enerji blokunun altında otlaq sahəsi vardı. İnəklər orda otlayırdı, tədbir görülməmişdi deyə yanğın baş verdi. Amma tezliklə qarşısı alındı. Belə vəziyyətdə də öncədən tədbirlər görmək lazımdır. Mən Azərbaycana gələndə Bakının işıqları hər gün kəsilirdi. Bir-iki ay sonra isə bu kəsilmələr yox oldu. Nədən yox oldu? Çox böyük dəyişiklik etmədik. Harada, necə və nə qədər istifadə edilməsilə bağlı koordinasiya etdik, bununla da elektrik kəsilmələri dayandı… Bu tip qəzalar Amerikada da olur. Amma 4-6 saat elektrik kəsintisi olmamalıdır”.
Energetik hesab edir ki, hər şey bir stansiyanın üzərinə düşməməlidir. Elektrik ötürücülərinin yüklənməməsi üçün düzgün koordinasiya etmək lazımdır:
“Bununla bağlı tədbirlər görülməlidir. Bu tədbirlər olarsa, Mingəçevirdən gələn bir xətt elektriksiz qalar, digər xətlərdən olan enerji ötürülər. Belə də bütün ölkə işıqsız qalmaz”.
“Mən Bakıda olsaydım, bu cür olayların olmasına imkan verməzdim. Ən azından Bakı, Sumqayıt elektriksiz qalmazdı… Mənim zamanımda qəza baş verəndə belə 6-7 saat elektrik kəsintisi olmayıb. Bu işləri bilən ən yaxşı mühəndis də hazırda mənim yanımda çalışır. Azərbaycanda olan zaman Ağayevi («Barmek»in texniki direktoru olmuş Vəfa Ağayevi nəzərdə tutur-red.) həbsə atdılar. Niyə həbs etdilər? İstədikləri cavabı almadıqları üçün tutdular… Nə yazıq ki, Azərbaycanın ən yaxşı mühəndisi burada (Türkiyədə-red.) çalışır. Halbuki, Azərbaycanın ən yaxşı mühəndisi Azərbaycanda olmalıydı, orda işləməliydi”, – Hüseyn Arabul deyib.
Rəsmi məlumatlarda qəzanın havaların isti keçməsi səbəbindən xətlərdə baş vermiş yükləmələrlə əlaqələndiriblər. Hüseyn Arabul deyib ki, bu, elektrikin kəsilməsi üçün səbəb ola bilməz: “Məncə, bu, idarənin bacarıqsızlığıdır. Mənə görə, bu, belədir, başqa söz deyə bilmərəm”.
«Barmek» 2001-ci ilin noyabrında Azərbaycana gəlib. Şirkət Bakı və Sumqayıt elektrik şəbəkələrini 25 illiyə idarəetməyə götürüb. 2006-cı ildə isə hər iki şəhərin elektrik şəbəkələrinin idarə edilməsindən uzaqlaşdırılıb. H.Arabul Ağır Cinayətlərə Dair İşlər üzrə Məhkəmənin qərarı ilə 2007-ci ildə 1 milyon 370 min manat ödəməklə 5 il şərti cəzaya məhkum edilib. Məhkəmə həmçinin, Arabulun bu müddət ərzində Azərbaycandan kənara çıxmaması barədə qərar verib. 2009-cu ildə isə həbs olunub. İttihama görə, H.Arabul Azərbaycandan Gürcüstana keçmək istəyərkən saxlanılıb. O və şirkətin altı əməkdaşı Cinayət Məcəlləsinin mənimsəmə və israf etmə, vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə və vəzifə saxtakarlığı maddələri ilə təqsirləndirilib. Elə həmin ildə Ağır Cinayətlərə Dair İşlər üzrə Məhkəmənin hökmü ilə 2 il azadlıqdan məhrum edilib. Amma təxminən bir ay sonra Gəncə Şəhər Apelyasiya Məhkəməsi H.Arabul barədə 2 illik həbs cəzası ilə bağlı məhkəmə hökmünü ləğv edib. Bir neçə gün sonra isə H.Arabul Azərbaycanı tərk edib.
952 dəfə oxunub
”Çox böyük bir təhlükə siqnalı verdiyini düşünür və dövlətin prinsipial addım atmasını vacib sayıram”
Böyük Quruluş Partiyasının başqanı, deputat Fazil Mustafa Meydan TV-nin son olaylarla bağlı suallarını cavablandırıb.
– Fazil bəy, Mingəçevirdə ikinci qəza baş verən günü Gəncə şəhərinin icra başçısı Elmar Vəliyev güllələndi. Olayı necə qiymətləndirirsiz?
– Hadisə siyasi terror mahiyyəti daşıyır. Son açıqlamalardan sonra ehtimal etmək olar ki, başqa ölkələrin yönləndirməsi ilə mümkünləşib. Çünki şəxsi zəmində, başqa motiv davranışlara verilən reaksiya olsaydı, adi kriminal hadisə kimi qiymətləndirilə bilərdi. Amma Elmar Vəliyevə edilən hücum siyasi terrordur və bunun özü də dövlət hakimiyyəti üçün böyük təhlükədir. Təəssüf ki, cəmiyyətdə bunu müəyyən mənada müsbət qarşılayanlar da olur. Ancaq olaya başqa xarici ölkələrin Azərbaycanda xaos yaratmaq planının tərkib hissəsi kimi baxılmalıdır. Təbii ki, məmurların özbaşınalığı, vətəndaşa zülm etməsi var, təhqir və başqa faktlar da kifayət qədər geniş yayılıb. Bir növ cəzasılıq mühiti də var. Ancaq buna olan reaksiya başqadır. Siyasi sifariş olaraq hansısa dini və ya digər zəmində belə motivlərlə məqsədyönlü şəkildə hadisələr törədib iğtişaş yaratmaq niyyəti başqadır. Ona görə də siyasi terror olmasını nəzərə alaraq, çox böyük bir təhlükə siqnalı verdiyini düşünür və dövlətin prinsipial addım atmasını vacib sayıram.
– Hakimiyyət nə etməlidir, məmurlara vətəndaşlarla təhqirlə yox, qanun çərçivəsində davranmağın lazım olduğunu deməlidir? Siz də Elmar Vəliyev barədə birmənalı münasibətin olmadığını bilirsiniz…
– Məmurlara deyilməməlidir. Əgər AMEA-nın Fizika İnstitutuna fizik olmayan rəhbərlik edirsə, digərlərində də bu gedişat davam edirsə, xalqla normal davranılası icra başçısı modelinə keçilməsi zəruri şərtdir. Azərbaycanda kifayət qədər mədəni, səviyyəli, sözünü bilən icra başçıları var, amma ədəb ölçülərini tamamilə itirəni də var. Ona görə xalqla işləyən, təcrübəli, səviyyəli, dürüst insanlar icra başçısı vəzifələrinə təyin olunmalıdırlar ki, yerlərdə iqtisadi durum çətin olsa da, insanlar heç olmasa məmur basqısı ilə üz-üzə qalmasınlar. Konkret fakta gəlincə, motiv bir məmurun davranışına qarşı olsaydı, bunu normal qəbul etmək olardı və reaksiyaları da anlamaq mümkün idi. Amma hər hansı dini və ya siyasi terrorun, özü də başqa ölkələr tərəfindən istiqamətləndirilən şəkildə həyata keçirilməsi, dövlət üçün böyük təhdiddir. Hüquq-mühafizə orqanları bu yöndə çox prinsipial və sərt mövqe tutaraq, bunun genişlənməməsi üçün daha ciddi addım atmalıdırlar.
– Demək istəyirsiniz ki, icra başçısına qarşı silahlı basqında dini və xarici amil rol oynayıb?
– Əlbəttə. Sonrakı açıqlamalarda burda şəxsi qisasın olmadığı aşkarlandı. Sırf dini qisas var və bu da çox təhlükəli simptomlardan biridir.
– Siz Yunis Səfərovun xanımının səsi ilə yayıldığı deyilən çıxışı nəzərdə tutursunuzsa, bunun ona məxsus olduğu hələ təsdiqlənməyib…
– Hər halda təsdiqlənməsə də, düşünülmüş formada sosial şəbəkədə böyük paylaşımlar edilir. Paylaşımların da bir ucu məlum ölkələrə gedib çıxır. Ona görə də bu kimi məsələlərdə araşdırma aparılandan sonra daha dəqiq nəsə demək olar. Kaş ki, şəxsi zəmində olan məsələ kimi təsdiqlənsin.
– Ancaq əksəriyyət məmur özbaşınalığının üzərində dayanır…
– Məmur özbaşınalığını istisna etmirəm. Yenə deyirəm, kaş, məmur özbaşınalığına atılan addım olsun. Deyək ki, bir şəxsin emosional davranışı, yaxud verdiyi cavab kimi başa düşmək olar. Amma bunun siyasi və dini zəmində baş verməsi artıq dövlətin silkələnməsidir, dövlətə qarşı ciddi siqnaldır. Dövlət burda mövqeyini sərt şəkildə ortaya qoymalıdır ki, bu cür simptomlar genişlənməsin.
516 dəfə oxunub
Bu gün tanınmış tənqidçi Əsəd Cahangirin doğum günüdür. Kulis.az bu münasibətlə tənqidçini təbrik edir və onunla olan söhbəti təkrar oxucuların diqqətinə çatdırır.
– Əsəd müəllim, hazırda hansısa kitab üzərində işləyirsiniz?
– Bir neçə kitablıq materialım var. Həmişə istəmişəm ki, bunları çap elətdirim. Vaxt tapa bilmirəm.
– Bəs dərc olunan kitablarınıza necə vaxt tapmısız?
– Kitablarım zorən, ya da təsadüfən çıxıb. Kaşğarlının “Divan”ı ilə bağlı kitab dissertasiya idi, məcbur idim çıxaram. Anar və Elçin haqda kitablarım onların təklifi ilə çap olunub. “Kim yatmış, kim oyaq” kitabının çıxmasına Kamal Abdulla səbəb olub. Tatarıstanın Xalq şairi Robert Minullinin şeirlərinin tərcüməsindən ibarət “Nəğməli sətirlər” kitabı rəhmətlik Məmməd Kazımın, “Erməni genosidi: mif, yoxsa gerçəklik” tərcümə kitabı isə Milli Məclisin deputatı Adil Əliyevin təşəbbüsü ilə işıq üzü görüb. Özümə qalsa, kitab çıxaran deyiləm.
– Nəyə görə?
– Kitab dünya vətəndaşına hesablanmalıdır. Odur ki, özüm qarışıq kitab çıxaranlara, xüsusən də son illərin kitab bumuna ironik yanaşıram. Mənim nəzərimdə kitab Qurani-Kərim, “Dədə Qorqud”, “Xəmsə”, “Cavidannamə”, “Leyli və Məcnun”, “Təmsilat”, “Hophopnamə”, “İdeal”dı… Hazırda kitab çıxarmaq yox, postinsan mövzusu üzərində düşünürəm.
– Niyə məhz postinsan?
– Bizə yazıq, miskin, zavallı adamcıqlar – novruzəlilər, feyzulla kəbirlinskilər yox, güclü qəhrəmanlar lazımdır. Elə qəhrəman ki, ideala çevrilsin, xarizmatik olsun, insanı ardınca aparsın. İndi “Don Kixot” dövrü bitir, cəngavər romanlarına qayıdış başlayır. Fikir versəniz, əksər Hollivud filmləri bu mövzudadır. Bir neçə yüz il öncə o cəngavər Koroğlu idi. Bu gün isə postinsan olmalıdır.
– Koroğlu altı qazan aş yeyirdisə, postinsan yeddisini yeməlidir?
– Əksinə, o, yemək kimi heyvani bioloji tələbatdan azad olmalıdır, Terminator kimi, Avatar kimi. Utanc doğuran bir neçə şey var ki, onun biri də yeməkdir. Başqa bir canlının başını kəsib, ətini yemək isə ümumən absurddur. Bu insana yaraşır, postinsan belə etməyəcək.
– Bəs necə edəcək?
– İlkin dönəmdə qidanı təbiətdən almayıb, özü hazırlayacaq. İkinci dönəmdə qidadan ümumən imtina edəcək.
– Yaxınlarda postinsanla bağlı “Aprel tezisləri” esseniz dərc olundu.
– Bu esse mövzuya sadəcə hazırlıq idi.
– Yazının adı Leninin məşhur “Aprel tezislərini” yada salır. Ədəbiyyatda inqilab gözlənilir?
– İnsandan postinsana keçid doğrudan da inqilabdır. İnsanın öz sifəti, bədəni, şüurunda elədiyi inqilab. Lenin inqilabı silah gücünə eləyirdi, bugünkü inqilab elmin gücüylə baş verir, zamanın tələbindən doğur. Mən bu prosesi bir azərbaycanlı ağlının imkan verdiyi qədər təsvir etməyə çalışıram.
– Postinsan mövzusuna hərə bir cür şərh verir. Bəziləri ironiya da edir.
– Yeni fikir həmişə birmənalı qarşılanmır. On beş il öncə postmodernizm haqqında yazanda da çoxları ironiya edirdi. Üstündən bir neçə il keçədi, gördüm, hamı postmodernist olub, bircə gerizəkalı var, o da mənəm.
– Postinsan ideyası özünü nə qədər doğruldub?
– 25-30 il əvvəl adi plastik əməliyyat qəbahət sayılırdı. Düşmüşdülər Məleykə Əsədovanın üstünə ki, niyə sifətində əməliyyat etdirmisən? Heç kəsin ağlına gəlmirdi ki, insanlıq öz sifətini dəyişir, buna aktrisa neyləsin? Onda kim deyə bilərdi ki, bir neçə il keçəcək, mobil telefonlar çıxacaq, Bakıda oturub planetin o başındakı dostunla söhbət edəcəksən. Yaxud da kiminsə bir hüceyrəsindən onun dublikatını çıxaracaqlar. Bu gün insan bədəninə yerləşdirilən çiplər, nanoqurğuların sayı elə artır ki, yaxın 10 ildə müayinəyə yox, yəqin ki “texsmotra” gedəcəyik. Transformativ antropologiya insanın ölümsüzlüyünü nəzəri yöndən artıq sübut edib. Hər açılan sabah bizi gözlənilməz kəşflə müjdələyir. İnsan öz anadangəlmə, təbii-bioloji hədlərini aşır, başqa bir varlığa – postinsana çevrilir. Postinsan termini ilk dəfə 1999-cu ildə işlənib. Bu gün isə o, ideya yox, ciddi perspektiv vəd edən gerçəklikdir.
– Sizcə, bu yaxşı haldır?
– Günümüzü səciyyələndirən bir anlayış var – sinqulyarlıq. Yəni yaxşı, ya pis olmasından asılı olmayaraq günlərin bir günü prosesin ağlın nəzarətindən çıxması və insanı idarə etməsi. Kommunistlər bu qanunauyğunluğu başa düşmədi. Gülüş Atakişiyə necə deyirdi? “Üstünə gələn maşının qabağında durmaq ağılsızlıqdır; ən yaxşısı onun sükanı arxasına keçməkdir.” Kommunistlər tarixi prosesin kortəbiiliyinə gülür, zamanın sükanını özləri fırlatmaq istəyirdilər. Ən böyük səhvə də elə onda yol verdilər. Bu gün məlum olur ki, sükan arxasına keçə bilərsən, amma zamanın maşınını sən sürmürsən, o, özü səni aparır. Sənin qazancın isə bu olur ki, təkərin altına düşmürsən.
– Postinsan ideyası bizim üçün nə qədər səciyyəvidir?
– Yad dünya və doğma qəbilə, özümüz-özgələri düşüncəsi mif dövrünə xasdır. Yunanlar İskəndəri qınayırdı ki, sən bəyəm öz ölkəndə qız tapmırsan, gedib saqqalını bit basmış bir əfqanın qızı ilə evlənirsən? Amma İskəndər o qızı aldı. O planetin yəqin ki, ilk kürəsəl insanı idi. Hazırda bizim, sizin cəmiyyət anlayışından daha çox, kürəsəlləşən dünya var. Dünya və insan var. Dünya vətəndaşı var. Biz amerikalının dilində danışır, yediyini yeyir, geydiyini geyir, sürdüyünü sürür, baxdığına baxır, oxuduğunu oxuyuruq. Kommunikasiya imkanları o qədər geniş, o qədər sürətlidir ki, hər hansı yenilik azacıq fərqlə dünyanın hər yerində baş tutur.
– Deyirsiz, kosmopolit dünyada yaşayırıq?
– Kosmopolitizm özündə milli müəyyənliyi itirmək təhlükəsi daşıyır. Mənim dediyim isə milli müəyyənliyi saxlamaq, həm də dünya vətəndaşı olmaqdır. Bunlar iç-içə çevrələrdir və biri digərini inkar etmir. İmperator Mark Avrelinin dili ilə desək, “mən öz qanımla romalı, ruhumla dünya vətəndaşıyam.” Bizim dövlət bayrağımızda həm millilik, həm də dünyəvilik var.
– Bəs, postinsan mövzusu bu gün ədəbiyyatımıza yansıyırmı?
– Bir çox nağıl-dastan qəhrəmanlarımız, məsələn, Məlikməmməd və ya Aşıq Qəribdə, Nəsiminin “ənəlhəq” deyən qəhrəmanında fövqəlinsan keyfiyyəti var. İsa Muğannanın “İdeal” romanının qəhrəmanı bu qədim ənənənin daşıyıcısıdır. Həmid Herisçinin “Solaxay” romanının ambidekster qəhrəmanı isə sözün çağdaş mənasında postinsanın qaranquşudur. Təsadüfi deyil ki, hər iki yazıçını düzgün anlamır, onlara öz dar ağılları çərçivəsindən baxır, şəbədə qoşmağa çalışırlar.
– Sizcə, bu yazıçılarda fenomenal təzahürlərə maraq bir vergidir, yoxsa elmdir?
– Məncə, onların hər ikisində həm ilahi vergi, həm də insani bilgi var.
– Məhəmməd peyğəmbər və Həzrət Əlidə də fenomenal qabiliyyətlər olub. Belə çıxır ki, onlar da postinsan imiş.
– Mahiyyətcə haqlısan, amma zəruri fərqlər var. Onlara fövqəlinsani qabiliyyəti Allah vermişdi, postinsan isə onu özü qazanır. Onlar azsaylı seçilmişlər idi. Postinsan dövründə isə hər kəs buna nail ola bilər, yəni sirri-nihan aləmə faş olacaq. Onlara Allah bu vergini niyə verirdi? Bu, ilahi sirdir, yəni irrasional xarakter daşıyır. Postinsanda isə hər şey aydın elmi məntiqə söykənir, yəni rasionaldır. Onlara vergini verən Allah, alan insandır. Postinsanda isə verən də, alan da insandır. Yeri gəlmişkən, Fəxri Uğurlunun “Peyğəmbər” hekayəsində peyğəmbərliyi verənin də, alanın da eyni şəxs olması məsələsi qoyulub. Sadəcə, Fəxri məsələni çağdaş oxucuya doğma olan elmi təfəkkür işığında qoymadığından hekayə layiq olduğu rezonansı doğurmadı.
– Yazılarınızda tez-tez dekadans mövzusuna toxunursunuz. İntihara meyl, depressiv ab-hava… Yazarlarımızın çoxunun qınamışdınız buna görə.
– Vaxtilə Nitsşe deyirdi ki, Allah ölüb, bəyəm xəbəriniz yoxdur? İndi isə belə demək olar – insan ölüb, bəyəm bilmirsiniz? Yəni insan bir mərhələ kimi artıq başa çatmaq üzrədir. Yazarlarımız can verən bu insandan əl çəkmir, onun ölümqabağı ah-ufunu estetik həzz mənbəyinə çevirir, ona bədii fatihə oxuyur, Əzrayıla mirzəlik edir, ölümü tərənnüm edirlər. Çünki gələcəyi görmür, postinsanı, onun ölməzliyini qavramırlar. Nəticədə dekadans ədəbiyyatı yaranır. “Aprel tezisləri”ndə bu haqda yazmışdım.
– Kimlər ölümü tərənnüm edir?
– Adlar çəksəm, siyahı o qədər uzana bilər ki, Ginnesin rekordlar kitabına düşə bilərik. O yerdəki insanın özünə inamı, sabaha ümidi yoxdur, o yerdəki ölüm ən ali həqiqətdi, o yerdə ki, Allah və sevgiyə inam qeybə çəkilib, orda dekadans üzə çıxır. Göz yaşları selinə qərq olan nə qədər bədii örnəklərimiz var. Həmid Herisçinin dediyi kimi, bir aftafa göz yaşı.
– Ona qalsa, Füzuli də ağlayırdı.
– Füzuli sevindiyindən ağlayırdı.
– Son dövr çıxan kitablardan hansıları oxumusunuz? Məsələn, Mübariz Örən, yaxud Mübariz Cəfərlinin romanları…
– Mübariz Cəfərli savadlı da ola bilər, fəlsəfi fikirlər də söyləyər, amma ağac torpağa bağlandığı kimi, əsər də gərək zamanın problemlərinə bağlansın. Mübarizin yazdıqları arasında bunu “Rəqqas” povestində görmüşəm. Mübariz Örəndən hekayələr oxumuşam. Məncə, o, hələ də özünü axtarır. Bir az Avropa yazarları, bir az xarici filmlərin imitasiyası… Amma onun artıq 50 yaşı var. Bir müddət Rusiyada yaşayıb, bəlkə də bununla bağlıdır, ya nədənsə, o, mənə söz süfrəsi arxasında ögey anadan ehtiyatlanaraq oturan, əlini çörəyə tərəddüdlə uzadan yeniyetməni xatırladır.
– Sonra Seymur Baycanın kitabı çıxdı, Rasim Qaracanın “Zülmətdə bir Alatoran” adında avtobioqrafik romanı.
– Seymurun nəsr cəhdləri mənə zorən təbibliyi xatırladır. İndi 20-30-cu illər deyil ki, “Yoxuşlar” kimi zəif əsərlə Azərbaycan sovet romanının bünövrəsini qoyasan, Xalq yazıçısı adı alasan və Əbülhəsən olasan. Minlərlə yazıçının içində seçilmək üçün parlaq istedada sahib olmalısan. Rasim Qaracanın adını çəkdiyiniz romanını oxumamışam, amma öncəki hekayələrini oxumuşam. Bir-iki hekayə oxuyur, istədiyini tapmır, müəllifdən əlini üzürsən. Amma bu, Rasimə yenilikçi kimi hörmət bəsləməyə mane olmur. Xüsusən son illər silahdaşları söz barrikadasından yavaş-yavaş çəkildikcə, Rasimin obrazı daha aydın görünür.
– Əlinizi üzdüyünüz yazıçılar dediniz. Kimlərdi onlar?
– 10-15 il bundan öncə çoxlarından çox şeylər gözləyir, işıq ucu görünənləri tərifləyirdik ki, pozitiv enerji alsın, həvəslənsinlər. Bir kitab, iki kitab, üç kitab, görürsən ki, yox, o deyil, əlini üzürsən.
– Azad Yazarlar Ocağını nəzərdə tutursunuz?
– AYO-çular da var, qeyri-AYO-çular da. Görürsən ki, bir atımlıq barıtları varmış. Yazanda da sadəcə kəmiyyət artır, keyfiyyət yoxdur. Bu gün məni Elçin öz “Baş” romanı, Həmid öz “Solaxay”ı ilə daha çox ilgiləndirir, nəinki cavanlar. Yeniliyi gənclik etməlidir. Bəzilərinin buna istedadı, bəzilərinin intellekti, bəzilərinin həyat təcrübəsi, bəzilərinin enerjisi, bəzilərinin iradəsi çatmır.
– Gəlin, adlarla danışaq. Məsələn, 10-15 il əvvəl haqqında yazdıqlarınız arasında Aqşin Yenisey var, Murad Köhnəqala var…
– Murad yaradıcılığa 40 il qabaq başlayıb və postmodern şeir deyəndə ilk yada düşən iki nəfərdən biridir. Yəni gənc deyil, ədəbiyyatda yeri var. Aqşin Yeniseyin gəlişi ilə şeirimiz nə qazanıb və gedişi ilə nə itirə bilər? Bunu bilmirəm. O, mənə həmişə qaldıra bilməyəcəyi çəkini sifariş verən ştanqisti xatırladır. Din barədə ilahiyyatçı ilə, muğam haqda xanəndə ilə mübahisə edir, bildiyindən də danışır, bilmədiyindən də. Daha ciddi problemi neqativ enerji ilə yüklənməsidir. Hər yeni kitabının növbəti uğursuzluq kimi təzahürü, məncə, bundan doğur. İlk kitabındakı işıq hər dəfə bir az da zəifləyir.
– Ateist düşüncəsini nəzərdə tutursunuz?
– Allaha olmasın, insana inam olsun. Vaqif Bayatlının sözü olmasın, kəpənəyi, gülü sevsin. Özü də Aqşin tək deyil. Bunlar heç nəyi sevmir, heç nəyə inanmırlar. Bu qədər nihilizmlə şeir yazmaq olmaz. Olsa da, o şeirin anlamı olmaz.
– Sizi bəzən qeyri-obyektivlikdə günahlandırırlar.
– İlk yazımın dərcindən 25 ildən çox keçir. Bu yaşımda bu sözü açıq-aşkar bəyan etməyə artıq haqqım çatır. Bu 25 ildə məni tənqid etməyə gücü çatan bir nəfər də görməmişəm. Uzaqbaşı təhqir edə bilərlər.
– Tənqid etmək deyəndə… Sizin yazılarınızda azad yazarlara qarşı daha kəskin çıxış etdiyinizi deyirlər. Ancaq vəzifəli və titullu yazıçı-şairləri tərifləməkdə qınayırlar.
– Azad Yazarlar Ocağı üzvlərinin məsələlərə münasibəti ədəbi demoqogiya təsiri bağışlayır. Vəzifəli yazıçı söhbətinə gəlincə, mənsəb sahibi də istedadlı yazıçı ola bilər.
– Belə bir düşüncə var ki, vəzifəli adamdan yazmaq, onu tərifləmək həmin şəxsdən təmənna güdməkdir, ona yarınmaqdır.
– Tənqidçini vəzifəli yazıçını tərifləmək yox, əsassız tərifləməkdə qınamaq olar. Bunlar yerlə göy qədər fərqli şeylərdir. Mənim vəzifəli, ya vəzifəsiz hər kəs haqda təriflərim də, tənqidlərim də kifayət qədər əsaslı olur.
– Heç olubmu ki, hansısa vəzifəli yazıçı, yaxud da imzası tanınmayan birini nəyəsə görə özündən daha yüksək tutmuş, şişirtmisiniz?
– Yazı yazanda mənim məqsədim kimisə aşağı, yaxud yuxarı tutmaq olmur. Mətni bədii dildən elm dilinə çevirmək, onun sirrini açmaq istəyirəm. Gənc şair Rəvan Cavidin bu yaxınlarda bir şeirini oxudum və bir dəfə oxumaqla şeir yadımda qaldı.
Mən qadın olsaydım, Allah doğardım,
Olsa da Allaha günah, doğardım.
Allahı bir azca uşaq doğardım,
Bir azca anlasın ac uşaqları.
Rəvan Allahla bəhsə girir. Həm də bunu uşaqcasına sadəlövh bir iddiasızlıqla edir. Bu məsumluq onun küfrünə bəraət qazandırır. Şeir yaxınlaşmaqda olan yeni təfəkkür tipinin oxucuya bədii mesajıdır. Bu şeirdən ayrıca məqalə yazmaq istəyirəm, amma ehtiyat edirəm. Çünki mətn təhlükəli dərinliklərə göz-qaş eləyir. İndi mən bu sözlərlə Rəvanı şişirtdim? Kim belə fikirləşirsə, artıq onun öz işidir.
– Küfr dediniz. Sizin yazılarınızda həmişə inanc məsələsi ortaya qoyulur. Sanki Allaha inanmayan yazıçının əsərini yarımçıq hesab edirsiniz.
– Deyəsən, bizim din anlayışlarımız fərqlidir. Dinin iki qatı var: tənzil və təvil. Birincisi onun zahiri şəriət qatıdır. Bu qatla rəsmi din nümayəndələri məşğul olur. İkincisi, onun batini mərifət qatıdır. Bu qatla ariflər məşğul olur. Mənim dinə münasibətim ikinci qatdadır. Görürsüz ki, aşıq-aşkar küfrünə baxmayaraq, Rəvanın şeirini təqdir edirəm. Siz deyən kimi oslaydı, gərək təkfir edəydim.
– Əsəd müəllim, sizi təəccübləndirən yazıçımız olub?
– İlk dəfə İsa Muğanna öz “İdeal”ı ilə təəccübləndirib. Romanı oxuyub aylarla sərxoş kimi gəzdim. Elə bil ki, dünyaya başqa planetdən baxırdım. Yer ayağımın altından qaçır, amma xoşbəxtlik içində üzürdüm. O hiss məni hələ də tam tərk etməyib və bəlkə, ölənəcən tərk etməyəcək. Muğanna sadəcə yazıçı yox, öncəgörəndir.
Sonuncu dəfə məni Elçin “Baş” romanı ilə təəccübləndirib. O, bu romanla metafizik əraziyə nəfəslik açdı. İlk dəfə insan yox, ruh əsərin qəhrəmanına çevrildi. Romanda elə məkan, zamandan söz açılır ki, onlara ad vermək olmur. Söz özünün aciz qaldığı məqama çatır, nitq telepatiyaya yaxınlaşır. Bu indiyəcən nəsrimizn ayağı dəyməyən yerdir. Ora ümumən ayaqla getmək yox, qanadla uçmaq olar. Bu məqama yalnız bir dəfə şeirdə Vaqif Bayatlı Odər çata bilib:
Orda vermək olmaz nəfəs-nəfəsə,
Orda yaşamazlar, orda ölməzlər,
Orda gecə-gündüz sevərlər ancaq.
Harda orda? Adı yoxdur. Yeri gəlmişkən, Vaqif Bayatlı məni təəccübləndirən şairdir. O, şeirlərini öz dilində yazan ilk və son Azərbaycan şairidir. Çünki sadəcə türkcədə yox, Vaqif türkcəsində yazır. Dili və mistik aurası ilə Mövlud Süleymanlı məni təəccübləndirib. Ramiz Rövşən ürəyimdən keçənləri yazması ilə təəccübləndirib. Afaq Məsudun “İzdiham”ında oxucunun üstünə dolu kimi yağan sürrealist metaforalara təəccüblənmişəm. Kamal Abdullanın “Yarımçıq əlyazma”da fikri yeddi köynək dərində gizləmək və həm də deyə bilməsinə təəccüblənmişəm. Həmidin zərrə ilə küllü qovuşduran, Elxan Zalın tarixi ruhu oyadan, Salamın dilin nüvəsini parçalayan şeirləri məni təəccübləndirib. Pərviz Cəbrayıl obyektivliyi, İlqar Fəhmi biliklərinin genişliyi ilə təəccübləndirir.
– Bəs, Səfər Alışarlı, Saday Budaqlı, daha sonrakı nəsildən Şərif Ağayar, Mirmehdi…
– Söhbətimiz deyəsən Şindlerin siyahısına çevrilməyə başlayır. Hələ çoxdur?
– Bir az var…
– Məncə, Səfər müəllim 80-ci illərin ab-havasında qalıb. Onun bədii təfəkküründə SSRİ hələ dağılmayıb. Saday Budaqlının tərcüməsini oxumuşam: “Master və Marqarita”. Tərcümə göstərir ki, Bulqakov kimi mistik yazıçını çevirmək üçün dil bilmək kifayət etmir, onun ruhunu duymalısan. İsa Muğanna 40 il qabaq dünyaya əbədiyyətdən baxırdı, Şərif hələ də məlum-məşhur paralel zamanlar modeli ilə uğraşır. Mirmehdi Ağaoğlunun “Bu gün səbr elə” romanında azərbaycanlı ailənin kapitalistləşən cəmiyyətdə mənəvi dayaqlarını itirməsi kimi ciddi problem qaldırılıb. Amma müəllif insan psixologiyasının dərinliyinə enmir, hadisələri danışıb keçir. Onun Quran motivli hekayələri də xüsusi uğuru ilə seçilmir. Ümumən, “Küləyi dişləyən” onun hələ ki ən uğurlu işi olaraq qalır.
– Bəs Cavid Zeynallı, Kəramət, Şəhriyar?
– Kəramət bulvar jurnalistikası, dedi-qodu janrının təmsilçisidir. Bayağı qəhrəmanlıq sevdasına düşüb. Amma bunu eləməyə nə savadı var, nə də istedadı. Cavidin “Coğrafiya müəlliminin pencəyi” hekayəsi son illərin uğurlu işlərindəndir. “Tanrı quşu gəlmədi” pyesi göstərir ki, o hətta dramda da müvəffəq ola bilir. Ən üstün cəhəti odur ki, mətnlərinin mühərriki yaxşı işləyir. Problemi budur ki, maşını sovet maşınıdır. Şəhriyarda orijinallıq problemi var, yad səslər verir. Məncə, onun prozaik şeirləri cümlələrin qırılaraq misralara çevrilməsi yoluyla yaranır.
– Qisməti necə qiymətləndirirsiniz?
– Qismət savadlıdır, amma bu savadın anlamı nədir? Təsir altına düşüb elə şeyləri tərifləyir ki, savadına şübhə edirsən. Onda genişlik var, dərinlik yoxdur, ona görə bilikləri idraka çevrilmir, mətnə dəqiq qiymət verə bilmir. Hətta özünüdərkində də problem var. Ədəbiyyatda yerini dəqiqləşdirməyib. Elə bil ki, ədəbiyyat onun üçün hər şeydən ayaqüstü daddığı İsveç masasıdır. Yaşıdlarından bir ciddi üstünlüyü hələ ki roman yazmamasıdır.
– AYB-nin mətbu orqanlarını oxuyursunuz?
– AYB-nin mətbu orqanları haqda düşünəndə Nyutonun birinci qanunu yadıma düşür. Elə bil ki, hansısa gözəgörünməz qüvvə onları inersiya üzrə istehsal edir. Xüsusən də “Qobustan” nə üçün dərc olunur, onu kim alır, kim oxuyur, aydın deyil. Halbuki 60-80-ci illərdə bu jurnal Azərbaycan mədəni həyatının güzgüsü olub.
– İndi zaman dəyişib, indi hətta Anar özü də dərc etsə, jurnal əvvəlki uğuru qazana bilməz.
– Qazana bilər, əgər özündən öncəkiləri təkrar yox, davam etdirən olsa. Vaqif Əlixanlıya elə gəlir ki, Kamyüdən yazı verməklə oxucunu maraqlandıra bilər. Fərqində deyil ki, Kamyünü vaxtilə Anar verib, bu günün isə öz kamyüləri, sartrları var. Bir neçə il öncə İntiqam Qasımzadəyə təklif etdim ki, “Azərbaycan”ın heç olmasa dizaynını dəyişin, bunu öz vəzifə səlahiyyətlərinə müdaxilə kimi qiymətləndirdi. “Ədəbiyyat qəzeti” və “Ulduz”dakı yeniləşmə çabaları isə daha çox kosmetik xarakter daşıyır. Azər Turan “Ədəbiyyat qəzeti”ni öz şəxsi orqanı kimi çıxarır, halbuki o 2 min nəfər üzvü olan nəhəng bir təşkilatın nəşridir. Bu neçə ildə qəzet onlarla yeni ad təqdim edib, amma bir nəfər də imza kəşf etməyib, bir dəfə də rezonans doğurmayıb. O, həftəlik ədəbiyyat qəzetindən daha çox, tərcümə dərgisini xatırladır. Nisbətən uğurlusu, çevik düşünəni Qulu Ağsəsdir, amma “Ulduz”da da ədəbi prosesin həqiqəti, açıq söz, azad fikir yoxdur.
– Nə təkilf edirsiniz?
– Təkliflərimi bir neçə il öncə “Azərbaycan” jurnalı ilə bağlı yazdığım məqalədə açıqlamışam. Hüseyn Cavid demişkən, bir çarə var, ancaq yeniləşmək.
– Əsəd müəllim, müsahibədəki tənqidlərinizi “düşmənləriniz” yəqin ki, cavabsız qoymayacaq…
– Mənim ədəbiyyatda dostlarım və düşmənlərim yox, prinsiplərim var.
465 dəfə oxunub
MANŞET
/
MÜSAHİB
/
QAYNAR QAZAN
/
XuralTAC
“Qaynar Qazan”da Hürrü Əliyev (III-sonuncu hissə): “Elçibəyin kor bağırsağı partladı..”-VİDEO
Hürrü Əliyevin mübarizə devizi: “Asılsaq da, kəsilsək də, soyulsaq da…”
Uzun zamandır “Qaynar Qazan” efirə çıxmır. Əsas səbəb prezident seçkiləri olsa da, zaman problemləri ilə bəzən gözlənilməz sürprizlər edə bilir. Əvvəl seçkilər, sonra Kərbəla ziyarəti, danışan adamların sürətlə və kəskin şəkildə azalması, hökumətin uğursuz media siyasəti – bütün bunlar “Qaynar Qazan”a təsirsiz ötüşmür. Həm iqtidar, həm də müxalifət düşərgəsinin adamları son dərəcə ehtiyatlı olublar. Ağızlarını bıçaq açmır. Qorxurlarmı, çəkinirlərmi, bilmirəm, amma onu bilirəm ki, bəziləri “Qaynar Qazan”a çıxmağa, bu qazanın içində qaynamağa risk etmirlər. Həm də səbəb budur təbii ki…
Amma təbii ki, bizim özümüzün də proqramımız bəzən sıx olur. Bu sıxlıq içərisində bəzən istədiyimiz alınmır. Hələ Avropadakı dostlarımızın uğurlu efir layihələri də bəzi hallarda bizim “dayandoldurum” verilişlərimizi kölgədə qoya bilir. Bütün bunları ona görə yazıram ki, bəzi həssas tamaşaçılar çox narahatlıqla “Qaynar Qazan”ın aqibətindən narahat oldular, onlarla adam yazdı mənə, zəng etdilər. Bu da onu göstərir ki, bu informasiya bolluğunda bu “canlı” yayınların cirit atdığı bir zamanda bu “dayandoldurum” imkanlarla biz hələ lazımıq və tamaşaçı bizi gözləyir. Açığı, bu, mənə ayrı bir stimul verdi. Və fasilə bir az çəksə də, yenidən bizi izləyənlərin və sevənlərin qarşısındayıq.
Bu dəfə qonağımız Azərbaycanın gənc siyasətçilər nəslinin nümayəndələrindən biri Hürrü Əliyevdir. Hürrü bəy Azərbaycanın 2-ci prezidenti Əbülfəz Elçibəyin qardaşı Almurad Ağanın oğludur. Yeni ”Bəyaz” Hərəkatı yaradıb və onun sədridir. Onunla söhbətləşmək marağı məni onu “Qaynar Qazan”a dəvət etməyə səslədi. Həm yeni hərəkatın məramı maraqlı idi, həm də Hürrü Əliyev mənim tələbə yoldaşım olmuşdu, onu müsahibəyə çəkmək, illərin nəyi və necə dəyişdiyini müşahidə etmək istəyirdim.
Hürrü Əliyev gənc siyasətçilər nəslinin nümayəndəsi kimi ənənəvi siyasi sistemdən gileylidir. Daha ötəsi var. O, Elçibəyin ölümündən bu tərəfə keçən 18 ildə onun ideoloji mirasına sahib çıxılmadığı iddiasındadır v bir çox məsələlərdə keçmiş silahdaşlara iradlarını bildirir. Hürrü bəy həm Əbülfəz Elçibəyin siyasi-ideoloji mirasına, həm də bu ideoloji silaha sarılaraq hamını birləşdirəcəyinə inanır. Onun üçün yeni birlik modeli təklif edir: “Vahid Milli Güc İttifaqı”! Bu birlik yaranarsa, Azərbaycanın bütün problemlərinin öz həllini tapacağına əmindir.
Hürrü Əliyev “Qaynar Qazan”ın bu dəfəki qonağıdır. Qiymət isə tamaşaçıların olacaq…
Əvəz Zeynallı
“Qaynar Qazan”
I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:
“Qaynar Qazan”da Hürrü Əliyev (I hissə): “Ölkədə Milli Güc çökdürülür”-VİDEO
II hissəni buradan oxuya bilərsiniz:
“Qaynar Qazan”da Hürrü Əliyev (II hissə): “BAB niyə yığışmır?!”-VİDEO
III – sonuncu hissə
Bir prezident göstərin ki…
– Zakir Cavanşirli soruşur: “Dünya tarixində dövləti başsız qoyub qaçan neçə prezident tanıyırsınız?”
– Mən sualı oxudum. Bəy tam açmasa da, mən bilirəm nəyi demək istəyir. Mən qoyub gedən prezidentləri tanımaya bilərəm. Amma bəyin sualına bu cür cavab verə bilərəm. Tanıdığım yeganə prezident Əbülfəz Elçibəydir ki, öz vəzifəsini, öz kreslosunu xalqın milli qırğınının qarşısını almaq üçün qoyub getdi. Bir prezident göstərin ki, hərbi qiyam nəticəsində devrilib, ancaq öz dövlətindən çıxmayıb.
– Azərbaycanda yoxdur…
– Mən tanıdığım prezident odur – bu yöndə.
– Maraqlıdır, Əbülfəz Elçibəy sizin əminiz olub, təbii ki, prezident dövründən xatirələriniz olmamış deyil. Necə idi prezidentliyi? İstəyirəm, bir az Əbülfəz Elçibəydən danışasan. Prezident olanda görüşürdünüzmü?
– Prezident olanda bir dəfə Mərdəkanda bağda oldum, bir dəfə də Yasamalda olan evdə oldum. Bir dəfə də səhərə yaxın gələndə gördüm.
– Yəni prezident olanda cəmi 3 dəfə görüşmüsən?
– Bəli. Cəmi 3 dəfə görüşmüşəm.
– Yəni Əbülfəz Elçibəy prezident olduğu müddətdə onu 3 dəfə görübsən?
– Hə, bir dəfə evə gəlmişdi…
– Nə söhbət etdiniz? Heç etdinizmi?
– Bibim oğlu var idi, onunla qalırdıq. Heç çox da qalmadı, tez də getdi. Bir dəfə də səhərə yaxın gəldi. Heç xidməti maşınla da gəlmədi, “06” ilə gəlmişdi.
– Yəni sizi bir yığsın, qardaşı uşaqları, bacısı uşaqları – oturasınız bir masa ətrafında, söhbət edəsiniz, sizə bir tövsiyələri olsun… Olmadı, eləmi?
– Vallah, heç üzünü görmək mümkün deyildi. Gəlib dəyirdi və gedirdi. Bir onda görə bilirdik. Yığsın, saatlarla, günlərlə – yox, elə bir şey yaşamamışıq prezidentlik dönəmində. Amma ondan öncəki dönəmlərdə bəzən olurdu. Bir sual da vardı ki, hansı siyasi ədəbiyyat oxuyursunuz…
Bəy 1975-ci ildən bizim evimizdə qalırdı
– Bəli, Ceyhun Mirzəli soruşur ki, hansı kitabları oxuyur?
– Mən 6 yaşımdan 8 yaşıma qədər Murad əmimgildə oxuyurdum. Eyni bina idi. Geologiyaya verilən bina idi – atamla Murad əmimə verilmişdi. Bəy də 1975-ci ildən etibarən bizim evimizdə qalırdı. Mənim indi 46 yaşım var, onun ən azı 20 ili rəhmətlik Bəylə bir yerdə olub. Sovet vaxtından, imperiya vaxtından üzü belə. Onun qeyri-adi insani keyfiyyətləri var idi. Biz yaşaya-yaşaya onu örnək götürmüşük. Onun dilindən çıxan bütün ifadələri, onun davranışları, özünü aparması – bunlar bizim üçün həyat məktəbi olub.
– Bir növ müəlliminiz olub?
– Təbii ki. Böyük bir məktəb, böyük bir məfkurə idi Əbülfəz Elçibəy. Vaxtınız varsa, mən Əbülfəz Elçibəydən kiçik bir xatirə danışaram.
– Çox maraqlı olar.
– Bəlkə də bu, indiyə qədər heç yerdə hallanmamış bir hekayədir. Təxminən 14 yaşım olardı. 1985-1986-cı illər idi. Axşam saat 6-dan sonra idi. Bacımla evdə idik. Əmim qonaqları ilə gəldi evə – 6 nəfər idilər. 3 nəfər bir gəldi, 2 nəfər bir, 1 nəfər də bir. Axşam saat 8-dən səhər saat 6-ya qədər oturdular. Bacım çay qoyurdu, hazırlayırdı, mən də çay aparıb verirdim – onlar da söhbət edirdilər. Gecə saat 02.00-03.00 arasında həmin yoldaşlardan 3 nəfər getdi, sonra 1 nəfər, axırda da qalan 2 nəfər getdi. Ən son gedən 6-nın yarısında getdi, çünki hava işıqlanmışdı. Bəyin özü yola saldı bunları. Biz də dəhlizdə dayanmışdıq. Qayıdıb otağa taxtına uzandı – siz o taxtı görmüsünüz – dedi, qardaş oğlu, üstümü basdır. Dəhşətli titrəmə tutmuşdu Bəyi. Üstünü basdırırıq, xeyri olmur. Necə edəcəyimizi bilmədik, qonşumuzu çağırdıq. Qonşu zəng edib təcili yardım çağırdı. Birinci təcili tibbi yardım gəldi, bir az su-filan içirdi, deyəsən, məsələnin nə yerdə olduğunu tuta bilmədi və çıxıb getdi. Allah canını sağ eləsin, uzun ömür versin, Ramiz dayı idi qonşumuz – israrla dedi ki, Bəy, mütləq səni xəstəxanaya götürməliyik. İkinci təcili tibbi yardım çağırıldı. Yenə getmirdi, Ramiz dayı israr etdi. Həkimlər çıxıb çöldə dedilər ki, kor bağırsaqdır və partlayıb. Təcili xəstəxanaya götürülməsə, məsələ bitir. İsrarla, yalvar-yaxarla, səhər saat 7-də xəstəxanaya götürüldü…
Əbülfəz Elçibəydən həyat dərsi almışam
– Deməli, kor bağırsaq partlayıb?
– Bəli, partlamışdı. Xəstəxanada 4 saat əməliyyat getdi – bəlkə 4 saatdan da çox. Həkim arayışında deyilirdi ki, ən şiddətli ağrılar 12 saat öncədən başlayıb, 10 saat öncə isə lap şiddətlənib. Təsəvvür edin… Mən burada Əbülfəz Elçibəyin qeyri-adi insan olmağı məsələsini ortaya qoyuram. Bu insan 6 nəfər dostu, silahdaşı ilə etdiyi siyasi söhbət boyu öz daxili ağrısını üzündə bildirmir. Ən azından öz yaxın dostları hiss edərdilər bunu. Təsəvvür edin, o sancı və ağrı ilə qonaqların sonuncusunu da qapıdan yola salıb, amma dimdik ayaqda durub, simasını və üz cizgilərini belə qoruyub. Əbülfəz Elçibəy bu məfkurənin sahibidir, belə şəxsiyyətdir. Mən bütün bu məsələləri Əbülfəz Elçibəyi bütləşdirmək üçün danışmıram, qardaşı oğluyam deyə demirəm. Mən bir vətəndaş kimi danışıram və yanaşmam xalq yanaşmasıdır. Mən o cür qeyri-adi bir insan görməmişəm. Mən yaşaya-yaşaya bir çox şeylərin şahidi olmuşam. Mən yeniyetmə vaxtlarımda Murad əmimgildə qalırdım və üzərimdə təzyiqlər vardı. Bir az ev uşağı idim, bir az şuluq uşaq olmuşam. Bir çox məsələlərdə mən Əbülfəz Elçibəydən həyat dərsi almışam. Demirəm, böyük kitablar oxumuşam, böyük mütaliələr etmişəm, böyük elmi araşdırmalar aparmışam – yalan olar. Mən həyat, siyasət, ideologiya və din anlayışını o böyük şəxsiyyətdən – Əbülfəz Elçibəydən öyrənmişəm. Hər danışıqlarını diqqətlə dinləmişəm. Məsələn, din məsələsində Vasim Məmmədəliyev əsas imzası olan adamlardan biridir. Mən 4-cü sinifdə oxuyanda Vasim Məmmədəliyev əmimgildən 2 mərtəbə aşağıda kirayə qalırdı. Mən onların yanında böyümüşəm, onların söhbətlərinin içində olmuşam. Ondan sonra da ictimai-siyasi fəaliyyətə başlayanda fikir olaraq söykəndim Əbülfəz Elçibəyə. Əbülfəz Elçibəy özündən əvvəlki keçmişə söykəndiyi kimi, biz də ona söykənmişik. Və bu bizə həm əxlaqda, həm mənəviyyatda, həm şərəfdə, həm ləyaqətdə, həm ağılda, həm təfəkkürdə, həm düşüncədə böyük bir xidmət olub.
– Prezidentlikdən sonra heç görüşdünüzmü?
– Bəy kəndə gedəndən sonra mən də getdim. İl yarım kənddə qaldım. Sonra mən qayıtdım. 1997-ci ildə Əbülfəz Elçibəy Kələkidən qayıdanda yenə həmin evə gəldi və bir il də həmin evdə qaldı. Sonra evini dəyişdi. Prezidentlikdən sonrakı dönəmdə çox görüşdük. Məzarlarımızı birgə ziyarətə gedirdik – Bəy öz anasının, mən də öz anamın məzarlarını ziyarət edirdik. O dərəcədə birgə idik. Evini dəyişəndən sonra bir az seyrək gedib-gəlirdik, amma dünyasını dəyişənə qədər görüşürdük.
– O otaq indi dururmu, saxlayırsınızmı? Yoxsa?..
– Yox, biz həmin evi satdıq. Çoxdan satmışıq…
– Bəs o otaq necə oldu?
– O otağı olduğu kimi köçürdük “Vorovski”dəki öz evinə.
– Eynilə?
– Eynilə. Kitabları, əşyaları, sonrakı tarixdən də yığılan bütün əşyaları öz evindədir.
– O otağın divarlarında doğrudan Heydər Əliyevin şəkli var idi?
– O dönəmdə bəli, var idi.
– Deyəsən, Türkan Şorayın da şəkli olub?
– Bəli, Türkan Şorayın da şəkli vardı. Şah İsmayılın və Atatürkün də şəkilləri var idi.
– Şah İsmayıl, Türkan Şoray…
– Səttarxanın büstü də var idi.
– Bir şey də soruşum, mənə çox maraqlıdır. Əbülfəz bəyin yaxın adamlarını, məsələn, sizi geniş ictimaiyyət tanımayıb. Prezident olanda da elə olub. Ankarada istəməmişdi Aqil yanında qalsın, Çilənayın – qızının toyuna getməmişdi. Niyə elə idi?
– Bəyin ailəyə yanaşmasını qısaca izah edim.
– Çox maraqlı olar…
– Bir çox örnəklər gətirəcəyəm. Sadəcə olaraq, o dönəm Xalq Cəbhəsi qəbul olunan tələbələri xaricə göndərəndə qardaşım – Ayturan Əliyev onlarla getmişdi. Rəyasət Heyətində onları aparan 2 nəfər var idi. Orda Ayturan özünün savadı, biliyi ilə keçmişdi. Və keçməkdən əlavə, 70 nəfər içindən ilk onluğa daxil olmuşdu. Bəy onun adını oxuyan kimi Bəy Ayturanın adının üstündən xətt çəkib. Allah canını sağ eləsin, o adam bu gün də yaşayır. O deyib ki, bəy, bu uşaq ilk onluğa düşən uşaqdır. Amma qəti şəkildə imkan vermirdi onun getməsinə ki, qardaşı oğludur. Halbuki o öz ağlıyla, savadıyla ilk onluğa düşən uşaq idi. Yəni onun adını bəyin qardaşı oğlu olduğu üçün ora yazmamışdılar. Onu silmək istəmişdi. Sonra qohum-əqrəbasına yanaşmada tamam fərqli idi. Bilirsiniz, bəy cəmiyyətə, öz xalqına tamamilə öz anlayışı, təfəkkürü ilə yanaşırdı.
– Deyəsən, sən də oxumaq üçün Ankaraya çox çətinliklə gəlmişdin. Bəy buraxmırdı?
– Məni, ümumiyyətlə, buraxmırdı. Atam israr edirdi ki, sən də get, xaricdə təhsil al, amma bəy əleyhinə idi. Sonra biz imtihan verən vaxt dövlət testinə düşmüşdük. O zaman Xalq Cəbhəsi keçirmişdi testi. Mən onda turizm və otelçiliyə qəbul olunmuşdum. Sonra sizlə qaldığımız yurda getdik.
– Atatürk Öyrənci Yurdunu indi qız yurdu ediblər.
– Bilirəm, bu yaxınlarda gedəndə kənardan ziyarət eləmişdim. Dedilər, qız yurdudur.
– Ərdoğan ülkücülərdən tarix qisasını aldı. Ora ülkücülərin kalesi idi axı.
– Məsələn, mən çox arzu edərdim ki, o vaxtki Avropadan, Amerikadan sitat gətirdiyiniz qədər Türkiyə siyasətindən daha çox örnək gətirsinlər. Türkiyə siyasətində ayrıca bir elementi deyək. Oranın da iqtidar, müxalifəti var, milli qüvvəsi və cümhuriyyətçiləri var, dini-ideoloji tərəf tutanları da var. Siyasi partiyalar, ideoloji təşkilatlar var. Orda indi oturuşmuş fundamental siyasi bir sistem var. Türkiyə dövlətində qurulmuş bir sistem. Adi örnəkləri ordan götürsünlər, məsələn, birini təhqir və tənqid edəndə belə “Sayın, Ərdoğan”, “Sayın Kılıçdaroğlu” deyirlər. Yəni ismin önündə “hörmətli” deyirlər. Bu nə deməkdir? Kılıçdaroğlu, müəyyən bir təşkilatın və təbəqənin təmsilidir. Türk millətini təmsil edir. Tənqid də edirlər, irad da bildirirlər, bir də onu deyir ki, “sayın”, yəni mənim millətimə, xalqıma hörməti var. O, qarşılıq verir. Türkiyə siyasətində ikinci önəmli örnək, son zamanlardaki adi bir şeyi deyim: çevrilişə cəhd. Yəni bu yalan idi, qondarma idi, bilmirəm. Amma müxalifətdə duran təşkilatlar istəsəydilər, bundan yararlana bilməzdilərmi? Türkiyə siyasi sistemində bir prinsip qəbul olunub: dövlətçilik və milli mənafe hər məsələdən üstün olmalıdır. Yəni siyasi mübarizə ayrıdır, bir-birinə qarşı iradlar, nöqsanlar var. Hökumət, dövlət olduğu yerdə korrupsiya da ola bilər. Dövlət olduğu yerdə sosial rifahın aşağı, yuxarı səviyyəsi olur. Bunlara qarşı, bəli, irad tərəfləri olmalıdır. Amma o da öz əxlaqına uyğundur. Bu hər iki tərəfə aiddir. İqtidar nə deməkdir? İqtidar dövləti təmsil eləyən bir növ kiçik ailədir. Daha çox ailədən güzəştli addımlar olmalıdır. Qarşı tərəf yanlış ola bilər, amma o yanlışdı deyə daha çox yanlışa yönləndirmək olmaz.
– Uşaq nadincdir də. Uşaq nadincdirsə, daha çox əziyyət verər.
– Bəli, bugünkü siyasi mühitin yaranmasının əsas səbəblərindən biri də iqtidardır. İqtidar, müəyyən məsələlərdə daha böyük düşünməlidir, daha böyük çıxışlar eləməlidir.
Hərəkatın maliyyəsini, maddi qaynağını kimlərsə təmin edərlərsə, təşkilat müstəqil ola bilməz
– Son sualımızı da verim. Vüqar Qurdqanlı soruşur ki, “Bəyaz”ın pulunu kim verir, Kəmaləddin Heydərov?
– Bəy, bir söz deyim. Mən öz fəaliyyətimizlə bağlı bir məsələyi ortaya qoyacam. Bir də baxın, “Bəyaz” Hərəkat nə deyir, bayaqdan sadalayırıq. Arzu edirik, kaş ki, dediyiniz olaydı. Bu təşkilata heç bir yerdən dəstək gəlmir, amma kaş ki, kaş ki, elə bir şey olaydı. Təbii ki, mümkün də deyil. Kaş ki, dövlət sahib çıxsın, kimin əlində nə imkan var, qatılsın, qatqısı olsun. Bəyin sualının kökünə bir nöqtə ilə cavab vermək istəyirəm. “Bəyaz” Hərəkat özünün gələcək maddi-texniki bazasını bu gün çalışıb qazandığı sosial bazasından yaradacaq. Bu, belədir. Çünki bir hərəkatın maliyyəsini, maddi qaynağını kimlərsə təmin edərlərsə, bu təşkilat müstəqil ola bilməz. O təşkilat özünü idarə edə bilməz. Bizim maddi-texniki imkanlarımızı sosial bazamız yaradacaq. Biz belə götürmüşük. Təmin edəcəyik, etməyəcəyik, böyük sosial bazaya sahib olacağıq, olmayacağıq, bu, başqa məsələ, amma bir məsələ də var. Bizim fəaliyyətlə bağlı insanlar tək Azərbaycanda deyil, Türk Dünyasının hər yerində, hətta Avropada var. İnanıram ki, təşkilatımızı xalqın mənfəətlərinə və tələbatlarına uyğun Vahid Milli Güc İttifaqını ortaya qoyacağıq. Asılsaq da, kəsilsək də, soyulsaq da bunu edəcəyik. Etməyə çalışacağıq.
– Müşahidə etdim ki, Əbülfəz bəylə oxşarlığınız var. Mən Əbülfəz bəylə bir neçə dəfə görüşmüşəm. Jestlərinizdə, danışıqlarınızda da bir oxşarlıq var. Oxşarlığınız varmı?
– Genetikdir. Yəni oğulun ataya, babaya, dayıya, əmiyə oxşaması normaldır. Məni atama da bənzədirlər, əmimə də bənzəyirəm. Atamla əmim də bir-birinə çox oxşayırdılar. Bəzi göz cizgilərim anam tərəfə oxşayır.
– Bu bənzərliyin siyasətdə avantajı var, yoxsa dezavantajı?
– Bu gün xalqın səmimi və doğru düşüncəyə, doğru yola ehtiyacı var. Keçəl ol, lal ol, şikəst ol – düşüncən və mövqeyin düzgün olsun. Elçibəyin qardaşı oğlu da ola bilərsən, Elçibəyə bənzəyə də bilərsən, amma 100 il də keçsə Elçibəy olmaq var. Kaş biz Əbülfəz Elçibəyin 10 faizi olaq, nəsə edə bilək. O kişinin yanına alnıaçıq gedək. Məqsədimiz budur. Əbülfəz Elçibəyin düşüncələrində nə varsa, biz də onun daşıyıcılarıyıq, ayrı məqsədimiz yoxdur. O zamana qədər də cəmiyyətə təşkilatımızı tanıdacağıq və tanınacağıq.
– Eşq olsun, təşəkkürlər.
– Minnətdaram.
SON
Xural.com
881 dəfə oxunub
MANŞET
/
MÜSAHİB
/
QAYNAR QAZAN
/
XuralTAC
“Qaynar Qazan”da Hürrü Əliyev (II hissə): “BAB niyə yığışmır?!”-VİDEO
Hürrü Əliyev: “Bu gün Azərbaycan bütövlüklə iqtidarı ilə, müxalifəti ilə, bizimlə, sizinlə fars və rus qüvvələrinin təsiri altındadır”
Uzun zamandır “Qaynar Qazan” efirə çıxmır. Əsas səbəb prezident seçkiləri olsa da, zaman problemləri ilə bəzən gözlənilməz sürprizlər edə bilir. Əvvəl seçkilər, sonra Kərbəla ziyarəti, danışan adamların sürətlə və kəskin şəkildə azalması, hökumətin uğursuz media siyasəti – bütün bunlar “Qaynar Qazan”a təsirsiz ötüşmür. Həm iqtidar, həm də müxalifət düşərgəsinin adamları son dərəcə ehtiyatlı olublar. Ağızlarını bıçaq açmır. Qorxurlarmı, çəkinirlərmi, bilmirəm, amma onu bilirəm ki, bəziləri “Qaynar Qazan”a çıxmağa, bu qazanın içində qaynamağa risk etmirlər. Həm də səbəb budur təbii ki…
Amma təbii ki, bizim özümüzün də proqramımız bəzən sıx olur. Bu sıxlıq içərisində bəzən istədiyimiz alınmır. Hələ Avropadakı dostlarımızın uğurlu efir layihələri də bəzi hallarda bizim “dayandoldurum” verilişlərimizi kölgədə qoya bilir. Bütün bunları ona görə yazıram ki, bəzi həssas tamaşaçılar çox narahatlıqla “Qaynar Qazan”ın aqibətindən narahat oldular, onlarla adam yazdı mənə, zəng etdilər. Bu da onu göstərir ki, bu informasiya bolluğunda bu “canlı” yayınların cirit atdığı bir zamanda bu “dayandoldurum” imkanlarla biz hələ lazımıq və tamaşaçı bizi gözləyir. Açığı, bu, mənə ayrı bir stimul verdi. Və fasilə bir az çəksə də, yenidən bizi izləyənlərin və sevənlərin qarşısındayıq.
Bu dəfə qonağımız Azərbaycanın gənc siyasətçilər nəslinin nümayəndələrindən biri Hürrü Əliyevdir. Hürrü bəy Azərbaycanın 2-ci prezidenti Əbülfəz Elçibəyin qardaşı Almurad Ağanın oğludur. Yeni ”Bəyaz” Hərəkatı yaradıb və onun sədridir. Onunla söhbətləşmək marağı məni onu “Qaynar Qazan”a dəvət etməyə səslədi. Həm yeni hərəkatın məramı maraqlı idi, həm də Hürrü Əliyev mənim tələbə yoldaşım olmuşdu, onu müsahibəyə çəkmək, illərin nəyi və necə dəyişdiyini müşahidə etmək istəyirdim.
Hürrü Əliyev gənc siyasətçilər nəslinin nümayəndəsi kimi ənənəvi siyasi sistemdən gileylidir. Daha ötəsi var. O, Elçibəyin ölümündən bu tərəfə keçən 18 ildə onun ideoloji mirasına sahib çıxılmadığı iddiasındadır və bir çox məsələlərdə keçmiş silahdaşlara iradlarını bildirir. Hürrü bəy həm Əbülfəz Elçibəyin siyasi-ideoloji mirasına, həm də bu ideoloji silaha sarılaraq hamını birləşdirəcəyinə inanır. Onun üçün yeni birlik modeli təklif edir: “Vahid Milli Güc İttifaqı”! Bu birlik yaranarsa, Azərbaycanın bütün problemlərinin öz həllini tapacağına əmindir.
Hürrü Əliyev “Qaynar Qazan”ın bu dəfəki qonağıdır. Qiymət isə tamaşaçıların olacaq…
Əvəz Zeynallı
“Qaynar Qazan”
I hissəni buradan oxuya bilərsiniz:
https://www.xural.com/qaynar-qazanda-hurru-%C9%99liyev-i-hiss%C9%99-olk%C9%99d%C9%99-milli-guc-cokdurulur-video/ “Qaynar Qazan”da Hürrü Əliyev (I hissə): “Ölkədə Milli Güc çökdürülür”-VİDEO
II hissə
Bu, bizim vicdan borcumuzdur
– Bizim digər silahdaşlarımız da bu gün bir vicdan və şərəf borcumuz olaraq bu məsələni ortaya qoyurlar. Əbülfəz Elçibəyin və şəhidlərimizin ruhu qarşısında bu, bizim vicdan borcumuzdur. Biz də dünyadan gedə bilərik, düşüncəniz, ağlınız, təfəkkürünüz olmasa, gözünüz də görməsə, bunu başa düşə bilərik, ancaq Azərbaycan xalqının bu durumunu görüb susan bir tərəf olmaq bizim əxlaqımıza da, vicdanımıza da, şərəfimizə də yaraşmaz. Artıq hədəflər, fəaliyyətlər, hara gedirik, necə olacaq, uğur qazanacağıq, uğursuzluq olacaq – o ayrı məsələdir. Bu, bizim vicdan borcumuzdur. Və biz tam əminliklə qeyd edirik ki, yaxın gələcəkdə milli ideoloji bir ittifaq yaranacaq və bütün siyasi fəaliyyətləri tam kölgədə qoyacaq bir siyasi mənzərə yaradan güc olaraq ortada olacaq. Buna mən tam əminəm. Nəyə əminik? Bizim borcumuzdur ki, müraciət edək. Hərkəsə qucaq açaq. Biz fəaliyyətdə olanların yanında olmağa da hazırıq. Onlara dəstək verməyə də hazırıq. Amma müəyyən əsaslarla. Biz bunu özümüzün borcu sayırıq. Apardığı siyasi fəaliyyətdən asılı olmayaraq onlar da öz xalqımızın övladlarıdır. Ama biz fəaliyyətimizi, Əbülfəz Elçibəyin Azərbaycan gəncliyinə müraciətini siz də bilirsiniz, oradaki ifadələrdən birini örnək kimi: “Mən əminəm ki, Azərbaycan gəncliyi öz torpağının azadlığı və bütövlüyü uğrunda şübhəsiz və mütləq mübarizə aparacaq”. Biz Azərbaycan gəncliyinə tam əminik ki, bu yolda – torpaqlarımızın azadlığı, bütövlüyü uğrunda “Bəyaz” Hərəkatla birgə mübarizədə olacaq. Bizim əminliyimizin bir səbəbi də budur. Borcumuz olaraq da müraciətimizi edirik. Müraciətləri yenidən edəcəyik.
– Bir xəbər var mı? Reaksiyalar necədir?
– Çox güman ki, xəbər var. Kifayət qədər yayılıbdır müraciətlər. Məlumatı olanlar da var və ziyalılarımızdan gələnlər çoxdur. Düşüncəni və orda olan səmimiliyi, düzgünlüyü görmək üçün gəlib görüşmək istəyənlər var. Və öyünmək kimi olmasın, yüksək şəkildə təqdir olunuruq, müsbət qəbul edilirik.
“Elçibəy Fondu” mütləq yaradılmalıdır
– Əbülfəz bəyin irsi mövzusunda nə düşünürsən? Bu il 80-ci ilidir, müəyyən tədbirlər keçirilir. Bunu necə dəyərləndirirsən, necə olmalıydı əslində? Elçibəy Mərkəzi, Elçibəy Fondu, bu məsələ haqqında nə isə etdinizmi?
– Bəy, bu yaxınlarda 80-ci yubileyi ilə əlaqədar Təşkilat Komitəsi yaradılıb. Biz buna müsbət yanaşırıq. Amma 2008-ci ildən sonra dəfələrlə çıxış etdim, hətta ailəyə də bu yöndə müraciətlər verilməsini də xahiş etdim. Ərturquta Əbülfəz bəydən sonra ard-arda bir neçə dəfə dedim ki, “Elçibəy Fondu” mütləq yaradılmalıdır. Əslində, 2005-ci ildən bu məsələ ortaya qoyulmuşdu, ancaq mən bunun haqqında çox dərinə getməyəcəm. Fondun yaradılması nə deməkdir? Bu gün ən azı təşkilatlar yaradılır, Əbülfəz Elçibəy haqqında hər hansı müsabiqələr, tədbirlər təşkil eləmək – bunlar gözəl addımlardır. Amma hər bir məsələni bir qaynağa ehtiyacı var. Mənəviyyatdan başqa, fəaliyyətdən, qol-əl, fikir əməyindən başqa bir maddi tələbata da ehtiyac olur. Düşünün ki, Əbülfəz Elçibəy Fondu və ya Mərkəzi 2005-ci ildən yaradılıb. Mən o zaman da Ərturqut bəyə dedim ki, çox yaxın, etibarlı – istər ailəyə, istər Elçibəyin yoluna, onun əqidə baxımından da sadiq insanları ilə görüşün, müzakirə aparın və güvəndiyiniz bir İdarə Heyəti yaradın, başında da özünüz durun. Bir Fond yaransın. Bu ictimai bir fəaliyyətdir, buna heç kim qarşı qoya bilməz, bu, qlobal bir məsələdir. 2008-ci ildən götürsək, 10 il keçib. 10 il o fonda, mərkəzə kifayət qədər maliyyə toplanardı və büdcəsi ola bilər. Və nəinki sadəcə ildönümündə, Əbülfəz Elçibəyin ümumiyyətlə, fəaliyyətinin də, öz taleyinin də, şəxsi məfkurəsinin də, ideallarının da, fikirlərinin də, onun şəxsiyyətinin də təbliğatı lazımdır. Onun fikirlərini cəmiyyətə zamanla yeni nəsilə ötürməliyik. Yəni bu, böyük bir iş idi. Özləri də şahiddir ki, bunu mən dəfələrlə xahiş etmişəm.
– Niyə yaranmayıb, bəy?
– Mən o məsələlərə heç o qədər də qarışmaq istəmirəm. Yenə də bu da mənim borcumdur, bu mənim qardaşlıq, oğulluq borcum idi ki, bunu deyim. Bunu tək ailəyə deməmişəm, bunu siyasi düşərgələrə də demişəm. Əgər ortada bir fond olsa, cəmiyyət Əbülfəz Elçibəy haqqında nə düşüncəsi varsa bu fonda gələr. Bu gün təşkilat yaradılırsa, hər hansısa tədbir keçirilərsə, bu ondan qaynaqlanar. Yəni sistem bu cür qurulmalıdır. Əbülfəz Elçibəyə bu yöndə dəyər verməyin iqtidarla nə əlaqəsi var? Bunu eləmirlərsə, bunun mənimlə, ya da bir başqası ilə nə əlaqəsi var? Yəni haqqı olan tərəflər var ki, bunu onlar eləməlidirlər, onların borcudur, onu da eləmək lazımdır.
– Belə başa düşdüm ki, onu ailə eləməlidir.
– O mütləq olmalıdır. Əbülfəz Elçibəy şəxsiyyəti vətən, millət, dövlət, torpaq, Bütöv Azərbaycan, Turan – hər şey deməkdir. Yəni Əbülfəz Elçibəyin təbliğatı xalqın, vətənin təbliğatıdır. Bundan daha asan məsələ yoxdur ki, bunu təşkil edə bilmirlər.
Adımın mənası “Hür”dən gəlir…
– Müxtəlif suallar var. Kamran Süleymanov soruşur ki, Hürrü nə deməkdir? Adınızın mənası nədir? Məncə, Əbülfəz Elçibəy qoydu, eləmi?
– Bu maraqlı bir dövrə söykənir. Mirbaba ağa – Əbülfəz Elçibəyin qaynatası və əmisi (Miryəhya ağanın) oğlu, o atamgilin, əmimin əmisi oğludur. Yəni oranın ağsaqqalı, böyüyü olub.
– Yəni Əbülfəz bəy əmizadəsi ilə evlənib.
– Bəli, elə olub. Atam İmam məclisində çıxışlarının birində atamın marağını çəkən tərəf Hürrü Əleyhissalam oldu. Hürrü Əlihəsənov, ümumiyyətlə, islamiyyətin böyük, güclü bir sərkərdəsi olub. O zaman qarşı tərəfdə idi və Yezidin haqsızlığına dözməyərək İmam Hüseynin tərəfinə keçdi. Məclisdə Mirbaba ağa Hürrüdən danışır və atamın könlünü fəth edir. Orada deyir ki, əhd eləmişəm, oğlum olsa adını “Hür” qoyacağam. “Hür” sözünün kökü elə “azad” deməkdir. Bəy də ona “…rü” əlavə etdi, oldu “Hürrü”, yəni “hürriyyət”.
– Yəni Əbülfəz bəyin əlavəsi “Hürrü”dür?
– Bəli, orda artıq bir türk çaları var. Amma “Hürrü” sözünün əsas anlamı özgürlük, azadlıqdır.
– Deməli, bu, İmam Hüseynin “Kərbəla” hadisəsinə gedib çıxır.
– Bəli, o atamın ordan götürdüyü bir məsələdir.
– Çox maraqlıdır. Mən elə bilirdim, Əbülfəz bəy qoyub.
– Əbülfəz bəy tamamlayıb.
– Kamran Zamanlı soruşur: “Elçibəyin mənəvi və ideoloji varisi kimi özünüzümü, Aqil Səmədbəylinimi görürsünüz? Çünki bu günlərdə Elçibəyin ideoloji varisliyinə iddia edənlərinin sayı çoxdur. Səhv etmirəmsə, biri də Aqil Səmədbəylidir.” Əbülfəz bəydə də ideoloji varislər çoxdur, deyəsən.
– Bəli, bunun ən çox arzusunda olan da bizik ki, ideoloji varislər, buna iddialı olan tərəflər nə qədər çox olsa o qədər yaxşıdır. Nəinki ali siyasi mövqe, siyasi xətt götürüb gedənlər. Aqil bəyin, ümumiyyətlə, Xalq Hərəkatının üzvü olmağı, elə o vaxtlar Gənc Aydınlarla da fəaliyyəti, yəni sırf bu yöndə fəaliyyəti nəzərə alınarsa, bəli, Aqil bəyin özünü də ideoloji varis hesab etmək olar. Biz özümüzü ideoloji varis elan eləmirik ki, bizdən başqa heç kim yoxdur. Belə məsələ yoxdur, biz sadəcə qeyd edirik ki, hər kəsin siyasətini, siyasi fəaliyyətini qəbul edirik və uğurlar arzulayırıq. Biz də Əbülfəz Elçibəyin bu ideallarının bir yolçusu olaraq bu məfkurəni ortaya qoyuruq, bunu aparırıq.
– Yəni heç kimə mane olmadan.
– Qətiyyən. Əksinə, o ideallarda həmrəy olan şəxsləri də biz könlümüzə qəbul edirik. Nəinki qəbul edirik, arzulayırıq. Bizə lazımdır ki, milli məfkurə, milli təfəkkür inkişaf eləsin. Azərbaycan xalqı milli gücünə, ruhuna irəli gəlsin. Digər siyasətlərə yox.
– Kamran Zamanlı yenə bir sual soruşub: “Əgər hakimiyyətdən çox yüksək bir vəzifə təklif olunsa, Elçibəy ideyalarından vaz keçib bu kitabı bağlayarmı?”
– Tələb kimi değil, amma rica edirik, gərək çalışsınlar ki, müraciətlə tanış olsunlar. Biz milli ideoloji mübarizəni, sistemi, bu fəaliyyətləri daha böyük amallar hesab edirik, nəinki hər hansısa bir vəzifə, nəinki prezidentlik. Yəni bizim üçün bu məsələlərdə nəinki hər hansı bir vəzifə, prezidentlik statusu belə çox cılızdır. Yəni bu amallar daha böyük amallardır. Bir daha qeyd edirəm, hərdəfəki fikirlərimi dinləyicilər də, izləyicilər də yekəxana qəbul etməsinlər. Topraqlarımızın azadlığı, Bütöv Azərbaycan və türk dövlətlərinin birliyi ən uca amallardır. Biz kimik ki? Bu xalq, bu millət bizdən asılı olmayaraq gedir. Biz də xalqımızın tərəfləri olaraq cəmiyyətimizə bunu aşılayırıq, bunun fəaliyyətini ortaya qoyuruq, bunun uğrunda mübarizə aparırıq. Və bunda dini inanclarımız qədər milli inanclarımızı daha önə qoyuruq. Milli inanc yoluna gedən haqq yoluna, müqəddəs yola getmiş sayılır. Bu, qəbul olunmuş məfkurədir. Yəni insan doğulduğunda bir milli kimlik alır, sonra hansı dinə mənsub olduğunu bilir. Milli kimliyin olmasa hansı dinə mənsub olsan nə olar?
– Bəlkə ona görə suallar ortaya çıxır ki, məsələn, Əbülfəz Elçibəyin müavinlərinin hamısı parlamentdə, indi hamısı hakimiyyətə daha yaxındır. Mən yanılmıramsa, Fazil Mustafa da “Qaynar Qazan”da müsahibəsində demişdi ki, mənim yolum Elçibəy yolu deyil. Bəlkə bunu nəzərdə tuturlar?
– O məsələni eşitmişdim. Yox, bəy, mən bir daha onu qeyd edim, mən bu məsələyə nəyə görə gəldim. Fazil bəy ən azından çıxıb onu açıq qeyd edib. Amma digər tərəfdən, qeyd edənlər var ki, biz Əbülfəz Elçibəy yolu gedirik, amma o yola ümumiyyətlə aid olmayan bir fəaliyyət aparırlar. Bir də, biz axı qeyd etdik, hərkəs – təşkilat rəhbəri, hər bir şəxs öz götürdüyü siyasi fəaliyyəti haqq saya bilər. Ona qarşı getməyin səni aşağı salar, yuxarı qaldırmaz. Biz necə bunu haqq qəbul ediriksə, o da bunu belə qəbul edə bilər. Biz sadəcə olaraq onu deyirik ki, Vətəni, milləti, Azərbaycanın qurtuluşunu düşünürsünüzsə, ortada milli məfkurə inkişaf eləməlidir. Sadəcə bu böyük iddialar həll olunandan sonraki məsələdir.
– İndi, məsələn, Qüdrət Həsənquluyev, Asım Mollazadə, Fazil Mustafa, Mirmahmud Mirəlioğlu, Əli Kərimli, onu demək bəlkə indi necə çıxır bilmirəm, amma Razi Nurullayev… Yəni bunların hamısı bu və ya digər formada indi ən fərqli yollarda olsalar da, Əbülfəz bəyin bir zaman şinelindən çıxıb. Bax bunlarla münasibəti necə quracaqsınız?
– Biz siyasi prosesləri də izləyirik. Bir çox hallarda, bu məsələlərdə ancaq AXC və Əli Kərimli mücadilə eləyib. Yaxşı, o məsələdə Əli Kərimli haqq olmadı, siz geri çəkildiniz. Bəs indi sadaladığınız 5 və 6 təşkilat niyə öz birliyini təmin eləyib Elçibəyin yolunu, ideallarını davam eləmədi? Bilirsiniz, mən ona görə deyirəm ki, Əbülfəz Elçibəydən sonra onların böyük bir hərəkat yolu keçməsinə baxmayaraq, Əbülfəz Elçibəyin təfəkküründən yetişən tərəflər olmasına baxmayaraq, tamamilə ayrı mövqe, siyasi xətt tutdular. Yəni burda Əli Kərimov haqsızdır, Mirmahmud ağa haqlıdır, belə anlayış yoxdur. Bu məsələlərdə, bütövlüklə hamısı haqsızdır, hamısında günah var.
AXC bölünməməli idi
– Niyə günahkardır? Deyirsiniz ki, təşkilat bölünməməli idi?
– O mütləqdir, birinci amal idi ki, hər nə olsa güzəştlərə getmək olardı ki, o təşkilat bölünməsin. Sadəcə olaraq, bir tərəf bir ad qoydu geri çəkildi ki, burda milli xətt öldü, tamamilə mühafizəkar bir sistem tutulub, biri dedi, filan yol tutulub. Bunları da qəbul etmək olar. Azərbaycan Xalq Cəbhəsi bir tək Əli Kərimovdan ibarət deyildi ki. Bir tək sizin sadaladığınız təşkilat sədrləri də deyildi. Azərbaycan Xalq Cəbhəsində Əbülfəz Elçibəydən sonra böyük hərəkat adamları var idi ki, onlar ümumiyyətlə küskün düşdü, kənarlaşdı. Bu gün də izləmə mövqeyindədir. Yəni Azərbaycan Xalq Cəbhəsi – Əbülfəz Elçibəy məktəbi bir tək sizin sadaladığınız tərəflər deyil. Bu gün Əbülfəz Elçibəyin hərəkatından doğan elə bir hərəkatçı, aydınlar var ki, onların biri bir orduya bərabərdir. Sadəcə olaraq qəbul eləmədilər. Bu siyasi mühiti, məqsədləri, yanlış yol xəttini gördülər, çəkildilər. Nə onların üzərinə getdilər, qardaşlıqlarını qoruyurdular, nə tənqid etdilər. Amma fikir ayrılıqları o idi ki, bəli, artıq Bəy getdi. Həmin şəxslər, təşkilatlar milli məfkurədə Azərbaycan xalqının, Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin böyük bir ümid yeri idi. Ki, o təşkilat Azərbaycanı daxildən, xaricdən gələn bütün təhlükələrdən qoruya biləcək bir sədd olacaq təşkilatdır. Amma bu gün onlar, ancaq hakimiyyət uğrunda mübarizə aparan xırda siyasi təşkilata çevrilib. Məndən incisinlər, inciməsinlər, məsələ onda deyil. Hakimiyyət uğrunda mübarizə normal, düzgün qəbul olunub, bu, olmalıdır da. Amma Elçibəy məktəbindən, Elçibəy təşkilatından ayrılan qüvvələrin maraqları başqa məsələdir. Biz deyirik ki, kaş yol olduğu kimi davam edərdi, o birliklərlə davam olunardı. Ona görə deyirik, bizim ən böyük bacarıqsızlığımız və çatışmayan ən böyük cəhətimiz birliyimizi təmin etməkdir. Bu birlik təmin olunsa, hər məsələ həllini tapar.
Müxalifət, iqtidar gəlsin bizçi olsun, biz niyə onlarçı olmalıyıq?
– Bəy, “Qaynar Qazan”ın elanını mən qoyandan bəri çoxlu suallar gəlib. Amma hiss edirəm ki, bu cəbhəçilərdə Hürrü Əliyevə qarşı bir aqressiya var. Məsələn, burda suallar var ki, Anar Məlikov deyir ki, bu kimdir, bu varis də Əli Kərimlini debata çağıracaq? Qədirli Rəşad soruşur ki, yenə varis? Düzdür, Həsən Qasımov sizin tərəfdən bunların hamısına cavab verir, amma təbii sizin suallara cavabınız da maraqlıdır. Sərxan Carçı hərəkatın adının niyə “Bəyaz” olduğunu soruşur. Natiq Adilov da deyir ki, – cəbhənin mətbuat xidmətinin rəhbəridir -, mənəvi və ideoloji varis, bu adam zaman-zaman mənfur rejimin dəstəyi ilə müxalifətə saldıran şəxs deyilmi? Yəni sizin Əli Kərimli ilə elə böyük probleminiz olub?
– Deməli, bəy, burda bütün fikirləri qəbul edirik. Yanlış düşüncə kimi, yanlış bir faktor olaraq da baxa bilərik. Əvvəla, onlardan bəzilərinin ümumiyyətlə mənimlə bağlı anlayışı yoxdur. O suallara mən də baxmışam, amma cavab verməmişəm. İkincisi, bizim müraciətlərimizlə bağlı ümumiyyətlə məlumatları yoxdur ki, biz nə istəyirik. Bunlar fikirləşir ki, Əli Kərimov və yaxud Azərbaycan Xalq Cəbhəsi, müxalifət, ya da iqtidar. Burdaki çıxışımda bunu qeyd edirəm. Burada hər bir məsələ artıq ortaya qoyulub. Biz deyirik ki, bu tərəflərin hamısının apardığı siyasət cılızdır. Biz onların üzərinə niyə getməliyik ki? Müxalifət gəlsin bizçi olsun, iqtidar gəlsin bizçi olsun, biz niyə onlarçı olmalıyıq? Söhbət də Əli Kərimovdan gedirsə, mənə o Natiq Ədilov bir fakt desin ki, mən müxalifətin üzərinə, xüsusi olaraq mənfur rejimin dəstəyi qeyd olunan bir fakt qoysunlar. Ki, müxalifətin bu milli ideoloji məsələsində, Əbülfəz Elçibəy ideallarının davam etməməsi məsələsində iradlarımızda haqlıyıq. Bunda bəlkə də başqasının haqqı yoxdur deməyə, amma mənim haqqım böyükdür. Mən bunu irad kimi qəbul edirəm. Biz qeyd edirik ki, Əbülfəz Elçibəy Milli Azadlıq Hərəkatının lideri olması ilə yanaşı, Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Azərbaycan xalqının milli iradəsindən yaranan bir təşkilatdır. Dünən, bu gün, sabah onun rəhbərlərinin kim olmasından asılı olmayaraq, bu təşkilat bizim üçün doğma və əzizdir. Biz bunu deyirik. Biz zəif Xalq Cəbhəsi, zəif Bütöv Azərbaycan birliyi arzusunda olsaq niyə qınayırıq, dirənirik, niyə istəyirik ki onlar güclənsin?
– Bütöv Azərbaycan birliyi nə oldu?
– Biz deyirik ki, siyasi fəaliyyət var, amma milli ideoloji fəaliyyət yoxdur. Yəni, aktif yoxdur. Bir toplantı keçirib demək ki, Bütöv Azərbaycan belə getdi, Cənubi Azərbaycan belə getdi – yox. Ortada olmalısan, meydanda olmalısan. Arqumentini də qoymalısan. Bütöv Azərbaycanı istəyirsən, Qarabağı istəyirsən, bunu kim verəcək? Hökumət Qarabağ verən idi, 25 ildir verərdi. Hökumət Bütöv Azərbaycan verəcək tərəf deyil axı. O iradlar bildirən təşkilatların birinin cəsarəti var, qalxsın siyasi mövqeyində bəyanat, müraciət və ya çıxışı ilə “rədd olsun fars və rus şovinizmi!” desin. Bu gün Azərbaycan bütövlüklə iqtidarı ilə, müxalifəti ilə, bizimlə, sizinlə farsın və rus qüvvələrinin təsiri altındadır.
– Yəni deyirsiniz ki, bunu heç biri deyə bilməz?
– Ona hünərləri varsa, çıxıb desinlər. Niyə deyə bilməyəcəklər? Çünkü məqsəd siyasi məqsəddir. Siyasi məqsədlərdə İran və Rusiya güclü bir qüvvədir. Hər an onların dəstəkçisi ola bilər. Fikirdi, birdən Rusiyanın fikri dəğişdi, bu millətdən vaz keçdi. “Mən də onun hədəfində olmayım” deyə bir düşüncə var. İkincisi, sən torpaq istəyirsən, torpağı bu iqtidardan istəməyə ehtiyacın yoxdur. Sən bilirsən ki, o güclərin təsiri altındasan. O cümlədən, iqtidar da o güclərin təsiri altındadır. Yəni bunu qəbul etmək lazımdır ki, Azərbaycan bu gün Rusiya imperialist güclərinin təsiri və işğalı altındadır. Bu birmənalıdır, 80%. Burada çıxıb meydan oxumağa cəsarət lazımdır. Boş-boş nağıl cəfəngiyat yürüdən siyasətlərlə yox.
– Çox ciddi şeylər deyirsən. Əslində, həqiqət payı yox deyil. Deyirsən ki, hətta Əbülfəz Elçibəyin adı ilə qurulan, indi fəaliyyətdə olan partiyaların özləri belə fars və rus şovinizminin təsirindədir?
– Desələr, biz gedib durarıq onların yanında.
– Maraqlı bir şeydir. Hətta Elşən Bəyləroğlu deyilən bir adam yazıb ki, kahindir bu adam hər halda, mən indidən deyim ki, kimin əleyhinə danışdırılacaq, Əli Kərimlinin.
– Çox üzr istəyirəm. Amma mən bu məsələyə bir əlavə də edim. Bu gün hər şeyi qoyun qırağa. Gəlin Qərbi Azərbaycanda bu 17 il ərzində bizim öz soydaşlarımız bir neçə dəfə Urmiya gölü və ondan öncəki məsələlərlə bağlı meydanlara çıxmışdı. Bu gün həpisdə olan yetərincə cənublu qardaşlarımız, fədailərimiz, siyasi məhbuslarımız var. Gəlsinlər, desinlər ki, onlara görə meydana yığışıb bir tədbir keçiriblər. Keçiriblərmi? 2003-dən bu yana sadəcə bəlkə də 100 dənə mitinq olub. Bəlkə də mən az deyirəm. Birinin kütləviliyi Qarabağ üzərində qoyulubmu? Bütün təşkil olunan mitinqlərin tələbi seçkidən öncə, seçkiyə yaxın bir müddətdə yalnız seçki və demokratiyadır. Biz deyirik ki, illərdir bunu etmisiniz, düz eləyirsiniz, davam da edin. Amma bircə dənə mitinq də birliyiniz ilə Qarabağ şüarı altında təşkil edin. Niyə eləmirlər?
– Qarabağ şüarına da hökumət icazə vermir. Akif Nağı eləmək istədi, hökumət icazə vermədi. Siz belə şeylər edəcəksinizmi?
– Biz milli gücü birinci ortaya qoyuruq. Bunun üzərində də çalışmalarımız gedir. Biz sadəcə borcumuz olduğu üçün müraciət edirik. Biz qurtuluş yolumuzu da göstəririk, xalqın milli iradəsinin ortaya qoyulmasını göstəririk. Bu yöndə çalışmalar lazımdır. Yenə deyirəm, bu məsələlərdə bütün dünyadaki bütün Azərbaycan-türk övladlarının bu təfəkkürdə, istəkdə, arzuda olan bütün təşkilatların fərdlərinin birliyini təmin etmək lazımdır.
Təkcə Xalq Cəbhəsinin üzərinə getmirik ki, BAB-ın da üzərinə gedirik
– Mən belə başa düşdüm ki, Bütöv Azərbaycan Birliyinin də yaradılması və fəallaşması haqqında düşünürsünüz.
– Bütöv Azərbaycan birliyi var.
– O zaman BAB mənada deyil…
– BAB var. Biz təkcə Xalq Cəbhəsinin üzərinə getmirik ki, BAB-ın da üzərinə gedirik.
– Ki, niyə yoxsunuz, niyə yığışmırsınız?
– Yaxşı, onlar siyasi hakimiyyət uğrunda mübarizə aparır, getsin aparsın. Bəs siz niyə yığışmırsınız? Sizə nə yol qoyulmuşdu? Siz hara gedirsiniz, nə edirsiniz?
– Amma sizi təqdir edənlər də var. Loğman Məmmədov deyir ki, Hürrü bəyə eşq olsun. Sizinlə qürur duyuruq. Biz sizi Elçibəyin varisi kimi qəbul edirik. Siz indiki müxalifət sədrlərindən önəmlisiniz. Həsən Qasımov bütün şərhlərində müdafiə edir. Cavanşir Kazımov deyir ki, video-müsahibələrini dinləmişəm, çox savadlı bəydir, müxalifət liderlərindən fərqli olaraq hər çıxışında İranı, Rusiyanı hədəf seçir. Ağaşirin Tanrıverdioğlunun bir sualı var: “Müxalifətlə müttəfiqlik eləmək fikriniz varmı?” Buna deyəsən, təxminən cavab verdiniz.
– Cavab verdim, bir daha cavab verə bilərəm. Burada iqtidarla da, müxalifətlə də, ancaq sırf “Bəyaz” hərəkatın əsasları ilə qoyulmuş istiqamətdə hər bir kəslə müttəfiq fəaliyyət göstərə bilərəm. Biz ona görə müraciət edirik.
II hissənin sonu
Xural.com
1.7K dəfə oxunub
MANŞET
/
MÜSAHİB
/
QAYNAR QAZAN
/
XuralTAC
“Qaynar Qazan”da Hürrü Əliyev (I hissə): “Ölkədə Milli Güc çökdürülür”-VİDEO
Elçibəyin idealları davam etdirilmədi
Azərbaycanın qurtuluşu bu Vahid Milli Güc İttifaqından keçir
Uzun zamandır “Qaynar Qazan” efirə çıxmır. Əsas səbəb prezident seçkiləri olsa da, zaman problemləri ilə bəzən gözlənilməz sürprizlər edə bilir. Əvvəl seçkilər, sonra Kərbəla ziyarəti, danışan adamların sürətlə və kəskin şəkildə azalması, hökumətin uğursuz media siyasəti – bütün bunlar “Qaynar Qazan”a təsirsiz ötüşmür. Həm iqtidar, həm də müxalifət düşərgəsinin adamları son dərəcə ehtiyatlı olublar. Ağızlarını bıçaq açmır. Qorxurlarmı, çəkinirlərmi, bilmirəm, amma onu bilirəm ki, bəziləri “Qaynar Qazan”a çıxmağa, bu qazanın içində qaynamağa risk etmirlər. Həm də səbəb budur təbii ki…
Amma təbii ki, bizim özümüzün də proqramımız bəzən sıx olur. Bu sıxlıq içərisində bəzən istədiyimiz alınmır. Hələ Avropadakı dostlarımızın uğurlu efir layihələri də bəzi hallarda bizim “dayandoldurum” verilişlərimizi kölgədə qoya bilir. Bütün bunları ona görə yazıram ki, bəzi həssas tamaşaçılar çox narahatlıqla “Qaynar Qazan”ın aqibətindən narahat oldular, onlarla adam yazdı mənə, zəng etdilər. Bu da onu göstərir ki, bu informasiya bolluğunda bu “canlı” yayınların cirit atdığı bir zamanda bu “dayandoldurum” imkanlarla biz hələ lazımıq və tamaşaçı bizi gözləyir. Açığı, bu, mənə ayrı bir stimul verdi. Və fasilə bir az çəksə də, yenidən bizi izləyənlərin və sevənlərin qarşısındayıq.
Bu dəfə qonağımız Azərbaycanın gənc siyasətçilər nəslinin nümayəndələrindən biri Hürrü Əliyevdir. Hürrü bəy Azərbaycanın 2-ci prezidenti Əbülfəz Elçibəyin qardaşı Almurad Ağanın oğludur. Yeni ”Bəyaz” Hərəkatı yaradıb və onun sədridir. Onunla söhbətləşmək marağı məni onu “Qaynar Qazan”a dəvət etməyə səslədi. Həm yeni hərəkatın məramı maraqlı idi, həm də Hürrü Əliyev mənim tələbə yoldaşım olmuşdu, onu müsahibəyə çəkmək, illərin nəyi və necə dəyişdiyini müşahidə etmək istəyirdim.
Hürrü Əliyev gənc siyasətçilər nəslinin nümayəndəsi kimi ənənəvi siyasi sistemdən gileylidir. Daha ötəsi var. O, Elçibəyin ölümündən bu tərəfə keçən 18 ildə onun ideoloji mirasına sahib çıxılmadığı iddiasındadır v bir çox məsələlərdə keçmiş silahdaşlara iradlarını bildirir. Hürrü bəy həm Əbülfəz Elçibəyin siyasi-ideoloji mirasına, həm də bu ideoloji silaha sarılaraq hamını birləşdirəcəyinə inanır. Onun üçün yeni birlik modeli təklif edir: “Vahid Milli Güc İttifaqı”! Bu birlik yaranarsa, Azərbaycanın bütün problemlərinin öz həllini tapacağına əmindir.
Hürrü Əliyev “Qaynar Qazan”ın bu dəfəki qonağıdır. Qiymət isə tamaşaçıların olacaq…
Əvəz Zeynallı
“Qaynar Qazan”
I hissə
Ölkədə mətbəx siyasəti mövcuddur
– “Qaynar Qazan”ın bugünkü qonağı Hürrü Əliyevdir. Hürrü Əliyev həm də Əbülfəz Elçibəyin qardaşı Almurad Ağanın oğludur. Zaman-zaman Azərbaycan siyasətində öz sözünü deyib, Milli Məclisə seçkilərdə yanılmıramsa namizədliyini verib, müəyyən siyasi yapılanmaların içində iştirak edib. Bu günlərdə eşitdik ki, Hürrü bəy “Bəyaz” Hərəkatının startını verib. O baxımdan, həm də verdiyi mesajları nəzərə alaraq qərara gəldik ki, Azərbaycan gənclərinin bir nümayəndəsi kimi Hürrü bəyi “Qaynar Qazan”a salaq. Xoş gəlibsən, bəy.
– Təşəkkür edirəm, bəy. İlk öncə dəvətiniz üçün minnətdarlıq edirəm. Sizin də bütün gözəl layihələrinizə, fəaliyyətinizə uğurlar diləyirik.
– Nədir “Bəyaz” hərəkatı?
– Ümumiyyətlə, suallarda da bəzi tənqidlər var, olur, bunlar təbii məsələlərdir. Bir neçə dəfə “Bəyaz” hərəkatının yaradılması haqqında danışmışam. Hərəkatın yaranma zərurəti və buna qədər keçilən mərhələlər var. Biz fəaliyyətimizi anons etmədik, hay-küy salmadıq. Özümüzü xüsusi təbliğ etmədik, reklama ehtiyac duymadıq. Əsasən, milli ideoloji məsələləri gənclər arasında təbliğ etmək niyyətimiz var. Bizim bəzi ziyalılarımız, söz adamlarımız, fikir adamlarımız var ki, onlar gənclərə zamanında bir şeylər verə bildilər. Əslində, “Bəyaz” hərəkatı 6 ay bundan əvvəl elan olunmalı idi. Müəyyən səbəblər oldu ki, bu, ertələndi. 2 ay öncə isə biz hərəkatı gündəmə gətirib təsis etdik. “Bəyaz” hərəkat nə deməkdir? “Bəyaz” hərəkat isim olaraq aydınlıq, şəffaflıq, təmizlikdir. Bir də “Bəyaz” hərəkatın önəmli tərəfi, meydana çıxma səbəbi nədir, nə idi? Cəmiyyətdə gedən siyasi hadisələri müşahidə edərək, bəzi qənaətlərə gəlirik. Siz də şahidsiniz ki, cəmiyyətdə çox cılız, dar çərçivəyə sığdırılıb – bir az sərt çıxmasın – bir mətbəx siyasəti mövcuddur. Üzr istəyirəm, böyük danışmaq, yekəxana danışmaq kimi çıxmasın, bu, bir reallıqdır. Biz kimsənin fəaliyyətinə, yoluna kölgə salmaq istəmirik. Sadəcə görünən reallığı deyirik. “Bəyaz” hərəkatın varlığının səbəbi bir az da bu boşluqdur…
Milli-ideoloji sistem, milli ruh çökdürülür
– Yəni Azərbaycan siyasətindəki boşluğu həm də doldurmaq iddianız var?
– Ondan kənar… Baxın son 15-18 ilə. Bir tərəfdə parçalanmış vətən, bir tərəfdə işğal olunmuş torpaqlar, bir tərəfdə rus-fars şovinizmi – imperialist qüvvələrin caynağında, işğalında, istilasında olan Azərbaycan, bir tərəfdə də ortada olan siyasi mənzərə. Tam ziddiyyət təşkil edir. Yenə də kimsə çıxıb bizə iradlarını bildirsə, özümüzü haqlı sayacağıq. Təbii ki, bunu təkcə biz demirik, cəmiyyət də görür, xalq da görür. Mən Cənubi Azərbaycanı hələ ki, qoyuram kənara. Sırf Qarabağın azadlığı ilə bağlı nələr olur? Təbii ki, bəzi fəaliyyətlər var. Bəzi auditoriyalarda çıxışlar olur, təbliğat gedir – o başqa, amma sırf Qarabağın işğaldan azad olunması ilə bağlı ortaya çıxarılacaq aktiv siyasi fəaliyyət yoxdur. Torpaq, millət, vətən məsələsi sonda nəyə gətirir – milli-ideoloji mənaya. Bu, siyasətdə də milli ideologiya gedir. Biri var hökumətin hansısa nöqsanına, ya da yarıtmaz fəaliyyətinə qarşı çıxmaq ki, bu, sırf siyasi fəaliyyət sayılır. Amma ortada milli-ideoloji sistemin, milli ruhun çökdürülməsi prosesi gedir. Biz bunu nəzərə alaraq “Bəyaz” hərəkatı təsis etdik və meydana çıxmağa qərar verdik.
– Əvvəlki illərdə də siyasi fəaliyyətləriniz var idi…
– Bəli, siyasi fəaliyyətlərimiz var idi. Həmin siyasi fəaliyyətlərimiz də ideoloji əsaslı idi. Doğrudur, siyasi fəaliyyətimiz qısa müddətli oldu, amma milli oldu. O zaman üzərimizə gələnlər də oldu. Biz də dedik, ola bilər ki, biz yanlış anlayarıq, bəlkə onlar doğrusunu bilir, onlar təcrübəli yoldan gəlmiş insanlardır, hərəkat insanlarıdır, təşkilat rəhbərləridir. Dedik, ola bilər, biz cəmiyyəti doğru anlayıb görə bilmirik, bəlkə bunlar bizdən daha fərqli baxırlar, görürlər. Bu məsələləri əsas götürüb bir az kənar durduq. Sadəcə siyasətdən və ictimai fəaliyyətdən kənar durmadıq, bütün proseslərdən kənar durduq və izləmə mövqeyinə çəkildik. Yekəxanalıq çıxmasın, gedən siyasi proseslərin sonda gətirib milli-ideoloji fəaliyyəti çökdürəcyini və zərərsizləşdirəcəyini bilirdik. Əmin idik. Çünki xəttlər və mövqelər yanlış idi. Daha sonra “Vahid Millət – Dövlətçiliyə dəstək” İctimai Birliyini yaratdıq. Bu, ictimai fəaliyyət idi. Gənclərlə işləyirdik. Milli ənənələrimizi, milli-ideoloji sistemə köklənmiş tarixi keçmişimizi örnək gətirərək gənclər arasında maarifləndirmə-təbliğat işləri aparırdıq. Bu qaydada gündəmdə var idik. Amma indi bizim Vahid Milli İttifaq haqqında düşüncələrimiz var və bu haqda bir müraciətimiz də yayınlanıb. Bu, nə deməkdir, bəy? Təşkilatlara və onların rəhbərlərinə iradlarımızı bildirdiyimiz üçün onlar da bizi yanlış anlamasınlar. Mən hər zaman demişəm, bu insanlar bizim üçün böyük bir hərəkat keçmiş insanlardır.
– İndiki partiyaları nəzərdə tuturuq?
– Bəli, öndə gedən partiyaları. Onlar böyük hərəkat yolu keçmiş insanlardır. İnsan umduğu yerdən küsər. Məsələn, bu gün Yeni Azərbaycan Partiyasından Bütöv Azərbaycan, Cənubi Azərbaycan, Turan məsələsi, Türk dövlətlərinin birliyi, milli-ideoloji məfkurə, Elçibəy ideyalarının davamını tələb edə bilərikmi? Onlara irad tuta bilərikmi ki, siz bu məsələlərdə doğru etmədiniz? O mənada, biz də umduğumuz yerə iradlarımızı bildiririk. Onlar Azərbaycanın şərəfli bir keçid tarixi olan Milli Azadlıq Hərəkatının, imperiyaya qarşı qalxmış xalqın milli iradəsini ortaya qoyan hərəkatın üzvləri idilər. Dünənin gəncləridirlər. Əksinə, onlar bizlərdən daha gözəl mövqe tutub gəlməli idilər.
…Bir lider, bir sərkərdə getdisə
– İddia edirsiniz ki, Əbülfəz Elçibəydən sonra hər şey yanlışmı oldu?
– Milli Azadlıq Hərəkatı nədən doğuldu? Milli məfkurədən doğuldu, eləmi? Xalqın imperiyaya, istilaçı güclərə qarşı savaşı, iradəsi ortaya qoyuldu. Yəni imperiya dövründə hakimiyyət uğrunda savaş getmirdi ki. Seçki uğrunda, demokratiya uğrunda da savaş getmirdi. Hər şey bir ağacın – bir meşənin kəsilməsindən başlamadımı? O vaxt iradə vardı, o iradə ortaya qoyuldu və bunun arxasında da liderlər vardı. Xalqı o istiqamətə aparan fəaliyyət var idi. Biz bunu qəbul edirik, bir lider, bir sərkərdə getdisə, deyək ki, ümumi fəaliyyətdə 50 faizlik enmə yarana bilər. Ruh düşkünlüyü, ümidsizlik yarana bilər, amma bütövlükdə məhv ola bilməz ki, hər şey. Elçibəy idealları nə idi? Elçibəy idealları bizim tarixdən qaynaqlanan milli ideallarımızın müasir dövrə gətirildiyi bir sistem idi. Bu, mütləq idi ki, götürülsün və davam etdirilsin.
– Etdirilmədimi?
– Etdirilmədi. Bu, göz qabağındadır ki, etdirilmədi. Biz demirik ki, kimlərsə yanlış etdilər. Onlar da fərqli siyasət, fərqli mövqe, fərqli yol tutdular. Biz də onlara uğurlar diləyirik. Amma bu gün bizim meydana çıxmağımız üçün kifayət qədər əsaslar var.
– Nə istəyirsiniz, neyləyəcəksiniz? Milli Azadlıq Hərəkatından – Elçibəyin şinelindən çıxan bütün insanları birləşdirməkmi istəyirsiniz, yoxsa nədir məqsədiniz?
– Bizim güc mərkəzinin yaradılması ilə bağlı bir müraciətimiz vardı. Təkrar iki dəfə yayınlandı o müraciət. “Bəyaz” hərəkatının gənclərlə apardığı iş ayrı. Biz ona görə Vahid Milli Güc İttifaqının yaradılmasını istəyirik ki, onlar da bu kökdən gələn insanlardır. Biz bölməmişik – onlarla yanaşı, biz iqtidar partiyasına da müraciət etmişik. Ümummilli amallardan danışan bir təşkilat heç vaxt iqtidar-müxalifət ayrımını ortaya qoymaz. Ümummilli məsələlərdə bu, bizim borcumuzdur ki, bu müraciəti edirik. İndi bizimlə həmrəy olacaqlar, bu gücün yaranmasında əllərindən gələni edəcəklərsə, nə gözəl. Biz özümüz üçün çalışmırıq. Ortada olan cılız siyasi çərçivəyə sığdırılmış bu siyasi mənzərə – ikiyə bölünmüş, parçalanmış, torpaqları işğal altında qalan vətəni ilə Azərbaycan xalqının əxlaqına və şərəfinə yaraşan bir mənzərə deyil. Biz bu mənzərəni qəbul etmədiyimiz üçün meydana çıxmışıq. Bir az pafos kimi çıxmasın, ola bilər 3 nəfər, ola bilər 5 nəfər, ya da 100 nəfər ola bilərik, amma bu məfkurədə – torpaqlarımızın azadlığı, bütövlüyü, Türk dövlətlərinin birliyi uğrunda başlatdığımız mübarizəyə qanımızın sıçradılmasına qədər hazırıq. Kimsə deyə bilər ki, Əbülfəz Elçibəyin qardaşı oğlu… Burada tək Əbülfəz Elçibəyin qardaşı oğlu olmaqdan söhbət getmir, milli məfkurənin fikir adamları var, milli məfkurənin vuran əlləri var, qazilərimiz var, keçmiş hərəkatçılar var, aydınlarımız var. İnşallah, yaxın gələcəkdə baş tutacaq mətbuat konfransımızda bütün bunlar haqqında geniş məlumat verəcəyik. Vahid Milli Güc İttifaqını təkcə Azərbaycan üçün yox, həm də bütövlükdə Türk Dünyası üçün, bütün dünyada olan milli təfəkkürdə, milli düşüncədə olan bütün qüvvələr, ictimai təşkilatlar, dərnəklər üçün səsləndirmişik. Biz bu yolda tək deyilik. Dünyada və Türkiyədə bu tip təşkilatların olduğunu siz də bilirsiniz. Biz ümumiyyətlə, belə təşkilatların bir mərkəzini, ittifaqını təşkil etmək istəyirik. Bəlkə bu fikrə ümidsiz yanaşanlar da ola bilər. Amma biz bu istiqamətdə fəaliyyət göstərən insanları və təşkilatları inandıracağıq ki, Azərbaycanın qurtuluşu bu Vahid Milli Güc İttifaqından keçir. Otursun Fransada, otursun Amerikada – fərqi yoxdur, yəni xalqın bütövlüyünü təmin etmək üçün onun birliyini təmin etmək lazımdır. Yəni bu düşüncədə olan birliyi. Bugünkü uğursuzluğumuzun ən böyük səbəbi, bacarmadığımız məsələnin kökü nədir – birliyimizin təmin olunmaması. Hər şeyin kökündə bu durur. Bu birlik təmin olunsa, mən tam əminəm ki, elə bil Azərbaycanın bütövlüyünün 50 faizinə nail olmuş olacağıq. Xalqın və bu düşüncənin birliyini təmin etmək lazımdır. Vahid Milli Güc İttifaqı bu birliyin mərkəzinə çevrilməlidir. Bu, “Bəyaz” hərəkatının ortaya qoyduğu və axıradək arxasınca gedəcəyi ilk fəaliyyəti, təşəbbüsüdür.
Ölkədə düşmənçilik toxumu səpilir
– Belə başa düşdüm ki, hədəfinizdə hakimiyyət deyil. Hətta hakimiyyətlə də müəyyən ittifaqlara gedə bilərsiniz. Müxalifəti və hakimiyyəti ümummilli bir məqsəd ətrafında birləşdirməyi qarşınıza məqsəd qoyubsunuz?
– Bəli. Müxalifəti, ya da hakimiyyəti kənarda qoysan, ümummilli yanaşmasan, deyərlər ki, get, işinlə məşğul ol, buradan Vətən, Millət, Bütöv Azərbaycan, Türk Dünyası deyirsiniz, oradan kimisə kənarda qoyursunuz. Əksinə, biz çalışırıq ki, Azərbaycan siyasətinə əxlaqi bir mübarizə, əxlaqi davranışlar gətirək. Niyə deyirəm, bölməyək? Ölkədə çox təhlükəli vəziyyət nədir, gənc nəsilə çox yanlış örnəklər verilir. Düşmənçilik toxumu səpilir. Həm də nəyin uğruna, heç nə iki tərəfin tərəfdarlarının bir-biri ilə deyişməsi… Ortada elə bir ciddi siyasi mübarizə və fəaliyyət də görmürəm. Onlar özlərini elə təqdim edirlər ki, sanki ortada iqtidardan və müxalifətdən başqa bir məfkurə, bir ideologiya yoxdur, ola da bilməz. Bu, yanlışdır. Bayaq da dedim, biz kiminsə fəaliyyətinə kölgə salmaq niyyətində deyilik, amma bu gün iqtidarlı-müxalifətli, bizli-sizli Azərbaycanın dünya qarşısında, xüsusilə, Türk Dünyası qarşısında düşdüyü vəziyyət yaxşı deyil. Hətta Ermənistanın belə qarşısında çox cılız bir mənzərədə dayanmışıq – bizə baxış bu cürdür. Bir başlarını qaldırıb baxmırlar ki, dünyada, Türk Dünyasında nə siyasət gedir, Cənubi Azərbaycanda nələr danışılır. Bu vəziyyətin qarşısında biz başımızı salmışıq aşağı, demək olar ki, çox cılız işlərlə məşğuluq. Bu gün Azərbaycan xalqının bugünkü durumuna görə, bugünkü siyasi fəaliyyət ümumiyyətlə, qəbul olunmalı deyil, qəbulolunmazdır. İstəyir bizə qarşı getsinlər, bizi tənqid etsinlər, bir şey dəyişməz. Azərbaycan xalqının cəsarəti də, qüruru da var – nəhəng imperiyanı Azərbaycanın mərkəzində, Bakıda diz çökdürəndə, bütün güclər, Türk Dünyası, Türkiyənin özü belə cəsarəti olmadı ki, Azərbaycan xalqı ilə həmrəy olsun. Böyük bir imperiya vardı və Azərbaycan xalqı öz iradəsi ilə onun qarşısında idi. İstər daxildən, istər xaricdən Azərbaycan xalqına “zəif xalq”, “cəsarətsiz xalq” deyənlər, ona görə deyirlər ki, ortada milli-ideoloji bir xətt yoxdur. Xalqı müəyyən istiqamətlərə aparmaq qabiliyyətləri yoxdursa, o zaman bu xalqı niyə qınağa çəkirlər? Xalqı kiçik və xırda oyunbazlığa salıblar, bunun xalqa nə dəxli var? Bu, tərəflər arasında olan mübarizədir. Azərbaycan xalqı tam fərqli bir məfkurəyə sahibdir. Azərbaycan xalqı yeri gələndə öz iradəsini Qarabağla da bağlı, Cənubi Azərbaycanla da bağlı, Türk Dövlətlərinin gələcəyi ilə də bağlı ortaya qoyur, gec-tez ortaya qoyacaq. Sadəcə, biz indi deyirik ki, xalqın istəkləri ilə ayaqlaşmaq lazımdır. Bu gün biz siyasi fəaliyyətlərdə qat-qat geri qalmışıq.
…xalq ona görə getdi tankın altına ki
– Eldar Şirvanlı sual verir ki, salam Hürrü bəy, niyə 1988-1990-cı illərdə rus ordusunun tankının, topunun qarşısına əliyalın çıxan xalq bu gün meydanlara çıxmır. Bunun səbəbini nə ilə izah edə bilərsiniz?
– Eldar bəyə təşəkkür edirəm. Baxın, yenə gəlirik eyni mövzuya. Tank önünə gedən xalqımızı, igidlərimizi, vətən övladlarını ora gətirən liderlərimiz vardı, siyasət vardı. Maarifləndirmə, təbliğat və onun üzərində yürüdülən aktiv siyasi bir hərəkat var idi. Hərəkatın məram və məqsədi nə idi? İmperiyadan öz müstəqilliyini əldə etmək. Əbülfəz Elçibəyin müasir Azərbaycan tarixinə gətirdiyi 3 əsas məqsədindən birinə çatıldı. O məfkurə ilə Azərbaycan xalqı tankın altına getdi. Ona səbəb olan məfkurə var idi, ideya var idi, lider var idi – xalq ona görə getdi tankın altına. Ondan sonra Cənubi Azərbaycanın müstəqilliyi və Bütöv Azərbaycanın qurulması gəlirdi. Bu, Əbülfəz Elçibəyin fikir amalları idi. Bu da artıq milli-ideoloji məfkurəyə çevrildi, bunu artıq danmaq olmaz. Kimsə dana bilməz. Azərbaycan xalqının, Türkün köklü mübarizəsinin, köklü məfkurəsinin köklü milli-ideoloji sistemini müasir Azərbaycan tarixinə və siyasətinə gətirən Əbülfəz Elçibəydir. Yəni o zaman ilkin mərhələ keçildi, Azərbaycan müstəqil oldu. Onlar öz siyasətini durdurmadan davam elədi. İstər dövlət siyasətində, istər ondan sonrakı dövrlərdə – ta ki dünyasını dəyişənə qədər. Bu, tarixdir, reallıqdır, bunu mən nağıl danışmıram. Burada mütləq lazım idi ki, o hərəkat insanları Əbülfəz Elçibəyin daha çox ideoloji mirasına önəm verməli idilər.
– Deyirsiniz ki, önəm vermədilər?
– Vermədilər. Bu, açıqca ortadadır. Bizi qane etmir. Bugünkü Azərbaycanın vəziyyəti ilə qarşılaşdıranda, önəm verilmədiyi ortaya çıxır. Görün, Türk Dünyası haradadır, Türk Dünyası hansı məfkurədən danışır, biz nəyin davasını aparırıq. Biz nəyin savaşını aparırıq, heç özümüz də bilmirik. Bunu kim inkar edə bilər ki?
– Siz həmin o ideoloji mirasçılığa iddialısınız, eləmi?
– Nə mənada iddialıyıq. Burada bir tək Hürrü Əliyev vurğulanmasın, onlar da Əbülfəz Elçibəyin məktəbindən çıxan insanlardır, onlar öz bildikləri siyasətlə getdilər, bizlər də Əbülfəz Elçibəy ideallarının davamçıları olaraq bu gün “Bəyaz” hərəkatını ortaya qoymuşuq. Biz də bu idealları önə gətiririk. Milli-ideoloji sistemi bərpa etmək istəyirik. Kim nə deyir-desin, milli-ideoloji sistem çöküb. O dərəcədə çöküb ki, Qarabağ işğalda ola-ola bütün resursları ilə fars-rus imperialist gücləri Azərbaycanı təsir və təzyiqi altında saxlayır, üzr istəyirəm, erməni gədələri yenə üzərimizə gəlir, ağızlarına gələni danışırlar. Bu da ortada aktiv milli fəaliyyətin olmamasının nəticəsidir. Azərbaycan xalqı bu gün bu cür olmamalıdır. Bu gün meydanlar “Ya Qarabağ, ya ölüm!” deyə titrəməlidir. Qəribə düşüncə sahibləri ilə qarşı-qarşıyayıq. Ya olanları anlamırlar, ya da anlayır, amma bilərəkdən əhəmiyyət vermirlər. Böyük danışmayım, amma biz ən təhlükəli istiqamətə gedən bir fəaliyyət planı qoyuruq qarşımıza. Bizim hədəfimiz böyükdür və böyük güclərə qarşıdır. Böyük güclərin qarşısında böyük amallarla çıxış etməlisən. Bizim savaşımız böyük güclərlədir, öz xalqımıza, öz millətimizə, öz müxalifətimizə, öz iqtidarımıza qarşı deyil. Biz müxalifətə də, iqtidara da deyirik ki, Azərbaycanın da, xalqın da qurtuluşu bu yoldan keçir – bunu artıq istəyəcəksiniz-istəməyəcəksiniz, o başqa məsələ. Qurtuluş budur. Bir dönəm mütləq gələcək ki, Azərbaycan xalqı bu yöndə öz iradəsini mütləq qoyacaq ortaya. Bir məqam haqqında da demək istəyirəm. “Bəyaz” hərəkatının ortaya çıxmaq məsələsi haqda… Mən qardaşı oğlu olaraq, bizim digər bəylər və silahdaşlarımız da birlikdə bu məsələni borcumuz olaraq ortaya qoyuruq. Əbülfəz Elçibəyin və şəhidlərimizin ruhu qarşısında bu bizim vicdan borcumuzdur.
I hissənin sonu
Xural.com
1.7K dəfə oxunub
MANŞET
/
MÜSAHİB
/
QAYNAR QAZAN
/
XuralTAC
Pənah Hüseyndən “Strateq baxışı”nda sensasiya: “Nəcməddin Sadıqova mən general verdirdim!”-VİDEO
“Strateq baxışı”nda: “Regionda formalaşmaqda olan yeni strateji durum və Azərbaycana mümkün təsirləri” mövzusu müzakirə olundu
“Strateq baxışı” verilişinin budəfəki mövzusu “Regionda formalaşmaqda olan yeni strateji durum və Azərbaycana mümkün təsirləri” idi. Ətrafımızda baş verən proseslərin bizə təsiri olacaqmı? Ermənistanda hakimiyyət xalq etirazlarından sonra dəyişdi, Gürcüstanda insanlar məhkəmə ədalətsizliyindən sonra ayağa qalxıb etiraz etdilər, Dağlıq Qarabağda Ermənistanda hakimiyyət dəyişəndən sonra ara qarışdı. Bəs bizdə necə olacaq? Bu hadisələrin bizə mümkün təsirləri nə ola bilər və ya ümumiyyətlə, ola bilərmi? Bu təsirlər qarşısında dövlət, müxalifət və cəmiyyət nə etməlidir?
Bu suallara cavab tapmaq üçün “Strateq baxışı”nın yaradıcı komandası-daimi ekspert qrupu – keçmiş Milli Təhlükəsizlik nazirinin birinci müavini Sülhəddin Əkbər, keçmiş baş nazir Pənah Hüseyn, “Qlobal İnteqrasiya və Dialoq Mərkəzi”nin prezidenti Yasəmən Qaraqoyunlu və qonağımız, “Böyük Quruluş” Partiyasının başqanı, deputat Fazil Mustafa ilə 2 saata yaxın müzakirə etdik. Maraqlı müzakirələr aparıldı. Sensasion sayıla biləcək faktlar açıqlandı. Sülhəddin Əkbərin 2003-cü ildə ABŞ-da baş verən görüşlərdə amerikalıların onlara dedikləri acı həqiqətləri açıqlaması və Pənah Hüseynin Nəcməddin Sadıqovun general rütbəsi almasında və yüksəlməsindəki xidmətlərini elan və etiraf etməsi, sensasion məlumatlar sayıla bilər.
Ayrıca müzakirə canlı və həyəcanlı keçdi. Nə qədər acı olsa da, Ermənistanın demokratik prosesdə Azərbaycandan irəli keçdiyi, Azərbaycan kəşfiyyat orqanlarının yaxşı işləmədiyi və Ermənistanda baş verən prosesləri vaxtında təxmin etmədiyi və lazımi tədbirlər görmədiyi, Azərbaycanın müstəqil siyasət yeridə bilmədiyi vurğulandı. Neçə ki, Azərbaycan ordusunun qərargahında 5-ci kolonun nümayəndəsi, ya da nümayəndələri var, heç nəyin mümkün olmadığı deyildi. Xüsusi vurğulandı ki, Azərbaycan xalqının öz ordusuna etibarı bərpa olunmalıdır.
Xüsusi ağrı ilə deyildi ki, Azərbaycan regionda və dünyadakı bütün müttəfiqlərini itirmək üzrədir. Ən yaxın müttəfiqimiz olan qardaş Türkiyə belə mövcud anlaşmalara görə, Azərbaycana istəsə belə yardım edə bilməz. Buna görə də mümkün qədər müstəqil siyasət yeritməli və ilk öncə Türkiyə ilə, sonra isə Pakistanla hərbi sazişlər imzalanmalıdır.
Azərbaycanın bölgədəki və dünyadakı üzləşdiyi siyasi vəziyyət birbaşa daxili vəziyyətə də təsir göstərir. Daha güclü olmaq və cəmiyyəti daha yaxşı idarə edə bilmək üçün mütləq siyasi və köklü islahatlara başlamaq lazımdır. Müzakirə iştirakçıları o qənaəti paylaşırlar ki, son 25 ildə milli gücü formalaşdırmaq yox, milli gücü dağıtmaq prosesi gedib və çıxış yolu kimi təklif olundu ki, hakimiyyət maraqlı olmalıdır ki, müxalifətlə mahiyyəti üzrə dialoqa getsin. Bunun üçün bütün siyasi məhbuslar qed-şərtsiz azad olunmalı, xaricdə mühacirət həyatı yaşayan bütün vətəndaşların Azərbaycana yolu açılmalıdır. Siyasi məhbusları həbsdə saxlamağın, İlqar Məmmədovu və digərlərini bu qədər uzun müddət cəmiyyətdən təcrid etməyin nə mənası var?
İsrarla vurğulandı ki, Azərbaycan müxalifəti də öz potensialını artırmaq üçün öz daxilində dialoqa başlamalıdır. İqtidarın olduğu kimi, Azərbaycan müxalifətinin də öz 5-ci kolonu var və həm iqtidar, həm də müxalifət mahiyyətcə bir-birindən fərqli olan bu “5-ci kolon”lardan təmizlənməlidir. Cəmiyyət bilməlidir ki, dünyada və regionda nə baş verir və bu islahatl
ar aparılmasa, Azərbaycanı çox böyük təhlükələr gözləyir.
Deputat Fazil Mustafanın sonda dedikləri isə çox ibrətamiz səsləndi: “İstənilən gözlənilməz dalğa dövləti apara bilər.”
Bəli, məhz dövlətin başqa bir yerə getməməsi və aparılmaması üçün də, Azərbaycanda ciddi islahatların başlanmalı olduğu xüsusi bildirildi.
Beləcə, “Strateq baxışı”nın 4-cü buraxılışını – çox maraqlı və zəngin məlumatlarla dolu olan verilişimizi strateq.az olaraq təqdim edirik.
Əvəz Zeynallı
“Strateq baxışı”
“Strateq baxışı”ndan yadda qalan fotolar:
1.2K dəfə oxunub
İctimai fəal, tanınmış bloqçu Bəxtiyar Hacıyev Strateq.az saytına müsahibəsində ölkədəki ictimai-siyasi durum, problemlər, onlardan çıxış yolları, gənclərin xaricdə təhsil məsələləri, bu sahədə çatışmazlıqlar barədə fikirlərini açıqlayıb. Müsahibəni oxucularımıza təqdim edirik:
– Sizi oxuculara necə təqdim edək?
– İctimai fəal Bəxtiyar Hacıyev.
– Nə işlə məşğul olursuz?
– İndi əvvəlki işlərimlə məşğul oluram. Xarcidə təhsil üzrə konsaltinq xidməti göstəririk. Amma yavaş-yavaş bu fəaliyyəti də sonlandırırıq. Əvvəl qısamüddətli, sonra uzunmüddətli səfərə hazırlaşıram.
– Ölkədən gedirsiz?
– Belə bir planım var.
– Niyə gedirsiz?
– Niyə də qalmalıyam ki?!
– Sizə bu ölkədə yer olmadığını düşünürsüz?
– Əslində çox yer ola bilərdi. Mən 2010-cu ildə ölkəyə qayıdanda potensialımı burada reallaşdırmaq, öz ölkəmə töhfə vermək istəyirdim. 2010-cu ildə keçirilən parlament seçkilərinə qatıldım. Baxmayaraq ki, vaxt qısa idi, amma çox uğurlu kampaniya aparıb bir çox gəncləri, əhalinin müxtəlif təbəqələrini ona cəlb elədik. Amma siyasi baxımdan heç bir uğuru olmayan, son üç parlament seçkilərində müxtəlif seçki dairələrindən namizəd olmuş karateçi Ülvi Quliyevi deputat təyin elədilər. Ötən il Avropa Məhkəməsi şikayətimizlə bağlı qərarını açıqladı ki, bizim seçki hüquqlarımız pozulub. Seçkidən sonra həbs olundum, həbsdən çıxdıqdan sonra isə uzun müddət gözlədim ki, dəyişikliklərə öz töhfəmi verə bilərəm. Artıq bu ümidlərim də tükənmək üzrədir. Hesab edirəm ki, ölkə xaricində qalıb fəaliyyətimi davam etdirmək daha faydalı olar.
– Azərbaycanda özünüzü hansı sahədə görürdünüz?
– Bir çox sahələrdə. Dostlarımızla bu barədə tez-tez danışırıq. Onların arasında dövlət qurumlarında işləyənlər də var. Bəzən, yarızarafat, yarıciddi deyirlər ki, hökumətin fəaliyyətini çox tənqid edirsən. Mən də deyirəm ki, sizi yaxşı başa düşürəm. Hansısa sahədə iş görməyə imkanlarınız var. Başqa sahələrdə olan problemləri görməməzliyə vura bilərsiniz. Sistemi dəyişməyin iki yolu var – daxildən və xaricdən. Ya daxildə olub kiçik bir sahədən başlayıb dəyişikliklər edirsiniz, yaxud sistemin kənarında dayanıb bütövlükdə onu dəyişdirmək istəyirsiniz…
– Sistemi dəyişdirmək iddasındasız?
– Bu iki seçimdən biri ilə mütləq məşğul olmaq lazımdır. Ola bilməz ki, həm kənarda olasan, heç bir şeyə müdaxilə etməyəsən, heç bir problemi qabartmayıb, evdə oturub qapı-pəncərələri bağlayıb, interneti söndürüb durasan. İnsan, xüsusən fəal vətəndaş ətrafında baş verənlərə reaksiya verməlidir. Problem kimi görüdüyü məsələlərin həllinə öz töhfəsini verib onun aradan qalxmasına çalışmalıdır. O ki qaldı hansı formada, bunun müxtəlif formaları var.
– Məsələn?
– Bu sualın cavabı elə bayaq xatırlatdığım dostlarım tərəfindən də soruşulub. Parlamentin tərkibinə baxsaq, mən özümü indiki deputatların 50-60 faizindən daha layiqli millət vəkili kimi görürəm. Eləcə də hökumətin tərkibinə baxanda. Burada bir haşiyə çıxım: 2010-cu ildə yaşlı deputatlardan biri məndən soruşdu ki, özünü parlament üzvü olmağa layiq görürsənmi? Bunun üçün müəyyən qədər təcrübə lazımdır. Mən dedim ki, normal ölkələrdəki ideal parlamentdə yox, çünki kifayət qədər gəncəm. Amma bizim parlamentə baxanda özümü layiq görürəm. Parlamentə, hökumət kabinetinə baxanda, əminliklə demək olar ki, bir çoxlarından pis idarəçi olmaq olmaz.
Bu günlərdə aktual olan bir hadisəni misal çəkim: Dövlət Bayrağı Meydanında bayrağımız ucaldılandan cəmi bir gün sonra cırıldı. Bu, onu göstərirdi ki, küləyin təsirini hesablamayıblar. Bu qədər xərc ona görə çəkilmişdi ki, bu, bir imic layihəsi olacaq, dünyanın ən hündür bayraq dirəyi bizdə olacaq. Amma cəmi bir neçə ay sonra Türkmənistanda daha hündür bayraq dirəyi tikdilər. Əvvəl bayrağı çıxardılar, sonra bayraq dirəyini. İndi də Bayraq Meydanını sökürlər.
Bunun kimi misallar çoxdur. Məsələn, Bakıda Nəqliyyatın İntelektual İdarəetmə Mərkəzi quraşdırıldı. Bu sistemin hazırda yarıtmaz fəaliyyəti göz qabağındadır. Yüzmilyonlarla xərc çəkildi, amma təcrübəsiz və bacarıqsız insanların həmin sahələrə təyin olunması nəticəsində bugünki mənzərə ilə qarşılaşırıq. Mən nə qədər pis idarəçi olsam belə, onlardan yaxşı olacağıma əminəm.
– Hakimiyyət nümayəndələri Azərbaycanı dünyaya modern dövlət kimi təqdim edirlər. Yəni infrastruktur, xidmət sahələri, idarəçilik ən müasir standartlara cavab verir. Amma dediyiniz problemlərlə bu təqdimat arasında paradoks var.
– Uyğunsuzluq başqa sahələrdə də var. Məsələn, dünyada ən bahalı brendlər texnologiya şirkətlərinə məxsusdur – süni intellekt, sosial şəbəkələr, Apple, Amazon və s. Bu şirkətlərin elələri var ki, bazar dəyəri Rusiya kimi ölkənin birja dəyərindən yüksəkdir. Biz bunları bilə-bilə 2018-ci ildə ölkədə pambıqçılığı prioritet elan ediriksə, bu, o deməkdir ki, uyğunsuzluq yox, tamamilə əks istiqamət seçilib. Dünya insan əməyini minimuma endirən sahələrə investisiya qoyur, amma bizdə küçələri yaşlı qadınlara süpürtdürürlər. Bunu da onunla izah edirlər ki, biz yeni iş yerləri açırıq, əhalinin məşğulluğunun səviyyəsini artırırıq. Ağıllı arqumentdir, amma doğru yerdə istifadə olunmayıb. 2004-cü ildə mən İndoneziyada olanda gil qablar zavoduna getmişdik, orada da əl əməyindən geniş istifadə olunurdu. Bunun səbəbini belə izah elədilər ki, əhalinin müəyyən təbəqəsini məşğul saxlamaq üçün texnologiyadan yox, əl əməyindən istifadə edirik.
– Əməktutumlu sahə hesab olunur…
– Bəli, amma insan həyatı üçün riskli sahə deyil. Bu, bizdə belə deyil. Saatda 120 kilometr sürət həddi olan aeroport yolunu gecə-gündüz yaşlı qadınlara süpürtdürürük. İzah edirlər ki, yaşlı qadınlara iş yeri yaradılıb. Onlardan birini avtomobil vurur, amma qadınları qorumaq üçün əyinlərinə fosforlu jiletlər geyindirirlər. Sanki sürücü onları görəndə vurmaq ehtimalı azalacaq. Bəzən o qədər belə absurd qərarlar olur ki, təqdimatda olan müasirliklə kəskin ziddiyət təşkil edir. 2018-ci ildə pambıq əkib dünya ilə rəqabət aparmaq cəhdi modern dövlət anlayışına ziddir.
– Sosial şəbəkələrdə hökuməti tənqid edirsiz. Hazırki şərtlərə baxsaq, tənqid edə-edə hakimiyyətdə təmsil olunmaq mümkündürmü?
– Sahədən-sahəyə dəyişir. Tənqidlərə ictimai dəstək də çox şeyi dəyişir. Dəfələrlə elə problemlər olub ki, biz onu qaldırmışıq, ictimai dəstək olub, kütləvi narazılıq yarandıqdan sonra məsələ ölkə başçısnın diqqətinə çatdırılıb və problem həllini tapıb. Məsələn, Bakıda evakuatorların qanunsuz fəliyyəti dayandırıldı. Bilirsiz ki, 2015-2016-cı illərdə paytaxtın mərkəzində avtomobili cəmi bir neçə dəqiqə saxlamaq kifayət idi ki, onu evakusiya eləsinlər. Bu, vətəndaşı əlavə xərcə salırdı, vaxt itirirdi, əsəb sarsıntısı keçirirdi. Qanunsuzluq vətəndaşlar arasında həddindən artıq böyük narazılıq yaratmışdı. Cərimə duracaqlarının qarşısında insanlar hakimiyyətə öz nifrətlərini ifadə edirdilər. Biz də buna etiraz etdikdən sonra məsələ ölkə rəhbərliyi səviyyəsinə qalxdı və həll olundu.
Bir də dövlət qurumlarında tənqidə fərqli münasibət var. Bəziləri normal, konstruktiv təklif kimi qəbul edir, bəziləri isə elə qəbul edirlər ki, tənqidlər kimlərsə tərəfindən sifariş olunur, ictimai fəallar onlara qarşı qaldırılır, qərəz var və s.
– Söhbətin əvvəlində qeyd etdiniz ki, ölkədən getmək haqqında qərar qəbul etmisiniz…
– Qəti deyil, amma başqa yol yoxdur. Ya gərək, ölkədə genişmiqyaslı siyasi fəaliyyətə başlayım. Bunun da riskləri ilə yanaşı, nə qədər faydalı olacağı barədə suallar var. Ona görə də yaxşısı budur, ölkə xaricinə gedib fəaliyyətə davam etmək lazımdır.
– Siyasi fəaliyyət məsələsinə daha sonra gələrik. Nüfuzlu Qərb universitetinin məzunusuz. Azərbaycanda sizin kimi gənclərin sayı kifayət qədərdir. Ölkənin siyasi inkişafına qatqı verməkdə sizə nə mane olur?
– İmkan verilmir. Mən xaricdə təhsil alan tələbələr içində həm ictimai-siyasi, həm də şəbəkəsinin genişliyinə görə öndə olan şəxslərdən biriyəm. Əgər bu gün ölkədə mənim öz potensialmı reallaşdırmağa imkan verilmirsə, ölkədən getmək haqqında düşünürəmsə, təsəvvür edin, xaricdə təhsil almış minlərlər gənc hansı durumdadır. Onlar öz ailələrinin yanına qayıdıb ölkənin inkişafına töhfə verə bilərdilər. Onlara şərait yaradılmır.
– Şərait deyərkən, konkret nəyi nəzərdə tutursunuz?
– Birincisi, dövlət sektorunda maaşlar kifayət qədər aşağıdır. Gənclər xaricdə təhsil alıb qayıtdıqdan sonra həmin maaşa işləmək istəmirlər. Gənclər rasional olaraq fikirləşirlər ki, Avropa ölkələrində ortabab bir işdə çalışsa, bundan dəfələrlə çox qazana bilərlər. Gərək, həddindən artıq altruist bir insan olsun, desin ki, mən gedirəm Azərbaycana, az maaşla dövlət qurumlarında işləməyə. Özəl sektora gəldikdə, bir çox gənclər var ki, bu sahədə yeni təşəbbüslər ortaya qoyurlar. Startaplarla başlayırlar, onların biznesləri müəyyən səviyyəyə gələndə ya kənardan müdaxilə olunur, ya da süni bürokratik əngəllər onları bezdirir. Onlar fikirləşirlər ki, bu layihələri qonşu Gürcüstanda, yaxud Ukraynada, Dubayda, dünyanın müxtəlif ölkələrində reallaşdıra bilərlər.
Başqa qurup gənclər insan hüquqları, demokratiya sahələri üzrə təhsil alıblar, gəlib Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətində fəal olmaq istəyirlər. 2013-cü ildən məlumdur ki, bu sahədə hansı vəziyyət hökm sürür. Kiçik bir layihə belə reallaşdırmaq olmur, şəxsi büdcələr hesabına maliyyələşdirilən layihələrə görə cinayət işləri açılır, həbslər həyata keçirilir. Belə hallar da gəncləri ölkə xaricinə getməyə məcbur edir.
Hazırda xaricdə elə ölkələr, elə şəhərlər var ki, orada daha çox gənc var, nəinki Azərbaycanın müxtəlif rayonlarında. Məsələn, Praqda həm xaricdə təhsil alanlardan, həm ictimai fəallardan çoxlu sayda gənc var. Eləcə də bir çox gənclər ölkədən köçüb fəaliyyətlərini Tiflisdə, İstanbulda davam etdirirlər.
– Hiss olunur ki, gənclərdə ümumiyyətlə, siyasətə maraq yoxdur, bu, nə ilə bağlıdır?
– Əvvəla, ona görə ki, siyasətlə məşğul olmağa mühit yoxdur. Daha sonra, siyasi proseslərə qoşulmaqla nəyinsə dəyişəcəyinə ümid azdır.
– Siyasi mübarizə də yoxdur?
– Bəli, yoxdur. Gənclər siyasətə o vaxt maraq göstərə bilərdilər ki, müxtəlif ideoloji bağlılıqları olan partiyalar çox rahatlıqla fəaliyyətlərini davam etdirsinlər. Azad və ədalətli seçkilər keçirilsin. Amma gənclər görəndə ki, hansısa siyasi partiya öz ofisindən qovulur, üzvləri həbsə göndərilir, seçkidə kimin hansı formada səs verməsindən asılı olmayaraq, MSK ehtimal nəzəriyyəsini alt-üst edir. Məlum olur ki, kimsə kalkulyatoru qarşısına qoyub hesablayaraq protokollara nəticə yazır. Belə bir mühitdə siyasətlə məşğul olmaq o qədər də cazibədar deyil.
– Bəs siyasi mübarizə aparmaq olmaz?
– Bəli, ancaq siyasi mübarizə aparıb insanları maarifləndirmək, təşkilatlandırmaq olar. Hökumət düşünür ki, siyasi azadlıqları boğmaqla siyasi riskləri azaldır. Amma təcrübə göstərir ki, bu yol tamamilə əks effekt verir. Ərəb baharından əvvəl bu ölkələrin liderləri ABŞ dövlət katibinə, prezidentinə hər görüşdə deyirdilər ki, bizim ölkələrdə sabitlikdir, insan hüquqularını bir az sıxmaqla, riskləri minimuma endirmişik. Bunula bağlı nüfuzlu dərgilərdə akademik yazılar, təhlillər yazıldı. Qərb liderləri başa düşdülər ki, insan haqlarının boğulması hesabına əldə olunmuş sabitlik ortadan qaldırılmış təhlükələr deyil. Onlar xalçanın altına süpürülmüş risklərdir. Ən təhlükəlisi də elə bunlardır, çünki görünmür. Onların nə vaxt, haradan partlayacağı məlum deyil. Çünki dalğalanmalar olan cəmiyyətlərdə çox rahatlıqla müəyyən etmək olur ki, cəmiyyətdə hansı qrupların hansı problemləri var. Hər şeyi boğmağa çalışanda, hər şey döşəmənin altında baş verir. Nəticədə günlərin birində tamamilə gözlənilməyən qrup bir hadisəyə görə üsyan qaldırır, cəmiyyət də onların arxasınca gedir.
– Siyasi fəaliyyətlə məşğul olmağı istisna elədiniz. Bu, perspektivə ümidsizlikdən irəli gəlir, yoxsa ümumiyyətlə siyasətə maraq yoxdur?
– Eskobarın belə bir fikri var: “Siyasətdə və müharibədə uğurun əsas göstəricisi doğru zamanlamadır”. Hər şeyin bir zamanı var. Əgər, siyasi mübarizənin zamanı olsa, onu aparmaq olar. Mühit yetişməyibsə, daxili və beynəlxaq şərtlər ona uyğun deyilsə, bu mübarizəni başlayıb yerindəcə neytrallaşdırılmaq doğru olmaz.
– Bəs siyasi mübarizə aparanlar var axı. Milli Şura, Müsavat, ReAL…
– Onlar olmalıdırlar da. Hər bir ölkədə belə təşkilatlar var.
– Onların apardığı mübarizəni necə qiymətləndirirsiniz?
– Bu barədə özləri danışsalar, yaxşı olar.
– Kənardan necə görünür?
– Müşahidəm odur ki, hər bir siyasi qüvvə apara biləcəyi maksimum mübarizəni aparır. Amma mənə görə, bəziləri doğru, bəziləri yanlış yanaşma seçib. Bir şeyi nəzərə almaq lazımdır ki, 93-cü ildə güclü vərəndaş cəmiyyəti, siyasi institutlar vardısa, zəif bir partiya hakimiyyətə gələ bilirdisə və bu gün həm daxili resurslar, həm beynəlxaq dəstək baxımından dəfələrlə daha güclüdürsə, həmin siyasi qüvvələrin də səhvlərin bir hissəsini özlərində axtarması lazımdır. Hər şeyi hakimiyyətin, beynəlxalq qüvvələrin üzərinə yıxmaq düzgün deyil. 93-cü ildən bəri müyyən səhvlər olub ki, onlar müxalif düşərgənin zəifləməsinə, hakimiyyətin güclənməsinə gətirib çıxarıb.
– Hansı səhvlər daha qabarıq görünür?
– Hansı partiyada?
– Milli Şurada, ReAl-da…
– Milli Şura üzvləri tənqidə dözüm baxımından hakimiyyətdən çox da fərqlənmirlər. Bu yaxınlarda “Meydan” TV-nin rəhbəri Emin Milli ABŞ Konqressində Azərbaycanla bağlı dinləmlər zamanı bilərəkdən və ya bilməyərəkdən Milli Şuradan müəyyən şəxslərin adını çəkməmişdi. Bu, o qədər böyük bir qalmaqala səbəb oldu ki… Amma əslində onun üzərindən keçmək olardı. Əgər hansısa siyasi qüvvənin hədəfi hakimiyyətlə mübarizədirsə, bu məsələni ümumiyyətlə, görməmək olardı. Baxmayaraq ki, “Meydan” TV Milli Şuranın fəaliyyətinə kifayət qədər dəstək verir. Hətta bəzən o qədər yaxın dəstək verib ki, kənardan bir çoxları onu Milli Şuranın informasiya ruporu hesab ediblər. Tək bu yox, ictimai -siyasi kəsimin rəy öndərlərinə qarşı elə münasibət göstərirlər ki, sanki hamı onlara qarşıdır.
– Milli Şura üzvləri açıq şəkildə qərəzli münasibətlə üzləşdiklərini deyirdilər.
– Bu, kökündən yanlış yanaşmadır. Təbii ki, hər xırda məsələyə görə münasibətlər hamı ilə korlanırsa, hamı sizə qarşı görünəcək. Amma əslində hamı sizə qarşı deyil. Siyasətçinin də sadə vətəndaşdan əsas fərqlərindən biri soyuqqanlı olmağı bacarmasıdır, müəyyən məsələlərdə rasional olmasıdır. Hətta onların maraqlarına zərbə vurmuş adamlarla əməkdaşlıq etməyə hazır olmalıdırlar. Hər şeydən küsüb-incimək siyasətçi davranışı deyil.
– Bayaq qeyd etdiniz ki, doğru zamanı gözləyirsiniz. Cəmiyyət də doğru zamanı gözləyir? Çünki siyasi süstlük var, aktivlik yoxdur və s.
– Mənim bu barədə yanaşmam fərqlidir. Ondan ibarətdir ki, böyük dəyişikliklər sadəcə sıravi insanların kimlərinsə çağırışı ilə küçələrə çıxması ilə baş verməyəcək. Burada daha böyük faktorlar rol oynamalıdır. Çünki Azərbaycan yerləşdiyi coğrafiyaya və burada həyata keçirilən irimiqyaslı layihələrə görə böyük güclərin maraq dairəsindədir. Burada siyasi sabitlik onlar üçün vacibdir.
İkincisi, ölkədə böyük biznesi və maraqları olan insanlar var. Onlar hakimiyyət dəyişikliyindən sonra qeyri-müəyyənliyin minimuma endirilməsi, müəyyənliyin maksimuma çatdrılmasında maraqlı olurlar. Yəni, hakimiyyətə kim gələcək, onun yanaşması nədən ibarət olacaq. Yalnız o halda – həm xaricin, həm daxildəki böyük resurs sahibi olan insanların dəstəyi olduqdan sonra sadə insanların kütləvi etirazları dəyişikliklə nəticələnir. Əks halda, onların qarşısı alınacaq. Necə ki, 2003-cü ildə kifayət qədər çox sayda insanlar meydanlara çıxdı, amma nəticə olmadı. Çünki müəyyən xarici qüvvələr dəyişikliyi istəmirdilər. Doğru zaman gözlənilməldir ki, həm hakimiyyətin daxilində narazılıq pik səviyyəyə çıxsın, daxildən kimlərsə bu prosesə qoşulsun. Yaxud hakimiyyətin beynəlxalq maraq qrupları ilə münasibətləri o qədər korlansın ki, onlar bu hakimiyyəti dəyişmək barədə düşünsünlər.
– İndi Azərbaycanda həm daxildə, həm xaricdə bu proses gedirmi?
– Mən daxildə kifayət qədər narazılıq hiss edirəm. Məlumatlar daxil olur ki, klanlar, qruplar arası münasibətlərdə gərginlik kifayət qədər yüksəkdir. Həmin qrupların iqtisadi maraqlarının təmin olunmaması, gəlirlərin bir mərkəzdə toplanması onları narazı salır. Dünən iqtisadi davranışla bağlı bir məqalə oxumuşdum. Orada deyilirdi ki, bir insanın itkisi ona daha böyük mənəvi zərbə vurur, nəinki maddi gəlir. Azərbaycanda iki devalvasiya olub, dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilən bir çox layihələr dayandırılıb, bir çox oliqarxların biznesləri əl dəyişdirib və s. Bütün bunlar- maliyyə, iqtisadi güc itkiləri klanları və maraq qruplarını narazı salır. Hətta əvvəlkindən bir neçə dəfə çox qazansalar belə, bu, narazılığı kompensasiya eləmir.
– Amma narazıların içində siyasi fiqurlar yoxdur.
– Kifayət qədər böyük resursları olan insanlardır. Uzun müddət vəzifədə olmuş, sonradan çıxarılmış şəxslərin kifayət qədər sərvəti, siyasətdə, mediada, vətəndaş cəmiyyətində, beynəlxaq dairələrdə əlaqələri var.
– Onlar yenidən pay istəyirlər?
– Həmin narazı salınmış insanlar siyasi qüvvələrin apardığı mübarizəyə hər hansı formada dəstək verməyə başlaması hansısa dəyişikliyə gətirib çıxara bilər. Gürcüstanda, Ukraynda, Moldovada, bu yaxınlarda Ermənistanda hakimiyyətlər kütləvi etirazlar nəticəsində dəyişdirildi. Mübarizənin hansısa mərhələsində beynəlxaq maraq quruplarından, sistemin içindən bu mübarizələrə dəstək olub. Ki, məsələn, biz Saakaşvili ilə, Paşinyanla işləmək istəyirik. Sadəlövlük olardı hansısa siyasətçi desin ki, mən onminlərlə insanı küçələrə çıxaracağam, hakimiyyət də bununla dəyişəcək. Hakimiyyətin içindəki narazı qruplarla işləmək lazımdır.
– Bütün hallarda gücə və mübarizəyə istinad olunur və “stavka” qoyulur. Azərbaycanda da protest elktoratı müxalifət liderlərinin ətrafında toplanıb. Dediyiniz daxili və xarici qüvvələrin istinad mövqeyi müxalif siyasi qüvvələr olacaq?
– Şərt o deyil ki, yalnız onların ətrafında torparlana bilər. Azərbaycandaki müxalif qüvvələr hazırda resurs baxımından o qədər zəifdirlər ki, onlar qədər gücü olan siyasi partiyanı yaratmaq cəmi bir ay vaxt tələb edər. Kifayət qədər maliyyə dəstəyi olsa, heç kimin tanımadığı simanı Azərbaycanın müxalifət liderinə çevirmək olar.
– Hakimiyyət buna imkan verərmi?
– Hakimiyyət imkan vermək istəməsə də, maraq qrupları istəsələr, çox rahatlıqla bunu edə bilərlər. Və istinad da ona ola bilər.
– Bəs qeyd elədiyiniz xarici amil necə, hakimiyyətin əleyhinə çevrilmir ki?
– Bu istiqamətdə hazırda ciddi dəyişiklik hiss etmirəm. Hazırda dünyada elə hadisələr baş verir ki, Azərbaycan onların siyahısında ilk yerlərdə deyil. Əgər Azərbaycanda hərəkətlənmələr, sistemin içində çat olsa, dərhal həmin qüvvələr burada prosesi idarə edənlərə baxacaqlar. Onlara verilən mesajlar da kifayət qədər aydın olmalıdır ki, indiyə qədərki maraqlar təmin olunacaq, status- kvo saxlanacaq və gələcəkdə daha yaxşı ola bilər. Belə təminatlar olarsa, beynəlxaq qüvvələr istəyərlər ki, həm onların maraqları təmin olunsun, həm də Azərbaycanda demokratik bir cəmiyyət qurulsun.
– Əvvəllər Qərb ölkələri Azərbaycanda adi hadisələrə belə,reaksiya verirdilər, səfirliklərin bəyanatı olurdu və s. Amma son illərdə heç bir reaksiya yoxdur. Bu, nə ilə bağlıdır?
– Hər ökənin öz yanaşması var. Bəziləri düşünür ki, öz resurslarını dəyişklik daha real olan ölkələrə yönəltsələr, daha yaxşı ola bilər. Bəzilərinin iqtisadi maraqları təmin olunur. Onlar hökumət tərəfindən şantaj olunurlar ki, bizimlə yaxşı münasibətləriniz olmasa, maraqlarınız təmin olunmayacaq. Bəzilərinin də təhlükəsizlik maraqları təmin olunub. Əgər, ölkə daxilində hərəkətlənmələr olsa, onlar hazırki maraqlarını qorumaq şərti ilə proseslərə dəstək verə bilərlər. Burada vətəndaş cəmiyyətinin özünün də zəiflikləri var. Onlar da diplomatik nümayəndəlikləri, beynəlxaq təşkilatları sıxmalıdırlar ki, siz də baş verən hadisələrə operativ, adekvat reaksiya verin.
– Deyirsiz, xaricdə təhsil alan gənclər ölkəyə şəraitsizliyə görə gəlmir, sahibkarlıq, siyasət, iqtisadiyyat monopoliydadır. Bəs hökumət kiminlə işləyir, onun dəstək verdiyi və aldığı elktorat hansı təbəqədir?
– Yalnız yüz faiz loyal olan insanlar.
– Onların maraqları təmin olunurmu?
– Müəyyən qədər təmin olunur. Amma bu, kifayət qədər yanlışdır. Onların dəstək verdiyi quruplar heç də cəmiyyətin aparıcı üzvləri deyillər. Hökumətin və parlamentin tərkibinə baxanda görürük ki, rəhbər şəxslərin auditoriyaları tamamilə zəifdir. Hökumət Hüseyn Əzizoğlunun bir neçə yüz minlik izələyicisinə baxıb, bəzən, ondan təbliğat vasitəsi kimi istifadə edir. Bu yaxınlarda bir dönər mağazasının açılışında onun dəstəyindən istifadə olunmuşdu ki, reklam eləsin. Həmin mərasimə bir neçə nəfər gəlmişdi ki, onların əksəriyyəti 13-14 yaşlı uşaqlar idi. Hökumət bəzən, saya aldanıb keyfiyyətə fikir vermir. Onlar üçün yüz min dünyadan xəbəri olmayan insan daha əhəmiyyətli olur, nəinki cəmiyyətdə öz sözünü demiş, müxtəlif sahələr üzrə ekspert olan bir neçə min söz sahibi olan insanlar. Burada bəzən, ağıllı seçim görünmür.
– Xaricdə təhsil üzrə dövlət proqramının icrası dayandırılıb. Hazırda gənclərin xaricdə təhsil almasına dövlət necə dəstək verir?
– Kimlər təhsillərini bitirməyibsə, dövlətdən təqaüd alırsa, yalnız onlara dəstək verilir. Başqa heç bir dəstək yoxdur.
– Proqramda 5 min tələbənin xaricdə təhsili nəzərdə tutulurdu. Bu say doldumu?
– Yox, beş min rəqəmi də başa çatmadı. Göndərdikləri tələbələrin qarşısına şərt qoymuşdular ki, ölkəyə qayıtsınlar. Amma onların bir çoxunu heç işlə təmin edə bilmədilər. Həmin proqramdan bəhrələnənlərin 50 faizdən çoxu xaricdə qalıblar. Proqram imzalananda ölkə başçısı gənclərlə görüşmüşdü, orada mən də var idim. Prezident demişdi ki, həmin gənclər xaricdə qalsalar belə, bizim üçün güclü diaspor ola bilərlər. Amma bu gün problem orasındadır ki, Təhsil Nazirliyi əminliklə deyə bilməz, hansı ölkədə nə qədər tələbəmiz var, onlar hansı işlərlə məşğul olurlar və problemləri nədən ibarətdir.
– Statistika aparılmır, əlaqə yoxdur?
– İldə bir dəfə proqram vasitəsi ilə təhsil alan tələbələrə bir sorğu göndərilir ki, hazırda harada işləyirsiz, hansı ölkədə yaşayırsız. Tələbələr çox zaman o formanı doldurmurlar, halbuki bir çox dəyişikliklər ola bilər. Təhsil Nazirliyinin əlində elektron formada məlumat bazası yoxdur. Nəzərə alsaq ki, dövlət proqramından başqa öz hesablarına on minlərlə gənc xaricdə təhsil alır, işləyir, onların taleyi ilə heç bir qurum maraqlanmır. Nə Diaspora Komitəsi, nə Təhsil Nazirliyi, nə də Gənclər və İdman Nazirliyi. Bizdə belə bir layihə hazırlanıb. Rahat istifadə və filtirləmək mümkün olan bir proqram hazırlamışdıq. “ASAN xidmət”ə təklif etmişdik ki, ortaq şəkildə bu layihəni reallaşdıra bilərik. Bu proqram həm də çox yaxşı kadr bazası ola bilərdi. Dövlət qurumlarına, özəl sektora kadr lazım olanda, orada axtarıb tapa bilərdilər.
– “ASAN xidmət” niyə qəbul etmədi?
– Onlar dedilər, bu, bizim deyil, Təhsil Nazirliyinin sahəsidir. Nazirlik də düşünür ki, bunu özləri edirlər. Amma çox primitiv yollarla edirlər. Prezident bəzi dövlət qurumlarına bu barədə tapşırıq vermişdi ki, xaricdə oxuyan gənclərlə bağlı hərtərəfli məlumatlar olan elektron baza yaradılsın. Onlar da bunu yarada bilməmişdilər.
– Yəqin kifayət qədər məlumatınız var, xaricdəki Azərbaycan gənclərinin işləri, fəaliyətləri barədə. Necə qruplaşdırmaq olar onları?
– Bu tələbələri bir neçə qrupa bölmək lazımdır. Bir qrup öz təhsil aldıqları ölkələrdə iş tapıb fəaliyyətlərini davam etdirirlər. Başqa qrup insanlar təhsillərinə uyğun, amma başqa sahələrdə işləyirlər. Üçüncü qrup insanlar isə təhsil alsalar belə, öz peşələrinə yad olan xidmət sahələrində çalışırlar. Restoranlarda, telefon mağazalarında və s. yerlərdə işləyirlər. Bütün bunlar onu göstərir, insan nə qədər çarəsiz olmalıdır ki, öz ölkəsində işləmək imkanı olduğu halda gedib başqa ölkələrdə pizza daşısın, yaxud ofisant işləsin. Gənclər ona görə belə işlərə üstünlük verirlər ki, ölkədə yaxşı gəlirləri yoxdur, azadlıqları məhdudlaşdırılır.
– Hökumət onların təhsilinə bu qədər də vəsait xərcəlyib, bəs ölkəyə qayıdıb işləmələrində niyə maraqlı deyil?
– Hökumət xaricdə bir müddət yaşamış insanları özünə qarşı risk olaraq görür. Hesab edirlər ki, orada gördükləri azadlıqları burada da tələb edə bilərlər. Hətta keçmiş təhsil naziri Misir Mərdanov çox açıq şəkildə demişdi ki, bizim tələbələrin Amerikada başlarını dəyişirlər. Ona görə də bakalavr səviyyəsində gənclərin xarcidə təhsil almalarını maliyyələşdirmək istəmirik. Bir çox qərarverci şəxs elə düşünür ki, xaricdə təhsil alıb qayıtmış şəxslər ölkədə inqilab etmək istəyirlər.
– Bəs elə onların uşaqları da xaricdə təhsil alırlar axı?
– Öz övladları da narazdır. Onlar ya valideynlərinə görə, ya da onların təzyiqi ilə susurlar. Görmüşəm ki, bir çox məmurların övladları bizim qaldırdığımız problemləri daha yaxşı görürlər. Onlar da bilirlər ki, bu, doğru idarəetmə deyil…
Söhbətləşdi: Elçin RÜSTƏMLİ
Strateq.az
699 dəfə oxunub
Kult.az Prezident İlham Əliyevin qızı Arzu Əliyevanın prodüserliyi ilə çəkilən “Son iclas” filminin ssenari müəllifi, Bakı Media Mərkəzinin redaktoru Müsəllim Həsənovun Teleqraf.com-a müsahibəsini təqdim edir:
– Müsəllim müəllim, hər bir filmin, layihənin, işin öncə ideyası yaranır. “Son iclas” filminin ideyası necə meydana gəldi, ssenari kimin təşəbbüsü ilə yazıldı?
– Ölkə başçısının Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illik yubileyi ilə əlaqədar sərəncamı verilməzdən xeyli qabaq fikirləşirdik ki, Bakı Media Mərkəzinin bu əlamətdar tarixə öz töhfəsi olmalıdır. Hələ keçən ilin yayında qərara almışdıq ki, Cümhuriyyətin 100 illiyi ilə bağlı layihə hazırlayaq.
Onu da qeyd edim ki, Bakı Media Mərkəzi 5 il bundan əvvəl yaranıb və bu müddət ərzində Azərbaycan tarixinin nisbətən az öyrənilmiş, qaranlıq səhifələrinə işıq salmağa çalışıb. İkinci dünya müharibəsi illərində faşizm üzərində qələbədə Bakı neftinin roluna həsr edilmiş “Hədəf Bakıdır. Hitler neft uğrunda döyüşü necə uduzdu”, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Paris Sülh Konfransına göndərdiyi nümayəndə heyətinin keşməkeşli taleyindən bəhs edən “Əbədi ezamiyyət” filmləri bu qəbildəndir. Mərkəzin əsas işlərindən biri də sənədli filmlər çəkmək olduğundan keçən ilin yayından yeni film barədə müzakirələr aparırdıq. Mövzu aydın idi: film AXC-nin 100 illiyinə həsr olunmalı idi.
O ki qaldı filmin konkret süjetinə, ortaya sual çıxa bilər ki, niyə məhz “Son iclas”? Əslində Cümhuriyyətin 23 aylıq fəaliyyətinin hər ayı haqqında film çəkmək olar və yəqin ki, gələcəkdə çəkiləcək. Çünki bu tarixin hər ayı dramatik hadisələrlə zəngindir. Cümhuriyyətin elan olunmasından tutmuş süqutuna qədər uzanan 23 ayın hər bir ayı gərgin mübarizələr şəraitində keçib.
Biz düşündük ki, AXC-nin yaranması, İstiqlal Bəyannaməsinin qəbulu, Cümhuriyyətin tarixi xidmətləri haqqında adamlarda kifayət qədər məlumat var və 100 illik ərəfəsində bu mövzuda müxtəlif verilişlər hazırlanacaq, ola bilsin, filmlər çəkiləcək, kitablar yazılacaq və bu məlumatlar bir az da zənginləşəcək. Ancaq Cümhuriyyətin sonu barədə nəsə hazırlamaq o qədər də aktual olmayacaq. Buna görə də məhz Cümhuriyyətin son aylarına işıq salmağı qərara aldıq.
Şəxsən mənim özüm üçün də maraqlı idi ki, bu iclas necə baş verib, səsvermə necə keçirilib, hakimiyyət necə təhvil verilib və s. Ona görə də əvvəldən qərara aldıq ki, mövzu AXC parlamentinin son iclası ilə bağlı olsun.
Bir şeyi də qeyd edim ki, bizim Bakı Media Mərkəzində yaradıcılıq azadlığı ilə bağlı heç bir məhdudiyyət yoxdur, amma bütün məsələlər müzakirə yolu ilə, kollegial şəkildə həll edilir. Filmin “Son iclas” adlandırılması da bu cür müzakirələr vasitəsilə həll olundu və AXC-nin son iki ayına – mart-aprel aylarına həsr olunması barədə kollegial qərar qəbul edildi.
– Biz sual verməmişdən bu məsələyə özünüz toxunduz. Doğrudan da, niyə süqut əsas götürüldü? Bir qədər pessimist əhval yaratmırmı?
– Hələ mövzu müzakirə olunanda bu sual ortaya çıxmışdı – niyə məhz son dövr, süqut mərhələsi?.. Biz ona görə bu dövrü seçdik ki, Cümhuriyyətin son ayları nisbətən az tədqiq olunub və bu dövr daha dramatikdir. Təbii ki, filmdə Cümhuriyyətin xidmətlərini vurğulamağı da unutmadıq. Filmdə Cümhuriyyətin elan olunması, Fətəli Xan Xoyskinin bu barədə dünyaya car çəkməsi, eləcə də AXC-nin xidmətləri xatırladılır. Bu baxımdan filmin pessimist ruhda çəkilməsindən danışmaq olmaz.
Hər bir filmin tamaşaçıya ünvanlanmış bir neçə mesajı olur. Bizim filmdə də tamaşaçıya bir çox mesajlar verilir. Onlardan biri Cümhuriyyət qurucularının hakimiyyəti hansı çətin və gərgin mübarizə şəraitində təhvil verdiklərini göstərmək idi.
Göstərmək istədik o vaxt ölkənin daxili siyasi, eyni zamanda geosiyasi vəziyyəti necə idi ki, bu kişilər hakimiyyəti təhvil verməyə məcbur oldular. Aradan 100 il ötüb, indi “gərək hakimiyyəti verməyəydilər” demək çox asandır. Xatırlayırsınızsa, 1920-ci ilin yanvarında Paris Sülh Konfransının Ali Şurası Azərbaycanın müstəqilliyini de-fakto tanıyır. Həmin günlərdə müzakirələr gedir və Britaniya hökuməti bəyanat verir ki, Azərbaycan və Gürcüstana silahla kömək ediləcək. Cəmi iki ay sonra bolşevik qoşunları Azərbaycana daxil olur, amma Britaniya hökuməti susur, heç bir reaksiya vermir, halbuki dünən silah verəcəyini bəyan edirdi…
Xoyski Britaniyanın və Fransanın Qafqazdakı nümayəndəsinə zəng vurur ki, kömək edin, hansısa formada dəstək verin, amma heç bir səs-soraq çıxmır. İndi biz tez-tez dünya siyasətində ikili standartlardan danışırıq, sən demə elə 100 il əvvəl də belə olub. Tamaşaçıya bu reallığı göstərmək, çatdırmaq istədik. Azərbaycan dövləti bu gün ona görə özünə güvənir və müstəqil siyasət yeridir ki, kənardan olan dəstək, yardım əbədi deyil, xarici dövlətlər müəyyən maraqlar daxilində kömək göstərir, özlərinə lazım olanda dəstək verirlər, amma çətinlik yarananda hərə öz marağını qoruyur.
Başqa bir misal, 1920-ci ilin aprelində bolşevik qoşunları Azərbaycana daxil olanda parlamentin gərgin iclası keçirilir və Məhəmməd Əmin Rəsulzadə müraciət edir ki, parlamentin qapısını açıq qoyaq, xalq hansı çətin şəraitdə qərar qəbul etdiyimizdən xəbərdar olsun…
– Parlamentin qapısının açıq qoyulmasına dair Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin müraciəti tarixi sənədlərdə var, faktdır, elə deyilmi?
– Bəli, bu fikirlər parlament iclasının stenoqramında əks olunub. Biz filmdə maksimum tarixiliyi qorumağa çalışmışıq. Burada bədii fantaziya çox azdır.
Deməli, qoşunların Azərbaycan sərhədini keçməsini xatırlatdım. Zirehli qatarlar Samur körpüsünü keçib Bakıya doğru irəliləyir, amma əhali buna biganədir. Parlamentin fövqəladə iclasıdır, hakimiyyət məsələsi həll olunur, əhali küçələrə tökülmür, etiraz etmir. Diqqət elədinizsə, filmdə xırda bir detal var: bolşevik qoşunları Dağıstanda dayanıb, amma Bakıda təzə restoran açılır, teatr tamaşaları qoyulur. Niyə bu cür idi?
O dövrdə əhali, demək olar ki, təhsilsiz idi, müstəqilliyin nə demək olduğunu geniş kütlə anlamırdı, əsas güc Cümhuriyyət qurucuları olan ziyalıların çiynində idi. Amma bundan sonrakı 70 ildə çox dəyişikliklər oldu, əhali kifayət qədər savadlandı, hərbi mütəxəssislərimiz yetişdi, yenidən xalq hərəkatı başlayanda AXC hökumətinin yaratdığı Bakı Dövlət Universitetinin artıq 70 yaşı var idi. Ona görə də 1990-cı illərin ortalarında Azərbaycanın müstəqilliyinə qarşı təhlükə yarananda ulu öndərin televiziya ilə bir müraciətindən sonra gecə vaxtı yüz minlərlə adam Prezident Administrasiyasının qarşısına gəldi, dövlətin, dövlətçiliyin müdafiəsinə qalxdı.
Bütün bunların xatırladıldığı filmdə daha bir mesaj verilir: Allah eləməsin, yenidən müstəqilliyimizə hər hansı təhlükə yaransa, xalq öz dövlətini qorumağa hazır olsun. Bu, hər birimizin borcudur.
– Bəs filmdə Nəriman Nərimanov obrazının görünməməsi nə ilə bağlıdır? Hərçənd Azərbaycanın hansı tale yaşamasından asılı olmayaraq əsas qəhrəmanlardan biri Nərimanov idi…
– Ona görə ki, həmin günlərdə Nəriman Nərimanov Bakıda deyildi, Həştərxanda idi. Fikir verdinizsə, filmdə Orconikidzeninin Leninə teleqramı səsləndirilir. O, Bakıda vəziyyəti təsvir edib deyir ki, Nərimanov burada bizə çox lazımdır, xahiş edirik onu yanımıza göndərəsiniz. Nərimanov Bakıda nəyə lazım idi?! Çünki o yerli adam idi, hamı tanıyırdı, Bakıda hərbi inqilab komitəsinin sədri vəzifəsinə Kirovu, Orconikidzeni qoymaq olmazdı, yerli adam gərək idi.
Düzdür, bir neçə ildən sonra artıq bu prinsip də unudulacaqdı və Azərbaycana rəhbərlik etmək Mirzəyanlara, Kirovlara həvalə ediləcəkdi, amma ilk vaxtlar məhz Nərimanovun üzərinə qoyuldu bu vəzifə. Bu səbəbdən Nərimanovu Bakıda istəyirdilər, ancaq o, aprel çevrilişindən bir neçə gün sonra – mayın 16-da gəldi Bakıya. Ona görə Nərimanov obrazını xüsusi qabartmadıq, amma filmdə onun da acı taleyi xatırladılır.
– O dövrdə XI Qızıl ordunun başında türk zabiti Necatinin dayanması barədə şayiələr yayılıb. Doğrusu, düşünürdük ki, filmdə hansısa sənədlərə əsaslanaraq bunun nə dərəcədə həqiqət olduğuna aydınlıq gətiriləcək. Ancaq sanki bu məsələ aydınlaşdırılmamış qalır, fürsətdən istifadə edib soruşmaq istərdik ki, bu şayiələrin əsası vardımı?
– Ekspertlərimizdən biri, tarixçi İlqar Niftəliyev filmdə xatırladır ki, 1920-ci ildə Bakıda Azərbaycan Kommunist Partiyası, eyni zamanda Türkiyə Kommunist Firqəsi yaradılmışdı. Həmin dövrdə Bakıda kifayət qədər türk zabitləri var idi və xeyli kommunist təmayüllü adamlar yaşayırdı. Onda Osmanlı imperiyası təzəcə dağılmışdı, Türkiyənin vəziyyəti ağır idi. Ona görə də bolşevik Rusiyası ilə əlaqələr qurmaq, Rusiyadan silah-sursat almaq üçün danışıqlar gedirdi. O dövrdə Qırmızı Orduya türk generalın başçılıq etməsi barədə söhbətlər olmuş, Bakıda olan Xəlil paşa Rusiya qoşunlarının rəhbərliyi ilə danışıqlar da aparmışdı. Xəlil paşa hətta Dağıstana da getmişdi…
– XI Qızıl ordunu qarşılamağa?
– Demək olar ki, hə. O, qoşunlarla gəlmək istəyirdi. Levandovski və Orconikidze ona dedilər ki, bizə Moskvadan belə göstəriş verilməyib, məsələni Moskva ilə həll edin. Ona görə də Xəlil paşa qoşunlara başçılıq etməmişdi, amma belə söhbətlər yayılmışdı.
Bir şayiə də var idi ki, gələn qoşunlar Bakıda dayanmayacaq, Türkiyəyə yardıma gedəcək, ingilis imperialistlərini qovmaq üçün türklərə dəstək verəcək. Əlbəttə, reallıqda belə olmadı, Türkiyəyə yardıma getmək adı ilə Bakıya daxil olan qoşunlar 70 il burada qaldı.
– Xəlil paşanın şəxsiyyəti barədə faktlar, sənədlər varmı, araşdırmanızda rast gəldinizmi?
– Bəli, Xəlil Kut haqqında Türkiyə hərbi xadimi kimi Cümhuriyyət Ensiklopediyasında ayrıca məqalə də var. O, 1918-ci ildə Bakının azad edilməsində yaxından iştirak edib. Amma sonralar, 1920-ci ildə Sovet-Türkiyə yaxınlaşmasını və bolşeviklərin Cənubi Qafqazda möhkəmlənməsini təmin etmək məqsədilə xüsusi tapşırıqlar yerinə yetirib. Hətta bundan sonra bir müddət Moskvada da yaşayıb.
– Türkiyənin Azərbaycan Cümhuriyyətinin taleyinə laqeyd qaldığına dair müxtəlif fikirlər səsləndirilir. Sənədlərlə işləyən araşdırmaçı, ssenarist kimi Azərbaycanın taleyi baxımından Türkiyənin rolu barədə nə deyərdiniz?
– Qeyd etdiyim kimi, 1920-ci ildə Bakıda Türk Kommunist Firqəsi yaradılmışdı, yəqin ki, Azərbaycan Kommunist Partiyasının üzvü olan Əliheydər Qarayevlə milliyyətcə türk olan kommunistin mövqeyi fərqlənməzdi. Hesab eləmirəm ki, Türkiyə dövləti Azərbaycan Cümhuriyyətinə biganə olub. Rəsulzadənin filmdə səsləndirilən çıxışı da bunu təsdiq edir. O deyir ki, Türkiyə bizim xilaskarımızdır, Türkiyənin xilası üçün gedən ordunu biz məmnuniyyətlə yola salarıq… Amma Türk Kommunist Firqəsinin üzvləri Bakıda canfəşanlıq ediblər, o firqənin nümayəndələrinin bir çoxu zabitlər idi, onlar filmdə də göründüyü kimi Bakının küçələrinə vərəqələr yapışdırırdılar ki, narahat olmayın, bu qoşun Türkiyəyə gedir, heç bir problem olmayacaq.
Tarixçi Firdovsiyyə Əhmədova da xatırladır ki, məhz yardım alayının üzvləri türk şarkıları oxuyur, təbliğat aparırdılar ki, ordu Anadoluya yardıma gedir. Onlar, təbii ki, Türkiyə dövləti demək deyildi və bizdə olan kommunistlər kimi düşünürdülər.
– Zaman-zaman Məhəmməd Əmin Rəsulzadəni hökuməti təhvil verməkdə də günahlandırırlar. “Son iclas”ı bu ittihamlara cavab saymaq olarmı?
– Hesab edirəm ki, saymaq olar. Biz Cümhuriyyət tarixinin iki ayını canlandırmağa çalışdıq. Filmdə Rəsulzadənin çıxışından parçalar səsləndirdik. Və bu çıxışdan görünür ki, hakimiyyətin təhvil verilməsinin əleyhinə ilk etiraz edən məhz Rəsulzadə olub. “Hakimiyyəti biz kimə təslim edirik”, deyə emosional bir nitq söyləyib. Amma təəssüf ki, vaxtilə onunla birgə Cümhuriyyət quran kişilərin heç də hamısı onu dəstəkləməyib.
Bundan başqa, həmin dövrdə Azərbaycanın özündə vəziyyət gərgin, beynəlxalq şərait də olduqca mürəkkəb idi. Sonralar Rəsulzadə Cümhuriyyətin süqutunun səbəblərindən danışarkən kifayət qədər zabitlərimizin olmadığını, əhalinin təhsil səviyyəsinin aşağı olduğunu, kifayət qədər məmur-mütəxəssislərin çatışmadığını əsas gətirmişdi.
Digər tərəfdən Azərbaycana təpədən-dırnağa silahlanmış bolşevik Qırmızı Ordusu gəlirdi. Azərbaycan ordusunun əsas qüvvələri isə Qarabağda ermənilərlə vuruşurdu. Belə olan halda hakimiyyəti necə qorumaq olardı? Nəhayət, bir məsələni də unutmaq olmaz ki, onlar hakimiyyəti dinc və demokratik yolla, eyni zamanda konkret şərtlər daxilində təhvil vermişdilər. Nə idi o şərtlər? İndi yaradılan bolşevik hakimiyyəti müvəqqəti, keçid dövləti olacaq. Azərbaycanın istiqlaliyyəti qorunacaq, hökumət və parlament üzvləri təqib edilməyəcək və s. Təəssüf ki, bu şərtlər elə ilk gündən pozuldu, Cümhuriyyət qurucuları təqib olundu, həbsxanalara atıldı…
Bu baxımdan filmdə ekspert kimi çıxış edən Berlin Humbolt Universitetinin professoru Eva-Maria Auxun fikirləri maraqlıdır. O deyir ki, belə ağır şəraitdə qan tökməmək naminə hakimiyyətin təhvil verilməsi müdrik qərar idi.
– İndiyədək AXC ilə bağlı bir sıra video-materiallar vardı, amma belə fikirlər səslənir ki, “Son iclas” Məhəmməd Əmin Rəsulzadəni Cümhuriyyət qurucusu kimi qabardan ilk sənədli filmdir, bunu tarixi salnamə adlandıranlar da var. Bu fikirlərlə nə dərəcədə razılaşırsınız?
– Əgər Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti haqqında film çəkilir və orada Məhəmməd Əmin Rəsulzadə obrazı canlandırılmırsa, bu, gülməli və absurd olardı. Bizdə qəribə bir psixologiya var, Bakı Media Mərkəzi Cümhuriyyət haqqında film çəkdiyini elan edəndə dərhal sosial şəbəkələrdə müzakirələr başlandı: Rəsulzadə obrazı olacaqmı? Bu sualı verənlər özləri də cavab verirdi ki, xeyr, olmayacaq!
Anlaya bilmirdik ki, adamlar niyə belə düşünür… Axı, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev dəfələrlə deyib ki, müasir Azərbaycan Respublikası Xalq Cümhuriyyətinin varisidir. Bundan başqa, cənab Prezident bu Cümhuriyyətin 100 illiyinin keçirilməsi ilə əlaqədar xüsusi sərəncam imzalayıb, 2018-ci ili Cümhuriyyət ili elan edib. Dövlət Cümhuriyyətə sevgisini və ehtiramını daha necə bildirməlidir? Özünüz də bu günlərdə dövlət səviyyəsində keçirilən tədbirlərin şahidi oldunuz. Bu baxımdan mən deyərdim ki, M.Ə.Rəsulzadənin və bütün cümhuriyyət qurucularının xidmətlərini qabardan “Son iclas” filmi yox, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev olub. Məhz cənab Prezidentin sərəncamından sonra biz belə bir film ərsəyə gətirmişik.
Təəssüf ki, Bakı Media Mərkəzinin bundan əvvəl çəkdiyi “Əbədi ezamiyyət” filmi barədə də belə müzakirələr açılmışdı. Deyirdilər, filmdə niyə M.Ə.Rəsulzadə obrazı yoxdur? Əvvəla, həmin filmdə Rəsulzadənin Topçubaşovla yazışamları xatırladılmışdı. Digər tərəfdən, axı “Əbədi ezamiyyət” bütövlükdə Cümhuriyyət tarixi haqqında deyil, Ə.M.Topçubaşovun rəhbərliyi altında Paris Sülh Konfransına göndərilən nümayəndə heyəti haqqında idi. O nümayəndə heyətinin tərkibində isə M.Ə.Rəsulzadə yox idi…
– Bəzən ssenarinin güclü olması hələ filmin səviyyəsini müəyyənləşdirmir. Təcrübədə ssenarisi güclü, rejissor işi zəif filmlər çoxdur. Rejissor Fuad Əlişovun işindən razı qaldınızmı?
– Bəli, razı qaldıq. Fuad Əlişov kifayət qədər istedadlı, müasir düşüncəli rejissordur. Bunu ortaya qoyduğu işlə bir daha sübut etdi. Gələcəkdə qismət olsa, yenə də Fuad Əlişovla işləməyə hazıram. Çünki iş prosesində aramızda fikir ayrılığı yaranmadı.
– Fuad Əlişov daha çox klip çəkən rejissor kimi məşhurlaşıb. Maraqlıdır, rejissor seçimi kimin ixtiyarına buraxılmışdı?
– Həqiqətən rejissor seçimi ilə bağlı müxtəlif təkliflər, variantlar var idi. Son qərarı Bakı Media Mərkəzinin baş icraçı direktoru Orman Əliyev verdi. O özü də nisbətən gənc və istedadlı rejissordur, Azərbaycan rejissorlarını məndən daha yaxşı tanıyır. Bu filmi Fuad Əlişova Orman Əliyev etibar etdi və hesab edirəm ki, seçimi düz oldu.
– Filmə reaksiyalar necədir?
– Filmi ilk dəfə Heydər Əliyev Mərkəzində min nəfərdən çox tamaşaçı izlədi, daha sonra 3 gün Bakı və Gəncə kinoteatrlarında nümayiş olundu. Əməkdaşlarımız monitorinq aparıblar və demək olar ki, bütün seanslarda zallar dolu olub. Təbii ki, bu, təkcə “Son iclas” filminə yox, həm də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin tarixinə maraqla bağlıdır.
Düzü, əvvəl bir az şübhə ilə yanaşırdıq ki, kinoteatrda filmə baxanlar çoxmu olacaq? Daha çox komediya janrına maraq göstərən tamaşaçı Cümhuriyyət tarixinə maraq göstərəcəkmi? Sən demə, narahatlığımız nahaq imiş. Üç gün kinoteatrlar bu filmə görə doldu.
Bəzi kinoteatrlardan müraciət gəlib ki, nümayişin bir neçə gün də davam etdirilməsinə icazə verilsin. Doğrudan da sevindirici faktdır ki, AXC tarixinə əhalidə belə böyük maraq var. Tamaşaçılar arasında gənclərin çoxluq təşkil etməsi isə daha sevindiricidir. Hələ ciddi tənqidə rast gəlməmişik, amma ola bilər nə isə kiminsə xoşuna gəlməsin. Bu da təbiidir.
– Aktyor seçimində də gənclərə üstünlük verilmişdi, bir çoxu yeni sima idi.
– Aktyor seçimi ilə peşəkar kastinq qrupu məşğul olmuşdu. Hər rola az qala 3-4 aktyor seçilmiş, sınaq çəkilişləri aparılmışdı. Ona görə də aktyor seçimini uğurlu saymaq olar.
– Düzdür, filmin sonunda istifadə edilən arxivlərin adı sadalanır. Amma hər halda ssenarist kimi oxucularımıza xatırlada bilərsinizmi ki, ssenarinin yazılması üçün hansı arxivlərdən istifadə edilib?
– Cümhuriyyətlə bağlı Azərbaycan arxivlərində saxlanılan bütün sənədlərlə, demək olar ki, tanış olduq, Moskva arxivlərində çalışdıq. Rusiya Federasiyasının Dövlət Arxivində, Rusiya Dövlət Kino-Foto Sənədləri Arxivində, Rusiya Dövlət Sosial-Siyasi Tarix Arxivində, Rusiya Dövlət Hərbi Arxivində və sair arxivlərdə saxlanılan sənəd və materiallardan istifadə etdik.
Bundan başqa, Fransa Ali İctimai Məktəbinin arxivində saxlanan sənədlərdən yararlandıq, Britaniya arxivlərindən də müəyyən sənədlər aldıq. Bir məsələni də qeyd etmək yerinə düşər. Cümhuriyyət parlamentinin bütün iclaslarının stenoqramları Dövlət Arxivində saxlanılır, son iclas istisna olmaqla. Parlamentin son iclasından sonra həmin stenoqramlar bolşeviklər tərəfindən müsadirə edilib və təhlükəsizlik orqanlarının arxivinə verilib.
Hazırda həmin sənədlər Dövlət Təhlükəsizlik Xidmətinin arxivindədir. Bizim bu sənədlərlə tanış olmağımıza icazə verildiyinə görə DTX-nin rəhbərliyinə xüsusi təşəkkürlər düşür. Onu da qeyd etmək istəyirəm ki, filmin elmi məsləhətçiləri tarix elmləri doktoru Aydın Balayev və tarix üzrə fəlsəfə doktoru İlqar Niftəliyevdir. Bundan başqa Fransa Ali İctimai Məktəbinin doktoru, milliyyətcə gürcü olan Giorgi Mamulia var, Parisdə yaşayır, Qafqaz tarixinin araşdırıcısıdır.
Hələ “Əbədi ezamiyyət” filminin çəkilşləri zamanı onunla işgüzar və mehriban münasibətlərimiz yaranmışdı, bu filmin ssenarisini hazırlayarkən onun da məsləhətlərindən yararlanmışıq. Nəhayət, tanınmış diplomat və tədqiqatçı dostumuz Ramiz Abutalıbovla əməkdaşlıq etmişik, onun məsləhətlərindən də bəhrələnmişik. Arxiv sənədləri ilə yanaşı Cümhuriyyət xadimlərinin xatirələrindən və əsərlərindən də istifadə olunub.
– Baxanda görünür olur ki, filmə xeyli maliyyə vəsaiti sərf olunub, kostyumlardan tutmuş, qrafika, montaj işinədək peşəkar səviyyədə həyata keçirilib. Filmin maliyyə dəyərini açıqlaya bilərsinizmi?
– Düzü, filmin büdcəsini açıqlamaq istəməzdim, heç bilmirəm də. Çünki mənim sahəm deyil. Bu işdə bizə BP Azərbaycan şirkəti böyük dəstək oldu. Yeri gəlmişkən, BP Azərbaycan şirkətinin bu işə xüsusi qayğı ilə yanaşan əməkdaşlarından Bəxtiyar Astanbəyliyə, Tamam xanım Bayatlıya və Zaur Cəbrayıla bir daha təşəkkür etmək istəyirəm.
– Ümumilikdə çəkilişlər harada aparılmışdır?
– Bildiyiniz kimi Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin yaşlı dövrünü nəvəsi Rəis Rəsulzadə oynayıb və bununla bağlı çəkilişlər Türkiyədə aparılıb. Qalan çəkilişlər ölkəmizin şimal bölgəsində – Xaçmazda, Yalamada olub, Bakının bir sıra tarixi binalarından istifadə etmişik. Nəhayət, son iclasın keçirildiyi Əlyazmalar İnstitutunun binasında çəkiliş aparmışıq.
– Film çəkilişindən sonra bəzən aktyorlara ödənilən qonorarlar da müzakirə mövzusu olur. Aktyorlara yaxşı qonorar verildimi?
– Mən maliyyə məsələlərindən uzaq olduğum üçün bu barədə də nəsə deyə bilməyəcəyəm. Amma əminəm ki, aktyorlara normal qonorar verilib. Filmdə müxtəlif kateqoriyalı aktyorlar iştirak edir, əsasən gənclər üstünlük təşkil edirdi. Amma tutaq ki, Səmədağa Ağamalıoğlu rolunu oynayan tanınmış aktyorumuz Qurban İsmayılovla gənc aktyorun qonorarı eyni ola bilməzdi…
786 dəfə oxunub
Azərbaycan Demokratik və Rifah Hərəkatının rəhbəri, iqtisadçı alim Qubad İbadoğlu Strateq.az saytına müsahibə verib. Qubad İbadoğlu müsahibəsində 100 il əvvəlki Cümhuriyyət dövrüylə indiki Azərbaycanı müqayisə edib, həmçinin iqtidar-müxalifət münasibətləri, hakimiyyətin cəmiyyət üzərindəki total nəzarətinin səbəbləri və gücünün qaynağı haqda fikirlərini bildirib.
Strateq.az həmin müsahibəni oxucularına təqdim edir:
– Qubad bəy, rəhbərlik etdiyiniz Azərbaycan Demokratik Rifah Hərəkatı yaradılanda özünü Cümhuriyyət, Rəsulzadə ideyalarının davamçısı kimi təqdim edib. 100 illik yubileyi sizin təşkilat necə qeyd edəcək?
– ADR Hərəkatı Cümhuriyyətimizin 100 illiyi ilə bağlı bir sıra tədbirlər təşkil edəcək. Təşkilatımızın üzvləri Bakıda, Nərimanov rayonunda Rəsulzadənin baxımsız vəziyyətdə olan büstünü aşkar ediblər. Onun ətrafında iməcilik olacaq. Cümhuriyyətin yalnız adını qeyd etməklə, müəyyən tədbirlər keçirməklə bu işi bitirmək olmaz. Onun adını yaşatmaq üçün ciddi təşəbbüslərə ehtiyac var.
– Məsələn, nələr etmək olar?
– Biz müəyyən təşəbbüslərlə çıxış edirik. Ölkə başçısına və Təhsil Nazirliyinə öz təkliflərimizi göndərmişik ki, AXC-nin yubileyi ilə bağlı hansı tədbirləri təşkil etmək olar. Eyni zamanda Mərkəzi Banka müraciət etmişik ki, Cümhuriyyətin 100 illiyi ilə bağlı sikkələr kəsilsin; Rabitə Nazirliyinə məktub göndərəcəyik ki, qurucu liderlərin adlarına poçt markaları buraxılsın. Yəni biz istəyirik ki, AXC ilə bağlı mərasimlər qapalı tədbirlərlə yekunlaşmasın. Yubiley tədbirlərinin davamlı olması üçün addımlar atılsın.
– Cümhuriyyət qurucularına qarşı bir müxaliflik hiss olunur. Sizcə, niyə 100 illik yubiley ərəfəsində ən azından beynəlxaq konfranslar çağırılmır, onların xatirəsinə abidə kompleksi ucaldılmır, dövlət səviyyəsində başqa təntənəli tədbirlər keçirilmir?
– Müxaliflik yox, qısqanclıq hiss olunur. Bu, hər yerdə özünü göstərir. Hətta sizə deyim, təşkil olunan tədbirlərdə Məmməd Əmin Rəsulzadənin adı çəkilmir, xidmətləri qeyd olunmur. Cümhuriyyət haqqında yalnız ümumu məlumatlar bölüşülür. Əslində AXC-nin banisi, ideya müəllifi Rəsulzadədir. Onun adının əbədiləşdirilməməsi Cümhuriyyətə olan münasibətin göstəricisidir. Biz hesab edirik ki, qurucu liderlərin xatirəsinə abidə kompleksi ucaldılmalıdır. Onlarla bağlı beynəlxalq səviyyəli konfrans çağırılmalıdır. Bu tədbirlərə xarici dövlətlərin rəsmiləri, diplomatlar, səfirlər dəvət olunmalıdır. Buna Azərbaycan dövlətinin, cəmiyyətinin ehtiyacı var. Bilirsiniz ki, mayın 26-da Gürcüstanda da müstəqilliyin 100 illiyi qeyd olunur…
– Yeri gəlmişkən, maraqlıdır, gürcülər bu yubileyi necə qeyd edirlər?
– Gürcüstanda 100 illiklə bağlı dövlət səviyyəsində çox möhtəşəm tədbirlərin keçirilməsi nəzərdə tutulur. Bir neçə gün əvvəl oradan gəlmişəm. Artıq yubiley tədbirlərinə start vermişdilər. Hesab edirəm ki, Azərbaycanın belə yüksək səviyyəli tədbirləri keçirməsinə imkanları daha çoxdur: həm maliyyə, həm beynəlxalq əlaqələr, həm də təcrübə baxımından. Azərbaycan indiyə qədər bir sıra beynəlxalq səviyyəli idman yarışlarına, mədəniyyət tədbirlərinə ev sahibliyi edib. Bizim malik olduğumuz infrastruktur da gürcülərdən və ermənilərdən daha yaxşıdır.
– Bəs çatışmayan nədir?
– Burada çatışmayan yeganə şey siyasi iradədədir. O iradə ortaya qoyularsa, maliyyə, infrastruktur, təşkilatı işlər baxımından heç bir problem yoxdur. Yaxşı olardı ki, bu tədbirlər mayın 28-ə qədər keçirilərdi. Baxmayaraq, 100 illiklə bağlı tədbirlər ilboyu nəzərdə tutulub. Çünki əsas diqqət Cümhuriyyətin yarandığı tarixədir.
– Cümhuriyyət liderlərinə qarşı qeyd etdiyiniz qısqanclıq nədən doğur?
– Əlbəttə, bunu doğuran səbəblər var. Başlıca olaraq, qurucu liderlərin xidmətləri qısqanclığı doğuran səbəbdir. Həmçinin, bu qısqanclığı həmin şəxsiyyətlərin siyasi, mənəvi baxımından böyüklüyü yaradır. Cümhuriyyətin Azərbaycan tarixində, vətəndaşların qəlbində öz yeri var. Onların xalq tərəfindən bu qədər sevilməsi daha çox qısqanclıq yaradır. Rəsulzadənin və silahdaşlarının cəmi 23 ay ərzində gördükləri işlər, indikilərlə müqayisədə daha böyük görsənir. Ona görə də bu işlərin təbliğatında o qədər də maraqlı deyillər.
Məlumdur ki, Cümhuriyyət liderləri o çətin şəraitdə bir sıra mühüm qərarlar qəbul ediblər. Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bərpa ediblər, Bakını işğaldan azad edib Azərbaycanın paytaxtına çeviriblər. Qarabağı erməni daşnaklarından tamamilə təmizləyiblər. Şərqdə ilk parlamentli respublika yaradıblar. Qadınlara seçki hüququ, Azərbaycan dilinə dövlət dili statusu veriblər. Cümhuriyyətin parlamenti bu qısa müddət ərzində 315 qanun qəbul edib. Bu qanunların 82-si maliyyə sahəsinə aid idi. Azərbaycan Mərkəzi Bankı yaradılıb. O zaman Azərbaycan ərazisində 3 valyuta vardı, amma onlar Azərbaycanın öz milli valyutasını buraxdılar. Bakı Dövlət Universiteti yaradıldı, Qori Seminariyasının Qazaxda filialı açıldı, o zaman 103 nəfər Azərbaycan gənci oxumaq üçün xaricə göndərildi. Əhəmiyyətli işlərdən daha biri təbii sərvətlərin ölkədən çıxarılmasına qadağa qoyulması ilə bağlıdır. Azərbaycan neftinin sahibi Azərbaycan xalıq idi. Eyni zamanda, ölkənin bütün ərazisində gömrük məntəqələri yaradılmışdı. Bu, çox önəmli idi, çünki artıq Azərbaycanın sərhədləri beynəlxalq miqyasda tanınırdı.
O hakimiyyətin təmsilçilərinin mənəvi baxımından da hazırki iqtidarın nümayəndələrindən çox böyük fərqi görsənir. Fətəli Xan Xoyski üç dəfə Azərbaycan hökumətinə rəhbərlik edib. O və silahdaşları mənəvi baxımından çox saf adamlar olublar. Təsəvvür edirsiniz, Xoyski, baxmayaraq ki, ölkənin baş naziri idi, amma atasına müraciət edib xərclik istəyirdi. Deyirdi ki, mən əməkhaqqımı başqa məqsədlər, yəni dövlət işləri üçün istifadə edirəm. Atası da deyirdi ki, sən tələbəlik illərində də, baş nazir olanda da məndən pul istəyirsən. Yaxud, baş nazirin müavininin arvadı məsələ qaldırmışdı ki, həyat yoldaşı aldığı maaşı evinə, uşaqlarına deyil, işçilərinə xərcləyir.
Bütün bunlar indikilərlə müqayisə edəndə, kəskin mənəvi fərqlər yardır. Bu da, təbii, qısqanclığa səbəb olur.
– Cümhuriyyətin naliyyətlərini qeyd elədiniz. Bəs 100 il sonra, indiki Azərbaycanla müqayisə edəndə hansı fərqlər yaranır? Bu günün mənzərəsi nədən ibarətdir?
– Təbii ki, o dövrlə müqayisədə Azərbaycanın müstəqilliyi möhkəmlənib. Cümhuriyyət qurulanda, fəaliyyət göstərdiyi dövrdə ona qarşı çox ciddi təhlükələr vardı. Cümhuriyyətin 23 aylıq fəaliyyəti çox gərgin bir dövrə təsadüf edib. Təsəvvür edin, bir ay idi AXC Bakıya gəlmişdi, ingilis hərbi qüvvələri general Tomsonun rəhbərliyi altında Bakını işğal etdi. Tomsonun birinci göstərişi bundan ibarət olmuşdu ki, Bakı limanından Azərbaycanın bayrağı endirilsin. Yəni bizim müstəqilliyimizi tanımırdılar. Amma davamlı səylər nəticəsində xarici siyasət uğurlu oldu və Azərbaycanın müstəqilliyi tanındı.
Amma o zamankı dövrün şərtlərinə görə resurslar məhdud idi, qlobal səviyyədə ölkənin müstəqilliyini tanıtdırmaq çətin idi.
İndi bizim resurslarımız var, müstəqilliyimiz daha möhkəmdir, ona qarşı təhlükələr o dövrlə müqayisədə xeyli azalıb. Cümhuriyyət dövrünün parlamentində müxtəlif millətlərin, fraksiyaların, partiyaların çoxluğu indiki Milli Məclisdə yoxdur. O zaman mövcud olan insan haqlarına hörmət, siyasi fəaliyyət imkanları, fərqli fikrə dözümlülük indiki Azərbaycanda yoxdur. Cümhuriyyət qurucularının mənəvi, əxlaqi davranışları da indiki hakimiyyət nümayəndələrində yoxdur. İndikilər onların fəaliyyətini öyrənib mənəvi bir dərs almalıdırlar. Amma təəssüf ki, belə deyil.
Təsəvvür edirsiniz, o zaman Azərbaycan iqtisadiyyatında aparılan islahatlar indi yoxdur, aparılmır. AXC hakimiyyət gəldikdən sonra əks milliləşdirməni həyata keçridi, neft yataqlarını xarici şirkətlərə qaytardı. Nobel qardaşlarının, Rotşilidlərin əlindən alınmış neft yataqları, mülkiyyətləri özlərinə verildi. Mülkiyyət hüquqlarına çox böyük hörmət vardı. Bu, iqtisadi rəqabət, inkişaf üçün çox əhəmiyyətli bir məsələ idi. Onlar xarici ticarət, maliyyə sahəsində də əhəmiyyətli islahatlar həyata keçirmişdilər.
– Hansı islahatları qeyd etmək olar?
– Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti liberal bazar münasibətlərinə əsaslanan iqtisadi sistem qurmuşdu. Baxmayaraq ki, o dövrdə dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsi zərurət idi, qarşıdakı illərdə böyük durğunluq dövrləri yaşandı. AXC-nin sosial proqramları vardı, o imkansız dövlət 103 qabiliyyətli gəncin xarcidə yüksək səviyyədə təhsil almasına şərait yaratmışdı. Onlardan 45 nəfərini təkcə Fransa universitetlərinə göndərmişdilər. İndiki Azərbaycanda isə xaricdə təhsil üzrə dövlət proqramının icrası dayandırılıb. Təbii ki, 100 ildən sonrakı dövrün tələbləri, çağırışları başqadır.
– AXC dövründəki siyasi, iqtisadi, sosial sahələrdə inkişaf yolunu qeyd etdiniz. Amma 100 ildən sonra Azərbaycanın siyasi inkişafında problemlər var. Həm parlament institutu, həm siyasi partiyalar, həm də azad mətbuat, vətəndaş cəmiyyəti zəif durumdadır. Bir əsr keçməsinə rəğmən, ortada olan problemlər nədən qaynaqlanır?
– Azərbaycanda indi həm siyasi, həm iqtisadi sahədə institutlar ləğv olunub. Onlar indi ya imitasiya xarakterli fəaliyyətlə məşğuldurlar, ya da sıradan çıxarılıblar. Müstəqil mətbuat, vətəndaş cəmiyyəti, vəkillik institutu bizim gözümüzün qarşısında məhv edildi.
Hesab edirəm k, Azərbaycanın ən ciddi islahatlara ehtiyac olan sahələrdən biri məhkəmə və ədliyyə sistemidir. Cəmiyyətin, fərdin, ölkənin, sahibkarlığın inkişafı üçün ilk növbədə müstəqil, ədalətli məhkəmə hakimiyyəti olmalıdır. Bayaq 100 il əvvəlki dövrdə mülkiyyət münasibətlərindən danışdıq. Amma indi, təəssüf ki, həmin mülkiyyət münasibətləri yoxdur. Ölkədə sanki əmlakın yenidən bölüşdürülməsi prosesi gedir. İndi müşahidə etdiyimiz nədir: bir naziri işdən çıxarırlar, məlum olur ki, onun əlində böyük kapital, əmlakı var. Həmin əmlakın böyük bir qismini onu əlindən alıb sonra nisbətən sərbəst fəaliyyətinə şərait yaradırlar. AXC dövründə milli iqtisadiyyat qurulmuşdu.
– Bəs indiki iqtisadi sistemin adı nədir, nəyə əsaslanır?
– Biz oliqarx iqtisadiyyatından o tərəfə – milli iqtisadiyyata keçə bilmədik. Milli iqtisadiyyat deyərkən, mən iqtisadiyyatın milliləşdirilməsindən bəhs etmirəm. İqtisadiyyatda tarazlaşdırlmış məsələlər – sosial təminatlar, azad sahibkarlıq, milli gəlirlərin, təbii sərvətlərin ədalətli bölüşdürülməsi, təsərrüfatçılıq, milli burjaziya, orta təbəqə var. Amma Azərbaycanda qurulan oliqarx iqtisadiyyatı mili iqtisadiyyata keçid institutlarını inkişaf etməyə qoymadı. Bunlar rəqabət, məhkəmə, mülkiyyət institutlarıdır.
Siyasi sahəyə gəldikdə, seçki sistemini, azad mətbuatı, vəkillik institutlarını yerindəcə boğdular. Ona görə də Azərbaycandakı vəziyyət xeyli narahatlıq doğurur. Biz çox mürəkkəb bir regionda yerləşirik. Hakimiyyət – xalq münasibətlərində bizim gözləmədiyimiz, proqnozlaşdırmadığımız dəyişikliklər baş verə bilər. Qeyd etdiyim institutların rolu dəyişiklik dövründə daha çox olur, nəinki sabitlik dövründə. Azad mətbuat xalqa düzgün informasiya çatdırmalıdır, eyni zamanda vətəndaş cəmiyyəti xalqın içində olmalıdır ki, hansısa kənar qüvvə vəziyyətdən yararlanmasın. Belə bir situasiya yetişəndə, Azərbaycan dövlətinin maraqlarını xalqın maraqları ilə uzlaşdıracaq qüvvələr önə çıxa bilməyəcəklər. Əksinə, Azərbaycan xalqının maraqlarını başqa dövlətlərin maraqlarına uzalaşdırmaq istəyən qüvvələr meydana çıxacaq.
– Deməli, bu konteksdə milli təhlükəsizliyə ciddi təhlükələr var…
– Tamamilə doğrdur. Çox təəssüflər olsun ki, hakimiyyət dövlətin milli təhlükəsizliyi ilə deyil, daha çox özünün təhlükəsizliyi ilə məşğul olur.
– Problemləri sadalayırsız, onların milli təhlükəsizliyə ciddi problemlər yaratdığını deyirsiniz. Bu gedişat Azərbaycanı hara aparır?
– Bu gedişat indiki çərçivə ilə bizə yaxşı heç nə vəd eləmir. Ətrafımızda demokratikləşmə prosesləri gedir. Qlobal tendensiya Rusiyadan qaçma meyillərinin gücləndiyini göstərir. Ermənistanda baş verənlər göstərir ki, bu ölkənin Qərbə inteqrasiyasını birmənalı şəkildə gücləndirəcək. Yeni hakimiyyəti nə qədər Rusiya ilə bağlamağa çalışsalar da, o, Qərbyönümlüdür. Onlar çalışırlar ki, Avropa ilə vizasız gediş-gəliş əldə etsinlər, Qərbə inteqrasiya olunsunlar. Təəssüf ki, biz bu inteqrasiyadan geri qalırıq. Bu prosesin sonradan bərpa olunması illərlə vaxt aparan problemə çevriləcək. Artıq Gürcüstan, Ukrayna, Moldova bu mərhələni keçib, indi arxalarınca Ermənistanı aparırılar. Hazırda Belarusda proseslər başlayıb, orada hökumət Açıq Hökumət Tərəfdaşlığına qoşulub. Ola bilsin ki, iyulun 19-da Tiflisdə keçiriləcək qlobal sammitdə onları üzvlüyə qəbul etsinlər. Belarus Avropa İttifaqı ilə ikitərəfli müzakirələr aparır, artıq bu ölkədə siyasi məhbuslar azad ediliblər…
– Mərkəzi Asiyada da oxşar proseslər gedir…
– Bəli, demokratikləşmə prosesi Mərkəzi Asiyaya keçib, məsələn, Qazaxıstanda Rusiyadan qaçma meyilləri güclənib. Bu ölkədə əhalinin 35 faizinin rus olmasına və Rusiyanın istəməməsinə rəğmən, latın əlifbasına keçildi. Daha sonra hökumət ABŞ-la hərbi əməkdaşlığa qərar verdi.
Özbəkistanda da geniş islahatlar başlayıb, bürokratik əngəllər qaldırılır, xarici investisiyalar üçün münbit şərait yaradılır. Liberal gömrük, vergi , valyuta rejimi yaradıblar.
Qırğızıstanda bu mərhələni bir səviyyədə keçiblər. Yeni mərhələdə onlar demokratikləşmə prosesində daha önə keçəcəklər. Yerdə qalan iki ölkə – Azərbaycan və Tacikistanda bu proseslər getmir.
– Postsovet cəmiyyətlərində demokratikləşmə, sivil dünyaya inteqrasiyanın gücləndirilməsi təşəbbüsləri yuxarıdan, yoxsa aşağıdan gəlir?
– Fərqlidir. Özbəkistanda və Qazaxıstanda gedən proseslər yuxarıdan başlayıb aşağıya doğru gedir, amma Ermənistana bunu şamil edə bilmərik. Çünki onlarda proses aşağıdan başladı.
Postsovet məkanına aid olmasa da , regionun ən mühüm ölkələrindən olan Türkiyədə gedən proseslər də bu ölkənin demokratikləşməsinə gətirib çıxaracaq.
İrana gəldikdə, bu ölkədə hadisələrin başqa məcraya yönəlməsi labüddür. Çünki İran cəmiyyətinin daxilində böyük bir mina var, əhali hakimiyyətdən narazıdır, ABŞ-ın nüvə sazişindən çıxması milli valyutanı kəskin ucuzlaşdırıb. Hesab edirəm ki, İran xalqı da bu vəziyyətdən çıxıb irəli gedə biləcək.
– Gələk Azərbaycana… Biz nə edirik?
– Azərbaycan, təəssüf ki, Rusiyaya yaxınlaşmaq siyasətini davam etdirir. Avropa Birliyi ilə münasibətlərdə baş verənlər, Avropa Şurasında Azərbaycan nümayəndə heyətinin rəhbərinə sanksiya qoyulması, Avropa Parlamentində qəbul edilən tövsiyyələr – hansı ki, orada göstərilənlər yerinə yetirməyincə, AB ilə saziş imzalana bilməz, – göstərir ki, Azərbaycan Avropaya inteqrasiyada maraqlı deyil, bundan sonra da maraq göstərməyəcək.
Bu günlərdə Azərbaycan rəsmiləri bəyan elədilər ki, Şanxay əməkdaşlıq təşkilatında statuslarını artırmaq istəyirlər. Biz həmin təşkilatda dialoq tərəfdaşı statusundayıq, bundan sonra, ola bilsin, müşahidəçi, lap tutaq ki, üzv olsun. Amma bunlar Rusiyaya lazımdır ki, biz onların beynəlxalq izolyasiyasına qarşı dəstək olaq.
– Azərbaycan çox kiçik ölkədir, bu qlobal qarşıdurmada Rusiyaya, yəqin ki, mənəvi dəstək ola bilərik…
– Biz çox kiçik ölkə olsaq da, strateji baxımdan çox əhəmiyyətli mövqeyə malik ölkəyik. –
– Dediklərinizdən o nəticə çıxır ki, hakimiyyət bir çox hallarda milli maraqları gözardı edir. Bəs cəmiyyətin buna sükutu necə qiymətləndirilə bilər?
-Çox haqlı sualdır. Nəyə görə deyirlər ki, Azərbaycanda islahatlar getmir? Bunun çox aydın və sadə bir səbəbi var: islahatlar, dəyişiklik üçün ictimai tələb, təzyiq yoxdur.
– Yaxşı, Sizcə, niyə yoxdur?
– Çünki bu tələbi formalaşdıran institutlar sıradan çıxarılıblar. Azərbaycan ictimaiyyəti əvvəlki kimi düzgün informasiya əldə edə bilmir. Azərbaycan televiziyalarında verilən xəbərlər, aparılan müzakirələr, demək olar ki, bir siyasi qüvvənin təbliğatına yönəlib. Digər institutlar arasında əməkdaşlıq, konsolidasiya pis təşkil olunub. Məsələn, biz niyə Novxanıya getmirik? Hər təşkilatın Rəsulzadənin abidəsini ayrıca ziyarət etməsi elə Cümhuriyyət qurucularının ruhuna hörmətsizlikdir. Heç olmasa, bu 100 illik yubileydə ictimai-siyasi təşkilatlar həmrəylik göstərib onların abidəsini bir yerdə ziyarət edə bilərdilər. Burada aparıcı qüvvələr var, onların razılığı digər təşkilatların da münasibətinə təsir göstərir.
– Bu, Azərbaycanda ümumi siyasi sistem problemidir. Müxalifət qüvələrində də vahidlik, ideoloji xətt yoxdur, yəni cəmiyyətin istədiyi alternativi təqdim edə bilmirlər…
– Ümumiyyətlə, Azərbaycanda ideoloji müstəvi yoxdur. Biri sağçı, biri solçu olsaydı, deyərdik ki, bu iki partiyanın bir arada olması mümkün deyil. Çünki bu qədər ideoloji fər var. Amma üzdə olan təşkilatların hamısı deyir ki, ideologiyası müsavatçılıqdır. Ən azı bunları birləşdirən ideoloji əsaslar formalaşıbsa, fəaliyyət birgə təşkil olunmalıdır. Təəssüflər olsun ki, bu ideoloji müstəvi yoxdur. Olsaydı, bəlkə də Azərbaycan xalqı baş verənləri daha aydın şəkildə qəbul edərdi.
– Yəni hesab edirsiniz ki, cəmiyyəti birləşdirən dəyər artıq yoxdur…
– Bizim hamımızı birləşdirən dəyərlər var, amma o dəyərlərə qarşı münasibət fərqlidir. Və dəyərlərin özünün aşılanması prosesi gedir. Müstəqillik vacib şərtdir, müstəqil olmaq üçün gərək resurslarında müstəqil olsun. Əgər resurslar başqa qüvvədən asılıdırsa, heç zaman müstəqil qərar qəbul edə bilməyəcəksən. Bu insanlar indiyə qədər bunu siyasət hesab edib, bir-birlərini aldatmaqla, əzməklə önə çıxmağa çalışıblarsa, haqsız rəqabət aparıblarsa, bundan sonra nəsə gözləməyə dəymir.
– Gələcəyə çox pessimist yanaşma var…
– Hesab edirəm ki, Azərbaycan xalqının yaxşı bir gələcəyi var. Çox yanlış yanaşmadır, xalqı qınayırlar, hakimiyyəti dəhşətli bir cin-şeytana bənzədirlər. Ki, bu hakimiyyəti heç zaman dəyişmək olmaz. Bir yanlış yanaşma da ondan ibarətdir ki, iqtidarı yalnız hansısa xarici qüvvələr dəyişə bilər.
– Əslində, elə müxalifət uzun müddət xarici qüvvələrin dəyişiklikdə rolunu qabardıb. Bu, cəmiyyətdə öz gücünə inamsızlıq formalaşdırıb. Həmişə işarəni kənardan gözləyib…
– Bəli, bu, çox səhv bir yanaşma olub. Xalqa çatdırmalıyıq ki, biz yalnız özümüzə güvənməliyik. Bizim nicatimız dəyərlərimizdə və özümüzə güvənməkdədir. Şərəfli tarximiz də, yaxş dəyərlərmiz də var. Demirəm ki, hər şey ideal olub, lazım olanda dərs də çıxarmaq lazımdır. Tarixi bilməmək, qiymətləndirməmək kor olmaq kimi bir şeydir. Təəssüflər olsun ki, biz çox inamsız bir vəziyyətə gəlib çıxmışıq.
– İndiki müxalifətin önüncüllüyü ilə ölkədə dəyişiklik gözlənilirmi?
– Çətin bir məsələdir. Xalq prosesdə öz liderini müəyyənləşdirir. Kimlərsə özünü lider hesab edə bilər. Mən özümü ADR lideri kimi yox, sədri kimi təqdim təqdim edirəm. Çünki sabah başqa bir təşkilat üzvü də ona rəhbərlik edə bilər. Xalqın öz liderini seçmək şansları qabaqdadır, gələcəkdədir.
– Bu gələcək nə zaman gələcək, çoxmu uzaqdadır?
– Bu, ikitərəfli bir prosesdir. Bir tərəfdən mövcud hakimiyyətin zəifləməsi prosesi getməlidir. Digər tərəfdən, ona alternativ olan qüvvələr güclənməlidir.
– Deməli, hakimiyyət güclüdür...
– Hökumət monolit deyil…
– Bəs nə ilə güclüldür?
– İndiki halda hakimiyyətin gücü onun maliyyəsindədir. Azərbaycan hakimiyyəti heç zaman indiki qədər varlı və şanslı olmamışdı. Neftin qiymətinin bahalaşması hakimiyyətin gücünü-qüdrətini bir az da artırır. Demokratik institutları dağıtdığına görə, hakimiyyət monopol, güclü bir sistem yaradıb. Eyni zamanda xalqın, ictimai-siyasi qurumların üzərində qurduğu nəzarət şəbəkəsi ilə də güclüdür. Hakimiyyətin bir əldə cəmlənməsi istənilən məsələdə onun çevikliyinə, qərar verməsinə şərait yaradır.
– Sizcə, hakimiyyət əhali təbəqələri arasında hansı qrupların mənafelərini daha çox qoruyur, onun ifadəçisidir?
– Hakimiyyət istehlakçını müdafiə etmir, o, istehsalçını müdafiə edir. Bu istehsalçı da onun siyasi hakimiyyətinin tərkib hissəsidir. Beləliklə, oliqarxların biznes və siyasi maraqlarını təmin edən bir hakimiyyətdir.
– Yəni cəmiyyətdən dəstəyi var, qopmuş vəziyyətdə deyil…
-Mən düşünmürəm ki, hakimiyyətin cəmiyyətdə dayaqları çox zəifdir.
729 dəfə oxunub
Qüdrət Həsənquliyev: “Prezident Administrasiyasında şöbə müdiri Milli Məclis rəhbərliyindən çox maaş alır”
Deputat, BAXCP sədri Qüdrət Həsənquliyevin Milli Məclisin ötən iclasındakı çıxışı geniş rezonansa səbəb oldu. Azərbaycanla region ölkələrini müqayisə edən deputat ölkəmizdə orta aylıq əmək haqqının aşağı olmasından bəhs edib, ciddi təkliflər irəli sürdü. Ancaq bu çıxışdan keçən günlər ərzində partiya sədrinin deputatların maaşını 8 min manata çatdırmaqla bağlı fikirləri daha çox müzakirə olundu və tənqid hədəfinə çevrildi.
“Yeni Müsavat”ın suallarına cavabında BAXCP sədri sözügedən çıxışla bağlı məram və məqsədini geniş açıqlayıb.
Xural.com BAXCP sədrinin həmin müsahibəsini öz oxucularına təqdim edir:
– Əslində, mənim dediklərim ona yönəlmişdi ki, ölkədə düzgün əməkhaqqı siyasəti yürüdülməlidir. Nə qədər ki, dövlət adamları, məmurlar, qanunverici hakimiyyətin, məhkəmə hakimiyyətinin üzvləri, hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşları aldıqları maaşla ləyaqətli həyat sürə bilməyəcəklər, ölkədə korrupsiyaya qarşı effektli mübarizə aparmaq mümkün olmayacaq. Ona görə ki, həmin o məmur, yaxud nəzarətedici şəxs hansısa digər məmurun dövlət əmlakını mənimsəməsinə, rüşvət almasına göz yumacaq. Bununla da çalışacaq ki, digər məmur qanunsuz əldə etdiyi gəlirlərdən ona da versin və o da normal həyatını qura bilsin.
Mən çıxışımda Sinqapuru nümunə göstərdim ki, o vaxt Sinqapur möcüzəsinin banisi Li Kuan bu ölkədə islahatlara başlayanda ilk növbədə məmurların illik maaşını 2,2 milyon dollardan başladı. Bu da Sinqapur dollarından ABŞ dollarına çevirəndə təqribən 160-180 min dollarlıq aylıq maaş demək idi. O dövrdə ona bu haqda sual verəndə demişdi ki, əgər biz məmurlara ildə 2 milyon maaş verməsək, əvəzində ayda 10 milyon, bəlkə daha çox oğurlayacaqlar. Belə olduğu halda o pulları sadə vətəndaşlardan oğurlayacaqlar, yaxud rüşvət alacaqlar. İkincisi də korrupsiya iqtisadiyyatı inkişaf etdirməyə imkan verməyəcək. İqtisadiyyat inkişaf etmədiyi təqdirdə də sadə insanların maaşı, təqaüdləri qalxmayacaq.
Ona görə mən çıxışımda da dedim ki, bəzi şəxslər deputatların maaşının artmasından narahat olacaqlar, amma xalqa izah etmək lazımdır ki, Sinqapurda nazirin maaşı 100 min ABŞ dolları olandan sonra orta aylıq əmək haqqı da qalxdı, oldu 58 min dollar. Ona görə də hesab edirəm ki, bu gün nazir 10 min dollar alsa, Azərbaycanda orta maaş alan adam 5 min manat alacaq.
– Qüdrət bəy, siz buna əminsinizmi ki, o halda sadə insan da dediyiniz miqdarda maaş alacaq?
– Bəli, ümid edirəm ki, alacaq. Məmura normal əməkhaqqı verib sonra ondan tələb etmək lazımdır ki, düz işlə. Yoxsa məmura çox aşağı məbləğdə maaş verib ondan düz işləməyi tələb etmək heç bir effekt verməyəcək. Ola bilsin ki, gözdən pərdə asmaq üçün bir-iki nəfəri məsuliyyətə də cəlb etmək olar, yaxud korrupsiya və rüşvətxorluğa qarşı mübarizənin aparıldığı görüntüsünü yaratmaq olar. Amma kütləvi şəkildə məmurlar, dövlət adamları aldıqları maaşla dolana bilmirləsə, onlar əlavə gəlir mənbələri haqda düşünəcəklər. Azərbaycanda hamı başa düşür ki, indiki maaşla yaşamaq çox çətindir. Ona görə mən dedim ki, biz islahatları dərinləşdirmədən, həmçinin əməkhaqqı siyasətinə yenidən baxmadan ciddi irəliləyişlərə nail ola bilməyəcəyik.
– Əlləri korrupsiya və rüşvətə bulaşan şəxslərin aylıq maaşa ehtiyacı varmı? Yaxud maaş artımı vəziyyəti dəyişəcəkmi?
– Söhbət korrupsiyaya bulaşanlardan getmir. Cəmiyyətdə dəniz kimi, içəridən təmizlənmə prosesi getməlidir. Son vaxtlar görürsünüz ki, nazirlər dəyişir, yeni kadrlar təyin olunur. Mən demirəm ki, bu, bir günün işidir, yaxud deputatın, ya nazirin əməkhaqqını qaldırmaqla hər şey düzələcək. Yox, bu, başlanğıcdır. Mən hesab edirəm ki, hökumətin üzvləri içərisində böyük əksəriyyət normal maaş alacaqlarsa, o maaşla öz həyatlarını qura biləcəklərsə, onlar əlavə gəlirlər, oğurluq, rüşvət, dövlət əmlakını mənimsəmək haqqında düşünməyə risk eləməyəcəklər. Əgər biz cəmiyyəti inkişafın yeni mərhələsinə keçirmək istəyiriksə, islahatlar əməkhaqqından başlamalıdır.
– Deputat həmkarınız Araz Əlizadə bir sual verdi ki, kim bir ayda 52 manata dolana bilərsə, əlini qaldırsın? Bu gün 52 manat təqaüd alan insanlar varsa, yüksək məbləğ qıcıq doğurur…
– Təbii ki, söhbət tək nazir, ya deputatın maaşının artırılmasından getmir. Həkimlərin aldığı maaş simvolikdir, 150-200 manatdır. Bu adamları xalq dolandırmasa, faktiki surətdə aldıqları o əməkhaqqı ilə yaşamaları mümkün deyil. Mən də məsələ qaldırdım ki, nə vaxta qədər insanlar kənar gəlir mənbələri barədə düşünəcəklər? Məmur da vaxtının bir hissəsini bu məsələyə sərf edir, yaxud özünün biznesini qurmağa, yaxud rüşvət almağa məcburdur. Ona görə də biz artıq bu istiqamətdə islahatlara başlamalıyıq. İkincisi də götürək elə qonşu dövlətləri… Elə Rauf bəyin (Rauf Arifoğlu-red.) də bu barədə açıqlaması var idi ki, Türkiyədə millət vəkilləri 12 min manat maaş alır. 2014-cü ildə, Krımın işğalına qədər Rusiyanın deputatları NATO Parlament Assambleyasında assosiativ üzv kimi iştirak edirdilər. O zaman mən onlardan nə qədər maaş aldıqlarını soruşmuşdum. Onlar dollar ekvivalenti ilə söyləmişdilər ki, biz 10 min dollar alırıq. Bu yaxınlarda isə hörmətli akademikimiz Kamal Abdulla Xarici Dillər Universitetində tədbir keçirirdi, orda Rusiya Dumasının bir üzvü də iştirak edirdi. Elmira xanım ondan maaşının miqdarını soruşanda dedi ki, devalvasiyadan, rubl dəyərini itirəndən sonra 6 min dollar alırıq.
– Bizdə isə sonuncu 10 faizlik artımla deputat maaşı 2250 manat oldu, eləmi?
– Bəli. Bu, olduqca az bir vəsaitdir. Mən iclasda da dedim ki, dəqiq bilmirəm, amma aldığım məlumata görə, Prezident Administrasiyasında şöbə müdiri Milli Məclisin rəhbərliyindən çox maaş alır. Halbuki məhkəmə kimi, Milli Məclis də hakimiyyətin müstəqil qanadıdır. Təbii ki, dövlət başçısını çıxmaq şərtilə. Çünki dövlət başçısı icra qanadının başçısı olmaqla yanaşı, həm də dövləti təmsil edir. Amma necə ola bilər ki, Administrasiyada şöbə müdiri Milli Məclisin rəhbərliyindən çox əmək haqqı alsın? Yəni burada nizam-intizam yaratmaq, yeni bir siyasət müəyyənləşdirmək lazımdır. Özü də maaşları qanunlarla müəyyənləşdirmək lazım deyil. Deyək ki, hər dəfə devalvasiya oldu, yaxud inflyasiya olandan sonra biz gərək ombudsmanın əməkhaqqını artırmaq üçün hər dəfə Konstitusiya qanunu qəbul edək. Bununçün ayrıca bir qanun qəbul etmək lazımdır. Yəni əmək haqlarını indeksləşdirək və bununla bağlı olaraq hər dəfə qanunlara xüsusi düzəlişlər etməyə ehtiyac qalmasın. İnsanların qanunlar çərçivəsində yaşamasını təmin etmək üçün, xüsusilə də dövlət adamlarının, onlara normal maaş vermək lazımdır. Ona görə də səhiyyə obyektləri özəlləşdirilməli, icbari tibbi sığorta nəhayət, tətbiq olunmalıdır.
– Bunu əvvəlki parlament çıxışlarınızda, elə son prezident seçkisi ilə bağlı teledebatlarda da demişdiniz. Prezident özü isə seçkidən sonra bildirdi ki, bir sıra təkliflər nəzərə alınacaq. Necə bilirsiniz, nəzərə alınacaq təkliflərin sırasında bunlar da ola bilərmi?
– Mən ümid edirəm. Bizneslə sahibkarlar məşğul olmalı, onlar vergi ödəməlidir. Dövlət özünə lazım olan işi gördürmək üçün həmin ayrı-ayrı fəaliyyət növü ilə məşğul olan, yaxud xidmət sahəsində olan şirkətlərə sifariş verməlidir, onlarla müqavilə bağlayıb işi gördürməlidir. Məsələn, niyə Bakının küçələrini Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin tərkibində olan hansısa bir dövlət qurumu süpürtdürməlidir? Amma əslində İcra Hakimiyyəti hansısa şirkətlə müqavilə bağlamalıdır, küçənin təmizliyinə görə o məsuliyyət daşımalıdır, yumalı, təmizləməlidir və büdcədən də onun pulu ödənilməlidir. Mənzil təsərrüfat idarələri, “Azərsu”, “Azərenerji”, “Azəriqaz” kimi xidmət sahələri özəlləşdirilməlidir. Ona görə ki, o xidmət sahələrinin yenidən qurulmasına böyük məbləğdə pullar lazımdır. Prezident seçkisində də dedim ki, təkcə Bakı şəhərində köhnəlmiş qaz kəmərlərinin dəyişdirilməsinə 1 milyard dollara yaxın vəsait lazımdır. Hazırda dövlətin bu vəsaiti qoymağa imkanı yoxdur. Ona görə də bu sahəni 99 illiyə hansısa şirkətə, əməli idarəetməyə vermək olar. Azərbaycanda bir vaxt “Barmek” nümunəsi də olub. Dövlət yavaş-yavaş biznes fəaliyyətindən azad olunmalı, tənzimləyici funksiyanı yerinə yetirməli və qanunlar qəbul etməklə iş adamlarının, biznes adamlarının önünü açmalıdır ki, həm Azərbaycana xarici investisiyalar cəlb olunsun, xaricdən sahibkarlar gəlsinlər, ölkəmizə investisiya qoysunlar. Bunun üçün də vergi yükü azaldılmalıdır və qanunun aliliyi təmin olunmalıdır. Xarici sahibkar bilməlidir ki, burada onun mülkiyyəti, əmlakı qanunla ciddi şəkildə qorunur və heç kim onun əmlakına toxuna bilməyəcək.
– Amma sizin digər dedikləriniz arxa plana keçidi və həm mətbuatda, həm sosial mediada daha çox deputatların maaşı ilə bağlı təklifinizdən danışıldı, sərt şəkildə tənqid olundunuz…
– Məqsədyönlü şəkildə bir qrup yaramaz insan məsələni bu cür təqdim etdilər ki, Qüdrət Həsənquliyev deyib deputatların əmək haqqı artırılsın. Halbuki, mən orda orta əmək haqqının 5 minə qədər qaldırılmasını təklif etmişdim. Yəni əgər nazir 10 min alacaqsa, orta aylıq əməkhaqqı 5 min olacaq. İndi tutaq ki, orta aylıq əmək haqqı ilə nazirin maaşı arasındakı fərq 4-5 dəfədir. Amma mənim irəli sürdüyüm təklifdə nazirin də maaşı qalxır, orta aylıq maaş da qalxır. 5 min manat alan vətəndaş öz həyatını kifayət qədər yaxşı qura biləcək. Orta aylıq əmək haqqından söhbət gedir, bura müəllim də, həkim də, dövlət qulluğunda, biznes strukturlarında olanlar və s. də aiddir. Əlbəttə, orta aylıq əmək haqqı 500 manatdırsa və deputatın da maaşı birdən-birə 8 min olursa, bu, əlbəttə, qıcıq doğuracaq.
– Geniş rezonansa səbəb olan bu çıxışınıza məmur təbəqəsindən hansısa reaksiya verildimi? Onlar necə, məmnun qaldılarmı?
– Yox, reaksiya olmadı. Mən hesab edirəm ki, ağlı başında olan hər bir azərbaycanlı mənim çıxışımı normal qarşılamalı idi. Kim istəməz ki, ölkədə hamının əmək haqqı yüksəlsin? Sadəcə olaraq bizdə jurnalistikada da, siyasətdə də yaramaz ünsürlər var. Onlar ayrı-ayrı sifarişlərlə, bəziləri reketlik naminə, utanmadan, öz peşələrinə xəyanət edərək, informasiyanı birtərəfli çatdırdılar. Açıq deyək, cəmiyyətdə də siyasi mədəniyyət yüksək olmadığından, həm də biz emosional xalq olduğumuzdan yazılmış informasiyanın nə dərəcədə doğru olduğunu araşdırmadan, mənim çıxışımın tam mətni ilə tanış olmadan, başladılar ki, bəs, bu nədir, orta aylıq əmək haqqı 500 manatdır, Qüdrət Həsənquliyev deyir deputatın maşı 8 min manat olsun? Bəziləri hətta bütün ədəb-ərkanı unudaraq təhqirə keçdilər. Əlbəttə, bütün cəmiyyətlərdə olduğu kimi, bizim də cəmiyyətimizdə əxlaqsız, namussuz, tərbiyəsiz elementlər var. Namuslu adam söyüş söyməz. Kimsə söyüş söyürsə, təhqirə keçirsə, bilin ki, o, namussuz insandır. Namussuz insanlara da mənim baş qoşmağıma dəyməz. Amma siz özünüz parlament müxbiri olaraq şahidsiniz, özümü tərifləmirəm, amma o parlamentdə sadə insanların hüquq və azadlıqlarının qorunması ilə bağlı ən fəal mübarizə aparan insanlardan biri, hesab edirəm ki, mənəm. Elə son iclasda da mən əlillərlə bağlı məsələ qaldırdım ki, prezidentin təsdiq etdiyi Dövlət Proqramı var, 2014-2018-ci illərdə 5700-dən artıq əlilin mənzillə təmin olunması vəzifəsi qoyulub. İl başa çatır və mən nazir müavini Natiq müəllimə sual verdim ki, 5700-dən artıq insanın neçəsinə mənzil verilib, neçəsinə verilməyib? Amma o, bu suala cavab vermədi. Mən büdcənin müzakirələrində də hər zaman pensiyaların, əmək haqqının azlığından, müəllimlərin, həkimlərin maaşının aşağı olmasından danışmışam, amnistiya, əfvlə, milli barışıqla bağlı məsələlər qaldırmışam. Ona görə də açığı, son dərəcədə vicdansız, ləyaqət hissini itirmiş adamlar mənə o formada hücum edə bilərdilər ki, bu da təşkil olunmuş məsələ idi. Bu, bəzi yüksək dairələrdən qaynaqlanır, hələlik bu barədə geniş danışmaq istəmirəm. Yəqin ki, zamanı gələndə həmin insanları necə lazımdırsa, ifşa edəcəyəm.
783 dəfə oxunub
2017-ci ildə keçirilən ali məktəblərə qəbul imtahanlarında 700 bal toplayaraq Azərbaycan Diplomatik Akademiyasının Dövlət və İctimai Münasibətlər fakültəsinə daxil olan Pərvin Əhmədova azedu.az-a müsahibə verib. Müsahibəni təqdim edirik.
– Pərvin, ali məktəblərə qəbul imtahanlarında maksimum nəticə göstərmisiniz, amma Azərbaycan Diplomatik Akademiyasında ödənişli əsaslarla təhsil alırsınız…
– ADA-da 700 bal toplayanlar bir semestr pulsuz təhsil alır. Əgər əlaçı olursansa, müəyyən məbləğdə güzəştlər olunur. Əvvəl Bakı Dövlət Universitetinin Hüquq fakültəsinə daxil olmaq istəyirdim. Müəllimlərimin motivasiyası mənə stimul verdi. Onlar dedilər ki, əgər 700 bal toplamısansa, ADA-da əlaçı olub ödənişdən azad oluna bilərsən.
– Əlaçılar ödənişdən tamamilə azaddır?
– Xeyr. Müəyyən güzəştlər var. Məsələn, illik 6500 Azn yox, 1000 Azn ödəməlisən. Mən həm əlaçı olacağımdan əmin idim, həm də məcburi köçkün olduğuma görə hər il 750 manat verməklə kifayətlənirəm.
– Bəs ADA-nı seçməyinizin əsas səbəbləri hansılardır?
– Bakı Dövlət Universitetinin ingilis dili bölməsini də seçə bilərdim. Ancaq ADA-da iqtisadiyyatda oxuyanlar da ingiliscə danışırlar. Düşündüm ki, mən mühitin içində formalaşacam. Burada hamı ingilis dilində danışır, çünki mühit səndən bunu tələb edir. Təhsil aldığım müddət ərzində ingiliscə səlis danışa bilirəm. Bakı Dövlət Universitetində məncə, belə nəticə əldə edə bilməzdim. Bir sözlə, ADA-da həm ingilis dilli mühit, həm universitetin prestiji, həm də xarici müəllimlərin burada dərs keçməsi Bakı Dövlət Universitetini seçməyimə mane oldu. Hazırda 2 amerikalı, 1 britaniyalı müəllimdən dərs alıram. ADA- ya daxil olduqdan sonra həm dünyagörüşümdə, həm nitqimdə, həm də həyata baxışımda xeyli dəyişikliyin olduğunu görmüşəm.
– Məlum məsələdir ki, ADA-nın mühiti Azərbaycandakı başqa universitetlərin mühitinə bənzəmir. Bu baxımdan ali təhsil müəsisəsinə uyğunlaşmaqda hansı çətinliklər çəkdiniz?
– ADA-dakı ilk dərs günümdə Təhsil Nazirliyinin keçirdiyi tədbirdə iştirak etməliydim. Bu səbəbdən, ilk dərs günümə gecikmişdim. İçəri girdim ki, otaqda olan 18 nəfərin hamısı ingilis dilində danışır. Evə gəlib özümə ürək-dirək verdim. Xarakterimi dəyişən deyiləm, amma mühitə uyğunlaşmağı bacarıram. Bu artıq zərurət idi. Vaxt keçdikcə mühit kənarda durmur, səni qəbul edir. Qarşılıqlı əlaqələr nəticəsində hazırda özümü ADA-nın bir parçası hesab edirəm.
– ADA-da yüksək vəzifəli şəxslərin övladları da təhsil alırlar. Onlarla ünsiyyətdə çətinlik çəkmirsiniz?
– ADA-da bəzi xüsusiyyətlər var ki, onlara önəm verilmir. Mən 700 bal yığmışam amma, 400 bal yığan tələbəylə eyni yerdə oxuyuram. Biz ali məktəbdə yetkin olmağa doğru gedirik. Məktəbdə uşaqlarla bir az məsafə saxlayırdım, ADA-da isə mühiti görəndən sonra məsafə saxlasam, özümün itirəcəyimi anladım. Hələ mən 1-ci ildir ki, təhsil alıram. Bəlkə də elə adamlarla qarşılaşmamışam. Ancaq ADA mühiti hər bir adamla dostluq qurmaq lazım olduğunu tələb edir.
– Diplomatik Akademiyada müəllimlərin dərs keçmək metodu necədir?
– İştirak etdiyimiz debatlarda məktəblə ADA-nı nümunə gətiririk. Məktəbdə mənim parta yoldaşım olsa da, indi yoxdur. Mən gündə bir adamla otururam. Hər gün də başqa şey öyrənirəm. Ancaq məktəbdə bir nəfərlə oturanda eyni adama öyrəşirdim. Müəllimlər deyir ki, bir nəfərlə həftədə iki dəfə oturmaq olmaz. Bu qayda mənə hərdən qəribə gəlirdi. Amma sonradan bizim xeyrimizə olduğunu başa düşdüm. Mənim yaxın dostumdur, mən ancaq onla oturum deməklə kifayətlənmək olmaz. Müəllimlərimiz kurikulumu tətbiq edirlər. Dərslər musiqi ilə inteqrasiya olunur. Əyləncə və gülüş mütləqdir. Listen Speaking müəllimimiz bizi sakit görəndə “nəyə görə qəmginsiniz? pozitiv olun”- deyir. Məktəbdə isə əksinə, uşaqları sakitləşdirməyə çalışırlar ki, ancaq dərs oxumaq lazımdır.
– III kursdan sonra hüquqa, yoxsa iqtisadiyyata yönəlmək istəyirsiniz?
– Bizə 3 il müddət verilibsə, deməli bir bildikləri var. Kodlaşdırmaya qədər BDU-nu seçmək fikrim var idi, bir günün içində isə ADA oldu. Ola bilsin ki, 3 ildən sonra iqtisadiyyatı seçdim.
– Belə başa düşdüm ki, təsir altına tez düşən birisiniz…
– Siyasətçilərə məxsus fikirlər yürütməyə çalışıram ki, hüquq oxuyub nə edə bilərəm? Hamı hüquqşünas olmaq istəyir. İnsanı özündən yaxşı tanıyan yoxdur. Zamanla həm özünü dərk edəcəksən, həm də özün üçün ən yaxşısını seçəcəksən. Mən hələ qəti qərar verməmişəm. Siyasət oxuyacam. Ondan sonra biləcəm ki, siyasəti hansı sahədə daha mükəmməl tətbiq edə bilərəm.
– “Parlaq Zəka” oyununda tarix və coğrafiya üzrə birinci yerə çıxmısınız. Halbuki, III ixtisas qrupunda coğrafiya fənni yoxdur..
– 700 bal toplamağı çoxları əzbərçiliklə əlaqələndirir. Əgər əzbərləmək bu qədər asandırsa, hamı 700 bal toplayar. Məktəb vaxtlarında coğrafiyanı, fizikanı oxuyanda hamı təəccüblə soruşurdu ki, sən bu fənnləri neynirsən? Amma indi deyirəm ki, nə yaxşı ki, oxumuşam. Bu gün qarşılaşdığım uşaqlar I, II ixtisas qrupu üzrə hazırlaşıblar. Ən azından katalizator və demoqrafiq partlayış barədə soruşanda mən onlara yaxşı cavab verə bilirəm. III qrupa hazırlaşıram deyə biliyimi, yalnız beş fənlə məhdudlaşdırmaq mənə görə deyil. Bu barədə çox qısqancam. Digər qruplarda keçirilən dərslərdən niyə xəbərdar olmayım?
Texniki sahələrə yönələnlərin ədəbiyyat oxumaq məcburiyyətləri yoxdur. Bəzən sual verirlər ki, Mir Cəlal Paşayev kimdir? Deyək ki, hazırlaşdığın qrup ədəbiyyat oxumağı tələb etmir. Bəs 8-ci sinifdə keçdiyimiz dərs də yadında deyil?
Bəzən mənə məntiqi sual verməyə çalışırlar ki, 2 ayaq üstə dayananda çəkin çox olacaq, yoxsa bir ayaq? Bu sualın cavabı fizikanın qanunlarına söykənir. Belə ki, 1 ayaq üstündə də dursan çəkin eynidir, 2 ayaq üstə dursan da. Qardaşım 11-ci sinifdə oxuyur, fizikadan test edir. Fikirləşib cavabı deyirəm. Demirəm, fizikadan qardaşımdan çox bilirəm. Xeyr, amma “sıfır” da deyiləm.
– Bəs, həm öz dərslərinizlə, həm də digər fənlərin dərsləri ilə məşğul olmaq üçün vaxtı necə bölüşdürürdünüz?
– Bu 11 ildən irəli gəlir. ADA-ya daxil olanda ilk günüm ancaq oxumaqla keçdi. Deyirdim ki, yəqin oxumaqdan gecələri yata bilməyəcəm. Artıq hər şey rahatdır. Siyasət də oxuyuram, internetdə əlavə videolara da baxıram. Əsas odur ki, yolun tapasan. Ondan sonra hər şey insana adi gəlir.
-Qeyd etdiniz ki, 700 bal toplamaq 11 ilin bəhrəsidir. Bəs, məktəbi əlaçılıqla bitirənlərin bir çoxu qəbul imtahanlarında 200 balı keçə bilmir. Bu nədən qaynaqlanır?
– Mənə elə gəlir ki, onlar məqsədsiz şəkildə və güzəştlə qiymət alanlardır. Bu günə qədər güzəştlə qiymət almamışam. Müəllim güzəşt edib “5” yazanda qiymətimi “4” etməsini xahiş etmişəm. Adam ona əsəbiləşir ki, əslində qiymətim “4” olsa da, müəllim məni çox istədiyindən, yazığı gəldiyindən bu qiyməti yazıb.
– Bəs qəbul imtahanında topladığınız bal gündəlik həyatınıza necə təsir edir?
– Biz özümüzü müəllimlərə tanıtmırıq. Müəllim deyir ki, bir-biriniz haqqında danışın. ADA Universitetinin “facebook” və “intagram”da səhifələri var. Onlar məndən müsahibə götürüblər. Buna görə qrup yoldaşlarım və müəllimlərim məni görən kimi tanıdılar. Mən qrup yoldaşımla danışanda özümü təqdim edirəm və 700 bal topladığımı deyirəm. Artıq müəllim onu məndən yox, bu barədə danışdığım adamdan soruşur. Mənə “Miss 700”deyə xitab edirlər. Sən 700 bal yığmısan, hər şeyi edərsən deyirlər. Yəni, maksimum nəticə müəyyən mənada özünü göstərir. 700 sadəcə, mənim keçmişlə bağlı xatirəm oldu. Ali məktəbdə də yüksək nəticə göstərəndə 700 balla əlaqələndirirlər. Əslində isə elə bu çalışqanlıqla bağlı olan məsələdir.
– Maksimum nəticə qiymətlərinizə güzəşt edilməsinə səbəb olub?
– ADA-da mövzu təqdimatında 99 % almışam. Müəllim bir faizi mənə güzəştə də gedə bilərdi. Soruşdum ki, nəyə görə 99% ? Dedi, təqdimat zamanı dərindən nəfəs aldın, bu auditoriyada qarışıqlıq yarada bilər və tələbələrdə yanlış fikirlər formalaşdıra bilər. Ondan sonra dərk etdim ki, 100 % almaq üçün intonasiyama fikir verməliyəm. Yəni, o bir faizi belə müəllim mənə güzəştə getmədi.
– Pərvin, Azərbaycan təhsilində nələrin dəyişməsinə ehtiyac var? Yəqin ki, hər şey mükəmməldir deməyəcəksiniz..
– Real olan şeyləri danmaq kənardan gülünc görünə bilər. Universitetə girəndən sonra dünyaya baxış tərzim dəyişdi. Məktəbdə oxuyanda deyirdim ki, müəllimlərin şagirdləri sıxmağı yaxşıdır. Hazırda bir çoxları kurikulumdan narazıdır. Çox yaxşı sistemdir, tətbiq etmək lazımdır. Bu sistemi cavan müəllimlərimiz çox gözəl tətbiq edirlər. Bəziləri isə deyir ki, qoyun öz ənənəvi qaydalarımızla dərs keçək. Qaydaları keçib əzbərçi yetişdirməkdənsə, qaydaların yolun öyrədib şagirdlərin qaydaları özlərinin tətbiq etməsini öyrətmək olar. Müəllimlərə kurs keçirlər, müəllim də gəlir sadəcə “deyim getsin” edir. Azərbaycanın bir çox məktəbində vəziyyət belədir. Uşaqları motivasiya eləmək lazımdır. Uşaqlar məktəbə əzbərçiliyə görə gəlmirlər. Əgər şagirdlərə Nizamini keçirsinizsə, uşaqlar niyə Leyli və Məcnunu oxumaqla kifayətlənməlidir? Bəs digər 4 əsər? Başqa əsərlərdə başqa maraqlı faktlar da var. Qrupla işləmək lazımdır. Uşaqları eyni adamlarla əyləşdirmək lazım deyil.
– Belə başa düşdüm ki, əsas problemi müəllimlərdə görürsünüz…
– Şagird, müəllim və valideynlərdə görürəm. Müəllim bütün mövzuları artıqlamasıyla keçə bilər. Amma evdə valideyn deyirsə ki, müəllim çox şey deyir sən ona qulaq asma, bu, artıq faciədir. Bu hallarla çox rastlaşmışam. Valideyn iclasına belə gəlməyən valideynlər var. Bunun qarşısını almaq üçün nələrsə etmək lazımdır. Söhbətlər təşkil olunmalı, bu debatlarda iştirak zəruri olmalıdır. Əks halda hamının bir-birini günahlandırması hansısa nəticəyə gətirib çıxarmayacaq. Problemi demək çətin deyil. Əsas olan onun həlli yollarını tapmaqdır.
– 700 bal toplayan gənc olaraq gələcək hədəfləriniz nələrdir?
– Həyatım boyu kiçik şeylər düşünməmişəm. 5-ci sinifdə oxuyanda çox uşaq 700 balın nə demək olduğunu bilmirdi, amma mən bunun xəyalını qururdum. Məqsədim siyasətə dərindən yiyələnməkdir. Bu gün “Qənirə Paşayeva kimdir?”- deyə soruşanda hamı tanıyır. Niyə Pərvin Əhmədova deyiləndə tanınmasın? Azərbaycanı layiqincə təmsil etmək istəyirəm. Öz sözünü deyən adamların çoxalmasının tərəfdarıyam, onlardan birinin də özüm olacağıma inanıram.
– Pərvin, hansı siyasətçiləri bəyənirsiniz?
– Heydər Əliyevin nitqini çox bəyənirəm. Səməd Vurğunun “Azərbaycan” şeirini inanılmaz dərəcədə gözəl deyib. Rəcəb Tayyib Ərdoğanın kütlə qarşısında çıxışı, jestikası təqdirəlayiqdir. Trump çox ürəkdən danışır, amma nə danışır başa düşmürəm. Danışığında ağlabatan heç nə yoxdur.
– Çox gözəl. Liderlərin daha çox nitqlərini bəyəndiyinizi vurğuladınız. Bəs hansıların siyasətini bəyənirsiniz?
– Migel Kautornenin “Tarixin 100 ən dəhşətli diktatoru” kitabını oxuyanda dəhşətə gəlmişdim. Biri var öz dövləti üzərində siyasət yeridən insanlar, biri də var başqa dövlətlərin torpaqlarını zəbt etmək istəyənlər. Onların ürəyində qorxu hissi yoxdur deyə düşünürəm.
– Bəs, idarəçilik qorxu hissinin olmamasını tələb etmir?
– İnsanıqsa, qəlbimizdə qorxu hissi olmalıdır. Emosional insanam. Oxuyanda ölümlərin yalnız idarəçilik üçün olduğuna görə təəssüflənirəm. Niyə başqasının torpağına göz dikəsən? Nəyə görə indi müharibə vəziyyətində yaşayırıq? Siyasət problemlərin həllinə yönəlməlidir, problemlərin yaradılmasına yox. Bu kitabla tanış olanda bildim ki, diktatorların çoxu allahsızdır və qorxuları yoxdur.
– Allahsız adlandırdığınız diktatorlara gələcəkdə haqq qazandıra bilmə ehtimalının olduğunu düşünürsünüzmü?
– Çingiz Abddulayev deyir ki, kişi verdiyi sözü tutmalıdır, deyirlər. Keçən il qayda başqa cür idi, indi isə başqa. Normal olaraq kişi sözünü poza bilər. 9-cu sinifdə oxuyanda mənə sual verdilər ki, təsəvvür et, bu uşaq Hitlerdir və o, böyüyəndə milyonlarla insanı öldürəcək. Sən o uşağı öldürərdin? Cavabım “yox” idi. Amma hazırda deyirəm ki, bəli öldürərdim. Yəni gələcəyin nə göstərəciyini bilmək olmaz.
– Pərvin, son olaraq abituriyentlərə nələri tövsiyə edirsiniz?
-700 bal topladığıma görə heyfsənləmirəm. Bu mənim məqsədim idi. Məqsədsiz şəkildə 500 bala ehtiyacım var, amma 600-ü keçim kimi məsələlər heç kimin yararına deyil. Onsuzda 695, 400, 300və ya 200 bal toplayan uşaqlarla bir yerdə oxuyacaqlar. Birazdan qəbulda yığılan bal unudulub gedəcək. Hazırda oxuduğum ixtisasın keçid balı 473-dür. Mən 227 bal artıq yığmışam. Keçid balı 500-dür, amma mən 600 toplamalıyam. Ona görə ki, adım qəzetlərdə çıxacaq və s. Özünüzə əziyyət verməyin. Əlinizdə olanla kifayətlənin. Özünüzü çox yormayın, nə qədər lazımdırsa, o qədər oxuyun. Həyatınız baldan asılı deyil. Qarşınıza boyunuzu aşan məqsədlər qoymayın. Məqsədə çatmayanda ümidsizliyə qapılmaq və sonradan vəziyyətdən çıxmaq çox çətindir. Bütün günlərinizi dərsə ayırmayın. İnsanın yadına məktəb vaxtı dəftərlər-kitabçalar düşmür. Bəzən müəllim maksimum nəticəmə görə, nitqimi fərqli gözlədiyini deyir. Hamı unudur ki, mənim 700-üm 5 fənn üzrədir. Bu bal o demək deyil ki, mən hər şeyi bilirəm. Ola bilər ki, keçid 705 olsaydı, mən onu yığa bilməzdim.(qaynarinfo.az)
1.4K dəfə oxunub
Əvəz Zeynallı “Turan” informasiya agentliyinin “Çətin sual” verilişinə müsahibə verib. Müsahibədə Azərbaycan mətbuatının bugünkü vəziyyətindən danışan jurnalist, medianın düşdüyü vəziyyətdən çıxış yollarını da göstərib. Xural.com müsahibəni təqdim edir:
Xural.com
910 dəfə oxunub
MANŞET
/
MÜSAHİB
/
QAYNAR QAZAN
/
XuralTAC
“Vüsalə Mahirqızı dedi ki, Əvəz Zeynallını qıyma-qıyma doğrasalar…”-VİDEO
Sərdar Əlibəyli Mətbuat Şurasının “qara siyahı” bataqlığını ifşa etdi…
Son günlər sosial şəbəkələrdə sakit, həzin və belə demək olarsa gizli bir mətbu savaş gedir. Bu, hələlik heç kimin diqqət etmədiyi, amma bu tempdə davam edərsə, bir azdan sonra hamının diqqət kəsiləcəyi Sərdar Əlibəyli ilə gənc yazar Kəramət Böyükçöl arasında gedən savaşdır. Haradasa Kəramətin yazdığı hər statusa yazı həsr edən Sərdar Əlibəyli bu statusları sifarişlə yazılan və təxribat kimi cəmiyyətə xüsusi missiya ilə buraxılan yazılar hesab edir. Kəramət Böyükçöl ona cavab verməyib hələ ki, amma onun da bir gün olacağı qaçılmazdır. Söz adamlarının arasında belə şeylər olmur, yazılana bir gün cavab veriləcək, bu, söz savaşının yazılmamış qanunlarındandır. Əslində, bu savaşın xırda bir detalından bu yazını yazanda artıq xəbər də tutdum. Belə ki, Kəramət Böyükçöl Sərdar Əlibəylini facebookda bloklayıb. Deməli, səbir kasası daşır.
Təbii ki, sözüm bunda deyil. Sözüm bu müsahibənin ərsəyə gəlməsindəki səbəbdədir. Bu mətbu savaşın gələcəyini gördüyümüz üçün onu böyümədən söndürmək istədik. Kəramətlə Sərdarı “Sözüm var” layihəsində debata çağırmaq istədik və çağırdıq. Tərəflərin hər ikisi sağ olsunlar, məmnuniyyətlə razılıq verdilər. Müsahibə-debatı təyin etdik və görüş günü Kəramət Böyükçölün debata gəlmədiyini gördük. Bütün əlaqə cəhdlərimiz alınmadı. Sonradan xəbər tutacaqdıq ki, mərhum yazar həmkarımız Mövlud Mövludun xatirəsini anmaq üçün uzun yol qət edən – Bakı-Qazax-Bakı – Kəramət sadəcə çox yorulduğu üçün unudub və debata gələ bilməyib. Olsun, bunu özümüzə dərd etmədik və gəlmişkən Sərdar Əlibəylini söhbətə çəkdik.
Bu zəruri xatırlatmanı ona görə verməyi özümə borc bildim ki, Sərdar Əlibəyli ilə tək söhbət etsəydik, ya da planlaşdırsaydıq, bəlkə də bir az fərqli alınacaqdı. Bu söhbət iki nəfərlə – Kəramət Böyükçöllə debat şəklində düşünüldüyü və ona hazırlaşıldığı üçün bəlkə bir az naqolay alınıb. Açığı, mən belə durumlarla çox nadir qarşılaşıram və ona görədir ki, çox diqqətli Oxucu-tamaşaçı elə ilk baxışdan gərgin və bir az da əsəbi olduğumuzu müşahidə edəcək. Bir neçə dəqiqə sonra hər şey qaydasına düşür təbii ki, amma olmasa daha yaxşı alına bilərdi. Bunun fərqindəyik…
Sərdar Əlibəyli özünəməxsus mətbu baxışı ilə maraqlı analizlər verir və mətbuatımızın bugünkü durumunu təsvir edir. Onun Mətbuat Şurasında görüşləri və şahidi olduğu söhbətlər isə həqiqətən maraqlıdır. Bu, Mətbuat Şurasının “qara siyahı” adlı bataqlığının həm də bir ifşasıdır – belə də demək olar.
Sözü uzatmadan Sərdar Əlibəyli ilə “Sözüm var”da söhbətimizi oxucu-tamaşaçıların diqqətinə təqdim edirəm.
Əvəz Zeynallı
“Sözüm var”
Xural.com
2.0K dəfə oxunub
Azərbaycan hakimiyyətində klanlar var və onlar Mehriban Əliyevanın prezident olmasını istəmirlər, Turan agentliyinin rəhbəri Mehman Əliyev deyir.
BBC Azərbaycancanın canlı yayımda qonağı olan Mehman Əliyev aprelin 11-də keçiriləcək seçkilərdən sonra islahatlarına aparılacağını proqnozlaşdırır və seçkilərin erkən keçirilməsinin səbəbini də məhz islahatların təcili həyata keçirilməsinə yaranan ehtiyacda görür.
Onun fikrincə, Avropa qurumları və ABŞ İlham Əliyevdən siyasi islahatlar gözləyir.
Prezident seçkisinin tələsik keçirilməsinin səbəbi ondan sonra gələcək islahatlardır
Mehman Əliyevin fikrincə, Azərbaycan İlham Əliyev hakimiyyətə gəldikdən bəri ilk dəfədir ki, seçkiləri böhran şəraitində keçirir. “Hələ böhrandan çıxmamışıq. Bu da vəziyyətə təsirini göstərir.
Seçkilər vaxtından tez, tələsik formada təyin olunub. Müxalifət – AXCP və Müsavat seçkiləri boykot edir”, o deyir.
“Seçki ölkənin siyasi ictimai həyat tərzidir, amma son 15 ildə müxalifət partiyalarını, müstəqil ekspertləri görmüsünüzmü televiziyalarda? Heç bir oteldə tədbirlər keçirməyə, brifinq, mətbuat konfransı təşkil etməyə icazə vermirlər. Sərbəst toplaşma demək olar ki yoxdur. Seçiciləri düzgün informasiya qəbul etməkdən məhrum edirlər…”
O bu vəziyyəti “sistemli böhran” kimi dəyərləndirib. “İqtisadi böhran da ciddi amildir. İqtisadi böhran onu da göstərdi ki, hakimiyyət buna hazır deyil. Sistem buna hazır deyildi. İdarəetmədə ciddi pozuntu var. Əgər siz böhranı görmürsünüzsə, bu onu göstərir ki, hakimiyyətdəki şəxslər vəziyyəti adekvat qiymətləndirmirlər. Bu, bugün real vəziyyətdir”.
“Hakimiyyət artıq 2015-ci ildə özünü itirmiş vəziyyətdə idi. 2016-cı ildə hərəkət etməyə başladılar, amma gözləyirdilər ki, bəlkə də neftin qiyməti bir az da qalxar və bu bizi xilas edər. Bu baş verməyəndə anladılar ki, bu nəsə uzunmüddətli bir prosesdir və başladılar ki, hansı sahələrdə nə edək. Turizm, kənd təsərrüfatı və başqa sahələrdə də aktivlik var, deməzdim ki, yoxdur. Qəbul olunan yol xəritələri ilə bağlı hazırlıq işləri gedir və bunu qeyd etmək lazımdır. Amma bunlar hamısı onu demir ki, biz böhrandan çıxmışıq. Biz sadəcə böhrandan çıxmaq üçün cəhdlər göstəririk. Amma böhrandan çıxmaq üçün, hesab edirəm ki, daha da çevik addımlar atmaq lazım idi”.
“Canlanma var və mən hesab edirəm ki, seçkidən sonra islahatların aparılması daha aktiv şəkildə həyata keçiriləcək”, Mehman Əliyev əlavə edib.
Mehriban Əliyevanın prezidentliyə namizəd olmamasının səbəbi hakimiyyətdaxili çəkişmələridir
“Bu, hakimiyyətdaxili klanlarla bağlıdır. Hələ ki Azərbaycanda klan sistemidir; Naxçıvan klanı var, ermənistanlılar klanı var, Qarabağ klanı var, başqa klanlar var. Hələ bu, onların təsiridir. Onlar istəmirlər ki, Mehriban Əliyeva prezident seçilsin və ya dövlət başçısı olsun. Onlar buna ciddi şəkildə etiraz edirlər. Bizdə klan sistemi də belədir ki, onun daxilində yuxarıda duran elitası, orta təbəqəsi, iş adamları, müxalifəti və s. var və bu, bütün sistemi bürüyür. Azərbaycanın böyük bir faciəsidir ki, bunlar klan sistemi ilə yaşayırlar”.
“Bunlar hesab edirlər ki, hakimiyyətə kiminsə gəlməyi onların maraqlarına ciddi zərbə vuracaq, çünki bizdə sistem – oliqarx sistemi belə qurulub ki, siyasi və iqtisadi maraqlar bir-birinə qarışıb. Onlar başa düşürlər ki, siyasi postdan gedən kimi sənin iqtisadi maraqların da zəifləyəcək. Buna görə istəmirlər”.
Avropa və Amerika ilə islahatlar razılaşdırılıb
Mehman Əliyevin fikrincə, seçkidən sonra islahatlar qaçılmazdır. “Prezident seçkilərini aprelə keçirmək, vaxtilə referendum keçirmək, vitse-prezident postlarının təyini, yaş məhdudiyyətlərinin götürülməsi – bu da göstərir ki, cavanlaşdırma prosesi gedəcək – bütün bu amillər bunu göstərir ki, dəyişmək lazımdır”.
“Avropa İttifaqı və ABŞ referendum elan ediləndə və prezident seçkiləri vaxtından tez elan olunanda heç bir təpki göstərmədi. Bununla bağlı heç bir tədqiq, heç bir bəyanatlar olmayıb ki, bu anti-demokratikdir və s. Heç bir şey yoxdur. Mən hesab edirəm ki, hansısa formada tərəflər arasında razılaşma var və əlbəttə ki, bu razılaşmalar Azərbaycanda avtoritarizmin qurulması, diktatorluğun qurulmasına hesablanmayıb”.
“Bunun arxasında həmin o ciddi islahatlar – yol xəritələri, Aİ ilə hazırlanan strateji tərəfdaşlıq haqqında saziş durur. Seçkidən sonra bu sənədlər əsasında canlanma baş verəcək”, Mehman Əliyev bildirib.
Xural.com
882 dəfə oxunub
Azı 2 sifarişli qətldə, mütəşəkkil cinayətkar qruplaşma yaratmaqda və digər ağır cinayətlərdə ittiham olunaraq barəsində qiyabi həbs qətimkan tədbiri seçilən, beynəlxalq axtarışa verilən azərbaycanlı keçmiş oliqarx-milyarder Telman İsmayılov üzə çıxıb və danışmağa qərar verib.
Virtualaz.org xəbər verir ki, Telman İsmayılovla “Pravo.ru” portalı əlaqə saxlayıb və ondan müsahibə alıb. Onun harada olduğu açıqlanmır, amma bundan əvvəl İsmayılovun Fransada gizləndiyi xəbər verilmişdi.
Xatırladaq ki, T.İsmayılovun qardaşı Rafiq İsmayılov hazırda həbsdədir. O, sifarişli qətllərdə ittiham olunur. Rafiq İsmayılova qarşı irəli sürülmüş ittihama əsasən o, Mehman Kərimov adlı killerə keçmiş ortağı Savkinin qətlini sifariş edib. Killer təsadüfən həmin gün biznesmenlə birlikdə olan dostu Brilyovu da onunla birlikdə güllələyib.
Bu cinayət işinin istintaqı artıq başa çatıb və iş yaxın günlərdə məhkəmə baxışına daxil olacaq. T.Ismayilov deyib ki, istintaq başa çatsa da onun qardaşını Mehman Kərimovla üzləşdirməyiblər. Baxmayaraq ki, ittiham üçün yeganə əsas Mehman Kərimovun istintaqa verdiyi ifadədir.
“Kərimovu məhkəməyə gətirməlidirlər, ittiham onun yalan ifadələri üzərində qurulub. Mən qorxuram ki, onu məhkəməyə gətirməyəcəklər, qorxuram onu aradan götürsünlər. Ona görə də mən hüquq-mühafizə orqanlarından və məhkəmədən xahiş edirəm ki, bu işə obyektiv, diqqətlə yanaşsınlar”-keçmiş oliqarx deyib.
-Nəyə görə Siz məhz indi müsahibə verməyi qərara aldınız?
-Çünki vaxtı çatıb və mən hansısa yolla özüm barədə bildirməliyəm ki, sağam, sağlamam və tam şüurlu vəziyyətdəyəm. Mən ümumiyyətlə populizmi sevmirəm. Lakin indi məni KİV-lərdə o qədər lənətləyirlər ki, danışmağa məcburam. Mən isə bunu xoşlamıram. Müsahibə verməyi sevmirəm, çünki sonra özümə qulaq asanda bu mənim xoşuma gəlmir.
-Siz indi barənizdəki cinayət işi haqqında məqalələrdən danışırsınız?
-Bəli, qərara aldım ki, onlara reaksiya verəm. Çünki bu məqalələr həqiqətə uyğun deyil. Yalandır.
-Barənizdə istintaqın əlində hansı sübutların olduğunu bilirsiniz?
-Bildiyim qədər heç bir sübut yoxdur və ola da bilməz, hazırda həbsdə olan bir adamın yalan ifadələrindən başqa. O, mənim əleyhimə ifadə verib, çünki istintaqla əməkdaşlığa razı olub. Bundan başqa heç nə yoxdur və ola da bilməz. O, (Mehman Kərimov) öz dərisini xilas etməyə çalışır, əminəm ki, onu zorla həmin ifadəyə qol çəkməyə razı salıblar. Çünki sağlam düşüncəli adam yalan ifadənin altına imza ata bilməz. Mən bunu anlayıram. Onun ifadəsindən başqa heç nə yoxdur və ola da bilməzdi.
T.İsmayılov müsahibə zamanı M.Kərimovla biznesmenlərin qətli barədə hər hansı müzakirə aparmadığını, ona belə sifariş vermədiyini də deyib. Bildirib ki, ona və qardaşına qarşı cinayət işini hüquq-mühafizə orqanlarındakı bəzi adamlar saxtalaşdırıblar. Və bu cinayət işinin yuxarıdan sifariş olduğuna inanmır.
-KİV-lər yazmışdı ki, Siz hansısa kompromatları Fransa tərəfinə təqdim edərək əvəzində siyasi sığınacaq almaq istəyirsiniz. Doğrudan belə planlarınız var?
-Yox, mən heç bir sığınacaq barədə xahiş etmirəm. Siyasi sığınacaq nə deməkdir? Mənim buna nə vaxtım, nə istəyim var. Sadəcə olaraq istəyirəm mənə obyektiv yanaşsınlar. Heç bilmirəm barəmdə qaldırdıqları işdə nə var, nə yox. Onlar qəsdən bunu edirlər, qəsdən məni küncə sıxırlar ki, mən siyasi sığınacaq istəyim.
-Bəs onlar kimlərdir, Siz kimləri nəzərdə tutursunuz?
-İstintaq Komitəsi, müstəntiqlər. Onlar məni küncə sıxıblar, məcbur etmək istəyirlər ki, siyasi sığınacaq istəyim. Onlar səs-küy qaldırıblar. Heç nə olmadığı halda. Siz bunu televizorda, KİV-lərdə görmüsünüz. Lakin onlar buna nail olmayacaqlar, mən bacardığım qədər müdafiə olunacağam. Ümid edirəm ki, sonda ədalət qalib gələcək.
T.İsmayılov bildirib ki, hazırda beynəlxalq ekspertlərlə işləyir, Rusiya ilə də işləməyə hazırdır. Habelə “yalan detektorundan” keçməyə də hazırdır ki, günahsızlığını sübut etsin.
“Mən üzləşdirmə tələb edirəm, qoy mənim əleyhimə ifadə verənlərlə üzləşmə təşkil etsinlər. Qardaşımı həbs ediblər, amma üzləşdirmə keçirmirlər, istintaq eksperimentləri keçirmirlər. Niyə? Çünki istintaq anlaşıb, müqavilə bağlanıb”-T.İsmayılov deyib.
584 dəfə oxunub
“Mənim çoxlu mülküm olması ilə bağlı deyilənlər iftiradır, təxribat məqsədi ilə yayılır”.
APA-nın məlumatına görə, bunu Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin (QMİ) sədri Şeyxülislam Hacı Allahşükür Paşazadə idarədə 31 Mart – Azərbaycanlıların Soyqırımı gününə həsr olunmuş tədbirdə bildirib.
O qeyd edib ki, bununla bağlı ölkə başçısı ilə də söhbəti olub: “Gizlətmirəm, mənim prezidentlə söhbətlərim olur. Onda da heyrətimi gizlətmirəm ki, bu qədər iftiranın səbəbi nədir. Deyirlər, şeyxin xaricdə, ya da burda çoxlu mülkü var. Bunların hamısı təxribatdır. Əvvəla, sevinin ki, sizin şeyxiniz bu cür güclü olsun. İkincisi isə xaricdən onsuz da dini liderə qarşı iftira var, bunu daxildə də davam etdirməklə nə əldə edirsiniz? Xaricdən həm prezidentimizə, həm də mənə – şeyxülislama qarşı belə çirkin təxribatlar törədilir. Ölkə daxilində bəziləri “prezidentə qarşı deyiləni qəbul etmirəm, amma şeyxə haqqında deyilənlər düzdür”, – deyir. Bu, necə olur? Demək, sən təxribatla yenə də barışmış olursan. Deyirlər, nəzir qutularına nəzarət edirəm və sair. Yalandır. O qutularla mənim nə işim var?”
529 dəfə oxunub
Fevralın 24 də 30 sutka inzibati qaydada həbs olunan blogger Elgiz Sadıqlı həbs olunmasının səbəblərini və bölmədə baş verənləri Kanal13-ə danışdı. Elgiz Sadıqlı iddia edr ki, həbs olunandan sonra polis bölməsində ona qarşı təhqirlər, təhdidlər olub. Elgiz Sadıqlı hətta iddi edir ki, 3 gün ərzində ona qısa fasilələrlə tok da verilib. Kanal13 olaraq qarşı tərəfin mövqyini işıqlandırmağa hazırıq.
658 dəfə oxunub
Azad Demokratlar Partiyasının sədri, milli təhlükəsizlik nazirinin sabiq birinci müavini Sülhəddin Əkbər teleqraf.com-a müsahibəsində Rusiya ilə Britaniya arasında yaranmış gərgin münasibətləri şərh edib.
Strateq.az müsahibəni oxucularına təqdim edir.
– Sülhəddin bəy, İngiltərə ilə Rusiya arasında müşahidə olunan casus qalmaqalı dünyanın diqqət mərkəzindədir. Sizin bu qalmaqalla bağlı fikirləriniz nədən ibarətdir?
– İngiltərə ilə Rusiya arasında uzun müddətdir ki, kəşfiyyat müharibəsi gedir. İngilis kəşfiyyat xidməti Mİ6 Rusiyada aktiv fəaliyyət göstərir. Mən deyərdim ki, ən aktiv fəaliyyətdə olan kəşfiyyat xidmətidir. Rusiya kəşfiyyat və təhlükəsizlik əməkdaşlarının Mİ6 tərəfindən ələ alınması Rusiyanı ciddi narahat edir. Odur ki, Rusiya cəza tədbirləri həyata keçirir. Bu cəza tədbirləri xüsusilə İngiltərədə həyata keçirilir. Təsadüfi deyil ki, London hökuməti son dövrlər İngiltərədə öldürülən 15 agentin ölüm hadisəsini yenidən araşdırmaq haqqında qərar qəbul edib. Çünki bu şəxslərin hamısının bu və ya digər şəkildə Rusiya xüsusi xidmət orqanlarının sifarişi ilə ödürüldüyünə dair ciddi şübhələri var. Bir sözlə, İngiltərə-Rusiya arasında kəşfiyyat müharibəsi gedir, bu müharibəni Rusiya uduzur və uduzduğuna görə də, belə sərt metodlara əl atılır.
– İngiltərədə öldürülən şəxslərin çoxu SSRİ KQB-sinin və ya müasir Rusiya xüsusi xidmət orqanlarının əməkdaşlarıdır. Onların bəziləri Rusiya əleyhinə İngiltərəyə casusluq etsələr də, öz ölkələrində vətənə xəyanət maddəsi ilə ittiham olunub və həbsxanalarda yatıblar. Azadlığa çıxdıqdan sonra isə İngiltərəyə gediblər. Əgər Rusiya xüsusi xidmət orqanlarının bu şəxsləri aradan götürmək niyyəti olubsa, niyə imkanları olduğu halda bunu Rusiya ərazisində həyata keçirməyib?
– Əgər siz Sergey Skripalı nəzərdə tutursunuzsa, o, cəza müddəti çəkməyib, digər casuslarla dəyişdirilib. İkincisi, bu casuslar Rusiyada öldürülsəydi, bunun məsuliyyəti Rusiyanın üzərində qalacaqdı. Üçüncüsü və başlıcası odur ki, Rusiya öz “satqınlarına” nümayiş etdirir ki, Böyük Britaniya sizin üçün etibarlı yer deyil, bizim əlimiz ora çatır və sizi cəzalandıracağıq. Bu, həm də qaçanlardan daha çox qaçmaq niyyətində olanlara mesajdır. Yəni profilaktik məqsəd daşıyır. Bir tərəfdən xəyanət edənləri cəzalandırır və mesaj verirlər ki, dünyanın harasında olsanız da, sizi cəzalandıracağıq. Digər tərəfdən də, bu, Rusiyada olanlar və ölkədən getmək niyyətinə düşənlərə mesajdır.
– İngiltərədə çoxmu Rusiya əleyhinə bu ölkəyə casusluq edən agent öldürülüb?
– İngilis hökuməti 15 ölüm işinin araşdırılması haqda qərar verib. Ola bilsin ki, bu 15 nəfər haqqında daha ciddi şübhə və əsaslar var. Bildiyiniz kimi, üzərindən bir neçə gün keçdikdən sonra ölüm işinin araşdırılması çətin olur. Görünür, istintaq əsasən 15 ölüm məsələsi üzərində durub. Ola bilsin ki, ilkin ibtidai istintaq zamanı hansısa ipucları olub ki, indi 15 ölüm hadisəsi üzərində dayanılıb. Mümkündür ki, öldürülən agentlərin sayı daha çoxdur, sadəcə onların ölümü zamanında şübhə çəkməyib, buna diqqət yetirilməyib və ya hər hansı bir əsas, dəlil, sübut olmayıb.
– Deyirsiniz ki, Mİ6 ən çox Rusiyada aktiv fəaliyyət göstərir. Ancaq sözsüz ki, MKİ və digər xüsusi xidmətlər də Rusiyada işləyir. Ancaq nədənsə belə casus qalmaqalları əsasən İngiltərədə qalxır. Niyə məhz bu məsələ qabarıq formada Londondan qaldırılır?
– Barak Obama dövründə də qalmaqal qalxmışdı. Konkret olaraq Rusiyanın seçkilərə müdaxiləsi ilə bağlı 35-ə yaxın rus diplomatı Amerikadan çıxarıldı. Belə skandallar olub, amma diqqət etsəniz, görərsiniz ki, burada aktiv tərəf Rusiya olub. Yəni Rusiya aktiv kəşfiyyat fəaliyyəti göstərdiyinə görə qalmaqal yaranıb. Amma Rusiyada tərsinə olur, İngilis kəşfiyyatının aktivliyinə qarşı Rusiya bu addımları atır. O, səbəbdən də mən qeyd etdim ki, Mİ6 son dövrlər Rusiyada ən effektiv fəaliyyət göstərən kəşfiyyat orqanıdır.
– Casus qalmaqalından sonra London hökuməti ciddi açıqlamalar verdi, hətta Rusiya ilə əlaqələri kəsməyi də göz önünə aldı. Bu prosesin sonu hansı istiqamətdə inkişaf edə bilər?
– Təbii ki, siyasi-diplomatik addımlar olacaq. Böyük Britaniya sanksiyalara əl atacaq. Artıq Londonun istəyi ilə BMT Təhlükəsizlik Şurasının iclası çağırılıb. Eləcə də NATO bu hadisələrə reaksiya verdi. ABŞ və Avropa Birliyi daxil olmaqla bütövlükdə Avro-Atlantik qurumlar İngiltərənin yanında olduğunu bəyan etdi. Yəni Rusiyanın istədiyinin əksinə olaraq ilk öncə Qərb dünyasının birliyi nümayiş etdirildi. Hazırda bir sıra sanksiyalar hazırlanır. İngilis hökumətinin başçısı Tereza Mey bildirdi ki, əgər bu sui-qəsdlərin arxasında Rusiyanın olduğu sübuta yetirilərsə, bu zaman ciddi sanksiyalar tətbiq ediləcək. Sanksiyalar Rusiya hökumətinə məxsus aktivlərin dondurulmasına qədər irəli gedə bilər. Hesabların dondurulması, daşınmaz mülklər, maliyyə, bank hesabları dondurula, ticarət-iqtisadi əlaqələrdə sanksiyalar ola bilər. Əlavə olaraq digər platformalarda İngiltərə və müttəfiqləri Rusiyaya qarşı birgə hərəkət edə bilər.
– Demək istəyirsiniz ki, bu sanksiya və tədbirlər sayəsində dünya Yaxın Şərqdə baş verənlər unudula bilər…
– Bizim mətbuatımızın başı əsasən Yaxın Şərqə qarışıb. Ancaq postsovet məkanında, xüsusilə Ukrayna istiqamətində ciddi hadisələr baş verir. Martın 1-də ABŞ Dövlət Departamenti Ukraynaya tank əleyhinə öldürücü raketlərin verilməsini təsdiq edib. Eyni zamanda Ukraynada anti-terror əməliyyatlarının statusunun dəyişdirilməsi haqda qanun hazırlanır. Qanunda torpaqların işğaldan azad edilməsi məsələsi qoyulur. Artıq işğal edilən ərazilərin reinteqrasiyası, açıq dildə desək, torpaqların işğaldan azad edilməsinin qanuni əsası hazırlanır. Bu, Ukrayna böhranının yeni mərhələyə qədəm qoyduğunu göstərir. Yəni yenidən müharibə başlaya və Ukrayna aktiv şəkildə hərbi əməliyyatlara keçə bilər. Digər maraqlı və əhəmiyyətli hadisə martın 10-da NATO-nun qəbul etdiyi qərardır. Bu qərarla Bosniya və Herseqovina, Makedoniya ilə yanaşı, Ukrayna və Gürcüstan da NATO üzvlüyünə namizəd ölkə kimi tanınıb. 2008-ci ildə Buxarest sammitində prinsipial qərar qəbul edilməsinə baxmayaraq, 10 il idi ki, bu proses uzadılırdı. Fikrimcə, oyun Rusiyada və postsovet məkanında qızışacaq. Xüsusilə QUAM xəttində. Böyük ehtimalla Ukrayna və Qara dəniz hövzəsində. Ukraynada gedən proseslər çərçivəsində Londonun Kiyevə hər cür dəstəyini artıracağı da gözləniləndir.
– Casus “ovu” ilə bağlı ittihamlar olsa da, ortada dəlil və fakt yoxdur. Bu göstərmirmi ki, beynəlxalq ictimaiyyət hazırda hüquqi deyil, perspektivi olmayan siyasi ittihamları müzakirə edir?
– Mən belə deməzdim. Bildiyiniz kimi, Tramp Rusiya ilə münasibətlərə çox həssas yanaşır. Amma İngiltərə baş naziri ilə telefon danışığı zamanı açıq dedi ki, Londonun bu ittihamları irəli sürməsi üçün əsasları var. Görünür, Britaniya hüquq-mühafizə orqanlarının əlində ciddi dəlillər var. Əks halda Böyük Britaniya kimi ciddi dövlətin baş naziri parlamentdə belə açıqlama verməzdi. Eləcə də ABŞ kimi nəhəng dövlətin rəhbəri ilə bu söhbəti etməzdi. Mənə elə gəlir ki, Böyük Britaniyanın əlində artıq ciddi əsaslar mövcuddur.
– Casus ölümlərində daha çox Rusiya istehsalı olan zəhərli qazlardan istifadə edilməsi az qala dəb halını alıb. Sizcə, niyə?
– Bu, olduqca ciddi məsələdir. Rusiya ilə imzalanan sazişə əsasən, Rusiya kimyəvi silahlarını tam məhv etdiyini bildirib. Ancaq əldə olunan sübutlar onu göstərir ki, Rusiya kimyəvi silahları tamamilə təmizləməyib. Çünki Sergey Skripalın və qızının öldürülməsi zamanı istifadə edilən kimyəvi maddə hərbi məqsədlə istifadə edilir. Bu səbəbdən də bunu Böyük Britaniya özünə qarşı həyata keçirilən hücum hesab edib. Buna görə də cavab ciddi olacaq. Yəni hərbi hücuma qarşılıq olaraq hərbi cavab veriləcək.
– Casusların məhz Rusiya istehsalı olan kimyəvi maddə ilə öldürülməsi hallarını mesaj hesab etmək olarmı?
– İndiyə qədər müxtəlif metodlardan istifadə edilib. Buna qədər Böyük Britaniyada casus sui-qəsdi zamanı reaktiv maddədən istifadə edilmişdi. İndi niyə məhz kimyəvi maddədən istifadə edərək bunun törədildiyinin səbəbini demək çətindir. Amma ittiham budur ki, məhz bu cəza əməliyyatını Rusiya Baş Kəşfiyyat İdarəsi həyata keçirib. İstifadə edilən kimyəvi maddə də QRU-nun nəzarətində olub.
535 dəfə oxunub
“Məktəbə bir neçə ay gec getmişəm. Qonşu kəndə atamın dostugilə qonaq getmişdik. O qədər yaxşı baxmışdılar ki, evə qayıtmaq istəmirdim. Bir müddət sonra aldadıb gətirdilər. O vaxt hazırlıq sinifləri vardı. Hazırlıqdan sonra birinci sinfə gedirdik. Dərsə gec getməyimə baxmayaraq, çox yaxşı oxuyurdum. Birinci sinifdən ta sona qədər sinif nümayəndəsi oldum”.
Bunu tanınmış jurnalist Aydın Canıyev məktəb illəri haqda xatirələrini Lent.az-a danışarkən deyib.
Canıyev məktəbə 1975-ci ildə Lənkəranın Kərgəlan kəndində gedib.
– İbtidai sinif müəllimim İbrahim Məmmədov olub. Çox yaxşı müəllim idi. Həm elmli, həm də helmli insan idi. Həyatı anlayan. Həyatı bilən insan idi.
– Adətən ibtidai sinif müəllimləri qadın olur. Uşaqlar onları anası ilə müqayisə edirlər.
– Əslində ibtidai sinif müəllimləri kişilər olmalıdır. Pedaqogikanı bilən yaşlı kişilər. İbtidai sinif müəllimliyini adətən qızlar oxuyur. Axı özü qayğıya, diqqətə, sevgiyə möhtac qız uşağı nadinc, qayğı, diqqət istəyən uşağa nə öyrədə bilər? İki uşaq bir-birini necə öyrədə bilər? Nə olsun ki, birinin 20, digərinin 5 yaşı var?! 4 il İbrahim müəllim dərs keçdi, sonra oğlu Malikəjdər müəllim. Bu iki insanın həyatımda müstəsna rolu olub. Malik müəllim ədəbiyyat dərsi keçirdi. Mahir İbrahimov indiki BDU-nun kimya, Etibar Qasımov mexanika-riyaziyyat fakültəsini, Əsli xanım Rus dili və Ədəbiyyatı İnstitutunu qızıl medalla bitirib gəlmişdilər. Tarix müəllimimiz də həmçinin. Onlar bizim kəndə gələndən sonra hər il hər sinifdən 5-6 nəfər ali məktəbə qəbul olunmağa başladı. Söhbət 80-ci illərdən – rüşvətin tüğyan etdiyi bir dövrdən gedir. Məndən başqa bütün sinif yoldaşlarım rüşvətsiz qəbul oldular. İnstituta qəbul olunan məzunlarla məktəbdə görüş keçirilirdi. 1986-cı ilin yanvarında məktəbə dəvət etdilər. Orada belə çıxış etmişdim: “Malikəjdər müəllim məni qızıl medallı müəllimlərin əlindən aldı, ədəbiyyata verdi”. Fizika, kimya, həndəsə, coğrafiyanı çox yaxşı oxuyurdum. Amma 9-cu sinfə keçəndə jurnalistikanı seçmişdim deyə humanitar fənlərə kökləndim. Riyaziyyat müəllimim Etibar Qasımov dedi ki, Aydın, jurnalistikaya qəbul olmaq çətindir. Onsuz da cəbrdən, həndəsədən əla qiymət alırsan. İstəyərəm humanitar fənlərə daha çox vaxt ayırasan. Amma bir şərtlə. İngilis dilində mətni oxuyub tərcümə edirsən, razı qalsam, mən sənə hər rüb riyaziyyatdan “5” yazacağam. Jurnalistikaya qəbul olunandan sonra XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatını keçəndə mənə çətin olmadı. Çünki onların hamısını orta məktəbdə Malikəjdər müəllim mənə oxutdurmuşdu. Şəxsi kitabxanasından gətirib verirdi kitabları, şəhər kitabxanasına göndərirdi oxumağa. Təmənnasız repetitorluq edirdi. Mənim belə gözəl müəllimlərim olub.
– Amma bizim məktəbimizdə elə kişi müəllimləri vardı ki, şagirdlər onları heç saymırdılar…
– Hə, elə müəllimlər var, onlar müəllimlik dövründə təsir güclərini itirirlər. Bizdə də vardı elələri. İndi orta məktəb şagirdlərini vurmaqla qorxutmaq olur ki?! Söhbət o vaxtdan gedir. Sinif rəhbərimiz bizim sinifdə də, o biri siniflərdə də elə olurdu ki, sinfə girirdi, nadinclik edən uşaqları təpiklə döyürdü. Hərdən feysbuka baxanda düşünürəm ki, bunların heç vaxt Mahir müəllimi olmayıb. Mahir müəllimi feysbuka buraxasan, nə qədər təpiklənəsi adam var, bilirsənmi?! Bəzi adamlar özlərini idarə edə bilmirlər. Bunun səbəbi də məktəbdir. Təəssüf… Mən sizə nəinki öz müəllimlərimdən, tanıdığım və haqlarında yazdığım müəllimlərdən danışmaq istəyirəm. Lənkəranda bir Qəzənfər müəllim olub. Əliyev. Stadionun böyründən keçəndə futbol oyunu dayanırdı ki, qoy Müəllim keçsin, birdən top gedib ona dəyər! Sizə Əfruz müəllimdən danışım. 55 il öz kəndində dərs keçib. Bir qardaşı nazir müavini olub, o biri qardaşı Sumqayıt Universitetində İngilis dili kafedrasının müdiri, ayrı bir qardaşı APİ-də dekan olub. Öz dostu Mehdi Məmmədov təhsil naziri olub. Bu adam heç bir vəzifə istəməyib və kəndindən heç hara getməyib. Riyaziyyatçıdır və elmlər doktoru olan şagirdləri var. Adamda müəllimlik peşəsinə olan eşqə, həvəsə bax! 30 il jurnalistlik etmişəm. 5 il işləyəndən sonra düşünmüşəm ki, ə, bu adamlar üçün yazı yazarlar?! Təsəvvür edin, 55 ildə onun qarşısına nə qədər dana gəlib, Əfruz müəllim onları adam edib.
– Məktəb illərində parta yoldaşınız kim olub?
(Bura qədər üzündə neytral emosiya vardı. Sevincli, ya kədərli olduğu hiss olunmurdu. Bu sualı eşidincə üzünə təbəssüm yayıldı).
– Sinifdə kim vardı, hamısı. Hər uşaq bir müddət oturub. İlk parta yoldaşım anamın və atamın dayısı oğlu Tariyel olub. Valideynlərim xala oğlu-xala qızıdır. Əlimin əsməyi də bu səbəbdəndir. Araq içməyə, siqaret çəkməyə hərbi xidmətdə başlamışam. Amma universitetə qəbul olunanda artıq əllərim əsirdi.
Məktəb illərinə dair xatirəsini paylaşır.
– Müəllim səhər tezdən oyanır, səhər yeməyini yeyir, ailəsinə yemək hazırlayır, uşaqları məktəbə yola salır, üstəlik də şəhərdən kəndə məktəbə gəlir. Dərsə vaxtında çatmaq üçün sübh 5-dən oyanmalıdır. Dərsə gecikən uşağa nifrət etmişəm. Müəllim gəlib, sən hələ yatırsan? İşə arvad, ya ər yola salmırsan, uşaqların yoxdu, hələ bir yatıb qalırsan da? Oxuduğum 10 ildə yalnız xəstəxanada yatdığım vaxtlarda dərsə getməmişəm. Ayağımı kəsmişəm, getmişəm. Əlimi kəsmişəm, getmişəm. Paltarım olmayıb, yamaq vurdurub getmişəm. Amma bir şeyi də deyim, dərsə gəlməyən müəllimlə də dalaşmışam. 6-cı sinidə oxuyanda məktəb direktoru bizə Azərbaycan dili dərsi keçirdi, amma dərsə gəlmirdi. Gah başqa siniflə birləşdirirdi, gah başqa müəllim əvəz edirdi. Bir dəfə dərsə gəldi, uşaqlardan soruşdu ki, keçən dərsimiz nə olub? Kimsə əlini qaldırmadı. Adam 1 aydı dərs keçmir, kim nə bilsin axırıncı dərsimiz nə olub? Amma mən hər gün gündəlik dərslərimi oxuyurdum. Müəllim öyrətsə də, öyrətməsə də. Soruşdu və heç kim əl qaldırmadı məndən başqa, başladı bizi təhqir etməyə: “Görürsünüz, hamınız “tupoy”sunuz, eşşəksiniz, qoyunsunuz!”
O müəllim ümumiyyətlə, kəndimizə həqarətlə baxırdı. Özü şəhərdə yaşayırdı, kəndə işə gəlirdi. Əlimi qaldırdım. Əlim də əsir. O biri əlimlə dəstək olmuşam ki, az əssin.
– Hə, mənim balam, cavab ver görüm keçən dərsimiz nə olub?
– Sərdar müəllim, keçən dərs olmayıb.
– (Tutuldu). Yox, ondan əvvəlki dərs…
– Ondan əvvəlki dərs də olmayıb.
– Ondan da əvvəlki?
– Ondan da əvvəlki dərs olmayıb.
– Biz dərs keçməmişik?
– Beş dərs əvvəl təyini keçmişik.
– Sən nə demək istəyirsən?
– Sizin nəzərinizə çatdırıram ki, siz 5 dərsdir dərsə gəlmirsiniz. Niyə?
Yenicə “ə köppək…” demək istəyirdi ki, dedim, xahiş edirəm, məni təhqir eləməyin. Dedi, ə, dur, rədd ol! Dedim, rədd olmuram, birbaşa maarif şöbəsinə və raykoma gedirəm. Dedi, hara gedirsən get! Dedim, mən getdiyim yerdə sizə “sağ ol” deməyəcəklər. Gördü gedirəm, arxamca qışqırdı. Rəhman müəllim vardı, ona böyük hörmətim vardı. Böyük kişilərdən, böyük pedaqoqlardan idi. Soruşdu, hara gedirsən? Dedim, bir aydı dərsə gəlmir. Şikayətə gedirəm. Qulağıma dedi: “Bu əclaf atanı incidəcək. Qayıt”. Sonra qulağımdan tutub uca səslə:
– Ədə, sən Sərdar müəllimə etiraz edirsən?
Qaytardı məni sinfə. Demək istədiyim nədir? Sinif yoldaşlarına, müəlliminə hörmətsizlik edən adamı çox pis söyürəm. Eyni zamanda şagirdə elm öyrətməyən, onun həyatında boşluq yaradan müəllimə də…
– Məktəb illərində dostunuz kim olub?
– Zöhrab Əhmədov. Məktəb illərindən ta bu günə qədər dostluq edirik. Arada küsüb-barışırıq. O mənim toyuma gəlib, mən onun toyuna bilə-bilə getməmişəm. Amma o yenə küsməyib. Zöhrab da məktəbə gec gəlib. Yanmışdı deyə 1 il dərsə gec gəldi. Bir ara küsmüşdük. Əlimdə bel oynadırdım. Belin ucu onun çənəsini kəsdi. O məni ata-anasına şikayət etmədi. Evin sonbeşiyi idi, ailədə hamı onu çox istəyirdi. Böyük qardaşları da vardı. Gəlin, sizə onunla necə dostlaşdığımızı danışım. Sinif nümayəndəsi idim. İbrahim müəllim jurnalı mənə tapşırırdı. Baxırdım, Əhmədov Zöhrab Əhməd oğlunun qarşısında qaiblər var. Soruşdum niyə gəlmir, dedilər, yanıb. Evdən icazə alıb öz təşəbbüsümlə getdim Zöhrabı evində ziyarət etməyə. Atam mənə 1 manat pul vermişdi. Zöhrabın balışının altına həmin manatı qoydum, bir də ona məktəbdə yediyimiz bulkalardan aparmışdım. Bu illər ərzində Zöhraba etdiyim ən böyük hədiyyə bəlkə də elə o 1 manat olub. Amma Zöhrab bəlkə minlərlə manatdan artıq yaxşılıqlar edib. Biz iki qardaş Bakıda oxuyanda ata-anama oğul əvəzi olub. Odun doğrayıb, həyəti şumlayıb, otu dama yükləyib. İndi Lənkəran Şəhər Bələdiyyəsində baş mühasib işləyir. Martın 1-də mənim doğum günümdür, 4-də onun. Ad günümdə axtarıb nömrəmi tapa bilməyib. Moskvadakı sinif yoldaşlarıma kimi zəng edib. Ayın 4-də mən zəng elədim ki, əclaf, mən səndən tez gəlmişəm dünyaya, ağsaqqala hörmət filan-zad… Deyir, əfəndim, sənə zəng çatmır. Zarafatla deyirəm, ay Zöhrab, o əvvəllər idi e, nömrəni, telefonu, arvadı tez-tez dəyişirdim. 3 ildi eyni nömrə işlədirəm, yalan demə!
Deyir, məktəb illərində ilk məhəbbəti olmayıb. Bütün qızları sevib.
– Gözəlliyi sevirdim. Sadalasam, 7-8 qız sevmişəm. Öz kəndimizdən tutmuş qonşu kəndə qədər. 7-ci sinifdən başlayaraq üzüm səpməyə başladı. Sevdiyim qız mənə baxıb dedi, nə gündəsən e! Deyirəm, onsuz da sevmirsən, nədi, öpmək istəyirdin? Yəni bu qədər həyasız və hazırcavab olmuşam. Sərhədsiz adam olmuşam. Sərhədsiz olmağım mənə ləzzət edib. Allah insanı faili-muxtar yaradıb. Mənə verilən ağıl, hesab edirəm ki, az verilib. Az ağlımla sərhədsizliyin ləzzətini yaşamışam. Heç vaxt kimdənsə asılı olmamışam, asılı vəziyyətə salmamışam özümü. Yaxşı iş təklifləri olub. Bunun üçün nə lazım idi? Savad? Savadım olub. Giley edə bilmərəm ki, məni qiymətləndirməyiblər. Qiymətləndiriblər. Amma bu işlərin sonu belədir: “Bəli, müəllim! Baş üstə, müəllim!” Mən “bəli, baş üstə” deyəcək adam deyiləm. Sərhədsizlik mənə bu xoşbəxtliyi verib. Vəzifə xətrinə “baş üstə” deyib əskilə bilmərəm. Mən əmr adamı deyiləm.
– Döyülmüsünüz?
– O qədər!!! Bir dəfə İbrahim müəllimin dərsində güldüm, o da məni döydü. Dodaqlarım keyimişdi. Amma dərsdən çıxıb evə gedəndə gəlib öpdü məni, unutdum. Sinif yoldaşlarım və başqaları tərəfindən çox döyülmüşəm. 6-cı sinfə qədər zəif olmuşam. Çox döyülmüşəm. Sonra gücləndim, mən də hamısını döydüm. Borcum qalmayıb. Düşünürəm ki, insan döyməkdən və döyülməkdən qorxmamalıdır.
– Adətən oğlanlar döyülür.
– Mən qız da döymüşəm. İstədiyim qıza demişdim ki, filan oğlanla oturma. Demişdi, baş ütsə. Dərs vaxtı müəllimdən icazə alıb getdim onların sinfinə. Qapını açıb baxdım ki, həmin oğlanla oturub. Qapını örtüb gəldim sinfə. İkisinin də rəngi qaçmışdı. Dərsdən çıxmaqlarını gözlədim. Dərs bitdi, oğlana qəşəng bir şapalaq ilişdirib qızın dalınca getmək istəyirdim ki, atam qabağıma çıxdı. Soruşdu, hara gedirsən? Yalandan dedim, babamgilə. Onda da babam ağır xəstə idi. Atamın qorxusundan dala qayıda bilmədim. Bibimgilin həyətindən qonşunun həyətinə keçib çıxdım asfalt yola. Qız qabaqda gedir. Qaçsam, hamının diqqətini cəlb edəcəm. Qaçmasam, qıza çata bilməyəcəm. Gördüm avtobus gəlir. Mindim avtobusa, qızı keçdim. Düşüb qıza çatan kimi döyüb, paltarlarını cırdım. Çox abırlı ailə idilər, tutdura bilərdilər hətta və mən çətin qəbula gəlib hələ bir jurnalist də olaydım! Və məni tutdurmadılar. Niyə? Sabahı gün babam rəhmətə getdi. Bunu həmişə deyirəm, babam ölümüylə də mənə yaxşılıq etdi. Babamın yasında əza pulunu mən yazırdım. Həmin qızın atasının adını hüzr dəftərinə bəzəkli yazmışdım, özü də gördü…
Son zəng
– Sinif rəhbərim kimya müəllimi idi. Mahir müəllim. Mənimlə yola getmirdi. Xoşlamırdı məni. Buna baxmayaraq, son zəng günü çıxış edəndən sonra yaxınlaşıb məni təbrik elədi. 3 il mənimlə sərt davrandı, acıladı. O biri şagirdlərlə çox mehriban idi.
737 dəfə oxunub
MANŞET
/
MÜSAHİB
/
QAYNAR QAZAN
/
XuralTAC
Yeni layihə: “Strateq baxışı” – Yeni Dünya Düzənində Azərbaycan Məsələsi-VİDEO
Pənah Hüseyn: “Fırtınalı bir okeandayıq və təəssüf ki, sükan da bizim əlimizdə deyil”
Yasəmən Qaraqoyunlu: “Müxalifət və iqtidar projelərindən asılı olmayaraq, Azərbaycanın maraqlarına nə uyğundursa mən onu dəstəkləyirəm – Azərbaycan bir Qafqaz yox, Orta Şərq dövlətidir”
Sülhəddin Əkbər: “Yeni dünya nizamının yaranması üçün 3-cü dünya müharibəsinə ehtiyac var …və biz bu oyunda oyunçu olmalıyıq”
Strateq.az saytı olaraq yeni layihəyə start veririk. Bu aydan etibarən ayda bir dəfə olmaqla “Strateq baxışı” adı ilə geostrateji, geopolitoloji məsələləri masaya yatıracaq və müzakirəyə çıxaracağıq. İndiki Azərbaycan mətbuatında bizcə buna ciddən və həqiqətən ehtiyac var. Azərbaycanı əhatə edən bölgənin, bölgəni əhatə edən qitənin və dünyanın problemləri, gərginləşən siyasi-iqtisadi münasibətlər ölkələr üçün – xüsusilə Azərbaycan üçün ən azı daxili siyasət qədər önəmlidir. Əsasən, daxili siyasət və onun problemləri ilə məşğul ikən, xarici siyasəti, dərin dünya məsələlərini sanki unutmuşuq. “Strateq baxışı”nda bunları masaya yatıracağıq.
Təkqütblüdürmü dünya? Yoxsa mümkün olmadı bu? Bəs çoxqütblüdürmü, eləmi olacaq dünya? Ziddiyyətlərlə dolu olan dünyamızda Azərbaycanın yeri və mövqeyi necə olacaq? Necə olmalıdır? Bunun üçün nələr edilməlidir? Azərbaycan-Rusiya, Azərbaycan-Türkiyə, Azərbaycan-İran, Azərbaycan-Gürcüstan, Azərbaycan-Ermənistan, Azərbaycan-Avropa, Azərbaycan-Amerika münasibətləri necə idi, necədir və necə olmalıdır? Azərbaycanın Türk və İslam Dünyasında yeri haradadır və harada olmalıdır? Gündən-günə ziddiyyətləri dərinləşən dünyada yolumuzu necə müəyyənləşdirəcəyik? Hara gedirik və hara getməliyik? Avrointeqrasiyamı, yoxsa özünəməxsus lokal inkişafmı? Nə etməliyik?
Bu və ya digər məsələlərə “Strateq baxışı”nda aydınlıq gətirməyə çalışacağıq. Təbii ki, qlobal miqyasda problemlər bu qədər az da deyil. Çoxdur. Və biz çalışıb mütəmadi bu problemlərin izahını verəcək, müzakirə edəcəyik.
Proqramın daimi qonaqları keçmiş Milli Təhlükəsizlik nazirinin 1-ci müavini, Azad Demokratlar Partiyasının sədri Sülhəddin Əkbər, AXC-Müsavat hökumətinin Dövlət Katibi və Baş naziri, Azərbayan Xalq Partiyasının sədri Pənah Hüseyn və “Qlobal İnteqrasiya və Dialoq Mərkəzi”nin prezidenti Yasəmən Qaraqoyunludur. Amma biz mövzuya uyğun olaraq istənilən sahənin ən təcrübəli mütəxəssisini də verilişimizə dəvət etməyi planlaşdırırıq. Elə də olacaq. Burada həm də Oxucularımızın üzərinə iş düşür. Onlar da bizə yardımçı olmalıdır və ümid edirik ki, olacaqlar. Onlar həm də bizim istiqamətimizi müəyyənləşdirəcəklər.
Beləliklə, Yeni Dünya Düzənində Azərbaycanın yeri mövzusunda ilk masamızı sizə təqdim edirik, əziz Oxucular. Qiyməti və dəyəri Siz verəcəksiniz…
Strateq.az
“Strateq baxışı”ndan fotolarda qalanlar:
Xural.com
1.0K dəfə oxunub
Yeni yazılar
- Azerbaycanrealligi.com saytı məhkəməyə verildi
- Mehman Hüseynov Əli Abdalovla belə barışdı-VİDEO
- Mehman Hüseynovla bağlı cinayət işinin icraatına xitam verildi
- Bank deputatın villasını əlindən aldı
- Mədət Quliyevin sosial şəbəkələrdə səhifəsi, profili və ya akkauntu var?-AÇIQLAMA
- Fuad Ələsgərov Mehman Hüseynovun işi haqda
- Mehman Hüseynov prezidentə müraciət etdi
- General Mirqafar Seyidov Əli Kərimli hədələdi
- Emin Hüseynov: “Mehman üzgün durumda olub”
- DİN bu gün Şəhidlər Xiyabanında baş vermiş insidentə münasibət bildirib
- Milli Şura üzvlərinin Şəhidlər Xiyabanını ziyarətinə maneə yaradıblar
- Milli Şura izdihamlı mitinq keçirdi
- SMMM mitinqə dəstək bəyanatı verdi
- Kamal Abdullanın və Məlahət İbrahimqızının “Xural” dərdi-FOTO&AÇIQLAMA
- “Səid Dadaşbəyli işi” üzrə tutulanlardan ikisi azadlığa çıxdı
- Gəncənin rəisi işdən çıxarıldı
- "Binə"də külək reklam lövhəsini aşırdı
- Avropa Parlamenti Azərbaycana qarşı sərt qərar qəbul etdi
- Rəsulzadənin barelyefini oğurlayan şəxslər tutuldu-FOTO
- Arif Hacılı Türkiyədə xəstəxanaya yerləşdirilib
- Mehman Hüseynov dərhal azadlığa buraxılmalıdır - Avropa Parlamenti
- Əvəz Zeynallı: “Dünyada bunun kimi gözəl, maraqlı, baməzə iddia ərizəsi yoxdur”
- Ramil Usubov əməliyyat müşavirəsi keçirdi-FOTO
- YAP Nərimanov rayon Ağsaqqallar Şurasının sədri Mircəfər Həsənov jurnalisti məhkəməyə verdi
- İlkin Rüstəmzadəyə açıq məktub
- AŞPA Monitorinq Komitəsi Azərbaycanda siyasi məhbuslar məsələsinə baxacaq
- ''Taleh Bağırzadə dedi ki, Abbas Hüseynovu al qanın içində apardılar''
- Siyasi məhbuslar "zon"larda aclığa başladılar
- İbrahim İbrahimlinin qələmindən: "Çörək və tamaşa"
- "Kamal Abdulla Dillər Universitetini diktaturaya çevirib"-Mehriban Əliyevaya şikayət
- 2 İlham Rəhimov – 3-cü də varmı?!
- 2500 illik monarxiya necə çökdü?!-İBRƏT
- Gürcüstan-Rusiya sərhəddində yük maşınlarının hərəkəti qadağan edilib-NƏDƏN?
- Azərbaycan hüquq-mühafizə orqanları general Akın Öztürkü istintaqa cəlb etdi
- Əvəz Zeynallı "Yeni Müsavat"ın canlı yayınında-VİDEO
- Hüquq müdafiəçisi məhkəmədə nələri müşahidə etdi?
- Tahir Kərimlidən gülməli təklif
- Şəhid ailələrinin vərəsələrinə 11 min manatın verilməsi haqda
- Qarabağ Komitəsi toplandı-FOTO
- Qarabağ Komitəsi Mehman Hüseynovla bağlı bəyanat verdi-MƏTN
- Sərdar Cəlaloğlu yazır: "Müxalifət niyə birləşə bilmir?"
- 4 rayonun polis rəisi işdən çıxarıldı
- Güclü külək gözlənilir
- Mehman Hüseynovun atası oğlundan aclığı dayandırmasını xahiş edib
- Prokuror Məmməd İbrahimə 6 ay iş istədi
- Məşhur jurnalist Mədət Quliyevə müraciət etdi: "ŞANTAJ OLUNURAM!"
- Rüstəm İbrahimbəyov İlham Əliyevə müraciət etdi
- Məhkəmənin qarşısında saxlanılan AXCP fəalları sərbəst buraxılıblar
- SMMM üzvləri aclıq edənlərə baş çəkdi
- Dunya Miyatoviç hakimiyyəti Mehman Hüseynovun üzərindən ittihamları götürməyə çağırıb
Like Us On Facebook
